ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ

  «Η επί γης ευτυχία είναι στιγμούλα,και η στιγμούλα αυτή ένα σκαλοπάτι για να περάσεις από το άλλο μέρος, το μέρος του θανάτου» Ο. Ελύτης

 Το διήγημα αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Πατρίς στις 13 Μαρτίου 1908, τρία σχεδόν χρόνια πριν από

το θάνατο του συγγραφέα (3 Ιανουαρίου 1911).

Οι περισσότεροι από τους μελετητές του Παπαδιαμάντη θεωρούν «Το μοιρολόγι τηςφώκ

ας» ως το αρτιότερο και το καλύτερο από τα διηγήματά του, ενώ πολλοί φτάνουν να το χαρακτηρίσουν ως «το

αριστούργημα της παγκόσμιας φιλολογίας». Οι δύοτελευταίοι στίχοι του ποιήματος με το οποίο ο συγγραφέαςτελειώνει το

διήγημα:

«Σαν να ‘χαν ποτέ τελειωμό τα πάθιακαι οι καημοί του κόσμου»

είναι χαραγμένοι στην προτομή του Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο.

Γραμματολογικά στοιχεία

προκαλεί αναγνωστικό ξάφνιασμα, καθώς δεν αναφέρεται στο βασικό γεγονός, αλλά σε κάτι «δευτερεύον» και εξωλογικό (πέρασμα από τη συμβατική λογική σε μιαν άλλη «λογική», καθαρά ποιητική)

προσελκύει το ενδιαφέρον των αναγνωστών με την παράδοξη φράση

διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον έως το τέλος

προβάλλει όχι το ρεαλιστικό στοιχείο (επιβεβαίωση  του πνιγμού) αλλά το λυρικό του μοιρολογιού.

Ο ΤΙΤΛΟΣ

α’ ενότητα: «Κάτω από το κρημνόν … εις το βαθύ κοίλωμα του κρημνού». Το μοιρολόγι της γρια-Λούκαινας και το τραγούδι της φλογέρας.

β’ ενότητα: «Μια γολέτα…την παρουσία της». Η περιγραφή της γολέτας και της φώκιας – η εμφάνιση και το μοιραίο ατύχημα της Ακριβούλας.

γ’ ενότητα: «Καθώς είχε…μέχρι το τέλος».Η επιστροφή της γριάς Λούκαινας στο σπίτι – το μοιρολόγι της φώκιας για το άτυχο κοριτσάκι

ΔΟΜΗ – ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ

Το διήγημα εξελίσσεται σε μια παραλία της Σκιάθου, το Κοχύλι, στα τέλη του 19ου αιώνα. Εκεί κατευθύνεται μια μαυροφορεμένη γριά, η Λούκαινα (lugeo= θρηνώ).

Είναι μια χαροκαμένη μάνα, που έχει χάσει πέντε παιδιά και τον άντρα της. Έχει και δυο γιους ξενιτεμένους, που σπάνια τη θυμούνται. Ζει στο νησί μαζί με την οικογένεια της μοναδικής κόρης που της έχει απομείνει. Ο συγγραφέας μάς παρουσιάζει τη γριά-Λούκαινα σε μια στιγμή της καθημερινής της ζωής. Καθώς ο ήλιος δύει, αυτή φορτωμένη μ’ έναν μπόγο από μάλλινα σεντόνια κατηφορίζει το μονοπάτι για να πάει να τα πλύνει στη θάλασσα. Όσο η γριά Λούκαινα πλένει τα χράμια της, ένας βοσκός από την άλλη μεριά,κοντά στο κοιμητήρι, τραγουδάει με τη φλογέρα του ένα τραγούδι συνοδεύοντας το κοπάδι του.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ – Η ΥΠΟΘΕΣΗ

Παράλληλα, μια γολέτα (ιστιοφόρο σκάφος) κάνει βόλτες μέσα στο λιμάνι, χωρίς να μπορεί να βγει από τον κάβο και μια φώκια, μαγεμένη από το τραγούδι του βοσκού, βγαίνει στα ρηχά και παίζει με τα κύματα. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η Ακριβούλα, η εννιάχρονη εγγονή της γριάς Λούκαινας, που έρχεται να βρει τη γιαγιά της και να της κάνει παρέα. Μαγεμένη και αυτή από τη μουσική του βοσκού αναζητά τη γιαγιά της, χάνεται όμως μέσα στα βράχια και παίρνει ένα απόκρημνο μονοπάτι. Η νύχτα έχει πέσει. Η Ακριβούλα γλιστράει, πέφτει στη θάλασσα και πνίγεται. Κανείς δεν την ακούει εξαιτίας της μουσικής. Ακούγεται μόνο ένα πλατάγισμα στο οποίο κανείς δε δίνει σημασία. Η γριαΛούκαινα έχει στο μεταξύ τελειώσει το πλύσιμο και ανηφορίζει για να επιστρέψει στο σπίτι της. Ακούει το πλατάγισμα αλλά το παρερμηνεύει. Η φώκια όμως βρίσκει το κοριτσάκι πνιγμένο και αρχίζει να το μοιρολογεί, μ’ ένα μοιρολόγι που ένας ψαράς του νησιού, γνώστης της γλώσσας της φώκιας, το έκανε τραγούδι.

Χώρος: παραθαλάσσιοςκαι απόκρημνος χώρος, «κάτω από τον κρημνόν… όπου κατέρχεται το μονοπάτι. Το αρχίζον από το νερόμυλο του Μαμογιάννη, όπου αντικρίζει τα Μνημούρια… «τοΚοχύλι».

Χρόνος : η ώρα του ηλιοβασιλέματος («το θάμβος του ήλιου») και η αρχή της νύχτας το σκοτάδι εντείνει και διογκλωνει τα συναισθήματα με μυστηριακό τρόπο / τα γεγονότα παρουσιάζονται με γραμμική αλληλουχία, αλλά παράλληλα υπάρχουν διάσπαρτες και αναδρομές στο παρελθόν ( η οικογενειακή ιστορία της Λούκαινας)

ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ

Η γριά Λούκαινα: χαροκαμένη, δυστυχισμένη, υπηρετεί τα παιδιά και τα εγγόνια της. Συμβολίζει την άσχημη πλευρά της ζωής που έχει χυπηθεί από την τραχύτητα, και την σκληρότητα, της μοίραςΟ βοσκός: συμβολίζει την ευχάριστη, ανέμελη πλευρά της ζωής, γεμάτη αισιδοξία, ζωντάνια και ελπίδα

Η Ακριβούλα: συμβολίζει την αγνότητα, την ανιδιοτέλεια και την αθωότητα της παιδικής ψυχής

ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ

Γλώσσα ιδιότυπη, μικτή, χρήση καθαρεύουσας στην αφήγηση και την περιγραφή αλλά και τύποι δημοτικής διανθισμένης με ιδιωματισμούς της τοπολαλιάς της Σκιάθου

Ύφος ζωντανό, παραστατικό, γλαφυρό, με πληθώρα εκφραστικών μέσων και λεπτομερών ρεαλιστικών εικόνων

Ο λόγος είναι πυκνός, μεστός και μακροπερίοδος

Ο αφηγητής είναι εξωτερικός – ετεροδιηγητικός και τα γεγονότα παρουσιάζονται με μηδενικλη εστίαση

ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ

Χαρακτηριστικά επίθετα: θαλασσοφαγωμένον, πανδέγμονα, θορυβώδη, σημαδιακός, ενtριβής, αχόρταστος, πένθιμον, χθαμαλού, φαιδρόν κ.ά.

Ρήματα ενέργειας και κίνησης, που σχηματίζουν ομοιοτέλευτο:

επροσπάθησε, εγύρισε, εδοκίμασε, εγλίστρησε κ.ο.κ.

Πρωτότυπα ουσιαστικά:ανακομιδάς, αμφιλύκη, πλαταγισμός,γεννοβόλια,αβασταγή, μαρσίπιον.

Παρομοιώσεις: φύκια είναι τα στεφάνια της, κοχύλια τα προικιά της.

Μεταφορές: δακρύζει από τον βράχον, αλώνι του Χάρου, κήπος της φθοράς, είχεθερίσει ο Χάρος, λάφυρα του θανάτου κ.ά.

Προσωποποιήσεις :οι ακτίνες εθώπευον το κοιμητήρι, μια γολέτα έκανε βόλτες, ο Χάρος ο αχόρταστος, εχόρτασε ν’ ακούη, να ξυπνά τους πεθαμένους.

Εικόνες: Ολόκληρο το διήγημα στηρίζεται σε εικόνες οπτικοακουστικές, στατικές και κινητικές. Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες που αναφέρονται στην περιγραφή τουτοπίου (στην 1η ενότητα), οι εικόνες της γολέτας, της φώκιας και της Ακριβούλας (2ηενότητα), που διακρίνονται για την κινητικότητά τους, και οι εικόνες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα της 3ης ενότητας, που είναι κυρίως ηχητικές και περιέχουνμεγάλη τραγική ειρωνεία, καθώς υπεισέρχεται και ο σχολιασμός του συγγραφέα με τη χρήση του εσωτερικού μονόλογου

Το κοιμητήριο: τόπος ολέθρου που επιβεβαιώνει ότι τα ανθρώπινα είναι εφήμερα και διέπονται από ματαιότητα

Η γριά Λούκαινα: έθαψε 5 παιδιά και τον άντρα της, μοιρολογεί με χαροκαμένο τρόπο δείχνοντας το πένθος της και την αέναη διαιώνιση του πόνου και του θρήνου της

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Η τάση για απομάκρυνση από την μητέρα της

Το αθώο παιχνίδι στο γιαλό

Η γλυκιά μουσική της φλογέρας που συμβολίζει την χαρά και την ελπίδα της ζωής

Το σκοτάδι που πέφτει και λειτουργεί ανασταλτικά για την διαφυγή και τη σωτηρία της μικρούλας

Ο γκρεμός που υψώνεται στατικός και μεγαλοπρεπής

Η άγνοια του δρόμου από το κορίτσι αλλά και η άγνοια του κινδύνου

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΚΟΡΙΤΣΙΟΥ