Η Ελλάδα των λιμνών

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 5 OKTΩBPIOY 1997

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 5 OKTΩBPIOY 1997

2-31 AΦIEPΩMA� H Eλλάδα των λιμνών.Mαγευτικ�ί υγρ�τ�π�ι ανεκτίμητηςσημασίας για τη �ωή τ�υ ανθρώπ�υ.

T�υ Γιάννη P�ύσκα

� O πρ�ϊστ�ρικ�ς �ικισμ�ς τ�υ Δισπηλι�ύ.H αρ�αι�λ�γική έρευνα έ�ερε στ��ως την ύπαρ�η �ργανωμένης �ωήςστη λίμνη της Kαστ�ριάς πριν απ�7.000 �ρ�νια.

T�υ Γεωργί�υ X. X�υρμ�υ�ιάδη

� Λίμνες: αιώνια πηγή �ωής.Kαλύπτ�υν π�λύτιμες �ικ�λ�γικέςκαι �ικ�ν�μικές απαιτήσεις και �ρή-��υν εντατικής παρακ�λ�ύθησης.

T�υ Θε�δωρ�υ K�υσ�υρή

� Tα π�υλιά στις ελληνικές λίμνες.Bρίσκ�υν τρ��ή και στέγη κ�ντά σταγλυκά νερά των λιμνών και �ρή��υνσυνε��ύς !�ήθειας.

T�υ Kώστα Παπακωνσταντίν�υ

� H ι$θυ�πανίδα των λιμνών.H αλιευτική εκμετάλλευση απ�τελείσημαντικ� �ικ�ν�μικ� παράγ�ντα,αλλά απαιτεί και πρ�σεκτικές λιμν�-λ�γικές μελέτες.

T�υ Παναγιώτη Σ. Oικ�ν�μίδη

� O θαυμαστ�ς κ�σμ�ς της λίμνης.O !ι�τ�π�ς και η !ι�κ�ινωνία της α-παρτί��υν ένα εκπληκτικ� �ικ�σύ-στημα της �ύσης.

T�υ Γρηγ�ρη Tσ�ύνη

� Θρύλ�ι και τα'ιδιωτικές εντυπώσεις.Oι λίμνες μέσα απ� τη μυθ�λ�γία, τηλαϊκή παράδ�ση και τις περιγρα�ές�ένων περιηγητών.


� Tα πλε�ύμενα των λιμνών.Mια θαυμαστή ναυπηγική παράδ�σηπ�υ αντιστέκεται στ� �ρ�ν� και α�ί-�ει να διατηρηθεί.


� H μεγαλύτερη ελληνική λίμνη.H Tρι�ωνίδα απ�τελεί ένα σημαντι-κ�τατ� υγρ�τ�π� με τεράστια �ικ�-λ�γική και αλιευτική σημασία.


� Περι(αλλ�ντική εκπαίδευσηστην Tρι$ωνίδα.

T�υ Kώστα Mαυρέλη

� Oι τε$νητές λίμνες.Πρ�σ�έρ�υν π�λύτιμη ηλεκτρική ε-νέργεια, ύδρευση και άρδευση, επι-!άλλεται �μως η �ικ�λ�γική πρ�στα-σία.

T�υ Aντωνί�υ A. Ψιλ�(ίκ�υ

� Oι λίμνες π�υ $άθηκαν.H απ��ήρανσή τ�υς πρ�σ�έρει στηγεωργία, αλλά συ�ν�τατα επι�έρει!αρύ �ικ�λ�γικ� πλήγμα.


E�ώ�υλλ�: H λίμνη Tρι�ωνίδα �ρίσκεταιστην καρδιά της Aιτωλ�ακαρνανίας και εί-ναι η μεγαλύτερη της Eλλάδας (�ωτ.: Γρη-γ�ρης Tσ�ύνης).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

H λίμνη των Iωαννίνων Παμώτιδα, ��ρτωμένη με θρύλ�υς και παραδ�σεις αιώνων (�ωτ.: Φωτ�γρα�ικ� Aρ�εί� M�υ-σεί�υ Mπενάκη).

H Eλλάδα των λιμνώνMαγευτικί υγρ�τπι ανεκτίμητης σημασίας για τη �ωή τυ ανθρώπυ

T υ Γιάννη P�ύσκα

Aρ�ιπλ�ιάρ��υ Π�λεμικ�ύ Nαυτικ�ύ ε.α.Iστ�ρικ�ύ – Eρευνητή

MIA AΛΛH Eλλάδα, η Eλλάδα των λι-μνών, μαγική και ανε�ερεύνητη, γε-μάτη �ρώματα και μ ναδικές �υσι-κές μ ρ�ιές, μας πρ σκαλεί και νατη γνωρίσ υμε. Oι λίμνες, ένας ση-μαντικ�ς εσωτερικ�ς �γκ ς ακίνη-τ υ νερ ύ, είναι μεγάλ ι υγρ�τ π ιανεκτίμησης α�ίας. Tρέ� νται απ�τα π τάμια, είναι λεκάνες τ πικών�ρ �ών και �ι νιών ή τρέ� νται απ�πηγές. Φλέ�ες "ωής λ ιπ�ν τα π τά-μια και πηγές "ωής ι λίμνες.

Kάθε μεγάλη λίμνη είναι ένας μι-κρ γρα�ημέν ς κ�σμ ς ειδικευμέ-νης �λωρίδας και πανίδας. Στις λί-μνες αναπτύ�θηκε π λιτισμ�ς απ�την πρ ϊστ ρική επ �ή. Oι λίμνες έ-παι�αν πρωτεύ ντα ρ�λ στη "ωήτ υ ανθρώπ υ απ� τα πανάρ�αια�ρ�νια και επηρέασαν τ�σ την ε�έ-λι�η των περι �ών γύρω απ� αυτές�σ και π λυπ ίκιλες δραστηρι�τη-

τες των κατ ίκων. Oι λίμνες είναι πη-γή νερ ύ και ψαριών. Oι ��θες τ υςπνιγμένες στις καλαμιές, στα παπύ-ρια και τα ψαθιά. Στα υδάτινα μ ν -πάτια τ υς πλέ υν καρά�ια, καΐκια,πλά�ες και τσερνίκια ή �πως αλλιώςλένε τα πλε ύμενά τ υς. Tα γεγ ν�-τα και η ιστ ρία καταγρά�τηκαν μετ ν κυματισμ� των νερών τ υς.

Aνείπωτη η μ ρ�ιά των λιμνών

της ελληνικής γης συνθέτει ένα τ -πί αληθινής μαγείας: λίμνες με ν ύ-�αρα και καλαμιώνες, θαμνώδης�λάστηση με ενδιάμεσα �ερ λί�αδαστ υς κάμπ υς και στις γύρω πλα-γιές, συμπληρών νται πτικά και α-κ υστικά απ� την π ικιλία των π υ-λιών.

H μ ρ�ιά τ υς περισσεύει και γιατις π λιτείες π υ είναι �τισμένες κ -ντά τ υς. Aνάλα�ρη και επι�λητική

καθρε�τί"εται στα νερά της Παμ�ώ-τιδας η �μ ρ�η, ιστ ρική π�λη τωνIωαννίνων με τα ί�νη π υ ά�ησε στ πέρασμά της η T υρκ κρατία, τ κά-στρ με τ υς μιναρέδες· επισκέ-πτης της λίμνης Oρεστιάδας μένειέκθαμ� ς απ� τ υπέρ � θέαματης λίμνης, μέσα απ� την π ία ανα-δύεται η π�λη της Kαστ ριάς.

Iερί τ�πιOι λίμνες μα"ί με τ υς �άλτ υς, τις

εκ� λές των π ταμών και τις λιμν -θάλασσες απ τελ ύν τ υς ελληνι-κ ύς υγρ�τ π υς. Oι υγρ�τ π ι έ-παι"αν σημαντικ� ρ�λ σύμ�ωνα μετ υς αρ�αί υς Eλληνες συγγρα�είς.Για τ υς κατ ίκ υς τ υ ελλαδικ ύ�ώρ υ η �ύση ήταν �αθιά σε�αστήκαι ι υγρ�τ π ι θεωρ ύνταν ιεράμέρη, στα π ία " ύσαν και δρ ύσανθε ί και ημίθε ι. Oι υγρ�τ π ι, ως τί-μημα τ υ �υσικ ύ περι�άλλ ντ ςτης Eλλάδας, έπαι�αν α�ι πρ�σεκτ ρ�λ στην καθημερινή "ωή και στη�αντασία των κατ ίκων. Oι Eλληνες

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ BATIKI·THΣ

KYPIAKH 5 OKTΩBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3

H λίμνη Kερκίνη στ� ν�μ� Σερρών, η �π�ία έ�ει �αρακτηρισθεί ως Yγρ�τ�π�ς Διεθν�ύς Σημασίας σύμ�ωνα με τη Συνθήκη Pαμσάρ (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε$ατης Eλλάδ�ς).

υπήρ�αν λα�ς με συνείδηση τ υ �υ-σικ ύ τ υς περι�άλλ ντ ς και �ρί-σκ νταν σε διαρκή σ�έση μα"ί τ υ,�πως απ δεικνύεται απ� τα κείμενατων κλασικών συγγρα�έων, απ�τ υς θε ύς και τ υς μύθ υς τ υ.

Eκεί π υ καθρε�τί" νται τα έλατατης Zήρειας στη λίμνη Στυμ�αλία, ε-κεί ίσως έγινε η πρώτη ικ λ γικήκαταστρ �ή. Oι Στυμ�αλίδες �ρνι-θες είναι π λύ πιθαν� να συμ� λί-" υν την ε�α�άνιση των ελών με α-π �ήρανση. Aπρ�σμενη τύ�η ακ -λ ύθησε τη γη στις περι �ές των λι-μνών στ ν αιώνα μας. Oι μεγάλες α-π �ηράνσεις, δείγματα της άγν ιαςπ υ επικρατ ύσε (λίμνη Γιαννιτσών1925-1935, Kωπαΐδα 1923-1931, Kάρ-λα 1962 κ.ά.), �είλ νται στην επι-κράτηση της αντίληψης �τι ι υγρ�-

τ π ι είναι ά�ρηστ ι τ�π ι και τ κα-λύτερ π υ έ�ει να κάνει άνθρω-π ς είναι να τ υς μετατρέψει σεκαλλιεργήσιμη γη. Σήμερα, έ�ει α-π δει�θεί �τι η ρι"ική μετα� λή τηςελληνικής γεωγρα�ίας πρ κάλεσεπερισσ�τερα πρ �λήματα απ� �σαέλυσε.

Eίναι γεγ ν�ς πως αν υπήρ�ε ησημερινή επιστημ νική γνώση π λ-λές απ �ηράνσεις θα εί�αν απ �ευ-�θεί �ωρίς "ημιά για την υγεία και τ εισ�δημα των κατ ίκων.

Συνθήκη Pαμσάρ

Σαν τ υς αστερισμ ύς είναι σκ ρ-πισμένες σε λ�κληρη την Eλλάδα ιλίμνες μας.

Θα αρ�ίσ υμε να τις απαριθμ ύμε

απ� τα ν�τια: Στυμ�αλία Φενε�ς.Στα ανατ λικά της κεντρικής Eλλά-δ ς η Yλίκη και η απ �ηραμένη Kω-παΐδα. Στα δυτικά της ι λιμν θά-λασσες Mεσ λ γγί υ - Aιτωλικ ύ, ηTρι�ωνίδα, η Λυσιμα�ία, η Aμ�ρακία,η O"ερ�ς. Περπατάμε ��ρεια στηθεσσαλική λεκάνη για να �ρ ύμετην απ �ηραμένη Kάρλα (B ι�ηίδα)και τη Nε"ερ�.

Πίσω απ� τα Aγρα�α και την Πίν-δ , στην Hπειρ , η μυθική A�ερ υσίακαι η Παμ�ώτιδα (Iωαννίνων). Στη γητης Mακεδ νίας απ� τα δυτικά ηOρεστιάδα (Kαστ ριάς), ι Πρέσπες,Mεγάλη (Bρυγηίδα) και Mικρή (Δρε-ν�� υ, Bεντρ�κ), η Bεγ ρίτιδα ήOστρ�� υ (αρ�αία Kέλλη), η Zά"αρη,η των Πετρών και η Xειμαδίτιδα.Στην κεντρική Mακεδ νία απ �η-

ραμέν ς �άλτ ς των Γιαννιτσών.Aνατ λικά η λίμνη της Δ ϊράνης(Πρασιάδα), η Kερκίνη, η K ρώνεια(Λαγκαδά ή Aγί υ Bασιλεί υ) και ηB�λ�η. Kαι κατάλ γ ς θα τελειώ-σει με τη Bιστωνίδα και τη λιμν θά-λασσα τ υ Π�ρτ Λαγ ς στη Θράκη.

Oι λίμνες μας, �πως και �λ ι ι υ-γρ�τ π ι, μικρ ί και μεγάλ ι, κατ -�υρωμέν ι ή ��ι απ� τη Διεθνή Συν-θήκη τ υ Pαμσάρ (Pαμσάρ Kασπίας1971), έ� υν καθένας τις δικές τ υιδιαιτερ�τητες και απ τελ ύν ανε-κτίμητ ικ ν μικ�, κ ινωνικ� καιπ λιτιστικ� κε�άλαι για τη �ώραμας, απ τελ ύν σπ υδαί τμήμα της�υσικής και π λιτιστικής μας κληρ -ν μιάς και για τ υς λ�γ υς αυτ ύςείναι απαραίτητη η διατήρησή τ υςσε έκταση και π ι�τητα.


O πρ�ϊστ�ρικς �ικισμς τ�υ Δισπηλι�ύAνασκα�ές έ�εραν στ� �ως την ύπαρ�η �ργανωμένης �ωής στη λίμνη της Kαστ�ριάς πριν 7.000 �ρ�νια

T�υ Γεωργί�υ X. X�υρμ�υιάδη

Kαθηγητή της Πρ�ϊστ�ρικής Aρ�αι�λ�γίαςστ� Aριστ�τέλει� Πανεπιστήμι� Θεσσαλ�νίκης

TΩPA τη λίμνη της Kαστ�ριάς δεντην πρ�σέ��υν και τ�σ� π�λύ. Δεν��ύνε απ� αυτήν �ι άνθρωπ�ι π�υ έ-��υν τα σπίτια τ�υς δίπλα στην ��θηή στ�υς πι� πάνω μα�αλάδες, �π�υτα μεγάλα αρ��ντικά και �ι �υ�αντι-νές εκκλησίες. Θα έλεγα ακ�μα πωςκαι �ι τ�υρίστες, έτσι π�υ «εκ�ρά��-νται» ως πακέτα μέσα απ� τα π�ύλ-μαν, με τ� υπερσύγ�ρ�ν� αιρκ�ντί-σι�ν, π�υ σ�εδ�ν π�τέ δεν λειτ�υρ-γεί και τις αναπαυτικές τ�υαλέτες,π�υ κι αυτές λειτ�υργ�ύν μ�ν� στ�επίπεδ� τ�υ συμ��λ�υ, π�λύ λίγ�πρ�σέ��υν τη λίμνη. Eτσι δεν θα ή-ταν υπερ��λή να πω πως και �ι Kα-στ�ριαν�ί και �ι διερ��μεν�ι πακετα-ρισμέν�ι περιηγητές έ��υν γυρισμέ-νη την πλάτη τ�υς πρ�ς τη λίμνη α-π�λαμ�άν�ντας τα γλυκ�πι�τα !ρα-πεδάκια τ�υς. Aκ�μα και �ι κύκν�ιτης λίμνης π�υ επι��ύν απ� τη !ιλ�-�ωία των ρ�μαντικών κι αυτ�ί πηγαι-ν�έρ��νται μελαγ��λικ�ί. Π�ι�ς $έ-ρει τι να �ά��υνε με τ� ν�υ τ�υς, �-σ� �λέπ�υν τη �ωή τ�υς να λιγ�-στεύει!

Bέ�αια η λίμνη της Kαστ�ριάς δενήτανε πάντ�τε έτσι. Στ� ν�τι� τ�$�της, μάλιστα, εκεί π�υ είναι τ� �ωρι�Δισπηλι�, πριν απ� 7.000 �ρ�νια τα«πράγματα» ήτανε π�λύ δια!�ρετι-κά. Oύτε η λίμνη ήτανε ασήμαντη λε-πτ�μέρεια �ύτε και �ι κύκν�ι μελαγ-��λικ�ί. Eνας κ�σμ�ς ανθρώπων καιπραγμάτων έ�γαινε μέσα απ� τα νε-ρά της λίμνης μέσα απ� τ�υς καλα-μιώνες, τις λάσπες της ��θης.Eπαιρνε μ�ρ!ή, πρ�ωθ�ύσε λει-τ�υργίες, επιν��ύσε �ρήσεις, έ!τια-�νε στ�λίδια, εργαλεία, αγγεία. Ψά-ρευε και κυνηγ�ύσε. E!τια�νε, μεάλλα λ�για, π�λιτισμ�, π�υ έτσι ή αλ-λιώς εί�ε τη σ!ραγίδα τ�υ νερ�ύ.

Aυτ�ν τ�ν π�λιτισμ� μια �μάδα αρ-�αι�λ�γων, παλαι�περι�αλλ�ντ�λ�-γων, αρ�ιτεκτ�νων, αρ�αι�μετρών,γεωλ�γων, συντηρητών και άλλωνπρ�σπαθεί να τ�ν !έρει στ� !ως.

Πρ�σπαθεί να τ�ν περιγράψει, νατ�ν δημ�σι�π�ιήσει. Πρ�σπαθεί νατ�ν απ�μακρύνει απ� τη λ�γι�σύνητης άκαμπτης και εν π�λλ�ίς !λύα-ρης αρ�αι�λ�γικής περιγρα!ής καινα τ�ν «διηγηθεί». Nα τ�ν μετατρέ-ψει σε κ�ινωνικ� αγαθ�. Για να πρ�-�ωρήσω �μως σ’ αυτή τη διήγηση,πρέπει να πάρω την ιστ�ρία απ� τηναρ�ή.

Περιγρα�ή Hρ�δ�τ�υ

Πρώτ�ς, λ�ιπ�ν, ήτανε � Hρ�δ�-τ�ς. Aυτ�ς περιγρά!ει με μια ανυ-πέρ�λητη απλ�τητα πώς έ!τια�ναν�ι άνθρωπ�ι της επ��ής τ�υ τ�υς λι-μναί�υς �ικισμ�ύς. Πώς έ!τια�ναντα σπίτια τ�υς, �ταν απ�!άσι�αν νατα «�τίσ�υν» μέσα ή δίπλα στ� νερ�.Eίτε ήτανε π�τάμι αυτ�, ακρ�θαλασ-σιά ή λίμνη. Kαι δεν είναι μ�ν� μια α-πλή, τεκτ�νική περιγρα!ή αυτ� τ�κείμεν� τ�υ Hρ�δ�τ�υ.

O πατέρας της Iστ�ρίας �ρίσκειτην ευκαιρία να μας δώσει και μιασημαντική εθν�γρα!ική πληρ�!�-ρία. Mας λέει, δηλαδή, πως στην αρ-�ή, τ�υς λιμναί�υς �ικισμ�ύς, τα σπί-

τια, με άλλα λ�για και τις ��ηθητικέςτ�υς κατασκευές, τα έ!τια�ναν �λ�ιμα�ί, ��ηθώντας � ένας τ�ν άλλ�ν,�πως γίνεται ακ�μα και σήμερα, σε�ικισμ�ύς με πρωτ�γενή �ικ�ν�μίακαι απλή θεσμική �ργάνωση απ� τηνάπ�ψη της κ�ινωνικής τ�υς δ�μής1.Yστερα �μως θέσπισαν ένα ν�μ�π�υ ίσ�υε για �λ�υς και τ�τε η συμ-μετ��ή στ� �τίσιμ� τ�υ �ωρι�ύ ρυθ-μι��ταν, με �άση τ� ν�μ� π�υ έλεγεπως � καθένας λιμναί�ς π�λίτης έ-πρεπε να !έρνει τρεις πασσάλ�υςγια κάθε γυναίκα π�υ εί�ε.

Oλη αυτή η περιγρα!ή μπ�ρεί ναμην είναι εντελώς πραγματική, γιατί$έρ�υμε π�λύ καλά πως � Hρ�δ�τ�ςδεν διασταύρωνε πάντα τις πληρ�-!�ρίες π�υ τ�υ έδιναν, είναι �μωςμια πλήρης ανα!�ρά σε ένα κατα-σκευαστικ� ενδε��μεν�. Kαι απ� τηναρ�αι�λ�γική άπ�ψη μπ�ρεί να επα-ληθευτεί. Mπ�ρεί ακ�μα να ��ηθή-σει στη συγκρ�τηση μιας υπ�θεσης,εν�ς παραγωγικ�ύ συμπεράσματ�ς,μιας μικρής θεωρίας, τέλ�ς πάντων.Mιας θεωρίας π�υ θα μπ�ρ�ύσε νααπαντήσει στ� «�ασανιστικ�» ερώ-τημα πώς και γιατί �ι άνθρωπ�ι έστη-

ναν τα ν�ικ�κρυριά τ�υς μέσα στ�νερ�, πάνω σε πλατ!�ρμες. Kαι $έ-ρ�υμε καλά πως αυτές, για να στα-θ�ύν �ρθιες, με �λ� τ� μεγάλ� �ά-ρ�ς π�υ σήκωναν, δεν �ρειά��ντανμ�ν� $ύλα π�λλά π�υ τα έκ��αν απ�τα γειτ�νικά δάση πρ�καλώντας έτσιμια άναρ�η απ�ψίλωση, αλλά και �ι-λιάδες κ�πιαστικές ανθωπ�ώρες.

Yστερα απ� τ�ν Hρ�δ�τ�, δύ� �ι-λιάδες �ρ�νια μετά, δηλαδή, ήρθε �A. Kεραμ�π�υλ�ς π�υ τ� 1932 έκανετην πρώτη έρευνα στ� Δισπηλι�. T�νερ� της λίμνης εί�ε κατέ�ει και �ιπάσσαλ�ι π�υ εί�αν �ρησιμ�π�ιήσει�ι νε�λιθικ�ί ψαράδες και γεωργ�-κτην�τρ�!�ι, για να !τιά$�υν τα σπί-τια και τις πλατ!�ρμες, �γήκαν στηνεπι!άνεια. O Kεραμ�π�υλ�ς κατάλα-�ε πως �λ� εκείν� τ� υλικ� εί�ε σ�έ-ση με μια λιμναία πρ�ϊστ�ρική εγκα-τάσταση. E�γαλε !ωτ�γρα!ίες, μά-�εψε πέτρινα εργαλεία, ��ι �μως �-στρακα κεραμικά και διατύπωσε ταπρώτα τ�υ συμπεράσματα. Δεν πε-ρι�ρίστηκε �μως μ�ν� στα επι!ανει-ακά ευρήματα. Eπι�είρησε και μερι-κές δ�κιμαστικές τ�μές, για να �ε-�αιωθεί για τη σπ�υδαι�τητα τ�υ �ι-

Mακέτα της πρ� 6.000 ετών πρ�ϊστ�ρικής καλύ�ας στ� �ωρι� Δισπηλι� της λίμνης Kαστ�ριάς.Πάσσαλ�ι τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ λιμναί�υ �ικισμ�ύ π�υ απεκαλύ"θη-σαν κατά τις ανασκα"ές τ�υ 1993 ("ωτ.: Γ. X. X�υρμ�υιάδης).

O καθηγητής Aντώνι�ς Kεραμ�π�υλ�ς κατά τις ανασκα"ές τ�υ 1932, �ταν ανακάλυψε την ύπαρ%η πρ�ϊστ�ρικ�ύ �ικι-σμ�ύ στη λίμνη της Kαστ�ριάς.


κισμ�ύ και για την ανάγκη μιας συ-στηματικής ανασκα!ικής έρευνας.Eνώ �μως η ανάγκη μιας συστηματι-κής ανασκα!ής !άνηκε και υπ�-γραμμίστηκε απ� τ�ν Kεραμ�π�υλ�δεν έγινε τίπ�τε μέ�ρι τ� 1992. Eί�ανπεράσει κι�λας 60 �ρ�νια.

H ελληνική αρ�αι�λ�γία, �πως εί-ναι π�λύ γνωστ�, είναι πρ�σανατ�λι-σμένη, ��ι μ�ν� απ� τ�υς Eλληνες ε-ρευνητές, αλλά και απ� τ�υς αλλ�-δαπ�ύς, στις ιστ�ρικές και π�λύ αρ-γ�τερα στις μυκηναϊκές περι�δ�υς.Γι’ αυτ� τ� λ�γ� δεν δίνει σημασίαγια την πρ�ϊστ�ρία �ύτε στ� πεδί�της επιστημ�νικής, αλλά �ύτε και σεκείν� της �ρηματ�δ�τικής !ρ�ντί-δας. Στ� μετα$ύ � καθηγητής τηςAρ�ιτεκτ�νικής στ� πανεπιστήμι�της Θεσσαλ�νίκης N. M�υτσ�π�υ-λ�ς έκανε κι αυτ�ς με τη σειρά τ�υτις δικές τ�υ περισυλλ�γές στ� �ώ-ρ� τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ �ικισμ�ύ καιδιατύπωσε κι αυτ�ς τα δικά τ�υ συ-μπεράσματα. Kαι δεν σταμάτησε ε-κεί. Eπανέλα�ε κι αυτ�ς, �πως πα-λι�τερα � Kεραμ�π�υλ�ς, την ανά-γκη για την πραγματ�π�ίηση μιαςσυστηματικής έρευνας. Eτσι τ�ν I�ύ-λι� τ�υ 1992 άρ�ισαν μέσα σε συνθή-κες καλές �ι δ�κιμαστικές ανασκα!ι-κές εργασίες.

Tα απ�τελέσματα ήταν θετικά καιη απ�!αση για την �ργάνωση τ�υσυστηματικ�ύ μας έργ�υ άμεση. Π�-λύ γρήγ�ρα έγινε !ανερ� �τι �ι επι-�ώσεις τ�υ «νησι�ύ», �πως λέγεταιστα επίσημα �αρτιά η θέση �π�υ α-π�!ασίσαμε να σκάψ�υμε, δεν ήταν«!ερτή γη», �πως έγραψε � A. Kερα-μ�π�υλ�ς. Hτανε π�λιτισμικές επι-�ώσεις. Tις συνιστ�ύσαν, δηλαδή, τααπ�ρρίμματα της καθημερινής �ωήςτων ψαράδων και γεωργ�κτην�τρ�-!ων τ�υ πρ�ϊστ�ρικ�ύ Δισπηλι�ύ.Kαι αυτά δεν είναι μ�ν� σπασμένααγγεία, πέτρινα εργαλεία, �ωρίς ταστυλιάρια τ�υς, ειδώλια, �ωρίς τακε!άλια τ�υς και άλλα υπ�λείμματαπ�υ π�λλές !�ρές πρ�καλ�ύν πρ�-�λήματα ταύτισης. Σιγά σιγά και μέ-σα απ� αυτά �γαίνει τ� πρ�σωπ� ε-ν�ς άγνωστ�υ, μέ�ρι σήμερα, π�λιτι-σμ�ύ.

Tώρα π�υ γρά!�νται αυτές �ιγραμμές έ��υν περάσει κ�ντά έ$ι�ρ�νια απ� τ�τε π�υ αν�ί$αμε τιςπρώτες δ�κιμαστικές τ�μές στ� Δι-σπηλι�. H ανασκα!ή πήρε πια τημ�ρ!ή εν�ς συστηματικ�ύ ερευνητι-κ�ύ και εκπαιδευτικ�ύ έργ�υ. Tα συ-μπεράσματα π�υ έ��υν διατυπωθείείναι σε μεγάλ� αριθμ� υπ�θετικά.Δεν είναι �μως πρ��ειρες επαγωγι-κές γενικεύσεις, θεμελιωμένες σε α-τελείς εμπειρικές εντυπώσεις.

Tα πρώτα αυτά συμπεράσματαστηρί��νται σε μικρές, επιμέρ�υςθεωρίες π�υ είναι δυνατ� να συστή-σ�υν ένα πλήρες επιστημ�νικ� πλαί-σι�, �π�υ π�λλά μπ�ρεί κανείς νακαταθέσει ως α!�ρμή για μια συστη-ματική συ�ήτηση. Kαι τ� πρώτ� κε-!άλαι� αυτής της συ�ήτησης θα !έ-ρει με έντ�ν� τρ�π� τ� ερώτημα: μή-πως είναι καιρ�ς να απ�!ασίσ�υμετη μετατ�πιση της έναρ$ης τ�υ«Eλληνικ�ύ» μερικές �ιλιάδες �ρ�-νια πι� πίσω απ� τη γραμμική B΄; Tηναλήθεια αυτ�ύ τ�υ ερωτήματ�ς πρ�-σπαθ�ύμε να �γάλ�υμε μέσα απ� τη

Aπ�ψη τ�υ �ώρ�υ των ανασκα"ών π�υ άρ�ισαν τ� 1992 και συνε�ί�νται με ιδιαιτέρως θετικά απ�τελέσματα ("ωτ.: Γ.X. X�υρμ�υιάδης).

E%έταση ευρημάτωντ�υ λιμναί�υ�ικισμ�ύ("ωτ.: Γ. X.X�υρμ�υιά-δης).

λίμνη της Kαστ�ριάς στ� Δισπηλι�.Kαι τ� πρ�σπαθ�ύμε, γιατί πιστεύ-

�υμε πως τ� «Eλληνικ�» δεν θεμε-λιώθηκε πάνω στ� �ρυσά!ι. Θεμε-λιώθηκε πάνω στη λάσπη, στ� σταρέ-νι� ψωμί, στ� λάδι και στ� κρασί. Kαι�λα αυτά είναι επιν�ήσεις και δημι-�υργίες της Πρ�ϊστ�ρίας!

Σημείωση:1) Eί�α την ευκαιρία να παρακ�λ�υθήσω

τ� �τίσιμ� μιας μεγάλης απ�θήκης απ�τ�υς κατ�ίκ�υς εν�ς �ικισμ�ύ Amis στ�Ohio των HΠA. Hτανε Kυριακή και εί-�ανε μα�ευτεί �λ�ι �ι κάτ�ικ�ι της κ�ιν�-τητας, για να ��ηθήσ�υν. H συμμετ��ήτ�υ καθένα ήτανε ανάλ�γη με τις τε�νι-κές τ�υ γνώσεις. Oι γυναίκες δεν ��η-θ�ύσαν στ� τε�νικ� μέρ�ς, ετ�ίμα�αν τ�"αγητ� για τ�υς «�τίστες».

Aντικείμενα καθημερινής �ρήσης π�υ έ"ερε στ� "ως η ανασκα"ική έρευνα("ωτ.: Γ. X. X�υρμ�υιάδης).


Λίμνες: αιώνια πηγή �ωήςKαλύπτ�υν π�λύτιμες �ικ�λ�γικές και �ικ�ν�μικές απαιτήσεις και �ρή��υν εντατικής παρακ�λ�ύθησης

T�υ Δρ�ς Θε�δώρ�υ Σ. K�υσ�υρή

Διευθυντύ τυ Iνστιτύτυ Eσωτερικών YδάτωνEθνικ� Kέντρ Θαλασσίων Eρευνών

OI ΛIMNEΣ στην Eλλάδα καλύπτ�υνπαραγωγικές δραστηρι�τητες, αλλάκαι κ�ινωνικές απαιτήσεις. Σαν �λεςτις υδάτινες και υγρ�τ�πικές πε-ρι��ές συμμετέ��υν στ�ν παγκ�-σμι� υδρ�λ�γικ� κύκλ� τ�υ νερ�ύ(�ρ��πτωση, επι�ανειακή και υπ�-γεια ρ�ή, ε�άτμιση, ε�ατμισ�δια-πν�ή), στη συνέ�ιση της περι�αλλ�-ντικής μας κληρ�ν�μιάς σε τ�πικ�,εθνικ� και διεθνές επίπεδ� με τ�υςκλιματικ�ύς, γεω�ημικ�ύς και υ-δρ�λ�γικ�ύς μη�ανισμ�ύς και επιρ-ρ�ές τ�υς, καθώς και στην πρ�στα-σία τ�υ περι�άλλ�ντ�ς γενικ�τερα.

Tις τελευταίες δεκαετίες τ� �υσι-κ� περι�άλλ�ν των ελληνικών λι-μνών εί�ε να αντιπαρατεθεί με τιςαυ�αν�μενες απαιτήσεις για επαρ-κή �ρήση γλυκ�ύ και καθαρ�ύ νε-ρ�ύ, αλλά και με αλληλ�συγκρ�υ�-μενες �ρήσεις, πιέσεις και απειλέςγια την ύπαρ�ή τ�υ και των π�ρωντ�υ. Mέ�ρις ένα �αθμ� αυτά ήταν α-ναμεν�μενα ε�αιτίας

� Tης επέκτασης των αστικών, η-μιαστικών και αγρ�τικών περι��ώνπ�υ απαιτ�ύσαν μεγαλύτερη σε έ-κταση γη, ενώ "ητήματα �πως τηςύδρευσης, της απ��έτευσης, των α-π�ρριμμάτων, καθώς και της �ωρ�-θέτησης των �ρήσεων νερ�ύ καιγης, δεν εί�αν επιλυθεί.

� Tης εντατικ�π�ίησης και επέ-κτασης των γεωργικών καλλιεργει-ών π�υ απαιτ�ύσαν περισσ�τερ�νερ� και περισσ�τερ� έδα��ς, ενώαυ�ήθηκε η �ρήση σε λιπάσματα και�υτ��άρμακα �ωρίς να εί�αν πρ�-�ωρήσει τα "ητήματα ελέγ��υ τωναπ�ρρ�ών τ�υς πρ�ς τ�υς γειτ�νι-κ�ύς λιμναί�υς, π�τάμι�υς και πα-ράκτι�υς απ�δέκτες.

� T�υ π�λλαπλασιασμ�ύ των γε-ωργ�κτην�τρ��ικών, �ι�μη�ανικώνκαι άλλων δραστηρι�τήτων, �ι �π�ί-ες με τα τ�τε μέσα και μέτρα ήσαναδύνατ� να ελεγ�θ�ύν απ� τ�υςαρμ�δι�υς ��ρείς για τις επιπτώ-σεις τ�υς στ�υς υδάτιν�υς π�ρ�υς.

� Tης γενικ�τερης δημι�υργίαςπαραγωγικών και άλλων δραστηρι�-τήτων, �ωρίς να υπ�λ�γί"εται σ��α-ρά τ� �υσικ� περι�άλλ�ν με τ�υςμη�ανισμ�ύς και επιρρ�ές τ�υ.

Mέσα σ’ αυτή την «καταιγίδα» τωνμετα��λών στάσεων και δράσεωντις τελευταίες δεκαετίες, τ� σημα-ντικ�τερ� ήταν �τι απ�υσία"ε απ�κάθε λεκάνη απ�ρρ�ής, απ� κάθε υ-δατικ� διαμέρισμα τ� αρμ�δι� τ�πι-κ� �ργαν� δια�είρισης των υδατικ-πών π�ρων, ενώ �ι αρμ�δι�τητεςγια τ� νερ� ήταν διηρημένες, κατε-σπαρμένες και ��ι απ�κεντρωμένεςσε τ�πικά �ργανα και ��ρείς. Παρ�-λα αυτά με την πρ�σπάθεια των αρ-μ�δίων ��ρέων των υπ�υργείων

Aπ�ψη της Bεγ�ρίτιδας, της �αθύτερης (75 μ.) λίμνης της �ώρας μας με ικαν�π�ιητική αλιευτική εκμετάλλευση (�ωτ.:Θ.Σ. K�υσ�υρής).

H μ�ναδική λίμνη της Kρήτης, K�υρνά, στ� ν�μ! Xανίων (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).


H λίμνη Tαυρωπ�ύ ή Mέγδ��α ή Nικ�λά�υ Πλαστήρα, άρ�ισε να κατασκευά%εται τ� 1956 και �ρίσκεται σε υψ!μετρ� 792 μ. σε μια περι��ή ε&αιρετικής �υσι-κής �μ�ρ�ιάς (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε%α της Eλλάδ�ς).

Xωρ�τα�ίας Περι�άλλ�ντ�ς και Δη-μ�σίων Eργων, Aνάπτυ�ης και Γε-ωργίας, των Eρευνητικών Kέντρωνκαι των Πανεπιστημίων, έ��υν τεθεί�ι �άσεις για τ�ν έλεγ�� και τη δια-�είριση των υδατικών π�ρων της�ώρας.

Σήμερα �ι ελληνικές λίμνες θεω-ρ�ύνται �τι �ρίσκ�νται σε σ�ετικάκαλή κατάσταση ως πρ�ς την π�ι�-τητα των νερών τ�υς, παρά τις επ�-�ικές διακυμάνσεις της, ενώ ιδιαίτε-ρα σημαντικ� απ� την απ�ψη τηςπρ�στασίας και διατήρησης τ�υ �υ-

σικ�ύ περι�άλλ�ντ�ς είναι �τι δια-τηρ�ύνται τα π�λλά ενδημικά υδρ�-�ια "ώα και �υτά, έμ�ι�ι �ργανισμ�ί�ι �π�ί�ι δεν �ρίσκ�νται π�υθενάαλλ�ύ στ�ν πλανήτη μας. Bε�αίωςτα "ώα και τα �υτά αυτά υ�ίστανταιπιέσεις, απειλές, αλλά κινδυνεύ�υν

να ε�α�ανιστ�ύν και άλλα �ρίσκ�-νται σε ασ�αλείς πληθυσμιακές πυ-κν�τητες, �μως �ι αρμ�δι�ι ��ρείςμε τις σ�ετικές ν�μ�θετικές διατά-�εις και τις αντίστ�ι�ες υπ�υργικέςκαι ν�μαρ�ιακές απ��άσεις πασ�ί-

Συνέ�εια στην 8η σελίδα

"�υν για τη διατήρηση της περι�αλ-λ�ντικής μας κληρ�ν�μιάς.

Eυτρ��ισμ�ς

O ευτρ��ισμ�ς π�υ ��είλεται σεανθρώπινες δραστηρι�τητες είναιτ�σ� παλαι�ς, �σ� η Iστ�ρία και α-να�έρεται στ� να δικαι�λ�γήσει τ��ι�λικ� πέρασμα απ� τ�ν π�ταμ�Nείλ� π�υ �ρωματίστηκε κ�κκιν�ς.Xαρακτηριστικ� είναι επίσης αυτ�π�υ ανα�έρει η παράδ�σή μας, �τιδηλαδή η λίμνη Παμ�ώτιδα σταΓιάννενα απέκτησε ευτρ��ισμ� απ�τ�τε π�υ � Aλή Πασάς διέτα�ε και έ-ρι�αν στη λίμνη 400 καντάρια "ά�α-ρη για να γλυκάνει τ�ν π�ν� τ�υ γιατ�ν πνιγμ� της Kυρά Φρ�σύνης. T�

πρ��λημα τ�υ ευτρ��ισμ�ύ είναιγνωστ� και ανα�έρεται και κατά τηPωμαϊκή περί�δ�.

Oι �ρ�ι ευτρ��ικ�ς, ευτρ��ισμ�ςκαι ρύπανση, π�υ π�λύ συ�νά �ρη-σιμ�π�ι�ύνται, έ��υν δημι�υργήσειαρκετή σύγ�υση στ� ευρύτερ� κ�ι-ν� και θα πρ�σπαθήσ�υμε κατάπρώτ� να τ�υς ερμηνεύσ�υμε. Oευτρ��ικ�ς ανα�έρεται σε αυτ�νπ�υ τρέ�εται καλά και επ�μένωςμια λίμνη λέγεται ευτρ��ική �τανείναι πλ�ύσια σε θρεπτικά συστατι-κά, ενώ �λιγ�τρ��ική �ταν είναιπτω�ή. O ευτρ��ισμ�ς είναι ένας �-ρ�ς π�υ �ρησιμ�π�ιείται για να πε-ριγράψει �λες εκείνες τις διαδικα-σίες με τις �π�ίες απ� �υσικά αίτιαή ανθρωπ�γενείς δραστηρι�τητες�ι πρ�στιθέμενες θρεπτικές �υσίες

στα νερά αυ�άν�υν τ� περιε��μεν�τ�υς σε θρεπτικά άλατα.

T� επακ�λ�υθ� τέτ�ιων καταστά-σεων είναι η πρ��δευτική επιδείνω-ση της π�ι�τητας τ�υ νερ�ύ, η μεί-ωση της αισθητικής τ�υ α�ίας καιτων δυνατ�τήτων τ�υ για ψυ�αγω-γία, σπ�ρ καθώς και για περαιτέρω�ικ�ν�μική τ�υ α�ι�π�ίηση και ανά-πτυ�η. O ευτρ��ισμ�ς είναι ένα απ�τα πρ��λήματα π�υ σ�ετί"�νται μετη ρύπανση των επι�ανειακών νε-ρών. Eίναι �μως αδύνατ� να γίνειμια καθαρή διάκριση μετα�ύ τ�υπρ��λήματ�ς τ�υ ευτρ��ισμ�ύ καιτων άλλων πρ��λημάτων της ρύ-πανσης των νερών, επειδή μερικώςτ�υλά�ιστ�ν �λα είναι αλληλ�σ�ετι-"�μενα. Pύπανση �μως και ευτρ��ι-σμ�ς δεν είναι πάντ�τε τ� ίδι�

πράγμα. Mια λίμνη μπ�ρεί να είναιρυπασμένη �ωρίς να έ�ει γίνει ευ-τρ��ική. Για παράδειγμα, ρύπανσημπ�ρεί να πρ��ενηθεί απ� �ι�μη�α-νικά απ��λητα τα �π�ία έ��υν δη-λητηριώδεις �υσίες, ��έα κ.ά. π�υαναστέλλ�υν τις διεργασίες τηςπρωτ�γεν�ύς παραγωγικ�τητας.Oπωσδήπ�τε �μως � ευτρ��ισμ�ςμπ�ρεί να �δηγήσει σε ρύπανσηπρ��ενώντας έλλειψη ��υγ�ν�υστ� νερ�, μα"ική ανάπτυ�η �υκών,υπέρμετρη ανάπτυ�η της υδρ��ιαςμακρ��υτικής �λάστησης κ.ά. O ευ-τρ��ισμ�ς μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τιείναι μια μ�ρ�ή ρύπανσης π�υ πρ�-�ενείται απ� �υσικές διεργασίες(γήρανση των �ικ�συστημάτων) ήκαι απ� ανθρωπ�γενείς δραστηρι�-τητες (αστικές απ�ρρίψεις, απ�ρρ�-ές απ� γεωργ�κτην�τρ��ικές πρα-κτικές κ.ά.).

Tρ��ική κατάστασηκαι π�ι�τητα νερών

H τρ��ική κατάσταση είναι δια-��ρετικ�ς �ρ�ς απ� εκείν� της π�ι-�τητας των υδάτων, π�υ είναι μια υ-π�κειμενική κατάσταση, η �π�ία ε-�αρτάται απ� τις �ρήσεις τ�υ νε-ρ�ύ, αλλά και τ� κυρι�τερ� απ� τιςδιαθέσεις των τ�πικών ��ρέων καιτις υ�ιστάμενες κ�ινωνικές πιέσειςστην περι��ή. H τρ��ική κατάστασηανα�έρεται σε μια σειρά απ� παρά-γ�ντες π�υ θα πρέπει να συνθεω-ρηθ�ύν σε μακρ��ρ�νη �άση. Tέ-τ�ι�ι παράγ�ντες είναι σε ετήσια�άση � �λικ�ς �ώσ��ρ�ς, �ι μέσεςκαι μέγιστες συγκεντρώσεις της�λωρ��ύλλης-α και �ι μέσες και ε-λά�ιστες τιμές της δια�άνειας τ�υδίσκ�υ τ�υ Secchi.

Συμπερασματικά μπ�ρ�ύμε ναπ�ύμε �τι �ι α�αθείς λίμνες στη �ώ-ρα μας δέ��νται απ� �υσικές αιτίες(άνεμ�ς, �ρ��ή, νερά απ�ρρώνκ.ά.), περισσ�τερα θρεπτικά συστα-


Συνέ�εια απ! την 7η σελίδα

H λίμνη Kερκίνη, πηγή %ωής για τ�υς ψαράδες και τ�υς κτην�τρ!��υς της περι��ής, αλλά και τ!π�ς ευρύτερης �ικ�λ�γικής σημασίας (�ωτ.: Eκδ!σεις «T�πί�»).

H Mικρή Πρέσπα έ�ει �αρακτηρισθεί Eθνικ!ς Δρυμ!ς και διαθέτει πυκνή υδρ!�ια �λάστηση (�ωτ.: Eκδ!σεις «T�πί�»).


H δεύτερη μεγαλύτερη λίμνη της Eλλάδας, B!λ�η. Tα νερά της είναι π�λύτιμα για τις γεωργικές καλλιέργειες της περι��ής (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε%α τηςEλλάδ�ς).

τικά ανά μ�νάδα �γκ�υ τ�υς, παρ�-τι �ι �αθιές λίμνες και επ�μένως �ισυγκεντρώσεις των θρεπτικών τ�υςαλάτων είναι υψηλές. Πέρα απ� τιςπι� πάνω �υσίες και εκείνες π�υπρ�κύπτ�υν απ� την απ�σύνθεσητ�υ �ργανικ�ύ υλικ�ύ, �ρησιμ�π�ι-�ύνται για την ανάπτυ�η τ�υ πλα-γκτ�ύ, ενώ τ� ��υγ�ν� π�υ �ρησι-μ�π�ιείται κατά τις πι� πάνω διερ-γασίες ε�αντλείται εύκ�λα. H απ�-σύνθεση για κάθε επιπλέ�ν υλικ�π�υ έρ�εται σε μια υδάτινη περι��ή�ρειά"εται περισσ�τερ� ��υγ�ν�και έτσι κατά την πι� πάνω π�ρείαπαρατηρείται έλλειψή τ�υ.

Tις θερμές περι�δ�υς η απαίτησηγια ��υγ�ν�, τ�σ� απ� τ�υς υδρ��ι-�υς �ργανισμ�ύς, �σ� και για την α-π�σύνθεση των νεκρών τ�υς συ-στατικών είναι μεγαλύτερη, �π�τε ηέλλειψη ��υγ�ν�υ και �ι αν��ικέςσυνθήκες είναι συνήθεις και επι-δρ�ύν δυσμενώς στην υδρ��ια "ωή.Aντίθετα, �ι �αθιές λίμνες έμεινανσε κατώτερα τρ��ικά επίπεδα, λ�-γω μεγαλύτερης α��μ�ίωσης τωνεισερ��μενων θρεπτικών συστατι-κών, αλλά και επειδή � μικρ�ς ε��-διασμ�ς των συστημάτων με �ω-σ��ρικές ενώσεις εμπ�δί"ει συνή-θως τη �ρησιμ�π�ίηση των νιτρικώνθρεπτικών π�υ σε περίσσεια ε-μπλ�υτί"�υν τις υδατ�συλλ�γέςστη �ώρα μας.

Oι κίνδυν�ι

Tα τελευταία έτη �ι πλημμύρεςκαι τα πλημμυρικά �αιν�μενα είναιαιτία π�υ �άν�νται "ωές, καταστρέ-��νται καλλιεργ�ύμενες εκτάσεις,τε�νικά έργα και περι�υσίες και γιαμερικές μέρες παραλύ�υν �ι δρα-στηρι�τητες στις περι��ές π�υπλήττ�νται απ� αυτές. H κύρια αι-τία των πλημμυρικών �αιν�μένωνείναι τ� ύψ�ς και �ι ραγδαίες �ρ�-��πτώσεις σε συνδυασμ� με την α-δυναμία παρ��έτευσης τ�υ �υσι-κ�ύ ή τ�υ τε�νητ�ύ απ��ετευτικ�ύσυστήματ�ς πάνω απ� ένα �ρισμέ-ν� ύψ�ς παρ��ής νερ�ύ. Yπάρ��υν�μως και άλλα αίτια π�υ πρ�κα-λ�ύν τις πλημμύρες και τα �π�ίαστην πλει�ν�τητά τ�υς ��είλ�νταισε ανθρώπινες ενέργειες, παρεμ-�άσεις και επεμ�άσεις. Mετα�ύ

των αιτίων αυτών ανα�έρ�νται �ικαταστρ��ές των δασών απ� πυρ-καγιές και εκτεταμμένες υλ�τ�-μίες, απ� επι�ωματώσεις των �υσι-κών �δών απ�ρρ�ής των νερών, α-π� άστ��ες παρεμ�άσεις με τε�νι-κά έργα, απ� μετατρ�πή στραγγι-στικών τά�ρων σε αρδευτικές διώ-ρυγες, αυθαίρετες παρεμ�άσεις σεανα�ώματα κ.λπ.

Φυσικές Λίμνες: Στη διάρκεια τηςγεωτεκτ�νικής ε�έλι�ης της Eλλά-δας, �ι περισσ�τερες λίμνες π�υσ�ηματίστηκαν πριν απ� 20 εκα-τ�μμύρια �ρ�νια περίπ�υ, πήραντη σημερινή τ�υς θέση, π�υ δεν εί-ναι τίπ�τε άλλ� παρά τα απ�μεινά-ρια των άλλ�τε π�λύ μεγάλων λι-μνών π�υ σκέπα"αν τη �ώρα μας.

Σήμερα έ��υμε γύρω στις 56 �υσι-κές λίμνες με συν�λική έκταση γύ-ρω στα 598 τ.�λμ. Oι μεγαλύτερεςσε έκταση είναι �ι λίμνες Tρι�ωνί-δα, B�λ�η, Bεγ�ρίτιδα, K�ρώνεια,Bιστωνίδα, Mικρή Πρέσπα, MεγάληΠρέσπα, Kαστ�ριά κ.λπ.

Oι �υσικές λίμνες της �ώρας μαςε�υπηρετ�ύν την κάλυψη κυρίωςαναγκών σε τ�πικ� επίπεδ�, τηνάρδευση, την αλιεία, την απ�ρριψηκάθε είδ�υς υλικών και �υσιών μέ-σα στις λεκάνες και άλλες δραστη-ρι�τητες π�υ είναι σταθερές ή καιμετα�άλλ�νται ανάλ�γα με διά��-ρ�υς τ�πικ�ύς παράγ�ντες και ιδι-αιτερ�τητες.

Aπ� την άπ�ψη της αλιευτικήςπαραγωγής 20 περίπ�υ λίμνες

πρ�σ�έρ�υν αλιεύματα με εμπ�ρι-κή σημασία, συν�λικής έκτασης540 τ.�λμ., με συν�λική παραγωγήπερίπ�υ 1.400 τ�νν�υς και με μέσηετήσια απ�δ�ση 2,6 κιλά ανάστρέμμα.

Tε νητές Λίμνες: Aπ� τη �ύσητης κατασκευής τ�υς �ι τε�νητέςλίμνες, με συν�λική έκταση γύρωστα 358 τ.�λμ., καλύπτ�υν συνή-θως μ�ν�μερείς �ρήσεις και � λει-τ�υργικ�ς σκ�π�ς τ�υς εντ�πί"ε-ται σ�εδ�ν απ�κλειστικά, στην πα-ραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας,στην άρδευση και στην ύδρευση, ε-νώ πρ�διαγρά��νται ευ�ίωνεςπρ��πτικές για την αλιευτική τ�υςα�ι�π�ίηση και τις ήπιες μ�ρ�έςτ�υ τ�υρισμ�ύ.

H π!λη της Kαστ�ριάς τ� 1950 και η λίμνη της, μια απ! τις 56 �υσικές λίμνες π�υ έ��υν απ�μείνει στη �ώρα μας (�ωτ.:Δ. Xαρισιάδης).


Tα π�υλιά στις ελληνικές λίμνεςBρίσκ�υν τρ�ή και στέγη κ�ντά στα γλυκά νερά των λιμνών και �ρή��υν συνε��ύς ��ήθειας

Mαυρ�κέ�αλ�ι γλάρ�ι στη λίμνη της Bιστωνίδας (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).

T�υ Kώστα Παπακωνσταντίν�υ

Mέλ�υς τ�υ Δ.Σ. της EλληνικήςOρνιθ�λ�γικής Eταιρείας

MEPIKOI απ� τ�υς υγρ�τ�π�υς γλυ-κ�ύ νερ�ύ, ιδιαίτερα �ι ρη�ές, ευ-τρ��ικές λίμνες και τα έλη, είναι ταπι� πλ�ύσια και παραγωγικά �ικ�συ-στήματα στ�ν πλανήτη. Δεν είναι τυ-�αί� �τι τα πρώτα σκιρτήματα τ�υανθρώπιν�υ π�λιτισμ�ύ –τ�τε π�υ �ανίσ�υρ�ς ακ�μη άνθρωπ�ς, α�ήν�-ντας τη ν�μαδική �ωή, εί�ε ανάγκηαπ� απ�λυτα ευν�ϊκές συνθήκες γιανα μπ�ρέσει να εγκατασταθεί μ�νι-μα– εντ�πί��νται σε περι��ές �πωςτων υγρ�τ�πων της Mεσ�π�ταμίας ήτων πρ�ϊστ�ρικών λιμναίων �ικισμώνστην Eυρώπη. Σήμερα �υσικά �ι άν-θρωπ�ι δεν δεί�ν�υν να έ��υν απ�-λυτη ανάγκη αυτά τα μέρη για να ε-πι"ιώσ�υν. Ωστ�σ�, τ� γλυκ� νερ�συνε�ί�ει να τρ��δ�τεί τη �ωή και�ι λίμνες να απ�τελ�ύν δείγμα �υσι-κ�ύ πλ�ύτ�υ. H άγρια �ωή εδώ "ρί-σκεται πάντα σε α�θ�νία π�υ, πρώτααπ� �λα, απ�καλύπτεται μέσα απ�τ�ν κ�σμ� των π�υλιών π�υ απα-ντ�ύν σε μεγάλη π�ικιλία και τέτ�ι-�υς αριθμ�ύς �σ� π�υθενά αλλ�ύ.

Oι ελληνικές λίμνες �ιλ�$εν�ύνπράγματι π�λλά είδη π�υλιών. T�υ-λά�ιστ�ν 105 απ� αυτά είναι «γνή-σια» υδρ�"ια ή παρυδάτια (π.�. ερω-δι�ί, πάπιες, μπεκατσίνια κ.λπ.). Aλλα30 περίπ�υ είναι μικρ�π�ύλια π�υ��υν στ�υς καλαμιώνες και στις �-�θες (�πως π�ταμίδες και σ�υσ�υ-ράδες) ή αρπακτικά π�υ κυνηγ�ύν υ-δρ�"ια π�υλιά και ψάρια (�πως � κα-λαμ�κιρκ�ς και � ψαραετ�ς). Eκτ�ςαπ� αυτά, π�λλές δεκάδες ακ�μη εί-δη «στεριανών» π�υλιών εκμεταλ-λεύ�νται τ� ήπι� κλίμα, την ά�θ�νητρ��ή και την πλ�ύσια "λάστηση καισυναθρ�ί��νται �λες τις επ��ές κ�-ντά στα γλυκά νερά. Συν�λικά, μπ�-ρ�ύμε να π�ύμε �τι περισσ�τερα α-π� 300 είδη π�υλιών π�υ έ��υν πα-ρατηρηθεί εδώ και π�λλά �ρ�νια έ-��υν δέσει τις τύ�ες τ�υς με τις ελ-ληνικές λίμνες. Eτσι, μπ�ρ�ύν να α-πεικ�νίσ�υν καλά την κατάστασητων λιμνών στη �ώρα μας, π�υ πα-ρ�υσιά�ει δύ� �ψεις. Aπ� τη μίαπλευρά υπάρ�ει σημαντικ�τατη �ρ-νιθ�πανίδα π�υ ε$ακ�λ�υθεί να απ�-τελεί μ�ναδικ� κε�άλαι� �υσικήςκληρ�ν�μιάς. Για παράδειγμα, �ι ελ-ληνικές λίμνες �ιλ�$εν�ύν μερικ�ύςπαγκ�σμια σημαντικ�ύς πληθυ-σμ�ύς, ενώ επτά απ� αυτές (Mικρήκαι Mεγάλη Πρέσπα, Kερκίνη, K�ρώ-νεια και B�λ"η, Bιστωνίδα και Iσμα-ρίδα) είναι αναγνωρισμέν�ι υγρ�τ�-π�ι της σύμ"ασης Ramsar.

Oι απ��ηράνσεις

Aπ� την άλλη, �λ�κληρ�ς αυτ�ς �πλ�ύτ�ς δεν απ�τελεί παρά τ� θλι-"ερ� απ�μεινάρι εν�ς παλαι�τερ�υ,ανεπανάληπτ�υ σε έκταση παράδει-

Φερεντίνι, είδ�ς πάπιας με κ�κκινωπ� κε�άλι, σπάνι� πλέ�ν μετά τις απ��η-ράνσεις υγρ�τ�πων (�ωτ.: K. Παπακωνσταντίν�υ).

σ�υ π�υ �άθηκε έπειτα απ� συνε-�είς απ�$ηράνσεις. H καταστρ��ήαυτή –κατά π�λύ �ειρ�τερη– π�υγνώρισε η ελληνική �ύση είναι τέ-τ�ιας έκτασης π�υ είναι δύσκ�λ� νατ� πιστέψει κανείς. Tα επίσημαστ�ι�εία π�υ έ��υν παρ�υσιαστεί α-π� τ� Eλληνικ� Kέντρ� Bι�τ�πωνYγρ�τ�πων δεί�ν�υν �τι μέσα στατελευταία πενήντα �ρ�νια η Eλλάδαέ�ει �άσει 60% με 70% των υγρ�τ�-πων της, κυρίως ρη�ές λίμνες και έ-λη. Π�λλές ε$α�ανίστηκαν απ� τ��άρτη, άλλων η έκταση μειώθηκε, ε-νώ η π�ι�τική υπ�"άθμιση ήταν α-κ�μη πι� καταστρ��ική. Oι ρη�έςλίμνες π�υ �άθηκαν ήταν �ι πι� πα-ραγωγικές και ελκυστικές για τα υ-δρ�"ια π�υλιά, αυτές δε π�υ απέ-μειναν έ�ασαν τα καλύτερά τ�υςτμήματα π�υ ήταν ρη�ές εκτάσειςκαι επ��ικά πλημμυρι��μενα τμήμα-τα στην περι�έρειά τ�υς.

Συνέ�εια στη 12η σελίδα


Eπτά απ� τις κυρι�τερες ελληνικές λίμνες είναι αναγνωρισμέν�ι υγρ�τ�π�ιτης Συνθήκη Pαμσάρ, ένδει�η της σπ�υδαι�τητάς τ�υς. Στη �ωτ�γρα�ία,γλάρ�ι στη λίμνη της Kερκίνης (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).

Eντυπωσιακή �ωτ�γρα�ία εν�ς στα�τ�τσικνιά καθώς πετάει πάνω απ� τη λί-μνη της B�λ"ης στη Mακεδ�νία (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).

Oι λιγ�στές πληρ��ρίες απ�την επ��ή πριν απ� τις απ�$ηράν-σεις δεί�ν�υν �τι η �ρνιθ�πανίδαπ�υ �άθηκε μα�ί με τις λίμνες ήτανμ�ναδική. H περίπτωση της τραγι-κής απώλειας της λίμνης Kάρλαςστη Θεσσαλία είναι �αρακτηριστι-κή. T�ν �ειμώνα τ�υ 1963 και ενώτα απ�στραγγιστικά έργα εί�αν ή-δη α�ανίσει τα δύ� τρίτα της λί-μνης μετρήθηκαν εκεί 430.000 πά-πιες και �αλαρίδες. Σήμερα, με τιςMεσ��ειμωνιάτικες KαταμετρήσειςYδρ�"ίων η Eλληνική Oρνιθ�λ�γι-κή Eταιρία καλύπτει κάθε �ειμώνα�λ�υς τ�υς ελληνικ�ύς υγρ�τ�-π�υς, �μως σπάνια μετρώνται σε �-λ�κληρη τη �ώρα τ�σα π�υλιά �σαμ�νη της η μισ�κατεστραμμένηKάρλα �ιλ�$εν�ύσε.

H �ρενίτιδα των απ�$ηράνσεωνέ�ει πλέ�ν περάσει, �μως �ι απει-λές για την �ρνιθ�πανίδα συνε�ί��-νται και, �ωρίς να �δηγ�ύν σε απώ-λεια έκτασης, δημι�υργ�ύν μεγάληπ�ι�τική υπ�"άθμιση. Tέτ�ια είναιτα σ�εδια��μενα έργα καταστρ�-�ής ρη�ών εκτάσεων στη Bιστωνί-δα και ανύψωσης της στάθμης στηνKερκίνη. Π�λλές μικρ�τερες λίμνεςεπίσης απειλ�ύνται, �πως στη σ�ε-δια��μενη μετατρ�πή της Λιμν�-π�ύλας (κ�ντά στην Παραμυθιά) α-π� �υσική ρη�ή λίμνη σε ά�ρηστη(για την άγρια �ωή) υδατ�δε$αμενή.H ρύπανση είναι ένας ακ�μη σημα-ντικ�ς παράγ�ντας υπ�"άθμισηςπ�υ μπ�ρεί να �δηγήσει σε �λ�κλη- Tριακ�σια περίπ�υ είδη π�υλιών έ��υν συνδέσει την ύπαρ�ή τ�υς με τις περι��ές της Eλλάδας π�υ διαθέτ�υν γλυκά

νερά (�ωτ.: Eκδ�σεις «T�πί�»).


Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα

Eιδυλλιακή εικ�να στη Mικρή Πρέσπα, με τ�υς πελεκάν�υς ν’ αναπαύ�νται αμέριμν�ι (�ωτ.: Eκδ�σεις «T�πί�»).

ρωτική καταστρ��ή, �πως στην πε-ρίπτωση της K�ρώνειας.

Aπειλ�ύμενα είδη

O θλι"ερ�ς αυτ�ς απ�λ�γισμ�ςδεν σημαίνει σήκωμα των �εριών.H Eλλάδα έ�ει ακ�μη σημαντικ�τα-τη �ρνιθ�πανίδα στις λίμνες της. Oαργυρ�πελεκάν�ς έ�ει στη MικρήΠρέσπα μια απ� τις μεγαλύτερες α-π�ικίες τ�υ στ�ν κ�σμ�. Π�λλά εί-δη ερωδιών και άλλων ψαρ��άγων�ωλιά��υν εδώ, �πως η λαγγ�ναπ�υ στην Πρέσπα και την Kερκίνηέ�ει παγκ�σμια σημαντικ�ύς πλη-θυσμ�ύς.

Aκ�μη και μικρ�τερ�ι υγρ�τ�π�ιείναι σημαντικ�ί, �πως η μικρή λί-μνη Kαλ�δίκι κ�ντά στην Πάργα καιη Xειμαδίτιδα �π�υ �ωλιά�ει η α-πειλ�ύμενη "αλτ�παπια. Kατά τηδιάρκεια της μετανάστευσης �λες�ι λίμνες στην Eλλάδα απ�κτ�ύνμια επιπλέ�ν μεγάλη σημασία σανπ�λύτιμ� δίκτυ� σταθμών για τ�υςκ�υρασμέν�υς τα$ιδιώτες.

Στην Πελ�π�ννησ� η Στυμ�αλία,αλλά ακ�μη και η μισ�απ�$ηραμέ-νη Tάκα κ�ντά στην Tρίπ�λη είναιαναντικατάστατ�ι σταθμ�ί, καθώςδεν υπάρ��υν άλλ�ι υγρ�τ�π�ι κ�-ντά τ�υς. Xιλιάδες υδρ�"ια έρ��-νται επίσης για να $ε�ειμωνιάσ�υν.H Bιστωνίδα �ιλ�$ενεί τ� μεγαλύ-

Mητρική στ�ργή. Mια τσι�λ�π�ταμίδα ταΐ�ει τα παιδιά της. Tα τελευταία πε-νήντα �ρ�νια, "άσει επισήμων στ�ι�είων, η Eλλάδα έ�ει �άσει τ� 60% έως70% των υγρ�τ�πων της, κυρίως ρη�ές λίμνες και έλη (�ωτ.: Eμπ�ρική Tρά-πε�α της Eλλάδ�ς).

τερ� κ�πάδι απ� κε�αλ�ύδια (μίαε$αιρετικά απειλ�ύμενη πάπια)στ�ν κ�σμ� και π�λλά άλλα απει-λ�ύμενα είδη εμ�ανί��νται σε διε-θνώς σημαντικ�ύς αριθμ�ύς. Aπ�αυτά τ�υλά�ιστ�ν δέκα θεωρ�ύ-νται άμεσης πρ�τεραι�τητας γιαπρ�στασία και η �ώρα μας είναι δε-σμευμένη για την πρ�στασία τ�υςμέσα απ� συγκεκριμένα διεθνήσ�έδια δράσης.

H σημασία για την �ρνιθ�πανίδαείναι μία μ�ν� απ� τις π�λλές α$ίεςτων λιμών. H �ωρίς πρ�ηγ�ύμεν�καταστρ��ή π�υ έ��υν υπ�στεί �-δηγεί αυτ�ματα στ� συμπέρασμα�τι �π�ιαδήπ�τε περαιτέρω απώ-λεια ή υπ�"άθμιση είναι απαράδε-κτη. Aντίθετα, π�λλ�ί πρ�τείν�υντη μερική επαναδημι�υργία κάπ�ι-ων απ�$ηραμένων λιμνών, εκεί �-π�υ αντί για την κάπ�τε υπ�σ��με-νη γη της επαγγελίας έ��υν απ�-μείνει ηλι�καμένα �ωρά�ια και�έρσες εκτάσεις.

H λύση αυτή συμ�έρει απ� π�λ-λές πλευρές (εμπλ�υτισμ�ς σε νέ-ρα, "ελτίωση τ�υ κλίματ�ς, ι�θυ�-παραγωγή κ.λπ.) και θα δώσει πίσωλίγ� απ� τ�ν �αμέν� π�λύτιμ� �ώ-ρ� για τα υδρ�"ια π�υλιά. O σημε-ριν�ς άνθρωπ�ς μπ�ρεί να $έ�ασεπ�σα �ρωστάει στις λίμνες, έ�ει �-μως τις δυνατ�τητες να αντιστρέ-ψει την κατάσταση, αρκεί να τ� θε-λήσει.


H ι�θυ�πανίδα των λιμνώνH αλιεία απ�τελεί σημαντικ� �ικ�ν�μικ� παράγ�ντα, αλλά απαιτεί και πρ�σεκτικές λιμν�λ�γικές μελέτες

T�υ Παναγιώτη Σ. Oικ�ν�μίδη

Kαθηγητή τ�υ Tμήματ�ς Bι�λ�γίας τ�υ A.Π.Θ.

H ΔIAΦOPETIKH γεωλ�γική πρ�έ-λευση και ιστ�ρία, καθώς και η γεω-γρα�ική θέση των λιμνών της Eλλά-δας καθ�ρί��υν σε μεγάλ� �αθμ� καιτην ι�θυ�πανίδα τ�υς. Oι παλιές καιαπ�μ�νωμένες στ� εσωτερικ� �υσι-κές λίμνες, �πως π.�. �ι Πρέσπες καιη Παμ�ώτιδα, αναμένεται να έ��υν,και έ��υν, παλιά και �τω�ή ι�θυ�πα-νίδα, ενώ �ι σ�ετικά νεώτερες και �ιμη απ�μ�νωμένες, �πως π.�. η B�λ-�η και η Bιστωνίδα, έ��υν πι� πρ�-σ�ατη και πι� πλ�ύσια. Στην πραγμα-τικ�τητα � καν�νας αυτ�ς δεν έ�ειαπ�λυτη ε�αρμ�γή και π�λλά επιμέ-ρ�υς �αιν�μενα κάν�υν τ� ι�θυ�πα-νιδικ� σύμπλ�κ� κάθε λίμνης ένα ε-$αιρετικά σύνθετ� και περίπλ�κ�πρ��λημα στ� �π�ί� εμπλέκ�νταιπ�λλές παράμετρ�ι. H πι� ενδια�έ-ρ�υσα και καθ�ριστική απ� αυτέςσ�ετί�εται με τ� γεγ�ν�ς �τι τα ψά-ρια τ�υ γλυκ�ύ νερ�ύ δεν μπ�ρ�ύννα μετακινηθ�ύν παρά μ�ν� �ταναυτ� υπάρ�ει και με �,τι αυτ� επικ�ι-νωνεί ελεύθερα. Aυτ� έμμεσα ση-μαίνει �τι η παρ�υσία τ�υς και μ�ν�απ�δεικνύει αδια�ιλ�νίκητα την α-διάκ�πη παρ�υσία γλυκ�ύ νερ�ύ,δηλαδή την ύπαρ$η εν�ς ενιαί�υ υ-δάτιν�υ συστήματ�ς μέσα στ� �π�ί��ι πρ�γ�ν�ι των σημερινών ψαριώνέ�ησαν. Ωστ�σ�, εκείν� π�υ αντικρί-�ει � σημεριν�ς παρατηρητής, π�υθέλει να μάθει τα ψάρια των λιμνώνμας, είναι μια σύνθετη εικ�να, δια-��ρετική για κάθε λίμνη, π�υ είναι α-π�ρρ�ια �υσικών διεργασιών, αλλάκαι ανθρώπινης παρέμ�ασης. Oμως,�πως και αν έ��υν τα πράγματα, ηαυτ��θ�νη ι�θυ�πανίδα των ελληνι-κών λιμνών έ�ει π�λλές και ενδια�έ-ρ�υσες ιδιαιτερ�τητες, π�λλές απ�τις �π�ίες παραπέμπ�υν στ� πλέγματης �υσικής κληρ�ν�μιάς τ�υ ελλη-νικ�ύ περι�άλλ�ντ�ς, ενώ άλλεςσ�ετί��νται με την �ικ�ν�μία, μια καιπ�λλά ψάρια των λιμνών (αυτ��θ�νακαι $ενικά) απ�τελ�ύν αντικείμεν�α$ι�λ�γης αλιείας.

Aυτ��θ�νακαι... �ενικά είδη

Aπ� άπ�ψη γεωγρα�ικής καταν�-μής, τα ψάρια των λιμνών της Eλλά-δας διακρίν�νται σε αυτ��θ�να, απ�τα �π�ία ένας μεγάλ�ς αριθμ�ς είναιενδημικά –δηλαδή απαντ�ύν μ�ν�στα υδάτινα συστήματα της �ώραςμας και των ν�τίων συν�ρων των γει-τ�νικών μας �ωρών–, και σε $ενικά ήεισαγωγής, εκείνα δηλαδή π�υ γιαδια��ρ�υς λ�γ�υς έ��υν εισα�θείκαι εγκλιματιστεί στις λίμνες και ταπ�τάμια μας, άλλ�τε δικαι�λ�γημένακαι άλλ�τε αδικαι�λ�γητα ή και τυ-�αία. Aνάμεσα στα αυτ��θ�να, αλλάμη ενδημικά, περιλαμ�άν�νται π�λ-

λά είδη με ευρεία ε$άπλωση, αρκετάαπ� τα �π�ία έ��υν σημαντική συμ-μετ��ή στην αλιεία στις λίμνες και ταπ�τάμια.

Tέτ�ια είναι τ� �έλι (Anguillaanguilla) σταθερ�ς κάτ�ικ�ς σ�εδ�ν�λων των λιμνών, η λεστιά (Abramisbrama) της B�λ�ης, τ�υ Στρυμ�νακαι τ�υ E�ρ�υ, τ� π�λύ διαδεδ�μέν�αγρι��ρυσ�ψαρ� ή πεταλ�ύδα(Carassius gibelio), τ� επίσης διαδε-δ�μέν� γρι�άδι (Cyprinus carpio), τ�τσιρ�νι (Rutilus rutilus) και τ� σίρκ�(Alburnus Alburnus) των λιμνών καιτων π�ταμών της B.A. Eλλάδας, τ� ί-δι� και η κ�κκιν��τέρα (Scardiniuserythtrophthalmus), τ� α$ι�λ�γ� γλί-νι (Tinca tinca), � μεγάλ�ς γ�υλιαν�ς(Silurus glanis) των π�ταμών τηςMακεδ�νίας και της Θράκης, η τ�ύρ-να (Esox lucius) της B�λ�ης, τ�υΣτρυμ�να και τ�υ E�ρ�υ, η αθερίνα(Atherina boyeri) της Tρι�ωνίδας, τ�περκί (Perca fluviatilis) της Δ�ϊρά-νης, της B�λ�η, τ�υ Στρυμ�να καιτ�υ E�ρ�υ κ.ά.

Στα $ενικά είδη περιλαμ�άν�νταιγενικά �λα εκείνα π�υ δεν υπήρ�ανπριν στ� υδάτιν� �ικ�σύστημα υπ�-δ��ής και πρ�έρ��νται απ� άλλ�, α-κ�μα και κ�ντιν�, πάντως $ενικ�.Σ�ετικά με τα είδη αυτά, μπ�ρεί ναλε�θεί �τι �ι υπεύθυν�ι π�υ εισηγή-θηκαν στ�ν παρελθ�ν την εισαγωγήτ�υς στην Eλλάδα έκανan πρ�σεκτι-κές και μάλλ�ν επιτυ�είς επιλ�γές.Eτσι, εκτ�ς απ� λίγες περιπτώσεις,δεν έγιναν σ��αρά �ικ�λ�γικά λάθη,�πως έγιναν π.�. στη γειτ�νική Iτα-

λία, �π�υ σήμερα επικρατεί πλήρες�ά�ς στα γλυκά νερά, κι ας έδιναντ�τε σε μας �ι Iταλ�ί ειδικ�ί δια�ειρι-στικές συμ��υλές π�υ ευτυ�ώς δενε�αρμ�στηκαν πιστά. Aπ� τις πι� �α-ρακτηριστικές περιπτώσεις απ�τελείη εισαγωγή της αμερικανικής πέ-στρ��ας (Oncorhynchus mykiss) π�υυπήρ$ε μία μάλλ�ν θετική ενέργειαγιατί ��ήθησε την ανάπτυ$η της πε-στρ��καλλιέργειας, �ωρίς να �λά-ψει �ανερά τ�υς αυτ��θ�νες πληθυ-σμ�ύς. T� ίδι� και η καλλιεργ�ύμενη�υλή τ�υ κυπρίν�υ (Cyprinuscarpic), �πως και τ� γλίνι (Tincatinca), απ� την Iταλία στις λίμνες τηςΔ. Eλλάδας �π�υ δεν υπήρ�αν αυτ�-�θ�νες πληθυσμ�ί. Eπίσης, επιτυ�η-μένη ήταν και η εισαγωγή τ�υ κ�ρή-γων�υ (Coregonus) ιδιαίτερα στηBεγ�ρίτιδα και ώς ένα �αθμ� και �ιεισαγωγές ��ρτ��άγων κυπρίνωνπ�υ ε$υγίαιναν την Παμ�ώτιδα.

Ωστ�σ�, δεν μπ�ρει να πει κανείςτ� ίδι� για π�λλές άλλες αν�ητες ήαπαράδεκτες εισαγωγές $ενικών ει-δών, �πως τ�υ ενδημικ�ύ της Aιτω-λ�ακαρνανίας γλανιδι�ύ (Silurusaristotelis) στη B�λ�η, �π�υ ανταγω-νιστικά μάλλ�ν εκτ�πισε τ�ν πι� α-π�δ�τικ�, απ� αλιευτική άπ�ψη, ντ�-πι� γ�υλιαν� (Silurus glanis), ή γ�-ν�υ καλλιεργ�ύμενης �υλής κυπρί-ν�υ σε λίμνες �π�υ �ει αυτ��θων ά-γρι�ς πληθυσμ�ς.

Oι σύγ�ρ�νες αντιλήψεις για τηδια�είριση των λιμνών αναθεωρ�ύνπ�λλές απ� τις παλιές ανε$έλεγκτεςεισαγωγές $ενικών ειδών σε �υσικά

λιμναία �ικ�συστήματα, γιατί έ��υνγίνει π�λλά, και μερικές ��ρές τρα-γικά, �ικ�λ�γικά λάθη σε παγκ�σμιακλίμακα. Ωστ�σ�, σε �ρισμένες περι-πτώσεις (�λέπε �ραγμαλίμνες) η ει-σαγωγή $ενικών ειδών σ�εδ�ν επι-�άλλεται. H περίπτωση, ιδιαίτερα, α-να�έρεται και στις �υσικές εκείνεςλίμνες, �πως π..� η Παμ�ώτιδα, π�υε$αιτίας ειδικών συνθηκών και γεω-λ�γικής ιστ�ρίας διέσωσαν μικρ� α-ριθμ� αυτ��θ�νων ειδών ψαριών.Δηλαδή τ� ι�θυ�πανιδ�λ�γικ� τ�υςσύμπλ�κ� είναι π�λύ �τω��, γεγ�-ν�ς π�υ έ�ει ως απ�τέλεσμα να εμ-�ανί��υν �αιν�μενα αστάθειας καιδιαταρα�ών, επειδή η παραγ�μενη�ι�μά�α δεν καταναλώνεται και απ�-συντίθεται. Στις περιπτώσεις αυτέςμια πρ�σεκτική λιμν�λ�γική μελέτημπ�ρεί να εντ�πίσει τ� πρ��λημα καινα υπ�δεί$ει κάπ�ια ήπια παρέμ�α-ση. Στις λίμνες, �μως, π�υ έ��υνπλ�ύσι� ι�θυ�πανιδικ� σύμπλ�κ�, �-πως π.�. η B�λ�η με 21 αυτ��θ�ναείδη, πρέπει να απ��εύγεται η εισα-γωγή $ενικών ειδών π�υ υπάρ�ει υ-π�ψία �τι θα εγκατασταθ�ύν μ�νιμαστ� σύστημα. Aναπ��ευκτα θα πέ-σ�υν σε ανταγωνισμ� με κάπ�ι� απ�τα αυτ��θ�να, με πιθαν� απ�τέλε-σμα την ε$άλειψη εν�ς απ� τα δύ�.

T� περίεργ� με τις εισαγωγές $ε-νικών ειδών είναι �τι γιν�ταν και κα-τά τ�υς αρ�αί�υς, τ�υς ρωμαϊκ�ύς,τ�υς νεώτερ�υς �ρ�ν�υς για καθα-ρά παραγωγικ�ύς ή θρησκευτικ�ύςλ�γ�υς. Για παράδειγμα, υπάρ��υν

Tα απ�τελέσματα της αλιείας στις ελληνικές λίμνες είναι αρκετά ικαν�π�ιητικά. Aπαιτείται �μως επιστημ�νική γνώσηκαι συνε�ής παρακ�λ�ύθηση, ώστε η ι�θυ�παραγωγή να αυ�ηθεί (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε!α της Eλλάδ�ς).


�άσιμες ενδεί$εις �τι τ� γρι�άδιτων Πρεσπών μετα�έρθηκε εκεί σεάγνωστη επ��ή, πιθανώς τη �υ�α-ντινή. O έλεγ��ς με τ� μιτ��νδρια-κ� DNA αναμένεται να δώσει απά-ντηση στ� αστυν�μικής υ�ής αυτ�πρ��λημα.

Aπ� νε�τερες έρευνες έ�ει πρ�σ-δι�ριστεί �τι τ� συν�λικ� π�σ�στ�τ� ενδημισμ�ύ των ψαριών τ�υ γλυ-κ�ύ νερ�ύ της �ώρας κυμαίνεται γύ-ρω στ� 60%, δηλαδή είναι απ� τα υ-ψηλ�τερα της Eυρώπης. Aνάμεσαστα ενδημικά είδη της Eλλάδας συ-γκαταλέγεται και τ� μικρ�τερ� ψάρι

της Eυρώπης, � ναν�γω�ι�ς της Tρι-�ωνίδας (Economidichthys trich-onis), π�υ τ� �λικ� μήκ�ς τ�υ κυμαί-νεται απ� 18 ώς 35 �ιλ. Π�λύ α$ι�λ�-γα ενδημικά είδη υπάρ��υν και στις�ελ�νίτσες (Cobitidae) �πως: η τρι-�ων��ελ�νίτσα (Cobitis trichonica)σ�ετικά ά�θ�νη σε �λ�κληρ� τ� σύ-

στημα τ�υ A�ελώ�υ, η �ρυγ��ελ�νί-τσα (Cobitis meridionalis) των Πρε-σπών, καθώς και άλλες π�υ ��υν σταπ�τάμια. Στην �ικ�γένεια τ�υ κυπρί-ν�υ (Cyprinidae) κατατάσσ�νται με-ρικά μεγαλ�σωμα ή μεσαί�υ μεγά-θ�υς ή και μικρά ενδημικά είδη, π�λ-λά απ� τα �π�ία ψαρεύ�νται καν�νι-κά στις λίμνες και τα π�τάμια μας.

Yπάρ��υν ακ�μα μερικά άλλα �α-ρακτηριστικά είδη, �πως η λιπαριάτης B�λ�ης (Alosa macedonica), ηθρίτσα (Alosa vistonica) της Bιστωνί-δας π�υ πιθανώς έ�ει εκλείψει, τ�περί�ημ� γλανίδι (Silurus aristotelis)τ�υ συστήματ�ς τ�υ A�ελώ�υ κ.ά.T� τελευταί� αυτ� είδ�ς θεωρείται�τι είναι η γλάνις τ�υ Aριστ�τέλη, ��π�ί�ς δίνει εγκυρ�τατη περιγρα�ήτης ενδια�έρ�υσας αναπαραγωγι-κής τ�υ στρατηγικής.

H αλιευτικήεκμετάλλευση

Π�λλά απ� τα πρ�ανα�ερθέντααυτ��θ�να, ενδημικά και εισαγωγήςείδη ψαριών αλιεύ�νται σήμερα κα-ν�νικά σε π�λλές λίμνες. H συν�λικήετήσια αλιευτική παραγωγή απ� ε-λεύθερη αλιεία σε αυτές υπ�λ�γί�ε-ται �τι �θάνει τ�υς 1.500-2.000 τ�ν-ν�υς, ίσως και περισσ�τερ�υς. Mια��ι ευκατα�ρ�νητη, δηλαδή, παρα-γωγή π�υ στηρί�ει τ� εισ�δημα αρ-κετών ψαράδων στις παραλίμνιεςπερι��ές. Aν και δεν υπάρ�ει κάπ�ι-�ς σταθερ�ς καν�νας π�υ να πρ�σ-δι�ρί�ει την επικράτηση εν�ς είδ�υςστ� αλίευμα κάθε λίμνης, εν τ�ύτ�ιςπρέπει να επισημανθ�ύν �ρισμένεςιδιαιτερ�τητες. Eτσι, εκτ�ς απ� τ�ν

Συνέ�εια απ� τη 13η σελίδα


T� ρί�ιμ� των δι�τυών στη λίμνη της Kαστ�ριάς, �ωτ�γρα�ία τ�υ ΔημήτρηXαρισιάδη τ� 1948, πρ�σ��ρά τ�υ Σ. Σ#άρνα, απ� τ� #ι#λί� τ�υ Γιάννη P�ύ-σκα «T� Kαστ�ριαν� Kαρά#ι».

Hταν πλ�ύσια η «ψαριά» εκείνη την ημέρα τ�υ 1953 σε μια λίμνη π�υ «ήταν»και αυτή. H Kάρλα. Πριν απ��ηρανθεί... (�ωτ.: Tάκης Tλ�ύπας).

Λιμνίσια ψάρια στην Eλλάδα. Aπ� αριστερά πρ�ς τα δε�ιά: λεστιά, γ�υλιαν�ς, πεταλ�ύδα, κυπρίν�ς ή ιταλικ�, γλανίδι,γρι#άδι και ναν�γω#ι�ς (�ωτ.: Π.Σ. Oικ�ν�μίδης).


κυπρίν� ή γρι�άδι, π�υ παντ�ύ απ�-τελεί τ� αλίευμα πρ�τίμησης, στηνTρι�ωνίδα σήμερα κυριαρ�εί η π�λύαπ�δ�τική αλιεία της αθερίνας, στηνΠαμ�ώτιδα �ι ��ρτ��ά�ι κυπρίν�ι, ε-νώ παλι�τερα κυριαρ��ύσε η τσίμα,στη Bεγ�ρίτιδα ιδιαίτερη σημασία εί-�ε � κ�ρήγων�ς και στη B�λ�η κυ-ριαρ�εί η ανεπιθύμητη λιπαριά.

Xωρίς αμ�ι��λία π�λλά μπ�ρ�ύννα γίν�υν σήμερα π�υ θα �ελτιώ-σ�υν την π�σ�τητα και την π�ι�τητατης αλιευτικής παραγωγής των λι-μνών, κυρίως με την εισαγωγή ευ-ρύαλων θαλασσινών ψαριών, �πως �κέ�αλ�ς και τ� λα�ράκι, π�υ �ικ�λ�-γικά είναι �υδέτερα και �ωρίς κίνδυ-ν� να εγκατασταθ�ύν μ�νιμα στις λί-μνες, γιατί αναπαράγ�νται μ�ν� στηθάλασσα. Ωστ�σ�, π�λλ�ί εισηγ�ύ-νται να α�εθ�ύν ήσυ�ες �ι λίμνεςκαι να απ��ευ�θεί κάθε είδ�υς πα-ρέμ�αση. Aλλωστε, στην Kεντρικήκαι B�ρεια Eυρώπη δεν ασκείταιπλέ�ν καμιά ή ασκείται ελά�ιστη ε-λεύθερη αλιεία. Eίναι και αυτ� μια ά-π�ψη, π�υ ενδε��μενα θα επικρατή-σει και εδώ, αν διαπιστωθεί �τι π�λ-λά λιμν�π�τάμια ψάρια είναι επι�α-ρημένα με ρυπ�γ�ν�υς παράγ�ντες,�πως τα ψάρια της K�ρώνειας, τηςπάλαι π�τέ παραγωγικ�τερης ελλη-νικής λίμνης (1.500 τ�νν�ι τ� 1959)και σήμερα είναι σ�εδ�ν νεκρής.

Oι �ραγμαλίμνες

H αλιευτική εκμετάλλευση στα τε-�νητά αυτά υδάτινα �ικ�συστήματαήταν και είναι συμπληρωματική καιμάλλ�ν περι�ρισμένη. Ωστ�σ�, η

σύνθεση των ειδών μιας �ραγμαλί-μνης απ�τελεί ένα ιδιαίτερα σύνθε-τ� πρ��λημα, η λύση τ�υ �π�ί�υπρέπει να �ασί�εται στην έρευναπ�υ �δηγεί στη γνώση της λειτ�υρ-

γικ�τητας τ�υ �ικ�συστήματ�ς. Kυ-ρίως �ρειά�εται να γίν�υν επιτυ�η-μένες εισαγωγές νέων ειδών (ε-μπλ�υτισμ�ί), τα �π�ία θα πρ�σαρ-μ�στ�ύν στ� νέ� περι�άλλ�ν και θα

α$ι�π�ιήσ�υν την παραγ�μενη �ι�-μά�α. Kαι αυτ�, γιατί η σύνθεση τωνειδών σε π�λλές �ραγμαλίμνες είναιπ�λύ �τω�ή επειδή η αυτ��ρ�νη ι-�θυ�πανίδα απαρτί�εται απ� ρε��ι-λα είδη, τα �π�ία σπάνια επι�ιών�υνκαι αναπτύσσ�υν πληθυσμ�ύς στ�λιμναί� περι�άλλ�ν.

Tέτ�ια κατάλληλα για εισαγωγήείδη είναι τα πελαγικά π�υ κατανα-λών�υν την παραγ�μενη �ι�μά�ατης πρωτ�γεν�ύς παραγωγής κυ-ρίως (πλαγκτ�ν) στη στήλη τ�υ νε-ρ�ύ. Aντίθετα, τα ρε��ιλα αυτ��θ�-να είδη �ταν επι�ών�υν στ� νέ� σύ-στημα διατηρ�ύν τ�ν �ικ�λ�γικ�τ�υς �αρακτήρα και παραμέν�υνστα ρη�ά νερά των παρ��θιων πε-ρι��ών και των εκ��λών των ρευμά-των μέσα στα �π�ία συ�νά μπαίν�υνκαι συνε�ί��υν τ�ν �ι�λ�γικ� τ�υςκύκλ�. Eπ�μένως, η αύ$ηση της αλι-ευτικής παραγωγής μιας �ραγμαλί-μνης μπ�ρεί να επιτευ�θεί με τη δη-μι�υργία, με εισαγωγή $ενικών ει-δών, εν�ς τε�νητ�ύ λιμναί�υ ι�θυ�-πανιδικ�ύ συμπλ�κ�υ απ� παράκτια�υτ��άγα και πλαγκτι�άγα είδη.Kατά γενικ� καν�να, πρέπει να πρ�-τιμ�ύνται τα στεν��ικα και τα παμ-�άγα αντί για τα ευρύ�ικα και τα αρ-πακτικά είδη.

Oι παραπάνω αρ�ές τηρήθηκαν σεγενικές γραμμές κατά την εισαγωγή$ενικών ειδών στις �αγμαλίμνες τηςΔEH, κυρίως. Eτσι, τα είδη π�υ σω-στά πρ�τιμήθηκαν ήταν διά��ρα σ�-λ�μ�ειδή της Aλάσκας και η αμερι-κανική πέστρ��α, �ωρίς �μως ιδιαί-τερη επιτυ�ία, τ� γρι�άδι και τ� γλί-νι με μικρή επιτυ�ια και � κ�ρήγω-ν�ς με μεγαλύτερη. Πάντως, �π�ιακαι αν είναι η αλιευτική παραγωγήστις πανέμ�ρ�ες αυτές λίμνες, α$ί-��υν τη �ρ�ντίδα μας.

Πλαν�δι�ς ψαράς επιδεικνύει με ικαν�π�ίηση τ� εμπ�ρευμά τ�υ στα Γιάννενα τ�υ 1930 (�ωτ.: Φωτ�γρα�ικ� Aρ�εί�M�υσεί� Mπενάκη).

Mερικά ακ�μη απ� τα ψάρια των ελληνικών λιμνών, απ� αριστερά πρ�ς τα δε�ιά: τρι�ων�#ελ�νίτσα, τσιρ�νι, #ρυγ�-#ελ�νίτσα, κ�κκιν��τέρα, στρωσίδι ή μαρίτσα, γλίνι, καλαμίθρα ή �ι�να, λιπαριά, τ�ύρνα, θρίτσα και �έλι (�ωτ.: Π. Σ.Oικ�ν�μίδης).


Bι�λ�γ�υ - Zω�λ�γ�υ, Mέλ�υς τ�υ Eλληνικ�ύ Kέντρ�υ Oικ�λ�γίας

AN KOITA�OYME τ� �άρτη τηςEλλάδας, θα δ�ύμε �τι η �ώρα μαςείναι πλ�ύσια σε λίμνες.

Π�λλές απ� αυτές είναι υπ�λείμ-ματα παλαι�τερων μεγαλύτερων λι-μνών π�υ επλήρ�υν άλλ�τε �λ�-κληρη τη λεκάνη.

Eπίσης μεγάλ� ρ�λ� στ� σ�ηματι-σμ� τ�υς έπαι�αν και τα π�τάμιαπ�υ με τις πλ�ύσιες �ερτές τ�υς ύ-λες δημι�υργ�ύν πρ�σ�ώσεις.

Π�λλές λίμνες υπερ�ειλί!�υν καιμε �υσικ� ή τε�νητ� αύλακα �ύν�-νται σε π�τάμια, �πως η λίμνη τηςKαστ�ριάς π�υ �ύνεται στ�ν Aλιάκ-μ�να, η λίμνη Tρι�ωνίδα π�υ �ύνε-ται στη Λυσιμα�ία και απ� εκεί μετ�ν π�ταμ� Δίμικ� ή Kύαθ� (τωναρ�αίων) στ�ν αργυρ�δίνη A�ελώ�.

H λίμνη B�λ$η και η λίμνη Λαγκα-δά �ύν�νται κι αυτές στη θάλασσα,�ταν υπερ�ειλί!�υν, με ένα μικρ�π�ταμ�.

H λίμνη των Iωαννίνων έ�ει σ�η-ματισθεί σε καρστική λεκάνη και μευπ�γειες κατα$�θρες �εύγ�υν τανερά της στ�ν Kαλαμά.

Tέλ�ς, στην �ρ�σειρά της Πίνδ�υ(Hπειρ� και Δυτική Mακεδ�νία) κ�-ντά στις ψηλές κ�ρυ�ές υπάρ��υνμερικές λίμνες παγετωνικής πρ�έ-λευσης.

Eίδαμε πι� πάνω μερικές κατα-στάσεις π�υ ήταν αιτία να δημι�υρ-γηθ�ύν �ι λίμνες. Πώς λειτ�υργ�ύν�μως τα λιμναία �ικ�συστήματα;

Oι �ργανισμ�ί στα λιμναία �ικ�-συστήματα διακρίν�νται στ� $έν-θ�ς, τ� πλαγκτ� και τ� νηκτ�.

Bένθ�ς είναι τ� σύν�λ� των !ώωνκαι των �υτών π�υ !�υν στ� $υθ�της λίμνης και ανα!ητ�ύν την τρ�-�ή τ�υς μέσα στην ιλύ τ�υ πυθμέ-να.

Tα �υτά π�υ απ�τελ�ύν τ� �υτ�-$ένθ�ς αντιπρ�σωπεύ�νται απ� τα�ύκη (πράσινα �ύκη, κα�ε��ρ�α�ύκη, κυαν��ρ�α �ύκη, μ�ν�κύτ-ταρα �ύκη).

Στ� $υθ� της λίμνης υπάρ��υν ε-πίσης και πάρα π�λλά $ακτηρίδια.

Tα !ώα π�υ υπάρ��υν στ� $υθ�απ�τελ�ύν τ� !ω�$ένθ�ς.

Eτσι στ� $ένθ�ς υπάρ��υν και �ι3 μεγάλες �ικ�λ�γικές κατηγ�ρίες,των παραγωγών , των καταναλωτώνκαι των απ�συνθετών ή διασπα-στών.

T� $ένθ�ς διακρίνεται ανάλ�γαμε τις διαστάσεις τ�υ σε 3 κατηγ�-ρίες: T� μακρ�$ένθ�ς (�ργανισμ�ίμεγαλύτερ�ι απ� 2 mm), τ� μει�-$ένθ�ς (1-2 mm) και τ� μικρ�$έν-θ�ς (�ργανισμ�ί μικρ�τερ�ι απ� 1mm).

T� πλαγκτνΣ’ �λα τα υδάτινα �ικ�συστήματα

υπάρ��υν εκατ�μμύρια μικρ�σκ�-πικ�ί �ργανισμ�ί, π�υ μετακιν�ύ-νται απ� τα ρεύματα �ωρίς να �έ-ρ�υν καμιά αντίσταση. Πρώτ�ς �Victor Hansen τ� 1889 τ�υς έδωσετ� �ν�μα πλαγκτ�ν.

Στ� πλαγκτ�ν υπάρ��υν �υτικ�ίκαι !ωικ�ί �ργανισμ�ί. Oι πρώτ�ι α-π�τελ�ύν τ� �υτ�πλαγκτ�ν και �-ν�μά!�νται παραγωγ�ί, ενώ �ι δεύ-τερ�ι απ�τελ�ύν τ� !ω�πλαγκτ�νκαι �ν�μά!�νται καταναλωτές.

T� �υτ�πλαγκτ�ν απ�τελείται α-π� άπειρ� αριθμ� μικρών �υτών (�-πως �ύκια, �υτ�μαστιγωτά, διν�-μαστιγωτά κ.ά.) π�υ τ� μεγαλύτερ�

μέρ�ς τ�υς απ�τελείται απ� μ�ν�-κύτταρ�υς �ργανισμ�ύς, π�υ είναιη $άση �λων των $ι�λ�γικών �αι-ν�μένων. T� �υτ�πλαγκτ�ν $ρί-σκεται στην ευ�ωτική !ώνη των υ-δάτων, μέ�ρι σε $άθ�ς π�υ να �θά-σει τ� 1/100 της επι�ανειακής έ-ντασης τ�υ �ωτ�ς.

Eίναι �ι πρώτ�ι παραγωγ�ί �ργα-νικών �υσιών και απ�τελ�ύν τη $ά-ση της τρ��ικής αλυσίδας στη λί-μνη.

Aυτά είναι � συνδετικ�ς κρίκ�ςγια τ� πέρασμα απ� τ�ν αν�ργαν�στ�ν �ργανικ� κ�σμ�. T� !ω�πλα-γκτ�ν είναι τ� πρώτ� τμήμα στ� �-

π�ί� αρ�ί!ει η κατανάλωση τ�υ �ρ-γανικ�ύ υλικ�ύ.

Tα μικρ�σκ�πικά �υτά (�υτ�πλα-γκτ�ν) απ�ρρ��ύνται απ� !ώα μι-κρ�ύ μεγέθ�υς (!ω�πλαγκτ�ν), αυ-τά κατα$ρ��θί!�νται απ� μικρά ψά-ρια, π�υ με τη σειρά τ�υς τρώγ�-νται απ� μεγαλύτερα ψάρια.

Aυτή η σειρά απ� στάδια, �π�υ �καθένας τρέ�εται απ� τ�ν πρ�η-γ�ύμεν�, απ�τελεί μια τρ��ική α-λυσίδα.

T� !ω�πλαγκτ�ν απ�τελείται απ�διά��ρα !ώα �πως πρωτ�!ωα, κε-λευτεράτα, τρι��!ωα, καρκιν�ειδή,



O θαυμαστ�ς κ�σμς της λίμνηςO �ιτ�π�ς και η �ι�κ�ινωνία της απαρτί��υν ένα εκπληκτικ �ικ�σύστημα της �ύσης

Aν�ι�η στη λίμνη Kερκίνη (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).


H ε�αιρετικής �μ�ρ�ιάς λίμνη Zά�αρη στη Mακεδ�νία (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

Aπ�ψη της πανέμ�ρ�ης Mικρής Πρέσπας (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

μαλάκια, �αιτ�γνάθα κ.ά.T� νηκτ� απ�τελείται απ� τ�υς

�ργανισμ�ύς π�υ έ��υν την ικαν�-τητα να κ�λυμπ�ύν και να νικ�ύντα ρεύματα. O �ρ�ς αυτ�ς για πρώ-τη ��ρά �ρησιμ�π�ιήθηκε τ� 1890απ� τ�ν E. Haeckel.

Tα �υτά, τα !ώα και �ι μικρ��ρ-γανισμ�ί π�υ !�υν σ’ ένα λιμναί��ικ�σύστημα συγκρ�τ�ύν κ�ιν�τη-

τες. Kάθε κ�ιν�τητα έ�ει μεγάλ�$αθμ� �ργάνωσης ανάμεσα στα ά-τ�μα και στ�υς πληθυσμ�ύς π�υ τησυνθέτ�υν.

Tις �ργανωμένες αυτές κ�ιν�-τητες, τις �ν�μά!�υμε $ι�κ�ινω-νίες.

Στ� �ικ�σύστημα λίμνη, � $ι�τ�-π�ς περιλαμ$άνει τ� νερ�, μα!ί μετα �υσικά και �ημικά �αρακτηριστι-κά τ�υ, την ιλύ, τ� υπέδα��ς (δη-

λαδή τ� αδρανές μέρ�ς τ�υ �ικ�-συστήματ�ς).

H $ι�κ�ινωνία απ�τελείται απ��υτ�πλαγκτ�ν, !ω�πλαγκτ�ν, $α-κτηρίδια, ψάρια, κ�υν�ύπια.

Mέρ�ς της $ι�κ�ινωνίας είναι ε-πίσης τα �ύκια, τα καλάμια και ταυδρ��αρή �υτά.

Mε λίγα λ�για, $ι�κ�ινωνία, λέγε-ται τ� !ωνταν� μέρ�ς τ�υ �ικ�συ-στήματ�ς.

H $ι�κ�ινωνία, � $ι�τ�π�ς και �-λων των ειδών �ι σ�έσεις και αλλη-λεπιδράσεις π�υ διαμ�ρ�ών�νταιμετα�ύ τ�υς συγκρ�τ�ύν τ� �ικ�-σύστημα λίμνη.

Eίδη λιμνών

Oι �ικ�λ�γ�ι κατατάσσ�υν τις λί-μνες σε �λιγ�τρ��ικές και σε ευ-τρ��ικές.

Πρέπει να γνωρί!�υμε �τι με τ�πέρασμα τ�υ �ρ�ν�υ �ι λίμνες έ-��υν μια γενική τάση να περν�ύν α-π� τ�ν �λιγ�τρ��ισμ� στ�ν ευτρ�-�ισμ�.

Oι ανθρώπινες δραστηρι�τητεςγύρω απ� τις λίμνες έ��υν αυ�ηθεί,με απ�τέλεσμα να μην υπάρ��υνσωστές σ�έσεις με τα �ικ�συστήμα-τα π�υ μας περι$άλλ�υν. Mε τη γε-ωργία, τη $ι�μη�ανία, τα λύματα καιτη μεγάλη �ρήση των λιπασμάτων ε-πιτα�ύνεται � ευτρ��ισμ�ς. T�ν ευ-τρ��ισμ� ευν��ύν επίσης και τα�ερτά υλικά π�υ αιώνες απ�τίθενταιστις λίμνες.

Eκτ�ς απ� τις αλλ�ιώσεις π�υ ε-πέρ��νται στα νερά, υπάρ�ει και ηέλλειψη ��υγ�ν�υ, με απ�τέλεσμανα πεθαίν�υν ψάρια και άλλ�ι �ργα-νισμ�ί.

Στην επι�άνεια της λίμνης δημι-�υργείται μια «κρ�ύστα» απ� νε-κρ�ύς μικρ��ργανισμ�ύς π�υ μ�ιά-!ει με $�ύρκ�. Aυτά, �ταν σαπί!�υν,μυρί!�υν άσ�ημα με απ�τέλεσμα ναδημι�υργ�ύν αισθητικά πρ�$λήμα-τα.Oι λίμνες δια�ωρί!�νται (θερμ�-κρασιακή στρωμάτωση), στ� επιλί-μνι�, ένα επι�ανειακ� στρώμα νε-ρ�ύ πά��υς μερικών μέτρων, π�υ έ-�ει σ�ετικά υψηλή και �μ�ι�μ�ρ�ηθερμ�κρασία.

Mετά τ� επιλίμνι� $ρίσκεται τ� με-


Συνέ�εια απ� τη 16η σελίδα

Aπ�ψη της λίμνης Δ�ϊράνης. Διακρίν�νται σωρ�ί απ� �στρακα, σπάνι� �αιν�μεν� στις λίμνες της �ώρας μας (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).

Παραδ�σιακή %άρκα στη λίμνη της Kαστ�ριάς (�ωτ.: Eκδ�σεις «T�πί�»).


H λίμνη Πρ�κ�π�ς στη %�ρει�δυτική Πελ�π�ννησ� (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε�α της Eλλάδ�ς).

σ�λίμνι�, ένα στρώμα νερ�ύ με σ�ε-τικά μικρ� πά��ς π�υ �αρακτηρί!ε-ται απ� μεγάλη ελάττωση της θερ-μ�κρασίας με την αύ�ηση τ�υ $ά-θ�υς (1% ανά μέτρ� $άθ�υς).

Aμέσως μετά τ� μεσ�λίμνι�, τ� υ-

δάτιν� στρώμα π�υ �θάνει μέ�ριτ�ν πυθμένα λέγεται υπ�λίμνι� καιέ�ει �αμηλή, αλλά σ�εδ�ν σταθερήθερμ�κρασία, 4° C.

H �ικ�λ�γική σημασία της θερμ�-κρασιακής στρωμάτωσης και των ε-

π��ικών αναστρ��ών είναι μεγάληκαι επηρεά!ει άμεσα τις δραστηρι�-τητες των �ργανισμών.

O $ι�τ�π�ς λίμνη �αρακτηρί!εταιεπίσης απ� ένα σύν�λ� α$ι�τικώνπαραγ�ντων, �υσικών ή �ημικών: α-

π� τη γεωγρα�ική της θέση, τ� κλί-μα, την ένταση της ηλιακής ακτιν�-$�λίας, θερμ�κρασία, υγρασία, άνε-μ�ς, συγκέντρωση $ασικών αν�ργα-νων στ�ι�είων (νερ�, CO2, ��υγ�ν�,ασ$έστι�, ά!ωτ�, �ώσ��ρ�ς κ.ά.).


Aπ�ψη της λίμνης Παμ ώτιδας και των Iωαννίνων απ� τ� νησί της λίμνης (�ωτ.: �αλκ�γρα�ία απ� σ�έδι� τ�υ C.R. Cockerell και �άρα�η J. Smith, Λ�νδίν� 1820).

Θρύλ�ι και τα�ιδιωτικές εντυπώσειςOι λίμνες μέσα απ� τη μυθ�λ�γία, τη λαϊκή παράδ�ση και τις περιγρα�ές �ένων περιηγητών

Zωγρα�ική απεικ�νιση της Στυμ�αλίας (έργ� τ�υ Edward Dodwell, 1830).


Aρ�ιπλ�ίαρ��υ Π�λεμικ�ύ Nαυτικ�ύ ε.α.Iστ�ρικ�ύ–Eρευνητή

ΘPYΛOI και παραδ�σεις δεν είναι ά-γνωστες στ� �ώρ� των λιμνών μας.Σε τέτ�ια τ�πία δεν ήταν δυνατ� ναμη δημι�υργήσει η ανθρώπινη �α-ντασία θρύλ�υς !ε�ωριστ�ύς π�υ έ-�τασαν ώς τις μέρες μας.

H ελληνική μυθ�λ�γία είναι γεμά-τη απ� τέτ�ιες ανα��ρές. H λίμνηΣτυμ�αλία με να� α�ιερωμέν� στηνAρτέμιδα, ήταν ίσως τ� πρώτ� κατα-�ύγι� άγριων π�υλιών στην Eλλάδα.Tρεις άθλ�ι τ�υ Hρακλή σ�ετί"�νταιμε υγρ�τ�π�υς. Oλα "�υν στ� θρύλ�και στ� σήμερα. Δεν μπ�ρείς να τα!ε�ωρίσεις, απ�τελ�ύν ένα γ�ητευ-τικ� σύν�λ�.

Eνας απ� τ�υς θρύλ�υς για τη δη-μι�υργία της λίμνης Bεγ�ρίτιδας λέ-ει �τι δημι�υργήθηκε απ� τ� νερ�π�υ !ε�είλισε απ� ένα πηγάδι π�υμια κ�πέλα !έ�ασε να τ� κλείσει καιέτρε�ε τ� νερ� τ�υ �λη τη νύ�τα.Aλλ�ς θρύλ�ς για την ίδια λίμνη λέει�τι δημι�υργήθηκε απ� τα νερά εν�ςπ�ταμ�ύ π�υ κατέ$ηκε η κ�ίτη τ�υαπ� σεισμ� και τα νερά δεν έ$ρισκανδιέ!�δ�. Για τις Πρέσπες η παράδ�-ση ανα�έρει �τι δημι�υργήθηκαν α-π� τ� νερ� μιας $ρύσης π�υ έναςτσ�πάνης ή μια γριά δεν έκλεισαν


H λίμνη B�λ η (Mπεσι-κίων) στη Mακεδ�νία

απ� σ�έδι� τ�υ Edward Daniel Clarke τ� 1826.

καλά. Oι κάτ�ικ�ι τ�υ παραλίμνι�υ�ωρι�ύ της Kάρλας. Kανάλια, είπανστ�ν περιηγητή Meziere, �τι άκ�υ-σαν να $γαίν�υν απ� τα $άθη της λί-μνης τρ�μακτικά μ�υγκρητά. Oταν τανερά «έ�υγαν» τ� 1962 δεν �άνηκεπ�υθενά... τ� θερι� π�υ τα έ$γα"ε.

T� μ�ν�πάτι τ�υ Aγί�υ

T� μύθ� της Mίνιας και τ�υ «Kα-λ�ύ Δεκανέα» π�υ �άθηκαν μα"ί στηλίμνη της Δ�ϊράνης τ�ν ή!εραν �λ�ιστην περι��ή. Aυτή τ�ν τρά$η!ε μα-"ί της να περπατήσ�υν και να πνι-γ�ύν στα κρύα νερά. Σύμ�ωνα μετ�ν καστ�ριαν� θρύλ� � Aγι�ς Σπυ-ρίδωνας περπατάει κάθε �ρ�ν� τηνπαραμ�νή της γι�ρτής τ�υ στη λίμνηκαι �ι Kαστ�ριαν�ί $λέπ�υν πάνωστα νερά της τ�ν α�ρισμέν� διάδρ�-μ�, τ� μ�ν�πάτι τ��υ Aγί�υ Σπυρί-δωνα �πως τ� λένε. Mέσα απ� τα νε-ρά της ίδιας λίμνης περν�ύσε κάθε$ράδυ και τ� στ�ι�ει� της Kρεπενής(παραλίμνι�υ �ωρι�ύ) για να �τάσειμέ�ρι τα σπίτια, �π�υ πρ�σπαθ�ύσεκλαίγ�ντας να !εγελάσει τ�υς Kα-στ�ριαν�ύς για να τ�υς κάνει κακ�.Στα παγωμένα νερά της Παμ$ώτιδαςπερπάτησε � T�υρα�άν Πασάς, ν�μί-"�ντάς την άδεντρη �ι�νισμένη πε-διάδα και τ� ίδι� έπαθε και � Xασαν -Kατής στη λίμνη της Kαστ�ριάς σύμ-�ωνα με τις τ�πικές παραδ�σεις.Aκ�μα, η Kωπαΐδα είναι δεμένη με τ�θρύλ� $�υλιαγμένης π�λιτείας στανερά της και η ε!ήγηση της δημι�υρ-γίας της δ�θηκε με τη μ�ρ�ή εν�ςθρύλ�υ π�υ συνδέεται με τη σκλη-ρ�τητα μετα!ύ δύ� αδελ�ών.

Aνάμεσα �μως στ�υς θρύλ�υς, έ-νας απλώνεται επάνω απ� �λ�υς,γ�ητευτικ�ς και τραγικ�ς. Eίναι �θρύλ�ς της Φρ�σύνης. Kαι η λίμνηΠαμ$ώτιδα «η απαλ�κύμαντη νεράι-δα» των π�ιητών είναι πια γνωστήστην ιστ�ρία, στην παράδ�ση και στ�θρύλ� σαν λίμνη της Φρ�σύνης...

Oι περιηγητές τ�υ ελληνικ�ύ �ώ-ρ�υ απ� τ�ν 17� αιώνα στις τα!ιδιω-τικές εντυπώσεις και στα �δ�ιπ�ρικάτ�υς, ε!ύμνησαν, εκτ�ς των άλλων,και την �μ�ρ�ιά των ελληνικών λι-μνών και περιέγραψαν με θαυμάσι�τρ�π� τα πλωτά μέσα, τα ψάρια,τ�υς θρύλ�υς, τις παραδ�σεις, την ι-στ�ρία και τη "ωή των ανθρώπων.Oλες σ�εδ�ν �ι λίμνες τ�υ ελληνι-κ�ύ �ώρ�υ ανα�έρ�νται στα «τα!ί-δια» και στα «Oδ�ιπ�ρικά» τ�υς. Oιπεριηγητές αυτ�ί είναι: O EvliyaGelebi, � William Martin Leake, � J.C.Hobhouse, � Henry Holland, � Th.Sm. Hyghes, o F. Pouqueville, �Edward Lear, � Ami Boué, � B.Nicolaidy, η Mary Walker, � VictorBerard, � F. Perilla, � M. Meziéres, �Edward Dodwell, � M. Cousinery κ.ά.

Oι θρύλ�ι, �ι παραδ�σεις και �ι πε-ριγρα�ές των περιηγητών �έρν�υνστ� ν�υ παλιές εικ�νες και ενθυμή-σεις, δίν�υν ρ�μαντικ� �αρακτήρακαι κάν�υν γ�ητευτική τη σημερινήπαρ�υσία της Eλλάδας «των λι-μνών».

H λίμνη Yλίκη, έργ�τ�υ Iταλ�ύπεριηγητήPomardi τ� 1820.

H λίμνη των Iωαννίνων συνυ�ασμένη με π�λλ�ύς θρύλ�υς της λαϊκής μας παράδ�σης και πρ�παντ�ς με εκείν�ντης Kυρά Φρ�σύνης (�ωτ.: �αλκ�γρα�ία τ�υ E. Lear, Λ�νδίν� 1851).


Tα πλε�ύμενα των λιμνώνMια θαυμαστή ναυπηγική παράδ�ση π�υ αντιστέκεται στ� �ρ�ν� και α�ί�ει να διατηρηθεί

Bάρκες στη λίμνη Παμ�ώτιδα των Iωαννίνων (�ωτ.: Nίκ�υ Δεσύλλα - εκδ. «Σύν�λ�»).


Aρ�ιπλ�ιάρ��υ Π�λεμικ�ύ Nαυτικ�ύ ε.α.Iστ�ρικ�ύ– Eρευνητή

MIA AΛΛH μ�ρ�ή της ναυτικής μαςπαράδ�σης στις λίμνες της πατρί-δας μας αντιστέκεται με πείσμαστ� �ρ�ν� και στην εισ��λή της τε-�ν�λ�γίας. Tα πλε�ύμενα π�υ υ-πάρ��υν τις λίμνες, απ�τελ�ύν ένα�ωνταν� κ�μμάτι της παράδ�σης

αυτής. Δια μέσ�υ των αιώνων ησ�έση τ�υ ανθρώπ�υ διαμ�ρ�ωσετρ�π�υς �ωής π�υ εκ�ρά��νται καιστην κατασκευή των σκα�ών. Mετην απλ�τητα και πρακτικ�τηταπ�υ διακρίν�υν τ� «�τίσιμ�» τ�υς,διατηρ�ύν αναλλ�ίωτη την ίδια μέ-θ�δ� κατασκευής και απ�τελ�ύνπρ�σωπική έκ�ραση τ�υ ψαρά –κατασκευαστή με τ� ίδι� πάντ�τεμ�ρ��λ�γικ� απ�τέλεσμα, �ωρίς

την παραμικρή τάση ε#έλι#ης στ�πέρασμα τ�υ �ρ�ν�υ. Tα ναυπηγή-ματα αυτά δια�έρ�υν μετα#ύ τ�υςστη μ�ρ�ή και την κατασκευή, τ�αρμ�νικ� και πρωτ�τυπ� �μωςσ�ήμα τ�υς είναι εντυπωσιακ�.

Tα πλε�ύμενα αυτά απ�τελ�ύντην ε#έλι#η των μ�ν�#υλων απ�κ�ρμ�ύς δέντρων π�υ κ�ιλαίν�-νταν κατάλληλα για να απ�κτήσ�υν�ωρητικ�τητα. Tέτ�ια μ�ν�#υλα υ-

πήρ�αν σε π�λλές λίμνες μέ�ρι τιςαρ�ές τ�υ αιώνα μας, ανα�έρ�νταιδε π�λλές ��ρές απ� τ�υς #έν�υςπεριηγητές. Λ�γω άγν�ιας �μως, �ιτελευταί�ι, �ν�μα�αν μ�ν�#υλ�κάθε σκά��ς απ� σανίδια, ενώ π�λ-λές ��ρές μέ�ρι σήμερα, απ�δίδε-ται � �αρακτηρισμ�ς «μ�ν�#υλα»σε �λα τα πρωτ�γ�να ναυπηγήμα-τα π�υ δεν είναι �τιαγμένα απ�κ�ρμ� δέντρ�υ.


H θαυμαστή αυτή ναυπηγική πα-ράδ�ση π�υ τ�σ� νικη��ρα πρ�-�άλλει αντίσταση στην τε�ν�λ�γία,δεν πρέπει να �αθεί. T� πείσμα τ�υπαρελθ�ντ�ς �ρί�ει την παρ�υσίατ�υς, τη διάσωση και την ελπίδα να�ήσ�υν.

Mικρές απαιτήσεις

Tα πλωτά μέσα των ελληνικών λι-μνών δεν έ��υν μεγάλες ναυπηγι-κές απαιτήσεις. H γαλήνη των νε-ρών, τ� �ρα�ύ των απ�στάσεων, τ�μικρ� �άθ�ς πλεύσης, τ� �αλτώδες–τις περισσ�τερες ��ρές– των νε-ρών, η �λάστηση απ� καλάμια καιάλλα υδρ��ια �υτά, δημι�ύργησανμια σειρά απ� παράγ�ντες πρ�ςτ�υς �π�ί�υς είναι πρ�σαρμ�σμένηη μ�ρ��λ�γία τ�υς. Eτσι, κατα-σκευά��νταν, γενικά, με επίπεδ�πάτ� �ωρίς καρένα.

Tα σκά�η των λιμνών λεπταίν�υνστις άκρες για καλύτερη πρ�ωση. Oπάτ�ς ανυψώνεται στην πλώρη καιστην πρύμνη, για την ευκ�λ�τερηυπερπήδηση της �λάστησης και τηνανέλκυσή τ�υς στις ��θες. Oι ε-γκάρσιες τ�μές είναι �ρθ�γώνια ήτραπέ�ια για τη διευκ�λυνση τωνσυ�νά άπειρων ψαράδων. H διατή-ρηση �μαλών καμπυλών με αυτέςτις συνθήκες είναι αδύνατη, α��ύπρώτιστα ενδια�έρ�νται για τηνεύκ�λη και στέρεη κατασκευή π�υάλλωστε δεν απαιτεί #ε�ωριστή τε-�νική κατάρτιση.

Nαυπηγεία και ειδικά εργαλείαδεν υπάρ��υν, �ύτε «ακαταλα�ί-στικα» για τ�υς ψαράδες σ�έδιακαι �νάρια. η αυλή τ�υ σπιτι�ύ καιδύ�–τρία εργαλεία τε�νίτη #υ-λ�υργ�ύ μα�ί με τ� μεράκι είναιαρκετά.

H αρμ�λ�γία των σανίδων λεία ήκα�αλλικωτή, δεν �γαίνει απ� κα-ν�νες ναυπηγικής, αλλά απ� τηνπαραδ�σιακή τέ�νη και την πείραπ�υ μεταδ�θηκαν απ� γενιά σε γε-νιά. Παρ’ �λα αυτά, στην κατασκευήτων σκα�ών ε�αρμ��νται αρ�αι�-τατες τε�νικές μέθ�δ�ι, είτε επικά-λυψης στ�ι�ειωδών ν�μέων με σα-νίδια, είτε αντίστρ��α, τ�π�θέτη-σης ν�μέων στ� ήδη κατασκευα-σμέν� με σανίδες περί�λημα. Bασι-κή δια��ρά με τα θαλασσινά σκά-�η, εκτ�ς απ� την ανυπαρ#ία καρέ-νας, είναι �τι τις περισσ�τερες ��-ρές η τ�π�θέτηση των ν�μέων ακ�-λ�υθεί την κατασκευή τ�υ περι�λή-ματ�ς με σανίδια.

H #υλεία π�υ �ρησιμ�π�ιείται γιατην κατασκευή των σκα�ών αυτώνπρ�έρ�εται απ� τα δάση των γύρωπερι��ών και είναι κυρίως έλατ�,πεύκ�, καραγάτσι, �ελανιδιά, κα-στανιά, ακακία, λεύκα και μ�υριά.Tα #ύλα �ρέ��νται ώστε να απ�κτή-σ�υν ελαστικ�τητα και κατά τηνναυπήγηση συνδέ�νται μετα#ύτ�υς με γυ�τ�πέρ�να (σιδερένιακαρ�ιά) ή δίκαρ�α σε σ�ήμα Π.

Για την κίνηση των σκα�ών �ρη-σιμ�π�ι�ύνται κ�υπιά ή ένα μακρύ#ύλιν� κ�ντάρι, με δια��ρετική �-ν�μασία σε κάθε λίμνη: κ�ύντα,σταλίκι, �αλευτήρι. Eπειδή τ� πλά-τ�ς είναι μικρ� και η κωπηλασία αρ-κετά δύσκ�λη, τ�π�θετ�ύν τις πε-

ρισσ�τερες ��ρές εγκάρσια έναμακρύ �ύλλ�, τ� �υγ� ή τρ��αντή-ρι, στις δύ� άκρες τ�υ �π�ί�υ στε-ρεών�νται �ι σκαρμ�ί και η κωπη-λασία γίνεται έ#ω: σκάρμια...

T�πικά γνωρίσματα

«Kίνησαν τα καρά�ια τα καστ�-ριανά...». Eτσι αρ�ί�ει ένα δημ�τι-κ� τραγ�ύδι της Kαστ�ριάς για τα«καϊκλίδικα» ή «αμπαρλίδικα» κα-ρά�ια της λίμνης της. Πάτ�ι, παρα-τιές, πλευρίτες, σ�ήνες, λαμπά-δες, κανάτια και �τ�ράκια τα μέρητ�υ καρα�ι�ύ ενωμένα μετα#ύτ�υς με σιδερένια δίκαρ�α τις«γ�υδέλες». «Kαΐκια» ή «Kάικα» �-ν�μά��νται τα πλε�ύμενα της Mε-γάλης Πρέσπας. Aυτά και τα «κα-ρά�ια» της K�ρώνειας (λίμνη Aγί-

�υ Bασιλεί�υ ή Λαγκαδά) και τηςB�λ�ης είναι τα μ�να π�υ κατα-σκευά��νται με υπ�τυπώδη καρί-να. Tην τ�πική �άρκα της Bιστωνί-δας, π�υ δεν υπάρ�ει σήμερα, την�ν�μα�αν «κα�ακιά» ή «κ�υρίτα».Πάτ�ι, καπρ�ύλια, γαϊδάρες, κρ�ύ-νες, �υλλωτά, πάγκ�ι και στρωσιάτα μέρη τ�υ ψαρ�κάικ�υ της λί-μνης των Iωαννίνων σύμ�ωνα μετην τ�πική �ρ�λ�γία, ενωμένα με-τα#ύ τ�υς με 300 γυ�τ�πέρ�να.Kαρά�ια «�ργωναν» τα νερά της�αμένης Kάρλας ή Πλατσίδες �-πως τα έλεγαν πειρα�τικά, μέ�ριτην απ�#ήρανσή της τ� 1962. Πλά-�ες με ένα ή δύ� κ�υπιά, τα «πλα-τσιά» διέσ�ι�αν τη λίμνη των Γιαν-νιτσών και άλλες λίμνες της Mακε-δ�νίας.

Oι κάτ�ικ�ι των παραλίμνιων πε-

ρι��ών είναι στενά δεμέν�ι με τιςλίμνες και τα πλε�ύμενά τ�υς τα�π�ία πρωταγωνιστ�ύν στην ψα-ράδικη �ωή και έ��υν ενεργ� ρ�λ�στη �ωή των κατ�ίκων (μετα��ρέςυλικών, πα�αριωτών με πραμάτει-ες κ.λπ.) και σε �λες τις εκδηλώ-σεις τ�υς (Θε��άνεια, κωπηλατι-κ�ί αγώνες) ενώ εκ�ρά��υν τ� ρ�-μαντισμ� κάθε επ��ής (�αρκάδεςμε κιθάρες και γαμήλιες π�μπές).

Aυτά είναι τα �ασικά γνωρίσματατων πλωτών μέσων π�υ υπάρ��υνστις λίμνες της πατρίδας μας. Γνω-ρίσματα π�υ δεν μετέ�αλε � �ρ�-ν�ς, έτσι ώστε, �σα απ� αυτά δια-τηρ�ύνται και κατασκευά��νται α-κ�μη, να κλείν�υν μέσα τ�υς μιαμ�ναδική μακραίωνη παράδ�ση.Mια παράδ�ση π�υ α#ί�ει της πρ�-σ��ής μας για να διατηρηθεί...

Kαστ�ριανή �άρκα, �αρακτηριστικ� δείγμα της λιμναίας ναυτικής μας παράδ�σης (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε!α της Eλλάδ�ς).


Aπ�ψη της Tριωνίδας, της μεγαλύτερης ελληνικής λίμνης, με επι�άνεια 97 τετρ. λμ. και �άθ�ς π�υ �θάνει τα 58 μέτρα (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

H μεγαλύτερη ελληνική λίμνηH Tρι�ωνίδα απ�τελεί ένα σημαντικ�τατ� υγρ�τ�π� με τεράστια �ικ�λ�γική και αλιευτική σημασία

Ψαρ��αρκα της Tριωνίδας. H ιθυ�πανίδα της λίμνης είναι απ� τις πλ�υσι�τερες της ώρας π�υ περιλαμ�άνει 18 εί-δη ψαριών (�ωτ.: απ� τ� �ι�λί� «Tριωνίδα – Yδάτινες ανταύγειες»).


Bι�λ�γ�υ – Zω�λ�γ�υMέλ�υς τ�υ Eλληνικ�ύ Kέντρ�υ Oικ�λ�γίας

ΣTHN KAPΔIA της Aιτωλ�ακαρνα-νίας �ρίσκεται η λίμνη Tρι�ωνίδα, ημεγαλύτερη, η γρα�ικ�τερη και η πι�άγνωστη της Eλλάδας. E�ει επι�ά-νεια 97 τ. �λμ. μέγιστ� μήκ�ς 19 �λμ.,πλάτ�ς 6 �λμ. περίμετρ� 58 �λμ. καιμέγιστ� �άθ�ς 58 μέτρα.

Mια μεγάλη «θάλασσα», π�υ τ��ειμώνα, �ταν � καιρ�ς είναι άσ�η-μ�ς και �υσ�μανά, σηκών�νται κύ-ματα μεγάλα, λες και �ρίσκεσαι στ�Aιγαί� ή στ� I�νι� πέλαγ�ς.

Στις αρ�ές τ�υ 1800, �ταν � Γάλ-λ�ς περιηγητής Φραγκίσκ�ς Π�υκε-�ίλ διέσ�ι$ε την περι��ή είδε τη με-γάλη «θάλασσα» και σαγηνεύτηκε.Tα «γλυκά» νερά της, έσ�ι$αν καρά-�ια με πανιά, π�υ έκαναν μετα��-ρές, κυρίως %υλεία και τρ��ιμα, σταδιά��ρα παραλίμνια �ωριά.

T� 1885 � Δημήτρι�ς Bικέλας, σανπεριηγητής πέρασε απ� ’δω και ανα-�έρεται στην περι��ή και στις �μ�ρ-�ιές της λίμνης.

Eπίσης, � μεγάλ�ς Aιτωλ�ακαρνά-νας συγγρα�έας I. M. Παναγιωτ�-π�υλ�ς, ανα�έρεται στις λίμνες στ��ι�λί� τ�υ «M�ρ�ές της Eλληνικής


Eντυπωσιακή είναι η �λάστηση γύρω απ� τη λίμνη Tριωνίδα καιτην «αδελ�ή» της Λυσιμαία (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

H Bίδρα, ένα αριτωμέν� θηλαστικ�, απ� τα πι� σπάνια στην Eυ-ρώπη, π�υ συναντάται και στην Tριωνίδα (�ωτ.: απ� τ� �ι�λί�«Tριωνίδα – Yδάτινες ανταύγειες»).

Στην Tριωνίδα �ρίσκ�υν ασ�αλές κατα�ύγι� 200 περίπ�υ είδη π�υλιών, συμπεριλαμ�α-ν�μένων και εκείνων π�υ τη ρησιμ�π�ι�ύν για τη διαείμανσή τ�υς (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

Γης»: «O δρ�μ�ς τ�υ Bραωρί�υπερνάει ανάμεσα τις δύ� τ�ύτες λί-μνες (Tριωνίδα και Λυσιμαία). T�τα�ίδι, την άν�ι�η ιδίως, έει απερί-γραπτη γ�ητεία. Tα νερά είναι σκε-πασμένα απ� πλήθ�ς ανθισμέναν�ύ�αρα, απ� πυκν�ύς στ�ί�υς κα-λάμια.

H καρδιά �εκ�υρά�εται σε μία γα-λήνη ωρίς τέλ�ς».

O Kωστής Παλαμάς, � εθνικ�ς μαςπ�ιητής, π�υ έ$ησε και γαλ�υ�ήθηκεστην Aιτωλ�ακαρνανία, ύμνησε �σ�κανείς άλλ�ς τις �μ�ρ�ιές της.

Tα 360 γε�ύρια

Παλαι�τερα, �ι δύ� λίμνες Tρι�ω-νίδα και Λυσιμα�ία σε περι�δ�υςπλημμυρών ενών�νταν, με απ�τέ-λεσμα να �αίν�νται σαν μια λίμνη,την �π�ία �ι κάτ�ικ�ι της περι��ήςαπ�καλ�ύσαν «Λίμνη τ�υ Aπ�κ�υ-ρ�υ». Eτσι, για να απ��εύγεται �

κύκλ�ς της Λυσιμα�ίας (διά %ηράς)η επικ�ινωνία διε%ήγετ� με πλ�ιά-ρια και γαΐτες. Περί τ� 1773 � μ�υ-σελίμης τ�υ Kάρελι Aλάι Mπέης, α-π��άσισε την κατασκευή των γε-�υριών για να ενώσει τις δύ� λί-μνες και να συνδέσει τ�υς κάμπ�υςτ�υ Παναιτωλί�υ και των Παπαδά-των. Mε ��ρ�υς π�υ επέ�αλεστ�υς κατ�ίκ�υς, έ�τισε 360 γε�ύ-ρια συν�λικ�ύ μήκ�υς 3 περίπ�υ �ι-λι�μέτρων. Δυστυ�ώς σήμερα ταΓε�ύρια τ�υ Aλάι Mπέη δεν υπάρ-��υν μετά τη δημι�υργία της Eθνι-κής Oδ�ύ!

H κ�ιλ�τητα της λίμνης περικλεί-εται απ� τα ��υνά Παναιτωλικ�(2.000 μ.) και απ� τ�ν δ�%ασμέν�Aράκ�νθ� ή Zυγ� (984 μ.).

T� �ειμώνα �ι κ�ρ�ές τ�υ Παναι-τωλικ�ύ (Kυρά-Bγένα) είναι καλυμ-μένες με πα�ύ στρώμα �ι�νι�ύ.

A�θ�να νερά ανα�λύ$�υν απ’ τασπλά�να τ�υ μεγάλ�υ ��υν�ύ και

στ� δρ�μ� τ�υς δημι�υργ�ύν πα-ραπ�τάμια δάση με �αθίσκια πλατά-νια. T� νερ� πέ�τει στην Tρι�ωνίδακαι απ� κει στη Λυσιμα�ία. T� πλε�-νασμα των νερών της Λυσιμα�ίας�δηγεί � π�ταμ�ς Δίμικ�ς στ� με-γάλ� A�ελώ�. Eτσι �ι δύ� αδελ�έςλίμνες, η Tρι�ωνίδα και η Λυσιμα-�ία, δίν�υν ακ�μη $ωή στ�ν αδελ��τ�υς A�ελώ�, μία π�υ η παρ��ή τ�υνερ�ύ είναι ρυθμι$�μενη σήμεραμετά την κατασκευή των τριών με-γάλων �ραγμάτων (Στράτ�υ, Kα-στρακί�υ, Kρεμαστών).

H παραλίμνια �λάστηση στην Tρι-�ωνίδα απ�τελείται απ� πλατάνια, ι-τιές, �ρά%�υς, λεύκες, κα�άκια, λυ-γαριές κυπαρίσσια, δά�νες και πι-κρ�δά�νες. Στις πλαγιές των παρα-λίμνιων λ��ων η �λάστηση απ�τε-λείται απ� μεσ�γειακή μακία, π�υ α-παρτί$εται απ� σ�ίνα, κ�υμαριές,ρεικια, �ιλύκια, κ�υτσ�υπιές, �αρ�υ-πιές, ασ�άκες και θυμάρι. Στις ��θες

της λίμνης κυρίαρ�α είδη είναι τακαλάμια, τα νερ�κάλαμα, τα ψαθιά.Mέσα στα νερά της λίμνης επιπλέ-�υν τα υδρ��ια �υτά ψαρ��άκι καιτα λευκά, �μ�ρ�α ν�ύ�αρα π�υ μετα επιπλέ�ντα άνθη τ�υ, αναδίδ�υνευ�άριστη �σμή μέ�ρι τη δύση τ�υηλί�υ.

H λίμνη της Tρι�ωνίδας είναι μία α-π� τις πι� σημαντικές της �ώρας σε�,τι α��ρά τα ψάρια τ�υ γλυκ�ύ νε-ρ�ύ. H ι�θυ�πανίδα της λίμνης (18είδη) απ�τελείται κύρια απ� δρ�μί-τσες, γλήνια, τσερ�ύκλες, πεταλ�ύ-δες, κυπρίν�υς, �έλια και αθερίνες.

Πρ�στατευ�μενα είδη

H περι��ή της Tρι�ωνίδας είναι μιααπ� τις πι� πλ�ύσιες της Aιτωλ�α-καρνανίας σε αμ�ί�ια και ερπετά.Παρά τις επεμ�άσεις π�υ έ��υν γίνειτα τελευταία �ρ�νια στην περι��ή, �

Συνέεια στην 26η σελίδα

�ώρ�ς της λίμνης έ�ει μεγάλη �ρνι-θ�λ�γική σημασία, γιατί απ�τελείσημαντικ� �ώρ� δια�είμανσης γιαμεγάλ�υς πληθυσμ�ύς υδρ��ίωνπ�υλιών. Eπίσης είναι σημαντικ�ςσταθμ�ς κατά τη διάρκεια της απ�-δημίας, και �ώρ�ς �ωλιάσματ�ς γιασπάνια υδρ��ια και αρπακτικά π�υ-λιά.

Στην περι��ή έ��υν παρατηρηθεί(σε διά��ρες επ��ές τ�υ �ρ�ν�υ)πάνω απ� 200 είδη π�υλιών. Aπ’ αυ-τά, τα 50 είδη ανήκ�υν στα απειλ�ύ-μενα και αυστηρά πρ�στατευ�μενααπ� την κ�ιν�τική και ελληνική ν�-μ�θεσία.

H παρ�υσία σπάνιων αρπακτικώνστην περι��ή της λίμνης και στα γύ-ρω ��υνά υπ�δηλώνει �ικ�συστήμα-τα ακ�μη πλ�ύσια σε $ωή και ισ�ρρ�-πημένα.

H π�ικιλία των �ι�τ�πων και η σπα-νι�τητα των π�υλιών π�υ $�υν σ’ αυ-

τά τα μέρη κάν�υν την Tρι�ωνίδα μιααπ� τις πι� ενδια�έρ�υσες �ρνιθ�-λ�γικά περι��ές της �ώρας.

Γύρω απ� τη λίμνη, πηγαίν�νταςγια τ� Θέρμ�, �λέπει κανείς �μ�ρ�α�ωριά πνιγμένα στ� πράσιν�, με πέ-τρινα παραδ�σιακά σπίτια και πλ�ύ-σι�υς μ�σ��μυριστ�ύς ανθ�κηπ�υς.

Παρ’ �λα τα πρ��λήματα π�υ αντι-μετωπί$ει η λίμνη απ� τα λύματα τωνκατ�ικιών, των κτην�τρ��ικών μ�-νάδων, των ελαι�τρι�είων, απ� τα α-π�ρρίμματα, τα λιπάσματα και τα �υ-τ��άρμακα, ακ�μη και σήμερα συ-γκρ�τεί ένα μεγάλ� και ισ�ρρ�πημέ-ν� λιμναί� �ικ�σύστημα.

Ως π�τε �μως θα παραμένει έτσι�ωρίς πρ�στασία και μέριμνα, αυτ�τ� μεγάλ� διαμάντι της ελληνικής�ύσης;

Eίναι καιρ�ς λ�ιπ�ν για πρ�στασίακαι σωστή δια�είριση. Oι κάτ�ικ�ιτης περι��ής θέλ�υν, μπ�ρ�ύν καιπεριμέν�υν.


Συνέεια απ� την 25η σελίδα

Aπ� τ� �ρ�ς Παναιτωλικ� (υψ. 2.000 μ.) ά�θ�να νερά ρέ�υν πρ�ς τη λίμνηTριωνίδα, ιδίως �ταν λιών�υν τα ι�νια (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

H «Iριδα των �άλτων», ένα απ� τα σπάνια �υτά με �μ�ρ�α λ�υλ�ύδια π�υ�ύ�νται στην Tριωνίδα (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

T�υ Kώστα Mαυρέλη

Yπεύθυν�υ Περι�αλλ�ντικής Eκπαίδευσης

TO TEPAΣTIO κ�ινωνικ�–�ικ�ν�μι-κ�–�ικ�λ�γικ� θέμα της �ιώσιμης α-νάπτυ%ης της λίμνης Tρι�ωνίδας,είναι αντικείμεν� περι�αλλ�ντικήςεκπαίδευσης για �μάδες μαθητώνκαι ενηλίκων π�υ έ��υν σ�έση με τηλίμνη (αλιείς, καλλιεργητές, ελαι�-παραγωγ�ί, επι�ειρηματίες, στελέ-�η αυτ�δι�ίκησης κ.λπ.).

H ιδέα και η �ργάνωση ανήκ�υνστη Διεύθυνση Δευτερ��άθμιαςEκπαίδευσης της N�μαρ�ιακής Aυ-τ�δι�ίκησης Aιτωλ�ακαρνανίας.

Παράμετρ�ι τ�υ πρ�γράμματ�ςαυτ�ύ είναι: α) η �ρήση των �υτ�-�αρμάκων και τα απ��λητα των ε-λαι�τρι�είων ως πηγή ρύπανσηςτων νερών της λίμνης �) η αλιείαστην Tρι�ωνίδα και γ) η �ικ�–τ�υρι-στική α%ι�π�ίηση της περι��ής κ.λπ.

H πρ�σέγγιση των παραπάνω γί-νεται με τη ��ήθεια γνωστικών αν-τικειμένων �πως:

1. Tης Aρ�αι�λ�γίας (τη γνωρι-μία με τ� παρελθ�ν και τ�υς τρ�-π�υς, π�υ �ι πρ�γ�ν�ί μας δια�ει-ρί$�νταν τ�υς �υσικ�ύς π�ρ�υς).

2. Tης Oικ�ν�μίας (την κατάστα-

ση των παραγ�ντων π�υ διαμ�ρ-�ών�υν τις συνθήκες της «ά-γριας» ανάπτυ%ης και την απ�τίμη-ση με �ικ�ν�μικά μεγέθη των ση-μερινών «ω�ελειών» απ� τα ��έ-

λη π�υ θα πρ�κύψ�υν μέσα απ� έ-να �ιώσιμ� δια�ειριστικ� σ�έδι�).

3. T�υ Δικαί�υ (τη δυνατ�τηταπ�υ παρέ�εται στ�υς θεσμ�ύς γιαπρ�στασία και απ�κατάσταση τωνστ�ι�είων, π�υ καταστρά�ηκαν).

4. Tης Oικ�λ�γίας (τ�ν πλ�ύτ�τ�υ �ικ�συστήματ�ς της λίμνης–�ι�π�ικιλ�τητα– �ταν αυτή συ-γκριθεί με τα κέρδη της ανάπτυ-%ης π�υ ενδε��μένως υπάρ%ει).

Eκτ�ς απ� τις πρώτες γνώσειςγια τις �ασικές ένν�ιες, �ι μαθητέςέ��υν την ευκαιρία να εμ�αθύ-ν�υν στα πρ��λήματα, με επιτ�-πιες επισκέψεις στη λίμνη και συ-$ητήσεις με �λ�υς π�υ ασ��λ�ύ-νται με την Tρι�ωνίδα.

Aυτή η διεπιστημ�νική εκπαι-δευτική μεθ�δ�λ�γία μετατρέπειτην εκπαίδευση απ� �υδέτερη καιάνευρη σε δημι�υργική και �λ�-κληρωμένη εμπειρία, π�λύτιμη ε-νημέρωση για την αναγκαία συ-μπερι��ρά και στάση στα �ικ�λ�-γικά θέματα.

Περι�αλλντική εκπαίδευση στην Tρι�ωνίδα

Περι�αλλ�ντική �μάδα μαθητών με καθηγητές και αλιείς στη λίμνη Tριωνίδα.

KYPIAKH 5 OKTΩBPIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 27Συνέ�εια στην 28η σελίδα

H τε�νητή λίμνη Kαστρακί�υ π�υ δημι�υργήθηκε με τα νερά τ�υ π�ταμ�ύ A�ελώ�υ. Δέκα δισεκατ�μμύρια κυ�ικά μέτρα καθαρ�ύ νερ�ύ απ�τα-μιεύ�νται σήμερα μέσω των τε�νητών λιμνών (�ωτ.: Γ. Tσ�ύνης).

Oι τε�νητές λίμνεςΠρ�σ�έρ�υν π�λύτιμη ηλεκτρική ενέργεια, ύδρευση και άρδευση, επι�άλλεται �μως η �ικ�λ�γική πρ�στασία

T�υ Aντωνί�υ A. Ψιλ��ίκ�υ

Kαθηγητή τ�υ Tμήματ�ς Γεωλ�γίας τ�υ A.Π.Θ.

OI ANAΠTY�IAKEΣ ανάγκες της �ώ-ρας μας κατά τη διάρκεια τ�υ 20�ύαιώνα, �δήγησαν στην απ��ήρανσημεγάλων �υσικών λιμνών και στηνκατασκευή επίσης μεγάλων τε�νη-τών λιμνών.

Oι �υσικές λίμνες κατεί�αν εύ��-ρες πεδινές εκτάσεις και η απ��ή-ρανσή τ�υς �δήγησε τ�σ� σε απε-λευθέρωση παραγωγικής γης �σ�και σε θεαματική αύ�ηση της αγρ�τι-κής παραγωγής μέσω της εκτέλεσηςμεγάλων εγγει�"ελτιωτικών έργων.Tαυτ��ρ�να, �δήγησε σε θεαματική"ελτίωση των συνθηκών υγείας τ�υπληθυσμ�ύ σε απ�κατάσταση ακτη-μ�νων και πρ�σ�ύγων και σε αλλαγήτ�υ επιπέδ�υ #ωής των κατ�ίκων.

Oι τε�νητές λίμνες δημι�υργήθη-καν ως εργαλεία ανάπτυ�ης σε κ�ί-τες π�τάμιων κ�ιλάδων �ρεινών καιημι�ρεινών περι��ών της �ώραςμας. Aπ�τελ�ύν έργα π�λλαπλ�ύσκ�π�ύ. Συγκρατ�ύν τα πλημμυρικάνερά των π�ταμών και πρ�στατεύ- Aπ�ψη της λίμνης Kερκίνης και τ�υ �ράγματ�ς τ�υ π�ταμ�ύ Στρυμ#να, π�υ πρ�σ�έρει αντιπλημμυρική πρ�στασία

και άρδευση στην πεδιάδα των Σερρών (�ωτ.: Eμπ�ρική Tράπε$α της Eλλάδ�ς).

Συνέ�εια απ# την 27η σελίδα


�υν τις κατάντη καλλιεργ�ύμενεςπεδιάδες απ� τις καταστρ��ές. Aπ�-ταμιεύ�υν τα νερά αυτά και τα δια-θέτ�υν για παραγωγή υδρ�ηλεκτρι-κής ενέργειας, άρδευση καλλιεργει-ών, ύδρευση π�λεων ή συνήθως γιαπερισσ�τερες τ�υ εν�ς σκ�π�ύς. Hδιάθεση των νερών αυτών κατά την�ηρή – θερινή περί�δ� τ�υ έτ�υς α-π�τελεί καθ�ριστικ� θετικ� παράγ�-ντα της εθνικής �ικ�ν�μίας και τ�υεπιπέδ�υ #ωής της �ώρας μας.

Mεγάλα �ράγματαH δημι�υργία των τε�νητών λι-

μνών πρ�ϋπ�θέτει την κατασκευήσ�"αρών τε�νικών έργων σε επιλεγ-μένες θέσεις π�τάμιων κ�ιλάδων, �-πως είναι τα μεγάλα �ράγματα και,την ύπαρ�η ανάντη αυτών λεκάνηςπλήρωσης. Tέτ�ιες θέσεις α�θ�-ν�ύν στη �ώρα μας λ�γω τ�υ π�λύ-πλ�κ�υ αναγλύ��υ π�υ διαθέτει.Πρ�ϋπ�θέτει επίσης και την ικαν�-τητα των π�ταμών να πληρ�ύν τιςλεκάνες αυτές κατά τη διάρκεια εκ-δήλωσης πλημμυρικών �αιν�μένων.Tέτ�ια �αιν�μενα ευν��ύνται επί-σης απ� τ�υς κλιματικ�ύς �αρακτή-ρες της �ώρας μας.

Oι τε�νητές λίμνες μπ�ρ�ύν να�ωριστ�ύν σε τρεις κατηγ�ρίες ανά-λ�γα με τ� σκ�π� και τ�υς ��ρείςκατασκευής και �ρήσης τ�υς:

� Λίμνες αντιπλημμυρικής πρ�-στασίας και άρδευσης, �πως είναι ηKερκίνη στ�ν π�ταμ� Στρυμ�να (πε-διάδα Σερρών) και η λίμνη τ�υ Πελ�-π�ννησιακ�ύ Πηνει�ύ (πεδιάδαAνδρα"ίδας – Γαστ�ύνης – Kυλλή-νης).

� Λίμνες ύδρευσης, �πως είναι �ιλίμνες τ�υ Mαραθώνα και τ�υ M�ρ-ν�υ για την ύδρευση της Aθήνας.

� Λίμνες παραγωγής υδρ�ηλεκτρι-κής ενέργειας, με παράλληλη �ρήσητ�υ νερ�ύ για άρδευση και ύδρευση,�πως είναι �ι λίμνες της ΔEH. Aυτέςκατασκευάστηκαν είτε ως μεμ�νω-μένα έργα στ�υς π�ταμ�ύς Λάδωνα(Aλ�ει�), Eδεσαί� (Aγρα), Λ�ύρ�,Aρα�θ� (Π�υρνάρι), Aώ� (πηγές), εί-τε ως �μάδες κλιμακωτών έργωνστ�υς π�ταμ�ύς A�ελώ� (Πλαστή-ρας, Kρεμαστά, Kαστράκι, Στράτ�ςκαι Mεσ��ώρα, Συκιά), Aλιάκμ�να(Π�λύ�υτ�, Σ�ηκιά, Aσώματα και Iλα-ρίωνας) και Nέστ� (Θησαυρ�ς, Πλα-ταν�"ρυση, Tέμεν�ς). Tα έργα στ�υςταμιευτήρες Συκιάς τ�υ A�ελώ�υ,Iλαρίωνα τ�υ Aλιάκμ�να και Πλαταν�-"ρυσης - Tεμέν�υς τ�υ Nέστ�υ δεν έ-��υν κατασκευαστεί ακ�μα.

H κατασκευή τε�νητών λιμνών άρ-�ισε τ� 1930 (Kερκίνη), κ�ρυ�ώθηκεστις δεκαετίες 1960, 1970 και συνε�ί-#εται μέ�ρι σήμερα (κυρίως απ� τηΔEH).

Oι λίμνες αυτές απ�δεί�θηκανπ�λλαπλά ω�έλιμες για τη �ώρα μαςα��ύ:

� Aπ�ταμιεύ�υν περί τα 10 δισε-κατ�μμύρια κυ"ικά μέτρα καθαρ�ύνερ�ύ, τ� �π�ί� θεωρείται ως � με-γαλύγερ�ς ανανεώσιμ�ς �υσικ�ςπ�ρ�ς της �ώρας μας.

� Παράγ�υν μέσω των υδατ�πτώ-σεων καθαρής μ�ρ�ής και ανανεώ-σιμη υδρ�ηλεκτρική ενέργεια, περί-π�υ 3.500 γιγα"ατωρών ετησίως,

Στις #�θες της λίμνης Kερκίνης ψαρ#�αρκες και κ�πάδι αγελάδων. Oι τε�νητές λίμνες καλύπτ�υν έκταση περίπ�υ400.000 στρεμμάτων, ήτ�ι τ� 30% της έκτασης των �υσικών μας λιμνών (�ωτ.: Eκδ#σεις «T�πί�»).

π�υ αντιπρ�σωπεύει τ� 10% των ε-νεργειακών αναγκών της �ώρας μας.

� Διαθέτ�υν περί τα 2-3 δισεκα-τ�μμύρια κυ"ικά μέτρα καθαρ�ύ νε-ρ�ύ για την ικαν�π�ίηση των αρδεύ-σεων κατά τις κρίσιμες αρδευτικέςπερι�δ�υς και την ικαν�π�ίηση τωνυδρεύσεων μεγάλων π�λεων (Aθή-να, Aγρίνι�, Kαρδίτσα και στ� άμεσ�μέλλ�ν Θεσσαλ�νίκη).

� Συγκρατ�ύν τα πλημμυρικά νε-ρά των π�ταμών και πρ�στατεύ�υντ�υς πληθυσμ�ύς, τ� #ωικ� και �υτι-κ� κε�άλαι�, την παραγωγή και ταδημ�σια έργα απ� μεγάλες κατα-στρ��ές, κ�στ�υς εκατ�ντάδων δι-σεκατ�μμυρίων δρα�μών. Aν θυμη-θ�ύμε τις πρ�σ�ατες πλημμύρεςτ�υ Θεσσαλικ�ύ Πηνει�ύ, τ�υ Σπερ-�ει�ύ ή των �ειμάρρων της K�ριν-θίας και της �άνθης (δεν υπάρ��υντε�νητές λίμνες στις κ�ίτες τ�υς)τ�τε θα εκτιμήσ�υμε την ευεργετικήεπίδραση των τε�νητών λιμνών στηναντιπλημμυρική πρ�στασία των πε-δινών εκτάσεων.

H �υσική ισ�ρρ�πία

Δεν υπάρ�ει αμ�ι"�λία �τι η κατα-σκευή μεγάλων λιμνών σε παρθένεςπερι��ές π�τάμιων κ�ιλάδων και �πλημμυρισμ�ς μεγάλων εκτάσεων�υσικής �λωρίδας και πανίδας, δημι-�υργ�ύν σ�"αρές αλλαγές στη �υσι-κή ισ�ρρ�πία των ευρύτερων περι�-�ών. Oι αλλαγές αυτές α��ρ�ύνστην απ�σάθρωση και διά"ρωση τωνεδα�ών, στ� ανάγλυ��, στην ελεύ-θερη κίνηση τ�υ νερ�ύ και των �ρ-γανισμών, στην κατακράτηση των�ερτών υλών, στην αδραν�π�ίηση

O «καλαμ#κιρκ�ς», είδ�ς αετ�ύ π�υ απαντάται στην περι��ή της Kερκίνης.Mέσω των υδατ�πτώσεων παράγεται τ� 10% της υδρ�ηλεκτρικής ενέργειαςτης �ώρας ετησίως, μετά την κατασκευή των �ραγμάτων (�ωτ.: Eμπ�ρικήTράπε$α της Eλλάδ�ς).


Aπ�ψη της λίμνης Πλαστήρα, π�υ και αυτή δημι�υργήθηκε απ# τα νερά τ�υ π�ταμ�ύ A�ελώ�υ· �ρησιμ�π�ιείται για την παραγωγή υδρ�ηλεκτρικής ενέρ-γειας, άρδευση και ύδρευση (�ωτ.: Eκδ#σεις «T�πί�»).

των δελταϊκών πεδιάδων, στ� μικρ�-κλιμα, στην υ�αλμύρυνση των παρά-κτιων περι��ών, στη σύνθεση καιστη λειτ�υργία τ�υ "ι�κ�σμ�υ καιτων �ικ�συστημάτων και τέλ�ς στ�νίδι� τ�ν άνθρωπ�, � �π�ί�ς αναγκά-#εται να πρ�σαρμ�στεί στα νέα δε-δ�μένα ή να εγκαταλείψει τις περι�-�ές αυτές.

H αυ�ημένη ευαισθησία τ�υ αν-θρώπ�υ για τη διατήρηση, απ�κατά-σταση και �ρθή δια�είριση τ�υ �υσι-κ�ύ περι"άλλ�ντ�ς �δήγησε σε μιαστάση επι�υλακτική ή και ε�θρική �-ρισμένες ��ρές απέναντι στη δημι-�υργία τε�νητών λιμνών. Oρισμένεςμάλιστα περι"αλλ�ντικές �ργανώ-σεις πρ�τείν�υν την καταστρ��ήτ�υς και την επιστρ��ή στις �υσικέςδιεργασίες των π�ταμών.

Oμως, �ι τε�νητές λίμνες ακ�λ�υ-θ�ύν παρ�μ�ια ε�ελικτική π�ρεία μεαυτή των �υσικών λιμνών. Διατη-

ρ�ύν μια κατάσταση δυναμικής ισ�ρ-ρ�πίας των περι"αλλ�ντικών τ�υςστ�ι�είων μέ�ρις �τ�υ πρ�σ�ωθ�ύναπ� τις �ερτές ύλες και ε�α�ανι-σθ�ύν. Eίναι απλά θέμα �ρ�ν�υ ε�έ-λι�ης. H Kερκίνη κατασκευάστηκε τ�1933, πρ�σ�ώθηκε δύ� ��ρές σεδιάστημα 50 ετών και ανακατασκευ-άστηκε τ� 1984. Στ� διάστημα αυτ�ε�ελί�θηκε σε λίμνη με πλ�ύσια πα-νίδα και �λωρίδα σε παγκ�σμι� επί-πεδ� και τέθηκε υπ� διεθνή πρ�στα-σία με τη σύμ"αση τ�υ Pαμσάρ(1972).

Aλυσίδα υγρ�τ�πων

Mπ�ρ�ύμε λ�ιπ�ν να θεωρήσ�υμετις τε�νητές λίμνες ως δυναμικά ε-�ελισσ�μενα συστήματα στα �π�ίααργά ή γρήγ�ρα θα δημι�υργηθ�ύνπερι"αλλ�ντικές συνθήκες ανάλ�-γες πρ�ς αυτές των �υσικών λιμνών.

Γι’ αυτ� α�ί#ει να τις αντιμετωπίσ�υ-με πι� θετικά και με τα τε�νικά μέσαπ�υ διαθέτ�υμε να τις "�ηθήσ�υμεπρ�ς αυτήν την κατεύθυνση.

Oι τε�νητές λίμνες κατέ��υν έ-κταση 360.000–400.000 στρεμμάτωνκαι αντιπρ�σωπεύ�υν τ� 30% περί-π�υ της έκτασης των �υσικών λι-μνών της �ώρας μας. Eπιπλέ�ν, "ρί-σκ�νται σε περι��ές μεγάλων �ρει-νών �γκων �π�υ διατηρείται η άγρια#ωή σε καλή κατάσταση σήμερα. Γε-ωγρα�ικά μπ�ρ�ύμε να θεωρήσ�υμε�τι απ�τελ�ύν δυναμικ�ύς κρίκ�υςμιας μεγάλης αλυσίδας υγρ�τ�πων,�ι �π�ί�ι μπ�ρ�ύν να �ρησιμ�π�ιη-θ�ύν απ� την πτην�πανίδα για μετα-νάστευση, παραμ�νή, �εκ�ύραση ήδιαμ�νή στ� μέλλ�ν.

Eίναι καιρ�ς η Π�λιτεία (υπ�υρ-γεία Eθνικής Oικ�ν�μίας, Δημ�σιαςΔι�ίκησης και Aπ�κέντρωσης, Aνά-πτυ�ης, YΠEXΩΔE και Γεωργίας) να

�ρηματ�δ�τήσει πρ�γράμματα συ-στηματικής έρευνας των τε�νητώνλιμνών, με στ�� τη διαμ�ρ�ωσηπρ�τάσεων δια�είρισης και α�ι�π�ί-ησης. Oι τε�νητές λίμνες έ��υν με-γάλα περιθώρια "ελτίωσης των συν-θηκών τ�υ �υσικ�ύ τ�υς περι"άλλ�-ντ�ς (�λωρίδας, πανίδας) με παράλ-ληλη α�ι�π�ίησή τ�υς για ι�θυ�πα-ραγωγή, καλλιέργειες, αναψυ�ή,ναυταθλητισμ� και τ�υρισμ�. Mετάτην καταστρ��ή τ�υ 64% της έκτα-σης των �υσικών λιμνών και τη �θί-ν�υσα π�ρεία τ�υ υπ�λ�ιπ�υ 36%π�υ διατηρήθηκε μέ�ρι σήμερα θα ή-ταν μια πρά�η σω�ρ�σύνης η �ρ�-ντίδα μας για "ελτίωση των περι"αλ-λ�ντικών και �ικ�λ�γικών συνθηκώντων τε�νητών λιμνών. T� ��είλ�υμεστις επ�μενες γενιές των Eλληνωνγια τις �π�ίες πρ�σδ�κ�ύμε να #ή-σ�υν πι� ανθρώπινα απ� τη δική μαςκαι τις πρ�ηγ�ύμενες γενιές.


Oι λίμνες πυ �άθηκανH απ��ήρανσή τ�υς πρ�σ έρει στη γεωργία, αλλά συ�ν�τατα επι έρει �αρύ �ικ�λ�γικ� πλήγμα

Tα Γιαννιτσά και η �μώνυμη λίμνη π�υ υπήρ�ε κέντρ� των Mακεδ�ν�μά�ων,γνωστή και απ� τ� �ι�λί� της Πηνελ�πης Δέλτα «Tα μυστικά τ�υ Bάλτ�υ». Hαπ��ήρανση της λίμνης έγινε δυνατή με την κατασκευή διώρυγας μήκ�υς 32�λμ. τ� 1937 (�ωτ.: υδατ�γρα�ία τ�υ Edward Lear, 1849).

Aπ�ψη της λίμνης Φενε�ύ (ή Φ�νιά) τ� 1849, έργ� τ�υ Edward Lear, π�υ �ρι-σκ�ταν κ�ντά στην �μώνυμη αρ�αία π�λη και μέσα σε ωραι�τατ� πευκ�δά-σ�ς (�ωτ.: Γεννάδει�ς Bι�λι�θήκη).

H λίμνη Δύστ�ς στην Eύ��ια, σημαντικ�ς �ι�τ�π�ς π�υ σταδιακά απ��ηραί-νεται λ�γω των δια��ρων καλλιεργειών π�υ συνε�ώς επεκτείν�νται (�ωτ.:Eμπ�ρική Tράπε%α της Eλλάδ�ς).


Bι�λ�γ�υ – Zω�λ�γ�υ, Mέλ�υς τ�υ Eλληνικ�ύ Kέντρ�υ Oικ�λ�γίας

H EΛΛAΔA μέσα στα τελευταία 100 ρ�νια έ ει άσει πάνω απ� 65% τωνυγρ�τ�πων της. Oι αιτίες για την α-π��ήρανση των λιμνών, των ελών καιτων λιμν�θαλασσών ήταν τ� μεγάλ�πρ��λημα της ελ�ν�σίας και �ι με-γάλες ανάγκες για νέα καλλιεργήσι-μη γη.

Στη B�ιωτία �ρισκ�ταν η Kωπαΐδαμια μεγάλη λίμνη π�υ απ��ηράνθηκετ� 1889.

Tην Kωπαΐδα πρ�σπάθησαν να τηναπ��ηράν�υν πρώτ�ι �ι Mινύες, �-πως απ�δεικνύ�υν τα λείψανα τωναπ��ηραντικών έργων, τα �π�ία ανα-καλύ$θηκαν κατά τις ανασκα$ές. Tαέργα αυτά των Mινυών πρ�καλ�ύντ�ν θαυμασμ� τ�σ� για τ� μέγεθ�ςτ�υς, �σ� και για τ� υδραυλικ� σύ-στημα.

H λίμνη σ ηματίσθηκε απ� τα νεράτ�υ Kη$ισ�ύ και εί ε μήκ�ς 24 λμ.και πλάτ�ς 13 λμ.

Λεγ�ταν Kωπαΐδα απ� την π�ληKώπαι, π�υ �ρισκ�ταν στις � θεςτης. O Oμηρ�ς την �ν�μα&ε Kη$ι-

σίας απ� τ� �ν�μα τ�υ π�ταμ�ύ Kη-$ισ�ύ, π�υ υν�ταν μέσα σ’ αυτή.

Mετά την απ��ήρανση απ�δ�θη-καν στη γεωργία 250.000 στρέμματα,για την καλλιέργεια �αμ�ακι�ύ, κα-λαμπ�κι�ύ και σιτηρών.

Στα δυτικά παράλια της Aιτωλ�α-καρνανίας, υπήρ αν π�λλά έλη με α-π�τέλεσμα τα άτ�μα με ελ�ν�σία ναυπερ�αίν�υν τ� 35% των κατ�ίκων.Eτσι, αμέσως μετά τ�ν π�λεμ�, αρ ί-&ει η απ��ήρανση της λίμνης Mελίτη(περι� ή Λεσινί�υ).

H Aμ�ρακία, είναι μια λίμνη π�υ�ρίσκεται στ� ν�μ� Aιτωλ�ακαρνα-νίας στα ν�τια της Aμ$ιλ� ίας (επι-$άνεια 12 τ. λμ. T� ��ρει� τμήματης λίμνης έ ει απ�δ�θεί στην καλ-λιέργεια καπν�ύ. T� ειμώνα �μως,μετά απ� τις �ρ� ές, τα ωρά$ιαπλημμυρί&�υν και η Aμ�ρακία γίνεταιη «λίμνη» π�υ $ιλ��ενεί αρκετά είδηπαρυδατικών π�υλιών.

Στην Eύ��ια, η λίμνη Δύστ�ς απ�-τελ�ύσε τη μ�νη υδάτινη επι$άνειατ�υ νησι�ύ. H λίμνη ήταν σημαντικ�ς�ι�τ�π�ς, γιατί σταματ�ύσαν π�λλάείδη π�υλιών για να �εκ�υραστ�ύνκατά τη διάρκεια της απ�δημίας. Δυ-στυ ώς �μως σήμερα η λίμνη έ ειμειωθεί αισθητά γιατί την απ��ηραί-

ν�υν σιγά - σιγά και τη θέση τηςπαίρν�υν τα ωρά$ια και �ι καλλιέρ-γειες. H λίμνη 'υνιάδα �ρισκ�τανστ� μετα�ύ Λαμίας και Δ�μ�κ�ύ �-μώνυμ� υψίπεδ� π�υ έ ει μέσ� υψ�-μετρ� 470 μ. απ� τη θάλασσα. H έ-κταση της λίμνης ήταν 31.600 στρέμ-ματα. Eί ε σ ήμα α λαδι�ύ και τ��άθ�ς της ήταν γύρω στα 4 μέτρα.

Στη γύρω περι� ή $ώλια&αν εκα-τ�ντάδες πελαργ�ί και π�λλά σπάνιαείδη π�υλιών. T� ειμώνα έ�ρισκανεδώ κατα$ύγι�, αγρι� ηνες, αγρι�-παπιες, καλημάνες, νερ�κ�τες και$αλαρίδες.

T� 1924 απ��ήραναν τη λίμνη καιτη μ�ίρασαν στ�υς αγρ�τες. Σήμεραστην περι� ή καλλιεργ�ύνται καλα-μπ�κια, �αμ�άκι, τεύτλα.

Στην Hπειρ�, η A ερ�υσία λίμνη�ρισκ�ταν μετα�ύ των ωριών Σπλά-ντ&α και Mεσ�π�τάμ�υ διερρέετ� α-π� τ�ν π�ταμ� A έρ�ντα και έ$θανεμέ ρι τη θάλασσα. H A ερ�υσία ανα-$ερ�ταν απ� τ�υς Pωμαί�υς ιστ�ρι-κ�ύς με τ� �ν�μα A�ρν�ς. Kατά τηναρ αι�τητα απετελείτ� απ� έλη, �ρί-θ�ντα καλαμιών και π�υλιών, ανέδι-δε αναθυμιάσεις και πίστευαν �τι ή-ταν η είσ�δ�ς τ�υ Aδη. H λίμνη απ�-�ηράνθηκε τ� 1950 με τε νητά έργα

και η έκτασή της παραδ�θηκε στηνκαλλιέργεια τ�υ �αμ�ακι�ύ και τ�υρυ&ι�ύ.

Tην ίδια τύ η εί αν �μως και �ι λί-μνες Λαγκάστα και Λάψιστα (N. Iωαν-νίνων).

Στ� ν�μ� Πρε�έ&ης υπήρ αν δύ�μικρές λίμνες, η Mαύρη στα δυτικάτης Φιλιππιάδας και η Zηρ�ς στα ��-ρει�ανατ�λικά, �ι �π�ίες �μως απ�-�ηράνθηκαν.

Στην Πελ�π�ννησ� έ �υν απ��η-ρανθεί η λίμνη Φενε�ς η Φ�νιά, �π�υ�ρισκ�ταν κ�ντά στην �μώνυμη αρ- αία π�λη.στ� �ρ�ς Kυλλήνη και σευψ�μετρ� 709 μ. Tην τρ�$�δ�τ�ύσεμε τα νερά τ�υ � π�ταμ�ς Aρ�άνι�ς.

H επι$άνειά της εί ε μήκ�ς 4 λμ.και τ� πλάτ�ς της ήταν π�ικίλ�, ανά-λ�γα με την επ� ή. Στην Πελ�π�ννη-σ� απ��ήραναν επίσης και τη λίμνηM�υριά. Στη Θεσσαλία, στ� ν�μ�Mαγνησίας και Λάρισας, �ρισκ�ταν ηλίμνη Kάρλα B�ι�ηίς π�υ ήταν απ�τις μεγαλύτερες της ώρας και εί εέκταση 100 τ. λμ.

H λίμνη Kάρλα απ�τελ�ύσε τ� τε-λευταί� υπ�λειμμα της άλλ�τε μεγα-λύτερης λίμνης π�υ καταλάμ�ανε �-λ�κληρη τη θεσσαλική πεδιάδα καιτα νερά της δι� ετεύθηκαν στη θά-


λασσα, με τη διάν�ι�η της κ�ιλάδαςτων Tεμπών. Kατασκευάσθηκε σή-ραγγα μήκ�υς 15 λμ. περίπ�υ (υπ�τ� ύψωμα Mεγα��ύνι) και τα νεράτης απ� ετεύθηκαν στ�ν Παγασητι-κ� K�λπ�, δυτικά και λίγ� έ�ω απ�την π�λη τ�υ B�λ�υ (στις Aλυκές). Hλίμνη Kάρλα ήταν η πι� σημαντικήτης Eλλάδας απ� �ρνιθ�λ�γικήςπλευράς. T� ειμώνα τ�υ 1964 υπήρ- αν στην περι� ή, σύμ$ωνα με πα-ρατηρήσεις �ρνιθ�λ�γων (Hoffman,κ.ά.) πάνω απ� 430.000 υδρ��ια π�υ-λιά. Στην περι� ή �ε ειμώνια&αν με-γάλ�ι αριθμ�ί απ� πάπιες και αγρι�- ηνες (Anser anser ) και (Anseralbifrons).

Δυστυ ώς, �μως, στ� τέλ�ς τηςδεκαετίας τ�υ ’60, η λίμνη απ��η-ράνθηκε εντελώς και απ�δ�θηκεστη γεωργία.

Στη Mακεδ�νία, στ� ν�μ� Πέλλης,� σημαντικ�τερ�ς π�ταμ�ς τ�υ ν�-μ�ύ ήταν � Λ�υδίας. Πήγα&ε απ� τ�νB�ρρά και με τ�ν παραπ�ταμ� τ�υM�γλενίτσα σ ημάτι&ε τη λίμνη τωνΓιαννιτσών, στην �π�ία υν�ταν και� Mπαλίτσας, π�υ κατέρ εται απ� τ�Πάικ�. H λίμνη των Γιαννιτσών υπήρ-�ε τ� κέντρ� των Mακεδ�ν�μά ωνκαι η Πηνελ�πη Δέλτα στ� �ι�λί� της«Tα Mυστικά τ�υ Bάλτ�υ» ως �άλτ�θεωρεί τη λίμνη των Γιαννιτσών. H α-π��ήρανση της λίμνης άρ ισε τ�1937 και για να επιτευ θεί, κατα-σκευάσθηκε μεγάλη διώρυγα, η �ν�-μα&�μενη «Περι$ερειακή Διώρυγα»μήκ�υς 32 λμ. Στ� ν�μ� Kιλκίς �ιδύ� α�αθείς και τελματώδεις λίμνεςAρτ&άν και Aιματ��υ π�υ �ρίσκ�-νταν ανατ�λικά τ�υ A�ι�ύ, έ �υν α-π��ηρανθεί και η έκτασή τ�υς έ ειαπ�δ�θεί στην καλλιέργεια.

Στ� ν�μ� Σερρών, ��ρεια της συμ-��λής Στρυμώνα – Aγγίτη �ρισκ�τανη λίμνη τ�υ A ιν�ύ, η �π�ία απ��η-ράνθηκε και απ�δ�θηκε στην καλ-λιέργεια. Στ� ν�μ� Kα�άλας, μετα�ύτ�υ Παγγαί�υ και Oρέων Λεκάνη,σ ηματί&εται η λεκάνη των Φιλίππων.Λ�γω της κλειστής μ�ρ$ής της, ηλεκάνη παλαι�τερα απ�τελ�ύσε με-γάλ� τέλμα, γνωστ� με τ� �ν�μα«Tενάγη των Φιλίππων». T� τέλμα έ- ει απ�στραγγισθεί με τη δημι�υργίαμιας περι$ερειακής διώρυγας 26 λμ. και τα νερά έπεσαν στ�ν Aγγίτηπ�ταμ�. O κατάλ�γ�ς των απωλειώνπ�υ πρ�έκυψε με τις απ��ηράνειςείναι ιδιαίτερα μακρύς.

Tα εδά$η π�υ πρ�κύπτ�υν μετάτην απ��ήρανση των υγρ�τ�πων εί-ναι ακατάλληλα ύστερα απ� λίγ� γιατην καλλιέργεια, και έτσι για την�ελτίωσή τ�υς γίν�νται επανειλημ-μέν�ι εμπλ�υτισμ�ί σε λιπάσματα,π�λλές $�ρές ωρίς επιτυ ία. Συνε-πώς η απ��ήρανση για καλλιέργειααπ��αίνει �ικ�ν�μικά ασύμ$�ρη καιεπιπλέ�ν ρυπαίνει τ�υς παρακείμε-ν�υς �ι�τ�π�υς.

Eυ�αριστ�ύμε θερμά την Eμπ�ρικήTράπεα της Eλλάδ�ς, τ� M�υσεί�Mπενάκη, τη Γεννάδει� Bι�λι�θήκη,τ� M�υσεί� Γ�υλανδρή Φυσικής Iστ�-ρίας, τ� Eλληνικ� Kέντρ� Bι�τ�-πων–Yγρ�τ�πων και τ�υς Eκδ�τικ�ύςOίκ�υς «Oλκ�ς», «Σύν�λ�» και «T�-πί�», για τ� �ωτ�γρα�ικ� υλικ� καιτην �λη ��ήθεια π�υ μας πρ�σέ�εραν.

H λίμνη Kωπαΐδα στη B�ιωτίαπ�υ απ��η-ράνθηκε τ� 1889. Tα απ��ετευτικάέργα των αρ-�αίων Mινυώνπ�υ τ�τε απε-καλύ�θησαν,πρ�κάλεσανμεγάλη ντύπωση γιατ� μέγεθ�ςκαι την αρτι�-τητά τ�υς(�ωτ.: γκρα-��ύρα τ�υ Iταλ�ύ περιηγητήPomardi, Pώμη 1820).

Ψαράδες στη λίμνη της Kάρλας (η αρ�αία B�ι�ηίς) τ� 1953, �ταν ακ�μη η έκτασή της έ�θανε τα 100 τ. �λμ. (�ωτ.: Tά-κης Tλ�ύπας).

H λίμνη Kάρλα τ� 1962, �ταν πλέ�ν έ��υν αρ�ίσει τα απ��ηραντικά έργα π�υ �λ�κληρώθηκαν στα τέλη της δεκαετίαςτ�υ ’60, �π�τε τα νερά της δι��ετεύθηκαν στ�ν Παγασητικ� K�λπ� (�ωτ.: Tάκης Tλ�ύπας).

Η Ελλάδα των λιμνών

Education