ภญ.กนิ�ษฐา เตรี ยมอมรีวุ�ฒิ�กลุ่��มงานิเภสั�ชกรีรีม โรีงพยาบาลุ่จุ�ฬาลุ่งกรีณ์

หั�วุข้#อเรี$%องความหมายของยารู�ปแบบยา และว�ธี�การูบรู�หารูยาเภสั�ชจลนศาสัตรู� (Pharmacokinetic)เภสั�ชพลศาสัตรู� (Pharmacodynamic)อาการูไม"พ#งปรูะสังค�จากการูใช%ยา (Adverse Drug

Reaction)อ�นตรูก�รู�ยารูะหว"างยา (Drug-Drug Interaction)สั�&งที่�&ควรูที่รูาบเม(&อต%องใช%ยาข%อควรูปฏิ�บ�ต�เม(&อต%องใช%ยา

ควุามหัมายข้องยาตามพรูะรูาชบ�ญญ�ต�ยา พ+ที่ธีศ�กรูาช 2522

ได้%ให%ความหมายว"า  ยา“ ” หมายถึ#ง ว�ตถึ+ที่�&ม+"งหมายสั/าหรู�บใช%ในการูว�น�จฉั�ย บ/าบ�ด้ บรูรูเที่า รู�กษา หรู(อป2องก�นโรูค หรู(อความเจ4บป5วยของมน+ษย�หรู(อสั�ตว� รูวมที่�6งใช%บ/ารู+ง และเสัรู�มสัรู%างสั+ขภาพรู"างกายและจ�ตใจ

ยาเม'ด ยาเม'ดเคลุ่$อบ ยาแคปซู,ลุ่ยาในรู�ปแบบของแข4ง เช"น ยาเม4ด้ (tablet) ซึ่#&งจะม�ที่�6งที่�&เคล(อบหรู(อไม"เคล(อบ ยาเม4ด้ที่�&ต%องเค�6ยว ยาเม4ด้ที่�&ค"อยๆปลด้ปล"อยต�วยา (sustained release)

ยาเม'ด ยาเม'ดเคลุ่$อบ ยาแคปซู,ลุ่MR (modified release) เป9นรู�ปแบบที่�&ม�

การูควบค+มการูปลด้ปล"อยยาด้%วยว�ตถึ+ปรูะสังค�ให%ม�รูะด้�บยาคงที่�&ในช"วงรูะยะเวลาที่�&นานข#6น ซึ่#&งถึ(อว"าเป9นค/าเรู�ยกที่�&ม�ความหมายรูวมที่�6ง

CR (controlled release), XL และ ER ย"อมาจาก extended releaseSR (sustained release) PL (prolonged release)

ยาเม'ด ยาเม'ดเคลุ่$อบ ยาแคปซู,ลุ่ป:ญหาหล�กของการูใช%ยาเม4ด้รู�ปแบบ modified

release ค(อการูใช%ยาไม"ถึ�กว�ธี�ของผู้�%ป5วย ผู้,#ป.วุยบางรีายนิ/าเม'ดยาไปหั�ก บด แบ�งหัรี$อเค 1ยวุ ทำ/าใหั#เม'ดยาสั,ญเสั ยการีควุบค�มการีปลุ่ดปลุ่�อยยาออกจุากเม'ดยา แลุ่ะอาจุทำ/าใหั#ผู้,#ป.วุยได#รี�บยาเก�นิข้นิาดจุนินิ/าไปสั,�อาการีพ�ษหัรี$ออาการีไม�พ5งปรีะสังค จุากยาได#

ต�วุอย�างยาเม'ดรี,ปแบบ modified releaseAlfuzosin (Xatral XL tablet)Nifedipine (Adalat CR)Omeprazole (Losec MUPS/Miracid)Clarithromycin (Klacid MR)

ยาเม'ดหัรี$อแคปซู,ลุ่ชนิ�ดปลุ่ดปลุ่�อยต�วุยาสั/าค�ญออกมาอย�างช#าๆ หัรี$อ ชนิ�ดทำ %เลุ่$%อนิเวุลุ่าปลุ่ดปลุ่�อยต�วุยาสั/าค�ญออกจุากรี,ปแบบยา ต#องกลุ่$นิไปทำ�1งเม'ดหัรี$อแคปซู,ลุ่ พรี#อมนิ/1าสัะอาด 1 แก#วุ หั#ามบด หัรี$อเค 1ยวุเม'ดยา

ยารี�บปรีะทำานิชนิ�ดนิ/1ายารู�บปรูะที่านชน�ด้น/6า ยาแขวนตะกอน หรู(อ แขวน

ละออง จะต%องเขย"าขวด้ก"อนรู�นยาเสัมอ เพ(&อให%ต�วยาสั/าค�ญกรูะจายต�วอย"างสัม/&าเสัมอ

ใช%ช%อนตวงยาหรู(อถึ%วยตวงยา 1 ช%อนชา เที่"าก�บ 5 ซึ่�ซึ่� 1 ช%อนโต<ะ เที่"าก�บ 3 ช%อนชา หรู(อ 15 ซึ่�ซึ่� 1 ออนซึ่� เที่"าก�บ 30 ซึ่�ซึ่�

การีเทำ ยบปรี�มาตรียานิ/1า

ยาผู้งยาผู้ง สั/าหรู�บรู�บปรูะที่านต%องน/าผู้งยาผู้สัมน/6า

ก"อนด้(&ม ควรูใช%ตามที่�&รูะบ+บนฉัลาก เช"น ยาผู้งเกล(อแรู"ที่ด้แที่นการูสั�ญเสั�ยน/6าและเกล(อแรู"เม(&อที่%องเสั�ย

ผู้สัมยา 1 ซึ่องก�บน/6าต%มสั+กที่�&เย4นแล%ว 1 แก%ว คนให%ละลายแล%วจ�บบ"อยๆ ห%ามเก4บค%างค(น

ยาผู้งยาผู้งที่�&ใช%เป9นยารูะบาย ให%น/าผู้งยาผู้สัมน/6าต%มสั+ก

ที่�&เย4นแล%ว 1 แก%วและด้(&มที่�นที่� พรู%อมด้(&มน/6าตามอ�ก 1 แก%ว ไม"ควรูต�6งที่�6งไว%นาน เพรูาะยาจะพองต�วมากและข%นหน(ด้มากไป

ยาอมยาอม หากเป9นยาอมใต%ล�6น ให%วางยาไว%ใต%ล�6น ให%ยา

ถึ�กด้�ด้ซึ่#มเข%ากรูะแสัเล(อด้ผู้"านที่างหลอด้เล(อด้ในช"องปาก

ยาอมแก%เจ4บคอ หรู(อยาอมแก%การูต�ด้เช(6อรูาในปาก ให%น/าเม4ด้ยาวางไว%บนล�6น อมไว%ให%ค"อยๆละลายในปาก

ยาทำา / ยาทำาถู,นิวุดยาที่าผู้�วหน�ง ม�กเป9นรู�ปแบบครู�ม เจล หรู(อข�6ผู้#6ง

ก"อนใช%ควรูที่/าความสัะอาด้ผู้�วหน�งบรู�เวณที่�&ต%องการู จากน�6นบ�บยาลงไปพอปรูะมาณ แล%วที่าให%ยาแผู้"ไปบางๆ บนผู้�วหน�ง

ยาทำา / ยาทำาถู,นิวุดยาที่าถึ�นวด้ อาจเป9นยาครู�ม เจล หรู(อข�6ผู้#6ง ใช%แก%

อาการูปวด้เม(&อย ซึ่#&งหล�งจากที่ายาแล%ว ต%องถึ�และนวด้ผู้�วหน�งบรู�เวณน�6นด้%วย เพ(&อให%เก�ด้ความรู%อน จ#งช"วยแก%อาการูปวด้เม(&อยได้%

ยาหัยอดตา/ยาป8ายตายาหยอด้ตา เป9นยาน/6าที่/าให%ปรูาศจากเช(6อ ยาป2าย

ตาก4เป9นยาที่�&ถึ�กที่/าให%ปรูาศจากเช(6อ ที่�6งยาหยอด้ตาและป2ายตา บางชน�ด้ต%องเก4บในต�%เย4น ซึ่#&งข#6นอย�"ก�บต�วยาสั/าค�ญ ก"อนใช%ต%องล%างม(อให%สัะอาด้

หยอด้ยา 1 หยด้ หรู(อป2ายยา 1 เซึ่นต�เมตรู ลงไปในกรูะพ+ %งเปล(อกตาล"าง โด้ยไม"ให%ปลายหลอด้สั�มผู้�สัก�บตา ยาหยอด้ตาและยาป2ายตาที่�&เป>ด้ใช%แล%ว ควรูใช%ภายใน 1 เด้(อน

หัยอดตา ป8ายตา

ยาหัยอดหั,ยาหยอด้ห� ยาหยอด้จม�ก ยาพ"นจม�ก เป9นยาที่�&

ต%องการูให%ออกฤที่ธี�@เฉัพาะที่�&ห� หรู(อ จม�ก เที่"าน�6น ควรูใช%ยาตามจ/านวนครู�6งที่�&รูะบ+บนฉัลากยา การูใช%

มากเก�นไปไม"ช"วยให%ด้�ข#6น

ยาสั,ดพ�นิเข้#าทำางปากยาสั�ด้พ"นเข%าที่างปาก เป9นรู�ปแบบยาที่�&ม�ว�ธี�ใช%

พ�เศษ ใช%รู�กษาโรูคหอบห(ด้และโรูคปอด้อ+ด้ก�6นเรู(6อรู�ง โด้ยให%ออกฤที่ธี�@เฉัพาะที่�&ที่�&บรู�เวณหลอด้ลม ต%องฝึBกว�ธี�ใช%ให%ถึ�กต%อง จ#งจะได้%ยาเข%าไปย�งหลอด้ลม

ยาเหันิ'บ/สัวุนิทำวุารีหันิ�กยาเหน4บ/สัวนที่วารูหน�ก ใช%เพ(&อรู�กษารู�ด้สั�ด้วง

ที่วารู หรู(อ เป9นยารูะบาย ข#6นอย�"ว"าต�วยาสั/าค�ญ ยาเหน4บที่วารูหน�กม�สั"วนปรูะกอบเป9นข�6ผู้#6งเป9นสั"วนใหญ" จ#งต%องแช"ในต�%เย4น เพ(&อให%คงรู�ปรู"างแที่"ง

เม(&อจะใช%ให%น/าออกจากต�%เย4น ปล"อยไว%สั�กพ�ก แล%วฉั�กกรูะด้าษห+%มออก จ+"มยาลงในน/6าสัะอาด้ แล%วสัอด้ยาเข%าในที่วารูหน�ก หล�งจากสัอด้ยาแล%วให%นอนต"อสั�ก 15 นาที่� จ#งล+กข#6น

ยาเหันิ'บช�องคลุ่อดยาเหน4บช"องคลอด้ เป9นยาเม4ด้แข4ง ไม"ต%องเก4บใน

ต�%เย4น ใช%รู�กษาอาการูตกขาวในผู้�%หญ�ง ควรูจ+"มเม4ด้ยาลงในน/6าสัะอาด้ ก"อนเหน4บยาเข%าในช"องคลอด้ เพ(&อให%สัอด้เม4ด้ยาได้%ง"ายข#6น หล�งจากสัอด้ยาแล%วให%นอนต"อสั�ก 15 นาที่� จ#งล+กข#6น

ยาแผู้�นิแปะยาแผู้"นแปะผู้�วหน�งใช%ในจ+ด้ปรูะสังค�ต"างๆ เช"น ใช%

แก%ปวด้ ใช%ในผู้�%ที่�&ม�อาการูเจ4บหน%าอกจากโรูคห�วใจ ใช%เป9นฮอรู�โมนที่ด้แที่นในผู้�%หญ�งว�ยหมด้ปรูะจ/าเด้(อน ใช%ช"วยอด้บ+หรู�&

ว�ธี�ใช%ยาแผู้"นแปะค(อต�ด้แผู้"นยาที่�6งแผู้"น และใช%ตามรูะยะเวลาที่�&รูะบ+ไว%การูแปะแผู้"นยาบนผู้�วหน�ง ให%แปะบนผู้�วหน�งที่�&สัะอาด้ ไม"ม�เหง(&อ

ไม"ม�ขน

ยาฉี ดยาฉั�ด้เป9นยาปรูาศจากเช(6อ

หัลุ่�กการีใช#ยาใช#ยาใหั#ถู,กต#อง

ถู,กโรีค ถู,กคนิ ถู,กยาถู,กข้นิาด ถู,กวุ�ธี ถู,กเวุลุ่า

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กโรีค / ถู,กคนิถึ�กโรูค/ถึ�กคน ไม"ควรูน/ายาของผู้�%อ(&นมารู�บปรูะที่าน

เพรูาะอาการูที่�&คล%ายก�นอาจมาจากโรูคที่�&ต"างก�นได้% โด้ยเฉัพาะยาที่�&รู �กษาโรูคเรู(6อรู�ง เช"น เบาหวาน ความด้�นโลห�ตสั�ง

หากต%องการูซึ่(6อยารู�กษาตนเอง ควรูให%ข%อม�ลแก"เภสั�ชกรูว"า ใครูค(อผู้�%ใช%ยา ชาย หญ�ง อาย+ น/6าหน�ก (หากที่รูาบ ) ปรูะว�ต�การูเจ4บป5วย การูแพ%ยา แพ%อาหารู

หัลุ่�กการีใช#ยา : ถู,กยาถึ�กยา ก"อนใช%ยาอ"านฉัลากก"อนที่+กครู�6ง เพ(&อย(นย�น

ว"าเป9นยาที่�&ใช%รู�กษาตรูงตามที่�&ต%องการู หรู(อยาของตนเอง และยาน�6นย�งสัามารูถึใช%ได้% ย�งไม"เสั(&อมค+ณภาพ

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กข้นิาดถึ�กขนาด้ ไม"ควรูลด้หรู(อเพ�&มขนาด้ยาเอง และยา

บางชน�ด้รู�กษาได้%หลายโรูค ขนาด้ยาที่�&ใช%แตกต"างไปตามโรูค การูเพ�&มลด้ขนาด้ยาจ#งเป9นอ�นตรูาย

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กวุ�ถู ทำาง&เทำคนิ�คการูใช%ยาที่�&ต%องการูที่�กษะการูใช%เที่คน�คพ�เศษ เช"น

ยาพ"นสั�ด้ ยาเหล"าน�6ต%องให%เภสั�ชกรูแนะน/าการูใช%ที่�&ถึ�กต%อง เพ(&อป2องก�นการูใช%ยาไม"ได้%ผู้ล

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กวุ�ถู ทำาง&เทำคนิ�คยาที่�&ต%องการูที่�กษะการูใช%พ�เศษ หากย�งไม"เคยใช%

หรู(อหากไม"ม�&นใจว"าใช%ถึ�กหรู(อไม" ควรูสัอบถึามว�ธี�ใช%ยาที่�&ถึ�กต%อง เช"น ยาหยอด้ห�/ตา/จม�ก ข�6ผู้#6งป2ายตา ยาอมใต%ล�6น ยาเหน4บช"องคลอด้ ยาสัวนที่วารูหน�ก

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กเวุลุ่าถึ�กเวลา ยาบางชน�ด้ใช%เม(&อม�อาการู ไม"จ/าเป9นต%อง

ก"อนหรู(อหล�งอาหารู แต"ยาสั"วนมากจะใช%รู�บปรูะที่านตามม(6ออาหารู เพรูาะง"ายในการูจ/า

ยาหล�งอาหารู สัามารูถึรู�บปรูะที่านหล�งม(6ออาหารูได้%ที่�นที่� ยาเหล"าน�6อาหารูช"วยในการูด้�ด้ซึ่#ม หรู(อลด้การูรูะคายเค(องของยาต"อกรูะเพาะอาหารู

หัลุ่�กการีใช#ยา:ถู,กเวุลุ่ายาก"อนอาหารู สัามารูถึรู�บปรูะที่าน

ก"อนม(6ออาหารูอย"างน%อยครู#&ง-1ช�&วโมง เน(&องจากยาเหล"าน�6ม�กไม"ที่นกรูด้ในกรูะเพาะอาหารูที่�&จะหล�&งออกมาเม(&อม�อาหารู

ยาก"อนนอน ควรูที่�6งเวลาห"างจากม(6อเย4น อย"างน%อย 2 ช�&วโมง

Pharmacokinetics

การีเปลุ่ %ยนิแปลุ่งยาแลุ่ะการีข้จุ�ดยา

อาการีไม�พ5งปรีะสังค จุากการีใช#ยา

อาการีไม�พ5งปรีะสังค จุากยาอาการูไม"พ#งปรูะสังค�จากการูใช%ยา เป9นผู้ลของยาม�ผู้ลต"อรู"างกาย และเป9นผู้ลที่�&ไม"ได้%ต%องการูให%เก�ด้ข#6น โด้ยเก�ด้ข#6นที่�&ขนาด้การูใช%ยาปกต�

อาการูที่�&เก�ด้อาจไม"รู+นแรูง เช"น ผู้(&นค�น อาเจ�ยน ปวด้ที่%อง หรู(อรู+นแรูง เช"นแพ%ยาเฉั�ยบพล�น หรู(อม�พ�ษต"ออว�ยวะสั/าค�ญโด้ยที่�&เก�ด้ข�6นอย"างช%าๆเช"น ต"อต�บ ต"อไต

Pharmacodynamics

Drug Interaction

ข้#อควุรีทำรีาบเก %ยวุก�บยา ยาฉี ดไม�ได#ด กวุ�ายารี�บปรีะทำานิเสัมอไป 

          ยาฉั�ด้เป9นยาที่�&ใช%ในกรูณ�ที่�&ไม"สัามารูถึใช%ยารู�บปรูะที่านได้% หรู(อจะต%องได้%รู�บยาในรูะด้�บสั�งที่�นที่�เที่"าน�6น เน(&องจากต�วยาจะม�ความรู+นแรูงในการูรู�กษามากกว"าและแก%ไขได้%ยากหากเก�ด้การูผู้�ด้พลาด้ในการูใช% 

ยาแพงไม�ได#ด กวุ�าเสัมอไป           รูาคาของยาไม"ได้%บ"งช�6ถึ#งค+ณภาพของยา เพรูาะบางครู�6งยาต�วเด้�ยวก�นอาจจะม�รูาคาแตกต"างก�นเพรูาะค"าใช%จ"ายในการูผู้ล�ต หรู(อค"าใช%จ"ายอ(&น ๆ ได้% ยาบางชน�ด้อาจจะม�รูาคาที่�&ถึ�กกว"าแต"ให%ผู้ลการูรู�กษาที่�&ด้�กว"าก4เป9นได้% 

ข้#อควุรีทำรีาบเก %ยวุก�บยา ยาควุามแรีงสั,งไม�ได#เหัมาะก�บทำ�กคนิ 

          ยาขนาด้ความแรูงสั�งไม"ใช"ยาที่�&ด้�กว"ายาความแรูงน%อยกว"า เพรูาะถึ#งแม%ว"าจะใช%ยาขนาด้ความแรูงสั�งแต"ถึ%าไม"ใช"ยาที่�&รู �กษาได้%ตรูงอาการูก4ไม"สัามารูถึหายป5วยได้%

 ยาต�วุใหัม�อาจุสั�งผู้ลุ่ข้#างเค ยงได#มากกวุ�า 

          หลายคนอาจจะค�ด้ว"ายาต�วใหม"จะสัามารูถึรู�กษาอาการูเจ4บป5วยได้%ด้�กว"า แต"ในความเป9นจรู�งแล%วยาต�วใหม"อาจสั"งผู้ลข%างเค�ยงได้%มากกว"า

สั�%งทำ %ควุรีทำรีาบเม$%อต#องใช#ยาช$%อยาข้#อบ�งใช#ข้องยาวุ�ธี บรี�หัารียาข้นิาดยาทำ %ใช#รีะยะเวุลุ่าทำ %ต#องใช#ยาผู้ลุ่ข้องยา / ข้#อควุรีรีะวุ�งในิการีใช#ยาการีเก'บรี�กษายา

ข้#อควุรีปฏิ�บ�ต�เม$%อต#องใช#ยาเม(&อรู�บบรู�การูด้%านการูรู�กษาพยาบาลที่+กครู�6ง ที่+กที่�&

ควรูให%ข%อม�ลว"าแพ%ยา หรู(อแพ%อาหารูอะไรูหรู(อไม"หากม�ปรูะว�ต�แพ%ยา ให%พกบ�ตรูแพ%ยาที่�&ที่างโรูง

พยาบาลออกให%ต�ด้ต�วไว%

ข้#อควุรีปฏิ�บ�ต�เม$%อต#องใช#ยาอ"านฉัลากและค/าแนะน/า ข%อบ"งใช%ให%ละเอ�ยด้

ศ#กษาว�ธี�การูใช%ยา ปรู�มาณที่�&ใช% และรูะยะในการูใช%ยา รูวมที่�6งตรูวจด้�ว�นผู้ล�ตและหมด้อาย+ให%ด้� เพ(&อป2องการูใช%ยาหมด้อาย+

ปฏิ�บ�ต�ตามค/าแนะน/าในการูใช%ยา หรู(อค/าสั�&งจากแพที่ย�และเภสั�ชกรูอย"างเครู"งครู�ด้ ไม"ควรูเพ�&มหรู(อลด้ยาเองโด้ยไม"จ/าเป9น            

ข้#อควุรีปฏิ�บ�ต�เม$%อต#องใช#ยาหากเก�ด้อาการูผู้�ด้ปกต� เช"น ม�ผู้(&นข#6นตามต�ว ที่%องเสั�ย

คล(&นไสั% อาเจ�ยน หายใจล/าบาก ควรูหย+ด้ใช%ยาและแจ%งแพที่ย�หรู(อเภสั�ชกรูที่�นที่� เพ(&อป2องก�นไม"ให%อาการูรู+นแรูงมากข#6น 

ผู้�%ที่�&ม�โรูคปรูะจ/าต�ว หญ�งต�6งครูรูภ�หรู(ออย�"ในช"วงให%นมบ+ตรู และผู้�%ที่�&เป9นโรูคต�บ โรูคไต ควรูปรู#กษาแพที่ย�ก"อนใช%ยา