1

2

The Television Time BombE. Lonnie Melashenko with Timoty E. Crosby

Âðåìåòî íà òåëåâèçèîííèÿ âçðèâËîíè Ìåëàøåíêî & Òèìîòè Êðîçáè

© Ïðåâîä îò àíãëèéñêè: Õðèñòîìèðà Éîðäàíîâà Ðåäàêòîð: Åëåíà Ïàí÷åâà Êîìïþòúðåí äèçàéí: Äåñèñëàâ Äðàãàíîâ

Âñè÷êè öèòàòè îò Ïèñàíèåòî ñà âçåòè îò Íîâàòà ìåæäóíàðîäíà âåðñèÿ ñ èçêëþ÷åíèå íà òåçè, ïðè êîèòî èçòî÷íèöèòå ñà óêàçàíè.

© Èçäàòåëñòâî “Íîâ æèâîò”

ISBN 954-719-074-1

3

Ñúäúðæàíèå

Ãëàâà 1ÏÐÎÁÈÂÀÍÅ ÍÀ ÄÓÏÊÈ Â ÒÚÌÍÈÍÀÒÀ ........ 4Ãëàâà 2×ÅÐÂÅÍÀÒÀ ÐÅÊÀ ÍÀ ÕÎËÈÂÓÄ ...................... 10Ãëàâà 3ÆÅÐÒÂÎÏÐÈØÅÍÈÅÒÎ È ×ÎÂÅØÊÎÒÎ ÑÚÐ-ÖÅ ................................................................................... 18Ãëàâà 4ÊÎÃÀÒÎ ÃÐÀÁËÈÂÈÒÅ ÏÒÈÖÈ ÑÅ ÇÀÂÚÐÍÀÒ Ó ÄÎÌÀ ÇÀ ÏÎ×ÈÂÊÀ ........................................... 25Ãëàâà 5ÎÒÕÂÚÐËßÍÅ ÍÀ ÌÈËÎÑÒÒÀ ............................ 32Ãëàâà 6ÊÎÃÀÒÎ ÏÎÑËÅÄÍÈßÒ ÐÅÄ ÍÅ Å .................... 39Ãëàâà 7ÄÅÖÀ ÍÀ ÅÄÈÍ ÏÎ-ÆÅÑÒÎÊ ÁÎà ................... 46Ãëàâà 8ÓÌÑÒÂÅÍÈßÒ ÐÅÄÓÊÒÎÐ .................................... 53Ãëàâà 9ÏÐÎÇÎÐÖÈ ÊÚÌ ÄÓØÀÒÀ ................................... 60Ãëàâà 10ÅÄÍÀ ÒÀÉÍÀ ÇÀ ÏÎ-ÄÎÁÐÈ ÄÅÖÀ .................. 67

4

Ãëàâà 1 ÏÐÎÁÈÂÀÍÅ ÍÀ ÄÓÏÊÈ Â ÒÚÌÍÈ-ÍÀÒÀ

Òàçè êíèãà å èçñëåäâàíå íà íàé-ìîùíèÿ îôîðìèòåë íà ìèñúëòà â Àìåðèêà: òåëåâèçèÿòà. Ùå ðàçãëåäàìå åäíà ñòàòèñòèêà è íÿêîè ïîòðåñàâàùè ôàêòè, êîèòî îòïðàâÿò ïðÿêî îáâèíåíèå ñðåùó ïîðàæåíèÿòà íà ìåäèÿòà êàòî åäèí îò íàé-ãîëåìèòå ôàêòîðè, äîïðèíåñëè çà íàñèëèåòî â ñâåòà äíåñ, äà íå ãîâîðèì çà ìíîãîòî äðóãè ïîâåäåíèÿ íà ñàìîóíèùîæåíèå, êàòî íàïðèìåð ïóøåíåòî, çëîóïîòðåáàòà ñ àëêîõîë, áåçðàçáîðíîñòòà è óìñòâåíàòà ëåíîñò.

Ùå äîêóìåíòèðàìå òðàãè÷íàòà èñòèíà, ÷å ÷ðåç êèíå-ìàòîãðàôèÿòà íà Õîëèâóä öÿëî ïîêîëåíèå áå äîâåäåíî äî ïîëîæåíèå äà ñìÿòà íàñèëèåòî çà ïðèåìëèâ íà÷èí íà æèâîò. Òåëåâèçèîííèÿò âçðèâ åêñïëîäèðà, áàâíî ïðèäâèæ-âàéêè ñå ñðåä îáùåñòâîòî íè, êàòî óíèùîæàâà ìèëèîíè æèâîòè è îñàêàòÿâà äóøàòà íà Àìåðèêà.

Àìåðèêàí÷åòàòà äî øåñòãîäèøíàòà ñè âúçðàñò ïðåêàð-âàò ïîâå÷å âðåìå ïðåä òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê, îòêîëêî-òî ñ áàùà ñè ïðåç öåëèÿ ñè æèâîò.

Òå ïðåêàðâàò ïîâå÷å âðåìå â ãëåäàíå íà òåëåâèçèÿ, îòêîëêîòî â ó÷èëèùå1. Âåðîÿòíî òåëåâèçèÿòà äîïðèíàñÿ çà èçãðàæäàíå íà æèòåéñêà ôèëîñîôèÿ ó äåöàòà ïîâå÷å, îòêîëêîòî âñè÷êè îñòàíàëè èçòî÷íèöè, âçåòè çàåäíî. Òàêà ÷å êàêâè ñà óðîöèòå, êîèòî òå íàó÷àâàò?

Åäèí óðîê, êîéòî ñå èíôèëòðèðà â òÿõ ïîâå÷å îò äâåñòà ïúòè ñåäìè÷íî, å, ÷å íàñèëèåòî å íîðìàëíà ÷àñò îò æè-âîòà è åäíî ïðèåìëèâî ðàçðåøåíèå íà ìíîãî ïðîáëåìè.

5

Óðîêúò å èçêëþ÷èòåëíî åôåêòèâåí, ïîíåæå íå ñå èçêàçâà èçðè÷íî. Íî å ÿñíî, ÷å äåöàòà äîáðå çàó÷àâàò óðîêà. Ñðåä íàïðåäíàëèòå ñòðàíè Ñúåäèíåíèòå ùàòè äîñåãà å íàé-íà-ñèëíè÷åñêàòà íàöèÿ â ñâåòà.

Ðåêîðäúò å 23 200 äóøè óáèòè â Ñúåäèíåíèòå ùàòè ïðåç 1990 ã. Ïðåç 1991 ã. ïî âðåìå íà âúçäóøíàòà âîéíà â Ïåð-ñèéñêèÿ çàëèâ áÿõà óáèòè â àêöèÿ ñàìî 24 àìåðèêàíöè, ïî ñúùîòî âðåìå 52 àìåðèêàíöè áÿõà óáèòè â Äàëàñ, Òåêñàñ. Ñ 426 çàòâîðíèêà íà 100 000 ãðàæäàíè Ñúåäèíåíèòå Ùàòè îòáåëÿçâà íàé-ãîëÿì áðîé ñëó÷àè íà õâúðëÿíå â çàòâîðà â ñâåòà. Ïðèáëèçèòåëíî 29% îò àìåðèêàíöèòå ñà æåðòâè íà ïðåñòúïíîñòòà ïðåç 1988 ã. â ñðàâíåíèå ñ 9-òå% ïðè æèòåëèòå íà ßïîíèÿ.2

Íàñèëèåòî íå å ñúâðåìåííî èçîáðåòåíèå. Ãðàäîâåòå âèíàãè ñà áèëè îïàñíè ìåñòà. Ïðåäè òðè õèëÿäè ãîäèíè ïñàëìèñòúò ïèñà:

“Ñìóòè íå÷åñòèâèòå, Ãîñïîäè, îáúðêàé ðå÷òà èì, ïîíåæå âèæäàì íàñèëèå è áîðáà â ãðàäà. Äåí è íîù îáèêàëÿò ïî ñòåíèòå ìó; çëîíàìåðåíîñòè è íàñèëèå èìà â íåãî. Ðàçðóøèòåëíèòå ñèëè äåéñòâàò â ãðàäà; çàïëàõèòå è ëúæèòå íèêîãà íå íàïóñêàò óëèöèòå ìó” (Ïñàëì 55:9-11).

Âúïðåêè òîâà îáà÷å äíåñ íàñèëèåòî å äîñòèãíàëî åäíî áåçïðåöåäåíòíî íèâî. Íî âúïðåêè áóðíèòå ïðîòåñòè îò ñòðàíà íà ôèëìîâàòà èíäóñòðèÿ, ÿñíî å, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò ïðîáëåìà ëåæè íà ïðàãà íà Õîëèâóä.

Ïðåç þëè 1992 ãîäèíà èçäàíèå íà Âåñòíèê íà àìåðè-êàíñêàòà ìåäèöèíñêà àñîöèàöèÿ ïóáëèêóâà äîêëàä îò Áðàíäúí Ñåíòúðóîë îò óíèâåðñèòåòà âúâ Âàøèíãòîí. Ä-ð Ñåíòúðóîë îáîáùè ðåçóëòàòèòå îò ïðîó÷âàíèÿòà â îáëàñòòà,

6

îáõâàùàùè ïåðèîä îò îêîëî äâàäåñåò ãîäèíè, êîèòî áÿõà ïóáëèêóâàíè ïðåç ìèíàëîòî äåñåòèëåòèå. Âñè÷êè ïðîó÷âà-íèÿ ñî÷åõà â åäíà è ñúùà ïîñîêà: ñúùåñòâóâà ñèëíà âðúçêà ìåæäó ãëåäàíå íà íàñèëèå ïî òåëåâèçèÿòà è ïðîÿâëåíèåòî íà íàñèëíè÷åñêî èëè àãðåñèâíî ïîâåäåíèå.

Åäíî ïðîó÷âàíå ïðîñëåäèëî â õðîíîëîãè÷åí ðåä ôèçè-÷åñêàòà àãðåñèÿ ñðåä 45 ó÷åíèêà îò ïúðâè è âòîðè êóðñ â åäíî îòäàëå÷åíî êàíàäñêî ãðàä÷å, êîèòî íå áèëè ãëåäàëè òåëåâèçèÿ äî 1973 ã. Ïîâåäåíèåòî íà äåöàòà áèëî ñðàâíåíî ñ òîâà íà äåöàòà îò äâà ãðàäà, êîèòî âå÷å ãëåäàëè òåëåâè-çèÿ. Çà ïåðèîä îò íàä äâå ãîäèíè íèâîòî íà ôèçè÷åñêàòà àãðåñèÿ ñðåä êîíòðîëíàòà ãðóïà, êîÿòî âå÷å èìàëà äîñòúï äî òåëåâèçèÿ, íå ñå ïðîìåíèëî çíà÷èòåëíî. Íî íèâîòî íà ôèçè÷åñêàòà àãðåñèÿ ñðåä äåöàòà â îòäàëå÷åíîòî ñåëèùå íàðàñíàëî ñúñ 160% ñëåä âúâåæäàíåòî íà òåëåâèçèÿòà â ãðàäà.

Äðóãî åäíî ïðîó÷âàíå ïðîñëåäèëî 875 ïîëóïðîâèíöèàë-íè ìîì÷åòà àìåðèêàí÷åòà â ïðîäúëæåíèå íà 22 ãîäèíè, êàòî óñòàíîâèëî, ÷å “ãëåäàíåòî íà íàñèëèå ïî òåëåâèçèÿòà ïðè òÿõ íà îñåìãîäèøíà âúçðàñò ïðåäîïðåäåëÿëî â çíà÷è-òåëíà ñòåïåí ñåðèîçíîñòòà íà êðèìèíàëíèòå ñëó÷àè, çà êîèòî áèëè îáâèíåíè äî 30-ãîäèøíàòà ñè âúçðàñò”.

Ñàìèÿò Ñåíòúðóîë ñðàâíèë ðàçìåðà íà óáèéñòâàòà ñðåä áåëèòå â Þæíà Àôðèêà, áåëèòå â Ñúåäèíåíèòå ùàòè è öÿëîñòíîòî íàñåëåíèå íà Êàíàäà. Þæíà Àôðèêà áèëà èç-áðàíà, ïîíåæå òåëåâèçèÿòà íå áèëà âúâåäåíà òàì äî 1975 ãîäèíà. Ñëåäâàéêè íàâëèçàíåòî íà òåëåâèçèÿòà â Ñúåäèíå-íèòå ùàòè (1945-74 ã.), ãîäèøíèÿò ðàçìåð íà óáèéñòâàòà ñå ïîêà÷èë ñ 93%.  Êàíàäà çà ñúùèÿ ïåðèîä îò âðåìå ðàçìå-ðúò íà óáèéñòâàòà íàðàñíàë ñ 92%. Íî ïðåç ñúùèÿ ïåðèîä îò âðåìå â Þæíà Àôðèêà, êúäåòî íå å èìàëî òåëåâèçèÿ, ðàçìåðúò íà óáèéñòâàòà âñúùíîñò ñïàäíàë ñúñ 7%.

7

È òàêà êàêâî ñå å ñëó÷èëî ñëåä 1975 ã.?  Êàíàäà è Ñúåäèíåíèòå ùàòè, ñòðàíè, êîèòî âå÷å ñà áèëè çàëåòè îò òåëåâèçèîííîòî íàñèëèå, ðàçìåðúò íà óáèéñòâàòà ñïàäàë ìíîãî áàâíî. Íî ðàçìåðúò íà óáèéñòâàòà ñðåä áåëèòå â Þæíà Àôðèêà íàðàñíàë ñúñ 130% ñëåä âúâåæäàíåòî íà òåëåâèçèÿòà.

Ïðîó÷âàíèÿòà íà ä-ð Ñåíòúðóîë ãî îòâåëè äî åäèí ïîò-ðåñàâàù èçâîä. Áåç òåëåâèçèÿ â Ñúåäèíåíèòå ùàòè äíåñ äàííèòå íàâåæäàò íà ìèñúëòà, ÷å âñÿêà ãîäèíà ùå èìà ñ 10 000 ñëó÷àÿ íà óáèéñòâà ïî-ìàëêî, 70 000 ñëó÷àÿ íà èçíà-ñèëâàíå ïî-ìàëêî è 700 000 ñëó÷àÿ íà íàðàíÿâàíèÿ îò íà-ïàäåíèå ïî-ìàëêî. Ñåíòúðóîë èçêàçâà ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å ðàçìåðúò íà ïðåñòúïíîñòòà äíåñ å äâîéíî ïî-ãîëÿì, îòêîëêîòî ùåøå äà áúäå, àêî íÿìàøå òåëåâèçèÿ .3

Àêî Ñåíòúðóîë å ïðàâ, àç íàìèðàì âñè÷êî òîâà çà ïîðàçèòåëíî. Ïîëîâèíàòà îò öÿëàòà ïðåñòúïíîñò â òàçè ñòðàíà âåðîÿòíî ñå äúëæè íà òåëåâèçèÿòà! Ìîæåòå ëè äà ñè ïðåäñòàâèòå âåëè÷èíàòà íà ñòðàäàíèåòî, êîåòî òåçè öèôðè íè ïðåäñòàâÿò?

Ïðåç íîåìâðè 1991 ã. àðòèñòúò è àêòèâèñòúò Åäóàðä Äæåéìñ Îëìîñ, êàíäèäàò çà íàãðàäàòà “Îñêàð”, äîêàòî èçíàñÿøå îáðúùåíèåòî ñè êúì ôîðóìà îòíîñíî íàñèëè-åòî îò ôèëìèòå, çàÿâè ñåðèîçíî: “Íèùî, êîåòî ìîæåì äà íàïðàâèì, íå ùå óñïåå äà åëèìèíèðà íÿêîãà âðåäàòà, êîÿòî íàíåñîõìå.”4

Íî ïðèÿòåëþ, èìà íåùî, êîåòî ìîæåø äà íàïðàâèø. Ìîæåø äà ñå îñâåäîìèø è äà âçåìàø ïî-ðàçóìíè ðåøåíèÿ ïî îòíîøåíèå íà òîâà, êîåòî ãëåäàø è ïîçâîëÿâàø íà äå-öàòà ñè äà ãëåäàò ïî òåëåâèçèÿòà. Ìîæå áè äîðè ìîæåø äà íàïèøåø íÿêîëêî ïèñìà è äà ïðîáèåø íÿêîëêî äóïêè â òúìíèíàòà.

Êîãàòî Ðîáúðò Ëóèñ Ñòèâúíñúí áèë äåòå íà øåñò èëè

8

ñåäåì ãîäèíè, òîé íàáëþäàâàë åäíà âå÷åð êàê ðàáîòè ôå-íåðäæèÿòà. Êàòî ñè ñòîÿëî òèõè÷êî íà ïðîçîðåöà, ìîì÷åòî ãëåäàëî êàê ÷îâåêúò ñå ïðèäâèæâàë íàäîëó ïî óëèöàòà, çàïàëâàéêè åäíà ïî åäíà óëè÷íèòå ëàìïè. Ïðèåëà ìúë-÷àíèåòî ìó êàòî äîêàçàòåëñòâî çà íÿêàêâà ïàêîñò, äåòåã-ëåäà÷êàòà ìó ãî èçâèêàëà, çà äà ãî ïîïèòà êàêâî ïðàâè. Ìàëêèÿò Ñòèâúíñúí îòâúðíàë: “Ãëåäàì êàê åäèí ÷îâåê ïðîáèâà äóïêè â òúìíèíàòà”.

×ðåç òàçè êíèãà ñå íàäÿâàì äà âúîäóøåâÿ íåêîëöèíà äðóãè äà ïðîáèÿò íÿêîëêî äóïêè â òúìíèíàòà, à è ìîæå áè äà ñïàñÿò íÿêîëêî æèâîòà.

Ïðåäè õèëÿäè ãîäèíè èìàëî åäíî âðåìå, êîãàòî çåìÿ-òà ñòàíàëà òîëêîâà ïîêâàðåíà è èçïúëíåíà ñ íàñèëèå, ÷å Áîã å òðÿáâàëî äà ñå íàìåñè ñ ïîòîï. Öèòèðàì îò Áèòèå 6:11-13:

“È òàêà çåìÿòà ñå ðàçâðàòè ïðåä î÷èòå íà Áîãà è ñå èçïúëíè ñ íàñèëèå. Áîã âèäÿ êîëêî ðàçâðàòåíà ñòà-íà çåìÿòà, ïîíåæå âñè÷êè õîðà íà çåìÿòà ïîêâàðèõà ïúòèùàòà ñè. È òàêà Áîã êàçà íà Íîé: “Ùå ñëîæà êðàé íà âñè÷êè õîðà, ïîíåæå çåìÿòà å èçïúëíåíà ñ íàñèëèå ïîðàäè òÿõ. Ñúñ ñèãóðíîñò ùå ðàçðóøà è òÿõ, è çåìÿòà.”

È äíåñ îùå âåäíúæ íàñèëèåòî ñòàâà ïàíäåìè÷íî. Ïî íàé-ðàçëè÷íè ïðè÷èíè ìíîãî ïîâå÷å õîðà â òîçè âåê ñà ïî÷èíàëè ïî íàñèëñòâåí íà÷èí, îòêîëêîòî ïðåç êîèòî è äà áèëî äâà âåêà â ìèíàëîòî. Ìíîãî õîðà ÷óâñòâàò ñúùîòî, êîåòî è ïðîðîê Àâàêóì ïðåäè ìíîãî âðåìå:

“Äîêîãà, î Ãîñïîäè, ùå òðÿáâà äà Òå ïðèçîâàâàì çà ïîìîù, íî Òè íå ñëóøàø? Èëè ïúê äà âèêàì

9

ïðåä Òåá: “Íàñèëèå!”, íî Òè íå ñïàñÿâàø? Çàùî ìå ïðàâèø äà ãëåäàì íåñïðàâåäëèâîñò? Çàùî òîëåðè-ðàø ëîøîòî? Óíèùîæåíèå è íàñèëèå ñà ïðåä ìåí, íàîêîëî ìè áîðáè è êîíôëèêòè. Åòî çàùî çàêîíúò å ïàðàëèçèðàí è ïðàâîñúäèåòî íèêîãà íå ïîáåæäàâà. Íå÷åñòèâèòå îêðúæàâàò ïðàâåäíèÿ, òúé ÷å ïðàâîñú-äèåòî ñå èçîïà÷àâà (Àâàêóì 1:2-4).

Áîã íå ùå ïîçâîëè íà íàñèëèåòî è íåïðàâäàòà äà ïðî-äúëæàâàò âèíàãè. Îùå âåäíúæ Òîé ùå ñå íàìåñè, íî òîçè ïúò íå ñ ïîòîï, à êàòî èçâåäå èñòîðèÿòà äî âåëèêàòà êóë-ìèíàöèÿ. Èñàÿ 26:22 êàçâà:

“Âèæòå, Ãîñïîä èäâà îò îáèòàëèùåòî Ñè, çà äà íàêàæå õîðàòà íà çåìÿòà çà ãðåõîâåòå èì. Çåìÿòà ùå ïðåäàäå êðúâòà, ïðîëÿòà âúðõó íåÿ, òÿ íÿìà âå÷å äà óêðèâà óáèòèòå ñè.”

“Î, ïðàâåäíè Áîæå”, èçâèêâà Äàâèä â Ïñàëì 7:9, “íàï-ðàâè äà ñâúðøè íàñèëèåòî íà íå÷åñòèâèòå è èçâåäè â áå-çîïàñíîñò ïðàâåäíèòå.” Ìîæå áè òàçè êíèãà ùå ñïîìîãíå ïîíå ìàëêî êàòî îòãîâîð íà ìîëèòâàòà ìó.Ãëàâà 2×ÅÐÂÅÍÀÒÀ ÐÅÊÀ ÍÀ ÕÎËÈÂÓÄ

1 Ìàéêúë Ìåäâåä, Õîëèâóä ñðåùó Àìåðèêà (Íþ Éîðê: Èçäà-äåíà îò ÕàðïúðÊîëèíñ, 1992 ã.), ñòð. 283

2 Íþçóèê, 25 ìàðò 1991 ã.3 Äåéâèä Íåô, “Ñòðåëÿé ñðåùó îãðàäàòà çà äîáèòúê, êîÿòî

íå å ÷àê òîëêîâà ÎÊ”, Õðèñòÿíñòâîòî äíåñ, 9 íîåìâðè 1992 ã., ñòð. 12

4 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 271

10

×åòèðèíàäåñåòãîäèøíèÿò Ðîä Ìàòþñ íå ïðîÿâÿâàë ÷àê òîëêîâà ãîëÿì èíòåðåñ êúì áåéçáîëà, íî îòêðèë åäíà íîâà óïîòðåáà íà áóõàëêàòà çà áåéçáîë, ïðè ìèñúëòà çà êîÿòî ãî ïîáèâàëè òðúïêè. Òîé ÿ èçïîëçâàë, çà äà íàíåñå ñìúðòíè óäàðè íà ìëàäèÿ ñè ïðèÿòåë, ñëåä êàòî ãî ïîäëúãàë äà îòè-äå ñ íåãî â ãîðàòà. Ðîä òîêó-ùî èçãëåäàë åäèí âèäåîôèëì ïîä íàåì, Ëèöàòà íà ñìúðòòà, êîëàæ îò ôèëìîâè êëè-ïîâå çà õîðà, óìèðàùè íàñèëñòâåíî, òàêà ÷å òîé èñêàë äà âèäè êàê òîâà ñòàâà â äåéñòâèòåëíîñò. Íà ñúäåáíèÿ ïðîöåñ åäèí äåòñêè ïñèõèàòúð çàñâèäåòåëñòâàë, ÷å Ðîä íå å áèë íåâìåíåÿì ñúîáðàçíî îáùîïðèåòèòå óñëîâèÿ, òîé ïðîñòî “íå çíàå êàê äà ðàçãðàíè÷è äîáðîòî îò ëîøîòî... Òîé å ìîðàëíî íåäúãàâ”.1 Äæåôðè Äàõìåð ÷åñòî ãëåäàë ôèëìè óòîïèè, ôèëìè ñ ðàçïîñè÷àíå, ôèçè÷åñêà æåñòîêîñò, èç-ãàðÿíå íà õîðà â êàìåðè è åêçåêóòèðàíå ñ åëåêòðè÷åñêè òîê, êîèòî íàìåðèë â òîçè âèäåîôèëì, ïðåäè äà óìúðòâè âòîðàòà ñè æåðòâà. 2

Ìåäèÿòà âèíàãè ñå å ïëåíÿâàëà îò êðúâòà. Íî êèíåìà-òîãðàôñêîòî íàñèëèå íàïðàâè åäèí äðàìàòè÷åí çàâîé ïðåç 1960 ã., êîãàòî ãúñòàòà ÷åðâåíà òå÷íîñò ïðîòå÷å çà ïúðâè ïúò îò êðàêà íà Äæàíåò Ëåé, à îòòàì â îòâîäíèòåëíèÿ êàíàë çà äóøà ïðåä î÷èòå íà ìèëèîíè óæàñåíè çðèòåëè â ïðåäõîäíèÿ ðàçñòðîéâàù ôèëì íà Àëôðåä Õè÷êîê Ïñèõî. Ðàçáèðà ñå, âñè÷êî òîâà áèëî ïðîñòî çàáàâíà øåãà. Íå áèëî òàêà íàèñòèíà. Íî ôèëìúò îôîðìè åäèí îò ïðèòîöèòå íà êúðâàâàòà ðåêà îò ðåàëíî êðúâîïðîëèòèå îò íåóðàâíîâåñå-íè óìîâå, ïîâëèÿíè îò òîâà, êîåòî âèæäàò íà åêðàíà.

Ïñèõî ñå èçëú÷âàøå íà åêðàíà, çà äà ñòàíå åäíà òâúð-äå ìíîãî èìèòèðàíà êëàñèêà. Äíåñ òîçè ôèëì å íàðå÷åí “øåäüîâúð”. Íî ïúðâîíà÷àëíî òîé áèë ïîñðåùíàò ñ áóðÿ

11

îò êðèòè÷íè óêîðè. Ðåöåíçåíòúò íà “Ëàíäúí äåéëè åêñï-ðåñ” íàðåêúë ôèëìà “ïîìèéíà ÿìà”. Íàé-ïîòðåñàâàùîòî îáâèíåíèå áèëî èçêàçàíî îò äâàìà óáèéöè, êîèòî ïðèçíà-ëè, ÷å èìåííî íåêîëêîêðàòíèòå èçëú÷âàíèÿ íà “Ïñèõî” ñà âäúõíîâèëè êðèìèíàëíèòå èì ñëó÷àè. Àëôðåä Õè÷êîê áèë ïî-ìàëêî îò ñú÷óâñòâèòåëåí: “Òåçè ìîì÷åòà ñà óáèâà-ëè è ïðåäè” - êàçàë òîé. “Èñêà ìè ñå äà çíàÿ êàêúâ ôèëì ñà ãëåäàëè â äðóãèòå ñëó÷àè èëè ñà íàïðàâèëè òîâà, ñëåä êàòî ñà ïèëè ìëÿêî ñ øîêîëàä?”3

Îòòîãàâà íàòàòúê ìíîãî äðóãè ïðåäñòàâèòåëè íà ñòóäèÿ ïðîäúëæàâàò äà íå ñõâàùàò ñìèñúëà. Íèêîé íå òâúðäè, ÷å òàêèâà ôèëìè ñà åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà ïðåñòúïíîñòòà, òå ñà ñàìî ñïîìàãàòåëåí ôàêòîð. Ìèëèîíè õîðà, êîèòî ãëå-äàò ðåêëàìà, ïðåäñòàâÿùà àðòèñòè, êîèòî ÿäàò çèáúëñ, íå êóïóâàò çèáúëñ, êîãàòî îòèäàò ñëåäâàùèÿ ïúò íà ïîêóïêè â ìàãàçèíà. Íî ïúê õèëÿäè íàèñòèíà ãî ïðàâÿò.

Íåâúçìîæíî å äà îöåíèì êîëêî ìíîãî ñëó÷àè íà áðó-òàëíè óáèéñòâà ñà ðåçóëòàò îò ôèëìè, ïîñëåäâàëè Ïñèõî, òàêà ÷å åäíî îãðîìíî áîëøèíñòâî îò óáèéöèòå íå ñà àâòîðè íà ñâîåòî ïðåñòúïëåíèå. Íà âñåêè åäèí ïðèçíàò “ôèëìîâ óáèåö” áè ìîãëî äà ñúîòâåòñòâàò ñòîòèöè äðóãè òàêèâà. Ñåãà ïðèòåæàâàìå äîêëàäà çà ìíîæåñòâî áåçìèëîñòíè ïðåñòúïíèöè, ïðèçíàëè ñúòðóäíè÷åñòâîòî ñè ñ Õîëèâóä.

Âçåìåòå ïîä âíèìàíèå ñëó÷àÿ íà Êàòëèí Ïèúðñúí, íàðú-ãàíà äî ñìúðò â àïàðòàìåíòà ñè â ×èêàãî îò Äæåôðè Ãóðãà, áèâø ïîìîùíèê - äúðæàâåí àäâîêàò â Èëèíîà, êîéòî ïðè-ëàãàøå íà ïðàêòèêà íåùàòà âúâ âúîáðàæåíèåòî ñè, êîèòî ñå áàçèðàõà íà íàñèëñòâåíèòå ñöåíè îò âèäåîêàñåòèòå.4

Èëè Øàðúí Ãðèãîðè, ðàçïîñÿêàíà, äîêàòî óìðå, â Ìàñà-÷óçåö îò ìëàä ìúæ, êîéòî âÿðâàë, ÷å å “Äæåéñúí”, çâåçäà îò ôèëìîâèÿ ñåðèàë íà óæàñèòå “Ïåòúê òðèíàéñòè”. 5

Èëè ñåäåìíàäåñåòãîäèøíàòà Êàòè Àí Ïåòðóçî îò Ñåâå-

12

ðåí Ñàëåì, Íþ Éîðê. Ñëåä êàòî ãëåäàëà íåêîëêîêðàòíî “Ñëóæèòåë è äæåíòúëìåí”, Êàòè ñå îáåñèëà ñëåä åäèí ñïîð ñ ïðèÿòåëÿ ñè òî÷íî êàêòî âúâ ôèëìà. Ïðèÿòåëÿò é ïîñëåäâàë ïðèìåðà é íÿêëîêî ñåäìèöè ïî-êúñíî. 6

Òåëåâèçèÿòà å íàé-ìîùíàòà óáåäèòåëíà ñèëà, ôîðìèðà-ùà ìèñúëòà íà Àìåðèêà äíåñ. Ðîáúðò ÌàêÍåéë èç÷èñëÿ-âà, ÷å ñðåäíèÿò çðèòåë ïðåêàðâà ïðåç âñÿêî äåñåòèëåòèå îò æèâîòà ñè ïî äåñåò õèëÿäè ÷àñà ïðåä òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê. Äåñåò õèëÿäè ÷àñà å äîñòàòú÷íî âðåìå çà åäèí çàâúðøèë ãèìíàçèÿ ó÷åíèê äà ïîëó÷è òèòëàòà äîêòîð ïî ôèëîñîôèÿ. À ïðåç òåçè äåñåò õèëÿäè ÷àñà çðèòåëÿò áèâà ïðîãðàìèðàí äà ïðèåìå íàñèëèåòî çà åäèí áàíàëåí æè-òåéñêè ôàêò.

Ñèëàòà íà ôèëìîâàòà èíäóñòðèÿ äà ïîâëèÿâà ïîâåäå-íèåòî å ëåãåíäàðíà. Åäèí êëàñè÷åñêè ïðèìåð: âúâ ôèëì îò 1934 ã. “Òîâà ñå ñëó÷è åäíà íîù” Êëàðê Ãåéáúë ñâàëè âðàòîâðúçêàòà ñè, çà äà ïîêàæå, ÷å íå íîñè íèêàêâà äîëíà ðèçà, è ïðîäàæáàòà íà äîëíè ðèçè ïðåòúðïÿ ðÿçúê ñïàä. Êîãàòî “Ôîíö” ïîëó÷è êàðòà çà áèáëèîòåêàòà çà åäèí îò åïèçîäèòå íà “Ùàñòëèâè äíè”, õèëÿäè äåöà ïîñòúïèõà ïî ïîäîáåí íà÷èí íåùî, çà êîåòî ñëóæèòåëèòå ïî ìðåæàòà íå ïîòúðñèõà ïîõâàëà. Ôèëìúò “Òîï ãàí” çàâåäå õèëÿäè íîâîáðàíöè â àðìèÿòà. Òîçè ôèëì áåøå îáâèíåí è â òîâà, ÷å å ïîñòàâèë íà÷àëîòî íà ñêàíäàëà “Òåéëõóê”, ïðè êîéòî ìëàäè æåíè íîâîáðàíêè ïðîòèâ âîëÿòà èì áèëè ïðåòúðñå-íè ïèïíåøêîì îò ëåòöè îò âîåííàòà àâèàöèÿ íà Ìàõàî.

Ìèëèîíè äîëàðè ñå õàð÷àò çà ðåêëàìè ïî òåëåâèçèÿòà ñ ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å ìíîãî õîðà ùå êîïèðàò òîâà, êîåòî âèæäàò äðóãèòå äà ïðàâÿò íà åêðàíà. Êîãàòî ïðåçèäåíòúò Êëèíòúí ñâèðè íà ñàêñîôîíà ñè ïî òåëåâèçèÿòà, ïðîäàæ-áàòà íà ñàêñîôîíè ïîòðúãíà. Âúïðåêè òîâà ïðîäóöåíòèòå íà ôèëìè è òåëåâèçèîííè ïðîãðàìè ñ íàñèëèå îòðè÷àò, ÷å

13

òâîð÷åòñâîòî èì ïîâëèÿâà íà õîðàòà äà ñå äúðæàò íàñèë-íè÷åñêè. Ïðîó÷âàíèÿòà ïîêàçâàò äðóãî.

Ïðîôåñîðúò ïî ïñèõîëîãèÿ îò óíèâåðñèòåòà â Èëèíîà Ðîóåë Õþçìàí óñòàíîâèë, ÷å îáâèíåíè â íàé-ñåðèîçíè ïðåñòúïëåíèÿ áèëè õîðà, êîèòî êàòî äåöà ãëåäàëè ìíîãî íàñèëèå ïî òåëåâèçèÿòà.7 Ñëåä êàòî ïðåãëåäàëè 2500 òà-êèâà èçñëåäâàíèÿ, ëåêàðèòå îò Íàöèîíàëíèÿ èíñòèòóò çà óìñòâåíî ëå÷åíèå çàÿâèëè, ÷å èìà “ñúêðóøèòåëíè” ôàêòè çà òîâà, ÷å íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà âîäè äî àãðåñèâíî ïîâåäåíèå ïðè äåöàòà è òèéíåéäæúðèòå.8

Ïðîó÷âàíèÿòà ïîêàçâàò, ÷å äîðè è ìîìåíòíè, ñëó÷àé-íè äîêëàäè çà íàñèëèå ìîæå äà âúçäåéñòâàò âúðõó ïîâå-äåíèåòî íà ñëóøàòåëÿ. Íÿêîè èçñëåäîâàòåëè èçïóñêàëè ïîðòôåéëè ñ ïàðè ïî óëèöèòå êúì öåíòúðà íà Íþ Éîðê â ïðîäúëæåíèå íà èçâåñòíî âðåìå, çà äà óñòàíîâÿò òî÷íèÿ ïðîöåíò íà õîðàòà, êîèòî ñà äîñòàòú÷íî ÷åñòíè, çà äà èçï-ðàòÿò îáðàòíî ïîðòôåéëà íà àäðåñà â íåãî. Òå óñòàíîâèëè, ÷å 45% îò ïîðòôåéëèòå áèëè âúðíàòè íà ôèêòèâíèòå èì ñîáñòâåíèöè.

Âúïðåêè òîâà îáà÷å åäèí äåí ñòàíàëî íåùî ñòðàííî. Íà 4 þíè, â äåíÿ, êîãàòî Ðîáúðò Ô. Êåíåäè áå óáèò, íèòî åäèí îò ïîðòôåéëèòå íå áèë âúðíàò. Èçñëåäîâàòåëèòå ðåøèëè, ÷å âåñòòà çà ïðåäàòåëñòâîòî íà Ñèðõàí Ñèðõàí å óïðàæíèëà äåìîðàëèçèðàù åôåêò âúðõó îáùåñòâåíîñòòà. Òå íàïðàâè-ëè åäèí åêñïåðèìåíò, çà äà èçïèòàò òåîðèÿòà ñè.

Íàìåðèëè íÿêîëêî äóøè, ñúãëàñíè äà ó÷àñòâàò â åêñ-ïåðèìåíòà, êîéòî âêëþ÷âàë ó÷àñòèå â íÿêîëêî òåñòîâè ïîäáîðà. Òå áèëè çàìîëåíè äà èç÷àêàò åäèí ïî åäèí â åä-íà ñòàè÷êà ïðåäè äà áúäàò ïîâèêàíè çà òåñòâàíåòî. Òîâà, êîåòî íå êàçàëè íà äîáðîâîëöèòå, áèëî, ÷å ÷àêàëíÿòà å ÷àñò îò åêñïåðèìåíòà. Åäèí ðàäèîãîâîðèòåë íà ñòåíàòà íà ñòàÿòà ïðåäàâàë ïðèÿòíà ìóçèêà. Íà ó÷àñòíèöèòå íå áèëî

14

êàçàíî äà ñëóøàò ìóçèêàòà. Âúïðåêè òîâà îáà÷å ñëåä êàòî âñåêè åäèí îò ó÷àñòíèöèòå ïðåñåäÿë â ñòàÿòà ñàì â ïðîäúë-æåíèå íà íÿêîëêî ìèíóòè, ìóçèêàòà áèëà ïðåêúñâàíà îò åäèí èëè äâà èçìèñëåíè “îñâåäîìèòåëíè áþëåòèíà”. Ïî-ëîâèíàòà îò ó÷àñòíèöèòå ÷óëè èñòîðèÿòà çà òîâà êàê åäèí ìëàä ìúæ èçëîæèë æèâîòà ñè íà ðèñê, çà äà ñïàñè íÿêîé äðóã îò áåäñòâèå, à äðóãàòà ïîëîâèíà ÷óëà èñòîðèÿòà çà òîâà êàê åäèí äîâåðåí ïðèÿòåë æåñòîêî ïðåäàë ïðèÿòåë-ñòîâîòî ñè. Íÿêîëêî ìèíóòè ñëåä âúçñòàíîâÿâàíåòî íà ìóçèêàòà äîáðîâîëöèòå áèëè èçâèêâàíè â èçïèòíàòà ñòàÿ, êàòî èì ðàçäàëè òåñòîâè ñúîðàæåíèÿ è áèëè çàìîëåíè äà ñúäåéñòâàò çà èçïúëíåíèåòî íà îïðåäåëåíè çàäà÷è.

Áèëî óñòàíîâåíî, ÷å òåçè, êîèòî ÷óëè íåãàòèâíèÿ, äå-ìîðàëèçèðàù îñâåäîìèòåëåí áþëåòèí, îêàçàëè ïî-ñëàáî ñúäåéñòâèå, êàòî áèëè è ïî-ìàëêî êîíêóðåòíîñïîñîáíè, äîêàòî òåçè, êîèòî áèëè ÷óëè ïîëîæèòåëíèÿ îñâåäîìèòå-ëåí áþëåòèí, îêàçàëè ïî-ãîëÿìî ñúäåéñòâèå, êàòî áèëè è ïî-ïðîäóêòèâíè â èçïúëíåíèå íà ïðåäïèñàíèòå èì çà-äàíèÿ. Óäèâèòåëíîòî å, ÷å ðåçóëòàòèòå îñòàíàëè âàëèäíè íåçàâèñèìî äàëè äîáðîâîëåöúò ïîìíè, ÷å å ÷óë, èëè íå îñâåäîìèòåëíèÿ áþëåòèí. 9

Àêî åäèí îòêúñëå÷åí, êðàòúê, åìîöèîíàëíî íåàíãàæè-ðàù äîêëàä çà ïðåäàòåëñòâî ìîæå äà ïîäáóäè íîðìàëíèòå õîðà äà ñå äúðæàò ïî àíòèñîöèàëåí íà÷èí, òî êîëêî ïîâå-÷å ïðåïîâòàðÿíèòå, äðàìàòèçèðàíè âúçïðîèçâåæäàíèÿ íà íàé-óæàñíè ïðåñòúïëåíèÿ ïîâëèÿâàò ãðàíè÷íàòà ëèíèÿ íà ïñèõîçàòà?

Îòíîâî è îòíîâî ñå ñðåùàò ñëó÷àè, ïðè êîèòî îòâðàòè-òåëíè êðèìèíàëíè ïðåñòúïëåíèÿ ñà ñâúðçàíè ñ îòâðàòèòåë-íè ôèëìè. Ìàëêî âðåìå ñëåä êàòî èçäèðâàùèòå òÿëîòî íà Äàíèåë Àëåí ãî íàìåðèõà îáãîðåíî è çàðîâåíî ïðè åäíà æåëåçîïúòíà ëèíèÿ, ïîëèöèÿòà îòêðè ïîäðîáíèÿ ïëàí çà

15

íåãîâîòî óáèéñòâî “çàñòðåëÿëè ãî, èçãîðèëè ãî, à ïîñëå ãî çàðîâèëè” â äíåâíèêà íà äúùåðÿ ìó çàåäíî ñ áåëåæêà çà ïðîñëåäÿâàíå íà åäèí “äîñòà õëàäíîêðúâåí” ôèëì, íà-ðå÷åí Êðàÿò íà ðåêàòà. Íàïðàâåí âúç îñíîâà íà èñòèíñêè ñëó÷àé, òîçè ôèëì ðàçêàçâà çà åäíî ìîì÷å òèéíåéäæúð, êîåòî óáèëî ïðèÿòåëêàòà ñè, à ïðèÿòåëèòå ìó çàïàçèëè âñè÷êî â òàéíà, äîêàòî òÿëîòî é ëåæàëî ïðè åäíà ðåêà. 10

Ïàïêèòå ìè ñà ïúëíè ñ ïîäîáíè óæàñíè èñòîðèè. Òîâà íå ñà ðåäêè ñëó÷àè.

Äîêîãà ùå ïðåìèãàìå ïðåä äåãðàäèðàùîòî çàáàâëåíèå, ïîíåæå ìó ñå íàñëàæäàâàìå? Êîëêî ìíîãî õîðà êàòî Òåä Áàíäè òðÿáâà äà ïðèçíàÿò èçòî÷íèêà íà âäúõíîâåíèå çà ñâîèòå çâåðùèíè, ïðåäè äà èì ïîâÿðâàìå? Êîëêî ìíîãî íåâèííè õîðà òðÿáâà äà óìðàò, ïðåäè äà ñå íàäèãíåì â íåãîäóâàíèå è äà ñëîæèì êðàé íà òîçè óæàñ? Äîêîãà ùå òðÿáâà äà ïðîäúëæàâà äà òå÷å êúðâàâàòà ðåêà?

Âèå ìîæå äà íå ñòå â ñúñòîÿíèå äà êîíòðîëèðàòå òîâà, êîåòî ïðèñòèãà îò Õîëèâóä, ïðèÿòåëè, íî ìîæåòå äà êîíò-ðîëèðàòå òîâà, êîåòî ïðîèçëèçà îò âàñ! Àêî ïðåäàâàíåòî íà çëîòî ïîðàæäà ïîâå÷å çëî, êàêòî è âèæäàìå äà ñòàâà, òî òîãàâà ïðöåíåòå ñàìè êîëêî âàæíî å äà ïîñëåäâàìå ñú-âåòà íà Ïàâåë â Åôåñÿíè 4:29-32:

“Íå ïîçâîëÿâàéòå íà íèêàêúâ íåçäðàâ ðàçãîâîð äà èçëèçà îò óñòàòà âè, à ñàìî òîâà, êîåòî å îò ïîìîù çà íàçèäàâàíå íà äðóãèòå ñïîðåä òÿõíàòà íóæäà, ò.å. äà ìîæå äà îáëàãîäåòåëñòâà òåçè, êîèòî ñëóøàò. È íå îñêúðáÿâàéòå Ñâÿòèÿ Äóõ íà Áîãà, ñ Êîéòî ñòå çàïå÷àòàíè çà äåíÿ íà èçêóïëåíèåòî. Îòúðâåòå ñå îò ãîð÷èâèíàòà, ãíåâà è ÿðîñòòà, êàâãè è çëîñëîâåíå, êàêòî è îò âñÿêàêúâ âèä çëîæåëàòåëñòâî. Áúäåòå ëþáåçíè è ñúñòðàäàòåëíè åäèí êúì äðóã, êàòî ñè

16

ïðîùàâàòå âçàèìíî, òî÷íî êàêòî Õðèñòîñ Áîã ïðîñ-òè íà âàñ.”

Ãëàâà 3ÆÅÐÒÂÎÏÐÈØÅÍÈÅÒÎ È ×ÎÂÅØ-ÊÎÒÎ ÑÚÐÖÅ

Ïðåç ôåâðóàðè 1993 ã. ñâåòúò áåøå ïîòðåñåí, êîãàòî äâå äåñåòãîäèøíè ìîì÷åòà îòâëåêëè è óáèëè åäíî äâåãîäèø-íî ìîì÷åííöå ïîñðåä áÿë äåí â öåíòúðà íà Ëîíäîí. Çàùî äåñåòãîäèøíèòå ñå çàìåñâàò â êðèìèíàëíèÿ áèçíåñ?

Ïðè äâå îòäåëíè ïðîó÷âàíèÿ íà åäíà èçñëåäîâàòåëñêà ãðóïà îò ïåíñèëâàíñêèÿ óíèâåðñèòåò äåöàòà áèëè ïîïèòà-íè: “Êîëêî ÷åñòî çà âàñ å íîðìàëíî äà óäàðèòå íÿêîãî,

1 Äàí Îëäåíáúðã, Äåöàòà è ìîðàëúò â ñâÿò, êúäåòî “àç” å íà ïúðâî ìÿñòî, Âàøèíãòîí ïîóñò, 25 ìàðò 1988 ã., ñòð. 5

2 Âåñòíèê íà àìåðèêàíñêàòàòà àñîöèàöèÿ çà ñåìåéñòâîòî, àïðèë 1992 ã., ñòð. 12

3 Ìàðê Øàïèðî, Øåäüîâúðúò íà Õè÷êîê, êîéòî òðÿáâà äà ñå îòõâúðëè, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 27 ìàé 1990 ã., Êàëåíäàð, ñòð. 28

4 Äîíàëä Å. Óèëäìúí, Íàøåñòâåíèöè ó äîìà (Õèéòúí, Âèê-òúð Áóêñ, 1985 ã.), ñòð. 82

5 Ìèðèàì Ìèäöèàí, Ïèñìî êúì ðåäàêòîðà, Íþçóèê, 19 ìàðò 1990 ã., ñòð. 13

6 Óèëäìúí, Íàøåñòâåíèöè, ñòð. 827 Ëàðè Óèîóä, Òåëåâèçèÿòà: öèêëîïúò, êîéòî èçïîÿæäà

êíèãèòå, Âåñòíèê íà àìåðèêàíñêàòà àñîöèàöèÿ çà ñåìåéñòâîòî, àïðèë 1992 ã., ñòð. 6

8 Äåéâèä Áðèãñ, Ìíîçèíà çàãóáèõà èíòåðåñà ïîðàäè âåñòòà çà åäíà íîâà “ðåëèãèÿ” òåëåâèçèÿòà, Íîâèíè îò Áóôàëî, 12 ñåï-òåìâðè 1988 ã., ñòð. À-10

17

9 Ñ. Ì. Õîëèóåé è Õ. À. Õîðíùàéí, Ïî êàêúâ íà÷èí äîáðàòà íîâèíà íè ïðàâè äà ñìå äîáðè, Ïñèõîëîãèÿòà äíåñ, äåêåìâðè 1976 ã., ñòð. 76-78

10 Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 5 þëè 1992 ã., ñòð. À16

18

êîãàòî ñòå ìó ÿäîñàí?” Ïðîó÷âàíåòî ïîêàçàëî, ÷å äåöàòà, êîèòî áèëè çàïàëåíè òåëåâèçèîííè çðèòåëè ïî-÷åñòî, îò-êîëêîòî íå äîòîëêîâà óâëå÷åíèòå â òåëåâèçèÿòà, îòãîâàðÿ-ëè, ÷å “ïî÷òè âèíàãè å íîðìàëíî” äà óäàðèø íÿêîãî.1

Çà ñúæàëåíèå äåöàòà, êîèòî âÿðâàò, ÷å äà ñå óäàðè íÿ-êîãî îáèêíîâåíî å íåùî íîðìàëíî, èçðàñòâàò, çà äà ñòà-íàò ñúâñåì áëèçêè ñúñåäè íà íÿêîãî. Íå å çà ó÷óäâàíå, ÷å æèâååì â åäíî îáùåñòâî íà íàñèëèå. Âúïðîñúò å: Äîêúäå ìîæåì äà ñòèãíåì? Êúäå ñà ãðàíèöèòå íà íàñèëèåòî? Åäíî ïðîó÷âàíå íà áëèçêàòà èñòîðèÿ íå íè âäúõâà ìíîãî íàäåæäà.

Ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà òîçè âåê åäíà íàöèÿ èçïúê-íà íàä âñè÷êè îñòàíàëè êàòî âúïëúùåíèå íà çàïàäíàòà öèâèëèçàöèÿ. Íåéíèòå óíèâåðñèòåòè ïî ôèçèêà, õèìèÿ, áèîëîãèÿ, ñîöèîëîãèÿ, ïñèõîëîãèÿ, ìóçèêà, ôèëîñîôèÿ, äîðè è ïî òåîëîãèÿ áÿõà íàé-âèñîêî óâàæàâàíèòå. Íåéíà-òà ëèòåðàòóðà, ñèìôîíè÷íè îðêåñòðè è áàëåòíè ñúñòàâè áÿõà íàé-äîáðèòå â ñâåòà. Òÿ áå âîäåùà ïî îòíîøåíèå íà èíäóñòðèÿòà â ñâåòà. Ïðåç 40-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. òàçè äîòîëêîâà ïðîñâåòëåíà è íàïðåäíàëà íàöèÿ â ñâåòà íàëî-æè ãëàä, èçìú÷âàøå è ñúñè÷àøå øåñò ìèëèîíà äóøè îò äðóãè ðàñè. Ïðåç 80-òå ãîäèíè ñúùîòî íåùî ñå ñëó÷è è â Êàìáîäæà. À â Ðóñèÿ è Êèòàé äåñåòêè ìèëèîíè óìðÿõà îò ðúêàòà íà êîìóíèçìà.

Ïîâå÷åòî àìåðèêàíöè ñìÿòàò ìîæå áè æåðòâîïðèíî-øåíèåòî â íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ çà íåùî, êîåòî ñÿêàø ñå å ñëó÷èëî íà äðóãà ïëàíåòà. Ñúñ ñèãóðíîñò òàêîâà íåùî íå áè ìîãëî äà ñå ñëó÷è îòíîâî, íàëè?

Âçåìåòå ïîä âíèìàíèå ñèëàòà íà âúçñòàíîâÿâàùîòî ñå íåîíàöèñòêî äâèæåíèå â Ãåðìàíèÿ äíåñ. Èìà ìèëèîíè ãåð-

19

ìàíöè, êîèòî ÿâíî èëè ïðèêðèòî ïîäêðåïÿò íàöèñòêàòà ôèëîñîôèÿ íà îìðàçà êúì ÷óæäåíöèòå. Ïðåç 1990 ã. òàçè ãðóïà áå îòãîâîðíà çà 375 àêòà íà íàñèëèå. Íà äðóãàòà ãîäèíà èìàøå 1438 àêòà íà íàñèëèå, à ïðåç 1992 ã. òåçè äåñíîêðèëè åêñòðåìèñòè áÿõà îòãîâîðíè çà 2285 àêòà íà íàñèëèå è 17 ñìúðòíè ñëó÷àÿ.2 Ãåîìåòðè÷íàòà ïðîãðåñèÿ íà íàñèëèåòî íàïîäîáÿâà äî èçâåñòíà ñòåïåí òîâà, êîåòî ñå ñëó÷è ñ îáîñîáÿâàùîòî ñå íàöèñòêî äâèæåíèå ïî âðåìå íà 30-òå ãîäèíè íà ÕÕ â.

Âúçìîæíî ëè å òîâà äà ñå ñëó÷è îòíîâî? Äà! Òî î÷åâèä-íî ñòàâà â áèâøà Þãîñëàâèÿ òî÷íî ñåãà, äîêàòî ïèøà. Íî äàëè å âúçìîæíî òàêîâà íåùî äà ñå ñëó÷è òóê?

Ä-ð Òîìàñ Ðàäåöêè, ïñèõèàòúð, çàÿâè ïðåç 1985 ã., ÷å ïðîäàæáàòà íà âîåííè èãðà÷êè çà äåöà â íàøàòà ñòðàíà “å íàé-ìàñîâàòà ïðîäàæáà íà âîåííà èäåîëîãèÿ íà ïîêîëåíèå îò äåöà, ïðè êîÿòî è äà áèëî ñúâðåìåííà äåìîêðàöèÿ, òÿ ñå íàäâèøàâà åäèíñòâåíî îò õèòëåðèñòêà Ãåðìàíèÿ”.3

Äà ðàçìèñëèì âúðõó òîâà: ïî âðåìå íà óíèùîæåíèÿòà â Ãåðìàíèÿ è Êàìáîäæà ãðàæäàíèòå íà òåçè íàöèè íå ñà áèëè ïðîãðàìèðàíè äà ïðèåìàò íàñèëèåòî êàòî îáèêíîâåí íà÷èí íà æèâîò ïîñðåäñòâîì ãîäèíè, ïðåêàðàíè ïðåä òåëå-âèçèîííèÿ ïðèåìíèê, êàêòî è ÷ðåç ðîê áàëàäè, ðàçêàçâàùè çà íàñèëèå. Äíåñ æèòåëèòå ñà. Áè ëè ìîãëî, â ñëó÷àé ÷å íè ñå óäàäàò áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ, äíåñ âåðîÿòíîñòòà çà åäíî óíèùîæåíèå äà å ïî-ãîëÿìà, îòêîëêîòî êîãàòî è äà áèëî ïðåäè?

Íåêà çàäàäåì òîçè âúïðîñ íà Ñàéìúí Óèñåíòõàë. Ïðî-÷óò ñ íåïðåñòàííîòî ñè ïðåñëåäâàíå íà íàöèñòêè âîåííè ïðåñòúïíèöè, Óèñåíòõàë ÷åñòî ãîâîðè íà ïóáëèêè îò ñâîè êîëåãè çà äåéíîñòèòå ñè. ×åñòî ìó çàäàâàò âúïðîñà: “Áè ëè ìîãëî òîâà äà ñå ñëó÷è îòíîâî, äîðè â Ñúåäèíåíèòå ùàòè?”

20

Òîé îòãîâîðÿ: “Äà, âñè÷êî, îò êîåòî ñå íóæäàåì, å åäíà ïðàâèòåëñòâåíà ïîëèòèêà íà îìðàçà è êðèçèñíîñò. Àêî òî-âà ñå ñëó÷è â öèâèëèçîâàíà ñòðàíà êàòî Ãåðìàíèÿ, êîÿòî â êóëòóðíî îòíîøåíèå áå ñâúðõñèëíà, òî áè ìîãëî äà ñå ñëó÷è êúäåòî è äà áèëî äðóãàäå. Êîãàòî áÿõ ìëàäåæ ïðåç 20-òå, îòãîâîðúò íè êúì Õèòëåð ñå ñúñòîåøå â òîâà äà ñå ñìååì è äà ñè ïðàâèì øåãè. Êàê áè ìîãúë ÷îâåê ñ òàêèâà íàëóäíè÷àâè èäåè äà óñïåå?”4

Åäèíñòâåíîòî íåùî, êîåòî ïðåäïàçâà õîðàòà äà ïîñòúï-âàò êàòî ÷óäîâèùà, å çàêîíîâîòî îãðàíè÷åíèå. Àêî äîéäå äåí, êîãàòî íàñèëèåòî ñïðÿìî îïðåäåëåíî ìàëöèíñòâî ñòà-íå íåùî, êîåòî îò ïîëèòè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà å íîðìàëíî, öÿëàòà òàçè ðàáîòà ìîæå äà ñå ñëó÷è îòíîâî. Ðàçìèñëåòå âúðõó ñëåäíèÿ åêñïåðèìåíò.

Ïðåç îêòîìâðè 1983 ã. èçäàíèå íà “Ïñèõîëîãèÿòà äíåñ” äîêëàäâà ðåçóëòàòèòå îò îòãîâîðèòå íà íàä 650 ÷èòàòåëè. Âúïðîñúò, êàêòî áèë çàäàäåí â èçäàíèåòî îò þëè, ãëàñÿë: “Àêî áèõòå ìîãëè òàéíî äà íàòèñíåòå áóòîí, êàòî ïî òîçè íà÷èí åëèìèíèðàòå ÷îâåê, êîéòî íå õðàíè ñèìïàòèè êúì âàñ, áèõòå ëè íàòèñíàëè áóòîíà?” 60% îò îòãîâîðèëèòå êàçàëè “Äà” 69% ìúæå è 56% æåíè. Êîãàòî ãè ïîïèòàëè äàëè èìàò íÿêîÿ êîíêðåòíà ëè÷íîñò ïðåäâèä, ìíîçèíà îò ìúæåòå ñïîìåíàëè îáùåñòâåíè ôèãóðè. Ïðè æåíèòå ñå çà-áåëÿçàëà ñêëîííîñò äà ïîäáèðàò øåôîâå, áèâøè ñúïðóçè, ìúæå, êîèòî ñà ãè íàïðàâèëè æåðòâà íà ñåêñóàëíî íàñèëèå, êàêòî è ïðåäèøíè ïàðòíüîðè, êîèòî ñà èì ñåãàøíè ëþáîâ-íèöè. Ìíîçèíà îòãîâîðèëè, ÷å æåëàÿò äà âèäÿò ñìåòêàòà íà öåëè ãðóïè. Åäèí äâàäåñåò ãîäèøåí ìúæ çàäàë èíòðèãó-âàùèÿ âúïðîñ: “Àêî ñå èçîáðåòè ïîäîáåí óðåä, äàëè íÿêîé ùå å æèâ, çà äà ãî ïðåäñòàâè?”

Èçâîäèòå îò òîâà ñà ñòúïèñâàùè. Ïîâå÷å îò ïîëîâèíà-òà îò õîðàòà, êîèòî ñðåùàìå íà óëèöàòà, áèõà òå óáèëè,

21

àêî òå ñ÷åòàò çà íåæåëàòåëåí, àêî ñìåòíàò, ÷å ìîãàò äà ñå îòúðâàò îò òåáå.

Èñòèíàòà å, ÷å ÷îâåøêîòî ñúðöå èìà ñêëîííîñò êúì çëîòî. Áåç Áîãà åäèíñòâåíîòî íåùî, êîåòî ñòîè ìåæäó íàñ è âàðâàðèòå, å ëþáåçíîñòòà, ñ êîÿòî òåëåâèçèÿòà ñå ñòðåìè äà óíèùîæàâà.

Ìàéê Óîëúñ îò “60-òå ìèíóòè” èçðàáîòè ïðåäè íÿêîëêî ãîäèíè ïðîãðàìà âúâ âðúçêà ñ Àäîëô Àéêìàí, åäèí îò ãëàâ-íèòå “àâòîðè” íà íàöèñòêîòî óíèùîæåíèå. Òîé çàïî÷íà ñúñ ñëåäíèÿ âúïðîñ: “Êàê å âúçìîæíî çà ÷îâåê... äà äåéñòâà êàòî Àéêìàí? ... ×óäîâèùå ëè å áèë? Èëè ëóä? À ìîæå áè äîðè íåùî ïî-ñòðàõîâèòî: äàëè íå å áèë íåíîðìàëåí?”

Ïîâå÷åòî óâàæàâàùè ñåáå ñè çðèòåëè ùå ñå âúçìóòÿò îò òàêîâà åäíî ïðåäëîæåíèå. Êàê áè ìîãúë åäèí ÷îâåê, îðãàíèçèðàë ìàñîâî óáèéñòâî, äà å íîðìàëåí?

Òîçè ñòðÿñêàù âúïðîñ áå çàäàäåí â èíòåðâþ ñ Óåõèë Äèíúð, îöåëÿë îò êîíöåíòðàöèîíåí ëàãåð, êîéòî ñâèäåòåë-ñòâàë ïðîòèâ Àéêìàí. Åäèí ôèëìîâ êëèï îò ïðîöåñà íà Àéêìàí ïðåç 1961 ã. ïîêàçâà Äèíúð äà âúðâè ïî ñúäåáíèÿ êîðèäîð, ñïèðàéêè ñå çà ìîìåíò, çà äà âèäè çà ïúðâè ïúò Àéêìàí, îòêàêòî íàöèñòèòå ñà ãî èçïðàòèëè â Àóøâèö 18 ãîäèíè ïî-ðàíî. Äèíúð çàïî÷âà äà ïëà÷å íåóäúðæèìî, ïîñëå ñå ñòðîïîëè íà ïîäà, êîãàòî ïðåäñåäàòåëñòâàùèÿò ñëóæèòåë íà ñúäà óäàðè ñèëíî ñ ÷óê÷åòî ñè, çà äà âúäâîðè ðåä â ïðåòúïêàíàòà ñúäåáíà çàëà.

Äàëè Äèíúð å áèë ñïîäàâåí îò îìðàçà? Ñòðàõ? Óæàñ-íè ñïîìåíè? Íå. Äèíúð îáÿñíè íà Óîëúñ, ÷å èçâåäíúæ å îñúçíàë, ÷å Àéêìàí íå å áîãîïîäîáíèÿò âîåíåí îôèöåð, ïðè÷èíèë ñìúðòòà íà ìíîçèíà. Òîçè Àéêìàí áèë îáèê-íîâåí ÷îâåê. “Äîñòðàøà ìå çà ìåíå ñàìèÿ”, êàçà Äèíúð. “Âèäÿõ, ÷å è àç ñúì ñïîñîáåí äà èçâúðøà òîâà. Àç ñúì.... òî÷íî êàêúâòî å è òîé.”

22

“Äà - êàçà Óîëúñ íàêðàòêî. - Àéêìàí å âúâ âñåêè åäèí îò íàñ.” È, ïðèÿòåëþ, äîêàòî íå ñå ñáëúñêàìå ñ òàçè óæà-ñÿâàùà èñòèíà çà ñåáå ñè, íå ùå áúäåì ïîäãîòâåíè äà ïðèçíàåì ïîêâàðåíîñòòà, íà êîÿòî å ñïîñîáåí âñåêè åäèí îò íàñ. Àêî íå ïðåäïðèåìåì äåéñòâèÿ äà ïðåäîòâðàòèì òîâà, ìîæå äà óñòàíîâèì, ÷å ñå ïîäõëúçâàìå íàäîëó êúì áåçäíàòà, âúðøåéêè íåùà, êîèòî è íà ñúí íå ñìå ñè ïîìèñ-ëÿëè, ÷å áèõìå ìîãëè äà ñòîðèì. Íàóêàòà, ðàçâèòèåòî è îáðàçîâàíèåòî, çà êîèòî Ñîêðàò óáåæäàâàë, ÷å ùå ñëîæàò êðàé íà ãðåõà, íå íàïðàâèõà íèùî, çà äà ïîäîáðÿò ìîðàë-íîòî åñòåñòâî íà ÷îâåêà. Åäèíñòâåíî åâàíãåëèåòî íà Èñóñ Õðèñòîñ ìîæå äà ïðîìåíÿ ñúðöàòà.

À òè êàêâî ùå êàæåø, ïðèÿòåëþ? Ïîæåëàâàë ëè ñè íÿêîãà íÿêîé äà óìðå? Óìúðòâÿâàë ëè ñè íÿêîãà ðåïóòà-öèÿòà íà íÿêîãî? Äàëè ñè ÷àñò îò ðàçðåøåèíåòî èëè ñè ÷àñò îò ïðîáëåìà ñ íàñèëèåòî? Îñúçíàâàø ëè íåâåðîÿòíèÿ ïîòåíöèàë çà çëîäåÿíèå, êîéòî ñúùåñòâóâà â ñúðöàòà íà îáèêíîâåíèòå õîðà êàòî òåá è ìåí?

Íå ñúùåñòâóâà íà÷èí, ïî êîéòî, êîåòî è äà áèëî ãðåøíî ÷îâåøêî ñúùåñòâî, äà ìîæå äà êîíòðîëèðà íåóêðîòèìè-òå ñòðàñòè íà åäíî íåîáúðíàòî ñúðöå. Ñàìî Áîã ìîæå äà ïðîìåíè ñúðöåòî. Íî äîðè è ñëåä êàòî ñúðöåòî ñå ïðåäàäå, òðÿáâà äà ñå îõðàíÿâà äà íå ñå çàðàçè íàíîâî îò òåçè ñòàðè ïðîÿæäàùè ñòðàñòè.

Åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äà îñòàíåì ÷èñòè å äà óìúðòâèì ñòðàñòèòå.  Êîëîñÿíè 3:5-8 àïîñòîë Ïàâåë êàçâà: “Óìúð-òâåòå ... âñè÷êî, êîåòî ïðèíàäëåæè íà âàøåòî çåìíî åñòåñ-òâî”, à ïîñëå èçáðîÿâà ñòðàñòèòå, çà êîèòî ãîâîðè: “ñåêñó-àëíà íåìîðàëíîñò, íå÷èñòîòà, ïîõîò, çëè æåëàíèÿ,... ãíÿâ, ÿðîñò, çëîæåëàòåëíîñò, êëåâåòíè÷åñòâî è ìðúñåí åçèê”. Ñ äðóãè äóìè íåçàêîíåí ñåêñ è íàñèëèå.

Íî êàê å âúçìîæíî òîâà? Ïî êàêúâ íà÷èí äà óìúðòâèì

23

íåùî? Êàòî ãî îñòàâèì äà ãëàäóâà. Òåçè ñàìîóíèùîæè-òåëíè ñòðàñòè íå ìîãàò äà âèðåÿò áåç ïîäõðàíâàíå.

Õðèñòîñ êàçà, ÷å “îò ñúðöåòî” èçëèçàò “çëè ìèñëè, óáèéñòâî, ïðåëþáîäåéñòâî” (Ìàòåé 15:19). Îòäåëíèòå àê-òîâå íà ãðÿõ ñà ïðîñòî ñèìïòîìè íà åäíà ïî-çàäúëáî÷åíà áîëåñò, ãíîÿñâàùà â ñúðöåòî.

Òàêà ÷å íå áèõìå ìîãëè äà ñè ïîçâîëèì äà õðàíèì áî-ëåñòòà. Âúòðå â òåá èìà åäèí îãúí, íèêîãà íå ïîñòàâÿé â áëèçîñò áåíçèí, ïîíåæå àêî íàïðàâèø òîâà, ùå ïîñëåäâà åêñïëîçèÿ è ùå èçïàäíåø â îïàñíîñò. Âèíàãè êîãàòî ÷åòåø íÿêàêúâ âèä ðîìàíè èëè ãëåäàø îïðåäåëåíè ïðîãðàìè èëè ôèëìè, òè ïîäõðàíâàø ãðåõîâíîòî åñòåñòâî. Êîãàòî ÷åòåø ôèëìîâèòå ðåêëàìè èëè äîðè ÷àñò îò äîêëàäèòå, òè ïîäõðàíâàù ãðåõîâíîòî åñòåñòâî. Òè äîáàâÿø ãîðèâî â ïëàìúöèòå.  îáùåñòâî íà ïîâúðõíîñòíè ïðåæèâÿâàíèÿ, âúçáóæäàíå íà ñòðàñòèòå è ñúáëàçúí, â êàêâîòî æèâååì, î÷èòå òðÿáâà äà ñå êîíòðîëèðàò.

Åòî çàùî Äàâèä êàçà â Ïñàëì 101:3: “Íå ùå ïîñòàâÿ íèùî íå÷èñòî ïðåä î÷èòå ñè”. Òîé íàó÷è òîçè ãîð÷èâ óðîê ïðè ñëó÷àÿ ñ Âèòñàâåå. Äàâèä èçãóáè ÷åòèðè äåöà ïîðàäè óñëîæíåíèÿòà, âúçíèêíàëè â ðåçóëòàò íà ãðåõà ìó. Êîëêî óæàñíà öåíà çà çàïëàùàíå çàðàäè áëóæäàåùèòå î÷è! È òàêà òîé äàäå îáåò: “Íå ùå ïîñòàâÿ íèùî íå÷èñòî ïðåä î÷èòå ñè”.

Ïðèÿòåëè, íå ïîäõðàíâàéòå çâÿðà â ñåáå ñè, êàòî ãëåäàòå íàñèëèå è íå÷èñòîòà îò òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê. Ñ Áîæè-ÿòà ïîìîù ìîæåòå äà ïîäëîæèòå òåçè íå÷èñòè ñòðàñòè íà ãëàä äî ñìúðò. Êîãàòî ñå íàòúêíåòå íà íåùî ïî òåëåâèçè-ÿòà, êîåòî ðàçðóøàâà ñîáñòâåíèÿ âè åòè÷åí êîäåêñ, ñìåíåòå êàíàëà. È ñè îñèãóðåòå äîáðî äèñòàíöèîííî óïðàâëåíèå, êîåòî ìîæå äà èçäúðæè äîñòà íàòèñêàíå, ïîíåæå ÷åñòî ùå âè ñå íàëàãà äà ïðåùðàêâàòå êàíàëèòå! À îùå ïî-äîáðå,

24

èçïîëçâàéòå áóòîíà çà èçêëþ÷âàíå.Âúïðåêè òîâà îáà÷å, âñè÷êî å íàïðàçíî, àêî íå ïðåäàäå-

òå æèâîòà ñè íà Õðèñòîñ. Íå ìîæå äà ïîäëîæèòå íà ãëàä ãðåõà â æèâîòà ñè, äîêàòî Èñóñ Õðèñòîñ íå ïîåìå êîíò-ðîëà è ñòàðèòå íåùà íå ñòàíàò íîâè. Òðÿáâà äà ñå ðîäèòå îòíîâî! Êîãàòî òîâà ñòàíå, Èñóñ ùå ïîñòàâè â ñúðöåòî âè íîâî æåëàíèå çà äóõîâíèòå íåùà, òàêà ÷å ùå îáèêíåòå òî-âà, êîåòî íÿêîãà ñòå íåíàâèæäàëè, è ùå íàìðàçèòå òîâà, êîåòî íÿêîãà ñòå îáè÷àëè.Ãëàâà 4ÊÎÃÀÒÎ ÃÐÀÁËÈÂÈÒÅ ÏÒÈÖÈ ÑÅ ÇÀÂÚÐÍÀÒ Ó ÄÎÌÀ ÇÀ ÏÎ×ÈÂÊÀ

Ðàíî ïðåç 1993 ã. ïîëó÷èõ ìíîãî òúæíî ïèñìî â “Ãëàñúò íà ïðîðî÷åñòâîòî” îò åäíà ìàéêà, çàãóáèëà ñèíà ñè çàðàäè íàñèëèå. Òÿ ïèøåøå:

“Ñèíúò ìè áåøå íà 16. Èçëåçå äà èãðàå íà òîïêà è âëåçå â ñïîð ñ åäíî ìîì÷å, ÷ëåí íà áàíäà. Òîçè áàíäèò èçâàäèë îðúæèå è ñòðåëÿë øåñò ïúòè ïî ñèíà ìè ïî âåäíúæ â ãëàâàòà, ñúðöåòî, ñòîìàõà, êðàêà è äâà ïúòè â ëÿâàòà ðúêà.

Ñëåä ñìúðòòà íà ñèíà ìè, åäíà ìíîãî áðóòàëíà è íàñèëíè÷åñêà ñìúðò, àç ñå íàó÷èõ ïîâå÷å äà ñå äî-âåðÿâàì íà Áîãà, äà çàâèñÿ îò Íåãî. Ñåãà ñúì ñàìà

1 Óèëäìúí, Íàøåñòâåíèöè, ñòð. 762 Òàìàðà Äæîóíñ, Íîâèÿò óíèùîæèòåëåí êîøìàð íà Ãåðìà-

íèÿ, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ Ìåãúçèí, 7 ìàðò 1993 ã., ñòð. 163 Ëîóúë Áëàíêôîðò, Îáó÷àâàíå íà äåöàòà êàê äà ìðàçÿò è

óáèâàò, Ïàðàäàéç, Êàëèôîðíèÿ Ïîóñò, 7 ÿíóàðè 1986 ã.4 Ñàéìúí Óèçåíòàë, Äàëàñ Òàéìñ Õåðúëä, 22 àïðèë 1979 ã.

25

ñ 11-ãîäèøíàòà ñè äúùåðÿ.Ùå èìàìå ïðîöåñ íà 17 ôåâðóàðè 1993 ã. Ìîëÿ

âè äà ñå ìîëèòå çà ìåí è ñåìåéñòâîòî ìè, Áîã äà ìè äàäå ïîâå÷å ñèëà è äà áúäå Íåãîâàòà âîëÿ.”

Êàêâà òðàãåäèÿ! Ñòóäèÿòà íà “Ãëàñúò íà ïðîðî÷åñòâî-òî” ñà íà îêîëî åäèí ÷àñ ïúò îò öåíòúðà íà Ëîñ Àíäæåëèñ, òàêà ÷å åïèäåìèÿòà íà íàñèëèåòî íè çàñÿãà ìåñòíî. Íåêà íàñî÷èì âíèìàíèåòî ñè èçöÿëî êúì ïðîáëåìà ñ íåãî, äîêîë-êîòî òîé ñå ñúîòíàñÿ ñ ìåäèÿòà â òîçè ãîëÿì àìåðèêàíñêè ãðàä.

Áóíòàðèòå íà Ëîñ Àíäæåëèñ ïðåç 1992 ã. îñòàâèõà ÷åð-íî ïåòíî âúðõó ðåïóòàöèÿòà íà ãðàäà. Íî ïðîáëåìèòå íà Ëîñ Àíäæåëèñ íå ñà åäèíñòâåíè. Âñúùíîñò â íÿêîè äðóãè àìåðèêàíñêè ãðàäîâå èìà ïîâå÷å íàñèëèå, àêî ñúäèì ïî êðèìèíàëíèòå èì ñòàòèñòèêè. Ëîñ Àíäæåëèñ ïîíå îñúçíà-âà ïðîáëåìà ñè, íà íÿêîè äðóãè ãðàäîâå òåïúðâà ïðåäñòîè èçâåäíúæ äà ñå ñúáóäÿò. Àêî íå îáóçäàâàìå àïåòèòà ñè çà íàñèëíè÷åñêî óäîâîëñòâèå, òîãàâà ðàçìèðíèöèòå íà Ëîñ Àíäæåëèñ ñà ñàìî åäíî ïðåäâêóñâàíå íà ïðåäñòîÿùèòå íåùà.

Äîêàòî îñçúíàâàìå ïðîáëåìà, íÿìàìå æåëàíèå äà ãî ïðîñëåäèì â êîðåíèòå ìó. Ñëåä êàòî èçñëóøàõ âñÿêàêâè äèàãíîçè íà ìåäèÿòà è ó÷åíèòå ãëàâè çà áîëåñòèòå íà Ëîñ Àíäæåëèñ, ñå èçóìèõ êîëêî ñà ñëåïè ìíîçèíà îò òÿõ, ñïîðåä êîèòî ìîæåì äà ðàçðåøèì ñëîæíèòå ïðîáëåìè ñ ïîâå÷å ïàðè çà òîâà. Íàèâíî ñìÿòàìå, ÷å ðàçìèðèöèòå â ãðàäà ñà ñèìïòîì çà áîëåñò, êîÿòî ìîæå äà ñå ðàçðåøè ñ ôåäåðàëíà ùåäðîñò. Çà íåùàñòèå õèïîòåçàòà çà “êðèìè-íàëíîñò ïîðàäè áåäíîñò” íå ïðîðàáîòè: Ëîñ Àíäæåëèñ

26

Òàéìñ äîêëàäâà, ÷å áåäíîñòòà å ñïàäíàëà ñ 42% îò 1960 ã., äîêàòî êðèìèíàëíîñòòà íà íàñèëèåòî ñå å ïîâèøèëà ñ óäèâèòåëíàòà öèôðà îò 737%. 1

 åäíî îòíîøåíèå Ëîñ Àíäæåëèñ ñå ðàçëè÷àâà îò äðó-ãèòå ãîëåìè ãðàäîâå ïî îòíîøåíèå íà ïðîáëåìà ñ êðèìè-íàëíîñòòà: îáëàñòòà íà Ëîñ Àíäæåëèñ å äîì çà èìïåðèÿòà íà ìåäèÿòà, êîÿòî èçíàñÿ óïàäúê è íàñèëèå. Ìèñëåùèòå õîðà ñå ÷óäÿò äàëè íÿêîè îò ïðîáëåìèòå íà Ëîñ Àíäæåëèñ íå çàïî÷âàò â ñîáñòâåíèòå ìó ñòóäèÿ.

Âçåìåòå ïîä âíèìàíèå èñòîðèÿòà íà Äæåíèôúð Äæîð-äàí. Òÿ áèëà óáèòà íà ïàðòè ïðåç 1991 ã. â Ëîñ Àíäæåëèñ, ìèíàâàéêè ïîêðàé åäíà ïðåñòðåëêà. Òÿ ìèíàëà ïî ïúòÿ òî÷íî â îíçè ìîìåíò, êîãàòî ãàíãåñòåð ñå îïèòâàë äà ñè ðàç÷èñòè ñìåòêèòå ñ ÷ëåíîâåòå íà ñúïåðíè÷åñêà áàíäà, çà êîèòî ñå å ïðåäïîëàãàëî, ÷å ñà íà ïàðèòèòî. Ñëåä êàòî íàòèñíàëèÿò ñïóñúêà ìëàäåæ áèë îñúäåí íà ÷åòèðåäåñåò ãîäèíè çàòâîð, áàùàòà íà Äæåíèôúð, ×úê, îâëàäÿë ÿðîñòòà ñè è çàïî÷íàë äà ïîñåùàâà áàíäèòå íà òÿõíà ïî÷âà, çà äà ðàçïðîñòðàíÿâà âåñòòà, ÷å íàñèëèåòî å áåçìèñëåíî. È çà ïúðâè ïúò òå çàïî÷íàëè äà ñëóøàò.

Òîãàâà ×úê óñòàíîâèë ïî êàêúâ íà÷èí å çàï÷íàëî âñè÷-êî. Áàíäèòå ìó ðàçêàçàëè, ÷å âñè÷êî çàïî÷íàëî ñ ôèëìà “Êðúñòíèêúò” ïðåäè îêîëî ïåòíàäåñåò ãîäèíè. Ïðåñòðåë-êèòå îò êîëà íå ñà áèëè ïî÷åòåíà çà âðåìåòî ñè òðàäèöèÿ çà áîéíèòå äåéñòâèÿ íà óëè÷íèòå áàíäè, äîêàòî Äæåéìñ Êààí ñå óíåñúë ïî ãàíãåñòåðèòå, ñòðåëÿùè îò êîëèòå ñè ïî ñðåáúðíèÿ åêðàí. Ãàíãåñòåðèòå ñìÿòàëè òîâà çà õëàäíîê-ðúâíî. Òàêà ÷å ñåãà, ñëåä òîëêîâà ìíîãî íåâèííè æåðòâè, Ëîñ Àíäæåëèñ æúíå òðàãè÷íèòå ðåçóëòàòè îò àðòèñòè÷íà-òà áåçîòãîâîðíîñò íà Õîëèâóä. 2

Òîâà å åäèí ïðèìåð çà íà÷èíà, ïî êîéòî åäíà ñïåöèôè÷-íà òðàãåäèÿ ìîæå äà ñå óñêîðè îò÷àñòè îò åäíà ñïåöèôè÷íà

27

âåñò íà îìðàçà. Åòî åäèí ïðèìåð, îò êîéòî ùå èçòðúïíåòå îùå ïîâå÷å.

Àëáóìúò íà Àéñ Êþá, “Ñìúðòåí ñåðòèôèêàò”, ñå îêàçà åäèí îò áåñòñåëúðèòå, èçäàäåíè ïðåç 1991 ã. Òîé ñè íàâëå-÷å ñåðèîçíà êðèòèêà ïî âðåìå íà äåáþòà ñè ïîðàäè òîâà, ÷å áå âêëþ÷èë ïåñåí, íàðå÷åíà “×åðíàòà Êîðåÿ”, ÷èèòî ñòèõîâå êàçâàëè ñëåäíîòî: “È òàêà îáúðíè âíèìàíèå íà ÷åðíèÿ þìðóê èëè ùå îïîæàðèì ìàãàçèíà òè íà êðèñï”. Õóäîæíèêúò ïðåäñòàâèë ïåñåíòà ïðåä Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ êàòî “åäíî ïðåäóïðåæäåíèå êúì êîðåéöèòå ñúñ ñèëíè, çàïëàøèòåëíè äóìè”. Àêî íåùàòà íå ñå îïðàâÿò, íèå ùå îïîæàðèì äî îñíîâè ìàãàçèíèòå èì. Êîãàòî ïåñåí-òà áèëà ïóñíàòà, Ãàðè Êèì îò êîðåéñêî-àìåðèêàíñêàòà êîàëèöèÿ ïîïèòàë: “Àêî ìàãàçèí ñúñ ñúäúðæàòåë êîðååö áúäå îïîæàðåí äî îñíîâè, ÷óäÿ ñå äàëè Àéñ Êþá ùå ïîåìå îòãîâîðíîñòòà çà òàêúâ åäèí àêò”. 3

Øåñò ìåñåöà ïî-êúñíî ðàçãíåâåíè ðàçìèðíèöè îò Ëîñ Àíäæåëèñ ïðåâúðíàëè ìðà÷íîòî âèäåíèå íà Àéñ Êþá â ðåàëíîñò, óíèùîæàâàéêè íà êëàäà íÿêîëêî ñòîòèöè êî-ðåéñêî-àìåðèêàíñêè áèçíåñà.

 åäíà íàñêîðîøíà ëåêöèÿ â óíèâåðñèòåòà â Ñòðàòôîðä, Àéñ - Òè, íåèçâåñòåí àâòîð íà ïåñåíòà “Êîï - óáèåö”, ñå õâàëåë çà âðåìåòî, êîãàòî áèë ÷ëåí íà áàíäà â Ëîñ Àíäæå-ëèñ, êúäåòî “íàïðàâèë öåëèòå äåâåò ÿðäà”, âêëþ÷èòåëíî è ïðåñòðåëêèòå îò àâòîìîáèëè. Òîé êàçàë, ÷å ðàçìèðèöèòå â Ëîñ Àíäæåëèñ ñà “ãîëÿìî íåùî” è “íàé-ùàñòëèâèÿò äåí â öåëèÿ ìè æèâîò”.4

Õîðàòà, êîèòî ïóáëèêóâàò ñòèõîâå, ôèëìè è êíèãè çà íàñèëèå, âèíàãè ñà îòêàçâàëè äà ïðèåìàò ïðèçèâèòå çà îòãîâîðíîñò, îáðúùàéêè ñå êúì ïúðâàòà ïîïðàâêà íà êîíñòèòóöèÿòà íà Ñúåäèíåíèòå Ùàòè, êîÿòî ñå çàñòúïâà çà ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå.

Âñè÷êè ñìå ñúãëàñíè, ÷å ïúðâàòà îñèãóðèòåëíà ïîï-

28

ðàâêà çà ñâîáîäà íà ñëîâîòî è ðåëèãèîçíà ñâîáîäà å åäíî îò íàé-äîáðèòå ïîñòèæåíèÿ íà çàïàäíàòà öèâèëèçàöèÿ. Àêî ñòå àìåðèêàíñêè èëè êàíàäñêè ãðàæäàíèí, ìîæåòå äà êðèòèêóâàòå ðúêîâîäèòåëÿ íà ñòðàíàòà ñè, ñïîðåä æå-ëàíèåòî íà ñúðöåòî ñè, áåç íèêîé äà äîéäå äà ïî÷óêà íà âðàòàòà âè ïîñðåäíîù ñ ïîêàíà, íà êîÿòî íå áèõòå ìîãúë äà îòêàæåòå.

Âúïðåêè òîâà îáà÷å ñ ïðèâèëåãèÿòà èäâà è îòãîâîðíîñò-òà. Ïðàâîòî íà ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå íå å àáñîëþòíî. Åòî íÿêîè âèäîâå èçðàçÿâàíå, êîèòî, ñïîðåä ñúäà, íå ñà ïîä îïå-êàòà íà ïúðâàòà ïîïðàâêà: ëúæåñâèäåòåëñòâàíå, êëåâåòà, èçäàâàíå íà âîåííè òàéíè, ñåêñóàëåí ôëèðò, ðåëèãèîçíî âòúëïÿâàíå (èíäîêòðèíèðàíå) â îáùåñòâåíèòå ó÷èëèùà, ìîøåíè÷åñêè ðåêëàìè è íàêðàÿ, à è íàé- óìåñòíî çà äèñêó-ñèÿòà íè, ñêâåðíîñëîâèå è ïîäñòðåêàâàíå êúì íàñèëèå.

Äà ïîãîâîðèì çà ïîäñòðåêàâàíåòî êúì íàñèëèå. Íà 11 ÿíóàðè 1993 ã. Âúðõîâíèÿò ñúä íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè îñòà-âè çàêîííà èñòîðèÿ, êàòî îòêàçà äà îïðîâåðãàå ïðèñúäà çà ùåòè íà $ 4.3 ïðîòèâ åäíî ñïèñàíèå çà òîâà, ÷å å îòïå÷àòàëî êëàñèôèöèðàíà ðåêëàìà, äîâåëà äî çàãîâîð çà óáèéñòâîòî íà áèçíåñìåí îò Àòëàíòà.

Èñòîðèÿòà å ñëåäíàòà: ïðåç 1985 ã. ñïèñàíèå “Ñúäáîíî-ñåí âîéíèê” ïóáëèêóâà åäíà ðåêëàìà îò áåçðàáîòåí âèåò-íàìñêè âåòåðàí. Îçàãëàâåíà “Ïóøêà ïîä íàåì”, ðåêëàìàòà íå å èìàëà çà öåë íåçàêîííà äåéíîñò, òÿ ïðîñòî çàÿâÿâà: “äà ñå âçåìàò ïîä âíèìàíèå âñÿêàêâè ïðîôåñèè”. Âúç îñ-íîâà íà òàçè ðåêëàìà ÷îâåêúò ñ ïóøêèòå áèë íàåò äà óáèå Ðè÷àðä Áðàóí â Àòëàíòà. Ñëåä êàòî õâàíàëè óáèåöà è ãî îñúäèëè, ñåìåéñòâî Áðàóí äàëè ïîä ñúä ñïèñàíèåòî, êàòî áèëè âúçíàãðàäåíè ñ $ 4.3. Ïî èñê àïåëàöèîííèÿò ñúä íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè â Àòëàíòà ïîäêðåïèë âúçíàãðàæäå-íèåòî, êàòî çàÿâèë, ÷å èçäàòåëÿò ìîæå äà ñå çàâåäå ïîä

29

îòãîâîðíîñò çà åäíà ðåêëàìà, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâà “ñúâ-ñåì ÿñíî ðàçãðàíè÷àâàù ñå, íåîáìèñëåí ðèñê çà âðåäà íà îáùåñòâîòî”. Ñïèñàíèå “Ñúäáîíîñåí âîéíèê” àïåëèðàëî êúì Âúðõîâíèÿ ñúä, òâúðäåéêè, ÷å óïðàâëåíèåòî íà ñúäà “îòâàðÿ âðàòèòå çà áåçïðåöåäåíòíè íàêúðíåíè ñúäåáíè ïðîöåñè ïðîòèâ èçäàòåëèòå”. Íî Âúðõîâíèÿò Ñúä íå ãè ïîñëóøàë. 5

Áè ëè ìîãëî òîâà äà å íà÷àëîòî íà åäèí íîâ äåí? Âúç-ìîæíî ëè å ïóáëèêóâàùèòå îìðàçà äà áúäàò ïðèçîâàíè äà äàäàò îò÷åò çà ñâîÿòà áåçîòãîâîðíîñò?

 ñðåäàòà íà 1991 ã. åäèí ÷îâåê áå óáèò, à îùå äâå äóçè-íè ðàíåíè â ðåçóëòàò íà íàñèëèå, ïðîâîêèðàíî îò ïóñêà-íåòî íà ôèëìà “Áîéçí äú õóä”. Íÿêîëêî ñîáñòâåíèêà íà êèíîòåàòðè ãî ñïðÿõà, íî Õîëèâóä ïúê îòêàçà. È òîçè ôèëì äîïðèíåñå çà íàñèëèåòî íà ðàçìèðíèöèòå â Ëîñ Àíäæåëèñ. Ïðåç àïðèë 1992 ã. ìëàäåæ â Êàëèôîðíèÿ çàâåë äåëî çà íàðàíÿâàíèÿòà, êîèòî ïðåòúðïÿë â ðåçóëòàò îò íàñèëèå ïðîÿâåíî ñëåä ïóñêàíå íà åäèí êîëóìáèéñêè ôèëì. 6

Äíåñ ìîæå äà ñå ïðèåìå, ÷å ôèëìèòå ñà åäíà îò íàé-ñìúðòîíîñíèòå èíäóñòðèè íà íàöèÿòà, óâåëè÷àâàùè çíà-÷èòåëíî áðîÿ íà ñòðàäàùèòå ïî ñâåòà. Äîðè è â ìîìåíòà ñòóäèÿ èçõâúðëÿò íåïðåêúñíàòî òîêñè÷åí îòïàäúê, êîéòî ùå èì ñòðóâà ìèëèîíè äîëàðè, è ùå äîâåäå äî àãîíèÿòà íà õèëÿäè æåðòâè.

Î, Ëîñ Àíäæåëèñ, ãðàäúò íà àíãåëèòå, äîêúäå ñòèãíà! Òîâà å åäèí ñòðàøåí ñâÿò, íàëè? Ìîæå áè æèâååòå â

îáëàñò ñ øèðîêîðàçïðîñòðàíåíî íàñèëèå. Ìîæå áè æèâå-åòå â ñòðàõ. Íå áèõ æåëàë äà âè îñòàâÿì ñ òîâà ÷óâñòâî, çàòîâà ïîçâîëåòå ìè äà ñïîäåëÿ ñ âàñ åäèí îò ìîèòå ëþáè-ìè îòêúñè îò Ïèñàíèåòî: Ïñàëîì 91. Òîâà å åäíî ÷óäåñíî îáåùàíèå, êîåòî ìîæå äà èçèñêâàòå, àêî îáè÷àòå Áîãà:

30

“Êîéòî æèâåå ïîä ïîêðèâà íà Âñåâèøíèÿ, òîé ùå ïðåáúäâà ïîä ñÿíêàòà íà Âñåìîãúùèÿ. Ùå êàçâàì çà Ãîñïîäà: “Òîé å ïðèáåæèùå ìîå è êðåïîñò ìîÿ, Áîã ìîé, íà Êîãîòî óïîâàâàì”. Çàùîòî Òîé ùå òå èçáàâÿ îò ïðèìêàòà íà ëîâåöà è îò ãèáåëåí ìîð, ñ ïåðàòà Ñè ùå òå ïîêðèâà è ïîä êðèëàòà Ìó ùå ïðèáåãíåø; Íåãîâàòà âÿðíîñò å ùèò è çàêðèëà, íÿìà äà ñå áîèø îò íîùåí ñòðàõ, îò ñòðåëàòà, êîÿòî ëåòè äåíåì, îò ìîð, êîéòî õîäè â òúìíèíà, îò ïîãèáåë, êîÿòî îïóñ-òîøàâà ñðåä ïëàäíå. Õèëÿäà äóøè ùå ïàäàò îò ñòðà-íàòà òè è äåñåò õèëÿäè äî äåñíèöàòà òè, íî äî òåáå íÿìà äà ñå ïðèáëèæè; ñàìî ñ î÷èòå ñè ùå ãëåäàø è ùå âèäèø âúçìåçäèåòî íà íå÷èñòèâèòå. Ïîíåæå òè ñè êàçàë: “Ãîñïîä å ïðèáåæèùå ìîå” è ñè íàïðàâèë Âñåâèøíèÿ îáèòàëèùåòî ñè, çàòîâà íÿìà äà òè íàëå-òè íèêàêâî çëî, íèòî ùå ñå ïðèáëèæè ÿçâà äî øàòúðà òè. ... “Ïîíåæå òîé å ïîëîæèë â Ìåíå ëþáîâòà ñè, êàçâà Ãîñïîä, çàòîâà ùå ãî èçáàâÿ, ùå ãî ïîñòàâÿ â áåçîïàñíîñò, çàùîòî å ïîçíàë èìåòî Ìè. Òîé ùå Ìå ïðèçîâå è Àç ùå ãî ïîñëóøàì, ñ íåãî ùå ñúì, êîãàòî å â áåäñòâèå, ùå ãî èçáàâÿ è ùå ãî ïðîñëàâÿ; ùå ãî íàñèòÿ ñ äúëãîäåíñòâèå è ùå ìó ïîêàæà ñïàñåíèåòî, êîåòî âúðøà” (ñòèõîâå 1-10; 14-165).

Ãëàâà 5ÎÒÕÂÚÐËßÍÅ ÍÀ ÌÈËÎÑÒÒÀ

Íîùòà íà 30 ñåïòåìâðè 1973 ã. å. Áëåùóêàùèòå åêðàíè íà àìåðèêàíñêèòå òåëåâèçèîííè ïðèåìíèöè äîíàñÿò íîù-íîòî ðàçâëå÷åíèå íà íàöèÿòà. Ïî åäèí îò êàíàëèòå òå÷å íåäåëíèÿò âå÷åðåí ôèëì. Âèæäàìå áàíäà ìëàäè ãàíãñòåðè,

31

áðîäåùè ïî óëèöèòå. Òå ñå íàòúêâàò íà íÿêîè îò çàáðàâåíè-òå õîðà íà ãðàäà àëêîõîëèöè, ñïÿùè ïðè âõîäíèòå ïðàãîâå, ïèÿíèöè, êîèòî ðîâÿò èç áîêëóêäæèéñêèòå êîôè çà õðàíà. Îáçåòè îò ñàäèñòè÷åí èìïóëñ, ìëàäåæèòå ðåøàâàò äà ñå ïîçàáàâëÿâàò. Òå ïîëèâàò íåùàñòíèòå ñúùåñòâà ñ áåíçèí, ïàëÿò êëå÷êà è ãúðëåíî çàïî÷âàò äà ñå ñìåÿò, êàòî íàáëþ-äàâàò ÷îâåøêèòå ôàêëè, êðèâåùè ñå â àãîíèÿ.

Äîêàòî ìèëèîíè çðèòåëè ìîæå äà âúçïðèåìàò òîâà çà çàáàâëåíèå, çà íåêîëöèíà çðèòåëè òîâà ñëóæè çà âäúõíî-âåíèå. Äâà äíè ïî-êúñíî 25-ãîäèøíàòà Åâåëèí Óàãëåð ñå âðúùàëà ñ áåíçèíîâà òóáè÷êà îáðàòíî ïðè ñïðÿíàòà ñè íà

1 Ëó Êîâåí, Áîêëóêäæèèòå îòíîâî ñà òðúãíàëè ñëåä ÷îâåêà â ñèíüî, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 11 ìàé 1992 ã., ñòð. Á 9

2 Äåíèñ ÌàêÊàðòè, Áàùàòà íà åäíà æåðòâà ñïîäåëÿ ñêðúáòà è íàäåæäàòà ñè ñ ìåñòíèòå ÷ëåíîâå íà áàíäè, Äåéëè Íþç, 10 ôåâðóàðè 1993 ã., ñòð. Ä 3

3 Ìåäâåäåâ, Õîëèâóä, ñòð. 3414 Ðè÷àðä Ñ. Ïàäúê, Àéñ -Òè ãîâîðè ñÿêàø å ïðåä ñòóäåíòè

ïî ïðàâî â Ñòàíôîðä, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 22 ôåâðóàðè, 1993 ã., ñòð. Ô 2

5 Äåéâèä Ã. Ñåéâèäæ, Ñïèñàíèå, çàâåäåíî ïîä îòãîâîðíîñò çà ðåêëàìà, äîâåëà äî óáèéñòâî, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 12 ÿíóàðè 1993 ã., ñòð. À1

6 Ñòåôàí Ñòîí, Íàñèëèåòî ïî ôèëìèòå è äîêëàäèòå: èìà ëè çàêîííî îãðàíè÷åíèå? Ðèëèäæúí, ôåâðóàðè 1993 ã., ñòð. 24

32

Áîñòúí ñòðèéò êîëà, êîãàòî áèëà çàîáèêîëåíà îò øåñòè-ìà ïðåñòúïíèêà. Íàíåñåí é áèë ïîáîé, áèëà çàâëå÷åíà íà óñàìîòåíî ìÿñòî, êàòî é çàïîâÿäàëè äà èçïðàçíè áåíçèíî-âàòà òóáà âúðõó ñåáå ñè. Ñëåä êàòî ïîäõâúðëèëè çàïàëåíà êëå÷êà, ìîì÷åòàòà èçáÿãàëè. Ñëåä íÿêîëêî ÷àñà Åâåëèí Óàãëåð ïî÷èíàëà â áîñòúíñêàòà áîëíèöà.

Òðè ñåäìèöè ïî-êúñíî åäíà äðóãà ãðóïà òèéíåéäæúðè ðàçèãðàëè ñúùàòà ñöåíà îò ñúùèÿ îíçè íåäåëåí âå÷åðåí ôèëì íà óëèöà “Ìàÿìè”, êàòî èçëåëè ëåñíîçàïàëèìà òå÷-íîñò âúðõó òðèìà ïèÿíèöè, ñïÿùè çàä åäíà íåçàåòà ñãðàäà. Ñëåä êàòî õîðàòà ñå ïîäïàëèëè, ïëàìúöèòå ñå ïðèìåñèëè ñ øóìíèÿ ñìÿõ íà òèéíåéäæúðèòå â ñòðàõîâèò õîð.1

Çà íåùàñòèå òîâà íå ñà îòêúñëå÷íè ñëó÷àè. Çàãëàâèÿòà ñà èçïúñòðåíè è ñ äðóãè ïðèìåðè çà ïî÷òè õèïíîòåçèðàùî-òî âëèÿíèå íà íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà âúðõó ëóíàòè÷íè-òå êðàéíîñòè íà îáùåñòâîòî íè. Àñîöèàöèÿòà íà ïèëîòèòå ïî âúçäóøíàòà ëèíèÿ ïðèçíàâà òîâà çà ïðîáëåì. Ñëåä âñÿ-êî åäíî äðàìàòè÷íî îïèñàíèå íà ïîõèòèòåëè íà ñàìîëåòè ïî òåëåâèçèÿòà, òðÿáâà äà ñå î÷àêâà èçáëèê íà ïîõèùåíèÿ çà èçïðîáâàíå íà âèäÿíîòî â äåéñòâèòåëíîñò.

Ïðåç 1996 ã. ôèëìúò íà Ðîä Ñòåðëèíã “Äóìñäåé ôëàéò” áå ïîêàçàí ïî íàöèîíàëíàòà òåëåâèçèÿ. Âúâ ôèëìà åäèí òå-ðîðèñò, ïîõèòèòåë íà ñàìîëåòè, ïîñòàâÿ áîìáà â ñàìîëåò, çà äà çàïî÷íå äà ïàäà, àêî íàâëåçå ïîä îïðåäåëåíà âèñî÷è-íà. Ñëåä êàòî ñàìîëåòúò ñå îòäåëèë îò çåìÿòà, ÷îâåêúò òåëåôîíèðàë íà êîìïàíèÿòà ñ ïðåäëîæåíèå äà ðàçêðèå êúäå å ñêðèòà áîìáàòà â çàìÿíà íà îãðîìåí îòêóï. Ñëåä ïúðâîòî ïðåäñòàâÿíå íà ôèëìà àñîöèàöèÿòà íà ïèëîòèòå ïî âúçäóøíàòà ëèíèÿ áóðíî ñå ïðîòèâîïîñòàâèëà îò ñòðàõ äà íå áè íÿêîé ëóíàòèê äà ñå âäúõíîâè äà ãî èìèòèðà. Íå

33

èì îáúðíàëè âíèìàíèå.Ïðåäè ïðèêëþ÷âàíåòî íà ôèëìà ïî âúçäóøíàòà ëèíèÿ

ñå ïîëó÷èëî òåëåôîííî îáàæäàíå çà çàïëàõà ñ áîìáà.  ðàìêèòå íà 24 ÷àñà áèëè íàïðàâåíè îùå ÷åòèðè òåëåôîí-íè îáàæäàíèÿ ñ áîìáåíè çàïëàõè, à äî êðàÿ íà ñåäìèöàòà ïðè ðàçëè÷íè âúçäóøíè ëèíèè ïðèñòèãíàëè îùå îñåì òàêèâà îáàæäàíèÿ.2 Ïåò ãîäèíè ñëåä òîâà ñúùèÿò ôèëì áèë èçëú÷åí â Àâñòðàëèÿ ñúñ ñúùèÿ ðåçóëòàò. Êâàíòîâèòå ñàìîëåòè òðÿáâàëî â êðàéíà ñìåòêà äà çàïëàòÿò 500 000 $ îòêóï, çà äà çàïàçÿò æèâîòà íà 116 ïúòíèöè íà áîðäà ïðè ïîëåò çà Õîíã Êîíã.3

Òîâà å òðàãè÷íèÿò ðåçóëòàò îò íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà ïî îòíîøåíèå íà åäíà ìàëêà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî, êîÿòî èìà ñêëîííîñò êúì ïðåñòúïíîñòòà. Íî êàêâî ùå êàæåì çà íîð-ìàëíèòå äåöà? Êàêâî ïîêàçâàò íàó÷íèòå ïðîó÷âàíèÿ? Ùå ïîäëúæå ëè íàñèëèåòî è àãðåñèÿòà íà åêðàíà äåöàòà òàêà, ÷å äà ñòàíàò ïî-ãîëåìè íàñèëíèöè â ðåàëíèÿ æèâîò?

Óîëòúð è Ëåâåëèí-Òîìàñàÿ ñúñòàâèëè òåñò, çà äà îïðå-äåëÿò äàëè ãëåäàíåòî íà ôèëì ùå ïîäâåäå ìëàäèÿ ÷îâåê äà ïðè÷èíè áîëêà íà íÿêîé äðóã. Íà ãðóïà ãèìíàçèñòè ïîêàçàëè ôèëìîâà ñöåíà íà áîé ñ íîæîâå. Äðóãà ãðóïà âèäÿëà ôèëì, ïîêàçâàù þíîøè, àíãàæèðàíè ñúñ ñúçèäà-òåëíè äåéíîñòè.  íà÷àëîòî è â êðàÿ íà ó÷àñòíèöèòå â åêñïåðèìåíòà áèëî êàçàíî äà äàäàò åëåêòðè÷åñêè óäàð íà äðóã ÷îâåê, êàòî íàêàçàíèå çà ãðåøêè, äîïóñíàòè ïðè îáó÷àâàù òåñò. Èçãëåäàëèòå ôèëìà ñ íàñèëíè÷åñêî ñúäúð-æàíèå, íåèçìåííî æåëàåëè äà äàäàò ïî-ñèëíè óäàðè, ñëåä êàòî èçãëåäàëè ôèëìà, îòêîëêîòî ïðåäè äà ãî èçãëåäàò. Òå áèëè è ïî-àãðåñèâíè îò ãðóïàòà, ïðîñëåäèëà íàçèäàòåë-íèÿ ôèëì.4

Íî äàëè òîçè òèï àãðåñèâíî ïîâåäåíèå ñå çàäúðæà çà ïîâå÷å îò íÿêëîêî ìèíóòè? Ïðîó÷âàíèÿòà íà Äåéâèä Õèêñ

34

äåìîíñòðèðàõà äúëãîòðàéíîòî çàäúðæàíå íà âúçïðèåòàòà àãðåñèÿ. Äâå ãðóïè äåöà â ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò èçãëåäàëè ôèëì ñ àãðåñèâíî ñúäúðæàíèå. Ñëåä òîâà èçñëåäîâàòåëè-òå ïîçâîëèëè íà åäíàòà ãðóïà äà æèâåå â ïðîäúëæåíèå íà øåñò ìåñåöà áåç êàêâîòî è äà å íåùî, êîåòî äîïúëíèòåëíî äà èì íàïîìíÿ çà òîâà, êîåòî ñà âèäåëè â äåñåòìèíóòíèÿ ôèëì. Ïðè âòîðàòà ãðóïà íå íàñòúïèëî íèêàêâî ïîäíîâÿ-âàíå â ïðîäúëæåíèå íà îñåì ìåñåöà. Óñòàíîâèëî ñå, ÷å è äâåòå ãðóïè äåöà, èçãëåäàëè àãðåñèâíèÿ äåñåòìèíóòåí ôèëì, âúçïðîèçâåëè ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò âðàæäåáíîíàñ-òðîåíèòå äåéñòâèÿ, âèäåíè ïðåäè ìåñåöè. 5

Åäíî äúëãîãîäèøíî ïðîó÷âàíå íà èçñëåäîâàòåëè îò óíè-âåðñèòåòà Èëèíîà îáõâàùàëî 400 äåöà â ïðîäúëæåíèå íà ïîâå÷å îò 20 ãîäèíè. Ä-ð Ë. Ðîóúë Õþçìàí è ä-ð Ëåîíàðä Åðúí óñòàíîâèëè, ÷å äåöàòà, ãëåäàëè ìíîãî íàñèëèå ïî òåëåâèçèÿòà íà îñåìãîäèøíà âúçðàñò, íåèçìåííî áèëè ïî-ñêëîííè äà èçâúðøâàò ïðåñòúïëåíèÿ èëè äà áúäàò âúâ-ëå÷åíè â íàñèëèå íàä äåöàòà èëè ñåìåéíèÿ ïàðòíüîð íà 30-ãîäèøíà âúçðàñò. Êîãàòî ïóáëèêóâàëè îòêðèòèÿòà ñè ïðåç 1984 ã., äîêòîðèòå íàïèñàëè: “Âÿðâàìå, ÷å ... ìíîãîòî ïîêàçâàíå íà íàñèëèå ïî òåëåâèçèÿòà å åäíà îò ïðè÷èíè-òå çà àãðåñèâíîòî ïîâåäåíèå, ïðåñòúïíîñòòà è íàñèëèåòî â îáùåñòâîòî. Íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà âúçäåéñòâà íà ìëàäèòå îò âñè÷êè âúçðàñòè îò äâàòà ïîëà, íà âñè÷êè ñî-öèàëíîèêîíîìè÷åñêè ðàâíèùà, êàêòî è íà âñÿêàêâî íèâî íà èíòåëèãåíòíîñò. ... Íå áè ìîãëî äà ñå äåôèíèðà èëè îáÿñíè ïî äðóã íà÷èí.” 6

Ïðîôåñîð Äæîðäæ Êîìñòîê îò óíèâåðñèòåòà Ñèðàêóñ ðåöåíçèðàë ïðîó÷âàíå âúâ âðúçêà ñ íàñèëèåòî ïî òåëåâè-çèÿòà è ôèëìèòå â åäíà êíèãà îò 1988 ã. ”Íàñèëèåòî íà ìëàäåæèòå”. Òîé óñòàíîâèë, ÷å åäíî ãîëÿìî áîëøèíñòâî îò òåçè ïðîó÷âàíèÿ èíäèêèðàò âðåäíè âúçäåéñòâèÿ.

Ä-ð Âèêòîð Êëàéí îò äåïàðòàìåíòà ïî ïñèõîëîãèÿ â óòàéñêèÿ óíèâåðñèòåò òâúðäè, ÷å åäâà ëè å ñëó÷àéíî ñúâïà-

35

äåíèå òîâà, ÷å îáùåñòâîòî íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè å ñ íàé-ðàçâèòà ïðåñòúïíîñò â ñâåòà, êàêòî è ÷å èìà íàé-âèñîêî íèâî íà íàñèëèå ÷ðåç ìåäèÿòà â ñðàâíåíèå ñ êîÿòî è äà å äðóãà íàöèÿ. Êëàéí çàÿâÿâà: “Íå ñìÿòàì, ÷å âñåêè ÷åñòåí çðèòåë ... ìîæå äà îòðå÷å, ÷å ìåäèèòå ñà âàæåí ïðèíîñèòåë çà ïðîáëåìèòå ñ íàñèëèåòî â îáùåñòâîòî íè”.

Êëàéí êàçâà ïî-íàòàòúê: “Ïîâòîðíîòî ãëåäàíå íà íàñè-ëèå ñúùî ïðàâè çðèòåëÿ áåç÷óâñòâåí... Ñ ïðåïîâòàðÿíåòî òî ñòàâà âñå ïî-ïðèåìëèâî... Èçãóáâàìå ñïîñîáíîñòòà äà çàáåëÿçâàìå æåðòâàòà.” 7

Íÿêîëêî ïîêîëåíèÿ àìåðèêàí÷åòà ñà îòãëåæäàíè ñ äèåòàòà íà ñàäèñòè÷íîòî çàáàâëåíèå. Íå å ÷óäíî, ÷å íàñè-ëèåòî âçåìà âðúõ âúâ âðåìåòî. Àìåðèêàíöèòå ñà ñêëîííè äà ñå òðåâîæàò çà áåäñòâèÿòà íà îêîëíàòà ñðåäà, êàòî íàï-ðèìåð àçáåñòà, êîéòî ìîæå äà óâðåäè áåëèòå äðîáîâå, à èãíîðèðàò èçãîòâÿíåòî íà âðåäíè ïðîãðàìè, êîèòî ìîãàò äà óíèùîæàò ïñèõèêàòà. Äîðè òîêñèíèòå, êîèòî ïðåäñ-òàâëÿâàò ñòðàíè÷íà çàïëàõà çà òÿëîòî, ñà îáåêò íà áóðíè ïðîòåñòè. Êàê ìîæåì äà ñìå äîòîëêîâà íàèâíè è íåçàèí-òåðåñîâàíè ïî îòíîøåíèå íà ìîðàëíèòå è åìîöèîíàëíèòå òîêñèíè, êîèòî ðàçðóøàâàò íàöèîíàëíàòà íè äóøà?

Ïðåäè åäíî ïîêîëåíèå â êíèãàòà ñè “Òàçè îòâðàòèòåë-íà ñèëà”8 Ê.Ñ. Ëóèñ íàâåäå íà ìèñúëòà, ÷å ïúðâàòà ñòúïêà êúì îêîí÷àòåëíîòî “îòõâúðëÿíå íà ÷îâåêà”, ÷ðåç êîÿòî òîé èìàøå ïðåäâèä ïðåìàõâàíåòî íà ìîðàëíîòî åñòåñ-òâî ó ÷îâåêà, ùå ïðåäñòàâëÿâà åäèí áåçóñëîâåí ïðîöåñ, ñúñòàâëÿâàù “ïîòúïêâàíå íà âñè÷êè äúëáîêî çàëåãíàëè àíòèïàòèè”.

Îïàñåíèåòî íà Ëóèñ ñòàâà ðåàëíîñò. Ôèëìèòå íà óæàñè-òå ÷åñòî ïúòè ñúïîñòàâÿò ñöåíè íà îòâðàòèòåëíî íàñèëèå ñ òèõè è ìèðíè ñöåíè îò âñåêèäíåâíèÿ æèâîò ïðàêòèêà, ïîäîáíà íà òåõíèêàòà çà ïðèòúïÿâàíå íà ÷óâñòâàòà, èç-

36

ïîëçâàíà îò ïñèõîòåðàïèÿòà, çà äà ïîìîãíå íà õîðàòà äà ïðåîäîëåÿò ôîáèèòå ñè. Ïî òîçè íà÷èí ôèëìîâàòà èíäóñ-òðèÿ ëåêóâà ìèëèîíè ìëàäè àìåðèêàíöè îò àíòèïàòèèòå èì ñïðÿìî íàñèëèåòî è êðúâòà. 9

Äíåøíèòå ôèëìè íà íàñèëèåòî ñà ñúçäàäåíè ïî òàêúâ íà÷èí, ÷å äà ïîðàæäàò íå ñúæàëåíèå êúì æåðòâàòà, à óäîâîëñòâèå è îæåñòî÷åíîñò. “Íàñèëèåòî ïî åêðàíà ñåãà ïèøå Ìàéêúë Ìåäâåäåâ ñå èçïîëçâà ïðåäè âñè÷êî êàòî ïîêàíà êúì çðèòåëÿ äà ñå ïîíàñëàæäàâà íà ÷óâñòâîòî äà ñå óáèâà, äà ñå íàíàñÿ ïîáîé è äà ñå ìàëòðåòèðà”.10 Ïðåäïî-ëàãàì, ÷å åäèí îò íàé-åôåêòèâíèòå íà÷èíè äà ñå ïðîãîíè ìèëîñòòà îò ÷îâåøêîòî ñúðöå, å íåèçìåííàòà äèåòà ñ ôèëìè íà íàñèëèå.

Äíåñ ìàãíàòèòå â ìåäèÿòà èçìåñòèõà “èíäóñòðèàëíèòå êðàäöè áàðîíè”, êàòî ãëàâíè åêñïëîàòàòîðè íà ÷îâåøêèòå ñëàáîñòè. Õîëèâóä ìèíèðà äî îñíîâè äóøàòà íà àìåðè-êàíåöà. “Ñúùî êàòî âàæíèòå ëè÷íîñòè ñ íàðêîòèöèòå ïèøå ñèíäèêàòúò æóðíàëèñò Äîí Ôåäåð òåëåâèçèîííèòå èçïúëíèòåëè ïðîèçâåæäàò óáèéñòâåíà îòðîâà çà ïàçàðà. Áåç çíà÷åíèå å â ÷èè âåíè ñå âëèâà òÿ, íèòî å îò çíà÷åíèå ðàçÿæäàùîòî é âëèÿíèå âúðõó îáùåñòâîòî íè, äîêàòî êúð-âàâèòå ïàðè ïðîäúëæàâàò äà ñà â îáîðîò.” 11

Íî èìà è äîáðè íîâèíè. ×àñò îò îòðèöàòåëíèòå ïóáëè-êàöèè ñðåùó íàñèëèåòî çàïî÷âàò äà îêàçâàò âúçäåéñòâèå. Ðàçëè÷íè ãðóïè ãðàæäàíè ïðèòåñíÿâàò ðåêëàìîäàòåëèòå, èçïîëçâàéêè ïî÷åòíàòà àìåðèêàíñêà òðàäèöèÿ íà áîéêîòà, êàêòî è ÷ðåç ïèñìà äî ñïîíñîðèòå. ×àñò îò íàé-ãîëåìèòå “çàêóï÷èöè íà íàñèëèå” ñà ñúãëàñíè äà ñúäåéñòâàò çà ðå-äóöèðèíåòî íà ëàâèíàòà îò áåçïëàòíî íàñèëèå, ñëóøàíî è ãëåäàíî ïî âúçäóøíèòå âúëíè. È íàèñòèíà, Õîëèâóä ñå ÷óâñòâà òàêà ïðèòèñíàò, ÷å îòãîâàðÿ îáðàòíî ñ ðåêëàìè

37

íà öåëè ñòðàíèöè, çàùèòàâàéêè ïðàâîòî ñè íà ñâîáîäà äà ñå èçêàçâàò, äîêàòî ñúùåâðåìåííî ïîäêðåïÿ ñúäåáíè ïðîöåñè ñðåùó òåçè çàñòúïíè÷åñêè ãðóïè ñ íàìåðåíèåòî äà îãðàíè÷è òÿõíàòà ñâîáîäà íà ðå÷òà.

Òîâà íå å ëè èðîíè÷íî!Òþòþíåâèòå êîìïàíèè âñå îùå îòðè÷àò, ÷å öèãàðèòå

ïðè÷èíÿâàò ðàê, à Õîëèâóä âñå îùå îòðè÷à, ÷å íàñèëèåòî ïî âèäåîòî ðàçìíîæàâà õóëèãàíñòâîòî â äåéñòâèòåëíèÿ æèâîò. Å, àç íÿìà äà ãî êóïÿ.Ãëàâà 6ÊÎÃÀÒÎ ÏÎÑËÅÄÍÈßÒ ÐÅÄ ÍÅ Å

Âèíàãè êîãàòî íÿêîé íàæåæè ïîëîæåíèåòî íà Õîëèâóä, ìåäèéíèòå ìàãíàòè èìàò ãîòîâè îòãîâîðè ñðåùó îáâèíå-íèÿòà. Äà ðàçãëåäàìå òåçè ñòàíäàðòíè îòîãîâðè.

“Èçêóñòâîòî èìèòèðà æèâîòà! - êàçâà Õîëèâóä. - Íèå ïðîñòî ãî ðàçêàçâàìå òàêúâ, êàêúâòî å.” Íî êàìåðàòà èçáè-ðà âúðõó êîè àñïåêòè îò æèâîòà äà ôîêóñèðà âíèìàíèåòî, à ôîêóñúò îáèêíîâåíî íå å âúðõó íîðìàëíîòî è çäðàâîñëîâ-íîòî, à âúðõó ãíóñíîòî è íèçêîòî, êàòî ðåçóëòàòúò å ãðóáî îáåçîáðàçÿâàíå íà ðåàëíîñòòà, êîåòî ðàçâðàùàâà. “Êîãàòî “Êðúñòíèêúò” ñå ïîÿâè çà ïúðâè ïúò íà åêðàíà, êàçâà àð-òèñòúò Äæîó Ìàíòåãíà, óáèéñòâàòà îò ìåñòíèòå ãàíãñòåðè ñå ïîâèøèõà ñ 10%. Ìîì÷åòàòà èìèòèðàõà èçêóñòâîòî ïîâå÷å, îòêîëîêîòî èçêóñòâîòî èìèòèðàøå òÿõ.”1

Êàçâàò ñè ãî òàêîâà, êàêâîòî å? Íå, íå å âÿðíî. Òåëå-âèçèÿòà íå íè äàâà ðåàëíîñòòà, à åäíî íåéíî áîëíàâî èçî-ïà÷àâàíå. Ïî òåëåâèçèÿòà êðèìèíàëíîñòòà å îáðèñóâàíà 55 ïúòè ïî-÷åñòî, îòêîëêîòî ñå ñëó÷âà â äåéñòâèòåëíèÿ æèâîò2, äîêàòî ñïåöèôè÷íèÿò àêò íà óáèéñòâî ñå ïðåäñòà-âÿ íà íèâî ïî÷òè õèëÿäà ïúòè ïî-âèñîêî îò ðåàëíîòî ìó

38

1 Õ.Ì. Ñ. Ðè÷àðäñ ìëàäøè, Íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà, ñòð. 34

2 Ôðàíê Ìàíêèåâè÷ è Äæîóåë Ñóåðäëîó, Äèñòàíöèîííîòî: òåëåâèçèÿòà è ìàíèïóëàöèÿòà â æèâîòà íà àìåðèêàíåöà (Íþ Éîðê: Òàéì Áóêñ, 1987 ã.), ñòð. 1, 14

3 Ðè÷àðäñ, Íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà, ñòð. 154 Ð.Õ. Óîëòúðñ è Å. Ëåâåëèí - Òîìàñ, Êàíàäñêè æóðíàë ïî

ïñèõîëîãèÿ, 1963 ã., N 3, ñòð. 525-5305 Ðè÷àðäñ, Íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà, ñòð. 176 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 1847 Óèëäìúí, Íàøåñòâåíèöè, ñòð. 768 Ê. Ñ. Ëóèñ, Òàçè îòâðàòèòåëíà ñèëà (Íþ Éîðê, Ìàêìèëàí),

1946 ã., ñòð. 2039 Ïðåäëîæåíî îò Ìèðèàì Ìèäöèàí ïèñìî êúì èçäàòåëÿ, Íþ-

çóèê, 19 ìàðò 1990 ã., ñòð. 13. Ìèäöèàí ïèøå îò Íþ Éîðê, Í. É., îòðåàãèðàéêè íà ñòàòèÿ íà Äæîí Ðóñî Ôèëìîâàòà ëåíòà ñðåùó äåéñòâèòåëíîòî íàñèëèå, 19 ôåâðóàðè 1990 ã.

10 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 19111 Äîí Ôåäåð, Òåëåâèçèîííèòå åêçåêóòîðè, ïðîèçâåæäàùè

óáèéñòâîòî, ñèíäèêàò íà íàñëåäñòâåíèòå ÷åðòè, 23 àâãóñò 1989

39

ðàçïðîñòðàíåíèå â ñâåòà.3 Ïî òåëåâèçèÿòà íåçàêîííèÿò ñåêñ íà ïðàêòèêà íÿìà íèêàêâè ïîñëåäñòâèÿ, êàòî íàïðèìåð âåíåðè÷åñêè áîëåñòè, ÑÏÈÍ èëè çàáðåìåíÿâàíå. Ïî òåëå-âèçèÿòà ïî÷òè íèêîé íå õîäè íà öúðêâà, ïðè âñå ÷å ñïîðåä èçäàíèå íà Íþçóèê îò ÿíóàðè 1992 ã. 40% îò àìåðèêàíöèòå ïîñåùàâàò áîãîñëóæåíèÿ âñÿêà ñåäìèöà ïåò ïúòè ïîâå÷å îòêîëêîòî õîäÿò äà ãëåäàò ôèëìè.4

 äåéñòâèòåëíèÿ æèâîò 90% îò àìåðèêàíöèòå ñå èäåí-òèôèöèðàò ñ õðèñòèÿíñòâîòî, íà åêðàíà íÿìà íèêàêâà ïðîäúëæèòåëíà ñåðèÿ â ñèòóàöèÿòà íà ñúâðåìåííîòî âðå-ìå ñ ïîíå åäèí-åäèíñòâåí ÷îâåê, èäåíòèôèöèðàù ñå êàòî õðèñòèÿíèí. Ïîâå÷åòî ôèëìîâè ãåðîè, èäåíòèôèöèðàùè ñå êàòî õðèñòèÿíè, ñà ëóäè. Ïîäîáíî íà òîâà ïîâå÷åòî áèç-íåñìåíè ñà îáðèñóâàíè êàòî ïðåñòúïíèöè.

 äåéñòâèòåëíèÿ æèâîò ïóøåíåòî íàìàëÿ äðàñòè÷íî, íî íå è íà åêðàíà. Ïðåç 80-òå ãîäèíè íà ÕÕ â. íà åêðàíà 57% îò ãëàâíèòå ãåðîè ñ âèñîê ñîöèàëíîèêîíîìè÷åñêè ñòàòóñ áÿõà ïóøà÷è, â äåéñòâèòåëíèÿ æèâîò ÷èñëîòî å ñà-ìî 19%.5 Äà áëàãîäàðèì íà Õîëèâóä çà òîâà, ÷å ëàíñèðà èíäóñòðèÿ, êîÿòî óáèâà ìíîãî ïîâå÷å îò õèëÿäà äóøè íà äåí ñàìî â òàçè ñòðàíà.

Åòî îùå åäèí îò îòãîâîðèòå íà Õîëèâóä: “Àêî íå âè õàðåñâà ôèëìà, ïðîñòî èçêëþ÷åòå òåëåâèçîðà”. Çà íåùàñ-òèå òîâà íå äåéñòâà. Ïðåäè íÿêîëêî ãîäèíè ìàéêà ñ ìàë-êàòà ñè äúùåðÿ ãëåäàëà ôèëìà “Ðîäåí íåâèíåí”. Êîãàòî çàïî÷íàëà ñöåíàòà, â êîÿòî ìëàäî ìîìè÷å áèëî áðóòàëíî èçíàñèëåíî ñ äðúæêàòà íà ïëóíæåðà, ìàéêàòà èçãàñèëà òåëåâèçîðà. Ñëåä íÿêîëêî äíè ìàëêàòà é äúùåðÿ áèëà èçíàñèëåíà ñ áóòèëêà îò áèðà îò ãðóïà ìîì÷åòà, ãëåäàëè ñëó÷àÿ ïî òåëåâèçèÿòà, êîèòî îáà÷å íå èçãàñèëè ïðèåìíè-

40

êà. Èçêëþ÷âàíåòî íà òåëåâèçîðà íå ïîìîãíàëî íà òàçè íåâèííà æåðòâà.6

Äà ñå ñïðàâÿìå ñ ïðîáëåìà ñ íàñèëèåòî ïî òåëåâèçè-ÿòà, êàòî êàçâàìå: “Àêî íå òè õàðåñâà ôèëìúò, ïðîñòî èçêëþ÷è òåëåâèçîðà”, å êàòî äà ñå ñïðàâèì ñ ïðîáëåìà ñ íàðêîòèöèòå, êàòî êàæåì: “Àêî íå ãè èñêàø, ïðîñòî íå ãè êóïóâàé”.

Äðóã åäèí îò ñòàíäàðòíèòå îòãîâîðè íà Õîëèâóä âèíàãè, êîãàòî ñà êðèòèêóâàíè çà çëîòî, êîåòî ïîêàçâàò, ïðåäñòàâ-ëÿâà íåùî ïîäîáíî: “Íèå ïðîñòî äàâàìå íà õîðàòà òîâà, êîåòî èñêàò. Ïðîäóêòèòå íè îòðàçÿâàò âêóñà íà ñðåäíèÿ àìåðèêàíåö.”

Ðàçáèðà ñå, ìîæå äà ñå ñïîðè çà òîâà, ÷å êîðïîðàöèèòå áè òðÿáâàëî äà óïðàæíÿâàò ñâîáîäàòà ñè ñ ÷óâñòâî çà îò-ãîâîðíîñò, êàòî ïîääúðæàò îïðåäåëåíè ñòàíäàðòè â îòíî-øåíèÿòà ñè ñ ïóáëèêàòà. È òúðãîâöèòå ñ íàðêîòèöè äàâàò íà êóïóâà÷èòå ñè òîâà, êîåòî òå æåëàÿò, íî íå ãî ïðèåìàò êàòî îïðàâäàíèå çà ïîâåäåíèåòî ñè.

Âúïðåêè âñè÷êî äà îñòàâèì òîâà íàñòðàíà. Äà ïðîó÷èì äàëè íàèñòèíà å âÿðíî, ÷å Õîëèâóä ïðîñòî îòðàçÿâà âêóñî-âåòå íà ñðåäíèÿ àìåðèêàíåö. Äàëè ôèëìîâàòà èíäóñòðèÿ íå äåéñòâà ïðîñòî ñ ìîòèâ äà äîâåäå äî ìàêñèìóì ñâîÿòà èçãîäà?

Óäèâèòåëíèÿò îòîãîâîð, êîéòî ôèëìîâèÿò êðèòèê Ìàéêúë Ìåäâåä ÿñíî èçòúêíà â êíèãàòà ñè “Õîëèâóä ñðå-ùó Àìåðèêà”, å “Íå”. Ñìàéâàùàòà èñòèíà å, ÷å Õîëèâóä èçÿâÿâà ïðåäïî÷èòàíèå êúì ïîêâàðåíîòî âúïðåêè ôàêòà, ÷å ïîêâàðàòà å èäåÿ çà ãóáåíå íà ïàðè! Õîëèâóä íå ïðîäàâà ïðîäóêòà ïðîñòî çà ïå÷àëáà, òîé ðàçãëàñÿâà åäíà æèòåéñêà ôèëîñîôèÿ, åäíà èäåîëîãèÿ íà çëîòâîðíîñò, êàòî æåëàå äà èçãóáè ìèëèîíè â ïðîöåñà.

Çíàì, ÷å èçãëåæäà òðóäíî çà âÿðâàíå, òàêà ÷å äà ïîã-

41

ëåäíåì ôàêòèòå. Äî 1967 ã. öúðêâàòà è Õîëèâóä èìàõà äîáðè ðàáîòíè

âçàèìîîòíîøåíèÿ. Ñòóäèÿòà âÿðíî ñå ïðèäúðæàõà êúì åäèí ìîðàëåí êîäåêñ, êîéòî áå íàëîæåí îò ðåëèãèîçíèòå ðúêîâîäèòåëè.

Íî ïðåç 1967 ã. Õîëèâóä èçîñòàâè “ïàðàëèçèðàùèòå” îãðàíè÷åíèÿ íà ñòàðèÿ ïðîèçâîäñòâåí êîäåêñ. Ïðåç òàçè ãîäèíà àìåðèêàíñêèòå ôèëìè ïðèâëè÷àõà ñðåäíà ñåä-ìè÷íà ïóáëèêà, êàçâà Ìåäâåä, îò ñàìî 17,8 ìèëèîíà â ñðàâíåíèå ñúñ ñðåäíî åæåñåäìè÷íèòå 38 ìèëèîíà, êîèòî õîäåëè íà òåàòúð ñàìî åäíà ãîäèíà ïðåäè òîâà! Çà ïåðèîä îò åäèí-åäèíñòâåí ìåñåö ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò ôèëìî-âàòà ïóáëèêà èç÷åçíàëà äîòîãàâà òîâà å íàé-ãîëåìèÿò åäíîãîäèøåí ñïàä â èñòîðèÿòà íà áèçíåñà ñ äâèæåùèòå ñå êàðòèíè.7 Èçãëåæäà íà àìåðèêàíöèòå íå èì ñå å ïîíðà-âèëà íîâàòà ìúòèëêà.

Òîçè ïðî÷èò íà ñèòóàöèÿòà ñå ïîòâðúæäàâà îò àíàëèç íà òîâà êàêâà ñóìà ïàðè êîëêî ðàçëè÷íè âèäà ôèëìè ïðà-âÿò. Ïðåäè êíèãàòà íà Ìåäâåä îáùîïðèåòîòî ìíåíèå áå, ÷å ôèëìèòå ñ ïîä÷åðòàí àêöåíò âúðõó ñåêñà è íàñèëèåòî ïðàâåõà ïîâå÷å ïàðè îòêîëêîòî òåçè, êîèòî ïðåäñòàâÿò ñòàíäàðòíèÿ ñåìååí æèâîò. Èçíåíàäà! Íå å òàêà! Ñïîðåä Ìåäâåä:

Åäèí àíàëèç íà âñè÷êèòå 1010 äîìàøíè êîìþíè-êåòà, ðåãèñòðèðàíè â èç÷åðïàòåëíàòà áàçà äàííè ïðè Ðîáúðò Êåéí Êúíñàëòèíã Àñîóøèåéòñ ìåæäó 1983 è 1989 ã., äåìîíñòðèðà åäíî äðàìàòè÷íî è íåïîãðå-øèìî ïðåäïî÷èòàíèå ó ïóáëèêàòà êúì ìàòåðèàë ñ îðèåíòàöèÿ êúì ñåìåéñòâîòî. Ïðåç òîçè ïåðèîä âñè÷êè “G” ôèëìè ïðèäîáèõà îáùî â òåàòðàëíèòå êàñè $ 17.3, äîêàòî çàãëàâèÿòà “PG” ñïå÷åëèõà åäíà

42

ñðåäíà öèôðà îò $ 13.0 ìèëèîíà. Çà èçëú÷âàíèÿòà íà “PG-13” áðîÿò íàìàëÿë ðÿçêî íà $ 9.3 ìèëèîíà, äîêàòî “R” êàðòèíèòå âúçñòàíîâèëè åäíà äàæå îùå ïî-ïîêúðòèòåëíà ñðåäíà ñóìà îò $ 8.3 ìèëèîíà.

 îòãîâîð íà òàçè íåîòêëîííà òåíäåíöèÿ ïðåç öÿ-ëîòî äåñåòèëåòèå ÷îâåê ìîæå ñ ïðàâî äà î÷àêâà, ÷å Õîëèâóä ùå ïðèñïîñîáè ïîäîõîäà ñè è ùå ðåäóöèðà íèâîòî íà ñåêñà, íàñèëèåòî è ãðóáèÿ åçèê, òàêà ÷å ïî-ìàëêî ôèëìè äà ñå íàðåäÿò ñðåä ôèëìèòå “R”. Âìåñòî òîâà ñëóæåáíè ôèãóðè îò Ìîóøúí Ïèê÷úð Àñîóñèåéøúí â Àìåðèêà ïîêàçâàò, ÷å ïðîöåíòúò íà ôèëìèòå “R” äðàìàòè÷íî íàðàñíàë îò 46% ïðåç 1980 ã. íà 67% ïðåç 1989 ã.8

Ìàêàð Õîëèâóä äà ïðàâè âñå ïî-ìàëêî ïàðè ñ áåçâêó-ñèöàòà, êîÿòî ïðîèçâåæäà, òîé ïðîäúëæàâà äà ïðîèçâåæ-äà âñå ïîâå÷å áîêëóê. Äàëè äèðåêòîðèòå íà ñòóäèÿòà ñà íåêîìïåòåíòíè? Íå. Ðàáîòàòà å òàì, ÷å çà òÿõ èìà íåùî ïî-âàæíî îò ïàðèòå: äà îáúðíàò àìåðèêàíñêàòà ïóáëèêà êúì òåõíèÿ íà÷èí íà ìèñëåíå.

Çà ïðèìåð ùå ñðàâíèì ó÷àñòòà íà äâà ôèëìà. Ôèëìúò íà Ìàðòèí Ñêîðñèç “Ïîñëåäíîòî èçêóøåíèå íà Õðèñòîñ” ðàçãíåâè åâàíãåëñêèòå õðèñòèÿíè. Èçïúëíåí ñúñ ñåêñ, íàñèëèå, èçîïà÷åíè èñòîðèè, êàêòî è ñ áîãîõóëñòâî, òîé ïîëó÷è íàé-ðàçòî÷èòåëíàòà ðåêëàìà ïðåäè èçëú÷âàíåòî ñè â ñúâðåìåííàòà èñòîðèÿ íà äâèæåùèòå ñå êàðòèíè, êà-òî áå ïîñðåùíàò ñ íàé-âúçòîðæåíè öåíçóðíè ðåçþìåòà îò ñòðàíà íà êðèòèöèòå. È âñå ïàê ñ öÿëàòà òàçè ðåêëàìà òîé çàãóáè îêîëî äåñåò ìèëèîíà äîëàðà.9

Äà ñðàâíèì ñ òîâà ôèëìà îò 1990 ã. “Âèêúò íà Êèòàé”, ôèíàíñèðàí îò îñâåäîìèòåëíàòà ìðåæà Òðàèíèòè, åäíà ñúðöåðàçäèðàòåëíà èñòîðèÿ çà ìëàäà ìàéêà â ïðîöåñ íà

43

ðåëèãèîçíî îáðúùàíå, êîÿòî ïðåòúðïÿëà áðóòàëíî ïðåñ-ëåäâàíå â ðúöåòå íà êîìóíèñòèòå êèòàéöè. Áåç êàêâèòî è äà áèëî èçâåñòíè çâåçäè, êàêòî è ôàêòè÷åñêè áåç íèêàêúâ ðåêëàìåí áþäæåò, “Âèêúò íà Êèòàé” ïðèâëå÷å ïî-ãîëÿìà ïóáëèêà, îòêîëêîòî íàé-ãîëåìèòå ôèëìè êàòî “Ðîêè V” è “Ãîäôåëàñ” èëè “Õèùíèê II”, êîèòî ìíîãîêðàòíî áÿõà èçëú÷âàíè. Òîçè ôèëì ñïå÷åëè òî÷íî òîëêîâà ïàðè, êîë-êîòî çàãóáè “Ïîñëåäíîòî èçêóøåíèå íà Õðèñòîñ” äåñåò ìèëèîíà. “Âèêúò íà Êèòàé” áå ñúâìåñòíà ïðîäóêöèÿ íà Òèì Ïåíëàíä, óâàæàâàí ÷ëåí íà Õîëèâóä, êîéòî ñå îòêà-çàë îò ïîëîæåíèåòî ñè íà êîíñóëòàíò ïðè Þíèâúðñàë çà ôèëìà “Ïîñëåäíîòî èçêóøåíèå íà Õðèñòîñ”.10

Âèæäàìå ñúùèÿ ïðèìåð ïðè òåëåâèçèîííèòå ñåðèàëè. “Êîçáè øîó” å åäèí îàçèñ â ïóñòèíÿòà. Ñåìåéñòâîòî îò òåëåâèçèÿòà õîäè íà öúðêâà! Ñïîìíÿì ñè åäíà îò ïðîãðà-ìèòå èì, êîèòî ïîêàçàõà Ôåëèöèÿ Ðàøàä äà âçåìà ó÷àñòèå â ðåëèãèîçíà ñëóæáà è äà ïåå âäúõíîâÿâàùî ñîëî â õîðà. Ïîïóëÿðíîñòòà íà “Êîçáè øîó” ïîêàçâà ìàñîâîòî õàðåñ-âàíå íà êîíñåðâàòèâíè ïðîãðàìè. Çà íÿêîëêî ãîäèíè òîçè ôèëì ïðèâëå÷å ïîâå÷å çðèòåëè îòêîëêîòî êîÿòî è äà áèëî äðóãà èñòîðèÿ ïî òåëåâèçèÿòà. Çà íåùàñòèå è òîé âå÷å ñè çàìèíà.

Çà ïåðèîäà îò ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè ãëàâíèòå ñòó-äèÿ ñå ïîäõëúçíàõà â íåïëàòåæîñïîñîáíîñò. Ïðåç 1984 ã. òðèòå ãëàâíè òåëåâèçèîííè ìðåæè íàïðàâèõà êóìóëàòèâíà ïå÷àëáà îò $ 3800 ìèëèîíà. Äî 1988 ã. òÿ áåøå ñïàäíàëà íà $ 400 ìèëèîíà. Äíåñ òÿ å ïî-ìàëêî îò íóëà.11

Ãëàâíèòå ñ÷åòîâîäíè êíèãè íè êàçâàò, ÷å Õîëèâóä å èçãóáèë äîñåã ñ èäåàëèòå íà Àìåðèêà, êàêòî è ÷å àìåðè-êàíöèòå ñà ñå ðàçáîëåëè îò çëîâîíèåòî, èçëú÷âàùî ñå îò ñòóäèÿòà.

Ðàçðåøåíèåòî íå å ïðàâèòåëñòâåíî öåíçóðèðàíå, à èêî-

44

íîìè÷åñêè íàêàçàíèÿ. Ìàêàð ïàðèòå äà íå ñà êðàéíàòà ïîä-áóäà çà Õîëèâóä, âñå ïàê òå ñà ìíîãî âàæíè. Íàé-äîáðèÿò íà÷èí äà ñå îòúðâåì îò òîçè “ðàê”, êàçâà Àí Ëàíäúðñ, å äà ñå áîéêîòèðàò ñïîíñîðèòå. “Ïèøåòå äî ìðåæèòå, êîèòî èçëú÷âàò òîçè ïîòðåñàâàù ìàòåðèàë, è èì êàæåòå, ÷å íÿìà äà íàñòðîéâàòå ïðèåìàòåëèòå ñè íà òåõíèòå ñòàíöèè, äî-êàòî ïðîäúëæàâàò äà ïîêàçâàò ïîäîáíè ôèëìè. Ïîñëå ñå îáúðíåòå êúì ñïîíñîðèòå. Ïèøåòå èì è êàæåòå, ÷å íÿìà äà êóïóâàòå ïðîäóêòèòå èì, êàòî èì äàäåòå äà ðàçáåðàò çàïëàõàòà âè.” 12

Äàëè Õîëèâóä ùå âèäè ñâåòëèíàòà è ùå ïðîìåíè ñúð-öåòî ñè? Íå ñå îáçàëàãàì çà òîâà. Íî êîé çíàå. Ìîæå áè àêî äîñòàòú÷íî õîðà ñå èçêàæàò, íåùàòà ùå ñòàíàò ïî-ðàçëè÷íè.Ãëàâà 7 ÄÅÖÀ ÍÀ ÅÄÈÍ ÏÎ-ÆÅÑÒÎÊ ÁÎÃ

Ñïîðúò ñðåä ôèëîñîôèòå ïî îòíîøåíèå íà ñàìîîãðàíè-÷àâàíåòî è ñàìîóãàæäàíåòî å ñòàð êîëêîòî âðåìåòî. Âñÿêà ôèëîñîôèÿ ñè èìà ñâîèòå áîãîâå è õðàìîâå, à ÷îâåøêîòî åñòåñòâî íå ñå å ïðîìåíèëî ìíîãî ïðåç õèëÿäîëåòèÿòà. Òåõíèêèòå, êîèòî Ñàòàíà èçïîëçâà äíåñ, ñà ñàìî âèäîèç-ìåíåíèå íà òåçè, êîèòî å èçïîëçâàë ïðåç èñòîðèÿòà, çà äà ïîêâàðè è ðàçðóøè öåëè îáùåñòâà.

 äðåâíè âðåìåíà Áîæèÿò íàðîä îòíîâî è îòíîâî èçïà-äàøå â ãðÿõ ÷ðåç ïîêëîíåíèå íà ôàëøèâè áîãîâå. Ìîæå äà íè å îò ïîìîù äà ðàçáåðåì åñòåñòâîòî íà íÿêîè îò òåçè ëúæëèâè áîãîâå. Ùå âèäèì, ÷å âñúùíîñò òå ñà âñå îùå òâúðäå æèâè è äíåñ.

 äðåâíèÿ Ñðåäåí èçòîê òðè áîãà ñå ñúðåâíîâàâàõà â ïðåòåíöèÿòà ñè çà ïîñâåùåíèå: Ìîëîõ, öàðÿò íà æåñòî-

45

êîñòòà, Âààë, ãîñïîäàðÿò íà ñòðàñòòà, è Éåõîâà, Áîãúò íà ìèëîñòòà è ñïðàâåäëèâîñòòà.

Äà ðàçãëåäàìå ïúðâî áîã Ìîëîõ. Ïîêëîíåíèåòî ïðåä Ìîëîõ âêëþ÷âàøå óæàñíà æåñòîêîñò. Òî áå ñâúðçàíî ñ ÷îâåøêà æåðòâà è ïðîêàðâàíåòî íà äåöà ïðåç îãúí. Äó-ìàòà “Ìîëîõ” îçíà÷àâà âñúùíîñò “öàð”. Ìîëîõ áå öàð íà æåñòîêîñòòà. Âÿðâàòå èëè íå íÿêîè îò òåçè ïðàêòèêè

1 Àðòèñòúò Äæîó Ìàíòåãíà, öèòèðàí îò Äæàê Êðîë â Ïðåäëî-æåíèåòî, êîåòî òîé íå îòêàçà, Íþçóèê, 28 ìàé 1990 ã., ñòð. 69

2 Áðèãç, Áóôàëî íþç, 12 ñåïòåìâðè 1988 ã., ñòð. À-10. Ñúùî:1 Ìåäâåä, ñòð. 255

3 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 1974 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 715 Ìàðëåí Ñèìîíàñ, Ïîâå÷å ïóøà÷è ïî ôèëìèòå, îòêîëêîòî

â äåéñòâèòåëíîñò, ãëàñè ïðîó÷âàíåòî, Ëîñ Àíäæåëèñ Òàéìñ, 12 íîåìâðè 1992 ã., ñòð. À 14

6 Óèëäìúí, Íàøåñòâåíèöè, ñòð . 797 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 2838 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 2879 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 4910 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 33411 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 512 Àí Ëàíäåðç, ×èêàãî òðèáþí, 15 þëè 1991 ã.

46

ïðåæèâÿâàò äåéñòâèòåëíî ïðîáóæäàíå äíåñ.Ñëåä òîâà äà âèäèì âààëèìèòå. Òàêèâà èìàøå ìíîãî.

Äóìàòà “âààë” îçíà÷àâà “Ãîñïîä”, à Âààë áå ãîñïîäàðÿò íà ñòðàñòòà. Òîé áå ñ÷èòàí çà èçòî÷íèê íà çàãàäú÷íà ñèëà çà æèâîò è ðàñòåæ. Âÿðâàëî ñå, ÷å òîé ïðàâåë æèòîòî äà ðàñòå, ãðîçäîâîòî çúðíî äà íàçðÿâà, ìàñëèíàòà äà çðåå, à äåòåòî äà ðàñòå â óòðîáàòà. Òàêà ÷å Âààë áèë èçòî÷íèêúò íà ñèëàòà â ñåêñà äà ñúòâîðÿâà æèâîò. Îòòóê è ñåêñóàë-íèÿò àêò ñå ïðåâúðíàë â ñâåùåí àêò, ïîñâåòåí íà Âààë, à õðàìîâåòå íà Âààë èìàëè õèëÿäè æåíè æðåöè, êîèòî áèëè ñâåùåíè ïðîñòèòóòêè. ×îâåê ñå ïîêëàíÿë, êàòî ïðàâåë ñåêñ ñ æåíàòà æðåö.

Ïîäîáíà ðåëèãèÿ îêàçàëà ôàòàëíî ïðèâëè÷àíå íà ïî-íèçêàòà ñòàðàíà îò ÷îâåøêîòî åñòåñòâî, êàòî íàêðàÿ äîâåëà äî ïúëíà äåãðàäàöèÿ íà òâîðåíèåòî. Çàùî? Çàùî-òî õîðàòà íåèçáåæíî ùå ñòàíàò êàòî áîãà, íà êîéòî ñå ïîêëàíÿò. Õîðàòà, êîèòî ñå ïîêëàíÿò íà ïîêâàðåí áîã, ñå ïîêâàðÿâàò. Òåçè, êîèòî ñå ïîêëàíÿò íà áîã íà ìúçäîâúç-äàâàíåòî, ñòàâàò áåçìèëîñòíè. Êîãàòî ÷îâåê íÿìà íèùî ïî-âèñîêî îñâåí ñàìèÿ ñåáå ñè, íà êîåòî äà ñå ïîêëîíè, òîé íåèçáåæíî ùå ñå ïîäõëúçâà âñå ïî-íàäîëó.

Âèíàãè êîãàòî äðåâíèÿò Áîæè íàðîä, Èçðàèë, ïàäàøå â òåçè ïðèíèçèòåëíè ïðàêòèêè, Áîã îòäðúïâàøå áëàãîñëî-âåíèåòî Ñè îò íåãî, òàêà ÷å òîé ñå ñáëúñêâàøå ñ óæàñèòå íà âîéíàòà, ãëàäà èëè áåäñòâèåòî.

Äíåñ íèå âå÷å íå ñå ïîêëàíÿìà íà Âààë, íèòî íà Ìî-ëîõ. Íÿìàìå åçè÷åñêè õðàìîâå, êúäåòî ïîñëåäîâàòåëèòå íà Âààë è Ìîëîõ îòèâàò, çà äà áúäàò âúâåäåíè â òàéíèòå íà ñåêñà è íàñèëèåòî èëè íàïðîòèâ?

Äà ïîãîâîðèì ìàëêî çà êèíîòî. Ìîæå áè íèêîãà íå

47

ñòå ãî ìèñëåëè ïî òîçè íà÷èí, íî êèíîòî å åçè÷åñêèÿò äóáëèêàò íà öúðêâàòà, êúäåòî ïðîïîâåäèòå íà Ñàòàíà ñå ïðîïîâÿäâàò ïðåç íîùòà ñ ãîëÿìà åôåêòèâíîñò îò ñðå-áúðíèÿ åêðàí. Öúðêâàòà ñè èìà ìîëèòâåíè ñúáðàíèÿ, à è òåàòðèòå ñè èìàò çàêëèíàòåëíè ñúáèðàíèÿ, íà êîèòî äî îñíîâè ñå ðàçðóøàâàò äåñåòòå çàïîâåäè, à Áîæèÿòà ìèëîñò áèâà ïîäèãðàíà, êúäåòî ñúâðåìåííèÿò Ìîëîõ íà çâåðùèíèòå, êàêòî è ñúâðåìåííèÿò Âààë íà ïîõîòòà, áèâàò âúçâåëè÷àâàíè. Êèíîòî äîñòàâÿ ïðåä î÷èòå íè âúëíóâàù è îæèâÿâàù òðèöâåòåí ïðîöåñ íà ñíèìàíå, êîéòî å óíèçèòå-ëåí è ïîäúë â îáùåñòâîòî. Òî êàðà õîðàòà, êîèòî õîäÿò äà ãî ãëåäàò, äà èãðàÿò ðîëÿòà íà íàäçèðàòåë è äà èçâëè÷àò êîñâåíî óäîâîëñòâèå îò îáðèñóâàíåòî íà ÷óæäàòà áîëêà.  îñíîâàòà ñè êèíîòî å ñâåòñêà õóìàííà öúðêâà, öúðêâà, êîÿòî íå èçèñêâà íèêàêâî ïîñâåùåíèå, íå ïîäõðàíâà íè-êàêâî ïðèÿòåëñòâî, íå ïðèçîâàâà êúì íèêàêâà æåðòâà, íî â äåéñòâèòåëíîñò ñúáèðà ïðèíîøåíèÿ, ïðåäàâà öåííîñòè è ïðîìåíÿ ïîâåäåíèåòî ìíîãî åôåêòèâíî.

Ìîæå áè íÿêîè ùå ñè ïîìèñëÿò, ÷å ãîâîðÿ òâúðäå ñòðî-ãî. Ìîæå áè ùå ñå èçíåíàäàòå äà ðàçáåðåòå, ÷å ïîçèöèÿòà, êîÿòî çàåìàì, å òàçè íà õðèñòèÿíñêàòà öúðêâà ïðåç âåêîâå-òå. Âñúùíîñò íÿêîãà ïîñåùàâàíåòî íà òåàòúð áå ïðè÷èíà çà èçêëþ÷âàíå îò öúðêâàòà. Çàáåëåæåòå çàÿâëåíèåòî íà öúðêîâíèÿ îòåö Àòàíàñèé:

“Íèêîå îò äåöàòà íà öúðêâàòà íå òðÿáâà äà õîäè íà òåàòúð èëè íà ìåñòà çà ñúáèðàíå, íèòî íà íÿêàêâè äðóãè åçè÷åñêè ìåñòà. Àêî íÿêîé ñå îñìåëè äà îòè-äå òàì, ùå áúäå îòëú÷åí è èçîñòàâåí íàâúí, äîêàòî ñå ïîêàå.”1

Åäèí äðóã öúðêîâåí îòåö, Òåîôèëîñ Àíòèîõèéñêè, êà-

48

çàë ñëåäíîòî:

“Çàáðàíåíî íè å äîðè äà ñòàâàìå ñâèäåòåëè íà ãëàäèàòîðñêà áîðáà, äà íå áè äà ñòàíåì ó÷àñòíèöè è ñúó÷àñòíèöè â óáèéñòâîòî. Íèòî íè ñå ïîçâîëÿâà äà íàáëþäàâàìå äðóãè ñïåêòàêëè, äà íå áè î÷èòå è óøèòå íè äà ñå îñêâåðíÿò ÷ðåç ó÷àñòèå â ïåñíèòå, êîèòî ñå ïåÿò òàì.”2

Äà ñå âúðíåì äàæå îùå ïî-íàçàä âúâ âðåìåòî. Èìàëî åäèí þäåéñêè ôèëîñîô íà èìå Ôèëî, æèâÿë â Àëåêñàíäðèÿ ïî ñúùîòî âðåìå, êîãàòî Èñóñ æèâÿë â Þäåÿ. Åòî êàêâî êàçàë òîé çà òåàòúðà:

“Êàêâà äðóãà ïðè÷èíà ìîæåì äà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å èìà, ïîðàäè êîÿòî òåàòðèòå íàâñÿêúäå ïî ñâåòà ñà èçïúëíåíè åæåäíåâíî ñ íåèçáðîèìè ìíîæåñòâà? Õîðàòà, çàðîáåíè îò ìóçèêàëíè ïðåäñòàâëåíèÿ è ñïåêòàêëè, ïîçâîëÿâàò íà î÷èòå è óøèòå äà ñå ïðåíå-ñàò êúì íåîáóçäàíîòî; ïî÷èòàò ñâèðà÷èòå íà ëþòíÿ è ñúïðîâîæäàùèòå ãè ïåâöè, êàêòî è âñÿêàêúâ äðóã âèä îòïóñêàùà ìúæåòå è æåíèòå ìóçèêà; ïðàâÿò ñâîè ëþáèìöè òàíöüîðè è äðóãè àðòèñòè, ïîíåæå èçïúëíÿâàò è çàñòàâàò â ìåêóøàâè ïîçè è äâèæåíèÿ; àïëîäèðàéêè íåïðåñòàííèòå âîéíè, áåç äà âçåìàò ïîä âíèìàíèå ñîáñòâåíîòî ñè ðàçâèòèå èëè òîâà íà îáùíîñòòà ñè, íî êàêâèòî ñà îêàÿíè, ïðåêàòóðâàò öåëèÿ ñè æèâîò ÷ðåç î÷èòå è óøèòå ñè.”3

Èçãëåæäà, ÷å ïðåç öÿëàòà çàïàäíà èñòîðèÿ òåàòúðúò íè-êîãà íå ñå å ñëàâåë ñ âèñîê ñòàíäàðò íà ìîðàëíîñò. Äíåñ, êîãàòî õîäèòå íà òåàòúð, âèå íå ñòå ïðîñòî çðèòåë, à ó÷àñ-òíèê. Òàêñèòå, êîèòî çàïëàùàòå, ïîääúðæàò Õîëèâóä.

49

Çà íåùàñòèå äíåñ ÷îâåê íå ìîæå äà èçáåãíå òåçè çëè-íè, êàòî ïðîñòî èçáÿãâà òåàòúðà. Òîêñè÷íèÿò îòïàäúê íà Õîëèâóä ñå èçëèâà âúâ âñåêèäíåâèåòî íè. Äíåñ íà ÷îâåê, æèâååù â ïðîâèíöèÿòà, íå ìó ñå íàëàãà äà èçëåçå îò äîìà, çà äà ñå èçëîæè íà óïàäúêà íà ãðàäà. Ñåãà åëåêòîðííîòî ñâåòèëèùå ñòîè â ñòàÿòà. Òàêà ÷å òðÿáâà äà ðåøèì ñàìî êàêâà ÷àñò îò ñâåòà èñêàìå äà âíåñåì â äîìà ñè.

Òîâà, êîåòî òåëåâèçèÿòà íè äîíàñÿ, å êàðòèíà íà åäíî îáùåñòâî, êîåòî å ïî÷òè èçöÿëî ÷óæäî íà íåáåñíîòî öàð-ñòâî. Òîâà å åäèí ñâÿò áåç Áîã. Òðàãåäèÿòà å, ÷å íà ìíîãî õðèñòèÿíè èì å óäîáíî â ñâåòà.

 1Ïåòðîâî 2:11 Ïåòúð ïèøå: “Íàñúð÷àâàì âè, êàòî ÷óæäåíöè è ñòðàííèöè íà ñâåòà, äà ñå âúçäúðæàòå îò ãðå-õîâíè æåëàíèÿ.”

Íåêà äà âèäèì òîâà ëèöå â ëèöå: ñâåòúò èìà äà íè ïðåäëîæè îòâðàòèòåëåí æðåáèé ïîâå÷å îò êîãàòî è äà áèëî. Îáà÷å åäíî íåùî å íåðåäíî: òîé íå å íàøèÿò äîì. Õðèñòèÿíèòå íå áè òðÿáâàëî íèêîãà äà ñå ÷óâñòâàò óäîá-íî â ñâåòà, ïîíåæå ñà ãðàæäàíè íà åäíà äðóãà ñòðàíà, íèå ñìå ÷óæäåíöè òóê.

ßêîâ 4:4 êàçâà: “Âèå ïðåëþáîäåéöè, íå çíàåòå ëè, ÷å ïðèÿòåëñòâîòî ñúñ ñâåòà å âðàæäà ïðîòèâ Áîãà?È âñåêè, êîéòî èçáèðà äà å ïðèÿòåë íà ñâåòà, ñòàâà âðàã íà Áîãà.”

Áîã íè ïðèçîâàâà íå äà ñå îòêàæåì îò ñâåòà, à îò ïðè-íèçÿâàùèòå öåííîñòè è ïîêâàðÿâàùèòå óäîâîëñòâèÿ, êîèòî ãî õàðàêòåðèçèðàò. Ïúðâî Éîàíîâî ïîñëàíèå 2:16 îáÿñíÿâà êàêâè ñà òå: “ïîæåëàíèÿòà íà ãðåõîâíèÿ ÷îâåê, ïîõîòòà íà î÷èòå è íàäóâàíå ñ òîâà,êîåòî èìà è ïðàâè”. Òîâà ñà öåííîñòèòå íà ñâåòà, êàçâà Éîàí. Òîâà ñà ñúùî è öåííîñòèòå íà òåëåâèçèÿòà.

Äà ñå îòêàæåì îò ñâåòà íå îçíà÷àâà äà ñå îòêàæåì îò ðàçâëå÷åíèåòî. Òîâà íå îçíà÷àâà äà ñå îòêàæåì îò êðàñî-

50

òàòà. Íèòî îçíà÷àâà äà ñå îòêàæåì îò îáðàçîâàíèåòî è îáó÷åíèåòî. Òîâà îçíà÷àâà äà èçáÿãâàìå îíåçè àòðàêöèè, êîèòî ïîñòàâÿò ÷îâåêà íà ïúòÿ êúì ëè÷íà è íàöèîíàëíà ðàçðóõà.

Àêî èìàìå íàìåðåíèåòî äà ðàçâèåì è ïîääúðæàìå åäíà ÷èñòà è çäðàâîñëîâíà îêîëíà ñðåäà çà ñåìåéñòâàòà ñè, ùå òðÿáâà äà ïîñëåäâàìå ñúâåòà íà îíåçè äîáðè ìúæå, êîèòî ãîâîðåõà çà Áîãà â áèáëåéñêè âðåìåíà. Ïñàëìèñòúò Äàâèä êàçà: “Íå ùå ïîñòàâÿ ïðåä î÷èòå ñè íèùî ëîøî” (Ïñàëì 101:3).

Çàùî çà íàñ å òîëêîâà âàæíî äà ïîñëåäâàìå òîçè ñúâåò? Ïîíåæå òîâà, êîåòî âèæäàìå, êîåòî ÷óâàìå, êîåòî èçæèâÿ-âàìå, òîâà è ñòàâàìå. ×ðåç ãëåäàíå ñå ïðîìåíÿìå.

 êíèãàòà ñè “Ëèñòà îò òðåâàòà” Óîëò Óèòìàí êàçâà òîâà ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: “Èìàøå åäíî äåòå, êîåòî ñè âúðâå-øå íàïðåä âñåêè äåí... è ïúðâîòî íåùî, íà êîåòî ïîãëåäúò ìó ñå ñïðÿ, íà òîâà è çàïðèëè÷à òî ... è òîçè ïðåäìåò ñòàíà ÷àñò îò äåòåòî çà äåíÿ èëè çà îïðåäåëåíà ÷àñò îò äåíÿ ... èëè çà ìíîãî ãîäèíè, êîèòî îò ñâîÿ ñòðàíà óäúëæèõà îùå ìíîãî ãîäèøíè öèêëè.”

Ïàïà Àëåêñàíäúð ïèøå ñëåäíîòî:

“Ïîðîêúò å ÷óäîâèùå ñ òîëêîâà ñòðàõîâèòà âúíøíîñò,

÷å çà äà ñå íàìðàçè, òðÿáâà äà ñå âèäè.Íî àêî ñå ãëåäà òâúðäå ÷åñòî è ñòàíå ïîçíàòî

íà î÷èòå,ïúðâî ùå ãî èçòúðïèì, ïîñëå ùå ñúæàëÿâàìå, à

ñëåä òîâà ùå ãî ïðåãúðíåì.”4

 êíèæêàòà ñè “Çâóöè” Àðòóð Ëåíåõàí ðàçêàçâà èñòî-ðèÿ çà åäèí âèä ðèáà, ÷èéòî äîì å íåàïîëñêèÿò çàëèâ â

51

Èòàëèÿ. Òàçè ïèõòèåñòà ðèáà ñå íàðè÷à ìåäóçà.  çàëèâà èìà è íàé-ðàçëè÷íè îõëþâè. Êîãàòî òåçè îõëþâè ñà ìàë-êè, ìåäóçàòà ìîæå äà ïîãúëíå åäèí îò òÿõ. Ïèõòèåñòàòà ðèáà ïðèäúðïâà îõëþâ÷åòî êúì õðàíîïðîâîäà ñè. Îáà÷å îõëþâ÷åòî ñå ïðåäïàçâà ÷ðåç îáâèâêàòà ñè. Ïèõòèåñòàòà ðèáà íå ìîæå äà ãî ñìåëè. Îõëþâ÷åòî ñå çàõâàùà êúì âúò-ðåøíàòà ñòðàíà íà ïèõòèåñòàòà ðèáà è áàâíè÷êî çàïî÷âà äà ñå õðàíè îò íåÿ. Äîêàòî äîñòèãíå çðåëîñò, òî èçÿæäà öÿëàòà ìåäóçà.

Ïðèÿòåëþ, ïîíÿêîãà íåùàòà, êîèòî ïîãëúùàìå, íè èçêîíñóìèðàò. Íåùà, êîèòî ïîåìàìå â ñúðöàòà ñè, ìîæå äà ãè çàêîðàâÿò. Íåùàòà, íà êîèòî ïîçâîëÿâàìå äà âëÿçàò â äóøàòà íè, ìîæå äà ÿ îïóñòîøàò. Âíèìàâàéòå, ìíîãî âíèìàâàéòå êàêâî ùå ïîçâîëèòå äà ïðåìèíå ïðåç î÷èòå â ñúðöåòî âè. Íå ïîçâîëÿâàéòå íà ôèëîñîôèÿòà íà ñâåòà óìåëî è íåçàáåëåæèìî äà èíôåêòèðà ìèñëåíåòî âè. Áîã å íàìèñëèë çà âàñ íåùî ïî-äîáðî.

 äðåâíèòå âðåìåíà ïîêëîíåíèåòî â êàïèùàòà íà Ìî-ëîõ è Âààë äîâåäå äî èçòðåáâàíåòî íà òåçè êóëòóðè. Íî ïîêëîíåíèåòî íà Éåõîâà, Áîãà íà ìèëîñòòà, ðîäè åäíà êóëòóðà, êîÿòî ñúùåñòâóâà äî äíåñ, êàòî íîñè ðàäîñò íà ìíîçèíà.

Íà ÷èé áîã ñòå äåòå?Ãëàâà 8ÓÌÑÒÂÅÍÈßÒ ÐÅÄÓÊÒÎÐ

Êàêâî ëè ñà ïðàâåëè õîðàòà ïðåç òúìíèòå âåêîâå ïðåäè äà ñå ñäîáèÿò ñ òåëåâèçîðà? Ñïîìíÿòå ëè ñè? Äî 1952 ã. òåëåâèçèîííè ïðèåìíèöè ìîæåøå äà ñå îòêðèÿò ñàìî â îêîëî 50% îò äîìîâåòå â Ñåâåðíà Àìåðèêà. Õîðàòà ðÿçêî íàìàëèëè õîäåíåòî ñè íà ãîñòè è ïîñåùåíèåòî íà ðàçâëå-

52

÷åíèÿ. Äåöàòà çàïî÷íàëè äà ñè ëÿãàò ïî-êúñíî âå÷åð, êàòî îòäåëÿëè ïî-ìàëêî âðåìå çà äðåáíèòå ñè åæåäíåâíè ðàáîòè è èãðà. Ñåìåéñòâàòà çàïî÷íàëè äà èçîñòàâÿò îáùóâàíåòî. Âðåìåòî çà õðàíàíå áèëî ñìåíåíî, ñúîáðàçÿâàéêè ñå ñ òåëå-âèçèîííàòà ïðîãðàìà. Ïîÿâèëè ñå íîâè ïðîäóêòè òåëåâè-çèîííè âå÷åðè, êîèòî ìîæåëî äà ñå ïðîâåäàò íà îòêðèòî, êàòî îáñëóæâàëè ñ ïîäíîñè çà ïðåä ïðèåìíèêà.

Äíåñ ïîâå÷åòî õîðà ñè èìàò òåëåâèçîðè, âìåñòî âîäîïðî-âîäíà èíñòàëàöèÿ. À êàòî çàãîâîðèõìå çà âîäîïðîâîäèòå, èíæåíåðèòå ïî âîäíèòå ñèñòåìè òðÿáâà ïîíàñòîÿùåì äà èçìèñëÿò ãðàäñêè ñèñòåìè çà âîäîñíàáäÿâàíå, êîèòî äà ñå ïðèñïîñîáÿò êúì íàïðåæåíèåòî íà ïîñòúïâàùàòà âîäà, ïðè÷èíåíî îò ìàñîâîòî ïðèèæäàíå íà òîàëåòíà âîäà ïî âðåìå íà ðåêëàìèòå òî÷íî ïðåäè âðåìåòî çà òåëåâèçèÿ. Òå íàðè÷àò òîâà “ïðèèæäàùèÿò ôàêòîð”.1

Åäèí ó÷åí, ðîäîì îò Ðóñèÿ, íà èìå Âëàäèìèð Êîçìà

1 Àòàíàñèé, Êàíîíè, 262 Òåîôèëóñ Àíòèîõèéñêè, Àä Àâòîëèêóì 3:153 Ôèëî, Àãðèêóëòóðà, 354 Ïàïàòà, Åñå çà ÷îâåêà.

53

Çâîðèêèí å îòãîâîðåí äî ãîëÿìà ñòåïåí çà èçîáðåòÿâàíåòî íà òåëåâèçèÿòà, êîåòî ãî å íàïðàâèëî åäèí îò íàé-èçâåñ-òíèòå îòêðèâàòåëè íà âðåìåòî. Ñàìèÿò Çâîðèêèí íå áèë êîé çíàå êîëêî åíòóñèàçèðàí ïî îòíîøåíèå íà òîâà, êîåòî ñå ñëó÷èëî ñ èçîáðåòåíèåòî ìó. Íà äåâåòäåñåò è âòîðèÿ ñè ðîæäåí äåí Çâîðèêèí èçðàçèë îòâðàùåíèåòî ñè îò òàçè ðàáîòà: “Íèêîãà íå áèõ ïîçâîëèë íà äåöàòà ñè äîðè äà ñå ïðèáëèæàò äî òîâà íåùî”.2

À êàêâî ùå êàæåø òè çà òâîèòå äåöà, ïðèÿòåëþ? Äîñåãà ðàçãîâàðÿõìå çà ïðîáëåìà ñ íàñèëèåòî íà åêðàíà. Íî äàëè òîâà å åäèíñòâåíèÿò ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ òåëåâèçèÿòà? Äà ïðåäïîëîæèì, ÷å ñ åäíî èçùðàêâàíå ñ ïðúñòèòå áèõìå ìîã-ëè äà îòìàõíåì âñè÷êèÿ ñåêñ è íàñèëèå îò òåëåâèçèÿòà è ôèëìèòå â Àìåðèêà äíåñ. Äàëè òîãàâà òåëåâèçèÿòà ùåøå äà å âúçìîæíîñò çà áåçîïàñíî ïðåêàðâàíå íà âðåìåòî? Èëè èìà íÿêîè äðóãè, ïî-íåóëîâèìè, ïî-äúëáîêè ïðîáëåìè?

 òàçè ãëàâà èñêàì äà ïîãîâîðèì çà íÿêîè ñåðèîçíè ðåçåðâè, êîèòî èìàì ïî îòíîøåíèå íà òåëåâèçèÿòà, êàòî îñòàâèì íàñòðàíà áëÿñêàâîòî ïðåâúçíàñÿíå íà ñåêñà è íàñèëèåòî.

Òåëåâèçèîííèòå äèðåêòîðè áèõà èñêàëè äà ïîâÿðâàòå, ÷å òåëåâèçèÿòà ñúùåñòâóâà ïðîñòî çà äà âè ðàçâëè÷à. Íî èñòèíñêîòî íàìåðåíèå íà òåëåâèçèÿòà íå å äà âè ðàçâëè-÷à, à äà ïðîäàâà ïðîäóêòè è äà ìàíèïóëèðà îáùåñòâåíîòî ìíåíèå. Âñëåäñòâèå òîâà å äàëî íÿêîè òâúðäå òðåâîæíè ñòðàíè÷íè åôåêòè.

Ïðåäè âñè÷êî òåëåâèçèÿòà èìà ñêëîííîñò äà çàòúïÿâà óìà. Òÿ å åäíî óìîóñïîêîèòåëíî. Òÿ å ñêëîííà äà íàìà-ëÿâà ñïîñîáíîñòòà çà ðàçðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå è äà ñå ìèñëè àíàëèòè÷íî, ïîíåæå ïðåäñòàâÿ òåõíèòå ãîòîâè

54

ðàçðåøåíèÿ. Òÿ íàìàëÿâà ñïîñîáíîñòòà íåùàòà äà ñå âè-äÿò â ïðåäñòàâèòå è äà ñå ñúòâîðÿò, ïîíæå õðàíè ìëàäèòå óìîâå ñ íàãîòîâî èçãîòâåíè ïðåäñòàâè. Ïî òîçè íà÷èí òÿ ðåäóöèðà èçîñòðÿíåòî íà âíèìàíèåòî. Ó÷èòåëèòå â äåò-ñêèòå ãðàäèíè è ó÷èëèùàòà êàçâàò, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿ ñå íàáëþäàâà äðàìàòè÷íà ïðîìÿíà â ó÷åíèöèòå èì. Òå èìàò ïî-ìàëêî æåëàíèå äà ó÷àò, ïî-ìàëêà ñïîñîáíîñò äà ñå ñúñðåäîòî÷àâàò, êàêòî è ïîâå÷å ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ïîâåäåíèåòî.

Òåëåâèçèÿòà ïðåïîäàâà öåííîñòòèòå íà àðîãàíòíîñòòà, áåçî÷ëèâîñòòà è íåóâàæåíèåòî êúì äðóãèòå. Çíà÷èòåëíà ÷àñò îò òåëåâèçèîííèÿ õóìîð ñå îñíîâàâà íà îáèäàòà. Äà ñå óíèæè íÿêîé äðóã å íåùî ìíîãî óìíî. Ïî òåëåâèçèÿòà äåöàòà ñà ïî-ìúäðè îò âúçðàñòíèòå, òàêà ÷å íå èì äúëæàò íèêàêâî óâàæåíèå. Äîðè “Óëèöà Ñåçàì” íå ó÷è äåöàòà íà öåííîñòè êàòî óâàæåíèå êúì ðîäèòåëèòå è ñïîäåëÿíå íà èãðà÷êèòå ñ äðóãèòå.

Òåëåâèçèÿòà ïîãëúùà ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò âðåìåòî íà äåòåòî â ïàñèâíî áåçäåéñòâèå, êîåòî áè ìîãëî äà ñå óïîò-ðåáè çà èçâúðøâàíå íà íåùî ïîëåçíî, çà ïîäîáðÿâàíå íà ñàìî÷óâñòâèåòî èì. Òåëåâèçèÿòà óæàñíî âúçïðåïÿòñòâà èíäèâèäóàëíàòà ïðîäóêòèâíîñò è ðàñòåæ. Ðàçìèñëè çà òîâà, ïðèÿòåëþ: àêî áåøå ïîñâåòèë öÿëîòî âðåìå, êîåòî ïðåêàðâàø â ãëåäàíå íà òåëåâèçèÿ â èçó÷àâàíå íà íÿêàêâà ìàëêà îáëàñò íà ïîçíàíèåòî, äíåñ ìîæåøå äà ñè åäèí îò âåëèêèòå ñâåòîâíè åêñïåðòè ïî òîçè âúïðîñ. Åäíî íåùî å õóáàâî ïðè òåëåâèçèÿòà: ëåñíî å äà ÿ çàãúðáèø. Âñè÷êî, êîåòî òðÿáâà äà íàïðàâèø, å äà èçêëþ÷èø òåëåâèçîðà, êîãàòî îñòàíàëèòå èçîñòàâàò â ñðàâíåíèå ñ òåá, ïðîäúë-æàâàéêè äà ãëåäàò!

À ùî ñå îòíàñÿ äî ñàìî÷óâñòâèåòî, ïðåäñòàâåòå ñè êàê ñå ÷óâñòâàò îáèêíîâåíèòå Äæîó è Ñàëè, êîãàòî ñå ñðàâíÿ-

55

âàò ñ Àðíîëä Øâàðöåíåãåð èëè Êèì Áåéñèíäæúð?Òåëåâèçèÿòà íàáëÿãà òâúðäå ìíîãî íà èçêóñòâåíè êà÷åñ-

òâà êàòî âúíøíîñò, ÷àð è ïîêàçíîñò. Êðàéíèòå é öåííîñòè ñà ïàðèòå, óìúò è êðàñîòàòà. Òåëåâèçèÿòà íè ïðåäñòàâÿ åäíà ðîìàíòè÷íà ñòðàíà íà ìå÷òèòå, êúäåòî äíåøíîòî ïî-âåäåíèå íÿìà íèêàêâè ïîñëåäñòâèÿ çà â áúäåùå è êúäåòî èçâåñòíè ëè÷íîñòè íè êàíÿò äà èì ñå íàñëàæäàâàìå.  óìî-âåòå íà ìëàäèòå ñå èíôèëòðèðà îòíîâî è îòíîâî âåñòòà, ÷å, àêî íå ïðèòåæàâàò îïðåäåëåíè ìàòåðèàëíè íåùà è äðåõè è àêî íå ñå äúðæàò ïî îïðåäåëåí íà÷èí, ùå áúäàò îòâðúõëåíè îò îáùåñòâîòî. Òåëåâèçèÿòà ñúçäàâà åäèí èçêóñòâåí ñâÿò íà êðàñîòà, áëÿñúê è âúëíóâàùî äåéñòâèå àç íàðè÷àì òî-âà ÿõòà íà ôàíòàçèÿòà, êîåòî êàðà õîðàòà äà ñå ÷óâñòâàò íåóäîâëåòâîðåíè îò ñîáñòâåíèÿ ñè ñâÿò, êîéòî å òúï, ìðà-÷åí è ñêó÷åí â ñðàâíåíèå ñ äðóãèÿ. Íî ïîíåæå ìàëêî õîðà ìîãàò äà ñå ñðàâíÿò ôèçè÷åñêè ñúñ çâåçäèòå, êîèòî âèæäàò ïî òåëåâèçèÿòà, èëè ñ òåõíèòå èçìèñëåíè ïîñòèæåíèÿ, òå èìàò íèñêî ñàìî÷óâñòâèå è äîðè ñå íåíàâèæäàò.

Òåëåâèçèÿòà å îòãîâîðíà äîðè è çà îïðåäåëåíà ÷àñò îò ïðåêàëåíàòà ïúëíîòà â ñòðàíàòà. Î÷åâèäíî òîâà íå ñå äúëæè ïðîñòî íà ôàêòà, ÷å ïúëíè÷êèòå çàêðúãëåíè õîðà ñå äâèæàò ïî-ìàëêî, à ÿäàò ïîâå÷å. Ñïîðåä ïðîó÷âàíå ïðåç ôåâðóàðè 1993 ã. â èçäàíèå íà “Ïåäèàòðè” ñàìèÿò àêò íà ãëåäàíå íà òåëåâèçèÿ ìîæå äà ïðåäèçâèêà íàïúëíÿâàíå. Èç-ñëåäîâàòåëè îò óíèâåðñèòåòà Ìåìôèñò Ñòåéò è óíèâåðñè-òåòà â Òåíåñè, Ìåìôèñ, óñòàíîâèëè, ÷å ìîìè÷åòà îò îñåì äî äâàíàäåñåò ãîäèíè, êîèòî ãëåäàëè åïèçîä îò “×óäåñíè ãîäèíè”, åäíà óìåðåíà ïðîãðàìà, èçãàðÿëè ïî-ìàëêî êàëî-ðèè, îòêîëîêîòî ïðè ëåæåíå çà 25 ìèíóòè! Ó÷åíèòå óñòà-íîâèõà, ÷å ãëåäàíåòî íà òåëåâèçèÿ çàáàâÿ ìåòàáîëèçìà íà ìîìè÷åòàòà êàêòî ñ íàäíîðìåíî, òàêà è ñ íîðìàëíî òåãëî. “Äåöàòà èëè ñå âúðòÿò ïî-ìàëêî, êîãàòî ãëåäàò òåëåâèçèÿ,

56

îòêîëêîòî êîãàòî ñè ïî÷èâàò, êàçâàò ó÷åíèòå, èëè ñåãà âíèìàâàéòå òåëåâèçèÿòà ïîñòàâÿ äåöàòà ïðîñòî â åäíî ñúñòîÿíèå, òâúðäå áëèçêî äî òîâà íà ìåäèòèðàíåòî.” Èçñ-ëåäîâàòåëèòå ïðåäóïðåæäàâàò, ÷å îòêðèòèÿòà èì ìîæå è äà íå ñå îòíàñÿò çà ïðîãðàìèòå ñ íàñèëèå è ñåêñ. Íî òå íè ïîìàãàò äà ñè îáÿñíèì çàùî äåöàòà, êîèòî ãëåäàò ìíîãî òåëåâèçèÿ, ñà ñêëîííè êúì íàïúëíÿâàíå ïîâå÷å îò òåçè, êîèòî íå ãëåäàò.3

Òåëåâèçèÿòà ïðèòúïÿâà åìîöèîíàëíîòî íè îòðåàãèðà-íå ñïðÿìî ÷îâåøêîòî ñòðàäàíèå. Òÿ íè ó÷è äà ïðèåìàìå ñïîêîéíî ñèòóàöèèòå, êîèòî â íîðìàëíèÿ æèâîò áèõà ïðåäèçâèêàëè ñúëçè, øîê èëè áóðíî âúçìóùåíèå. Ìíîçè-íà äíåñ íå ñå øîêèðàò îò íèùî è äîðè ñå õâàëÿò ñ òîâà. Íî ñïîñîáíîñòòà íèùî äà íå å â ñúñòîÿíèå äà òå øîêèðà ìîæå äà å ïðèçíàê çà ïðèòúïåíè åìîöèè. Òåëåâèçèÿòà íè êàðà äà òîëåðèðàìå íåïðàâäàòà è òðàãåäèÿòà, áåç äà ïðåä-ïðèåìàìå êàêâîòî è äà áèëî äåéñòâèå, à ïî òîçè íà÷èí ñå ó÷èì íà àïàòèÿ, êîÿòî íè ïðàâè áåç÷óâñòâåíè è ïî-ìàëêî ñïîñîáíè äà îáè÷àìå.

Äîêàòî íàìàëÿâà ñúçíàíèåòî íè çà íåñïðàâåäëèâîñòòà êúì äðóãèòå, òåëåâèçèÿòà èçâèñÿâà ñúçíàíèåòî íè çà íåï-ðàâäèòå, èçâúðøåíè êúì íàñ ñàìèòå. Òÿ ó÷è, ÷å çà îáèäèòå è íåçà÷èòàíåòî òðÿáâà äà ñè îòìúñòèø.

Ïîðàäè ïðåêîìåðíîòî íàáëÿãàíå íà ïðåñòúïíîñòòà òåëå-âèçèÿòà ó÷è, ÷å ñâåòúò å âðàæäåáíî, ñòðàõîâèòî è óæàñíî ìÿñòî çà æèâååíå. Ïðîãðàìèòå íà íîâèíèòå ïîñòîÿííî îìàëîâàæàâàò äîáðèòå íîâèíè, à íàáëÿãàò íà íåãàòèâíèòå. Óñòàíîâåíî å, ÷å õîðàòà, êîèòî ãëåäàò ïîâå÷å òåëåâèçèÿ, ïîâå÷å ñå ñòðàõóâàò.

À êàêâî ùå êàæåì çà òåëåâèçèÿòà è àëêîõîëà? Ñòàòèñ-òèêèòå ïîñî÷âàò, ÷å ñðåäíèÿò çðèòåë ùå âèäè äåâåòäåñåò õèëÿäè ñëó÷àÿ äà ñå ïèå äî 21-ãîäèøíà âúçðàñò, à 100 000

57

ðåêëàìè íà áèðà äî 18 ãîäèøíà âúçðàñò. Òîâà âñå îùå å íåïðîâåðåíî è íå ìó ñå îáðúùà âíèìàíèå îò ñòðàíà íà áåçîòãîâîðíèòå ìðåæè âúïðåêè ôàêòà, ÷å 25 000 äóøè çà-ãèâàò ãîäèøíî ïðè êàòàñòðîôè îò ïèÿíñòâî.4

Ïðè âñå òîâà åäíà äðóãà îáëàñò, êîÿòî òðÿáâà äà ñå âçå-ìå ïîä âíèìàíèå, ñïîðåä Ðè÷àðä Äæ.Íîéõàóç, äèðåêòîð íà Öåíòúðà ïî ðåëèãèÿòà è îáùåñòâîòî â Íþ Éîðê Ñèòè, å âúçõâàëÿâàíåòî îò ñòðàíà íà òåëåâèçèÿòà íà áîãàòñòâîòî è ìàòåðèàëèçìà5 çà ñìåòêà íà ìîðàëíîñòòà. Çàãðèæåíîñòòà íà Íîéõàóç å èëþñòðèðàíà â îòêðèòèÿòà íà Õåðáúðò Ëîí-äîí, êîéòî ïðîâåë èíòåðâþ ñ ãðóïà ãèìíàçèñòè îòíîñíî âëèÿíèåòî íà ãëåäàíåòî íà òåëåâèçèÿ âúðõó ñîáñòâåíîòî èì ñîöèàëíî ïîâåäåíèå. Ëîíäîí, êîéòî ðàáîòåë ïî ïðîãðàìà çà îáùåñòâåíî îñâåäîìèòåëíî îáñëóæâàíå, óñòàíîâèë,÷å âåñåêè åäèí ó÷åíèê ïîîòäåëíî êàçàë, ÷å áè âñòúïèë â íåìî-ðàëíè îòíîøåíèÿ, àêî òîâà å ïîñëåäíèÿò âúçìîæåí íà÷èí äà çàïàçè ôóêöèîíèðàíåòî íà áèçíåñà ñè.

Ëîíäîí ïèøå: “Îïðàâäàâà ëè öåëòà ñðåäñòâàòà?” “Äà” - êàçâàò àâòîðèòå íà òåëåâèçèîííèòå ïðîãðàìè, “Äà” - êàç-âàò è ó÷åíèöèòå, êîèòî ðåäîâíî ãëåäàò òåëåâèçèÿ .... Âåñòòà å áåçêðàéíî ÿñíà: íåìîðàëíîòî ïîâåäåíèå, êîåòî îïðàâÿ íåùàòà è ðàç÷èñòâà ñìåòêèòå, å ïðèåìëèâî çà òåëåâèçèîí-íèÿ ãåðîé îò íîâèÿ âåê.”6

Åäèí îò íàé-ãîëåìèòå ïðîáëåìè íà òåëåâèçèÿòà å ïðî-ìÿíàòà íà ìîäåëèòå. Ãåðîèòå îò êèíîòî â÷åðà áÿõà ïî-ãî-ëåìè îò æèâîòà, äíåñ òå ñà ïî-ìàëêè, ïî íåçíà÷èòåëíè, ïî-íèçêè îò æèâîòà. Òå ñà ñêëîííè äà ñòàíàò ïñèõîïàòè, ìàíèïóëàòîðè, äà óïðàæíÿâàò íàñèëèå, äà ñà áåçðàçáîðíè èëè àë÷íè, ðÿäêî ñå ñëó÷âà äà ñà ñàìîæåðòâåíè. Ðÿäêî ñòà-âàò îáðàçöè íà áåçóïðå÷íîñò. Òå íå âúïëúùàâàò íèêàêâè áëàãîðîäíè èäåàëè, êúì êîèòî ìîãàò äà ñå ñòðåìÿò ìëà-äèòå óìîâå, òå ïðîñòî ïîíèæàâàò îáùîïðèåòèÿ ñòàíäàðò

58

çà ìîðàëíîñò.Âñè÷êî êàçàíî äîòóê ïîêàçâà, ÷å ñëó÷àÿò ñ òåëåâèçèÿòà

ïîäëåæè íà êðàéíî îñúæäàíå. Áåçðàçáîðíîòî ãëåäàíå îñà-êàòÿâà óìà, äóøàòà è òÿëîòî. Ìîæå áè íÿìà ïî-óìåñòåí ñòèõ â Ïèñàíèåòî âúâ âðúçêà ñ òîâà îò Ôèëèïÿíè 4:8: “È íàêðàÿ, áðàòÿ, âñè÷êî, êîåòî å èñòèííî, áëàãîðîäíî, ïðà-âî, ÷èñòî, ïðåêðàñíî, äîñòîéíî çà âúçõèùåíèå àêî íåùî å ñúâúðøåíî è ïîõâàëíî ìèñëåòå çà òàêèâà íåùà”.Ãëàâà 9ÏÐÎÇÎÐÖÈ ÊÚÌ ÄÓØÀÒÀ

×óâàëè ëè ëè ñòå íÿêîãà ñúâðåìåííàòà âåðñèÿ íà 23 ïñàëì îò òåëåìàíèàê?

Òåëåâèçèÿòà å ïàñòèð ìîé. Äóõîâíèÿò ìè ðàñòåæ ùå ïðåòúðïè ëèøåíèÿ. Òåëåâèçèÿòà ìå êàðà äà ñåä-íà è íèùî äà íå ïðàâÿ, ïîíåæå èçèñêâà âñè÷êîòî ìè ñâîáîäíî âðåìå. Òÿ âúçâðúùà ïîçíàíèåòî ìè çà íåùàòà â ñâåòà è ìå äúðæè íàñòðàíà îò èçó÷àâàíåòî íà Áîæèåòî Ñëîâî. Ïî ïúòåêèòå íà ëåêàòà âúçáóäà ìå âîäè, íà îìàãüîñâàíåòî, îñàêàòÿâàíåòî è ïîõîòòà çàðàäè çàáàâëåíèåòî, òàêà ÷å ïðîïóñêàì áîãîñëóæå-íèÿòà è íå âúðøà íèùî çà Áîæèåòî öàðñòâî.

Äà, äîðè è äî 100 ãîäèíè äà æèâåÿ, ùå ïðîäúë-æàâàì äà ãëåäàì òåëåâèçîðà, äîêàòî ïðîäúëæàâà äà ðàáîòè, ïîíåæå òîé å íàé-áëèçêèÿò ìè ïðèÿòåë. Çâóêúò è êàðòèíàòà ìó, òå ìå óòåøàâàò.Òå ïðèãîò-âÿò çàáàâëåíèå çà ìåí è ìå äúðæàò íàñòðàíà, çà äà íå ïðåêàðâàì âðåìå ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè. Òå èçïúë-âàò ãëàâàòà ìè ñ èäåè, ðàçëè÷íè îò èçëîæåíèòå â Áîæèåòî Ñëîâî. Æèâîòúò ìè ïðåëèâà ñúñ ñïîðîâå

59

è ìúêè.Ñúñ ñèãóðíîñò íèùî äîáðî íå ùå äîéäå â æèâîòà

ìè, ïîíåæå òåëåâèçèÿòà íå ìè ïðåäîñòàâÿ âðåìå äà âúðøà Áîæèÿòà âîëÿ; òàêà ùå æèâåÿ ïðè äÿâîëà è àíãåëèòå ìó çàâèíàãè.

1 Ãðåã À. Ëåâèñ, 15 000-÷àñîâàòà êðóøêà, Êàìïàñ Ëàéô, îê-òîìâðè 1977 ã., ñòð. 47 ô, èçâëå÷åíî îò Ãðåã À. Ëåâèñ, “Òåëåâèçè-îííèÿò îòïàäúê: êàêâî ìîæåø äà ïðàâèø ñúñ ñåêñà è íàñèëèåòî ïî òåëåâèçèÿòà?” (Òîìàñ Íåëñúí, 1977 ã.)

2 Ãîðäúí Íèêåë, Ðàäîñòèòå íà åäíî ëÿòî áåç òåëåâèçèÿ, Ñå-ìåéñòâîòî íà ôîêóñ, þíè 1984 ã., ñòð. 7

3 Ðèòà Ðóáèí, Êåðè Õàíúí è Ìàðãàðåò Ìàíèêñ, Íîâèíè, êî-èòî ìîæåø äà èçïîëçâàø, Íîâèíèòå íà Ñúåäèíåíèòå ùàòè è ñâåòîâåí äîêëàä, 22 ôåâðóàðè 1993 ã., ñòð. 68

4 Ïðåäèøíîòî âðåìå è ïèåíåòî, àñîöèàöèÿ JAFA, ñåïòåìâðè 1989 ã., ñòð.4

5 Äåéâèä Áðèãç, Ìíîçèíà îòáëúñíàòè îò âåñòòà íà íîâàòà “ðåëèãèÿ” òåëåâèçèÿòà, Áóôàëî íþç, 12 ñåïòåìâðè 1988 ã., ñòð. À-10. Öèòèðàíî â Ðàíäôàë Ìúðôðè, “Åêñïåðòèòå êàçâàò, ÷å òå-ëåâèçèÿòà èìà îïóñòîøèòåëíè åôåêòè”, Àñîöèàöèÿ JAFA, àâãóñò 1991 ã., ñòð. 5

6 Õúðáúðò Ëîíäîí, Íà êàêâî ó÷è äåöàòà íè òåëåâèçèîííàòà äðàìà?, Íþ Éîðê Òàéìñ, 23 àâãóñò 1987 ã., ñòð. 23. Öèòèðàíî â Ðàíäàë Ìúðôðè, “Åêñïåðòèòå êàçâàò, ÷å òåëåâèçèÿòà èìà îïóñòî-øèòåëíè åôåêòè”, àñîöèàöèÿòà JAFA, àâãóñò 1991 ã., ñòð. 5

60

Òúæíî, íàëè? Òåëåâèçîðúò òâúðäå ÷åñòî ñå ïðåâðúùà â ãîñïîäàð íà òîçè, êîéòî ñåäè ïðåä íåãî. Ñúùî òîëêîâà ñèãóðíî å, ÷å òîé ìîæå äà òå íàêàðà äà ñå ïðèñòðàñòèø êúì íåãî òàêà, êàêòî êúì íàðêîòèöèòå. Òîé ìîæå òàêà äà òå õèïíîòèçèðà, ÷å åäâà ëè áè ìîãúë ñå îâëàäååø è äà ãî èçêëþ÷èø.

Åäíî ñïèñàíèå â Äåòðîéò íàïðàâè îôåðòà îò $ 500 íà âñÿêî åäíî îò 120 ñåìåéñòâà, àêî ñå ñúãëàñÿò äà íå ãëåäàò òåëåâèçèÿ çà åäèí ìåñåö. Îò òåçè 120 ñåìåéñòâà 93 êàçàëè: “Íÿìà äà ñòàíå”. Òå íå èñêàëè äà èçêëþ÷àò òåëåâèçîðà ñè äîðè ñðåùó $ 500!

Îò 27-òå, êîèòî ïðèåëè ïðåäèçâèêàòåëñòâîòî, 5 áèëè ïðîó÷åíè è îò “Äîáðîòî ïîääúðæàíå íà äîìà”. Òåçè ïåò ñåìåéñòâà ãëåäàëè òåëåâèçèÿ ìåæäó 6 è 10 ÷àñà íà äåí. Êîåòî îçíà÷àâà, ÷å ðàçïèëÿâàëè ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà ñè âðåìå, êîãàòî ñà áóäíè, ïðåä òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê! Ïðè òÿõ ðÿçêîòî îòäðúïâàíå îò òåëåâèçîðà áèëî ñúïðîâî-äåíî ñúñ ñåðèîçíî íåðàçïîëîæåíèå è ìîìåíòíè ñòðàííè ñèìïòîìè. Âúïðåêè âñè÷êî ïîñëåäâàëè ìíîãî æåëàòåëíè ðåçóëòàòè. Ñåìåéñòâàòà èãðàåëè íà èãðè, ÷åòÿëè êíèãè è ïðàâåëè çàïèñè. Äåöàòà âçèìàëè âå÷åðíàòà ñè âàíà, êàòî ïîääúðæàëè ôîðìà, à íÿêîè îò òÿõ ñ æåëàíèå çàïî÷íàëè äà ïðàêòèêóâàò óðîöèòå ñè ïî ïèàíî. Èìàëî çàáåëåæèòåëåí íàïðåäúê â òâîð÷åñêàòà äåéíîñò, ëè÷íèÿ ñåìååí êîíòàêò è òúðïåíèåòî ìåæäó ÷ëåíîâåòå íà ñåìåéñòâîòî. Ãîâîðèì çà åäíà äîìàøíà ðåâîëþöèÿ!

Êàêâî ñå ñëó÷èëî â êðàÿ íà ìåñåöà? Âñè÷êèòå ïåò ñå-ìåéñòâà, êîèòî áèëè ïðîó÷åíè, ñå âúðíàëè êúì ïðåäèøíî-òî ñè íèâî íà ãëåäàíå íà òåëåâèçèÿ.

Âñÿêî íåùî, êîåòî óïðàæíÿâà òîëêîâà ãîëÿìà ìîù íàä

61

÷îâåøêèòå óìîâå, òðÿáâà äà ñå ïðîó÷è â ñâåòëèíàòà íà òî-âà, êîåòî Èñóñ êàçà â Ñâîÿòà ïðîïîâåä íà ïëàíèíàòà:

“×óâàëè ñòå, ÷å å êàçàíî “Íå ïðåëþáîäåéñòâàé”. Íî Àç âè êàçâàì, ÷å âñåêè, êîéòî ïîãëåäíå íà æåíà ñ ïîæåëàíèå, âå÷å å ïðåëþáîäåéñòâàë ñ íåÿ â ñúðöåòî ñè. Àêî äÿñíîòî òè îêî òå êàðà äà ñúãðåøèø, ìàõíè ãî. Ïî-äîáðå å çà òåá äà èçãóáèø ÷àñò îò òÿëîòî ñè, îòêîëêîòî öÿëîòî òè òÿëî äà áúäå õâúðëåíî â ïú-êúëà. È àêî äÿñíàòà òè ðúêà òå êàðà äà ñúãðåøèø, ìàõíè ÿ. Çàùîòî ïî-äîáðå å çà òåá äà èçãóáèø ÷àñò îò òÿëîòî ñè, îòêîëêîòî öÿëîòî òè òÿëî äà îòèäå â ïúêúëà” (Ìàòåé 5:27-30).

Èñóñ êàçà: “Àêî äÿñíîòî òè îêî òå íàêàðà äà ñúãðå-øèø...”. Äóìàòà, êîÿòî Èñóñ èçïîëçâà òóê çà “íàêàðà äà ñúãðåøèø”, å ãðúöêàòà äóìà skandalon, êîÿòî îáèêíîâåíî ñå ïðåâåæäà “êàìúê çà ïðåïúâàíå” è ñå èçïîëçâà, çà äà ñå îáîçíà÷è íåùî êàòî ïðåïúâàùîòî âúæå íà åäèí êà-ïàí. Òîâà å íåùî, êîåòî ïðåïúâà ÷îâåêà, íåùî, êîåòî íè ðàçðóøàâà, íåùî, êîåòî íè ïîâåæäà êúì ñîáñòâåíîòî íè óíèùîæåíèå.

Äîñåùàòå ëè ñå çà íåùî òàêîâà â æèâîòà ñè?Íÿêîè õîðà ñå èíòåðåñóâàò îò òîâà äàëè òóê Èñóñ ãîâîðè

áóêâàëíî. Íå ìàëêî ôàíàòè÷íè âÿðâàùè ñà ãî ðàçáðàëè ïî òîçè íà÷èí, êàòî ñà îòðÿçâàëè ÷àñòè îò òåëàòà ñè, çà äà èçïúëíÿò òîçè òåêñò. Àç íå âÿðâàì, ÷å Èñóñ å èìàë ïðåä-âèä òîâà, ìàêàð ÷å ìíîçèíà îò íàñ ïðèåìàò òîçè ïðèíöèï áóêâàëíî, êîãàòî âñúùíîñò òîé ñå îòíàñÿ çà ñïàñåíèåòî íà âðåìåííèÿ íè æèâîò. Íèå áè òðÿáâàëî äà ïîçâîëèì íà õèðóðãà äà ìàõíå áåëèÿ äðîá èëè áúáðåêà, èëè äîðè êðàêà, àêî å íåîáõîäèìî, çà äà ñå ñïàñè æèâîòà.

62

Åäíà ëèñèöà, óëîâåíà â êàïàí, ÷åñòî ïúòè å äîñòàòú÷íî óìíà è ðàçáèðà, ÷å àêî èñêà äà æèâåå, òðÿáâà äà ïðåãðèçå ñîáñòâåíèÿ ñè êðàê, çà äà èçáÿãà.

Ïðî÷åòîõ âåäíúæ åäíà èñòîðèÿ çà òóçåìåö îò íÿêàêâî àôðèêàíñêî ïëåìå, êîéòî áèë óõàïàí ïî êðàêà îò ñìúðòî-íîñíî îòðîâíà çìèÿ. Êàòî íå çíàåë êàêâî äðóãî äà íàïðàâè, òîé âçåë êðàêà ñè è ãî äúðæàë â îãúíÿ, äîêàòî ãî èçãîðèë íà êðèñï, íî ïðîäúëæèë äà æèâåå.

Ñúùî òîëêîâà ìíîãî òðÿáâà äà æåëàåì è Íåáåòî. Òðÿáâà äà ãî æåëàåì íà âñÿêà öåíà. Íèêîÿ æåðòâà íå å ïðåêàëåíî ãîëÿìà. Àêî å íåîáõîäèìî äà îòìàõíåì ÷àñò îò òÿëîòî, çà äà ñïàñèì òÿëîòî, ñúñ ñèãóðíîñò áè áèëî ðà-çóìíî äà îòìàõíåì ÷àñò îò òÿëîòî, çà äà ñïàñèì äóøàòà, àêî íàèñòèíà å íåîáõîäèìî.

Âúïðåêè âñè÷êî òóê Èñóñ íå ñå çàñòúïâàøå çà ñàìîîñàêà-òÿâàíåòî. Åäíà îò ïðè÷èíèòå, ïîðàäè êîèòî ñìå óâåðåíè â òîâà, å, ÷å Èñóñ ïîñî÷è çà ïðèìåð òàêèâà ÷àñòè îò òÿëîòî, êîèòî ñúùåñòâóâàò ïî äâîéêè â íåãî. Êàêúâ ñìèñúë áè èìà-ëî äà èçâàäèì äÿñíîòî ñè îêî èëè äà ìàõíåì äÿñíàòà ñè ðúêà, ñëåä êàòî âñå îùå íè îñòàâà ïî åäíî îêî è åäíà ðúêà? Çà ìåí òîâà å ïîêàçàòåëíî, ÷å Òîé íå ãîâîðè áóêâàëíî.

Îñâåí òîâà Èñóñ òîêó-ùî áå êàçàë, ÷å êîðåíúò íà ãðåõà íå å â ïëúòòà, à â ñúðöåòî. Èñóñ êàçà, ÷å ïðåëþáîäåéñòâîòî íå å ïðîñòî àêò íà ïëúòòà, òî å ìèñúëòà â äóøàòà. Òîãàâà çàùî Èñóñ äà êàçâà, ÷å ðàçðåøåíèåòî íà òîçè ãðÿõ íà ïî-õîòòà å äà ñå îñàêàòÿâà ïëúòòà?Òîâà áè áèëî áåçñìèñëåíî. Äîðè è äâåòå î÷è äà ñà çàòâîðåíè çàâèíàãè, óìúò âñå îùå ùå å â ñúñòîÿíèå äà ñúòâîðÿâà êàðòèíè, çà äà ïîäõðàíâà ïîõîòòà.

Òóê Èñóñ èçïîëçâà õèïåðáîëà, òî÷íî êàêòî è â Ëóêà 14:26, êúäåòî êàçâà, ÷å ó÷åíèöèòå Ìó òðÿáâà äà íàìðàçÿò ñåìåéñòâàòà ñè. Òåçè äâà ñòèõà îçíà÷àâàò åäíî è ñúùî íå-

63

ùî. Áè òðÿáâàëî äà ñìå ãîòîâè äà ñå ðàçäåëèì ïî-ñêîðî ñ îáè÷íèòå ñè, îòêîëîêîòî äà ñå ðàçäåëèì ñ Õðèñòîñ. Àêî ðîäèòåëèòå, ïàðòíüîðúò èëè äåöàòà íè íè çàñòàâÿò äà èç-áèðàìå ìåæäó òÿõ è Õðèñòîñ, òðÿáâà äà èì îáúðíåì ãðúá, òðÿáâà, òúé äà ñå êàæå, äà ãè íàìðàçèì, çà äà èçáåðåì Õðèñ-òîñ. Àêî ðúêàòà íè íè âúçïèðà, òðÿáâà äà ÿ îòðåæåì è äà òðúãíåì ñ Õðèñòîñ. Íå ëîøèòå, íî äîáðèòå íåùà òðÿáâà äà ñå îñòàâÿò, àêî òå ñå íàìåñâàò âúâ âçàèìîîòíîøåíèÿòà íè ñ Õðèñòîñ. Íèùî, áåç çíà÷åíèå êîëêî ñòîéíîñòíî å òî, íå áèâà äà áúäå äîïóñíàòî äà çàñòàíå íà ïúòÿ íè.

Çà ìíîçèíà, îïàñÿâàì ñå, òîâà, êîåòî ùå ãè çàäúðæè äàëå÷ îò íåáåòî, êúäåòî íå ìîæå äà âëåçå íèùî íå÷èñòî, ùå ñå îêàæå òåëåâèçèÿòà. Âñúùíîñò íÿìà íèùî íåðåäíî â åäíà êóòèÿ, ïúëíà ñ åëåêòðîíèêà. Íÿêîé äîðè ìîæå äà èçâëå÷å îïðåäåëåíà ïîëçà îò íåÿ. Íî àêî òÿ íå ìîæå äà ñå êîíòðîëèðà òàêà, ÷å äà íè äîíàñÿ ñàìî îíåçè íåùà, êîèòî ñà ÷èñòè, áëàãîðîäíè, ïðåïîðú÷èòåëíè, òî òîãàâà òðÿáâà äà ñå îñòàâè.

Ïîñòàâèëè ëè ñòå ñè çà öåë íåáåòî íà âñÿêà öåíà? Õðèñòîñ êàçâà, ÷å å ïî-äîáðå äà ñè ñàêàò â òîçè æèâîò, îòêîëêîòî äà èçãóáèø âñè÷êî â äðóãèÿ. Ïî-äîáðå äà íå ïðèåìàø òîâà ïîâèøåíèå íà ðàáîòàòà ñè, ïî-äîáðå äà çàãóáèø òîçè äîãîâîð, êîéòî ùå èçèñêâà äà íàïðàâèø êîìïðîìèñ ñ ïðèíöèïèòå ñè, ïî-äîáðå äà îòõâúðëèø òà-çè çëàòíà âúçìîæíîñò â èçêóñòâàòà, êîÿòî ùå òå âêàðà â çàáëóäà. Ïîñòàâè íà ïúðâî ìÿñòî íåáåñíîòî öàðñòâî. Êàêâî ùå ãî ïîëçâà ÷îâåê, àêî ñïå÷åëè öåëèÿ ñâÿò, à èç-ãóáè ñîáñòâåíàòà ñè äóøà?

Êîãàòî â Ìàòåé 5 ãë. ñå ãîâîðè çà ïðåëþáîäåéñòâîòî â ñúðöåòî, âñúùíîñò ñå èìà ïðåäâèä ìèñëèòå íè. Ãðåõúò çàïî÷âà ïúðâî êàòî ìèñúë. Àêî áèõìå ìîãëè äà êîíòðî-ëèðàìå ìèñëèòå ñè, òîãàâà áèõìå ìîãëè äà ãè âúçïðåì îò

64

ïðåâðúùàíåòî èì â ãðÿõ. Èçêóøåíèåòî íå å ãðÿõ, íî ñëåä êàòî ìèñúëòà çàïî÷íå äà ñå ïîäõðàíâà âåäíúæ, ñúñ ñèãóð-íîñò ãðåõúò ùå äîéäå.

Íèå îáè÷àìå äà ñúãðåøàâàìå êîñâåíî, êàòî ÷åòåì ðîìà-íè è áèîãðàôèè íà õîðà ñ íåïðèñòîéíî ïîâåäåíèå. Îáè÷àìå äà èçâúðøâàìå ïðåëþáîäåéñòâî, êàòî ãëåäàìå ñàïóíåíè îïåðè. Èñóñ ãîâîðåøå èìåííî çà òîâà áëóæäàåíå íà î÷èòå, êîãàòî êàçà äà ãè èçòðúãíåì îò ñåáå ñè.

Éîâ 31:1 êàçâà: “Íàïðàâèõ çàâåò ñ î÷èòå ñè äà íå ïîã-ëåæäàì ñ ïîæåëàíèå íà ìîìè÷å”. Î÷èòå ñà ïðîçîðöèòå íà äóøàòà, à íèå òðÿáâà äà ãè ïàçèì ÷èñòè, ïîíåæå âèíàãè, êîãàòî ïîñàäèì ìèñúë, æúíåì äåéñòâèå, à ñëåä òîâà íàâèê, êîãàòî ïîñàäèì íàâèê, æúíåì õàðàêòåð, à êîãàòî ïîñååì õàðàêòåð, æúíåì ñúäáà. Åòî çàùî â Ïðèò÷è 4:23 å çàïèñà-íî: “Íàä âñè÷êî äðóãî, ïàçè ñúðöåòî ñè, çàùîòî îò íåãî å èçâîðúò íà æèâîòà”.

Ïî êàêúâ íà÷èí áèõìå ìîãëè äà êîíòðîëèðàìå ìèñëèòå ñè? Åäèí íà÷èí, êîéòî íÿìà äà ïîäåéñòâà, å äà ñå èçîëèðà-ìå îò îáùåñòâîòî, çà äà íå íè ñå íàòðàïâàò ïîâå÷å ãðåõîâíè ìèñëè. Îòøåëíèöèòå è ìîíàñèòå ñà îïèòàëè òîâà, êàòî ñà æèâååëè ñàìè â ïóñòèíÿòà. Íî çà ñâîå íåäîóìåíèå òå óñòà-íîâèëè, ÷å èçêóøåíèåòî ãè ïîñëåäâàëî è òàì.

Äîêàòî íèå íå ìîæåì äà èçáÿãàìå îò îáùåñòâîòî, ìî-æåì äà èçáåãíåì âíàñÿíåòî íà îáùåñòâåíèòå íå÷èñòîòèè âúâ âñåêèäíåâíàòà ñè. Õîëèâóä, ïîäîáíî íà áèáëåéñêèÿ Âàâèëîí, ñòàíà “ñâúðòàëèùå íà äåìîíè è íà âñÿêàêúâ íå÷èñò äóõ, îáèòàëèùå íà âñÿêàêâà íå÷èñòà îòâðàòèòåë-íà ïòèöà” (Îòêðîâåíèå 18:2). Òîé å èçâîð íà íå÷èñòîòèÿ. Òâúðäå ìàëêî ñà àðòèñòèòå è àðòèñòêèòå, êîèòî ñå ñòàðàÿò äà ïîääúðæàò âèñîê ñòàíäàðò íà ìîðàëíîñò, êàòî íàïðèìåð Øàðëòúí Õåñòúí, íî âñè÷êè òå ñà îò åäíî ïî-ñòàðî ïîêî-ëåíèå. Èìà ôèëìè, êîèòî ìíîãî õîðà íàìèðàò çà ìîðàëíî

65

èçâèñÿâàùè “Òîâà å ÷óñåäåí æèâîò”, “×îâåê çà âñè÷êè âðåìåíà”, “Îãíåíè êîëåñíèöè”, “Êðàñàâèöàòà è çâÿðúò” íî òå ñà ðÿäúê ñëó÷àé.

Íÿêîè ñåìåéñòâà ñà óñòàíîâèëè, ÷å åäèíñòâåíîòî ðàçðå-øåíèå íà ïðîáëåìà å äà ñå îòúðâàò îò òåëåâèçîðà. Äðóãè ñà èçìèñëèëè òâîð÷åñêè ñòðàòåãèè çà óêðîòÿâàíå íà çâÿðà.

Åäíî ñåìåéñòâî å ðàçðåøèëî ïðîáëåìà, êàòî èçïîë-çâàëî ñïåöèàëåí òèï ëåïèëî, çà äà çàñòîïîðè êîï÷åòî, îòãîâàðÿùî çà êàíàë 3. Òîâà ïðåâúðíàëî òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê â ìîíèòîð çà VCR, çàñòàâÿéêè ñåìåéñòâîòî äà íàåìà õóáàâè âèäåîêàñåòè, âìåñòî äà õðàíè óìà ñè ñ õðà-íàòà ïî ñòàíäàðòíàòà ìðåæà.

Äðóãî åäíî ñåìåéñòâî ïðèêðåïèëî òåëåâèçîðà ñè êúì ãåíåðàòîðà íà åäèí ãèìíàñòè÷åñêè âåëîñèïåä, òàêà ÷å òå-ëåâèçîðúò äà ðàáîòè ñàìî êîãàòî íÿêîé âúðòè ïåäàëèòå!

Åäèí ÷îâåê ðåøèë äà îòäåëÿ ñàìî òîëêîâà âðåìå çà òå-ëåâèçèÿ, êîëêîòî îòäåëÿë çà ìîëèòâà è ðàçìèñúë. Åäèí ÷àñ íà ïîñâåùåíèå ìó äàâàëî ïðàâî íà åäèí ÷àñ òåëåâèçèÿ.

Êàêâàòî è äà å ñòðàòåãèÿòà âè, áúäåòå ñèãóðíè, ÷å îò-êàçâàíåòî îò åëåêòðîííèÿ íàðêîòèê íÿìà äà å ëåñíî. Òîâà ìîæå äà å êàòî äà èçâàäèø îêîòî ñè èëè äà îòðåæåø ðúêà-òà ñè. Âúïðåêè òîâà îáà÷å òî ùå áúäå âúçíàãðàäåíî. Ùå èìàòå åäèí ïî-ïúëåí è áîãàò æèâîò, ïîâå÷å âðåìå, çà äà èçãðàæäàòå âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ ïðèÿòåëèòå è ñåìåéñòâîòî ñè è ïîâå÷å âðåìå çà Áîãà.

À òîâà ùå áúäå íàãðàäà - íàé-äîáðàòà îò âñè÷êè.Ãëàâà 10ÅÄÍÀ ÒÀÉÍÀ ÇÀ ÏÎ-ÄÎÁÐÈ ÄÅÖÀ

Àêî ñòå ïðî÷åëè âñè÷êî äîòóê, òðÿáâà äà âè å ñòàíàëî ÿñíî, ÷å êîãàòî ñåäèòå ïðåä òåëåâèçèîííèÿ ïðèåìíèê, âèå

66

íå ñòå ïðîñòî çàáàâëÿâàíè. Âñúùíîñò âè ñå ïðîìèâà ìîçú-êà è áèâàòå ïðîãðàìèðàíè. Ñòàâàòå áåç÷óâñòâåíè çà çëîòî, êàðàò âè ïúðâî äà ïðèâèêíåòå äà òîëåðèðàòå, à ïîñëå è äà ñå íàñëàæäàâàòå íà íàñèëèå, êîåòî å îòâðàòèòåëíî, åñòåñ-òâåíî îòáëúñêâàùî è ïðîòèâíî çà ÷îâåê, êîéòî íèêîãà íå å ãëåäàë òåëåâèçèÿ.

Åôåêòúò å ïîñòåïåíåí, ðàçáèðà ñå, äîðè íåóñåòåí çà æåðòâàòà. Çàáåëÿçàëè ëè ñòå, êîãàòî îòèäåòå íà êèíî â íÿêîé ñëúí÷åâ ëåòåí äåí, êîëêî òúìíî å â ñàëîíà? È àêî íÿìàøå ðàçïîðåäèòåë, ùåøå äà âè ñå íàëîæè äà ïîñòîèòå îòçàä çà íÿêîëêî ìèíóòè, äîêàòî çàïî÷íå äà âè ñå ñòðóâà, ÷å òúìíèíàòà ñå ïðîÿñíÿâà, òàêà ÷å îòíîâî âè å âúçìîæíî äà âèæäàòå. Âñè÷êî å èçãëåæäàëî íîðìàëíî ò.å. äîêàòî ñòå èçëåçëè îòíîâî íà ñëúí÷åâà ñâåòëèíà è îñëåïèòåëíèÿò áëÿñúê âè å íàêàðàë äà ïîêðèåòå î÷èòå ñè.

È íèå, õðèñòèÿíèòå ,ñå íàìèðàìå â ñúùîòî çàòðóä-íåíî ïîëîæåíèå. Æèâååì â åäèí ñëàáî îñâåòåí ñâÿò, â êîéòî ãðåõúò óïðàâëÿâà áåç âúçðàæåíèÿ. Ïðè âñå òîâà íèå íàèñòèíà ñìå ÷åäà íà ñâåòëèíàòà. Òðÿáâà äà îòêàæåì äà ñå ïðèñïîñîáèì äîòîëêîâà êúì òúìíèíàòà íà ñâåòà, ÷å äà ñìÿòàìå çà íîðìàëíà è óäîáíà ñúìíèòåëíàòà é ìúäðîñò.

Ïðèòúïÿâàíåòî íà ÷óâñòâèòåëíîñòòà ñïðÿìî íàñèëèåòî å ñàìî åäèí îò ìíîãîòî íåãàòèâíè åôåêòè îò òåëåâèçèÿòà. Òåëåâèçèÿòà ïîêâàðÿâà ìîðàëà.Òåëåâèçèÿòà îêàçâà ñúáëàç-íèòåëíî âëèÿíèå âúðõó ìîçúêà è å ñêëîííà äà îòñëàáâà ñïîñîáíîñòòà äà ñå ìèñëè àíàëèòè÷íî. Òåëåâèçèÿòà äîïðè-íàñÿ çà èçîëèðàíåòî è ñàìîòàòà, êàòî ðàçðóøàâà âçàèìîîò-

67

íîøåíèÿòà. Ìîæå äîðè äà òè ñòðóâà íÿêàêâà çíà÷èòåëíà ñóìà îãðàáåíè ïàðè â æèâîòà òè.

Âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å èíòåëåêòóàëöè çàáåëÿçâàò êîëêî ãíèëà å õðàíàòà, ïðåäñòàâÿíà ïî îáèêíîâåíàòà ìðåæà. ×èêàãñêèÿò æóðíàëèñò Êàë Òîìàñ ðåøè òâúðäî â êðàÿ íà 1990 ã. äà ñïðå ãëåäàíåòî íà ìðåæèòå. Åòî îáÿñíåíèåòî ìó: “Òå íå ñàìî ÷å èçîñòàâèõà öåííîñòèòå ìè, íî ïî íàñòîÿùåì ïîòúíàõà äî íèâîòî íà îòïàäú÷åí êàíàë, ðàçïðàñòðàíÿâàé-êè íàé-îòâðàòèòåëíè ìèðèçìè, íàïîäîáÿâàùè îòïàäúêà, êîéòî èçõâúðëÿì â êàçàíà äâà ïúòè ñåäìè÷íî.”1

Ìíîçèíà ïðîíèöàòåëíè õîðà îñúçíàâàò, ÷å å ïî-äîáðå äà æèâåÿò áåç òåëåâèçèÿ. Íî â ñëó÷àé, ÷å íå ñòå ïîäãîòâå-íè âñå îùå äà ñå ëèøèòå îò òåëåâèçîðà èëè äà çàìàõíåòå ñ áóõàëêà îò áåéçáîë ïðåç åêðàíà, ùå âè ïðåäëîæà íÿêîë-êî íåùà, êîèòî ùå ñà âè îò ïîìîù ïðè êîíòðîëèðàíå íà åëåêòðè÷åñêîòî êàïèùå.

Íèêîãà íå ïîçâîëÿâàéòå íà äåöàòà äà ãëåäàò òåëåâèçèÿ â ñïàëíÿòà ñè. Òîâà ùå âè çàòðóäíè äà íàáëþäàâàòå íåùàòà, êîèòî òå ãëåäàò, à ñúùî ùå óâåëè÷è è èçîëàöèÿòà ïîìåæäó âè. Âñúùíîñò, çà äà èì ïîñëóæèòå êàòî äîáúð ïðèìåð, è âèå ñàìèòå íå òðÿáâà äà èìàòå òåëåâèçîð â ãëàâíàòà ñïàëíÿ. Íå ïîçâîëÿâàéòå íà òåëåâèçîðà äà âè îãðàáâà îò âðåìåòî, êîåòî å íåîáõîäèìî äà ñïîäåëèòå ñ áðà÷íèÿ ñè ïàðòíüîð. Èçáÿãâàéòå òåëåâèçîðà, êîãàòî ãëåäàòå äåòå. Íå ìó ïîçâî-ëÿâàéòå äà îêàçâà èçîëèðàùîòî ñè âúçäåéñòâèå â äîìà âè. Âìåñòî òîâà ïîäàðåòå âðåìåòî ñè çà íåãî íà ñåìåéñòâîòî. Êîãàòî ãëåäàòå òåëåâèçèÿ, ïðàâåòå òîâà êàòî ñåìåéñòâî. Ïî âðåìå íà ðåêëàìèòå äèñêóòèðàéòå âåäÿíîòî. Êðèòèêó-âàéòå ñúùî òåçè, êîèòî èçãîòâÿò ðåêëàìèòå. Ïèòàéòå ñå:

68

“Äàëè íàèñòèíà òîçè ïðîäóêò ìîæå äà íàïðàâè òîâà? Êîÿ åìîöèîíàëíà íóæäà ïðîâîêèðàò òå òóê?”

Âèíàãè êîãàòî ñå íàòúêíåòå íà íåùî, êîåòî å â ïðîòèâî-ðå÷èå ñ öåííîñòèòå âè, ñìåíåòå êàíàëà. Ùå âè ñå íàëîæè äîñòà äà ïðåñêà÷àòå îò êàíàë íà êàíàë.

Îïèòâàéòå ñå äà îòâèêíåòå îò òåëåâèçèÿòà. Âçåìåòå íàçàåì õðèñòèÿíñêè âèäåîêàñåòè. À êîåòî å îùå ïî-äîá-ðå, íàñúð÷àâàéòå äåöàòà ñè äà ÷åòàò êíèãè. Àáîíèðàéòå ñå çà íÿêàêâè ñïèñàíèÿ ñïåöèàëíî çà òÿõ. Ðàçïðåäåëåòå âðåìåòî çà òåëåâèçèÿ âúç îñíîâà íà ïðî÷åòåíèòå êíèãè. Îïðåäåëåòå ñè ñåìåéíè âå÷åðè, ïðåç êîèòî òåëåâèçîðúò äà å èçâúí ïðîãðàìàòà.

Àêî òåëåâèçèÿòà å äîòîëêîâà òÿñíî îáâúðçàíà ñúñ ñå-ìåéñòâîòî âè, ÷å âñè÷êè òåçè íåùà íÿìà äà ïîäåéñòâàò, òî òðÿáâà äà ñå çàìèñëèòå êàê èçöÿëî äà ñå îòúðâåòå îò òåëåâèçîðà. Çà èçâåñòíî âðåìå ìîæå è äà ïðåòúðïèòå ñèì-ïòîìèòå íà îòäðúïâàíåòî, íî ñåìåéíèÿò âè æèâîò ùå ñå ïîäîáðè ïî òàéíñòâåí íà÷èí. Ïðîó÷âàíèÿ ñà ïîêàçàëè, ÷å áðîÿò íà êîíôëèêòèòå â åäíî ñåìåéñòâî å ïî÷òè ïðàâîïðî-ïîðöèîíàëåí íà êîëè÷åñòâîòî ãëåäàíà òåëåâèçèÿ.

Ïîçâîëåòå ìè äà âè ðàçêàæà åäíà èñòèíñêà èñòîðèÿ çà òîâà êàêâî å íàïðàâèëà åäíà ìàéêà ñ îñíîâíî îáðàçîâàíèå âúâ âðúçêà ñ ïðîáëåìà ñ òåëåâèçèÿòà â äîìà ñè. Ñèíúò é, Áåí, áèë íàé-ëîøèÿò ó÷åíèê â ïðîãèìíàçèÿòà “Õèãèíñ”. Äîêàòî ïîâå÷åòî ó÷åíèöè áèëè áåëè, Áåí áèë ÷åðíîêîæ. Åäèí îò íàé-ìú÷èòåëíèòå äíè â æèâîòà ìó áèë äåíÿò, êîãàòî òðÿáâàëî äà ïîíåñå ïîäèãðàâêèòå íà ñúó÷åíèöèòå ñè, ñëåä êàòî ïîëó÷èë äîáðå çàêðúãëåíà íóëà íà òåñò ïî ìàòåìàòèêà.

Òîãàâà íåùàòà çàïî÷íàëè äà ñå ïðåîáðúùàò çà Áåí. Îòíà÷àëî ìó áèëà ïîñòàâåíà äèàãíîçà çà ÷îâåê ñúñ çðè-òåëåí íåäîñòàòúê, òàêà ÷å ñè âçåë î÷èëà. Ñòåïåíèòå ìó

69

ñå ïîêà÷èëè îò Ms íà Ds. Òîãàâà ìàéêà ìó èçãàñèëà òåëå-âèçîðà. “Îòñåãà íàòàòúê, êàçàëà òÿ, íå ìîæåø äà ãëåäàø ïîâå÷å îò òðè ïðîãðàìè ñåäìè÷íî.” Òÿ èçòúêíàëà, ÷å Áåí ìîæåë èëè äà ñè ïèëåå âðåìåòî ïðåä òåëåâèçîðà, èëè äà ãî èçãàñè è äà ãî ãëåäà ñàìî ïðåç îïðåäåëåíè äíè, íî íå áèëî âúçìîæíî è äâåòå.

Ñëåä òîâà òÿ íàïðàâèëà îùå íåùî, òàêà ÷å äà óòåæíè äîïúëíèòåëíî æèâîòà íà áåäíèÿ Áåí. Çàïîâÿäàëà íà Áåí è áðàò ìó äà ïðî÷èòàò ïî äâå êíèãè ñåäìè÷íî, êàòî é äîêëàä-âàò çà ïðî÷åòåíîòî â êðàÿ íà ñåäìèöàòà. “Êíèãèòå, êàçâàëà òÿ, ñà êëþ÷úò êúì óñïåõà. Âðàòèòå íà ñâåòà ñà îòâîðåíè çà õîðàòà, êîèòî ÷åòàò. Òàêà ÷å ìîèòå äåöà ùå èìàò óñïåõ â æèâîòà. Áåí, òè ùå ìîæåø äà ïîñòèãíåø âñè÷êî, êîåòî ñè ïîñòàâèø çà öåë.”

Ïîñòåïåííî íåîõîòíèòå ïúòóâàíèÿ íà Áåí äî áèáëèîòå-êàòà ñå ïðåâúðíàëè âúâ âúëíóâàùî ïðåäèçâèêàòåëñòâî. Ó Áåí ñå ïîÿâèëî æåëàíèå çà ó÷åíå. Òîé ìèíàë â ïî-ãîðíèòå êëàñîâå è áèë îòëè÷íèêúò íà êëàñà.

Ïðåç ãîäèíèòå â ãèìíàçèÿòà çà áåëè íà Áåí ìó ñå íà-ëîæèëî äà ïðåîäîëåå íàòèñêà íà íåðàâíîïîñòàâåíîñòòà, ðàñîâèÿ ïðåäðàçñúäúê, êàêòî è ìîíîãî ëîøèÿ ñè òåìïåðà-ìåíò. Ïî âðåìå íà òèéíåéäæúðñòâîòî ñè òîé îòäàë æèâî-òà ñè íà Ãîñïîäà. Òîãàâà ïîëó÷èë ñòèïåíäèÿ çà óåéëñêèÿ óíèâåðñèòåò.

Äíåñ, ïðèÿòåëþ ìîé, ä-ð Áåíäæàìèí Êàðñúí å ñâåòîâ-íîèçâåñòåí ãëàâåí íåðâîõèðóðã ïðè óíèâåðñèòåòà Äæîí Õîïêèíñ. Èñòîðèÿòà ìó å ðàçêàçàíà â êíèãàòà “Íàäàðåíè-òå ðúöå”. È, äà, òîé ñå ïîÿâè ïî òåëåâèçÿòà, òî÷íî êàêòî ïðîãíîçèðàëà ìàéêà ìó.

Îïèòíîñòòà íà Áåí íå å åäèíñòâåíàòà. Îêîëî ïðåäè 25 ãîäèíè åäíà ìàéêà îò Ìàíõàòúí ãëåäàëà äâåòå ñè äåöà â ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò äà ñåäÿò ïðåä òåëåâèçîðà, ãëåäàéêè

70

“Ñåìåéñòâî Ôëèíñòîóí” è “Àç îáè÷àì Ëþñè”. Çà ïúðâè ïúò òÿ çàáåëÿçàëà íàïîäîáÿâàùîòî òðàíñ âòðåí÷âàíå è âòî-ðà÷åíèòå î÷è íà äåöàòà ñè. Òåëåâèçîðúò ãè áèë ïðåâúðíàë âúâ âðåìåííè àâòîìàòè. “Òîâà ùå å ôàòàëíî - ïîìèñëèëà ñè òÿ. - Òå íå èçãëåæäàò òàêà, êàêòî â íîðìàëíè æèòåéñêè ñèòóàöèè.”

È òàêà Ìàðè Âèí çàïî÷íàëà äà ïðàâè ïðîó÷âàíå, â êðàÿ íà êîåòî íàïèñàëà êíèãàòà “Åëåêòðè÷åñêèÿò íàðêîòèê”, èçäàäåíà ïðåç 1977 ã. Äåñåò ãîäèíè ïî-êúñíî òÿ ïóáëèêó-âàëà êíèãàòà “Èçêëþ÷âàíå íà åëåêòðè÷åñêèÿ íàðêîòèê”, â êîÿòî äàâà ðåöåïòà êàê äà èçêëþ÷èì õèïíîòèçèðàùèÿ òåëåâèçîð, êàòî ãî çàìåñòèì ñ ðàçëè÷íè äðóãè äåéíîñòè, êîèòî ñòèìóëèðàò ìîçúêà è ãî êàðàò äà ðàçâèâà ñïîñîáíîñ-òòà äà ìèñëè êðèòè÷íî.

Ìàêàð ñúïðóãúò é äà áèë àâòîð íà äîêóìåíòàëíè ôèë-ìè, ïî÷åòåí ñ ïðèñúæäàíåòî íà íàãðàäà, äâîéêàòà èçêëþ-÷èëà òåëåâèçîðà â äîìà ñè. Äíåñ ñèíúò Ñòèéâ å ïðîôåñè-îíàëåí öèãóëàð, à Ìàéê å æóðíàëèñò, êîéòî èçäàäå êíèãà îùå êàòî òèéíåéäæúð.

Ðàçáèðà ñå, íå âñÿêî äåòå, êîåòî èçðàñòâà áåç òåëåâè-çîð, ùå ñå ðàçâèå òî÷íî ïî òîçè íà÷èí. Íî øàíñîâåòå çà óñïåõ äî ãîëÿìà ñòåïåí ñå ïîêà÷âàò. Âñúùíîñò î÷àêâàì íÿêîé äà ïðîâåäå ïðîó÷âàíå, êîåòî äà ïîêàæå, ÷å åäèí îò íàé-äîáðèòå èíäèêàòîðè çà áúäåùèÿ óñïåõ íà ó÷åíèêà å ëèïñàòà íà òåëåâèçèÿ â äîìà.

Íÿêîé ùå êàæå: “Íî òåëåâèçèÿòà å îáðàçîâàòåëíà. Íÿêîè îò òåçè øîó-ïðîãðàìè ñà âàæíè êîìóíèêàöèîííè òî÷êè, à íèå íå ìîæåì ïðîñòî åé-òàêà äà çàãúðáèì äåéñò-âèòåëíîñòòà, òðÿáâà äà çàñòàíåì ëèöå â ëèöå ñ òåçè íåùà. Àêî íå ñúì â òå÷åíèå íà ïîñëåäíèòå øîó-ïðîãðàìè, õîðàòà ùå ìå âçåìàò çà íàèâåí.” Å, äîáðå, ïðèÿòåëþ, âñúùíîñò ïîíÿêîãà å ïî-äîáðå äà ñè íàèâåí. Ïàâåë êàçâà â Ðèìëÿíè

71

16:19: “Èñêàì äà ñòå ìúäðè çà òîâà, êîåòî å äîáðî, è íå-âèííè çà òîâà, êîåòî å çëî”. Ñúùåñòâóâà ïîçíàíèå, êîåòî ïîêâàðÿâà è îòðàâÿ èçâîðèòå íà ðàäîñòòà.

Ïðèÿòåëþ, íå ïðîäúëæàâàé äà îòïèâàø ïî ìàëêî îò îòðîâíèÿ èçâîð. Ðåøè òâúðäî ñèëíî äà ïîäïîìîãíåø äåöà-òà ñè, äà ãè ïîäòèêíåø êúì óñïåõ, êàòî íå èì ïîçâîëÿâàø äà ïðåêàðâàò õèïíîòèçèðàùè ÷àñîâå ïðåä åêñïëîçèâíèÿ òåëåâèçîð. Ó÷è ãè êàê äà ðàçâèâàò âçàèìîîòíîøåíèÿ. Ó÷è ãè äà îáè÷àò êíèãèòå. Ó÷è ãè äà èçïîëçâàò êîíñòðóêòèâ-íî âðåìåòî ñè. Äàé èì ñåáå ñè çà ïðèìåð. Åäèí äåí ùå òè áëàãîäàðÿò çà òîâà. À è òâîÿò æèâîò ùå áúäå ïî-áîãàò, ïî-ùàñòëèâ è èçïúëíåí ñ Áîæèÿ ìèð, àêî ïðåäàäåø î÷èòå ñè íà Íåãî.

Ïîìèñëè êàê áè ìîãúë äà äîñòèãíåø äî äðóãèòå. Îá-ìèñëè ïî êàêúâ íà÷èí äà ðàçøèðèø óñèëèÿòà ñè, òàêà ÷å äà ïîâëèÿåø îñòàíàëèòå â îáùåñòâîòî, êàòî ïîñòàâèø íà÷àëîòî íà ó÷èëèùíà ãðóïà èëè ñúñåäñêà ãðóïà, êúäå-òî äà ñå îáñúæäà âúïðîñúò çà òåëåâèçèÿòà è íà÷èíúò çà ñïðàâÿíåòî ñ íåÿ. Âúçìîæíî å äà ïðîÿâèø æåëàíèå äà ñå ñâúðæåø ñ íàöèîíàëíè ãðóïè, êîèòî äåéñòâàò ïî ïðîáëåìà, êàòî íàïðèìåð Àìåðèêàíñêàòà ñåìåéíà àñîöèàöèÿ íà Äîí Óèëäìúí. Îòêðèé êîè çàêîíîäàòåëè ðàáîòÿò ïî ïðîáëåìà, êàòî íàïðèìåð Ñåíàòîð Ïîë Ñàéìúí (D - III.), è ïîïèòàé ñ êàêâî áè ìîãúë äà ïîìîãíåø. Ìîæå äà ñè åäèíñòâåí, íî è åäèí ÷îâåê ìîæå äà íàïðàâè íåùàòà ðàçëè÷íè â òîçè ñâÿò, êàòî ñå çàñòúïè çà ïðàâîòî è ïðîáèå äóïêè â ìîðàëíàòà òúìíèíà. È íåêà Áîã äà âúðâè ñ òåá.

Íåùà, êîèòî ìîãàò äà ñå ïðàâÿò âìåñòî ãëåäàíå íà òåëåâèçèÿ:

72

* èãðàéòå èãðà* ïîñòðîéòå íåùî* ÷åòåòå íà ãëàñ ñ íÿêîé äðóã* ìîëåòå ñå çà õîðà, çà êîèòî çíàåòå, ÷å ñå íóæäàÿò îò

ïîìîù* ïîäàðåòå íåùî íà íÿêîãî* ïîðàçõîäåòå ñå ñàì èëè ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè* íàó÷åòå çàíàÿò* èãðàéòå ñ äîìàøíèòå ëþáèìöè* îáñúäåòå ñåìååí ïðîáëåì* íàïðàâåòå ïúçåë* ðèñóâàéòå* íàïèøåòå íåùî òâîð÷åñêî* ïðî÷åòåòå êíèãà* îïå÷åòå õëÿá* ñëóøàéòå ìóçèêà* ïèøåòå ìóçèêà* ïåéòå öÿëîòî ñåìåéñòâî* ïðàâåòå óïðàæíåíèÿ* çàïëàíóâàéòå ñëåäâàùàòà åêñêóðçèÿ íà ñåìåéñòâîòî* ïîêàíåòå ïðèÿòåë* ñëóøàéòå ðàäèî* îïèòàéòå íÿêîÿ íîâà ðåöåïòà* ñëóøàéòå çàïèñàíà íà êàñåòà êíèãà* íàïðàâåòå ñè ïóêàíêè* ðàç÷èñòåòå êóõíåíñêèòå ñè øêàôîâå* ðàçãîâàðÿéòå ñ áðà÷íèÿ ñè ïàðòíüîð* äîâúðøåòå ïðîåêò* ïîïúëíåòå êðúñòîñëîâèöà* íàïðàâåòå íåùî äîáðî* âúçîáíîâåòå ñòàðî ïðèÿòåëñòâî* ïî÷èñòåòå òîàëåòíàòà ñè

73

* ïî÷èñòåòå êúùàòà* ïîðàáîòåòå â ãðàäèíàòà* îòèäåòå äî áèáëèîòåêàòà

1 Ìåäâåä, Õîëèâóä, ñòð. 5

74

* ïîñòàâåòå íà÷àëîòî íà áèáëåéñêè êóðñ* íàïðàâåòå ñè ïëàí çà ñëåäâàùèÿ äåí* ëåãíåòå ñè

75

76