ΒιΒΑιοτιοΛειοΝ τι­ι:”εετιΑε..·Γ|ΟΛ|Τ|ΚΗ & |ΣἹὉΡ|Α ι5/έ

ωκΜἑ

ῇ ιιιέλιοιταλειο ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» ἹστορίαΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΑ 15

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ

24 'Ιουλίου 1974: 'Η επιστροφη στη δημοκρατία καί τα προ­

. βληματα της.Πλουμίδη Μανοὑσου: Ἡ 'Ελληνοτουρκικὴ κρίση. 'Ελλας καί

Τουρκία, ένα πρὀβλημα συμβιὼσεως.Σαχαρωφ Ντ. Ἀντρέι: Ἡ χώρα μου κι ὁ κοσμος.

4. Σαρδελῆ Κώστα: Μέρες τῆς Σιβηρίας.5. Κιτσίκη Δημητρη: Ἑλλὰς καί Ξένοι 1919­1967.

Κιτσίκη Δημητρη: Συγκριτικὴ ἱστορία 'Ελλαδος καί Τουρκίαςστόν Ζθὸ αἰῶνα.

Κ. Μ. Γουντχἀουζ: Ὁ πόλεμος της Ἑλληνικῆς ανεξαρτησίας.­ Μετάφραση Α. Βλάχου.Θεοδωρου Α. Κουλουμπη: Προβλήματα Ἑλληνοαμερικανικῶν

σχέσεων.9 'Ανασταση Π. Παπαληγούρα: Ἱ­Ι Ευρὀοπη τῶν Δέκα.

ΙΟ. Χρηστου Φιλιππίδη: Τομές.11. “Αγγελου Σ. Βλάχου: Δέκα χρονια Κυπριακου.

12. Σαράντα χρονια αργότερα.Ἑμανουέλε Γκρατσι: Ἡ ἀρχὴ του τέλους. Μετάφραση: Χρ.

Γκίκα.'Αλέξανδρου Λ. Ζαοὐση: 'Αναμνησεις ἑνὸς 'Αντιἠρωα

(1933­1944)

ι

,.

Φ.

ί

βῖ

ι

Ι

›

3

›τ

Ι

του Ἑλληνοτουρκικου χῶρουἀπὸ τὸν Ε. Βενιζέλο

στὸν Γ. Παπαδόπουλο(Ι9Ζ8­Ι9Ἰ3)

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥΔΗΜΗΤΡΗ .ΕΙΞΣΙΕΕΙΣΩ

Ρτοραἔαπαε ετ ρτεεεἱοπε επ ραΙἱΙἰααε ἰπΙει·παιἱοπαΙε. Ι.α Οτὲσε ετ Καθηνηωυ Ἱστορίας ,ῶν Διεθνών Σχέσεων

εεε τενεπαἰεατἰοπε α Ια Οοπβτεπεε αε Ια Ραἰκ, 1919­Ι 920 ­ Ρε­ του Πενεπιωημἰοο της °οτ±αβας.

τἰε, Ρτεεεεε ιιιιἰνετεἰτεἱτεε είε Ρτεοεε, 1963, 537 σελίδες.

Ι.ε ι·ὸ`Ιε ιἰεε εκρεττε ιὶ Ια Οοτυὔεεπσε είε Ια Ραἰκ είε Ι9!9. Οεετατἰοπ

αιυιε ιεσἢκοετατἱε επ ροΙἱι°ἰαιιε ἱπι°ε›·πα2ἰοπαΙε ­ Οττεκνε, Εἀἱ­

τἱοηε ἀε Ρ Πτιἰνετεἰτἐ ὀ° Οίτείνε, 1972, 227 σελίδες.

Υππαπ ρτοραἔαπααει ­ ΙετειηΒιι1, ΚεγηεΙ‹ ΚἰίερΙετ, 1974, 262

σελίδες. (Ιη ἔκδοση: Ιετεη1›ιιΙ, Μεγὀειπ Νεετἰγεί, 1964).

.Ι

Ι

Ε ΠΙστοριατου 'Ελληχοτουρκικου χώρου

Ἡ καὶ αι. Δυνάμεις. ἀρ­ 7 ερ ο° Μ­ ­±­ὅῖ ­ 7­(Ξ­εε ­­Ξβῖὲεἡε' ±±±±±::.1;;εεεεε>ε±×εἶε±±·±±ε±··±ε·ε·±×είε±Ιε×­«ω.±εε.:›Ι­ει»

χεἴα του Ἑλληνικου 'Υπουργειυυ Ἑξωτερικων 1936­1941 ­ .Ι .τονΆθἠνα, Ίκαρος, 1974, 164 σελίδες.

Ἑλλὰς καί ξένοι, 1919­1967. Ἀπὸ τα ἀρχεϊα του Ἑλληνικου ΙΜ Ο Ο Μ

'Υπουργεῶυ Ἐζωτερικωυ ­ Άθἠνα, Ἑστία, 1977, 223 σελίδες. (Ι928·Ι973)Ι

πΣυγκριτική Ἱστορἀι Ἐλλαδος καί Τουρκιιις στὸν 206 αιιύνα ­Άθἠνα, Ἑστία, 1978, 314 σελίδες.

Ὁμφαλὀς. Ποὑμια ­ Ἀθἠνα, Κέδρος, 1979, 62 σελίδες.Ι

Ι

Ι

.Ι ×~

ῖ

Τ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ»Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε.

ΑΘΗΝΑ

.ΟΖ

'Φ

!.^ο*

ἔ#ε·›ἑ2›ἑ#=·<­

Βπηη!

­ΏΙΙ Φ04" \ἐ­

σὲέ Ιβ

Φ·1.6»ὥζ;

ΙΡῳὐ

ἔἶιΙ.­Θ622­

ἐἔἢὲ

ε

ἔ®ι·ξὶ`

Ή” °ἶ ι

Ὁ Χ \

±­Ι6 ΙΩΝ ΔΝΤ

Ἡβλ. εισἱ ··...._..­..............°.."ωΜ­Ωω"­ωη

. ΕΞΩΦΥΛΛΟΕΡΓΟΤΕΛΗΣ ΛΟΥΚΑΚΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑΦΩΤΟΣΕΤ Ε.ΤΙ.Ε.

ΕΚΤΥΠΩΣΗΑΔΕΛΦΟΙ Α. ΡΟΜΠΟΛΑ Ιὶ.Π.Ε.

© Ιυγ αΗΘ8ὶἰ8» Ι98Ι

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ»Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ &. ΣΙΑΣ Α.Ε.

ΣΟΛΩΝΟΣ 60 ­ ΑΘΗΝΑ Ι35

Ι

Ι

Ρ

ι

..\

Στη μνἠμη·του πατέρα μου

Νὑσου Κιτσύση

«Τὸ πρῶτο μαθημα που μας δίνει ἡ ἱστορία εἶναι ότι ἡ Ἑλλά­δα [όπως καἱ ἡ Τουρκία] είναι μια ὑπανἀπτυκτη χὼρα καί συ­νεπῶς αποτελεί μέρος του Τρίτου Κόσμου».

Λ. Σ. Σταυριανός) Νοέμβριος 1972

1. Ὁ παγκοσμίως γνωστός ίστορικὸς Σταυριανός, θεωρείται, ασχέτως πο­λιτικῶν τοποθετἠσεων, ὁ Έλληνας Τὀυνμπη, χαρη στὰ μνημειὼδη δυο βι­βλία του: Τλε ΡΙ/οτἰιἰ το Ιαθθ καί Τλε Π/οτἰιἰ .εἰπσε 1500 (Ρτοτιτἰοε­Ηα1Ι,1970 καἰ 1966). Ἡ συλλογὴ ἐγγραφων τοῦ Σταυριανοῦ που ἀφορουν τὴνἙλλάδα του 1941­1949 διατηρείται στὸ Ηοονετ Ιτιετἰτιιτἰοο ου Ψατ, Κονο­Ιυτἰου από Ρεειοο, Βίετιΐοτό, ΟαΙἰΓοτυἰει, ΗΠΑ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σημείωση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ι3

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Ο ΕΛΛἩΝΟΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΝΕΕΣ ΒΑΣΕΙΣ(1928­1942)

Ι. Ἡ μεγάλη βενιζελο­κεμαλικὴ ἐλπἰδα (Ι928­1932) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 17

ΙΙ. 'Η τροχοπἐδη τῆς παγκόσμιας κρίσεως (Ι933­1935) . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 35

ΙΙΙ. 'Ο πόλεμος πλησιάζει (Ι936­1940) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 67Ιν. Ἡ ἐπἰθεση του Άζοὑος καὶ ἡ ὰπὼλεια

της ὲμπιστοσὐνης πρὸς τὴν 'Αγγλία (Ι940­1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙ­ΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ (Ι9ά3­Ι96θ)

Ι. Στὴν Ἑλλάδα: ἀπὸ τὸν κομμουνισμὁ στὸν καραμανλισμὀ . . . . . . . . . . . . . . 147ΙΙ. Τὸ Κυπριακό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 187ΙΙΙ. Στὴν Τουρκία: ὰπὁ τὸν μετακεμαλισμὁ στὸν μεντερεσισμὀ . . . . . . . . . . . . . 209

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ (Ι96Ο­Ι973)

Ι. Ἡ ἀποτυχἰα τῆς τουρκικης ἐπαναστἀσεως του 1960 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249ΙΙ. Ἡ ἀποτυχἰα της ἑλληνικηη ἑπαναστἀσεως του 1967 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274ΙΙΙ. Ἡ αποτυχἰα τῶν προσπαθειών γιά μιὰ

ὲλληνοτουρκικὴ συνομοσπονδἰμ μετὰ τὀ 1967 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Αύτὸ τὸ βιβλίο εἶναι συνεχεια τῆς Συγκριτικης Ἱστοριας Ἑλλά­

δος καί Τουρκίας στὸν Ζθὀ αἰώνα πού εξέδωσε τὸ Ι9”78 τὸ Βιβλιο­

πωλεῖο της «Ἑστίας». Ὁ ὁρισμὸς τῆς ἔννοιας του «ελληνοτουρκι­

σμου» καθως καί της ἔννοιας της «ἐνδιαμεσης περιοχης» δοθηκε

στὸ προηγούμενο αὐτὸ βιβλίο, όπου ὁ αναγνωστης θα βρεῖ επίσης

ταν πίνακα τῆς δυτικῆς καί ανατολικῆς παραταξεως στὶς δύο χῶ­

ρες, ως καἰ το τουρκικὸ αλφαβητο. Σκοπεύω αργότερα να εκδὼσω

καί τρίτο τὀμο που να καλύπτει την περίοδο που αρχίζει με τὸ ἱωαν­

νιδικὸ πραζικὀπημα της Ζὅης Νοεμβρίου 1973.

Τὸ ἑλληνικὸ κοινὸ μπορεί να ξαφνιαστεῖ απὸ την παρουσίαση

του παπαδοπουλικου απριλιανου καθεστῶτος εξω απὸ τα πλαίσια

του καθιερωμἐνου πλεον χουντισμου­αντιχουντισμου. Νομίζω ὅ­

μως, ὅτι σημερα ἔχουν περασει αρκετα χρονια απὸ τύτε πού καταρ­

ρευσε αύτὸ τὸ καθεστως, ὥστε να εἶναι δυνατη η ψύχραιμη μελετη

του απὸ τὸν ἱστορικὀ. Παρα την αποτυχία του καὶ τὶς μεγαλες αντι­

φασεις του, γεγονος παραμενει ὅτι για πρωτη φορα σημαντικα μελη

της ἑλληνικῆς αστικης ὀλιγαρχίας διὼχθηκαν ἢ φυλακίστηκαν μἑ­

χρι καὶ τὸν βασιλέα ακόμη, ὁ ὁποῖος καί ἐκθρονἰστηκε. Πρόσωπα­

σύμβολα του ἑλληνικου αστικού κατεστημένου, όπως ὁ Γεωργιος

Ραλλης ἢ ὁ Εύαγγελος Άβἐρωφ, βρἐθηκαν κατα τη διαρκεια τῆς

επταετίας στην ἴδια θεση πού ἦταν οί «ἐμιγκρἐδες της Κομπλεντζ»,

κατα τη διαρκεια τῆς γαλλικῆς ἱστορίας απὸ τύ ΙἸ89 ως τὸ 1815.

Για πρωτη φορα μετα τὸ Ι944, δὲν ἦταν μὸνο κομμουνιστὲς που

φυλακίςονταν αλλα καί ἔνθερμοι αντικομμουνιστὲς της αφρύκρε­

μας τῆς ἑλληνικῆς ὀλιγαρχίας. Σωστα παρατηρησε ὁ προεδρος τῆς

ΕΔΑ Ἡλίας "Ηλιού ὅτι ὀ Γεωργιος Ραλλης φυλακίστηκε απο τούς

στρατιωτικούς με βαση τούς νύμους πού εἶχε ὀ ἴδιος συνταςει κατα

τῶν κομμουνιστῶν. Αύτὸ τὸν ἔκανε να σκεφτεῖ. (Τὸ Βῆμα, 4 Μαρ­

13

τἰου 1975). Γι” αὐτὸ καί ὴ μεταπολίτευσὴ του 1974 μὲ τὴν ὲπανοδο ¬'ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

του Καραμανλὴ, πλαισιωμἐνου απ® όλο τὀ παλαιό του ὲπιτελεῖο, ἔ­

χει μερικα χαρακτηριστικα τὴς γαλλικης παλινορθὡσεως του 1815. Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣΠαρ° ὅλη τὴν αποτυχία τους στὴν Τουρκία καί στὴν Ἑλλάδα, τα

πραξικοπἠματα του 1960 και του 1967 συνεχίζουν να τρομοκρα­ ΠΑΝΩ ΣΕ ΝΕΕΣ ΒΑΣΕΙΣτουν τίς αστικὲς ὀλιγαρχίες καὶ τῶν δυο χωρῶν, ασχέτως ᾶν το κα­θεστὼς που ὑπηρχε ὡς τὶς 12 Σεπτεμβρίου 1980 στὴν Τουρκία (Ι928_ 1942)

ἰσχυριζὀταν ὅτι συνέχιζε τὴν παραδοση του Μαΐου του 1960, ἐνῶ

τὸ αντίστοιχο καραμανλικὀ καθεστώς καταδίκαζε, και ἐπἰσὴμα ακό­μα, τὴν 21η Άπριλίου.

14

Ι. Η ΜΕΓΑΛΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟ­ΚΕΜΑΛΙΚΗ ΕΛΠΙΔΑ(Ι928­1932)

Ἡ έλληνοτουρκικη προσέγγιση που έπιτευχθηκε μετα τὸ 1928

απέδειξε ότι ὁ έλληνοτουρκισμὁς ἦταν πραγματι στὸν «ρου τηςἹστορίας». Ἀπὸ ὲλληνικης πλευρας, ὁ ίδιος ανθρωπος, ό Βενιζέ­λος, ό ασπονδος έχθρὁς αυτῶν τῶν Τουρκων που εἶχε θελησει ναἐξολοθρευσει, ἦταν ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος μετα την τελικη αποτυχία τηςΜεγαλης Ἰδέας, τὸ 1923, αντιληφθηκε ότι δεν του έμενε αλλη λυσηαπό τὸν έλληνοτουρκισμό.

'Από τουρκικης πλευρας, μόλις πέντε χρόνια μετα από ένα φοβε­ρό πόλεμο που εἶχε σημανει τη γέννηση της νέας Τουρκίας μέσαστην παλη κατα του Έλληνος εἰσβολέως, ὁ Κεμαλ δέχτηκε να ζε­χασει τίς κακουχίες του λαου του καί να συνεννοηθεῖ μὲ τόν πρὡηνκατακτητη. ίΗταν σαν να βλέπαμε την Έλλαδα, πέντε χρόνια μετατὸ τέλος του πολέμου τῆς “Ανεξαρτησίας του 1821, να αποφασίζεινα ίδρυσει μὲ την Ὁθωμανικη Αυτοκρατορία μια αδελφικη ένωση.

Για πρῶτη φορα τὸ 1928, ό ἑλληνοτουρκισμὸς θα έπινοηθεῖ από

τους Έλληνες σε βαση απόλυτα ἰσότιμη, καί έπιπλέον χωρίς αντι­σλαβικό αἴσθημα. Μια τέτοια σταση εἶχε σχέση μὲ τη νέα πραγματι­κότητα: δὲν υπηρχε πλέον αυτοκρατορία που να περικλείει τουςδυό λαους, στην ὁποία οί Έλληνες είχαν πρῶτα προσπαθἠσει ναὲπιτυχουν την ίσοτιμία καί κατόπιν την κυριαρχία, αποκλείονταςσυναμα τους Σλαβους. 'Η Αυτοκρατορία, για την ὁποία νόμιζαν οίΈλληνες πῶς εἶχαν προνομιακα δικαιὼματα, επειδη υπῆ ρξε ἑλληνι­κὴ προτου γίνει τουρκικὴ, ἦταν πλέον νεκρη. Στη θέση της εἶχανστηθεῖ δυο ανεξαρτητα Κρατη­έθνη (Ετετε­ιιειἰοιτε) που διαμοιρα­ςονταν το κέντρο της παλαιας Αυτοκρατορίας καί που χῶριζαν μεσυνορα τους δυο αδελφους λαους.

Τα δυο κρατη ἦταν εξίσου ευρωστα. Ἡ παρακμη στην ανατολη,στους Τουρκους, εἶχε σταματησει, ένῶ στη δόση ἡ ανοδος τῶν "Ελ­

2 17

λὴνων εἶχε επίσης σταματησει. Οἱ τελευταῖοι εἶχαν το 1928 μια ἐδα­ ιλὡνει πηὸίἐ ὀφελοἑ τηἔ Ἑλλἀδοἐι και Τὸ 1969 19 ἀιἶαθἀριστονἐθἑακὁ

φικὴ ἔκταση 129 281 τετραγωνικα χιλιόμετρα καί 6 204 864 κατοί­ προιον ἠιαν κατα κοφαλἠ 952 οολλαοιαιαἐνοα για ιην Τοοοκια ηταν” . . . Ρ τ·

κους δηλαδη 47,99 κατοίκους κατα τετ. χλμ. (Τὸ 1838 ὴ ανεξαρτη­ μονο 374 οολλαοια· Μογαλοιοοο ακομη μιαν ἡ οιαφοοα προς οφε­

τη Ἱἑλλας εἶχε μόνο 47.516 τετ. χλμ., 752.077 κατοίκους καί 15.83 ιλοἐ Έης Ἑλλάδος ­ οπως είδαμε στον πρωτο τομο ­ στον τομεα

κατοίκους κατα τετ. χλμ.). Ἡ Τουρκία εἶχε κατα τὴν απογραφὴ του Τῆς Παιδείας: ακόμη καί μετα τὸ τελος του δευτέρου παγκοσμίου

1927, 13.71 1.000 κατοίκους πανω σε μια ἔκταση 772.340 τετ. χλμ., ιιολομοα το ι94ο> οιὴν Ἑλλαοα απο οχαν μοναχα 28% αναλφαβη­

δηλαδὴ 17 75 κατοίκους κατα τετ. χλμ. 1

τοι καί 18% το 1960. ἐνῶ τὸ 1955 οἱ Τουρκοι ἦταν κατα 60% αναλ­

Χαοη στην οργανωση τον δεσ αὐτῶν Κρατών­εθνών, μετα το γ

Φἀβητοι­ Τέλος, στὸν κοινωννικὸντομἑαι ὴ Τονοκίαικαί ὅχιὴ Ἑλλά­

1923 εἶχε ἑπελθει ἰσορροπία μεταξύ τῶν δυο ὀχθῶν του Αιγαίου ὡς ι οαι αποοοναμοοοοιςο λογω ἑνοο αλοτοο και οοβαοοιατοο αγοοιιιςοο

προς τό συσχετισμό των δυναμεων Τουρκων καὶ Ἑλλὴνων. Βεβαια ποοβλἠματοα και ια ἐονικἠ της ονοιητα ιανοονοοοο απο Τὴν ιςοομ­

οἱ Τουρκοι ἦταν δυό φορες περισσότεροι απο τοὺς Έλληνες τὸ 91101 μειονότητα.1928 καί ἡ διαφορὰ αὐτὴ θά μεγαλώνει συνεχώς πρὸς χαρη τῶν 'Η ταση προς τὴν ἔνωση ποὺ εμφανίστηκε παλι τό 1928 καί στις

ν ω ~ ο π ε Ϊ ~ ε ~ ν ε 5

πρώτων ὥσπου να ἔχουμε το 1980ι πανω απο τέσσερις Τουρκους οοο οχοεο τοο Αιγαιοο οον Ξιιαν οικονομιιςηο οφηοι οιοτι οι οικονο­

για ἔναν Έλληνα λόγω του πολυ υψηλου ποσοστου γεννητικότη­ μιας ιιῶν οοο χωρων οον ηταν οομπληοοαμαῖικοο· Εποοκοιτο για

τας τῶν Τούρκων. (Τὸ 1969, ὴ Τουρκία εἶχε πληθυσμο 34.778.000 μια φιλοοοοια πολο πιο οοοαοοι για μια οοοηοη οοο οονιιαομααν ποια

καί ὴ “Ελλαδα 8.835.000, δηλαδη πυκνότητα για τὴν Τουρκία 46 1

ἐπιδἰωκαν να ξαναφτιαξουν την ενότητα τὴς ὲνδιαμεσης περιοχης

σῖὸ τετ· χλμ­ καί νιὰ τὴν ­Ελλάδα 67). ¬Αναμφισβὴτητ0 εἶναι ἐπἱσηςν ὥστε το μεγαλο αὐτό σύνολο να πολλαπλασιασει τὴ δυναμη τῶν

ότι ὴ ἐδαφικὴ ἔκταση του τουρκικου κρατους ἦταν σχεδόν ἔξι φο­ δὐο λαῶν. Ἡ επιδίωξη δυναμεως ἐκ μερους δυο αδυνατων ὲθνωνι υ ο υ π ¬ ε ι Ϊ ε ο

ρες μεγαλυτερη απο τὴν ἔκταση του ἐλληνικου κρατους, καί αὐτὸ για να οοοαιιοσοον καλοιοοα ιην ανεξαοτηοια ιοοοι ηταν ο μονοἔ

το ποσοστο δεν αλλαξε μετα τὴν προσαρτηση απο τὴν Τουρκία τό σκοπός τὴς προσπαθειας αὐτης. Έγινε δὲ κατορθωτη χαρη στην

1939 της επαρχίας τὴς “Αλεξανδρεττας (τό Χαταυ) καί τὴν προσαρ­ ἰσορροπία ἰσχόος που εἶχε επιτευχθεί μεταξυ τῶν δυο χωρων.

τῃοη απο τὴν Έλλαδα το 1947 τῶν νὴσων της Δωδεκανὴσου. (Ἡ Στις 19 Αὐγουστου 1928 οἱ ἑλληνικες εκλογες ξαναφερναν στὴν

Ἑλλὰς ἔχει σἠμερα ἔκταση 131­944 τετ. χλμ· καἰ ἡ Τουρκία αρχὴ με 225 έδρες ἐπί 250, ἔναν πανίσχυρο Βενιξελο. Ὁ Κρητικός

78Ι_000)­ πολιτικός ειχε καί παλι τὴ δυνατότητα να διοικὴσει όπως αὐτὸς ὴ­

'Εαν από πλευρας πληθυσμου καί ἐδαφικὴς ἑκτασεως, ὴ Τουρκία θελε. Δεν είχε ξεχασει ότι ὁΪΠαγκαλος εἶχε δηλώσει ότι βενιζελι­

οπεοεῖχο της Ἑλλαδος. τὴν ισορροπία μεταξυ τῶν δυο χωρών απο­ ομος καί κωνσταντινισμὸς ηταν πολιτικες ξεπερασμενες. Θέλησε

καθιστουσε ἡ ανωτερότητα τῆἔ Ἑλλαδος στόν οικονομικό, πολιτι­ να ανανεωοοι· Μοοικοι Έλληνες οογγοαφοιο τον ἐιιοκοιναν γα αα

οτικο και κοινωνικο τομεα και από πλευρας εθνικης ὁμοιογενειας. τό. Ειπαν ότι ὁ «ιστορικός» του ρόλος εἶχε τελειωσει μετα τὴν ἐκλο­

Τὸ κατὰ κεφαλὴν εἱσὀδημα της Τουρκίας ἦταν Μ δολλάρια τὸ γικη του ητταΐτης Ιαης Νοεμβρίου 1920. Ἡ πολιτικὴ του τὴς Με­

ι929 και 51 εολλαρια το 1938. ενα της Ἑλλαεοε στην τελευταια γἀλης Ἱδὲαἐ ειχε αποτύχει­ Πῶἐ ηταν δυναεὀν ὁ ἴδιΟ9 ῇὐτὸε ἄνθρω­

αὐτὴ χρονια ἦταν 90 δολλαρια. Αὐτὴ ὴ διαφορα συνεχισε να μεγα­ παο να ἐφαομοσει μια πολιιιιςὴ ειοὴνηα οομβιἔαομοο και ὲλληνο­τουρκικῆς φιλίας; Ηταν προτιμότερο να μὴν ειχε ποτὲ ὲπιστρειμει.

"Η μηπως επιδίωκε την ἐξουσία απλῶς για να τὴν ἔχει;

ι. Τουρκια: εκιιμηση °οκιωβριοι› ιετε: 43.ο43.οοο κάτοικοι. °ελλας± εκιιμησὴ Ἡ οτοοφὴ αοοι οοιχνα ἴοοο ος ποιο σημειο οι γνμοιοι οοακοφ"Ἱουλἰου 1977: 9.268­000. λοι στὴν Ἑλλαδα ὑπη ρξαν παντοτε λίγοι καί αὐτο ηδη απο τό Με­

Ι819

σαίωνα: μερικοί αφομοιωμενοι στη Δύση, μερικοί ‹‹Λεβαντίνοι›› ποὺ δεχτηκαν, τὸ 1928, την ελληνοτουρκικη συμφιλίωση ποὺ τοὺς πρό­

εἶχαν χασει ῶς καί τη θύμηση της ανατολικης τους ψυχῆς, του πο­ 1τεινε ὁ Βενιζελος. Δ

λιτιστικου τους χωρου στην ὲνδιαμεση περιοχη. Ὁ Βενιζελος γεν­ Ὁ διαμελισμὸς της Ὁθωμανικης Αὺτοκρατορίας καί ό σχηματι­

νημενος στην Κρητη, αν καί δεν ηταν κρητικης καταγωγης αλλα σμὸς τῶν δύο κρατῶν, του τουρκικου καί του ελληνικού, ηταν σαν

πελοποννησιακης, εἶχε προσχωρησει σ° αύτοὺς τοὺς Κρητικούς βαθια πληγη, απαραίτητη βεβαια για την ολοκληρωση τῶν δύο

ποὺ εἶχαν μια παλια βεντετα να κανονίσουν με τοὺς Τούρκους γεί­ λαῶν, αλλα παντως καυτερη πληγη. Ἡ επίμονη ζωη του ελληνο­~

τονες της νησου. Έξαπλωσε τη βεντετα αύτη σ® ὅλο τόν αίγαιακὸ τουρκισμου μετα τὸ 1923 προέρχονταν από την αναγκη να κλειστει

χῶρο. Για να μπορεί καλύτερα να ξεχωρίζει από τοὺς Τούρκους, η πληγη, να σχηματιστεί καί παλι η ενότητα του πολιτιστικού χω­

του αρεσε να θεωρεί τὸν εαυτό του ‹‹Λατίνο›› καί «Εὺρωπαίο». Παρ° ρου. Ὁ Βενιζελος καταλαβε αὺτη την αναγκη καί προσαρμοσε την

όλα αύτα, μερικες φορες η αγαπη του για τό χῶρο της ενδιαμεσης πολιτικη του. “Αλλα για να τό επιτύχει, ύποχρεῶθηκε να απομα­

περιοχης εκφραζόταν, ὅπως φερ® εἰπεῖν σε μια συζητηση τὸ 1919 κρυνθεί από τοὺς δυτικόφιλους καί από τό Λονδίνο καί από τό Πα­

στὸ Παρίσι κατα τη διαρκεια του Συνεδρίου της Βἰρηνης μ° εναν ρίσι. Βαλθηκε να μαθητεύσει στη σχολη του Ἀτατούρκ.

Έλληνα φίλο του, ποὺ ό τελευταίος διηγείται ως εξης: «Ἑλπίζω ­ Οἱ δυτικόφιλοι τῶν δύο χωρῶν, δηλαδη οἱ Έλληνες καί Τουρκοι

λεει ὁ Βενιζελος ­ ότι θα κατορθωσω να πείσω την αμερικανικη Φιλελεύθεροι, δεν εἶχαν διαθεση να συνεννοηθουν. Πασχίζοντας να

αποστολη ὅτι εχουμε δικαιωματα .ἐπὶ τῆς Μικρας “Ασίας καί ὅτι γίνουν για τό Λονδίνο καί τό Παρίσι ακραιφνείς Εὺρωπαίοι, η καθε­

πρεπει να μας δοθεί εντολη να στείλομε τόν στρατό μας. “Η μηπως μια από τὶς δύο ὁμαδες ίσχυριζόταν ὅτι η δικη της χώρα ἦταν πιό

δεν σοῦ αρεσει η Μικρα Άσία; ¬­ με ηρωτησε. ­ Μου αρεσει καί δυτικη από τῆς αλλης, καί απεφευγε τἰς επαφες μηπως μολυνθεί

μοῦ παραρεσει, του απηντησα, αλλα δεν πρεπει να σας αποκρύφω από την ανατολιτικότητα της αλλης. “Υπενθυμίζουμε ότι η δυτικό­

ότι οί περισσότεροι Έλληνες, ενῶ θεωρούν την Θρακη τὸ περιβόλι φιλη Χαλιντε Ἑντίπ εγραφε ὅτι απ° όλους τοὺς βαλκανικοὺς λαοὺς

του σπιτιου των, την Μικρα 'Ασία την βλεπουν ως μίαν επικίνδυνη ὁ τουρκικός ἦταν ό πλεον Ευρωπαίος (Η. Εαίθ, Ταητεν/αεεε Ι/Ι/εεε,

περιπέτεια. ­ “Οχι οί περισσότεροι Έλληνες, μου λεγει ὀ Βενιζε­ Νενν Ηεινοιτ, Υε1ε Πηίνετεἰτγ Ρτεεε, 1930, σσ. 252 καὶ 255) καί δεν

λος, αλλα μερικοί από σας με τα φωκὸλ εχετε αύτες τἰς αντιληιμεις. εμπιστευόταν μια Ρωσία με «ασιατικη ιμυχη». Οἱ Φιλελεύθεροι της

Οἱ Έλληνες ζεύρουν ὅτι στην Πόλη μόνον δια της Μίκρας “Ασίας “Αγκύρας καί τῶν Ἀθηνῶν θα μπορουσαν να συνεννοηθουν μόνον

επεβληθη ό Έλληνισμός››. (Δημ. Κιτσίκης,Ρι·οραἔαιια'ε ειρτεεεἰοπε εαν μια τετοια προσπαθεια ἦταν σύμφωνη με τὶς επιθυμίες της Δύ­

επ ροίἰιἰηπε ἰκτεκπαιἰοπαίε. 1.α (ἱκὲσε ετ εεε κενεπτἰίεατἰοπε ιὶ Ια Οοπ­ σεως.

/έκεπεε τἰε Ια Ραἰκ, 1919­1920, Παρίσι, Ρτεεεοε Πτιίνετείιείτεε είε Τὸν Ἱανουαριο του 1926 όίδυτικόφιλος Φιλελεύθερος Θεμιστο­

Ρτευοε, 1963, σσ. 43­44). κλης Ἀθανασιαδης ­ Νόβας, ὁ ὁποίος ἦταν ανταποκριτης στην

Μετα τὸ 1923, 1.3ΟΟ.ΟΟ0 Έλληνες, όπως ὁ ίδιος ὁ Βενιζελος τὸ Κωνσταντινούπολη της βενιζελικης καθημερινης εφημερίδας τῶν

1910, αφησαν ὀριστικα τα μερη της βεντετας καί εγκατασταθηκαν Ἀθηνῶν Ἐλεύθερος Τύπος ἐπιτεθηκε βίαια εναντίον μιας ανατολι­

στό κρατος τῶν “Αθηνῶν κοντα σ° αὐτοὺς πού μαϊμουδίζανε τη Δύ­ κόφιλης κεμαλικης προσωπικότητας πρωτου μεγεθους. Έγραφε

ση. Τα «φωκόλ» ανησύχησαν επειδη εφερναν μαζί τους «τουρκικες» στό αρθρο του: «Ποιός εἶναι ὁ Γιακοὺπ Καντρη, [ΥεΙ‹ιιρ Κειατί

συνηθειες. Αὺτη η μικρασιατικη μαζα σχηματισε τὸ ενα πέμπτο του ΚειτεοειηειιτοὲΙιι]. Για την Τουρκία μεγας καί πολύς. Μυθιστοριο­

πληθυσμου του ελληνικού κρατους. Στην αρχη ὺποστηριζαν τόν γραφος, βουλευτης, αρχισυντακτης της «Χακιμιετι Μιλλιε» [Ηα|τί­

Παγκαλο πού ετοίμαζε τη στρατιωτικη ρεβανς κατα τῶν Τούρκων, πιἰγετἱ Μἰἰἰἰγε] της Άγκύρας... "Ας δούμε λοιπόν πῶς φιλοσοφεί ό

αλλα, ὅταν καταλαβαν πῶς ενας νεος πόλεμος ηταν αδύνατος, Γιακοὺπ Καντρη. Ὁ Γιακοὺπ φιλοσοφεί δίχως πρωτοτυπίες. Τὸ ἴ­

2Ο21

διο καί τό ἴδιο τροπαρι: τό ξύπνημα τῆς Ἀνατολῆς! Οἱ Τούρκοι πλωμἀιηἐ μὲ Έὴ βία», μεΐαφρὰσῖηκε τὸ 1966 στὰ 1)ωσ1κἀ(ΒΨΖΘ””1αί

διανοούμενοι τό μασουν στὸ στόμα τους όπως οἱ χανούμισσες τὸ Ροῃενοω­

μαστίχι. Οἱ δυό κόσμοι: ὁ κουρασμενος καί ὁ δροσερός! Οἱ δυό πο­ ”`Αν καὶ διαφωνουσε στό θεμα της θρησκείας, ό Κεμαλ από τὴν

λιτισμοί: ὁ ενας σε παρακμη καί ὁ αλλος σε αναγεννηση. Ἡ Εύρω­ ἀῦλὴ βασίσῖηκε 99999 ἀνῃδυθκοὐἐ­ Τὸ κόμμα Τουι Τὸ «Ρεπουμπλίτ

πη καί η Άσία. Ἡ Δύσις καί η Ἀνατοληί... [Παρ® όλααὐτα] κανικό Λαϊκό Κόμμα» ἦταν παντα αντίθετο στους Φιλελεύθερους.

προχτες ὁ Γιουνούς Ναντη [Υιιπιιε Νειαἰ, διευθυντης της καθημερι­

νῆς εφημερίδας Οπιπἰιατἰγετ της Κωνσταντινουπόλεως καί βουλευ­

της· πρωην Ἑνωτικός βουλευτὴς καί δημοσιογραφος] ποὺ εντού­

τοις εἶναι ὁ φανατικότερος κηρυκας του ξεπεσμου τῆς Ευρωπης καί

τῆς φρεσκαδας της Άνατολῆς, εγραφε αφελεστατα: «Δεν ἔχομεν

αναγκη να πονοκεφαλαμε για να γραφουμε νεους νόμους τουρκι­κούς. “Υπαρχουν στη διαθεση μας, ετοιμοι, οἱ νόμοι τῆς Εύρωπης:

τους παίρνουμε καί τούς κανουμε δικούς μας». (Θεμ. Ἀθανασιαδης­ Νόβας, Στὴν Τουρκία με δημοσιογραφικό φακό, 1925­1926, “Αθη­

να, 1967, σσ. 120­123).Ὁ ίδιος ὁ Γιακοὺμπ Καντρί εξηγησε πῶς ανακαλυψε την ψυχη

της Άνατολῆς. Ἡταν τόν ”Απρίλιο του 1921 στην Πόλη πού βρι­

σκόταν τότε ὑπό την κατοχη τῶν Δυτικῶν. Παρακολουθουσε τη

θρησκευτικη λειτουργία πού ψαλλόταν ύπερ τῶν πεσόντων στόν

πόλεμο τῆς Ἀνεςαρτησίας, στη Μικρα Άσία. “Ακούγοντας τα θρη­

σκευτικα ποιηματα στό τζαμί, καταλαβε _ εἶπε ­ αἰφνιδίως ότι ὴ

ζωη του τα τελευταία δεκα χρόνια, πού την εἶχε αφιερῶσει στό νεω­

τερισμό καί τόν λαϊκευτικό εθνικισμό, εἶχε βασιστεί πανω σε ψεύτι­

κα ίδεὼδη. Ἡ αληθεια βρισκόταν ἐδῶ μεσα, σ° αὐτό τό τζαμί. Μο­ναχα ό λαός. απλός καί αμαθης, τό εἶχε καταλαβει καί εἶχε διατηρη­σει τίς πραγματικες αξίες πού οί διανοούμενοι εἶχαν ξεχασει θελον­

τας να μαϊμουδίσουν τη Δύση. Τό εθνος δεν επρεπε να αποσχισθει

από τό Ἱσλαμ, διότι αὐτό θα σημαινε απαρνηση του λαού. (Βοτιιειτό

Ιοιεννίε, Τλιε Ειπεηςεποε ο/Μοιἰεκπ Τακκεν, Λονδίνο, Οκΐοτό Πιτὶνετ­

είιγ Ρτοεε, 1968, σ. 401). Συνεπῶς, ό Γιακούμπ Καντρί συμφωνού­

σε μὲ τόν Ζιυα Γκεκαλπ (Ζἰνει (ό1‹ε1ρ) πανω στό θεμα τῆς θρη­

σκείας. Ἀργότερα, από τό 1932 ως τό 1934, δημοσίευσε μαζί με αλ­

λους διανοούμενους, τη μαρξίζουσα ἐπιθεωρηση Καιἰκο. Μετα εγινε

πρεσβης καί εγραψε δύο βιβλία αναμνησεων. Τό ενα από αὐτα, με

τόν τίτλο Ζοκαἰτἰ Βηιἰοπται (Κωνσταντινούπολη, 1955) δηλαδη «Δι­

22

Για να μπορεσει να τόν προσεγγίσει ὁ Βενιζελος τὸ 1928 αποξενω­

θηκε κι αὐτός από τους δυτικόφιλους.Έντεκα μερες μετα τὸν εκλογικό του θρίαμβο, ὁ Βενιζελος εστει­

λε στίς 30 Αυγούστου 1928, τὴν παρακατω ἐπιστολὴ στόν πρωθυ­

πουργό του Κεμαλ, τόν Ἱσμετ Ἱνονού: «Κύριε Πρόεδρε, την στιγ­

μην κατα την ὁποίαν ό ελληνικός λαός μου εμπιστεύεται με ίσχυ­

ραν πλειοψηφίαν τὴν ἡγεσίαν της κυβερνήσεως του δια μίαν περίο­

δον τεσσαρων ετῶν, επιθυμῶ να σας διαβεβαιώσω δια την ςωηραν

μου ἐπιθυμίαν όπως συντελεσω εἰς την διευθετησιν τῶν σχεσεων

τῶν δύο χωρῶν μας, η ὁποία θα τούς ἐςησφαλιζε μίαν στενην φι­

λίαν, την ὁποίαν θα ῆρχετο να καθιερωση ενα σύμφωνον φιλίας, μη

επιθεσεως καί διαιτησίας, ὁσον τό δυνατόν εύρυτερας εκτασεως. Έ­

χω πληρη συνείδησιν του γεγονότος ότι η Τουρκία δεν εχει βλεψεις

ἐπί τῶν εδαφῶν μας καί συχνακις μοῦ εδόθη η εύκαιρία κατα τὴν

εκλογικὴν περίοδον να δηλωσω δημοσίως ότι η Ἑλλας δεν εχει ού­

δεμίαν βλεψιν ἐπὶ τῶν τουρκικῶν ἐδαφῶν καί ότι δεχεται με είλικρί­

νειαν καί ανευ επιφυλαξεων τας συνθηκας είρὴνης». (Δημ. Κιτσί­

κης, «Ιοοε ρτοίοτε ό'ειι°ιουίο οε11‹ειηίι:μιο, 1930­1934», Βενιιε Ιτἰειο­

τἰαπε, Παρίσι, Ἱανουαριος­Μαρτιος 1969, σ. 118).

Ἡ απαντηση του Ἱσμετ πασα ἦταν πολύ θερμη: «Με ἰδιαιτεραν

εύχαρίστησιν ελαβον γνῶσιν... του περιεχόμενου αύτῆς τῆς επιστο­

~ λης ανταποκρινομενης πληρως εἰς τας ἰδικας μου απόψεις καί ση­

μειούσης εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν ελληνοτουρκικῶν σχεσεων, την ε­

ναρξιν μιας νεας περιόδου εἰλικρινους καί ἐντίμου φιλίας». (Ένα,

άν., επιστολη της 27ης Σεπτεμβρίου 1928).

Για να δικαιολογησει πιό εύκολα τη στροφη του, ὁ Βενιζελος αρ­

χισε να ίσχυρίζεται πως παντα ύπῆρξε εἰρηνικός καί ότι προτου να

τόν σπρώξουν οἱ συνθηκες της ἐποχῆς, στόν πόλεμο κατα τῶν

Τούρκων, εἶχε κανει τα παντα για να συνεννοηθεί μαζί τους. Τό δη­

λωσε συγκεκριμενα στίς 17 Ἱουνίου 1930. σ® ενα λόγο του στη

23

Βουλὴ· Κατ” αὐτὸν, ὰπλῶἐ ἐπανερλὀταν (Πὴν παλωἀ του πολωκὴ ταίου πολέμου, ως ὁριστικῶς τερματισθείς». (Ἐνθί αν., τ. 2ος, σ.

μετὰ ἀπὸ μωί ὸδϋνίι Οὴ πα­Ρἐνθεσίι Ὁ ίδιαίΐεροέἰ Υραμματἐαἑ 'ΕΟΦ 9 229). Ἑκφὡνησε αὐτὸν τὸν λόγο στὴ διαρκεια τῆς συζητησεως γιαΣτέφανος Στεφανου, στους δύο τόμους διαλεγμένων κειμένων του την ὲπικυρωση τῆς ελληνοτουρκικης συμβασεως που εἶχε υπογρα­αρχηγου του πού δημοσίευσε το 1965 καί 1969, προσπαθησε να φεῖ στὴν Άγκυρα, στίς 10 Ἱουνίου 1930 και πού έφερε τόν τίτλο,αποδείξει τὴν αποψη αὐτὴ παρουσιαζοντας κείμενα του Βενιζέλου «Σύμβασις περί ὁριστικῆς ἐκκαθαρίσεως τῶν ζητηματων τῶν προ­πού χρονολογουνται απο το 1908­1909, δηλαδη προτου έρθει στὴν κυπτσντων εκ της ἐφαρμογης της Συνθηκης Αωζανης καί της Συμ­έζουσία, όταν ἦταν ακόμη στὴν Κρητη. Έτσι, παραθέτει αποσπα­ φωνίας Ἀθηνῶν, ἐν σχέσει προς τὴν ανταλλαγὴν τῶν πληθυσμῶν».σματα τριῶν αρθρων πού ό Βενιζέλος δημοσίευσε στὴν έφημερίδα 'Ο Βενιζέλος παρουσίασε αὐτὴ τὴ συμβαση ως αφετηρία ἱστορικὴτῶν Χανίων Κηρυξ, στίς 11 Αὐγούστου 1908, στίς 20 "Ιανουαρίου της έλληνοτουρκικῆς συμφιλιωσεως.καί στις 17 Νοεμβρίου 1909 (παλαιό ημερολόγιο). 'Η συμβαση τὴς “Αγκύρας ἐπικυρωθηκε απο τὴν ἑλληνικὴ Βου­

Πραγματι, τα τρία αὐτα αρθρα, γραμμένα μετα από τὴν τουρκικὴ λη στίς 25 Ἱουνίου 1930. Τὴν ὴμέρα ἐκείνη ὴ βουλευτικὴ αντιπολί­ἐπανασταση του 1908, όταν ὁ Βενιζέλος ἦταν ακόμη Ὁθωμανὸς τευση καί συγκεκριμενα ο Γεωργιος Καφανταρης (ο ὁποῖος καί τηνύπὴκοος, δείχνουν ὅτι ἦταν σύμφωνος μὲ τις ἑλληνικὲς κυβερνὴ­ καταιμὴφισε) ίσχυρίστηκε δτι ὴ αδιαλλαξία μπροστα στους Τούρ­αεις τὴς έποχὴς ἐκείνης, οἱ ὀποῖες ὴθελαν να συνεργαστουν με τους κους θα ἦταν περισσοτερο κερδοφόρα για τα ἑλλὴνικα συμφέροντα.Νεότουρκους για να τους ἑπιβληθουν. Κανένα ἑλληνοτουρκικό Ὁ Βενιζέλος απαντησε: «Θα γνωρίζη τοῦτο καί δ αρχηγος τῶνιδανικό δεν διαπερνουσε αύτὲς τις γραμμές καί κανένα αντιδυτικό Προοδευτικῶν [Γ. Καφανταρης], όπως γνωρίζω καί έγω καί καθεαίσθημα. Ἀπλῶς ὴ πολιτικὴ σκοπιμότητα τοῦ φαινόταν ὅτι δικ0ιἰω~ ανθρωπος πού ζεύρει ὁλίγην ἱστορίαν, ότι τό Τουρκικόν έθνος εἶναινε τὴ σταση της κυβερνησεως τῶν Ἀθηνῶν. Τὴν ἴδια γνώμη εἶχαν ένα απο τα υπερηφανα ἔθνη με τα οποία δεν υπαρχει καμμία ὲλπίςἐκείνη την ἐποχὴ καί οἱ ”Αγγλοι. ”Αλλωστε, μια φραση αρθρου του να έπιτύχητε δια τῶν απειλῶν». (Δημ. Κιτσίκης, «Εεε ρτοίοτε (Γοη­στόν Κήρυκα τῶν Χανίων της 20ὴς “Ιανουαρίου 1909, τόν προδί­ τεηιο 1›εΙ1‹εηἰαιιο, 1930­1934», ένθα αν„ σ. 119, σημείωση 2).δει, καί αποδεικνύει πως για τόν Βενιζέλο ὴ έλληνοτουρκικὴ λύση 'Η στροφὴ του Βενιζέλου πού σημειῶθηκε ῆδη από τὸ 1928, πη­εἶναι μοναχα εὐκαιριακὴ καί τὴν αποδέχεται σε μια στιγμὴ πού δεν γαινε πολύ πιό πέρα από την ὲπιθυμία φιλικῶν σχέσεων μεταξύ τῶνμπορεί να πραγματοποιὴσει τη δυτικόφιλη Μεγαλη Ἱδέα: «Ἡ πα­ δύο χωρῶν. Ἑπροκειτο για τὴν εδραίωση μιας πραγματικῆς έλλη­γίωσις ­ γραφει ­ του συνταγματικου πολιτεύματος έν Τουρκία νοτουρκικῆς συνομοσπονδίας. Ὁ Κρητικός πολιτικὸς ένστερνί­απετέλει, ὑπὸ αλλον βεβαίως τύπον, πολύ μετριόφρονα... πραγμα­ σθηκε τὴν ίδεολογία του ἑλληνοτουρκισμου τῶν αντιδυτικῶν αντι­τωσιν της Μεγαλης Ἱδέας». (Στ. Στέφανου, έκδ., ἙλευθεριΌυγΚ. Βε­ παλων του. 'Η ειλικρίνεια του δε, εἶναι αναμφισβὴτητη. Έτσι στίςνιζέλου πολιτικαἰ ὐποθηκαι, τ. 2ος, 'Αθηνα 1969, σ. 274). Μόλις έγι­ 10 Μαΐου 1933 ­ τὴ στιγμη πού χανει τὴν ἐξουσία καί τόν αντικα­νε πρωθυπουργος στὴν 'Αθηνα τό 1910, προτίμησε να πραγματο­ θιστα ὀ Παναγης Τσαλδαρης στὴ σύσκεψη της «Μεγαλης Ἑπι­ποιὴσει τὴ Μεγαλη “Ιδέα ὑπὸ τὴν πιό φιλόδοξη μορφή Ήις, ἑτοιμα­ τροπης τῶν Ἑζωτερικῶν Ύποθέσεωνε δπου εἶναι παρόντες, ἐκτὸςζοντας τὴ χωρα του για πόλεμο κατα τὴς Ὁθωμανικὴς Αὑτοκρατο­ από τὸν πρόεδρο της Κυβερνὴσεως καί τόν ύπουργό τῶν Ἐζωτερι­ρίας. κῶν, οἱ αρχηγοί των πολιτικῶν κομματων, ὁ Βενιζέλος έκφραζεται

Μετα τὴν αποτυχία της προσπαθειας του, ὁ Βενιζέλος έβγαλε τό σαν ὀραματιστὴς του έλληνοτουρκισμου.συμπέρασμα στὸν βουλευτικό του λόγο της 1”7ης “Ιουνίου 1930, ὅτι Σ° αὐτὴ τὴ σύσκεψη ὁ Δημητριος Μαζιμος, ύπουργὸς τῶν Ἑζω­«ὁ ἶστορικὀἑ μαἐ ἀιίὼν μὲ Τὴν Τουρκίανι 9 ὁποῖα­Ξ διθρκεσε 199919 τερικῶν, εἶχε ἐκθέσει τό σχέδιο μιας νέας συνθὴκης μὲ τὴν Τουρκία,ὲκατονταετηρίδας, πρέπει να θεωρηθὴ μὲ τας συνθὴκας του τελευ­ ενος ελληνοτσυρκικσυ συμφώνου εγγυησεως που τελικα υπογρα­

24 25

φηκε στὴν”ΑΥκ0Ω0ιι σιἰέ ιθ Σοπτομβοἰοο 1933­ Το αρθρο ι αὐτοῦ έναν φωτεινό όριςοντα να λαμπει και να θαμπωνει τα ματια της

του οομφὡνοο κοθοοιἔε: «Ἡ Ἑλλοἐ και λἶ Τοοοκἰο ἐνγοῶνιιιι ἀιιοι' ύφηλιου. Ἑμεῖς, ό τουρκικός λαός, δωσαμε μια για παντα τὴν αγα­

βοἰωἑ ιο οιποιοοβἰαοΐον τῶν κοινών των σννὀθωνιο και ιό ὁιρθρο 3: πη μας, κι αν ακόμα βρεθούμε μέσα στα θύματα, αὐτό θα εἶναι για

«Εις όλας τας διεθνεῖς συνδιασκέιμεις μέ περιορισμἐνην αντιπροσω­ μαο πιο οοοοπμονἱοπ (Το νοομμο οοπο οομοοίοοοο γιο ποὼτη φοοο

πευσιν. ιι Ἑλλαιε και ιι Τουρκια ειναι πρόθυμοι να οεωεοον ότι ὲκο­ στις Ἐποχες, αρ. ιιε, Άθηνα, Άπριιιος ιεετ, σ. 33ο, και στη κε­στη ἐξ αὐτῶν θα ἔχιι ὰποοῖολθν νο οποοοοπιἔοιιιι ιιιι ιςοινιι και ιιι ναε Ιιιειοκιηαε, Παρισι, “Ιανουαριος­Μαρτιος 1969, σ. ΙΙ9. Έκτοτειδιαιτερα συμφέροντα αμφοτέρων και υπόσχονται να ἑνὼσουν τας ο ἴοιοο ο Κ. Γ. Ποομοοονλοο το οπμοοἰοοοο οπο χοονικον της ζωῆς

προσπαθειας των δια να έιςασφαλιζουν τὴν κοινην αὐτὴν αντιπρο­ που] 18894979, Ἀθἡνοε 19809 οο· 179482)­

σὼπεοσινλ Τολο€› το ἄοθοο ιι: «Το ποιοον οιιιιφωνον σννιιιιιειιιι Αύτὸ πού πρέπει να τονιστεῖ εἶναι πως η ιδέα μιας έλληνοτουρκι­

δια δεκα ἔιιι» ι κης ὁμοσπονδιας πού θ° ανασταινε τό Βυζαντιο ἦταν έξισου, αν όχι

Ὁ Βονιἔολοἔι­ ποο ἐνκοἰνοι Το νέο οοΐὴ οονθθκη ποο ποοειοιμον πιό πολύ, μια ιδέα του Κεμαλ όπως και του Βενιζέλου. Ὁ βουλευ­

ζεται, ὲπαναλαμβἀνει Έοοἶέ Φοοὲο κο­Το Το οιοιοκιιιιι της σιιζηιιι τὴς Λέων Μακκας, σ® ένα του ταξιδι στὴν Τουρκια, έστειλε στόν

σεωο: «Μἰον ἡμέραν θο κἀμωμεν μιαν ὀιιοοπονδιιιν ιινιιιολικιινιι” Βενιζέλο τὴν έκθεση μιας μεγαλης συςητησεως πού εἶχε μέ τόν

και «θα ἴδητε ότι μέσα σέ εικοσι χρονια μέ τὴν Τουρκιαν θα φθασω­ ποοοοοο πηο Τοοοκοςηο Δημοποοτἰοο οτὴν Ἄνκοοοο οπο 6 Μοΐοο

μεν να καμωμεν μιαν ὁμοσπονδιαν ανατολικην››· και ακόμα, «μέ τὴν 1931, «Ὁ Μοοστπφα Κομὰλ νοοφοι ο Μοπκαο ἔοποονπο τον

ύπογραφὴν Θιὐιθυ του σομφὼνοο ΐὴν οποιον θιιωρῶ εὐινχῆ· θὰ λόγον πρὸς μιαν προσφιλὴ ὡς φαινεται εἰς αύτὸν θεωριαν περι της

ποολωοθοωμεν ἀκομιι πεοιιιιἐρω> και θὰ ιδῆιε ιιειιι ἔιη θὰ φθιισω” κοινης καταγωγης Ἑλληνων και Τούρκων. Μου έτόνισε συναφῶς

μεν μέ τὴν Τουρκιαν να καμωμεν την Ἀνατολικὴν Ὁμοσπονδιαν». τὴν ποοον ποο του ἐποοξἑνποο η οπο του Ἑχληνοο Κ. [Νοςπφοοοο]

(Δημ. Κιτσικης, «Ι.οε ρτοιετε ἄειιιοιιιε ι›εΙκεριηιιε, 1930­1934», ἔνθ” Μοσχοπούλου [ΙΒἩ­Ι96Δ. δημοσιογραφος γεννημένος στὴν

άν­ι σ­ 119) ιἔὲἱξλἰωἑι λἑνονΐοιιἐ «ομοοπονοιοι» ὁ Βενιζέλος ἐννοουσε Πόλη] ύποστηριξις της αὐτῆς θεωριας και μοῦ έζητησε να τῷ απο­

στὴν πραγματικότητα «συνομοσπονδία» (δηλαδη σύνομοσπονδια οπαλη το ποποποοον το πληοοο Κείμενον τῆο οχοοκηο οιολὲξοωο

κοοιοιολων κοοΐῶν λωοἰἐ οπεοοθνικὴ οιοικοβὲονθσηι τὴν όποιαν ἔκαμεν εις “Αθηνας ό κ. Μοσχόπουλος». (Ἐνθ' άν., σσ.

“Οσον αφορα τόν Ἀτατούρκ, η προσωπικη του αλληλογραφια Ι 19_ 120).

μας ἑπιτρέπει να καταλαβουμε πόσο βαθια συναισθηματικὸς ἦταν. Σπἰο ἀνομνπσειο τοο οπ­ οοτὴ Έὴ οονοντποπ, ποο οπμοοἱοοοο χί_

Αύτὸ φαινεται από ένα γραμμα στα τουρκικα πού μού έδειξε ό να ποονιο οονοτοοοπ ο Μοπκαο νοοφοπ ­Ο Κεμάλ .ἦταν πο οποοτοἱ

Γεὡργως Πεσμαζόγλου Κοἰ ποο του εἶχε στειλει ὁ Κειιιιιλ ιὴ νύχια . λος... ένος ειδους πλατιας έλληνοτουρκικης Αύτοκρατορίας στὴν

ῖηο 5ιιο Νοομβοιοο ι93^ι› οταν ὁ Πεσιιιιιιιὀγλοιιι ὐποιιργὸιἔ ιὀιε ιηιἔ Ἀνατολὴ, μιας δυαδικῆς Αὐτοκρατοριας μέ δύο διοικητικές πρω­

Ἑθνικηἑ Οἰκονομἰοιἐτ βοιοκοιοιν στὴν ”Ανιςοοιι γιιιι Οιιςονοιιιιςὲθ ἑλ“ τεύουσες και μέ μια πνευματικη πρωτεύουσα, τὴν Αύγούστα πόλη,

λλινοοοοοκοςὲο οιοποονμοτοοοοιἐΐ «Μοιθοιινω __ γράφει ὁ Άιιι που ἦταν διαδοχικα τό Βυζαντιο, η Κωνσταντινούπολη, η Ἰσταμ­

τούρκ _ πως οι έντιμοι αντιπρόσωποι των δύο έθνῶν πού αλλη­ ποολ ποπ ποο θο οἶνοπ πονποο οπο τον ἴδιο πο νοωνοοοικπ τπο θἑοπο

λοαγαπιουνται και μετατρέπουν τό σκοταδι σ° έναν φωτεινό κόσμο, π βοοιλοοπολπ ἑνοο ολοκληοοο ἀνοτολικοο κοομοοω Δον οἶπο πιο

Έλληνες και Τουρκοι αδελφωμένοι, βρισκονται συγκεντρωμένοι μποοοτο μοο τον Μονολο Πὲτοο πηο Τοοοπίοο άλλο πιο πολο ἔνπν

οποινο­ Μο λοοο θά βοιοκομοον μο­οι οοἑι αν δὲν έιχα ἔνιι ιιικρὸ ἐιι­ αλλο Βικτωρα Ούγκὼ πού τραγουδουσε νέα Ἀνατολιτικα ποιημα­

ποδιοη­ Δον οποιολει ἀμφιβολιιι ιιὼἔ δὲν θά ἀργὴσει και πολύ ιι μὲ­ τα, νέες Οκιειιταἰεω. (Εέοιι Μειοοεε, «Ατέιιιτικ ει Ιιιόιτϋ: ἐι ττενετε

ρα ­ και όσο μεγαλωνει η τουρκοελληνικὴ φιλια ­ πού θα δουμε

26 27

αιιείαιιεε εοιινορίτε ρετεουιιιτίε», Εεε Βαἰἰαυιε, Άθηνα, τι 109 411 τρι­ κοι καί τοὺς ἐξετούρκισαν. Άλλ° οἱ πληθυσμοί παρεμειναν οἱ ίδιοι.μηνία 1938 σσ. 3621363). Δ Τὸ ὅτι μερος του αίματός των προέρχεται ἔςωθεν, δὲν σημαίνει...››

Τα γαλλικα διπλωματικα ἔγγραφα δημοσιεύουν ἕνα τηλεγραφη­ Οἱ Ἄγγλοι ὅμως δεν καταλαβαν την πραγματικη σημασία αὐτῆς

μα της 22ας Ἱουλίου 1932 ποὺ ἔστειλε απο την Κωνσταντινούπολη της προσεγγίσεως, η ὁποία στρεφόταν ἐναντίον όλων τῶν μεγαλων

ὁ Γαλλος ὲπιτετραμμενος στην Τουρκία καί ποὺ λἑει: ‹‹Ζὼντας, απ® δυναμεων καί θέλησαν να δοῦν μοναχα μια στρατηγικη ανασύστα­

ὅ,τι φαίνεται, μακρια απὸ τα προβληματα πού δημιουργούν στοὺς ση της ενότητας αὺτης της περιοχης ποὺ θα ἔφραζε τη ρωσικη κα­

ὺπουργοὺς του οἱ περιστασιακὲς δυσκολίες, δ Μουσταφα Κεμαλ θοδο. Πίστευαν ὅτι ὁ δυτικόφιλος καί αγγλόφιλος Βενιζελος θα ἔ­

πασαἐ­ ἐδῶ καί πολλοὐἐ μηνεἐε ὰσχολεἶωι σχεδὸν ἀποκλειστικἀ μὲ φερνε με το μερος του τόν Κεμαλ καὶ θα τόν απομακρυνε ἔτσι από

τα προβληματα της ἱστορίας καί της καταγωγης τ0ϋ ιιτούρκισμοὕιι τη ρωσικη ἐπιρροη. Γι° αὐτὸ καί οἱ Τἰκτεε του Λονδίνου, την επομε­

(Ισεε Ποοιιιηειιτε αίρ1οιηετἰαιιεε ἴτειιςειίε, 1932­1939. Ιτε εὀτἰε: 1932­ νη της ὺπογραφης στην Άγκυρα, της πρωτης ἑλληνοτουρκικης1935, τόμος, 10ς, Παρίσι, 1Π1ρ1°ἰΙ1°ΙθΓ1€ Ι1ειίἰ01°1ε11Θ, 1964, σ. 86). συμφωνίας, ἀφοῦ έδειξαν την ἱιςανοποίηση τοὺς, παρατηρησαν στα

“Η ὲλληνοτουρκικη πολιτιστικη πραγματικότητα, η προέλευση, κύριο αρθρο τους, στίς 12 “Ιουνίου 1930: «Οἱ Έλληνες καί οἱ Τουρ­

λίγο πολύ κοινη, τῶν δύο λαῶν, ηταν πραγματι στην ημερησια δια­ κοι ἔχουν σημαντικα κοινα συμφεροντα. Δὲν εἶναι μια απλη σύμ­

ταςη τῶν ὺψηλότερων κυβερνητικών κύκλων καί τῶν δύο χωρῶν. πτωση εαν τα ἐδαφη τους, τό ἕνα κοντα στὸ αλλο, αντιστοιχουν

Τὸ θέμα δὲν ἦταν πλέον νὰ ὐπ9ΥΡαμμ1σΤ0υν ἀπλῶἐ τὰ ἀμφὀῖερα σχεδόν ακριβῶς στην ἔκταση της Βυςαντινης Αὺτοκρατορίας του

πολἱΐἱκἀ συμφἑρονΐα ποὺ μιὰ τέτοια προσὲγγίση θὰ ἐξασφἀλίζετ τέλους του 10ου αἱωνα, δταν οἱ στρατιὲς τῶν εὺρωπαϊκῶν καί ασια­

αλλα να αποδειχτεί τὸ αναπόφευκτο μιας ἑνὼσεως βασισμένης σ' τικῶν της ἐπαρχιῶν πού διοικουσε ἱἰνας μικρασιατης Καίσαρ, απω­

ναν κοινό πολιτισμό. Τέτοιου εἴδους σκεψεις δεν ηταν κενες φρα­ θησαν τοὺς Ρὼσους είσβολεῖς στὸ Δορύστολο καί την Πρὲσλαβα»,

σεις πού χρησιμοποιουνταν σὲ προπόσεις μεταξύ τῶν πολιτικῶν “Επρόκειτο για τόν Καππαδόκα Ἱωαννη Τσιμισκη πού νίκησε τό

ηγετῶν τῶν δύο κρατῶν αλλα πραγματικὲς απασχολησεις. Ὁ Βενι­ 971 τὸν Ρῶσο Σβιατοσλαβ καί του πηρε τη Βουλγαρία.

ζελος μὲ πολλη σοβαρότητα ­ ακριβως όπως ὁ Ἀτατοὺρκ ποὺ Μπορούμε να συγκρίνουμε τό παραπανω αρθρο με ἕνα αλλο τῶν

ταν βυθισμἑνος στα βιβλία της Ἱστορίας δηλωσε στην ελληνικη Ιπτἰἰα Τἰυτεε· της 21ης “Οκτωβρίου 1908, ποὺ είχαμε ηδη αναφερει

Βουλη στίς 20 Δεκεμβρίου 1930, για να ενημερωσει Τοὐἔ βουλευτ σχετικα με τόν ἑλληνοτουρκισμὸ τὸ 1908. "Ας θυμηθουμε ὅτι αύτη

τες σχετικα με τἰς διαπραγματεύσεις της 'Αγκύρας πού εἶχαν κατα­ η ἐφημερίδα ὺποστη ριζε ἔνθερμα τὸ νεοτουρκικό εγχείρημα καί ζη­

ληςει στην ὺπογραφη τῶν τριῶν ἑλληνοτουρκικῶν συνθηκῶν της τουσε απὸ τοὺς Έλληνες να κανουν τό ἴδιο για τοὺς ἴδιους λόγους

30ης Ὁκτωβρίου 1930: πού παρουσίαζαν οἱ Τἱπτεε το 1930: δηλαδη, να σχηματιστεί ἑλλη­

«Ἑξηκριβῶθη [ἐν Άγκυρα] ὅτι καί φυλετικῶς εύρισκόμεθα οί νοτουρκικό φραγμα κατα της ρωσικης καθόδου στη Μεσόγειο.

δύο λαοί πλησιεστερον ὁ εἶς πρὸς τὸν αλλον παρ° δσον κοινῶς πι­ Παντως, ὁ "Αγγλος ἱστορικὺς Ἄρνολντ Τόυνμπη (ΑτιιοΙ‹1 Τονηὺεε)στεύεται... 0 1

φαίνεται να καταλαβε τη βαθύτερη σημασία του γεγονότος γραφον­››Οί ΤΟυρΚΟ1 ὑπθσῖηβίζθυν Καί δικαίως νθμίζθυν ὁιΐί Θἶναί ¦Α· τας τὸν ἑπὀμενο χρόνο στὴν Ἑζπετηρἰδα τῶν Διεθνῶν Σχέσεων πῶς

ρειανοἰ ίδηλαδὴ ΉΑΡΗΟ1 καἰ 9761­ Ἀλταϊκοἰί ἔχοντεἑ βεβαίωἑ Καί ἔνθ «αν πολιτικοί ηγετες ποὺ ζουσαν τό 1930 μπόρεσαν να ίσχυριστουν

μἑροἐ αἴματοἑ ἔἔωθεν­ Ύποστίιρίἔουν ότι 819 τὴν Μικρὰν Άσἰαν πως «εγραψαν ἱστορία» αὐτοί εἶναι σίγουρα ὁ Μουσταφα Κεμαλ καίὺπηρχον ανέκαθεν οἱ Καππαδόκαι, οἱ Σκύθαι, οἱ 'Ασσύριοι καί αλ­ ό “Ελευθεριος Βενιζελος». (δατνεν ῳ°ΙητετπατίοπαΖΑγ7”αἰπε, 1930, υγ

λαιφυλαί/1­Ξπηγαμενημεῖς οἱ Έλληνες καί τοὺς ἐςελληνίσαμεν καί Ατηοία Ι. Τονιιρεε, Λονδίνο, Οκίοτα Πιιίνετείτν Ρτοεε, 1931, σ.

διετελεσαν ἐπί μακροὺς αίῶνας Έλληνες. ἶΗλθαν κατόπιν οἱ Τουρ­ 168)_

28 29

Άν ό Κεμαλ ισι ό Βενισαλοσ εἶχαν για βασικό τοοσ στόχο την αλ­ κῶν ἐγγραφων των ὲλληνοτουρκικῶν συμφωνιών του προηγουμε­ληνοτουρκικη ενωση καί τοποθετουσαν τα Βαλκανια σὲ δεότερη νού χύύνύύς ἔγιναν διαπραγματεύσεις μεταξύ τῶν δύο κύβεύνἠ­

μοιρα¬ ο Ἀλόξανόροσ Παπαναστασἰοο όραματισόταν τη βαλισανιιτη σεων. Στα πρακτικα αὐτῶν τῶν συνεδριασεων, στἰς 5 καί 6 Ὁκτω­ένωση­ Ἑπειοη εἶχε παραμείνει όοτιιτόιριλοσ› ηθελε να ἐνσωματωσοι βρίου, ξεχωρίζω τα ακόλουθα αποσπασματα: «Ὁ κ. Βενιζελος λα­

τη βαλιεανικη προσέγγιση μόσα σὲ μια εόρωπαϊκη όνωση­ 'Στισ 7 βων τον λόγον ἐτόνισεν... ότι ὴ Βαλκανικὴ Ένωσις ηρχισε δια τὴς

Δ­Οιετωβρἰοο ι929 όηλωσε στο 270 Σ­ονεόριο τησ Εἰρηνησ πόο σο­ ελληνοτουρκικὴς φιλίας... Ἑν τοὐτοις, εξηκολοὐθησεν ὁ κ. Πρόε­νηλθε στὴν "Αα­ὴνα: πρεπει «να γίνη πραγματικότης ὴ ιδεα των δροςύ εἴμεθα πολύ μακρύν της Βύχκανικης Ἑνὡσεωύ Ἡ βύύχγαργ­

Ἡνωμόνων Πολιτειων τησ Εόρωπησ ποό θα σωση τοοσ λαοοσ αο­ κὴ νοοτροπία δεν ἐςειλίχθη ακόμη. Ἡ Βουλγαρία δεν εἶναι ετοιμη

τησ­ Ἑαν μία τοιαότη ανωσισ εἱσ όλην την Εόρωπην ηθελε σοναντη· να καμη απεναντι ὴμῶν την δηλωσιν τὴν ὁποίαν ἐκαμαμεν απεναν­

σει παρ, ἐλπἰοα οοσχερείασ¬ θα ἔπρεπε να επιόιωχθη να πραγματο­ τι της Τουρκίας, ότι δηλαδη είμεθα ικανοποιημένοι από τα συνορα

ποιηθη εἰσ αισομη στενωτόροοσ ιτόιτλοοσι απι παραοεἰγματι απο τα μας. ”Αφ® ἑτέρου αἱ σχεσεις Σερβίας καί Βουλγαρίας δεν εἶναι

βαλιτανιιτα ιτρατη­ εισ τα όποτα σομπεριλαμβανεται ιταἰη Τοοριααε­ τοιαυται ὥστε να θεωρωμεν προσεχη τὴν Βαλκανικην Ἑνωσιν.(Δημ Κιτστιτησ» τα­ε Οτόεό οι Ισ ρτο]ότ Βτἰερα ση Πηιοη εμτορόοηηο Άπαντῶν ὁ Ἱσμετ πασας παρετηρησε ἐν πρωτοις ότι δια την ἐπί­

αιι Ιετ ιηαί 1930». Κεναε εἰ' Ηἰετοἰκε ιποτἰετπε ετ σοπίεπτροταἰπε, Πα­ τεύξιν της βαλκανικης προσεγγίσεως ὴ Ἑλλας ἔλαβε τὴν μεγαλυτε­

ρίσι¬ Ἱοόλιοσ _ Σεπταμβριοσ 19659 σ· 205)­ Το Σονόοριο τησ Εἰρησ ραν πρωτοβουλίαν››. (Δημ. Κιτσίκης. «Εεε ρτοίοτε ἄοατευτο όειμκα­

νης αποφασισε τότε, όστερα από πρόταση του Παπαναστασίου πως ῃἰύύύ, Ι930­1934»¦ ἔνθ· άν” σα 122­123)_

από όῶ καί μπροσ θα γινόταν καθε χρόνο μια σονοιασιτειγη για την Ὁ Παπαναστασίου, από τὴ δικη του πλευρα, εδωσε τὴν ὐποστη­

Βαλιτανιιεη Ένωση­ Ἡ πρωτη απη αότὲσ 'ασ σονοιασιεόιμοισ ἔγινε ριξη του στη βενιζελο­κεμαλικὴ ιδεα του ἑλληνοτουρκισμου. Στὴν

στην Ἀθηνα από τισ 5 αωσ τισ 12 Ὁιττωβρἰοο 1930› μὲ πρόεδρο τον ἐναρκτηρια συνεδρίαση της Ζας Βαλκανικης Συνδιασκειμεως ποὺ ἔ­

Παπανασταστοοι ό οποτοσ στη Βοολη Ψηωισε ὑπὲρ των ἑλληνο· γινε στην Κωνσταντινούπολη, στις ΖΟ “Οκτωβρίου Ι93Ι, όστερα

τοοριτιιεων σομωωνιῶν τησ Ιοησ Ἱόονἰόό και αοησ Ὁιττωβρίοο απο τό χαιρετισμό του Ἱνονοὐ, δηλωσε, συνδέοντας τὸ σχέδιο για

Ι93Ο› όπειοη τἰσ θεωρησε ωσ το πρωτο βημα για την πραγματοποἰη· Βαλκανικη Ένωση μὲ τὴν παραδοση τῆς οίκουμενικης αὐτοκρατο­

ση τησ Βαλιτανιιεησ Ἑνωσεωσ­ Κατόπιν ἔγιναν ατησιεσ σονεόρια­ ρίας: «Συνερχόμεθα ἑδῶ σχεδόν όλοι δια πρώτην φοραν. Άλλασεισ μόχρι την οπογραφη στην Ἀθηνα› στισ 9 Φεβροοαρἰοο 1934 χομεν απαντες τὴν συναίσθησιν ότι ἔχομεν ζησει ἐδῶ κι ότι εἴμεθα

του σομωωνοο Βαλιεανιιτησ Σονεννόησεωσ­ Τόν Ὁιττωβριο του πολίται αὐτῆς τὴς απαραμίλλου πόλεως... Ἑδῶ, εἰς αὐτὴν τὴν βασι­

τ931 ηταν η σειρα τησ Τοοριαασ να όργανωσει τη βαλιτανιιεη σον­ λίδα των πόλεων ὴτις ὑπηρξε ἐπὶ δεκα ἐς αιωνας η πρωτεύουσα τῶν

όιασιτεαη στην Κωνσταντινόόπολη και στην Άγιτοραι τον Ὁιττως βαλκανικών λαῶν, εζυμὼθησαν τα πεπρωμενα μας. Ἑζησαμεν εδώ

βριο του 1932 τησ Ροομανιασ στο Βοοιεοορόστιι ιτατ ταλοσ παλι τησ ὁ εἶς πλησίον του αλλου, συνεργαζόμενοι, αλληλομισουμενοι ενίο­

Ἑλλαόοσ τόν Νοέμβριο του 1933 στη Θεσσαλονἰιτη­ τε καί αντιμαχόμενοι ἴνα αφυπνισθῶμεν ἐπί τέλους... εἰς τὴν συναί­

Ὁ Βενισόλοσ όπόστηρνσε πληρωσ τόν Παπαναστασἰοο ιταἰ φρόν· σθησιν ότι αποτελουμεν όλοι μίαν καί τὴν αὐτὴν εὐρυτεραν ἑθνικὴν

τισε να τονίσει μαζἰ μα τον Ἱσμὲτ Ἱνονοο πωσ η ἑλληνοτοοριτιιτη οίκογενειαν». (Ζ.ε Μεεεαἔει· τἰβιίττιἐκεε, Άθηνα, ΖΙ Ὁκτωβρίουποοσσγγιοη δὲν ηταν ποοοι το πρῶτο σταδιο για μια οοοοτουη βσλ­ ιοα υ. και ὁ Παπαναστασιου επεωχε να εκλεγετ ε› εενιςελος επαι­κανικη προσεγγιση. "Οταν ό Τουρκος πρωθυπουργός κι ὀ υπουρ­ μος πύύεύύύύ της σύνδγασκύψεωα

γοσ τοο ?τωνἙἔωτεριιτων ηρθαν στην Άθηναι στισ αρχὲσ Ὁιετω­ “Αλλα αναμεσα στόν βαλκανισμὸ καί τόν ἑλληνοτουρκισμὸ όλα

βριοο του 719318 για να ποοβουν στην ανταλλαγη των όπιιτορωτι­ αὐτα δεν ηταν τελικα παρα ανταλλαγὲς φιλοφρονησεων. Ὁ "Αν­

3Ο Ή

όρέας Μιχαλακόπουλος ύπουργὸς τῶν Έξωτερικῶν, αρχηγος της Ἱταλια, βαρυνε πανω στὴν κατοπινὴ σταδιοδρομία τους. Έτσι ρλέ­

ὁεξιαο πτἑοονοο του βενιοελιομοο κοἱ ἀντιποοεοοοο τηο Κοβεονὴ_ πουμε τὸν Βενιζέλο να γραφει απο το Παρίσι στον φιλο του Ρουφο,

σεως πού δὲν συμπαθουσε καθόλου τον σοσιαλιζοντα Παπαναστα­ ορο εροομοοεσ πρτν πεθάνει· σττο 5 Μαρττοο 1936: «Θε προσεφερετἔ

σιου: έγραφε στόν Βενιζέλο τόν Φεβρουαριο του 1932 απο τὴ Γε­ μεγάλην οπηρεστσν= ον ημποροοσετ νο σοντεπεσησ οπως οτορτσοηνεοη, «Σονοντὴθην [ἐδῶ] μὲ τον Τεφὴκ Ροοοοῆ [ο Τονῇρροοτο ύπουργός τῶν Ἑξωτερικῶν ό κ. Μιχαλακόπουλος... Θα ἦτο ἑπικιν­

οποοονοο Ἐξωτεροςῶν τηο Τοοοκἱοο]­.Φ γο οποῖοο μοῦ] εἶπεν οτι δυνον να ύποπτευθη ὴ κοινὴ γνωμη ότι ό Μιχαλακόπουλος απο­

ὴκολοοθησε Έον Κ. Ποπονοοτοοίοο νομιζ­ων ότι ὲρμηνεὐει ννώμοο κλειεται διότι, ενεκα τὴς στασεὼς του εις τό Βαλκανικὸν Σύμφω­

μας [οπονοαμμἰοεωι ἀπὸ τον Μιχολοκοποολο] μολονοο νομίζει ο_ νον, δὲν εἶναι αρεστὸς εἰς αλλας βαλκανικας πρωτευούσας και ιδίως

τι ὴ Βαλκανικὴ “Ομοσπονδία ίσως μετα έναν αἰῶνα θα εἶναι ῶριμος. το Βελτγρσοτπ· (Ἐνθ, ἀνν σ· 133)·

Σημειῶσατε καλα ­ προσθέτει εἱρωνικα ό Μιχαλακόπουλος στὴν Ἡ ελπηνοτταλτκη προσεγγτση εἶχε σρχτσετ τον Μπρττο του 1926

επιστολη του ­­ ότι ὁ κ Παπαναστασίου μας ῶμίλησε περι ένθου­ επτ οτκτστορτσε Πσγπσποοι οταν ο οποοργοσ των Ἑεωτερτκῶν

σιασμου τῶν Τούρκων δια τὴν Ὁμοσπονδιαν Εἰς τόν κ. Μετιιι­ Λοοκοττ Ροοφοθ εἶχε πσετ στη Ρτρμη νὰ σονσντησετ= γτ, σοτον τονΙςονἰὀ [Γνοονκοσλἀβοο οποοονοο Ἑξωτεοικῶν] ἐοἠνοοο οτι ἐγὼ ἐξ σκοπό, τον Μουσσολίνι. Άλλα μόνον ὅταν ανέλαβε παλι ὁ Βενιζέ­

ἀοχηο ῆμοον μοτοιὼτεοοο κοἰ ποοκοκὡτεοοο εἰο Έοο ἐπιθομίαο λος τὴν ἐξουσία, ύπογραφηκε μαζί με τόν Μουσσολίνι στὴ Ρὼμη,

μου» σχετικα με τὴ βαλκανικὴ προσέγγιση. (Δημ. Κιτσίκης, «Εεε στττδ 20 Σεπτεμβρίου Ι928› η σρνοηκη φτλταἔ μεταξὺ τῶν 999 λω­

τογετε ἄοιιιειιτε ρειΙ1‹ειτιοιιο, 1930­1934», ἔνθ αν, σ 123) ρῶν. Έξι μηνες αργότερα, ὁ Μιχαλακόπουλος πού δεν ἦταν ακόμηΡ 3 ε . _

Στα πρῶτα μισα της δεκαετίας του 1930, οι δύο κυριότεροι αντι­ ρπουργὸἐ Τῶν Ἑἔωτερικὥν ­_ δὲν ἔγινε παρα στις 6 Ἱουλιου 1929

παλοι πού φιλονικουσαν για τα Βαλκανια ἦταν ὴ Γαλλια και ὴ Ἱτα­ εγραφε στττἔ 19 Μσρττοο 1929 στον Βεντεελο: «Ετνστ προοηλον

λια. Ύστερα απο το 1935 φανηκαν στὸ προσκηνιο ὴ “Αγγλια καίὴ οττ ο εγκοτροτοσ τονο9= οσττσ εχσρσκτηρτζεν απλοτε τοτε σχεσετθύμῶν προς όλους τούς Ἄγγλους πολιτικούς ύπέστη μιαν χαλαρω­

Γερμανια, αφενός ἐπειδὴ εἶχε αρχίσει ὴ παρακμὴ της Γαλλίας καιαφετέρου ἐπειδὴ αρχισε να αναπτύσσεται ὴ γερμανικη δυναμη πού στν; ἦτιε ὲπ” ἐσχατων ἐξετραπη εἰς βαθμόν, όστις έκπλὴττει και κα­

ποοομἑοιοε τον ­Ινολἰοβ ­ ταθλιβει ημας τούς έγγύτερον γνωρἰσαντας τας παλαιοτέρας σχέ­

Ὁπως ὴ Γιουγκοσλαβία ακολουθούσε πιστα τὴ Γαλλια, έτσι και σετσ ὑμῶν προς σοτοοετ· τΑλλἀ·°°ἶἔἕρ ὴ Ἑλλας ακολουθούσε πιστα τὴν Άγγλία. Και όμως, για μερικα ,σσ 9¬...τ9ε!Ε1λ!ί|στι»­ Ἑν υμουματ ἑπτσηἑ ὅτε 9 μακαρίτ

ρόνια από τὸ 1928 ῶς τό 1933 ό Βενιζέλος αμφισβητησε τὴν αγ της Ποπ το] Βτεττπηρ [προεδρος τησ Κορερνησετρθ κατ οπσοργοσχ · 9 τ Ν . .. ε . . . . 2 .

γλικὴ επιρροὴ πλησιαζοντας τὴν Ἱταλια. Ἡ “Αγγλία δεν μπόρεσε των Εξωτερηττον τησ Ροομσντσσ που πεοσνε το 1927] σος εεητη_

να συγ ωρὴσει την «ανταρσια» ἑνὸς πολιτικού ηγέτη πού τῆς εἶχε σεν ετε το Πσρτστ= επτ τη ενἀρξετ τησ Σονοτασκετγεωτἔ της Ετρηνητὲχ . , ~ , ­

παραμείνει πισῖοο τοσο χοονιο­ Αοτὴ ἡ οοομἐνοιο οομποοιἑλοβεη ίνα δια κοινου μετωπου αντιταχθωμεν κατα των Μεγαλων Δυνα­

αν και σε μικρότερο βαθμό και τόν ύπουργὸ Ἑξωτερικῶν του Βενι­ μεων τεστ επτρετλωμεν τοτε ἀπὀτγεττἔ μας ῶἕ ελεύθερα κρἀτη› τουἸ

ςέλου τόν “Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, πού ἦταν ἐκ παραδόσεως, ἐςί­ απηντησατε ότι σφαλλεται εαν νομιςη ότι τα μικρα κρατη εἶναι ού­9

σου, αν όχι πιό πολύ, αγγλὀφιλος απο ἐκεῖνον. Ἡ σταση τῶν δύο σιαστικως ελευθερα. Ο Βτειιειιυ εχολωθη τοτε, και τοσον τον κα­

αὐτῶν πολιτικῶν τον Φεβρουαριο του 1934 όταν αρνηθηκαν να τετχεν η τρρστσ πρπγμσττ τσεσ μταἔ οπερητρσνσσ ἀνεξσρτηστσἔ ὥστε

ὐπογραιμουν τό σύμφωνο τὴς Βαλκανικης Συνεννοησεως, ἐπειδὴ ηθέλησε ν” ακολουθὴση τὴν πολιτικὴν τὴς αύτοτελείας, και τὴν

χωρίς το σομμετοχὴ της Βοολνοοίοο νινοτον οονονο οιχονοιοο πο_ ἠκολούθησε μέχρι του θανατου του, απομακρύνων έπιρροας Μεγα­

ρα ενὼσεως κι αποτελούσε μια χειρονομἰα καθόλου φιλικὴ για τὴν λων Δυναμεων εἴτε πολιτικας εἴτε χρηματιστὴριακας. Ἑλησμόνει

32 3 33

οτι εἶναι παλαια πικρα αληθεια, οτι αἱ χρηματιστικαί δυναμεις εμ­ Π Η ΤΡΟΧΟΠΕΔΗ ΤΗΣ Π Γ

πνέουν πολλακις τὴν πολιτικὴν τῶν κυβερνὴσεων... “Η Ρουμανία 0933­1935) Α ΚΟΣΜΙΑΣ ΚΡΙΣΕΩΣ

ἐπαλαισεν απεγνωσμενως κατα τὴν οἰκονομικὴν της απομονωσιν

καὶ έπί τέλους ὴναγκασθη το 1928 να συμβιβασθὴ καί μὲ αὐτὴν τὴν

Γερμανίαν ὑπὸ δρους επαχθεῖς, ῖνα κατορθὼση να ὀρθοποδὴση οἱ­

κονομικῶς». (Ἐνθ. αν., σσ. 133­134).“Αλλα ὀ Βενιζέλος εδειχνε για καλα αποφασισμένος να αποδε­

ομοοοοι το χώροι τοοτ ὥς· τνο οοιομο τοολοχιοτον· οιττο τον ἐττιοοοὴ Στα τέλη του 1933, ὴ γαλλικὴ πολιτικὴ εἶχε πετυχει να φέ ει

τον Μονολτον· το ποιοοιοοινμοι τοο Ἀτοιτοοοιτ τον νοτττοοο· Ὁ κοντα της τὴν 'Ελλαδα μὲ τὴ βοὴθεια τῶν αντιπ οσὼπων δυο βιῖλ“Εδουαρδος Ἑρριὼ (Εοουετα Ηεττίοτ) πρὼην πρωθυπουργος τῆς κανικῶν χωρῶν πού ῆἐαν μέλη τῆς Μικρας Συεεννσσεω (Ρωτ­

Γολλιοοι το ιτοτολοβο οταν ετχο τοοει οτὴν Ἑλλοιοο· Στ τνο νοοιμτιο Ειιιευτε) καί πιο πολύ του Τιτουλέσκου (Τἰτιαεεοιι) ὑτττουργτου τῶνποο έστειλε στον Βενιζέλο, στις 5 “Οκτωβρίου 1929, αφου γύρισε Ἑξωτερικῶν της Ρουμανίας. 'Η Τουρκία, αφου διαπίστωσε πὼς

στὴ Λυὼν, έλεγε: «Ἡ σημερινὴ Ἑλλας... πιστευω πὼς κατενοησα ταν αδυνατη μια ελληνοβουλγαρικὴ συνεννοηση που εἶχε επιδιώξειτον λαο της... αυτα τα τραύματα ποὺ προκαλεσαν τ“ αντιμαχομενα πρἰν ἀπὸ πολὺ καιρό δέχτηκε νά προσχωρὴσει σι αὐτὸ τὸ βαλκανι

συμφέροντα». (Ἐνθ' αν.). Κι ομως, οταν εχασε τελειωτικα την ειςου­ κό σύμφωνο ποὺ εἶχε ἐμπνεὐσει ἡ Γαλλία·

οτοιτ ιιὲ τις οιτλονὲο τῆς οηιτ Μοοττοο ι9οοι κι οιφοο ἀοντιοηιτο τὴν Ὁ Βενιζελος ἦταν σίγουρος πὼς καποια μέρα ὴ “Ιταλία θα τυπροταση του στρατηγου Πλαστὴρα να τὴ διατηρὴσει σαν δικτατο­ πουσε Έὴ Γιὀυγκοσλαβί(19 μέσα ἀπὸ τὴν ,Αλβανία «Ἑκεῖνἔ

ρας ­ για να κανει «ο,τι καί στὴν Ἱταλία, ποο χαρη στον Φασισμο ὀποῖον με ανησυχεί περισσοτερον ­­ δήλωσε σε μια συνεδρίαση. ει ~ 'Ζ τ ι › ι ε 7

ῖοοοοοοοι»'_ οἶτωτἕ τοο ἶιπε επι λοξοι οττλοοττιοοτ ”·ο ιἔενιτιολοο αρχηγῶν τῶν πολιτικῶν κομματων, στὶς 28 Φεβρουαρίου 1934

ειδε τον διαδοχο του να εγκαταλείπει την πολιτικη που ειχε χαρα­ στὴν ­Αθήνα δὲν εἶναι ὁ κίνδυνος ὁ βουλγαρικὀς Ἀλλ, ὁ

ζει, ἩΑλλωστε ο Παναγης Τσαλδαρης εἶχε ιμηφίσει στὴ Βουλὴ κατα λὐτερος κατι ἐμὲ κίνδυνοςω τρομερὸς του νὰ ἐμπλῶςῶμεν μὲ ὲξω

της έλληνοτουρκικης συμβασεως τὴς 10ης “Ιουνίου 1930. βαλκανικἠν Δὑναμιν καί δὴ Μεγἀλην τὴν Ἱταλἱαν θά

Οἰ οὐδετεριστικες προσπαθειες του Βενιζέλου διὴ ρκεσαν λιγοτε­ σθη εἰς τὴν περίστασιν κατα τὴν ὁποίαν αὕτη ὴ “Ιταλία ἐπιτττθη9 7 . ' ι ε Ε . 4 ι 4 7

9 η κα·ρο απο πεντε χρονια και η Ελλας ὲπεστρειμε γρηγορα στους κολ­ τα της Γιουγκοσλαβίας, καὶ χρησιμοποιουσα το προκεχωρη ενονπους της Γαλλίας, καί μετα της “Αγγλίας “Εαν ὴ πολιτικὴ φιλίας μὲ φυλακιον τῶν “Αλβανῶν καί ἔχουσα σομμαχον αὐτῆς τὴν μΐκ α

την Τοοοιτιο ποιοομεινο· οιοτο ἦτον επειδη μιο τετοιο πολιτικη οξο Ἀλβανίαν... Ἡ αντίθεσις τῆς “Ιταλίας καί Γιουγκοσλαβίας δια τὴνΗ ε ν ε ­ι 5 ι ¬ 'Ξ' ε

πηρετουσε τα μεσογειακα συμφεροντα της Αγγλιας. Δεν ηταν απο­ “Αδριατικὴν θαλασσαν εἶναι τεραστία. Ποία δουλεια έχομεν ὴ εῖτέλεσμα μιας ανεζαρτητης πολιτικῆς. Βεβαια ὁ Μεταζας προσπαθη­ να μπλέξουμε ἐκεῖ μεταξύ “Ιταλίας καί Γιουγκοσλαβίας· Ἑπο ένωτσε, μεταζο 1936 καί 1940, να επαναφέρει τὴν οὐδετεριστικὴ προ­ κατι ἐμὲ, Έὀ σημερινὸν Σὑμφωνον [Βαλκανικης Συνενωοἠσεἕς τ~ο

σπαθεια του Βενιζέλου, αλλα αυτο το έκανε μέσα σε τοσο δυσμενεῖς 9ης Φεβρουαρἰου 1934] δὲν ἀποτελεῖ τὴν ἀπαρ . ν τε Βαλκαν κος

έσωτερικὲς καί εξωτερικές συνθηκες ὥστε ὴ αποτυχία του ὲγχειρὴ­ “Ομοσπονδίας δια τὴν ὁποίαν είργασθη καί ὴχἑταλκτδιἶιικὴ Διαοιττετ

ιιοτοο νο ιτοτοιοτετ ονοποοοοκτη· ιμις. “Αλλα αποτελεῖ καθαραν συμμαχίαν». (Δημ Κιτσίκης «Ιυεερτοίειε ἄειτιεταε υεΙΙ‹ε.ηίαυε, 1930­1934», ἔνθ' άν., σσ. 134­135).

Αυτο που τον ενδιέφερε περισσοτερο απο καθετί αλλο ἦταν ναἑξελιχθεῖ ὴ ἑλληνοτουρκικὴ συνεννόηση, που ἦταν ἡ κυριότερη

34 ­ 35

φροντίδα του, σε μια ενωση τῶν δύο χωρῶν με την καλοπροαίρετη τὴν κρἱση __ ααα τα 1932 __ ἡ Γαχχία ἐαφανιἔὀγ­αν σαν ἐνας τραπε­

οοοετεροτὴτα ολαιν τῶν Μεγαλιυν Δυναμεων­ Ἡ Βαλκανικὴ Ἑνευ­ ζίτης περιζητητος από τίς βαλκανικὲς κυβερνησεις. Γι' αὐτό, στις 8

οὴ τον ενοιειρεοε μονο αν ττετοχαινε νί αττομακρυνει απο τα Βαλκατ Μαίου 1931, ὁ Έλληνας πρἑσβης στὸ Παρίσι Νικόλαος Πολίτηςνια τόν ανταγωνισμὸ τῶν Μεγαλων Δυναμεων. Στη σύσκεψη τῶν _ ἐπειδὴ εἶχε αναχηφθεῖ πῶς ἡ κατηγορία ἐνανααν Έηα χώρας

αρχὴγῶν τῶν ελλὴνικιρν ιτολιτικῶν κομματ(υν› που εγινε οτιε 28 του, ότι δηλαδη εἶχε γίνει δορυφόρος της Ἱταλίας, προερχόταν απο

Φεβρουαριου ι93¿ι› εικοσι μερεἐ μετα τὴν υιτογρατρὴ του Βαλκανι­ τό γραφεῖο τύπου του γαλλικου ύπουργείου Ἑξωτερικῶν πού πλη­~

Κου Συμφώνου» ιταρουοιαοε καθαρα τιε τρειἐ αρχεἑ τὴο εξωτερικὴε ροφορουσε τοὺς δημοσιογραφους σ' αὐτὸ τό πνεῦμα ­ πῆγε να δει

του ττολιτικὴἑ μετα το ι928ι «Ἡ ιτολιτικὴ αοτὴ ­_ ειπε ο Βενιζελοτἐ τον Φίλιππο Μπερτελό (ΡΙ1ἰΙὶρρε Βοττροίοτ), τὸν ίσχυρό γενικοσυνίστατο πρῶτον εἰς την αποκαταοτασιν σχέσεων με τὴν... γραμματέα του Ύπουργείου, για να του ἐπαναλαβει πῶς η Ἑλλας,

Ἱταλταν­ε Δευτερα βαοιε εἔιυτερικὴε μαιἐ ιτολιτικὴἐ ὴτο ­να εκκαθαε αν καί αποκτουσε νεους φίλους, δεν ἐγκατελειπε τους παλαιούς. Ὁριοτυμεν ταε οιαιροραε μα§­­­ με τὴν Τουρκιαν­ε Τριτὴ βαοιε ὴτο ὴ Μπερτελό απαντησε πως αν καί η γαλλικη κυβέρνηση ἢξερε ποια

ὲπιμελης αποφυγη τῆς ὲξαρτὴοεὡε μαἐ απο οιονοὴττοτε ἐκ τῶν ουν­ ἦταν η κατασταση καί συνεπῶς καθόλου δεν ανησυχουσε, ὅμως ὴ

δυασμῶν τῶν Μεγαλων Δυναμεων... Ἱσχυρίζομαι ότι οσον καί αν γαλλικὴ κοινη γνωμη εἶχε την ξεκαθαρη εντύπωση πῶς η Ἑλλας

αναγνιυριζεται οτι οεν ειτεοιὡχθὴ οια του ουμιρὡνου αοτοο να χαλα­ ἑδῶ καί λίγο καιρό ἦταν πιό δεμένη με την “Ιταλία παρα με τίς αλ­ρὼσωμεν την φιλίαν μας μὲ την Ἱταλίαν, βεβαιον ὅμως εἶναι ὅτι δια λες δυτικες δυναμεις. Παντως ὁ Μπερτελό ύποσχεθηκε να επαναφέ­

τοο ουμιρὼνου αυτου ετιὴρχετο ὴ εἔὴε μεγαλὴ μεταβολὴ ειε τὴν ρει στην ταζη τό γραφείο τύπου του Ύπουργείου του, αλλα δεν ξε­

ἐξωτερικὴν πολιτικἠνε­ ὴ τριτὴ βαοιε εγκατελειοθὴν­ (Ένα, ανα· χασε να προσθέσει ­ κι ἐδῶ είναι πού μπαίνει πίεση _ πῶς δεν

Οἱ ὁπαδοἰ τῆι; Ἱταλἰας στα Βαλκανια ὴταν ὴ Άλβανια και ὴ απέκλειε να προερχονταν αύτα τα αρθρα απο ορισμένους γαλλικούς

Βουλγαρια· Ὁ βαοιλευε τὴε Βουλγαριαα ο Βορ駛 οε μια ουναντὴ° τραπεζιτικοὑς κυκλους, καί πῶς η ἑλληνικὴ κυβέρνηση καλα θα ἔ­

οὴ του με τον Γερμανο υιτουργο τῶν Ἑξτρτερικῶν Φον Ναιυρατ κανε να εζηγησει σ® αὐτούς τους κύκλους την πραγματικη καταστα­

ίνοιτ Νεμτειιτλ καποια μερα του ι93^ι= δεν κρατὴθηκε και εἶπε πὼε ση, αν ηθελε να δεχτουν εύνοϊκα, αὐτοί οί κύκλοι, μια ενδεχόμενη

δεν αντεχε αλλο να τὸν μεταχειρίζεται ό Μουσσολίνι 'σαν ενα απλο αἴτησὴ τηα για δανεια

οργανο τὴε ιταλικὴἐ ττολιτικὴε εναντιον τὴἐ Γιουγκοολαβιαε­ Ἱδού ὅμως τί εγραφε ὁ Βενιζελος στον Πολίτη, στίς Ι2 Μαρτίου

Οι οτιαοοι τὴε Γαλλιαε ὴταν ὴ Γιουγκοολαβια και ὴ Ρουμανια­ 1932: «Ἡ καταστασις δημιουργηθεῖσα απο τὸν σεισμόν πού επέφε­

Ἄν ὴ Ἀγγλια εἶχε εγκρινει τὴν ελλὴνοτουρκικὴ τιροοεγγιοὴ του ρεν η κρίσις τῆς αγγλικης λίρας είς την ἐθνικην καί την δημοσίαν

1930 που εἶχε γινει με τὴ βοὴθεια τὴε Ἱτιιλιαε, ειτειοὴ μ, αοτον τον οίκονομίαν καθὼς καί είς τό νόμισμα της 'Ελλαδος δὲν δύναται να

τ ροιτο θα αττομακρυνε τὴν Τουρκια απο τὴ Σοβιετικὴ Ἑντυοὴ› ὴ αντιμετωπισθη μετ° ἐλπίδων επιτυχίας χωρὶς, μὲ πενταετη αναστο­

Γαλλια εἶχε αντιταχθει οί αὐτὴ τὴν ιτροοεγγιοὴι οε τετοιο βαθμο λην χρεωλυσίου, να μας δοθῆ καί προκαταβολὴ Ζἐἐκατομμυρίων

μαλιστα που ὴ τουρκικὴ Κυβερνὴοὴ εφτασε να ιοχυριοτει ιτὼε ὴ χρυσῶν λιρῶν. Ἑπείγομαι δε είς ακρον να μαθω αν θα μας δοθη ἡ

συνεννόηση μὲ την Ἑλλαδα θα εἶχε γίνει από τό 1929 αν ἔλειπαν οί ἐπαςαυρία αὕτη ἔξωθεν, διότι αλλως εἶμαι ὑποχρεωμἑναα να παραι­

ουναμικεε τιιεοειε του Γαλλου ιτρεοβειυε οτὴν ”Αγκυρα· τηθῶ». (Ἐνθ' άν., σ. Ι36). Ἡ πρεσβεία απαντησε πῶς ὁ πρόεδρος

Τα μεοα ιτιεοεερἑ τὴε Γαλλιαε οτα Βαλκανια εἶχαν τταλλαπλααια” της γαλλικης κυβερνησεως Ταρντιε (Τεταίοιι) της εἶχε πεῖ ότι «εἶναι

οτεἶ λογω τὴε τιαγκοομιαε οικονομικὴε κριοεωε τιοο εἶχε ιτλὴξει πρόθυμος να συστηση ημετεραν ύπόθεσιν είς Τραπεζας... να καλε­

οοβαρα τα οικονομικα τῶν βαλκανικών χωρών­ Ἑιτειοὴ ατι, ολεε ση... τόν διευθυντὴν του Οοιπρτοἰκ ‹ἰἘετ·ουιρ2ε καί συστηση αὐτῷ

τιε Μεγαλεε Δυναμειε αοτὴ ἦταν που εἶχε λιγοτερο θιγει αιτο αοτὴ θερμῶς να προελθη αμέσως εἰς συνεννοησεις μετα ημετὲρων αν­

36 τ37

τιπροσωπων... Ἑντύπωσίς μου εἶναι ότι ό φίλος κ. Τέτοιου έςην­ Στις 2 Δεκεμβρίου 1931, ό Βούλγαρος πρωθυπουργός Μουσα­

τλησε παν δυνατόν μέσον όπως φανῆ εύχαριστος». (Ἐνθ, ἄν­λ νωφ (Νἰοοίειε Μυέειηον) έφτασε στην "Αγκυρα για συνομιλίες μὲ

Ἀκριβῶς στα τέλη του 1931, είχαμε στα Βαλκανια μια πολὺ τούς Τούρκους ηγέτες καί τόν Έλληνα πρέσβη στην Ἄγκυρα, Πο­

σπουδαία διαπραγματευση, η έκβαση της όποιας _ όποια καί να λιιχρονιιηιηη, για να πετυχει μια έλληνοβουλγαρικη προσέγγιση. χά­

°ταν ­ θα ἦταν αποφασιστικη για τόν προσανατολισιιο ιηιἐ βοιλιςοιτ ρη στην τουρκικη μεσολαβηση. “Επειδη ό Μουσανωφ δίσταζε να

νικηιἐ πολιπικηἑι 0 Τοορκιοι ποὺ εἶχε κοιλὲἑ ολοοοιιἐ ιιὲ τὴ Βοολνοιτ παει στην Ἄγκυρα λόγω γιουγκοσλαβικων απειλῶν, ό Κεμαλ του

ρἱοιι προοποθιιοοι μολιἐ προινμοιποποιὴθιιπρ ἡ ὲλλιινοιοορκικὴ οοτ διεμηνυσε πως η Τουρκία θα ἦταν στο πλευρό της Βουλγαρίας, αν

νεννόηση του 1930, να βοηθηση σέ μια έλληνοβουλγαρικη προ­ η Γιουγκοσλαβία απειλούσε την ανεξαρτησία της. "Οσο για τη Γαλ­

οἐννιοη μὲ οκοπο νοι ολπίιιοιπιοιοῖ ίιιοι ιριιιορὴἑ ομοιοο Βοολνοιριοιἐ τ λία, πού πολύ δυσαρεστηθηκε απ” αύτό τό ταξίδι, ακύρωσε μια πα­

Τουρκίας ­ “Ελλαδος πριν από την πραγματοποίηση της Βαλκανι­ ραγγελἰα απο 8.000 βαγόνια βουλγαρικό σιταρι πού προοριςόταν

κῆς Ἑνωσεως. Ἡ “Αγγλία καί η Ἱταλία ύποστηριςαν τὸ τουρκικό για την Τυνησία,σχέδιο, αλλα η Γαλλία ἦταν απολύτως αν­τίθετη. Τὸ γαλλικό σχέδιο “Από την "Αγκυρα ό πρέσβης Πολυχρονιαδης έγραφε στην “Αθη­

ηθελρ Την προοἑννισιι Βορλνοιριοιἑ ποιι Γιοονκοολοιβιοἔ γιοι νοι περι­ να, στις 7 Δεκεμβρίου 1931, πως ό Μουσανωφ εἶχε συγκινηθεῖ απο

λοιβοι ιι) οιοτον πον τροπο ιο Βοολνοιριοι οιὴν ομοιοοι ιηθ Μιπροιἐ τις εκδηλωσεις τῆς ελληνικης μειονότητας στην Κωνσταντινούπο­

Σρνεννθησεωἐι λη, όταν πέρασε από ἐκεῖ, πως ό Βούλγαρος πρωθυπουργός ηθελε

Ὁ Βρνιἔιὲλοἑι ποιροι “ιιἐ σολνὲιἐ οορβορλὲἐ ιηρ οιλιιἔι ιοο Τορρε τόσο πολύ να βελτιωθούν οἱ σχέσεις μεταξύ Ἑλλαδος και Βουλγα­

Κιοιἐι οιοιοιζε νοι οπογροιιινοι ἔνοι 'ιριμερὲο ἑλληνοποορκο­ ρίας ωστε θα ηθελε να ύποδεχτεῖ τόν Βενιζέλο στη Σόφια με τόν ἴ­

βουλγαρικό σύμφωνο πού θα φαινόταν να στρέφεται κατα της Μι­ διο τρόπο πού εἶχε γίνει δεκτός ό Έλληνας πολιτικός στην “Αγκυ­κρας Συνεννοησεως καί που θα τόν απομακρυνε απο τη Γαλλία. ρα τό 1930, καί τέλος πως ό Τούρκος ύπουργός των Ἑςωτερικῶν

Και ομιοἑ ἔβλεπρ ποοο μογοιλο οιρολοιἐ θοι οιποποιιιἔο Β Χώροι 'ιοο οιν του εἶχε δηλὼσει πως η Σοβιετικη Ένωση πίεζε για μια ελληνο­

πειολοιινο προινιιοιπι νοι οονεννοιιθει μὲ ιιιοι Βοολνοιριοιι οοοιιροοιίι βουλγαρικη προσέγγιση για ν® αντισταθμίσει στα Βαλκανια την

μονη οπο πῇν ιολιι ποο πῆἑ εἶχε ἐπιβοιλρι θ Σονοιοιοπεινιι 'ιῇἑ Ειρἠτ έπιρροη της Μίκρας Συνεννοησεως.νης του 1919, καί που διατύπωνε ένα σωρο διεκδικησεις, ιδίως ἐδα­

1 Ἑκείνη την εποχη η Σοβιετικη "Ενωση δέν εἶχε ακόμη μειιιισιρα­

Φικἑρι πιο βοιροἐ ιηρ Ἑλλοιοοίἐ­ Σιλ/οι οιγοι λοιπον προλωρουοο προιἐ φεῖ στό αντιρεβιςιονιστικό δόγμα. Δὲν εἶχε αλλωστε διπλωματικές

μια τέτοια συνεννόηση. Στις συνομιλίες πού εἶχε με τους Τούρκους σχέσεις μὲ καμια από τίς χωρες της Μικρας Συνεννοησεως. Τα μό­

ἠγἑπορ οιὴν Ἀθἠνοιι οιιθ 5 και 6 Ὁκπωβριοο 1931 (οιοιοι του οἶλοιν να βαλκανικα κρατη πού την εἶχαν αναγνωρίσει αρ ιμτε ἦταν ακρι­

μιλησει για τὶς πιέσεις πθὐ ἀσκουσε ὁ Γάλλος πρέσβης σπην ἩΑΥΚὉ· βῶς η Τουρκία από τό 1920 καί η Ἑλλας από τις 8 Μαρτίου 1924.

ροιι Σοιρλ ντὲ Σοιιιπρἐν ίοροιιοο οο Οροιιπωιιιι) ποο 1­ιοιἔι μὲ τον ”Ωστόσο, κατω από τη διπλη πίεση της Ἱαπωνίας στην Ἀνατολὴ,

Γιοονιςοολοιβο πρἑοβιιι ζιιιουοο νο οπονροιφοῖ μιὰ ποορποτ πού κατέλαβε τη Μαντσουρία τόν Σεπτέμβριο του 1931, καί της

γιουγκοσλαβικη συνθηκη, αλλα ό Ρουσδης (Ιἱϋειιι) τον εἶχε αντι­ Γερμανίας στη Δύση, όπου θριαμβευσε ὁ ναςισμὸς τον Ἱανουαριοκρούσει αμέσως λέγοντας στον Ντε Σαμπρὲν πως έπρεπε πρῶτα να του 1933, η Σοβιετική Ένωση προσχωρησε αργότερα στην αρχη

οπονροιιρρι ιιιοι ὲλλιινοβοολνο­ρικἠ οονθὴπιι) ο Βενιζἑλοἑ οἠλωοοῖ του ειειιιιε αιιο, καί στις 3 “Ιουλίου 1933, στην Παγκόσμια Οἰκονό­

«Ἑντος ένος έτους θα έχωμεν έκλογας. Ούδεμία αλλη Κυβέρνησις μικὴ Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, πηρε την πρωτοβουλία μιᾶς σύμ­

θα καμη εἰς την Βουλγαρίαν τας ύποχωρησεις ας έγω καί ό κ. Μιχα­ βάσεως πού καθόριςε την ἐπιθετικη πραςη καί την ύπέγραιμε με τις

λακόπουλος εἴμεθα διατεθειμένοι να καμωμεν». (Ἐνθ, αν., σ. 137). γειτονικές της χώρες, ιδιαιτέρως τη Ρουμανία καί την Τουρκία.

εε 39

Αυτη η σύμβαση οριξε: «Ἄρθρον 2­ Θα θεωρηθη ως επιτιθέ­ δη ροδρομικον σταθμον του Βελιγραδίου... “Αφ° ετέρου, ως γνωρίζε­μενον... το Κρατος το οποῖον, πρῶτον, θα διαπραξη μίαν εκ τῶν κα­ τε ηδη ­­ αλλως μοἰ επεβεβαιωθη χθες ακομη ἐκ πηγης έγκυρου ­­τωθι πραξεων:... ε) Βοηθεια προς οπλισμενας ομαδας αἱ οποῖαι συν­ η Βουλγαρία δεν εἶναι διατεθειμένη να υπογραφη το υπο τουταχθεῖσαι έπί του ἐδαφους του θα έχουν εἰσβαλει εντος του έδαφους Ρουσδη βέη ἐπιδιωκομενον βουλγαρο­τουρκικον σύμφωνον. «Ἡετέρου Κρατους, η αρνησις, αν καί τουτο εξητηθη υπο του υπο­ Βουλγαρία ­ μοἰ ελέχθη ­ αντέταξε μεχρι τουδε απολυτον αρνη­σταντος την εἰσβολην κρατους, οπως λαβη έπί του εδαφους του οί­ σιν είς τας τουρκικας παροτρύνσεις καί πιεσεις››... Ευρισκομεθα, ου­παντα τα εν τη εξουσία του μέτρα ἴνα στερηση τας ως ανω ομαδας τως, ασφαλως ενωπιον προσπαθειών της Γ ιουγκοσλαυΐας, αναντιρ­απο πασαν βοηθειαν η προστασίαν››. Αυτη η σύμβαση, στην οποία ρητως, κατα την γνωμην μου, υποστηριξομενων καί εκ Παρισίωνπροσχωρησαν την επομένη η Γιουγκοσλαβία καί η Τσεχοσλοβα­ δια λογους πολιτικῆς σκοπιμοτητος, καί ἐκ Λονδίνου δια λογουςκία, καθόρισε την προσέγγιση της Σοβιετικης Ἑνωσεως καὶ της Μι­ παγιωσεως της είρηνης, οπως προσελκύση την Βουλγαρίαν είς τονκρας Συνεννοησεως, ένῶ η Βουλγαρία με τις μακεδονικες ομαδες κύκλον της Μίκρας Συνεννοησεως». (Ἐνθ' αν., σσ. 138­139).της, ἦταν ὁ αμεσος στοχος της. Κατω απ® αυτες τίς συνθηκες η Μια εκθεση της 3Οης Σεπτεμβρίου 1933, της ελληνικηςΒουλγαρία δηλωσε πως της ἦταν αδυνατο να υπογραφει το συμφω­ πρεσβείας στη Σοφια, έλεγε σχετικα με τίς προσπαθειες της Γαλλίαςνο τῆς Βαλκανικης Συνεννοησεως τῆς 9ης Φεβρουαρίου 1934 που υπερ της προσεγγίσεως τῶν δύο σλαβικών χωρων πως «οἱ πρέσβειςστο πρωτοκολλο του, σε παραρτημα, οριξε: «Ἄρθρου Ιον­ Θεω­ αυτης τοσον εν Βελιγραδίῳ οσον καί ἐν Σοφια εκαμναν διαρκῶςρεῖται ὡς επιτιθεμενη πασα χωρα ητις διέπραξε μίαν εκ των υπο του σχετικας προς τοῦτο υποδείξεις... [νυν] η Γαλλία ἐπιδιωκει να καμηαρθρου 2 τῶν συμβασεων του Λονδίνου της 3ης καί αης Ἱουλίου αίσθητην την έπιρροην της είς την Βουλγαρίαν, συμβουλεύουσα1933, προβλεπομένων επιθετικῶν πραξεων». τους κατοχους ομολογιῶν τῶν βουλγαρικῶν δανείων, ὥν μέγας

Οἱ συνομιλίες της "Αγκύρας του 1931 δεν κατέληξαν πουθενα αριθμος ευρίσκεται είς χεῖρας Γαλλων, να φανῶσιν αδιαλλακτοι καίκαὶ η μοναδικη σοβαρη ευκαιρία για μια ελληνοβουλγαρικη προ­ μη συναινέσωσι εἰς τον υπο της Βουλγαρίας επιξητούμενον κανονι­σέγγιση χαθηκε. Ύστερα απο λίγο χαθηκε κι ο Βενιξελος απο την σμον των δανείων της». (Ἐνθί αυ.).

πολιτικη σκηνη κι η Γαλλία συνέχισε τἰς προσπαθειες της για να Μονιμη φροντίδα της Ἀγγλίας ἦταν ν° απομακρύνει την Τουρ­πλησιασουν οἱ Βούλγαροι τούς Γιουγκοσλαβους κατω απο το ανη­ κία απο τη Σο βιετικη Ένωση. “Αλλα δεν ἦταν καί λιγοτερο έμμονησυχο βλεμμα των Τούρκων. Μεσα στἰς δύο πρῶτες εβδομαδες του η φροντίδα της να περιορίσει τη γαλλικη ἐπιρροη στα Βαλκανια.Σεπτεμβρίου 1933, ο βασιλευς Βορις επισκέφθηκε τἰς δυτικες πρω­ Περιλαμβανοντας τη Βουλγαρία μέσα στο Βαλκανικό Σύμφωνο _τεύουσες, κυρίως το Παρίσι καί το Λονδίνο. Ἑπισημως αυτο το τα­ ένα σύμφωνο πού εἶχε το πλεονέκτημα να θέσει την Τουρκία μεσαξίδι δεν εἶχε καμια πολιτικη σημασία. Κι ὅμως, εγραφε στην κυβερ­ σ® ένα φιλοδυτικο σύνολο η Ἀγγλία προλαβαινε μια υπέρμετρηνηση του ο Έλληνας πρέσβης στο Λονδίνο, στἰς ΖΟ Σεπτεμβρίου, εξαρτηση αυτης της νέας ομαδας έναντι της Γαλλίας. Ἡ αποτυχία«εἰς τους Παρισίους εδοθησαν προς αυτον συμβουλαί περὶ προ­ του σχεδίου να περιληφθεῖ καί η Βουλγαρία δυσαρέστησε την “Αγ­σεγγίσεως προς την Γιουγκοσλαυΐαν, ητις κατα τα λεχθέντα εἰς αυ­ γλία, καί η πρεσβεία της στην “Αθηνα το γνωστοποίησε στην κοινητον, απετελει απαραίτητον ορον ενδεχομένης εκδοσεως βουλγαρι­ γνωμη μ® ένα ανακοινωθέν που βγηκε την ἴδια μέρα που υπογραφο­κου δανείου είς την γαλλικην χρηματαγοραν... Ἄλλως την είς τους ταν το σύμφωνο στην Άθηνα, δηλαδη στὶς 9 Φεβρουαρίου 1934.

Παρισίους καί την Ἀγγλίαν διαμονην του βασιλεως Βοριδος διεδε­ Αυτο συγκλονισε την ελληνικη κυβερνηση που ξητησε εξηγησεις.χθη αμεσως [στὶς 18 Σεπτεμβρίου] η χαρακτηριστικη συναντησις Ὁ Δημ. Κακλαμανος, πρέσβης στὸ Λονδίνο, απαντησε στο Δημ.τῶν βασιλέων της Βουλγαρίας καί της Γιουγκοσλαυΐας εἰς τον σι­ Μαξιμο, υπουργὸ τῶν 'Εξωτερικών στίς 16 Φεβρουαρίου: ‹‹Ἑπιθυ­

40 41

μών να ίδώ προσωπικώς τὸν |”Αγγλ0νί υπουργον τών Ἑξώτερι­ χρειάστηκε με την επίσπευση της υπογραφης του Βαλκανικου Συμ­κῶν... ίΟἶ›τος μοί ἐδηλωσε ὅτι] η Βρεταννικη Κυβερνησις ουδεν εί­ φώνου, να τη δεσουν εμπρος σὲ τετελεσμενο γεγονός.δικόν συμφερον εἶχε να υπογραφη τό Συμφωνον καί ότι απλώς εἶ­ Ἑξαλλοας λἰγο αργὸχεραη σας 25 Μαϊηυ 19347 ἡ ἑλληνικὴ κας

Χεν ἐκφρααει αὐτὸ ποὐτ κατα την ννὼμην Τηἐτ απητανν αἱ ηεριστα· . βερνηση επαιρνε το παρακατω τηλεγράφημα: «Μεταδίδω υπό πα­

αειἐω εἶμαι ὑπαχθεωμἑναἐ να ὁμαλανηαω [συνεχίζει ὁ Κακλαματ σαν ἐχεμυθειαν πληροφορίαν καθί ην ό Βασιλευς της Γιουγκο­νος| ότι ὁ “Ιταλός πρεσβυς είργασθη σθεναρῶς ἐνταῦθα |στό Λονδί­ σλαυΐαςς ἡμέρας τινας πρὸ της ὐπογραφης του Βαχκανικου Συμφώ­

νοίί δια την Καταπθλὲμησιν του Σαμφὡνανω ατι η στασαἐ τηἐ Ἱτατ νου, εἶχε καλεσει παρ° αυτῷ είς δεῖπνον τον πρεσβευτην της Ἀγ­λικης Κυβερνησεως... δεν ἦτο καθόλου τιμία καί ότι ὁ κ. Μουσσο­ γλίας καί τῆς Άμερικης, προς ους ἑδηλωσεν απεριφραστως ὅτι ἦτολίνι, ίσχυριζόμενος κατ® αρχην ότι ενέκρινε την ἰδἑαν του Σνμίνὼ· αντίθετος πρὸς τό βαλκανικόν συμφωνον καί ὅτι κατα την γνώμηννου, αργότερον εκαμνε τὸ παν δια να αποτρἑψη την απαι/Ραφην αυ­ του ῆ προσπαθεια της Γιουγκοσλαυίας ἔδει κυρίως κατά την περίο­

του». (Ένα, αν.). δον ταυτην να στραφεῖ προς επιτυχίαν ἐξομαλυνσεως των μετα της

Όσο για τη Σθβίετηΐη Ἑνωσητ δὲν παρουσίασε καμια αναθεση¬ Βουλγαρίας διαφορών. Μεταγενεστερως εδηλωσεν είς τους ώς ανω

αλλα ἐπείδη απλούστατα Οἱ σλἑσεηὲ Τηἑ μὲ Τη Ρουμανία δὲν εἶχαν πρεσβευτας ότι μετά επισταμενην μελετην του συμφώνου κατελη­ακόμη όλότελα αποκατασταθεί­ η Ρουμανία αναγνώρισε επίσημα ζεν εἰς τό συμπέρασμα ότι η υπογραφη αυτου δεν θα ἦτο ασυμφο­τη Σοβιετικη Ένωση στίς 9 Ίουνἰου 1934 ­ ὁ σ0βι8τικὐ2 πρέσβης Ὁ τ ρος δια την Γιουγκοσλαυίαν. Ἡ μεταστροφη αυτη αποδίδεται είς

στην Άγκυρα, στις παραμονες της υπογραφης του σνμφὼνονι έτι­ χαλλικην ενεργειαν». (Ένα στν., σσ. 139­140).

σημανε στην τουρκικη κυβερνηση, πώς σε περίπτωση ρωσορουμα­ Έτσι λοιπόν, η Βουλγαρία εἶχε χρησιμοποιηθεῖ, με πολυ εξυπνο

νικης συγκρουσεως σχετικα με τη Βεσσαραβία, η Βουλγαρία ἴσωἐ τρόπο, για να όλοκληρωθεῖ ενα συμφωνο που την απεκλειε καίνα έπαιρνε το μερος της Σοβιετικης Ἑνώσεως, όπότε η Τουρκία στρεφόταν εναντίον της. Βρισκόταν τώρα απομονωμενη καί κυκλω­

ποὐ ηταν δεμένη μὲ Τη Σοβιεηκη Ένωση μὲ Έη σννθηκη του Ι925¬ μενη. Οἱ προσπαθειες για τη συγκρότηση βαλκανικης ενώσεως εἶ­

θα ἦταν αηολρεωμἑνη από τα Βαλκανικα Σύμφωνα να ὑπαατηρἰἔει χαν αποτυχει, καί η Γαλλία για λίγο καιρό εβγαινε η μεγαλη κερδι­τη Ρουμανία κατα της Βουλγαρίας καί συνεπώς κατα της Σοβιετι­ σμἑνη_

κῇς "Ενώσεως 'Η ρουμανικὴ κυβερνηση διαβεβαίωσε τότε εγγρα­ Ἡ οίκονομικὴ κρίση του 1929 εἶχε σπασει τό δυναμισμό τηςφώς πώς σε περίπτωση συγκρουσεως με τη Σοβιετικη Ένωση δεν ελληνικης αστικῆς επιχειρηματικης ταξεως που ἦταν φιλελευθερας

θα ζητουσε τη βοηθεια τῆς Τουρκίας. παραδόσεως καί που εἶχε δεχτεί, με καποια τόλμη, την ἈβασίλευτηΟἱ γαλλικὲς προσπαθειες για μια βουλγαρογιουγκοσλαβικη προ­ Δημοκρατία. Έτσι, το Ι933 οί αντιβενιζελικοί ξαναπηραν την εξου­

σεγγιση χρησίμευσαν στο να εμποδίσουν την τουρκο­βουλγαρο σία. Παρ° όλες τὶς συνηθειες που εἶχαν άποκτησει τα δυο στρατόπε­

ελληνικη προσεγγιση„ αλλά καί να φοβίσουν αρκετα την Τουρκία δα, στα χρόνια της Ἀβασίλευτης, εφεξης τὸ συνολο τῆς αρχουσας

καί την Έλλαδα ώστε να δεχτουν να ἐνωθουν με τη Γιουγκοσλαβία ταζεως πιστευει ­­ αντίθετα απο τόν λαό ­ πώς το καθεστώς τῆς

καί τὴ Ρουμανία στα πλαίσια του Βαλκανικου Συμφώνου του Φε­ αβασίλευτης δημοκρατίας δεν μπορεί πια να σταθεί. Άλλα στὸνβρουαρίου 1934. 'ΟἙλληνας υπουργός τών Ἑξωτερικῶν ἐζηγεῖ σε εκλογικό τομεα δεν βαραίνει καὶ τόσο, εφόσον η πλειοψηφία τουμια εκθεση του στίς 6 Φεβρουαρίου Ι934, ότι η γιουγκοσλαβικη κυ­ λαου ἦταν αντίθετη στην παλτνὸρθωσῃ ­της βασιλείας. ·

βερνηση εἶχε παρει πολυ στα σοβαρα τίς προσπαθειες για μια προ­ “Από παλια ό βασιλευς ἦταν ὁ καλυτερος εγγυητης της αγγλικηςσεγγιση της χώρας της με τη Βουλγαρία καί ὀτι αρχιζε να πιστεύει παρουσίας στην Ἑλλαδα. Συνεπώς, το Λονδίνο ευνοουσε παντα τησε τετοιο βαθμό πώς θα μπορουσαν να καταληξουν καποντ ὥστε βασιλεία. Ἑπιπλεον οἱ πιο φλογεροἰ όπαδοί του κοινοβουλευτι­

ΔΖ 43

~ ~ 9ο ε 9 ~

σμου ὴταν παντα αὐτοί που συμπαθουσαν τὴ Γαλλία καί τὴν Αγ­

γλία, αὐτοί που ανῆκαν στό δυτικό κόμμα. Γι° αὐτό καί ὴ “Αγγλίαευνοουσε, από πολυ παλια, μια συνταγματικὴβασιλεία στὴν “Ελλα­

δα, καί ὴ εγκαθίδρυση τὴς 'Αβασίλευτης Δημοκρατίας τό 1924 δεν

της αρεσε, όπως είδαμε, καθόλου. Παρ° όλα αὐτα τό εἶχε παρει από­

φαση ἐπειδὴ τὴν εἶχαν επιβαλει οἱ φίλοι της, οἱ ανθρωποι του δυτι­

κου κόμματος."Ολα αλλαςαν °όταν εμφανίστηκε ό ἰταλικός συναγωνισμός στὴ

Μεσόγειο. "Οπως στὴ δεκαετία του 1970 ό σοβιετικός στόλος αμ­

φισβὴτησε τὴν κυριαρχία του στόλου των Ἡνωμενων Πολιτειωνστὴ Μεσόγειο, ετσι καί στα χρόνια του μεσοπολεμου όιμωσε ὴ “Ιτα­

λία τό αναστημα της απεναντι στὴν “Αγγλία, στὴ Μεσόγειο.?Ηταν ὴδη αξιοσημείωτο ότι ὴ πρωτη Μεγαλη Δύναμη που ανα­

γνωρισε τὴν Ἑλληνικὴ “Αβασίλευτη Δημοκρατία ὴταν ὴ Ἱταλία.“Ο Μουσσολίνι τὴν ἴδια μερα που εγκαθιδρυθηκε ὴ Ἀβασίλευτη,στίς 25 Μαρτίου 1924, εδειξε τὴν ἱκανοποίησὴ του με δηλωσεις

στίς εφημερίδες. “Από αὐτὴ κιόλας τὴ στιγμὴ αρχισε να ελπίζει πως

τό νεο καθεστως θα απομακρυνόταν από τὴ Μεγαλη Βρετανία.

Ένας αλλος λόγος, αυτός όμως δευτερευων, που εςηγει τὴν επι­

θυμία τὴς “Αγγλίας για επιστροφὴ του Γεωργίου Β' στό θρόνο του,

εἶναι οἰκονομικης φύσεως: όστερα από τὴν οίκονομικὴ κρίση του1929, ὴ Ἑλλας δεν μπορεί πια να εξοφλὴσει τα χρεη της, των

ὀποίων τό 70% σχεδόν εἶχε συναιιιει στὴν “Αγγλία."Από τόν καιρό τὴς ανεξαρτησίας τό ελληνικό κρατος ἦταν σο­

βαρα χρεωμενο στό εξωτερικό. “Ιδου τα σταδια τὴς χρεωσεως του:

πρωτη περίοδος, 1830­1843, καί πρωτη χρεωκοπία. “Ακολουθεί μια

δευτερη περίοδος κατα τὴν ὁποία, μεχρι τό 1879, οἱ ςενοι δυσπι­

στουν λόγω τῆς χρεωκοπίας του 1843 καί οὐσιαστικα δεν δανεί­

ζουν πλεον. Τρίτη περίοδος, 1879­1893, καί δευτερη χρεωκοπία.

Τότε, τό 1898, οί δανειστες θετουν τὴ χωρα υπό κηδεμονία καί της

επιβαλλουν εναν αὐστηρό διεθνὴ οίκονομικό ελεγχο για να περι­

φρουρηθουν τα συμφεροντα των πιστωτων. Τεταρτη περίοδος,

1898­1932, τρίτη χρεωκοπία.(Η «Διεθνὴς Δημοσιονομικὴ Ἑπιτροπὴ» (ίἔοκιιπἰεεἰοπ /ῖπαπσἰὲκε

ἰπτεκπατἰοπαίε ὴ €”.Ρ.Ι.) για τόν ελεγχο τὴς διαχειρίσεως του ελληνι­κου δημοσίου χρεους, εἶχε συγκροτηθεί στὴν “Αθὴνα τόν Φεβρουα­

·ο ιδιος ὁ Βενιζέλος πεί, τε υπ, να νε περεενἠειι τεν Βιιει­ .πο του 1898 και 88888 πι λειτουργει στι 88 ·Αποιλι‹›ι› του 8888

λεα Κωνσταντίνο να παρει μερος στόν πόλεμο, στό πλευρό της

“Αγγλίας, του εἶχε γραψει ότι «οἱαδὴποτε καί αν ὴ εκβασις του πο­

λεμου ως πρός τὴν Ρωσσίαν καί τὴν Γαλλίαν, ὴ “Αγγλία καί μόνη

ετους. “Αποτελεστηκε αρχικα από εξι μελη, δηλαδὴ ενα για καθε

Μεγαλη Δυναμη. Τό 191Ἰ όμως, οἱ Σόμμαχοι τὴς “Ανταντ απεβα­

λαν τους αντιπροσωπους τὴς Γερμανίας καί τὴς Αὐστρουγγαρίας,

μενουσα θα δυνηθὴ να επιβαλη τελειωτικως τους όρους τῆς είρὴ­ “ ἐνῶ ἡ Ρωσία ἀποσὐρθηκε­ Για 9919 καί μείὰ Τὸν πρῶίο παγκόσμιο

νης» (Δημ. Κιτσίκης, Ρτορειςεοαο οι ρτεεεἰοιιε ευ ρο1ίίἰτμιε ἰητετιιε­

τίοιιε1ε, ἔνθ' άν., σ. 21), αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Βενιζελος, όπως είδαμε, πί­

στειμε είλικρινα, τό 1928, πως οἱ καιροί αλλαςαν καί πως ὴ “Ιταλία

ἦταν ἱκανὴ ν“ αντισταθεί στὴν “Αγγλία καί γι® αὐτό πλησίασε τὴ

Ρωμη.“Από αὐτὴ τὴ στιγμὴ, τό Λονδίνο αποφασισε να ενθαρρύνει τὴν

παλινόρθωση του Γεωργίου Βί, που ζοῦσε εξόριστος στὴν Ἀγγλίακαί εἶχε γίνει “Αγγλος ως τό κόκαλο, όταν μαλιστα ὴ ίταλοφιλία εἶ­

χε γίνει πια τὴς μόδας στὴν Ἑλλαδα, καί στα δυό στρατόπεδα, τό

βενιζελικό καί τό αντιβενιζελικό. Οἱ στρατηγοί καί των δυο παρα­

ταςεων ὴθελαν να κινηθουν «όπως στὴν Ἱταλία» καί να μιμηθουν

τόν Μουσσολίνι.

πόλεμο ὴ Ἑπιτροπὴ ἦταν μόνο τριμελὴς, με τὴ συμμετοχὴ τὴς Με­γαλης Βρετανίας, της Γαλλίας καί τὴς Ἰταλίας. Ἡ τριμελὴς αὐτὴ

επιτροπὴ ἔλεγχε, ακόμη καί τό 1935, ως ενεχυρο φερεγγυότητας,­ταεσοδα του ελληνικου κρατους.

“Επηλθε όμως ὴ παγκόσμια οίκονομικὴ κρίση, καί στίς 20 Σε­

πτεμβρίου 1931 ὴ Μεγαλη Βρετανία εγκαταλείπει τόν χρυσό κανό­

να. Λίγες μερες αργότερα, στίς 28 Σεπτεμβρίου, ὴ Ἑλλας επιβαλλει

τόν ελεγχο του συναλλαγματος.Τότε ακριβως, ό πρωθυπουργός της Βενιζελος σκεφτηκε να πα­

ιμει τίς πληρωμες του εςωτερικου χρεους. Πρίν όμως παρει αὐτό τό

μετρο, επιχείρησε τόν “Ιανουαριο του 1932 ταξίδι στὴ Ρωμη, τό Πα­ρίσι καί τό Λονδίνο με σκοπό να επιτύχει νεο δανειο για να αποτρε­

4445

ιμει τὴ χρεωκοπία. Ἡ υπόθεση υποβλὴθηκε στὴν Κοινωνία των αγορα ελληνικου καπνου _ πρόταση που όμως απορρίφθηκε. Τε­Ἑθνῶν καί τό Συμβουλιό της συνὴλθε στίς 12 'Απριλίου για να λικα, στίς 16 Νοεμβρίου 1933, ἐπὴλθε συμφωνία: ὴ ἑλληνικὴ κυ­ἐξετασει τὸ θέμα τῆς βοὴθειας που θα μπορουσε να δοθεί στὴν Ἑλ­ βέρνηση θα πλὴρωνε τα Ζ'7,5% του συνολικου υιμους των τόκωνλαδα, τὴν Αυστρία, τὴν Ουγγαρία καί τὴ Βουλγαρία. Ἑπειδὴ όμως για τό οἰκονομικὸ ἔτος 1933­1934 καὶ 35% για τό 1934­1935.

δεν πέτυχε τίποτα, ὁ Βενιζέλος δὴλωσε ότι διέβαινε τὸν Ρουβίκωνα: Τόν Φεβρουαριο του 1935, ό Έλλην υπουργός τῶν Οἰκονομι­κὴρυςε σταση πληρωμῶν από Ιης Μαΐου 1932. κῶν πηγαίνει καί παλι στό Λονδίνο για να καθορίσει τό ποσό που

Ἡ «Διεθνὴς Δημοσιονομικὴ Ἑπιτροπὴ››“Αθηνῶν διαμαρτυρηθη­ θα καταβαλλονταν για τό οίκονομικὸ ἔτος 1935­1936. "Οπως καίκε ἐξ ὀνόματος τῶν όμολογιουχων. Διαμαρτυρὴθηκαν ἐπίσης οί κυ­ για τό προηγουμενο έτος, πρότεινε 35%. Ὁ σερ ίΩστεν Τσαμπερ­βερνησεις τὴς Γαλλίας, τὴς Ἱταλίας καί τῆς “Αγγλίας Ύπῆρξε μα­ ι λαιν, ὡς εκπρόσωπος τῶν ὁμολογιουχων, πρότεινε 50%. Ἡ συμ­λιστα καί μια διαμαρτυρία της αμερικανικῆς κυβερνὴσεως. Διαμαρ­ φωνία δεν μπόρεσε να­ γίνει.τυρεται καί ὴ «Ἑπιτροπὴ Δανείων έκδιδομένων υπό τὴν αἰγίδα της Στίς 15 Μαρτίου 1935, ὁ νέος πρέσβης τὴς 'Ελλαδος στό Λονδί­Κοινωνίας των Ἑθνῶν» (Λονδίνο) (Σεαςπε Σοαιτε Οοιιτιτιἰττεε), νο, Χ. Σιμόπουλος, ό ὁποῖος εἶχε διαδεχθεί τόν Δ. Κακλαμανο,πρόεδρος τῆς όποίας ἦταν ὁ Ώστεν Τσαμπερλαιν (Αιιετειι (ῖΙιειτι­ στειλε για τό θέμα αυτό έκθεση στὴν κυβέρνηση του: «Έκαμα _1›ετ1εἰιτ) που εἶχε ἑπιφορτισθεί καί με τὴν περιφρουρηση των συμφε­ γραφε τὴν πρωτη επίσκεφὴ μου στόν υπουργό καί τόν υφυπουρ­

ρόντων των όμολογιουχων των δανείων της Αυστρίας, τὴς Ἑσθο­ γό των Ἐξωτερικῶν, πρό του αποτυχόντος ελληνικου κινὴματοςνίας, του Δαντσιχ, της Ουγγαρίας, τὴς Βουλγαρίας καὶ της Ἑλλα­ τῆς 1ης Μαρτίου. Δεν θέλησαν, κατα την πρωτη αὐτὴ έπαφὴ μας,

δος, που εἶχαν ἐκδοθεῖ υπό τὴν αἰγίδα τὴς Κ.Τ.Ε. Στίς 18 Ἱουλἰου να ἐπεκταθουν στό ζήτημα που αποτελεί αντικείμενο των αμοι­193Ζ, ὴ Ἑπιτροπὴ αὐτὴ, με υπόμνημα στό Συμβούλιο τὴς Κ.Τ.Ε., βαίων παραπόνων μας. Παρ' όλα αυτα ὁ υπουργός τῶν Ἐξωτερι­διαμαρτυρὴθηκε για τὴν αθέτηση τῶν υποχρεώσεων τῆς Ἑλλαδος, κῶν σερ Τζὼν Σαιμον (Βίτ .ίοίτιι Βἰιηοιι) μου εξέφρασε τὴ λυπη τουτης Ουγγαρίας, τὴς Αυστρίας καί τὴς Βουλγαρίας, καί διακὴρυςε ό­ για τό γεγονός ότι δεν είχαμε ἔρθει σε συνεννόηση μὲ τους όμολο­τι οἱ πιστωτὲς ‹‹ὲδιιςαιουντο ἰδιαιτἑροη σεβασμου». γιουχους. Ἡ συζὴτησὴ μου μέ τους ἐμπειρογνὼμονες του υπουρ­

Ἡ χωρα όμως που θιγόταν περισσότερο από τὴν απόφαση τὴς γείου υπὴρξε πολυ διαφωτιστικὴ. Τό Ροτεὶςιτ Οίίιοε πνέει μένεα ἑ­

ἑλληνικης κυβερνησεως ἦταν βεβαίως ὴ Μεγαλη Βρετανία. Αυτὴ ναντίον μας. Μου ἐτόνισαν ότι τα αλυτα οίκονομικα ζητὴματα με­

ἦταν ὴ κυριότερη πιστωτρια τὴς Ἑλλαδος, εφόσον τό μερίδιό της ταξυ Ἑλλαδος καί Ἀγγλίας σωρευονται καί προςενουν συνεχωςστό συνολο των ποσῶν που όφειλε τό 1932 στό ἐξωτερικό ὴ Ἑλ­ διαφορες μεταξυ τῶν δυο χωρων μας. (Δημ. Κιτσίκης, «Ιεει (ιτόοελας, ἦταν 67,42%. οιιττε 1°ΑηςΙετεττε ει 1"Α11ειηεςιιε αε 1936 ὲι 1941», Κενιιε ίιἰείοκίαπε,

Τὸν Σεπτέμβριο του 31932, ό υπουργός των Οίκονομικῶν Κυρια­ Παρίσι, “Ιουλιος­Σεπτέμβριος 1967, σ. 98).

κος Βαρβαρέσος μεταβαίνει στὸ Λονδίνο καί ἐκεί πετυχαίνει μια Άλλα ὴ Ἀγγλία ἦλπιζε πως με τὴν ἐπανοδο του βασιλέως τὴςπρωτη διευθέτηση μέ τὸ «Συμβουλιον των Ὁμολογιουχων››((?οαπ­ Ἑλλαδος, τα πραγματα θα μπορουσαν να διορθωθουν. Γι” αυτό ὴ

οί! ο/ Ροκείἕπ Βοιιτἰἰιοἰτἰεκε) καί τὴν «Ἑπιτροπὴν Δανείων τὴς «Άγγλικὴ Ἑπιθεωρησις» του Λονδίνου (Τίτε Επἕἰἰείι Κενἰενν), στό

Κ.Τ.Ε.›› (Ιεεαςπε Σοακε Οοιπκιἰττεε). Ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση δεχό­ τευχος της του “Ιουνίου 1935 καὶ με τίτλο «Τό μελλον τῆς 'Ελλα­ταν να καταβαλει 30% των ἐτησίων τόκων ἐπί του εξωτερικου δος», έγραφε:χρέους κατα τό οίκονομικό ἔτος 1932 ­ 1933. Έγιναν νέες διαπραγ­ «Ύπαρχει πολυ βρετανικό χρἦμα ἐπενδυμένο σε διαφορα ἑλληνι­ματευσεις στό Λονδίνο κατα τό επόμενο ἔτος, καὶ τότε για πρωτη κα δανεια, καί τελευταία δεν προσφέρθηκε στους όμολογιουχουςφορα ὴ Ἑλλας πρότεινε τὴ συνδεση του πληρωτέου ποσου μὲ τὴν πανω από τό 35% του τόκου που τους ὀφειλόταν. Μια κατευνασμέ­

Δ6 47

νὴ Ἑλλὰοὰ θὰ ἐποτοοπο στὴν ποβἑονὴσὴ τὴο νὰ ὰοἔὴσοτ το ποοο” ποσοστο για τὸ ἔτος 1935­1936 οπως καἰ για το προηγούμενο, δη¬

στο ὰοτο› πὰἰ ἔντοπὰ λοοντὰ Άβὰσἰλοοτὴο Δὴμοκοὰτἰὰο ὰποοοτἔὰν λαδὴ 35%. Ἡ σοβαρη άναταραχὴ στὴν ὁποία βυθίστηκε η Ἑλλάδαοτι ὴ ὴσολίὰ δὲν εἶνὰτ οονὰτὴ πὰοὰ μονο οπο τὴν μονὰοχἰὰ­π Κὰτὰ αμεσως μετά, μὲ το κίνημα της Ιης Μαρτίου, τοὺς ἐξερεθισε ακόμη

τἰἐ ὴμἐοοο ὰοτὲἔ τὴἑ μστωμἐνὴο νὰοττλτὰπὴἑ πτνὴσοωο ὴ Μενὰλὴ πιο πολύ, τὴ στιγμη ποὺ μόλις εἶχαν λάβει διαβεβαίωση του Ἑλλη­Βμοτὰντὰ ἔχει ἔωττπο σομφἑοον νὰ μοτοοθοῖ ὴ ὰνὰτὰοὰλὴ στὴ Μοσοτ να ύπουργου τῶν Οἰκονομικῶν οτι, μόλις ὴ ἑλληνικὴ οἰκονομία θα

Υὰο στο ἐλὰχτστο­ Ὁ Βὰστλοοἑ Γοῶοντοἐ Β' οἶνὰτ Φίλοἐ τὴς Μονὰ· βελτιωνόταν, το ποσοστο θα αὺξανόταν.

λὴἑ Βοετὰνἰὰἑ­Π ποὰ θὰ ὰποτολουσο μιὰ ὼοὰίὰ ἐπἰστονμὴ τὴἐ 25οτἰὰ9 Ένα χρόνο αργότερα ὁ βασιλεὺς εἶχε ἐπανἑλθει, καί ὁ Μεταξάς

τπτ βασιπείαε του τιγεμὸνα ματι ἐὰν ὁ ανενιὀτ τον ὰπειεαθίστατο ἦταν στην ἀρχὴ πρωουπουργὸς απο τις 13 °Απι›ι›ιωι› 1936. °οστο θρόνο τών Ἀθηνῶν». (‹‹Τ1ιε Ριιτυτε οί Οτεεεε», Τἰτε Επἕἰἰεἰτ οποοονοο τῶν Οιιτονομιπῶν πηνε οτο Λονοινο γιοι νἑοο οιοιποοινιιοι­

Βσνἰοννι Λονοίνο› Ἱοοντοο 1935› σσ­ 737τ738)­ τεύσεις. Στίς 6 Αὺγούστου 1936 οί «Οἱκονομικοἰ Τάιμς» (Ρίπαπσἰαἰ

Τὴν ἴοτὰ ἐποχὴ ὴ ὰννλτπὴ ποβἑονὴσὴ ἔκοτνο οτι εἶχε ἔοθοτ ὴ στιν­ Τἰπτεε) του Λονδίνου σημείωναν ότι οἱ χρηματιστικοἰ κύκλοι της

μὴ νὰ οονο­νὡσοτ τὴν ποοπὰνὰνοὰ τὴ§› ἰοτωο στἰο μοσονοτὰπὲο χῶτ αγγλικης πρωτεύουσας ὴλπιζαν ότι θα γνώριζαν άπο το τελος τῆςμες, σὲ ἀποντὴσὴ στὴν ἰτσλτκὴ ποοκλὴσὴ­ προηγούμενης ἑβδομάδας, αν εἶχε ἐπελθει ὁριστικὴ συμφωνία. Ἑν­

Τον Μάρτιο του 1935 ίδρύει το «Βρετανικὸ Συμβούλιο» (Βκἰτἰεἰι τούτοις ιτοτιιιοι ἀποινττιοιτ στις ἀννλιιτὲο ποοτοιοειο δὲν εἶχε φτοιοει

Οοππεἰ! ) καὶ θέτει ἐπικεφαλης του τον λόρδο Οὺ. Γ. Τύρρελλ (νν. ἀπομπ οπο τὴν Άθὴνοιι πιθοινῶο λογω τῶν νονονο­των τηο ππο Αν­Ο. Τνττε11) πρώην πρεσβη στο Παρίσι, τον ὁποῖο διαδέχεται αργό­ νοοοτοοι

τοοὰ ο λοοοοο Γ­ Α­ Λοοο (Θ Α­ Ηονὰλ ποὼὴν οπὰτοἔ ὰομοστὴο Ἡ συμφωνία ύπογράφηκε στἰς 20 Αύγούστου, 15 μέρες μετα το

τὴο Ἀννλἰὰο οτὴν Αἴνοπτο­ Ἡ οὴμτοοονἰὰ του οονὰντομου ὰοτου πραξικόπημα του Μεταξά. ”Η ἑλληνικὴ κυβέρνηση ανέλαβε τὴνὰποτἑλεσο το ὰνττκοἰμενο ἑπθἐσοτοο του ποἑσβοτοο τὴο Ἑλλὰοοο στο ύποχρἐωση να καταβάλει 4Ο% του ποσου τῶν τόκων τῶν δανείων

Λονοίνο± μὲ ὴμοοομὴνἰὰ 20 Μὰοτίοο 1935 (ἔπθεοὴ ὰοτθ· ΒΤ 692)± της στοὺς ὁμολογιούχους για τα οίκονομικα ἔτη 1935­1936 καἱ

στὴν οποἰὰ ὰνοφοοο οτι ὴ ὰννλμςὴ κοβἑονὴσὴ εἶχε τὰἔοτ πολο σὴτ 1936­1937. Οί τελευταίοι εἶχαν λοιπον κατορθώσει να βελτιώσουν

μσντΐπο ρολο στο «Βοοτὰντπο Σομβοολτο» στον τομἑὰ τὴο ὰννλτκὴἐ το ποσοστο κατα 5% σε σύγκριση μὲ τον Φεβρουάριο του 1935 καὶ

ποοπὰνὰνοὰίἐ στο ἐἔωτοοτπο­ Το «Βοοτὰντπο Σομβοολτο» θὰ χοὴμὰτ · επιπλεον εἶχε συμφωνηθεῖ ότι το 1937, τα δυο μέρη θα διαπραγμα­

τοοοτοοντὰν ὰπο τὴν Κοβἑονὴσὴ πὰθὼο κὰἰ ὰπο τὴν ἰοχοοὴ νομο­ τεύονταν μια ὁριστικὴ συμφωνία για να καθορίσουν ὁριστικα το ΰ­

σπονδία Βρετανικών Βιομηχανιών» (Γεεἰετατἰοπ ο/ Βκἰιἰεἰτ Ιπιἰπ­ ψοο του ποοοοτοοι

εικἰεε), τα βρετανικα Ἑμπορικα Ἑπιμελητηρια, καὶ πολλὲς ἰδιωτι­ Ὁπωο και νὰ >χοιν τοι ποοινιιοιτοιέ οιοτο ποὺ ποἐποι νὰ οπμειωθοῖ εἶ­

κὲς ἑταιρεῖες. ναι ότι οί οίκονομικοἰ λόγοι ποὺ ἔσπρωςαν το Λονδίνο να θελησει

Το 19339 πὰτὰ τἱο οτὰποὰνμὰτεοσοτο ποὺ οτοἔὴνὰνο στο Λονοἰνο τὴν επάνοδο του Γεωργίου Β', ἦταν πολὺ δευτερεύοντες σὲ σχεση

μὲ τοοο οὰνοτστοο τὴοε ὴ ἐλλὴντκὴ κοβἑονὴσὴ τοοο εἶχε ὰοὴσοτ νὰ με τον αλλο λόγο, δηλαδη την ἰταλο­βρετανικὴ διαμάχη στὴ Μεσό­ὲλπίςουν ότι τὸ ποσοστο ἐπί τῶν ὀφειλομενων τόκων ποὺ θα ἦταν νειο.

σὲ θοσὴ νὰ τοοο κὰτὰβὰλομ θὰ ὰὐξὰνοτὰν κὰθο Χμονο› οεοομἑνοο ο° “Αντίθετα ἀπ® ό,τι γινόταν, ἐκεῖνα τα χρόνια, στὴν ύπόλοιπη Εὺ­τι ἡ οίκονομικὴ κατασταση τῆς χώρας βαθμιαῖα θα βελτιωνόταν. ρῶπτττ ἡ Ἑλλὰς δὲν εἶχε φασιστιπὸ κόμμα, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ὁμαδοολα

Για τον λόγο αὐτό, οί ὲκπρόσωποι τῶν ὀμολογιούχων δεν εἶχαν θε­ του ποὼην οποορνου Γεωρνιοο Μερκούρη, τον θεῖο της ττθοποτοο

λησει ὁριστικο καθορισμο του ποσοστου αὑτοῦ. Ἑντούτοις, τον Μελίνας Μερκούρη. (Πέθανε το 1943 ὡς Διοικτττὴο της Ἐθνικῆς

Φοβοοοὰοτο του 19355 ὴ ἑλλὴνμςὴ κοβἑονὴσὴ ποοσφοοο το ἴοτο Τραπέζης Ἑλλάδος, άφου συνεργάστηκε μὲ τοὺς Γερμανούς). Το

48 4 49

εμβλημα αὺτης της ὁμαδούλας ἦταν ὁ αγκυλωτός σταυρός μ' ενα

στεμμα στη μεση. Κι όμως δεν ἦταν λίγοι μεσα στοὺς πολιτικούςμπλικανοι, καὶ μια τετοια λύση, ποὺ μόλις εἶχε αποτύχει, ἦταν τόβενιζελικὸ κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Αύτό ποὺ στενοχωρούσε

καὶ στρατιωτικούς ἠγετικοὺς κύκλους (ὁ 'Ανδρεας Μιχαλακόπου­ καπως ἦταν πως όλοι οἱ μαθητευόμενοι δικτατορες θαύμαζαν τη

λος, π.χ.) ποὺ θεωρούσαν απαραίτητη μια δικτατορία, όπως τό επι­ γ Γερμανία ἢ την “Ιταλία κι όχι την “Αγγλία ποὺ τοσο βαθια αφοσιω­

σημανε ὁ Άλεξανδρος Παπαναστασίου στην εφημερίδα των Άθη­ μενος της ἦταν ὁ Βασιλεύς.

νων, Δημοκρατικός Άγών, στὶς 12 Μαίου 1934, σε αρθρο με τίτλο, Οἱ δύο κυριότεροι ύποιμηφιοι για μια δικτατορία, οἱ ὁποῖοι καὶ«Ἡ επιδημία των δικτατορικων τασεων››. Ἡ ελληνικη αστικη ταςη προσεφεραν τὶς ὺπηρεσίες τους στόν βασιλεα, ἦταν ὁ στρατηγός

πού εἶχε χασει την αύτοπεποίθηση της λόγω της οὶκονομικης κρί­ Κονδύλης, ενας από τοὺς στυλοβατες τῆς 'Αβασίλευτης Δημοκρα­

σεως του 1929, αναζητούσε τη σταθερότητα, εναν αρχηγό. τίας τού 1924, κι ό στρατηγός Μεταςας. Ὁ στρατηγός Κονδύλης'Ο βασιλεὺς Γεωργιος Β' εἶχε γίνει ­ όπως εχουμε ηδη πεῖ ­ ταν, από τὶς 5 'Απριλίου 1935, αντιπρόεδρος της Κυβερνησεως αλ­

”'Αγγλος στην ψυχη, από την τελευταία του εςορία ποὺ εἶχε αρχίσει λα καὶ ὺπουργός Στρατιωτικών. Στὶς εκλογες ποὺ εγιναν στὶς 9

όταν ἦταν ηλικίας 33 ετων, στὶς 19 Δεκεμβρίου 1923. Περιπλανω­ “Ιουνίου 1935, τό κόμμα του εἶχε κερδίσει 33 εδρες ἐπὶ 300. Πολὺ

μενος βασιλεὺς αρχικα, εἶχε εγκατασταθεῖ τελικα στό Λονδίνο ό­ λίγο ~σκοτιζόταν για την Άβασίλευτη η τη Βασιλευόμενη. Σκοπός

που, κατα τόν βιογραφο καὶ επιστηθιο φίλο του, τόν διπλωματη Π. ι του ηταν να γίνει ὁ Έλληνας Μουσσολίνι. Ὁ βασιλεὺς επρεπε να

Πιπινελη, «όσον παρηρχοντο τα ετη... καὶ όσον η αναγνωσις καὶ η εἶναι όργανό του. Καὶ σκεπαζε τό ἰδεολογικό του κενό μ® ενα επιφα­

παρατηρησις τού απεκαλυπτον τό μεγαλεῖον τού αγγλικού πολιτι­ νειακό φασισμό πού αποκαλούσε «κοσμογονία», ενω, όπως ό καθε­

σμού, η αγαπη του πρός την χωραν εκείνην εμελλε να λαβει μεγα­ νας γνωρίζει, η λεξη αύτη σημαίνει «θεωρία σχηματισμού τού σύμ­

λυτερας διαστασεις καὶ να γίνη εἰς τό τελος εν από τα σοβαρωτερα παντος››!

συστατικα τού χαρακτηρος του κατα την ωριμον ηλικίαν». (Πανα­ Ὁ Μουσσολίνι, τόν Ἱανουαριο τού 1935, εἶχε παρει την τελικηγιὼτηα Ν­ Πιπινὲλης” Γεώργιος Β; Ἀθἠνας 1951, σ, 68), ί του απόφαση να κατακτησει την Αἰθιοπία. Στὶς 7 "Ιανουαρίου 1935,

Εἶναι φυσικό να θελει να ςανακατακτησει τό θρόνο του ενας βα­ ηρθε σε συμφωνία με τη Γαλλία ποὺ τόν αφηνε ελεύθερο να κινηθεῖ

σιλεὺς ποὺ τόν εχασε. Καὶ δεν εἶναι λιγότερο φυσικό να θελει να ξα­ όπως ηθελε στην Αἰθιοπία. Ἡ Μεγαλη Βρετανία εἶδε τότε πως η

ναγυρίσει ὀ βασιλεὺς αὺτός στη χωρα του με μια δημοκρατικη δια­ ὶσορροπία στη Μεσόγειο αρχισε να καταρρέει. Την 1η Μαρτίουόικασία, φτανει να τού εἶναι ανοικτός ό δρόμος. “Αλλιως δεν τού 1935, είχαμε τό βενιζελικό πραξικόπημα, με αρχηγούς τόν Βενιζελο

απομενει παρα η δυναμικη λύση. Γι' αὐτόν τόν λόγο πρεπει πρωτα καὶ τόν στρατηγό Πλαστη ρα ποὺ δεν εκρυβαν τὶς συμπαθειες τους

πρωτα να ξεκαθαρίσουμε ενα πραγμα: σε ποια στιγμη ὀ Γεωργιος για την Ἱταλία. Ὁ Βενιζελος εἶχε γραφει λίγες εβδομαδες νωρίτερα,

Β” ποὺ ἦταν θρεμμενος με τόν αγγλικό κοινοβουλευτισμό, δεχτηκε στόν Λουκα Ρούφο, στὶς 9 Φεβρουαρίου, πως «όσον αφορα την

ν' ακούσει τὶς συστασεις των ὀπαδων του για ενα πραξικόπημα; προϊούσαν αποςενωσιν ημων από την Ἱταλίαν, τό πραγμα εἶναι

Πρεπει να πούμε αμεσως πως στὶς επαφες ποὺ εἶχε ὁ Γεωργιος με τραγικόν››. (Δημ. Κιτσίκης, «ΙΧ ἰιιετειιιτειτἰοη σε 1ει τὶίοτειιιτσ τογειΙε ὀε

την κυβερνηση τού Παν. Τσαλδαρη, ποὺ τού εἶχε δηλωσει πως εύ­ Οεοιςεε Π ασ Οιὲοε, 1935­1936», Κενιιε εἰ'Ηιετοιι·ε τἰιρἰοιπαιἰααε,

νοούσε την επιστροφη του, αλλα με μια δημοκρατικη διαδικασία, Παρίσι, Ἱανουαριος­“Ιούνιος 1977, σ. 163).

εἶχε αποκλείσει καθε φορα τη δυναμικη λύση. “Αλλα στὶς σχεσεις Ὁ υπουργός Στρατιωτικῶν Κονδύλης εἶχε διστασει, για μια

του με τοὺς φίλους του δεν ἦταν καὶ τόσο κατηγορηματικός. Οἱ πα­ στιγμη, να καταπνίςει τό κίνημα, προτού μπορεσει να αντιληφθεί αν

ρακλησεις, πραγματι, δεν ελειπαν. Τό παραδειγμα για μια δυναμικη ἦταν ἢ όχι σοβαρό. Εἶχε μαλιστα συγκεντρωσει στό γραφείο του τό

λύση τό εἶχαν δωσει πολλες φορες, παλαιότερα, οὶ ῖδιοι οὶ ρεπου­ ὺπουργικό συμβούλιο κι όλους τοὺς στρατηγοὺς ποὺ ἦταν στην

5ο 51

Ἀθηνα, οποτε αὐτὸ θὰ του έπέτρεπε, αν τελικα αποφασιζε νὰ Τώρα θὰ δουμε ποιά ἦταν ἡ στάση του Βασιλέως ὅπως παρω­

προσχορηοέι στοοἐ πινηματιέἑα να σολλαβέι ολο τον κοσμο­ σιαζοταν ύστερα απο αυτές τίς έκλογές, μέσα απο τὴν αλληλογρα­

ΕΗ ,Ιταλια έοέιξέ να προτιμα τον Κονοολη παρα τον Βένιζέλο και φία πού εἶχε απο τὸ Λονδίνο μὲ τον Λουκα Ρουφο στὴν Άθὴνα.

νι, αοτο οέν βοηθησέ το κινημα­ Άιροο λοιπον το πατέστέιλ­έ› νοριτ Αὐτὴ τὴν αλληλογραφία μοῦ τὴν έμπιστεύτηκε ὁλόκληρη ὀ γιος

σέ ο Κονοοληα στην Ἀθηνα θριαμβέοτιιταα σαν να ἦταν Ριομαιοιἑ του, ὁ μακαρίτης διπλωματης Ρὀδης Ρουφος. Ἑπειδὴ ὁ Βασιλεύς

στρατηνοο­ Καθισμένοἐ διπλα τοο μέσα στο αοτοπινητοι ο Σταμα­ δεν συνὴθιζε νὰ γραφει ὁ ἴδιος, ὅταν έπρύκειτο γιὰ πολιτικές υποθέ­

τηιἐ Μέρποορηιἐ (πατέραο τησ ηθοποιοο Μέλιναο Μέρποορη και σεις, έκφραζὀταν μέσω του παλαιου και πιστου του φίλου, Δημη­αδελφὸς του ναζιστη Γεωργίου Μερκούρη) καμαρωνε το «ατσαλινο τρἱου Λεβἰδη9 ποὺ τὸν εἶχε ἀκοχουθἠσει σ> όλες Έου τὶς ἐξορίες με­

προσωπο» του αρληνοο τομ­ (Στ Μέρποορηἐι Γέώρνιρἔ Κονούλπἔν τὰ τὸ 1917, ποὺ παντα τον χρησιμοποιούσε γιὰ ιδιαίτερο γραμμα­

Ιδ79·Ϊ9­τα» Άθηναα Μαοριοηοι 1954› σ­ Μαν­ τέα του καί πού τὸν διόρισε αὐλαρχη του, μόλις έπανὴλθε στὸ θρύ­

Ύστέρα απο αοτον τον θριαμβοα παλέσανέ τον Κονοολη στη Ρτο· νο του. (Οἱ Λεβίδηδες ἦταν μιὰ παλια οικογένεια απο τὴν Πύλη που

μη­ Δέν μπορέσέ να παέι παρα στιἐ 6 Ἱοολιοο ι935› οστέρα απο τισ πρωτοεμφανίστηκε τον 17ο αἰῶνα, στὸ περιβαλλον του Σουλτα­έλληνικὲς εκλογές. Ὁ βιογραφος καὶ φίλος του Σταματης Μερκού­ νου).

ρ秛 ποο τον σονοοέοέι νραφέι πὼέ ο Μοοσσολινι ηθέλέ να έχει Ὁ Λουκας Ρουφος, πρωην υπουργὸς τῶν Ἑζωτερικῶν, ἦταν πα­

ἐλεύθερα τὰ χέρια γιὰ τὴν εκστρατεία ποὺ έτοίμαζε στὴν Αιθιοπία, νω ἀπ° ολο ἄνθρωπος τῶν ουμβιβασμῶν. Στὴν πολιτικὴ του ζωη,και γι' αὐτὸν τον λογο παρακαλεσε τον Κονδύλη νὰ παρέμβει κινὴθηκε στὰ σύνορα του βενιζελισμου καί του αντιβενιζελισμου.

στοοο ιριλοοο τοο Γιοονποσλαβοοα νια να μπορέσέι να πέτοχέι μια Είχε ἐγκαταλείιμει τὸν Βενιζέλο, τὸ 1915, γιὰ νὰ παει με τὸν βασι­

σονέννοηση μέταἔο τηο Ἰταλιαα τησ Ἑλλαοοο και τηο Γιοονπο· λέα Κωνσταντίνο, ύστερα ζαναπλησίασε τον Βενιζέλο, απο το

σλαβιαἐ ποο βρισποτανι αοτη η τέλέοταιαν παττο απο τη ναλλικη 1927, και ξαναγύρισε στὸ κόμμα του τὸ 1932 ὡς βουλευτης. Συνε­

έπιρροη­ Ἡ σοναντηση Κονοολη­Στονιαντινοβιτο ίδιονοαιιιονιέ) έτ πῶς το 1935, ὀ Ρουφος ἦταν επίσημο μέλος του βενιζελικου κόμμα­

Υινέ στο Μπλέντν στιο Μ Ἱοολιοο 1935­ Ὁ νέοἑ Γιοονποσλαβοο τος τῶν Φιλελευθέρων καὶ ἀλληλογραφουσε καί μέ τον Βενιζέλο,

πρτοθοποορνοιἑ ιρανηπέ να οέχέται έοιτολα τιἐ ιταλιπέο προτασέιἐ προσφυγα στο Παρίσι (μέ τον ὁποῖο αλλωστε, προσωπικα, συνδεο­

παι τηλένραοησέ αμέστοοα σέ αοτο το πνέομαι στον πρέσβη τοο στη ταν στενὰ απο το 1910). Σκοπός του ἦταν να φέρει κοντα τις απο­

Ρὼμηα νια να ένημέριέσέι τον Μοοσσολινι­ ιμεις του Βενιζέλου καὶ τοῦ Βασιλέως γιὰ νὰ διευκολύνει έτσι τὴνὉ αλλος σοβαρος ύποφὴφιος γιὰ δικτατορία ποὺ παρουσιαζο­ παχινὀρθωσπ

ταν στον Βασιλέαι ἦταν ο στρατηνοἐ Μέταἔαο­ Ἀντιθέτα απο τον 'Η πολιτικὴ τοποθέτηση του Ρούφου, στο μεταίχμιο του φιλοδο­

Κονοολην αοτοο ηταν ανέιταθέν βασιλιποἑ έκ πέποιθησέτοο· Οι προ­ τικου βενιζελισμου καἰ της ὰνατολικὴς παραδὀσεως, ἐξηγεῖται θαυ­

τιμησέιο τοο στρέιρονταν πολο πριν απο τον πρῶτο πανποσμιο πο­ μασια απο τὴν κοινωνικη του θέση. Ἡ οικογένεια του, ἰταλικὴς κα­

λεμοι ὅτι πυὸε τὴν Ἱταλια αλλα ποὸε τὴ Γερμανια­ Τὸ αδύνατο ση· ιανωνης, φτανει ος ταν 150 αιονα. Ἀπὸ τα τελη του ιταυ αιονα,

μέιο τοο σέ σχέση μέ τον Κονοοληα ἦταν ποο έῖχέ έλαλιστη οημοιρι­ οί Ρουφοι, στὴν Πατρα πια, μέ μεγαλα κτὴματα στὴν Πελοποννη­

λια­ Άπο το 1928 και μέται το πομμα τοο οέν πέροιἔέ παρα λινέο σο, γίνονται σημαντικοἰ έζαγωγεῖς κορινθιακὴς σταφίδας, κατω απο

μονο έορέο στη Βοολη­ Ἀπομη και στιο τέλέοταιέο έιτλονέἐν στιἑ 9 τὴν προστασία του Βενετου κατακτητὴ. “Αλλὰ ὅταν γύρισαν ἐκεῖ οἱ

Ἱοονιοο ι935ι αν και έἶχέ σονέρναστέι μέ αλλοοἐ οοιαλλακτοοο βα· Τουρκοι, τὸ 1715, τὸ έμπὀριο αὐτὸ που ἦταν στὰ χέρια τῶν Βενε­

σιλιποοα η Ένα­,στο Βασιλοτρροντον τομ οέν κέροισέ παρα έπτα έτ τῶν καί των προστατευομένων τους, αρχισε νὰ χανει έδαφος καὶ

ορέἐ­ Ὁ Μέταἔαα και ο Κονοοληο ἦταν στα μαχαίρια· έτσι ἐζηγεῖται γιατί οί Ρουφοι ἦταν μεταξὺ των αρχηγῶν του πολέ­

52 53

μου της “Ανεξαρτησίας του 1821. Σ° όλο τόν 19ο αἰωνα ανηκουν Βασιλεύς ανέθεσε στόν Λεβίδη να θυμίσει του Ρούφου, στὶς 21 Ἱου­

στὴν άρχουσα τάζη του νέου Κράτους, καὶ εἶναι ένας Ρουφος πού νίου, τὴ σημαντικότερη αρχη που έπρεπε να καθοδηγεῖ όλους ἐκεί­

ως πρωθυπουργός θα ύποδεχτεῖ στὴν Ἑλλάδα, τὸ 1863, τόν ἱδρυτὴ νους πού φρόντιζαν για τὴν έπιστροφη του, δηλαδὴ «τὸ συμφέρον

της δυναστείας, Γεωργιο Α”. Ἑπειδη ὁ κυριότερος πελάτης της στα­ της Πατρίδος καὶ τὸ της Δυναστείας, ητις, μετα της Πατρίδος απο­

φίδας ἦταν η Άγγλία ­ καὶ για ένα διάστημα η Γαλλία ­ δὲν εἶ­ τελεῖ κατα τὸν Βασιλέα ­ ύπογραμμίζει ὀ Λεβίδης ­­ έν καἰ τὸ αύ­

ναι περίεργο πού οἱ Ρουφοι ηταν πάντα από τους αρχηγούς του δυ­ τό».

τικου κόμματος. Άλλα τὸ εμπόριο της σταφίδας που όλο καὶ βελ­ Κι ἐπειδὴ τὸ συμφέρον της δυναστείας ἦταν ὴ ανάκτηση του

τιωνόταν μετα την Ἀνεζαρτησία, γνωρισε, από τὸ 1892, μια σοβα­ θρόνου με κάθε τρόπο, ό Βασιλεύς δοκίμασε πρωτα τὴ δημοκρατικὴ

ρὴ καὶ ὀριστικὴ κρίση. Έτσι, ένω τό 1909­1913, η παραγωγη της διαδικασία. Πρὶν από τὸ αποτυχημένο βενιζελικα κίνημα της Ιης

ελληνικης σταφίδας αντιπροσωπεύει ακόμη τό 76% της παγκό­ Μαρτίου, ὁ Ρουφος εἶχε κιόλας μεταβιβασει, από τὶς αρχές "Ιανουα­

σμιας παραγωγης, τὸ 1935­1939 δεν αντιπροσωπευε πλέον παρα τό ρίου του 1935, στον Βενιζέλο μια πρόταση: να δωσει τὴ συγκατάθε­

26% καὶ οἱ τιμές συνέχιζαν να πέφτουν. Γι" αὐτὸ η οἰκογένεια αὐτὴ ση του για τὴν έπιστροφη του Βασιλέως, σαν βάση για μια έθνικὴ

σχεδον καταστράφηκε κι έτσι έςηγεῖται γιατὶ ὁ Λουκας Ρουφος συμφιλίωση. “Αλλα ὁ φιλελεύθερος ηγέτης που ὲτοίμαζε τότε τὴ

προσέγγισε τό ανατολικό κόμμα, έγινε ύπέρμαχος μιας προστατευ­ στρατιωτικὴ δικτατορία του, εἶχε αρνηθεῖ.

τικης πολιτικῆς, ύπερασπιστὴς τῶν αγροτων καὶ των προϊόντων Ύστερα από τὴν αποτυχία του κινηματος, ὁ Βενιζέλος πού εἶχε

τους, ύπερασπιστὴς των μικρών βιομηχανιων, όλου αύτου του κό­ καταφύγει στὸ Παρίσι, σ® ένα γράμμα του στὸν Ρουφο, στὶς 30 Ἱου­

σμου πού, όπως ὁ ἴδιος έλεγε, βρισκόταν «μεταξύ των ἱμπεριαλιστι­ νίου 1,935, έλεγε πως ηταν ίκανοποιημένος για τη διαβεβαίωση που

κων τάξεων της κεφαλαιοκρατίας καὶ των ακροτητων» του κομμου­ του εἶχε δωσει ὁ Ρουφος: ‹‹Χαίρω ἰδιαζόντως δια την βεβαίωσίν

νισμου. Διότι, όπως τόνιζε, «τὸ όνειρόν μου εἶναι η ὀργανωσις ό­ σου ότι δεν έννοεῖς να έργασθης προς καθ° οἱονδηποτε τρόπον πα­

λων των ταξεων, η κατάπαυσις της μεταξὺ αὐτῶν πάλης... Ἡ μέση λινόρθωσιν››, δηλαδη έστω καὶ με μια δικτατορία. Κάτω απ® αυτὲς

έν Ἑλλαδι αστικη τάζις εἶναι η περισσότερον... ωριμος είς πολιτι­ τὶς συνθηκες ὁ Βενιζέλος δηλωνε πως εύνοουσε ένα τίμιο δημοψη­

κὴν όργάνωσιν››. (Σπ. καὶ Κ. Βοβολίνης, Μέγα Ἑλληνικὀν Βιογρα­ φισμα, γιατὶ εἶχε πεισθεῖ πως η πλειοψηφία του λαού δεν ηθελε τὴν

φικὀν Λεξικόν, τόμος Ιος, Άθηνα, Ἑκδόσεις «Βιομηχανικὴ Ἑπι­ ­ παλινόρθωση.

θεωρησις», 1958, σ. 379). Τὸ 1931 ἱδρύει τον «Σύλλογο προστασίας Εἶναι αληθεια πως ὁ Ρουφος, στὸ γράμμα του στὸν Βασιλέα στὶς

των έλληνικῶν προϊόντων». 2 Ἱουνίου 1935, συμβούλευε μια δημοκρατικὴ επιστροφη, καὶ ὁ

Τα γράμματα του Βενιζέλου στον Ρουφο, τον “Ιανουάριο καὶ Φε­ Γεωργιος Β', στὸ γράμμα του Λεβίδη της 21ης Ἱουνίου, εἶχε απαν­

βρουαριο του 1935, αποκαλύπτουν πως ὁ φιλελεύθερος ηγέτης εἶχε τησει πως η πρόθεση του ηταν να αποκαταστησει μια συνταγματικὴ

προειδοποιησει τὸν πολιτικό του φίλο πως θα ύποστηριζε μια δυνα­ βασιλεία. Άλλα στὶς 2 Αύγούστου ὁ Ρουφος παρουσιάζει, ανοικτα

μικὴ λύση τοῦ στρατηγου Πλαστηρα, αλλα δὲν του εἶχε έκμυστη­ στὸν Βασιλέα την αποψη για μια δικτατορία: «Ἑπειδη θεωρω ­­ρευθεῖ τὴν ὀργάνωση της, οὔτε τὴν ημέρα που θα εφαρμοζόταν. Ὁ του γράφει ­ ότι έχω ἰερἀν ὐποχρἐωσιν να εἶμαι εἰλικρινὴς μέχρις

Ρουφος συνεπώς δεν αναμείχθηκε στό πραξικόπημα της Ιης Μαρ­ ωμότητος, όταν αποτείνωμαι προς τόν Βασιλέα μου, ύποβάλλω εύ­

τίου. λαβως τα συμπερασματα, εἰς τα ὁποῖα ἐπὶ του παρόντος καταλη­

Ύστερα από τὶς ἐκλογές που έγιναν στὶς 9 “Ιουνίου 1935, καὶ γω... Τὸ όνειρόν μας να έρθη ὁ Βασιλεύς ὀμαλως καὶ να έμφανισθη

που κατέληξαν σε μια αίντιβενιζελικὴ στο σύνολό της Βουλη, αφου αμέσως ως εἰρηνευτὴς εἶναι δυσκολωτατον η μὴ αδύνατον να πραγ­

τα βενιζελικα η βενιζελογενὴ κόμματα εἶχαν διαλέξει την αποχη, ὁ ματοποιηθῆ. Ἡ καταδιωκτικὴ πολιτικὴ την ὁποίαν ἐνόμισε έαυτὴν

54 55

οπολοπωαἑντιν να απολοοθὴστι ἡ Κοβὲοντιστἑ ἔχει οτιμτοοονὴοοτ τὴν παλινόρθωση στὶς εκλογες τῆς 9ης “Ιουνίου 1935 _ αφου ένανέα αντφοοτοτα παθτι­Η Ἡ απὼλττα του Δτιαονπιφίοματοἔ πἶνατ τμημα του κόμματός του ἦταν ρεπουμπλικανικό ­ κι εἶχε μόνοαναααταβτίττίτοσ [οτί ἡμαἑ] Διοτι Καὶ ὲαν ὲπτλατοτὶθοον οἴο ττνα μἐοτι υποσχεθεῖ πως θα γινόταν αργότερα ένα δημοψήφισμα ὑπὲρ ὴ καταλαθοολττοἰατ κατ πτἑοοτἔσ ποοβλἐπω αφθονον λοοτν αἴαατοοι ἡ τὴς ἐπιστροφης του Βασιλέως, ὕστερα από τὶς έκλογές ποὺ έδωσανοποία φοβουματ οττ θα ἑαποοτοτι τὴν ἔλποστν του Βαστλἐωει Ταυτα 254 έδρες στό κόμμα του ἐπὶ 300, δεν έδειξε να βιαζεται να διευκο­οπο τὴν ποοϋποθοοτν οτι τα Κοβἑοντιοτο θα πὐνοἠοτι τὴν Βαοτλείαν­ λύνει τὴν παλινόρθωση του Γεωργίου Β”, ἴσως ἐπειδὴ καταλαβαινεἙαν οταττιοἠστι ποαιίματτπὴν οοοοτεοοττιτα τοτε ὅἶνατ ποοττιαοτέρα πως θα ἦταν τότε αναγκασμένος να θυσιασει τὴ θέση του, εἴτε έμ­ἠ ματαιῖυσις διότι η ἦττα μας θα εἶναι συντριπτική. “Απομένει ἡ λὐ­ προς σε μια συμφιλίωση μεταξὺ των κομματων μὲ αρχηγό τόν Βα­οτο του ποαξτκοπὴματοο­ Εἶματ οταταθοτμἑνοο να τὴν οοζτιτὴοω οο· σιλέα, εἴτε έμπρός σέ μια βασιλικὴ δικτατορία. “Αλλα ίσως καὶ γιατὶβαρως... ίὐπσ την προϋπόθεσιν ὅτι] η δικτατορία θα γίνει μὲ όλο­ δὲν του αρεσε καθόλου να φανεῖ πως έγγυαται μια αντιδημοκρατικὴκληρωτικὀν σκοπόν τὴν έξυπη ρέτησιν της Βασιλείας καὶ μόνον της οισογκοσωοΒασιλείας καὶ ότι ό Βασιλεός θα εἶναι απόλυτος κατα βοὐλησιν ρυθ­ Στις 27 Αογοοστοσ 1935 εἶχε με­ησβιβσσει στον Βοσιλἐσ ἕνα ση­.ατστήοαι οτοττ μεοτκοτ «θὲλοον τον Βασιλέα ίμονσν δια] να προσοὼ· μείωμα όπου έλεγε: «Εἶμαι είλικρινως δημοκρατικός καὶ φιλελεύθε­στι αἴνλτιν ατο τὴν κοβπονῶσαν οοττατοοίανν­ (­Ὁλεο οἱ οπονοαμμττ ρος καὶ δια τουτο εἶμαι ὑπὲρ της Συνταγματικης Βασιλείας... Άπε­ομἑνοἔ λἑἔττο αοτηο τηἑ ἐπτστοληο ἔλοον οπονοαμίαοτεῖ απο τον ἴ· δείχθη ότι ὴ “Αβασίλευτος Δημοκρατία εἶναι αδὐνατον να έδ ραιωθηδισ τον Ροοφολ ἐν Ἑλλαδι... 'Η αποκαταστασις του Βασιλέως είς τόν θρόνον πρέπει

Ἡ απαντηση του Βασιλέως ἦταν αμεση. μὲ ὴμερομτινἰα 15 Αο· να γίνη δια γνησίου καὶ είλικρινους δημοψηφίσματος... [αλλα έπει­γοόστου 1935: «ΕΧΕΤΕ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΔΙΚΑΙΟΝ [με κεφαλαῖα δη η καταστασις δεν έχει ακόμη ωριμάσει] τό δημοψήφισμα πρέπειστό κείμενο] εἰς ὅσα γράφετε, έχει δὲ σχηματισθῆ τοιαὐτη ατμσ· να αναβληθῆ ἐπὶ τινα χρόνον... οὕτως ὥστε ὴ έκβασις του δημοψη­σφαῖρα έν Ἑλλαδι ωστε όλοι θέλουσι τόν Βασιλέα, αν έλθη να έλθη φίσματος να καταστη ασφαλεστέρα». (Γεωργιος Πεσμαζόγλου, Γύ­ως ἰδικός των Βασιλευς... Οἱ δὲ βασιλόφρονες οόδόλως βοηθουσι ρω από τἠυ παλινόρθωσιν του 1935, Ἀθηνα, Ίκαρος, Ι95Ο, σσ. 44 ­τόν Βασιλέα, τοὐναντίον... τὴν προτελευταίαν παραγραφον τῆς έπι­ ιι6)_στσλῆι; ὑμῶν ίπειιί ὲνδεχσμὲνης ὁονανῶσεως βασιλικου πραἔτκο· Τὴν ἴδια μέρα έδιναν στόν Βασιλέα, στό Λονδίνο, ένα αλλο ση­πὴματος] θα έπειιίιμουν να συνεζητεῖτε μετα του κ. Πιπινέλη, όστις μείωμα, του Άντιπροέδρου της Κυβερνήσεως, στρατηγου Κονδύ­τοιαότην τρέφει .ιρός όμας έκτίμησιν καὶ αγαπην, καὶ δν, παρακαλω λη ποὺ έλεγε; Ἐαν ὁ Τσαλοοιρης όποστηρίξει «τόν αγωνα τῆς Βασι­όπως θεωρείτε ­­ παρ® ό,τι καὶ αν σας εἴπωσι μερικοὶ ανόητοι _ ως λσίσο) το ποσοστον της πλειοψηφίας [του δημοψηφίσματος] θα εἶ­απολυτως αφωσιωμένον πρός τὴν ἱδέαν τὴς Βασιλείας ως τσὕ μὀ­ ναι ὑπὲρ τα 55%. Ἑαν δὲν ὑποστηρίξη τόν αγωνα ὁ αρχηγός τουνου πολι ια όματος τό ὁποῖον δόναται να σωση τόν δόσμοιρον αὐτόν Αοιϊκοϋ Κόμματος, έμμένων είς μίαν αὐστηραν οὐδετερότητα μετα­τόπον». ξὺ των δόο πολιτευματων, ὁ αγων, κατα τὴν γνωμην μου, εἶναι χα­

Μπορουμε λοιπόν τωρα να πουμε ποια στιγμὴ σκέφτηκε σσβαρα μένος. 5Η Δημοκρατία θα πλειοψηφἠση». (Ἐνθ, αν., σ. 48). Τέλος, όο Βαστλποἐ να τοντιθαἴ οοναμτκα ντα να ἔαναβοεἴ το θοονο τον: αοτο υπουργός των Ἑξωτερικων, Δ. Μάξιμος, πίστευε πως, ἐφόσον οὶἔντνο στα τέλη Ἱοολίοο του 1935, τὴ σττιίμὴ ποὺ οταπτοταανπτ μαἔἰ βασιλικοὶ δὲν μπορουσαν να κερδίσουν μὲ τίμιο δημοψὴφισμα,μὲ τον Ρουοο οταφοοα «ἐνοπτπττιτα οοομενπστἑοαἐ τοοπηἐ του ἔτιτὴ­ ταν αναγκασμένοι να τό νοθεόσουν, αφου μαλιστα, όπως έλεγε όματοἐ ααα κατα το τελοοταἴον οπκαπενθὴμαοον» του Ἱοολτοο­ ι Μαξιμος, οἱ αρχηγοί των “Ενόπλων Δυναμεων «ἐςὴτησαν από τόν

Ὁ πρωθυπουργός Τσαλδαρης ποό εἶχε αρνηθεῖ να κινηθεί” για Κονδυλην τὴν αμεσον έπαναφοραν του Βασιλέως καὶ τὴν κηρυξιν

56. 5?

δικτατσριαἔα εαν ριτστεθη ατι ὁ Τσαλααρτιιἐ δεν στερξτι ειἔ ιαν αιε­ Βαλκανικης Συνεννοὴσεως. Στα τελη Σεπτεμβρίου, αποφασισε νανεργειαν δημοψηφίσματος αιιεσω§› τα ὀτισισν θα ἐιςεοοιαεαο οι­ιοο στείλει στο Λονδίνο στον διπλωματη του Π. Πιπινελη, ἔμπιστο τουτῆς Βασιλείας, μὲ Οἶαδὴττρτε μέσα». (Ένθι αν., σ­ 5ο)· Βασιλέως, για να του εξηγήσει πόσο σοβαρη ἦταν η διεθνὴς κατα­

Στὰ τελη Σετιτειιβρισρ ι935› ὁ Ρσυιρσσ γραφει στὸν Βασιλέα: σταση. 'Ο αγγλικός στόλος ἦταν συγκεντρωμενος στὴν "Αλεξαν­«Μεγαλειότατα εἰς ὲπανειληιιιιεναε εττιστσλαε ιισσ ἔοαἕκα εις ιὴνν δρεια, ετοιμος να δρασει. Το Λονδίνο εστειλε στὴν ἑλληνικὴ κυβερ­

Μεγαλεισττιτα Σαιἐ ττλὴ ριι ειιεαναι εν πασα ειλικοινεια= της ιςαῖιιοῖιιτσ νηση μια αίτηση ζητὼντας να χρησιμοποιήσει ελληνικα λιμανια ανσεως οπως αὕτη εζελίχθη από του Μαρτίου και ἐντευθεν. Τα τρία ίι αποφασιζόταν ό αποκλεισμὸς τῶν ἰταλικῶν ακτῶν. Ὁ στρατηγὸἑτεσσερα τελερταῖα γραμμαια αοο οιαανοονιαι απο μεγάλην απαι” Μαζαρακης εγραφε στο ὴμερολόγιό του, στις 22 Σεπτεμβρίου: «Ἡ­σισασξιαν­­· Ἡ ετιιιιρνὴ [του Τσαλααρτιι να γινη τα αημοψαφισιιἕι δη ἢρχισαν μὲ διαφόρους αστηρίκτους προφασεις να καταπλἐουνεἶναι ακατανὀητος διότι, ἐὰν διαξαχθη μὲ στσιχειὼση εαιισἐιιειανι ει­ ιταλικα πολεμικα είς ελληνικους λιμενας, αγγελλεται δε καὶ αγγλι­ναι ασφαλῶε Χαιιενσιι· (Δηα Κιισιιοιαι ιο] ιοοιιιιιιαιιοῃ (ιο ιο οιοιἐν κου στόλου ό καταπλους. Ἡμεῖς διηρημενοι, αλληλομισούμενοι,ιιιϊθ Τσγειιε αε Θερΐἐεε Π αε θτεεα 1935­ι936»› εναι ανν σ· 1ο9)· Κι αοπλοι». (Ἀλέξανδρος Μαζαρακης­Αἰνιαν, Ἀπομνημονεὑματα, Ἀ­δμως ὁ δύστυχος ό Τσαλδαρης εἶχε αναγκαστεῖ, στις ΙΟ Σεπτεμ­ θὴναν Ἱκαροςν 19480 σι 426).

βριρα να οιιμοσιαοσει μια οἠλωοα οι­ιοο αλενε ατι οονοοοοο τα βα” Τότε λοιπόν, τὴ νύχτα μεταξὺ γης και 8ης Όκτωβρίου Ι935, ὁ

σιλεία καὶ συμβούλευε τὸ λαο να ψηφίσει ύπερ τῆς παλινορθωσεως. Μάξιμος ἀπὸ τὴν Γενεύη, μίλησε γιὰ πολλὴ ὥρα μὲ τὸν Βαστλἐα

Στις 18 Σεπτεμβρί0ν δεχόταν να ὀργανὼσει τα ταχαιιιοο ιο οιιιιο“ στο Λονδίνο τηλεφωνικῶς κι αὐτὸς του εδωσε το πρασινο φῶς για

Ψἠιρισιια κι αριἔε για ὴμερσιιτινια τὴν αιι Νοεμβριου 1935: τὴ δυναμικὴ λύση τῆς Ιθης Ὁκτωβρίου. Ἱδοὺ πῶς αφηγεῖται τὴ'Ο Ρουφος πρὁσθετθ στὸ ἴδια γραμμα: «Δια τσοιο προτιμω την συζητηση αὐτὴ ὁ ἴδιος ὁ Βασιλεύς: ‹‹”Ολην την νύχτα χθες εἶχον

αποφΰιϋει τησ Σρνελεασεωσι εγιεαθιδρρσιν τῆσ Βασιλειαα και τον εκ συνομιλίαν από τηλεφωνου με τὸν Έλληνα ύπουργον τῶν Έξωτε­ιιὲρσρε Σασ αττσδρχὴν του ττρσσφερσιιενσσ Στειιιιαιοσν· Κανε αμα ρικῶν, ό ὁποῖος μου εξηγησε τας χαωδεις εσωτερικας συνθὴκας καιρα παρερχσμὲντι ττρσσθετει ιγἠιρραιἑ εις τὴν Διιμσιςραιιαν και φανοισ τὴν λίαν διεθνῆ κρίσιμον καταστασιν. ”Ο7να αὐτα αγουν τὴν ἑλληνι­τιιςσρσ εχθρσαἑ ειἑ ταν Βα­σιλειαν··· αΑνεο ασισασειοο βαναοοον βιας κὴν κυβερνησιν να θεωρη ἐπιτακτικὴν την ἐπίσπευσιν της παλινορ­εἶναι αδύνατος η καθυπόταξις τῶν δημοκρατικών. Άσκησιςνδε βίας ι θὼσεως καὶ νὰ μοῦ ζητη νὰ ἐπιστρἐψω­ Τώρα θέλουν νὰ νίνουν ὅλα

υπονοεῖ δικτατορίαν φανεραν ἢ συγκεκῦιλυμμἐντιν­Πρσιςειμενοο να δια τῆς φηφου της Συνελεύσεως η ὁποία συνερχεται εἰς τας ΙΟ

στεγασιι ἡ Μεγαλειστιιἑ Σαἐ τὴν σιιιιερινὴν ασταθα οικιαιοοιιοιν Ὁκτωβρἰου. Με ἐρωτουν εαν συμφωνω. Άπηντησα ότι δεν ἠμπο­καῖἀστασιν εἶναι ἀπείρως προτιμωτἑρα ἡ ἀπροκἀλυπως Μοναρχία. ρῶ να τους εμποδίσω να ενεργησουν κατ° αὐτὸν τὸν τρόπον, αλλ°

Ἑνεχει δε και αττειρεριἐ μεγαλατεραἑ ττιθανατιιταιἐ ειτιτυλιαἔν· (Ἐνα, ότι ὅταν όλα συμπληρωθουν θα εξετασω την καταστασιν... Αἰσθα­άν). Τελος ὁ Ροὔφος ὲπεσἠμαινε τα εξηιἐι «Εἶναι οὲ αφανιοιοτον νομαι ὅτι ἐγκαταλείπω... το αγαπημενον μου γηραιὸν Λονδῖνον».

τραγικσττιτριἐ τα θεαμα τσα ιςαθτιιιερινρα αλλιιλσσπαοανμοο ενω­ (Παναγιωτης Πιπινελης, Γεώργιος Βί, Ἀθηνα, Ι95Ι, σ. 80).

ιιισν τῆἐ σσβαρστιιτσἐ τηε τταγιτσσιιισρ καταστασεωἑιι­ Ήταν ὁ ἴδιος ό Τσαλδαρης που εἶχε ζητησει απο τον ύπουργό

Οι λσγρι αατηἔ τησ εττιμσνηἐ ἦταν σανεττῶιἐ και εξιαιοοικοι· Στις του τῶν Ἑζωτερικῶν να θεσει τό ερωτημα αὐτὸ στον Βασιλέα, ἐπει­2 Ὁκτωβρίου 1935, ἢ Ἱταλἰα ἔμτταινε στὴν Αιθισαια· Ὁ οπονονοο δὴ πιεζόταν απο τους στρατιωτικούς, και με την ελπίδα ἴσως πως ό

τῶν Ἑἔωτεριιταανγ Δ­ Μαξιμσιῶ βρισκόταν στα ΓενεαιἹ= στις ονοκο: Βασιλεύς δεν θα δεχόταν μια αντιδημοκρατικὴ παλινόρθωση. Άλ­φεις της Κοινωνίας τῶν Ἑθνῶν που συζητουσε τὸ ἱταλοαιθιοπικο λὰ ὁ Βασιλεὐς εἶχε ἀμἑσως δεχτεῖ, καὶ Έὼρα ὁ Τσαλδάρη; δὲν ῆξερε

πρόβλημα αιτσ τισ 6 Σεπτεμβριου· αΗιαν ἐκεῖ και σαν ποοοοοοο ιης πια τί να κανει. Βἶχε τολμὴσει να πεῖ στον Πιπινελη ποὺ εἶχε γυρί­

58 59

σει στὴν “Αθηνα στὶς 6 Ὁκτωβρίου, καὶ πού τού εἶχε επιβεβαιώσει καθ® όσον αύτη αποτελεί τὴν μεγαλυτέραν ὲγγύησιν ότι δέν θα αφε­

τὶς προθέσεις τού Βασιλέως: ας δουλέιμώμε πρώτα για τό δημοιμη­ θη η διακυβέρνησις της χώρας έρμαιος εἰς τας μηχανορραφίας τών

φισμα κι ύστερα βλέπομε. “Αλλα στὶς 8 Ὁκτωβρίου, οἱ αρχηγοί τών δημοκρατικών». (Στ. Μερκούρης, ἔνθ' άν., σ. 184).

“Ενόπλων Δυνάμεων μαζεύτηκαν στό πρωθυπουργικό γραφεῖο καὶ Ἡ επιτυχία τού στρατηγού Κονδύλη, στὶς 10 “Οκτωβρίου 1935,

ςητησαν άπειλητικα από τόν Τσαλδάρη να αναγκάσει τὴ Συνέλευ­ μια εβδομάδα ύστερα από τὴν εὶσβολὴ στην Αίθιοπία, δέν μπορού­

ση να προκηρύξει τὴν παλινόρθωση, διότι, εἶπαν «ὴμεῖς οἱ στρατιω­ σε ἐκ πρώτης ὅφεως να δυσαρεστησει τὴν Ἱταλία, εφόσον τὴν Ἑλ­τικοἰ βάλαμε τὸ κεφάλι μας κατω εἰς τὴν ύπόθεσιν αὐτὴν καὶ δὲν θα λάδα κυβερνούσε τώρα ένας δικτάτορας πού εἶχε για εἴδωλό του

τό διακινδυνεύσωμεν». (Γ. Πεσμαζόγλου, ὲίνθ' άν., σ. 74). Στὶς 9 τόν Μουσσολίνι. Ὁ Κονδύλης μάλιστα δέν εἶχε διστάσει, δυό μέ­

Ὁκτωβρίου, ὁ αντιπρόεδρος Κονδύλης εἶπε στούς στρατιωτικούς ρες μετα τὴν ὶταλικὴ επίθεση, να δηλώσει στό “Αθηναϊκό Πρακτο­

ηγέτες πώς ό Τσαλδάρης τούς περιέπαιζε, καὶ πώς στην πραγματι­ ρεῖο, στὶς 4 Όκτωβρίου, πώς «διατηρώμεν μετά τὴς “Ιταλίας τας κα­

κότητα όσο θα βρισκόταν στὴν ἐξουσία, ό Βασιλεύς δέν θα ἐπέστρε­ λυτὲρας φιλικας σχέσεις». “Αλλά αν εἶναι αληθεια πώς μπορούσε ό

φε ποτέ στό θρόνο του. Καὶ τότε τὴν επομένη, 10 'Οκτωβρίου 1935, Κονδύλης ν° αρχίζει να έφαρμόζει στόν εσωτερικό τομέα, τὴν «κο­

πρὶν συγκληθεί η συντακτικὴ Συνέλευση, ὁ στρατός καθαίρεσε τόν σμογονία›› του, η έςωτερικὴ πολιτικὴ τού ςεφευγε κι έμενε αιχμα­

Τσαλδάρη καὶ ανέθεσε στόν Κονδύλη να σχηματίσει τὴ νέα κυβέρ­ λωτος τών βασιλικών στρατιωτικών ηγετών πού τόν εἶχαν φέρει

νηση. Κατόπιν ὴ Συνέλευση, πού δεν ηταν καὶ άντιπροσωπευτικὴ στην ἐξουσία, καὶ ἰδίως τού στρατηγού Παπάγου. "Επομένως ὁ Βα­

αφού εἶχε προέλθει από έκλογὲς χωρὶς τὴ συμμετοχὴ τών βενιζελι­ σιλεύς δὲν κινδύνευε σοβαρά. Ὁ Κονδύλης, εκτός τών αλλων, εἶχε

κών, βρέθηκε με 82 αντιπροσώπους ἐπὶ 300, ἐπειδὴ ὁ Τσαλδάρης αναλάβει την υποχρέωση να επαναφέρει τόν Γεώργιο Β' μέσα σέ 24

καὶ 165 από τούς βουλευτές του αποσύρθηκαν, διακηρύσσοντας ότι μέρες. Κι όμως ἦταν βέβαιος πώς εκείνος θα εἶχε τού χεριού του

δεν ἦταν βεβαίως δυνατό να δεχτεῖ ὁ Βασιλεύς μια πραξικοπηματι­ τὸν Βασιλέα καὶ εἶχε ηδη αρχίσει να θέτει τούς δρους του. Μιλών­

κὴ παλινόρθωση. Καὶ σ® αύτό φυσικα έπεφτε έξω. Οἱ 82 λοιπόν αν­ τας στους δημοσιογράφους στὶς 12 Ὁκτωβρίου, έλεγε ότι «έαν ὁ

τιπρόσωποι ιμηφισαν ύπερ τὴς παλινορθώσεως καὶ ανακηρυξαν τόν Βασιλεύς διατηρούσε στὴν αρχη τὴν κυβέρνηση του, αύτό θα ση­

πρωθυπουργό Κονδύλη Άντιβασιλέα, ώς τὶς 3 Νοεμβρίου πού θα μαινε ότι ἐκ τών προτέρων, αποδεχόταν τό άνορθωτικό πρόγραμμα

γινόταν τό δημοιμηφισμα. πού εἶχε προτείνει» (Σε Μεεεαἔετ τἰΆ2|τἐκεε, Άθηνα, 13 Ὁκτω­Ὁ πρώτος πού αἱσθάνθηκε φρίκη εμπρός σε μια τέτοια κατάληξη β ρίου 1935)· καὶ στὶς 20 Ὁκτωβρίου, στό Παναθηναϊκό Στάδιο

ἦταν ό κατεςοχὴν ἐχθρός τού Κονδύλη στρατηγός Μεταξάς. Ὁ Βα­ ἐνώπιον τού στρατού καὶ τού πληθους πού ‹‹παραληρούσε›› δώρισε

σιλεύς όμως εἶχε ενθαρρύνει, ηδη από τόν “Απρίλιο τού 1935, τὸν στόν ἑαυτό του τόν τίτλο τού «έθνάρχου».

στρατηγό Κονδύλη σ° όλες του τὶς κινησεις ἐπειδὴ πίστευε πώς Σαν ἐλαφρυντικό για τόν Γεώργιο Β', πού θεώρησε καλό να

ταν ὁ μοναδικός ανθρωπος πού εἶχε αρκετη ἐπιρροὴ για να μπορέ­ δεχτεῖ τὴν παλινόρθωση του με τούς ιμηφους μιας μὴ αντιπροσω­

σει να τόν ξαναφέρει στό θρόνο του, ό,τι κι αν γινόταν. Ἑπειδὴ δεν πευτικὴς Ἑθνοσυνελεύσεως, έχουμε τό προηγούμενο τὴς Ἀβασί­εἶχε εμπιστοσύνη στόν Τσαλδάρη, τού εἶχε διαμηνύσει στὶς αρχές λευτης Δημοκρατίας πού ανακηρύχθηκε στὶς 25 Μαρτίου 1924 με

Αύγούστου μέσω ἑπιστολης τού Λεβίδη πρός τόν Σταμάτη Μερ­ απλό ιμηφισμα μιας «μονόχρωμης» συντακτικῆς Συνελεύσεως από

κούρη, τόν ἐπιστηθιο συνεργάτη τού στρατηγού, πώς ‹‹ὴ παρουσία όπου έλειπαν οἱ αντιβενιςελικοί. “Αλλα μεταςύ τών 397 πληρεξου­

τού κυρίου Κονδύλη εἰς τὴν Κυβέρνησιν καὶ η λόγῳ τὴς αναχωρη­ σίων πού αριθμούσε εκείνη η Συνέλευση, οἱ 283, δηλαδὴ οί περισ­

σεως τού κ. Τσαλδάρη [δια τὴν Γερμανίαν] άνάληιμις τῆς Προε­ σότεροι, εἶχαν ψηφίσει για τὴν Άβασίλευτη. “Οσο για τὴ θέση πού

δρίας παρ' αύτού [προσωρινώς] ηυχαρίστησαν πολύ τόν Βασιλέα εἶχε πάρει ὁ Βενιζέλος, ηταν τὸ 1924 ακριβώς η ἴδια ­ άλλα από

60 61

τὴν αναποδη ­ με του Τσαλδαρη το 1935. Ὁ Βενιζελος, πρωθυ­ πως το δημοψὴφισμα θὰ εἶναι νοθο γιὰ νὰ μετατρεψει τὴ βασιλικὴπουργὸς τὸ 1924, δεν ὴθελε καθεστωτικὴ ὰλλαγὴ με ψηφο τὴς Συ­ μειοψηφία σε πλειοψηφία. Κι απο τὴν ἄλλη, τον καλεί νὰ ξεφορτω­νελευσεως, ἀλλὰ μονον υστερα απο ἕνα τίμιο δημοψὴφισμα, μενον­ θεῖ τον Κονδυλη, ὰφου πετυχει τὴν οίχαρη δουλεια, προβαλλονταςτας ο ίδιος ουδετερος, ἐπειδὴ στὴν πραγματικοτητα δεν ὴθελε τὴν τον Μεταξὰ.Άβασίλευτη. ' ὰ Στις 18 "Οκτωβρίου 1935, ὁ Βασιλευς απαντησε στον Ρουφο διὰ

Το δη®μοψὴφισμα που εγινε στις 13 “Απριλίου 1924, υστερα απο μεσου του Λεβίδη: «Ἑλαβεν σὴμερον ὁ Βασιλευς τὴν απο 1Ζης τρ.τὴν ανακὴρυξη τὴς Άβασίλευτης απο τὴ Συνελευση και στο ὁποῖο μ. επιστολὴν σας. Εἶναι περίεργον ποσον συχνὰ αἱ ὰντιλὴψεις μαςδεχτηκαν νὰ λαβουν μερος οἱ βασιλικοί, εἶχε δωσει .7Ο% γιὰ τὴν συμπίπτουν. Εἶναι ὰρα γε διοτι υπο τῶν αυτῶν ἑλατηρίων ὰγομεθαΆβασίλευτη Δημοκρατία και μονο 30% γιὰ τὴ Βασιλεία: ἕνα απο­ είς τὰς σκεψεις μας, τουτεστιν υπο μονης τὴς προς τον τοπον αγα­τελεσμα που ὰν και το αμφισβὴτησε ὁ Τσαλδαρης, το αναγνώρισε πης και τὴς συνεπεία ταυτης, προς τον Θρονον ὰφοσιωσεως. Ἱσως.σαν αρκετα τίμιο ο Μεταξας. Ὁ Βασιλευς χαίρει πολυ ὰκουων οτι εἶσθε σχετικως [υπογραμμίζει

Ὁ Ρουφος εγραψε στον Βασιλέα μετὰ τὴν πρὼτη δυναμικὴ λυση, ὁ Αεβίδης] ευχαριστημενος με το τετελεσμενον γεγονος».στις 12 'Οκτωβρίου 1935: ‹‹Μεγαλειοτατε... οφείλω νὰ τονίσω οτι Κι ετσι φτασαμε στις 3 Νοεμβμἰου 1935. Οἱ ἀντιβασιλικοἰ ἀπε­χαρακτηριστικὸ τῆς εκ του πραξικοπηματος εντυπωσεως δεν εἶναι φυγαν νὰ πανε στις κὰλπες ὰφου ὁ Κονδυλης εἶχε επιβαλει, απο τιςὴ εκδὴλωσις ενθουσιασμου ὰλλ° εκδὴλωσις ὰπλῶς γενικου συναι­ ΙΟ Ὁκτωβρίου, τον στρατιωτικο νομο και τὴ λογοκρισία. 'Η ὰστυ­σθὴματος ὰνακουφίσεως διοτι απετρὰπησαν οἱ περαιτερω κίνδυνοι νομικὴ καταπίεση ὰγκαλιασε υλη τὴ χὼρα κι αρχισαν νὰ πιανουνἐκ της Τσαλδαρικῇς πορείας προς το δῃμοψῇφισμα„_ Ὁ κ. Κονδὐ, και νὰ εςορίζουν στὰ νησιὰ εκατονταδες αντιβασιλικους σὰν τονλης δεν εἶναι δυνατον νὰ εχει τὴν ὰξίωσιν νὰ ὰκουμπὴσει ὴ Βασι­ Γεώργιο Παπανδρεου και τον “Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Τὰλεία επι μονων τῶν ὀομων του λογῳ υποχρεὼσεως. Διοτι αν προκει­ αποτελεσματα του δημοψηφίσματος εδωσαν 97,8θ% υπερ τῆς βασι­ται νὰ βαθμολογηθουν αἱ υποχρεώσεις τῆς Βασιλείας, τοτε προηγεῖ­ λείας. Ἡ τρομακτικὴ νοθεία εγινε ακομα πιο φανερὴ οταν μαθευτη­ται υ Μεταξὰς, ανευ τὴς πρωτοβουλίας του οποίου δεν θὰ υπηρχε κε πως ο αριθμος τῶν ψηφισαντων ςεπερνουσε ὰρκετὰ τον ὰριθμοβασιλικον ζητημα... Ὁ Στρατος θὰ εἶναι ὁλόκληρος μαζί Σας καί τῶν εγγεγραμμενων ἐκλογεων.μόνον μαζί Σας [υπογραμμίζει ὁ Ρουφος] διὰ να υποστηριξη πᾶσαν Μολις εγιναν γνωστὰ τὰ αποτελεσματα, ὁ «εθναρχὴς» Κονδυληςκίνησίν Σας επ° ὰγαθῷ του τοπου». 1 β . εστειλε μηνυμα στο λαο που τελείωνε μ® αυτες τις λεξεις: «Ευτυχως

“Οσο για τὴ δευτερη δυναμικὴ λυση που ἑτοιμαζοταν, δηλαδὴ τὴ δεν υπαρχουν πλεον σὴμερον κομματα. Ὁ ελληνικος λαος ἐπαρου­νοθεία, σε μεγαλη κλίμακα, του δημοψηφίσματος, ο Ρουφος συνεχι­ σιασθη ὴνωμενος είς το δημοψὴφισμα και τὰ συνετριψε. Ἀπὸ τὰς 3

ςε: «Ἡ αλήθεια εἶναι ὅτι αποτελουμεν μειοψηφίαυ οίβασιλικοἰ ίυπο­ Νοεμβρίου 1935, μία νεα πολιτικὴ κοσμογονία αρχίζει είς τὴν Ἑλ­γραμμίζει ὁ Ρουφοςί και πρεπει νὰ θελωμεν ολοι. ὴ μειοψηφία να λαδα μας. Ζὴτω το Έθνος! Ζητω ὁ Βασιλευςί» (Σε Μεεεαἕεπ εἰ,μεταβληθὴ είς μεγαλην πλειοψηφίαν. Το βλεπω δε ευτυχῶς λίαν δυνα­ Ατίιἐιιεε, 5 Νοεμβρίου 1935).τον... 'Η ὰγγλικὴ κοινὴ γνωμη πρεπει νὰ κατανοηση ὅτι το Δημο­ Μ® ενα τετοιο δωρο που χαρισε στον Βασιλεα δεν μπορουσε νὰψὴφισμα, ως το ὴννοει ὁ κ. Τσαλδαρης, ἦτο προσκλησις εις εμφυ­1 πιστεψει ὁ Κονδυλης, ουτε μιὰ στιγμη, πὼς ο Γεωργιος Β' δεν θὰ

λιον πολεμον. Βεβαια εἶναι δυσκολο να καταλαβουν οί “Άγγλοι ότι τον κρατουσε στὴν εξουσία, μολις θὰ επεστρεφε. Στις 25 Νοεμ­μετὰ σχεδον ἑκατονταετὴ συνταγματικον βίον δεν είμεθα είς θεσιν οὔτε βρίου 1935, ὁ Βασιλευς ὰποβιβαςοταν στο Φαληρο και διαβαζε εναεκλογὴν ὰγροφυλακος νὰ καμωμεν, σωστὴν και ὰνεπηρεαστον». μηνυμα στο λαο ὅπου δηλωνε ὰταραχος, πως εἶχε αποφασίσει νὰ

Με ὰλλα λογια, υ Ρουφος προειδοποιεί ξεκαθαρα τον |Βασιλεα γυρίσει υπακουοντας στὴν ομοφωνη ἔκκληση του ελληνικου λαου.

62 63

Αυτό το μηνυμα του τὸ έπέδωσε ὁ Κονδύλης τὴ στιγμὴ πού ἀποβι­ γενικη αμνηστία στους βενιςελικούς. να ἑτοιμασει κανονικὲς εκλο­βαζόταν. Ἀλλα ὁ Βασιλεύς έκανε μερικὲς διορθώσεις καί μαλιστα γοο μὲ αναλογικο, τελος να επαναφέρει τις δημοκρατικὲς διαδικα­μια αρκετα χαρακτηριστικὴ: αντί να διαβασει «ὴ κυβέρνησίς μου» οἰεςΕἶπίὶ «αἱ Κυβερνήσεις μου». ἶο Κθνδὐλης Κ0ιΤαλ(1βΕ πθλὐ Καλοί Έἰ Στίς ἐκλονὲς ποὺ ἔγτνον στίς 26 “Ιανουαρίου 19369 το ιςομμο τουσὴμαινε αὐτό­ κι οχι μόνο αὐτό· οταν θέλησε να μπεῖ στό αυτοκίνη­ Βενιζέλου έφτασε πρώτο μέ 126 έδρες ἐπί 300. Ὁ Γεώργιος Β', μο­

Το ποὺ θο οοηνουοε τον Γεὼρνιο Β' στὴν Ἀθὴνοι ο Βοοιλεοἐ Έου λις εἶχε γυρίσει στὴν Ἑλλαδα, πέτυχε να φέρει κοντα του τὸν Βενι­αφησε να καταλαβει πὼς δὲν θα ὴθελε να ­Κανει τὴ διαδρορὴ ραζἰ ζέλο που εἶχε δεχτεί τὴν παλινόρθωση σαν τετελεσμένο γεγονός.του. Τὴν ἴδια μέρα ο Κονδύλης υπέβαλε τὴν παραίτηση τὴς Κυβερ­ Ὁ Βενιζέλος ςεγελαστηκε από τὸν Βασιλέα, όπως έγινε καί μενὴσεώς του. Στίς Ζ? Νοεμβρίου ὁ έκπτωτος αρχηγος προσπαθησε τόν Κονδύλη. Τὸ κορύφωμα του παιχνιδιου ἦταν τὸ περίφημονα συγκεντρώσει τους φίλους του σε μια διαδὴλωση ὅπου πὴραν γραμμα που έστειλε απο το Παρίσι ὁ Βενιζέλος στὸν Ρουφο, στίς 9

μέρος καί οἱ οπαδοί τὴς μικρὴς ναςιστικῆς ομαδας του Γεωρνἰοο Μαρτίου 1936, κι ὅπου έγραφε: «Δεν εἶναι αναγκη να σου εἴπω πό­

Μερκοορίι­ Σμλινἰτεο πορνουοον μὲ οοτοκίνητο ρἑοο οπο Έοοἐ ορο­ σον ςωηρα εἶναι ὴ χαρα μου, διότι ὁ Βασιλεύς απεφασισε να παταςη

ρους Τηἐ Άθὴνοο φωνοἔοντοἐἱ «Τον ἐφἐρορετ ραἑ τον ἔοκοοον­ ἐπί τέλους τας διηνεκεῖς έπεμβασεις τών στρατιωτικών παραγόν­

Τὴν ὲπομἐνη ο Μοτοξαἐ 'Υροφεί οΐο ὴμορολονιο τοοἴ «Ἀκροοοιο των, απομακρύνας απο τὴν Κυβέρνησιν, μετα τὴν τελευταίαν αύθα­Βασίλθως. Λἰαν ἐ'γΚἀρδίΟς.. Συνθμίλἶϋ. 2 Ι/2 ὡβῶν... ΝΒΚΈΟ. σπίῖι Θ. δετἀν των, τοὺς [οτρατηγοὺς] Παπἀγον [υποοργον Στρατιωτικών][Θεόδωρος] Άγγελόπουλος [διευθυντὴς του πολιτικοὔ γροφεἰου καί Πλατην [ύφυπουργὸν Στρατιωτικών], καί αναθέσας τὸ ύπουρ­του Βασιλἑωςίι Ἐκ μέρους Βασιλέως­ ίΛἐγει] ὅτι Κονδὐλὴἐ ορνεἴτ γεῖον τών Στρατιωτικών είς τον Μεταξαν... Ἀπὸ μέσα από τὴν καρ­ται αμνηστίαν, απειλεί ἐξέγερσιν αξιωματικών. Μετα μακραν σκέ­ οτα μου ανοιφωνώ: Ζητω ὁ Βασιλεόςί»φιν απαντώ [ὀ Βασιλευς να] ἐπιμείνη ανενδότως». (Ἱωαννης Μετα­ Ἡ αληθεια όμως ἦταν ότι οί στρατιωτικοί ὴγέτες ἦταν χωρισμέ­ςας, ἕνθ' άν., τόμος 4ος, σ. 168). νοι σε δυο παραταςεις: ὴ· κονδυλικὴ παραταςη με τον στρατηγό

Ὁ Βοοιλεὐἔ εἶχε ονρβοολοοτεῖ καὶ Έον οποορνο Στρορωῖικῶν Πλατη ώς ἔναν απο τους εκπροσώπους της, καί ὴ παραταξη τώντης Κυβερνὴσεως Κονδύλη, τὸν στρατηγό Ἀλἐξανδρο Ποπονοι χωρίς δρους βασιλικών με τον Παπαγο ώς έναν απο τους εκπροσώ­

ποο ἦταν ἔνοἔ οπο ῖοὐο Τρεἴο ἀρχίινοοο του προξἶκοπὴμοΐοο τηἑ πους της. Ὁ Παπαγος εἶχε ἐντολὴ να μὴ χασει ἐπαφὴ με τὸ κονδυ­1Οης Ὁκτωβρίου καί που ὴταν ανθρωπος εμπιστοσύνης. Ὁ Παπά­ λικο περιβαλλον καί να μεταφέρει στον Βασιλέα οτιδηποτε συνω­γος του εἶπε πώς δεν εἶχε τίποτα να φοβαται από το στρατό. Ὁ μοτοοντον_ Στις 5 Μοοτίοο 1936, ο Ποιπαγος οποχοεὡθῃκε απο

Κονδύλης εἶχε αποτύχει. τους Κονδυλικοὺς να ύποβαλει στον Βασιλέα νέες πολιτικές αξιώ­

Τοῖε κάλεσε ο Γεὡρνιοἔ Βα έναν ἀκροθίρνὴ βοοιλικοτ τον θεῖο του σεις. Τότε ὀ Βασιλεύς αποφασισε, οχι μόνο να απομακρύνει τὸνφίλου του Λοβίολιι Τον Κωνοτοντῖνο Δορερτζίι Κοθίινλιῖὴ τῇο Νο­ Πλατῆ απο τὴν κυβέρνηση, αλλα καί τον Παπαγο για να μὴν τὸνμικης, να σχηματίσει τὴ νέα κυβέρνηση, στις 30 Νοεμβρίου το Δε­ «καιιιει». Το ὑπουργεῖο Στρατιωτικών παρέμεινε στα χέρια ἑνὸς πι­

μερτζὴς κράτησε στὴν ἀρχὴ. γιὰ τον ἑοοτο Του, το οπορρνοἶο Στροτ στότατου βασιλικου. του Μεταςα, που διαδέχτηκε τον Παπαγο.τιωτικών καί κατόπιν τὸ ανέθεσε στὸν Παπαγοτ Ἀπὸ δώ κι ἐμπρὸς Ένα μηνα αργότερα, στίς 13 Ἀπριλίου 1936, πέθανε ὁ πρωθυ­ο Βασιλεύς τοποθέτησε τους ανθρώπους του παντοῦ καί δεν αφησε ποοργος Δεμερτςης, κι ὁ Γεώργιος Β' έσπευσε να διορίσει πρωθυ­Τίλἑθν να Ἐθυ ξεφὐγέὶι ἡ ὲξΟ00'ἶΟ.. ἶΕΤίἑΈρ8ψ8 μαλισῖα στὸν ἑαυτό ποοργο τον Μεταξας χωρίς να ζητῇοει τὴ γνώμη κανενος, ἄν ιςαὶ τοτου, σαν πρώτο βημα, καί με τὴν πληρη συγκαταθεση του Μεταξα κόμμα του Μεταξα εἶχε παρει στίς τελευταίες εκλογές μόνον Ϊπου ἦταν παρ® όλα αὐτα ανοιχτα αντικοινοβουλευτικός, να δώσει δρες. Ἀλλα οί βενιςελικοί τον υποστὴριξαν κι έτσι ἑκλέχθηκε σχε­

64 α 5 65

δόν παμψηφεἱ στὴ Βουλὴ. Δεκαξι μόνον καταιμὴφισαν τὴν Κυβερ­νησὴ του. Στίς 4 Αυγουστου, ὁ Μεταξας με τὴ συγκαταθεση τουΒασιλέως κηρυξε τὴ δικτατορία. Χρειαστηκαν στὸν Γεωργιο Β' 8

μῆνες (25 Νοεμβρίου 1935 ­ 4 Αυγούστου 1936) για να περασειαπό τὴ δικτατορία μουσσολινικου τυπου του Κονδύλη, όπου ό Βα­σιλευς προοριζόταν να ἔχει διακοσμητικό ρόλο, στὴ βασιλικὴ δι­κτατορία.

ΠΙ. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΠΛΗΣΙΑΖΕΙ (1936­1940)

Βεβαίως, σ' όλες αυτες τἰς κινὴσεις, εἶχε τίς συμβουλες τῶν ”Αγ­ «Ὁ Χίτλερ _ γρἀφετ ὁ δρ Σἀχτ (ςὼᾶοῃτ) στὰ Ἀττομνη μονεὐμα­γλων καί Ἑλλὴνων φίλων του, αλλα φαίνεται πως ὴ τιμὴ για τὴ με­ τὰ του.­μου άφηνε, στὴν ασκηση των καθηκόντων μου ως υπουρ­γαλη ἱκανότητα που ἔδειξε του ανηκει προσωπικα, καἰ γι® αὐτὸ οί του της οἰκονομίαττ τὴν ϊδτα ἐλευθερία κατ τὴν ἴδτα ἐξουστα στὴ λἠ_θαυμαστές του πιστεύουν πως ἦταν ἔνας μεγαλος Βασιλευς. 'Η νίκη ττη ὰττοφἀσεων ποὺ εῖχα ὡς δτοτττητὴτ της Ρἀτχσμπανκ (Κθττ.τττ_

του· ὁσο νὰ ΜΗ· ηταν καὶ νίκη Έῆἔ Ἀγγλἰαἔ κατὰ της Ἰταλίαἔ= ὑαπίτ). Δὲν γνώριζε απολύτως τίποτα από οἰκονομικα... Δεν εν­στὸν ἀγὡνα ἑπιρροηἔ τῶν δύο αὐτῶν χωρών στὴν Ἑλλάδα· 1 διαφερόταν για τὶς μεθόδους μου. Μεχρι τὸ φθινόπωρο του 1936

δὲν ανἐχτηκα μετρο που να καταπατα τὴν εξουσία μου». (Ηῇεμηετ8ο11εο1ιτ Μέπιοἰτεε τἴαπ κιαἔἰεἰεπ, Παρίσι, Αιυἰοι ­ Πυυτοιττ, τόμος

τ 3

Β”, 1954 σ. 83).Ὁ δρ Σαχτ εἶχε γίνει υπουργός τὴς Οἰκονομίας τῆς Γερμανίας

τὸν Αὔγουστο του 1934. Στἰς 24 Σεπτεμβρίου του ίδιου ετους αρχι­σε να εφαρμόζει τὸ πρόγραμμα του για τὸ εξωτερικο εμπόριο, γνω­στὸ με τὴν ονομασία «νεο σχεδιο» που εγινε κυρίως ένα ίσχυρὸ με­σοτοἰκονομικῆς διεισδὐσεως στα Βαλκανια.

Ὁ Μπριαν (Βτἰευὀ), τὸ 1930, είχε αποτυχει μὲ τὸ σχεδιο Εὐρω­παϊκης Ἑνωσεως στὴν απόπειρα του να συνασπίσει τὴν ὴπειρωτικὴΕυρωπη γυρω απο τὴ Γαλλία, μὲ κυριο συνἐταιρο τὴ Γερμανία. Ἡτελευταία αὐτὴ όμως, αμεσως μετα τὴν ανοδο του Χίτλερ στὴν αρ­χὴ, ανελαβε να συνασπίσει τὴν ὴπειρωτικὴ Ευρωπη για τὸ δικὁ τηςαποκλειστικα όφελος καἰ εναντίον της Γαλλίας. Ὁ πρεσβης της'Ελλαδος στὸ Βερολίνο ἔγραφε, τότε, στὴν κυβερνὴσὴ του, στἰς 4"Ιανουαρίου 1931, ότι ὴ Γερμανία ἑπιθυμουσε να κατακτὴσει, σὲσυνεργασία μὲ τὴ Γαλλία, τἰς αγορες τῆς κεντρικης καί ανατολικηςΕυρωπης για να ἐςαγει σ® αυτες τα βιομηχανικα της προϊόντα μεανταλλαγμα τὴν αγορα τῶν γεωργικῶν προϊόντων τῶν χωρῶν αὐ­τῶν σὲ υιμηλες τιμες. (Δημ. Κιτσἰκης, «Γε θτὁοε ετ Ιε ρτοίετ Βτἰειιαα“Πυἰοιτ ευτορὀευιτε αυ Ιει· ιηεἰ 1930» ἔνθ' αν., σ. 213).

Ἡ αληθεια εἶναι ότι ὴ οίκονομία τὴς Γερμανίας καὶ τῶν χωρῶν

66 67

τὴο νοττοανατολατὴἐ Εὐρὼττὴἐ αλλὴλοοομττλὴρωνοταν­ Ἡ ττρα”Υ­ ἑμπορίου μεταξὐ αὐτῶν καἰ τῆς Γερμανίας ἦταν αμοιβαῖα συμπλη­αατοττοἰὴοὴ τὴο οατονορτκὴἑ ὐνὼσοωο τῶν ὐὐο αὐτῶν τμὴματων ρωματικὴ καἰ δέν βλέπω, πρόσθεσε, να υπαρχουν λόγοι που να μαςτὴἑ Εὐρτὐττὴἔ ἰοοὐὐναροὐοοτ Υτα τον Χίτλερ κατ τον ὐρα Σαλττ μα κανουν να περιμένουμε θεμελιώδεις μεταβολές στὴν περιοχὴ αὐτὴ.τὴν ττραγματοττοτὴοὴ τὴἐ αὐταρκοταἐ σὲ οὐρτοτταϊκὴ κλίμακα· Ἡταν 'Η Μεγαλη Βρετανία δὲν θέλει καθολου να αποκλείσει τὴ Γερμανίαἐπίσης ένας τροπος να προλαβουν τὴν κὐκλωση τῆς Γερμανίας απο ἀπὸ τὶς χώρες αὐτὲς της νοτιοανατολικῆς Εὐρωπης ῆ να τὴν κυ­τὴἐ Δοττκὐἑ Δὐναραα τὴν οποία ὐταρκῶα ἔλογτ ττὼἐ φοβοταν ὐ Γερ· κλωσει οἱκονομικα. Οἱ χῶρες αὐτές ἔχουν ως φυσικὴ αγορα τὴ Γερ­μανοἐ οαττατοραἐτ τταθὼο κατ τον οἶκονορτκο αττοκλοτομο τὴο οὲ πο· μανία. (Δημ. Κιτσίκης, «Γε Οτὸοε οιιττο Ι' Α1ιςΙοτο1·τε οτ Ι' ΑΙΙε1ιταμ11εοίπτωστι πολέμου­ εε 1936 ει 1941», ενα, ευ., σ. 91).

"Αν ο Χίτλερ αλο αρκεοτοἴ οα αὐτὴ τὴν οατονοατκὴ οὐνορναοἰα› Ἡ γερμανικὴ έμπορικὴ πολιτικὴ συνίστατο στὴν ὐπογραφὴ διμε­ὐλὐἔ ανὐξατρἐττοἑ οἱ βαλκανατὐἑ χῶρεο θα οὐνὐἑονταν ολοένα κατ ρῶν συμφωνιῶν έμπορικου συμιμηφισμου (ὴ ‹‹οΙεε1·ί11ρ››) μὲ τίς βαλ­ττερτοοὐτερο μὲ τὴ Γορμανίοα καὶ ὐ Μρταξαἔ θα ὐττρρίολὐε τρλτκα κανικές χώρες. Στἱς 6 Νοεμβρίου Ι936, ὁ φὸν Παπεν (νου Ρειροιι)τοὐ Γοτοργτοὐ Βὐ­ Άλλα ο Χίτλερ ὴθολρ να ττρανρατοττοτὴοοα μὲ τὴ που ἦταν τοτε πρέσβης τῆς Γερμανίας στὴ Βιέννη, ανέπτυξε σὲ συ­βία, τὴν πολιτικὴ ενοποίηση της Εὐρὡττὴο­ ὐΉθελτ ατα Εὐρὡττὴ ττοὐ νομιλία του μὲ τὸν Έλληνα συναδελφὸ του, Ἱωαννη Πολίτη, τὴθα εἶχε κατακτησει μὲ τα·οπλα. Έπιπλέον, οσον αφορα τὴ Γιουγκο­ γερμανικὴ ἄποψη ὡς ἑξης: Όλες οἱ χῶρες Τῆς ἀνατοχικης καἰ νο­ολαβτα› τὴν Έλλαδα κατ τὴν Τοὐρταατ εἶχε ὐναν οὐνὐτατροτ τὴν τιοανατολικῆς Εὐρωπης θα ἔπρεπε να σχηματίσουν μὲ τὴ ΓερμανίαἹταλτα› ττοὐ ἐνἑττνοτ φοβο κατ ττοὐ ὴθολα ρα ἐὐαφτκἐἑ ττατακτὴοετα μια εὐρεία οἰκονομικὴ περιοχὴ, τελείως οργανωμένη, βασει τῆς αρ­να μτταβαλα τὴ Μοοονοτο σα ἰὐττοττκὴ τὴο θαλαοαα­ χῆς τῆς ίσορροπίας των ανταλλαγῶν χαρη σέ προνομιακα δασμο­

Αὐτὴ ὴ αμοιβαία οὐρττλὴρωααττττὐτὴτα τῶν οἶκονομττὐν τὴο Γερ· λόγια, δηλαδὴ βασει τῆς αρχῆς τῆς αὐταρκειας οχι πλέον ἐντὸς τῶνμανἰαἐ κατ τὴα νοττοανατολτκὴἑ Εὐρὼττὴτἐ αναννωρτἔοταν αλλτοοτο ἐθνικῶν συνορων, αλλα ἐντὸς τῆς πολυεθνικῆς αὐτῆς περιοχῆς.καί ἦταν μέχρι ἑνὸς σημείου παραδεκτὴ απὸ τὴν Άγγλία. Έτσι, ο «Παρετὴρῃσα γραφει ὁ 'Ιωαννης Πολίτης _­ ότι δεν έβλεπονττρἑοβὴἐ τὴἐ Ἑλλαδοἐ στο Λονδίνο Στμοττοὐλοἐ ἔνραφο οτον Μο· ἐκ πρωτης οφεως ως εὐκολως πραγματοποιησιμον έπί του οἰκονο­ταἔα ὐττ τὴν Ιὴ Νοοαβρτοο 1938 ο ττρωθὐττοὐρτοἐ Νὐβτλ Τοαρττερ· μικου πεδίου τὴν αμοιβαίαν αὐτὴν συμπληρωματικοτητα, αν κρί­λατν (ΝονἰΠο Οίτατοὐαααὐτ) σὲ λογο τοὐ οτὴ Βοὐλὴ τῶν Κοτνοτὴ­ νωμεν απὸ τα αποτελέσματα τῶν διαφόρων οίοετἰιις, τα ὁποῖα ἐντὸςτων κατ σὲ ατταντὴοὴ ττροα τον αρχὴγο τὴἐ Έργαττκὴθ ανττπολττὐα ἑλαχίστου χρόνου εἶχον καταστησει τας περισσοτέρας έκ τῶν οἰκο­οοτοα τον Κλὴμτντ Άττλὴ (Οοοτοοτ Αταοολ αχοττκα μὲ τοὺς σκο­ νομικῶς ασθενῶν χωρῶν οφειλἐτιδας ἔναντι τῆς Γερμανίας κολοσ­ττοὐἑ τοὐ ταξτὐτοὐ τοὐ Γοραανοὐ ὐττοὐρνοὐ τὴτἐ Οἱκονο!­ααα κατ ατα­ σιαίων ποσῶν, τῶν οποίων ῆ έξοφλησις αποτελεῖ δι” αὐτας δυσεπί­αολοὐ τοὐ Σαλττ οροἐ Βαλτορ Φοὐνκ (ννααὴοτ Ραοίτλ οτα Βαλκα­ λυτον προβλημα. Εἰς τοῦτο ὁ συνομιλητὴς μου παρετῆρησεν, συνε­ντα› αλο ὐὴλὼοοττ «Λὐττοὐαατ οτοττ ο Κ· Ἄττλὴ ὐθετὐρὴοο αναιοτατο χίζει ὀ Πολίτης, οτι ὴ θεραπεία ακριβῶς του κακου αὐτοῦ δυναταινα ὐττατντχθὴ ὐττ ὴ ὐραοτὴρτοτὴἑ τοὐ ὐροο Φοὐνκ ὐττατρὐτττὐ κατ) να ἐπιτευχθῆ δια τῆς διαφοροποιημενης αὐτῆς οἰκονομικῆς ζώνης,αναγκὴν ττολττατα ἑλατὴρτα· Στὴν ττολτττκὴ αὐτὴ τὴο μονίμοὐ οὐ· δεδομένου οτι είς τὸ ὲσωτερικὸν της θα εἶναι δυνατὸν να εφαρμο­οτττοτταἑ ανανοντατ κατα μανα ρὐροἐ τα αἴττα τὴο ὐλλοίτνοτοἐ ἐμτττ­ σθῆ ὁ συμφηφισμὸς μεταξὺ των διαφόρων πλεονασματων ὴ έλλειμ­οτοοὐνὴα ττοὐ ἑκὐὴλτὐνοτατ οὴμερα οτὴν Εὐρτὐτττρ­ Καὶ ὐ Τοαμττερ­ ματων του έμπορικου ἰσοζυγίου έκαστης χωρας δια του λεγομένουλατν οὐνἑλτοο μὲ τὴν ἐττοἔὴνὴοὴ ὐττ­ απο Υττονραφτκὴἑ αττοψοτοοτ ὴ τριγωνικου συστηματος, τὸ ὁποῖον θα ὴδὐνατο έν αναγκη να μετα­Γορμανία εἶχε ὐτοττοἔοοοα θἑοὴ οτὴ νοττοανατολτττὴ Εὐρὼττὴ­ τραπῆ εἰς τετραγωνικὸν ῆ καί πολυγωνικὸν συστημα». (Ἐνθ”αν., σ.“Εφόσον οἱ χῶρες τῆς περιοχῆς αὐτῆς ἦταν αγροτικές, ὴ φὐση του οχγ

68 69

Ἡ παγκόσμια οίκονομικὴ κρίση εἶχε επιβαλει καί παλι σε πολλες τιος Ἀμερικη αποτελουσαν τόν γερμανικό οἰκονομικό συνασπι­

χῶρες, μεταξὺ τῶν ὀποίων καἰῆ Ἑλλας, τόν ελεγχο του συναλλαγ­ σμό.ματος, καἰ εἶχε αναπτὺξει σε μεγαλο βαθμό την πρακτικη τῶν εμπο­ Στίς 16 Αὐγοὺστου 1932, συναπτεται μεταξὺ της Ραιχσμπανκρικῶν συμιγηφισματων, από ελλειψη συναλλαγματος. 'Η πρωτη (Κείσπεόαπα) καὶ της Τραπεξης της 'Ελλαδος μια γενικη συμφωνία

συμφωνία αὐτοῦ του εἴδους ὺπογραφηκε στίς 14 Νοεμβρίου 1931, ε1εετίος μεταξὺ τῶν δυο χωρων. "Η συμφωνία εκείνη αποτελεσε καίμεταξὺ Οὺγγαρίας καἰ Έλβετίας. "Οταν ό Χίτλερ κατελαβε την αρ­ την αφετηρία για την εμπορικη εξαρτηση τῆς Ἑλλαδος από τη Γερ­χὴ, ό ἔλεγχος του συναλλαγματος ἴσχυε ῆδη στὴ χωρα του από τἱς μανία. Γενικα, οί συμφωνίες αὺτου του εἴδους εἶναι ἐπωφελεῖς για13 'Ιουλίου 1931. Οί ξενες περιουσίες στη Γερμανία ἦταν δεσμευ­ μια ὁφειλετιδα Ἑλλαδα. Στην ίδιαίτερη όμως αὺτη περίπτωση, η

μενες. συμφωνία δεν ἦταν επωφελὴς εξαρχης, διότι ἦ Ἑλλας ἦταν πιστω­

Οί συμφωνίες ο1οειτἰιτς ἦταν ὲπωφελεῖς επίσης, κατα γενικό κανό­ τρια της Γερμανίας. 'Η τελευταία αὐτὴ όμως εἶχε παγωσει τὶς ἑλλη­να, για την Τουρκία καί την Έλλαδα, ποὺ επασχαν καἰ αὺτες από νικες πιστωσεις ποὺ βρίσκονταν ἐπί του εδαφους της. Μετα από

ελλειψη ξενου συναλλαγματος. Για τόν λογο αὐτό εἶχαν ὺπογραιμει πολλες προσπαθειες τῆς ελληνικης κυβερνἠσεωἐ 119 νὰ πεῖὐλϋ τὴτετοιου εἴδους συμφωνίες μεταξὺ τους, καθως καὶ με πολλες αλλες μεταβολη της στασεως της γερμανικῆς κυβερνησεως στό θεμα αὐ­

χῶρες. Ἡ Μεγαλη Βρετανία εμεινε ἐκτὸς αὺτου του συστηματος τό, η Ἑλλας ὺποχρεωθηκε να ὺπογραιμει την εν λόγω συμφωνία

συμφωνιών. ο1‹.­τειτίιις.

Οἱ εμπορικες συμφωνίες συμψηφισμοὺ δεν εἶναι θεωρητικα Κατα τό πρῶτο αρθρο τῆς συμφωνίας αὐτῆς, η Ραιχσμπανκ θα

απλες συμφωνίες αντιπραγματισμου, ὅπου τό ταδε εμπόρευμα αν­ί ανακοίνωνε καθημερινα τα ποσα τα ὁποῖα οί Γερμανοί εἱσαγωγεῖςταλλασσεται αμεσως με τό δείνα. Σ” ενα διμερες ‹:1εετἰιις μεταξὺ θα της κατεβαλλαν σε μαρκα για την αγορα ελληνικῶν προϊόντωνἙλλαδος καί Γερμανίας επί παραδείγματι, τα μαρκα τα ὀφειλὀμενα καί, αμεσως τότε, ἡ Τραπεξα τῆς 'Ελλαδος θα εξοφλουσε σε δραχ­

στην Ἑλλαδα για τὴν πληρωμὴ των καπνῶν της ποὺ είσαγονται μες τοὺς Έλληνες εξαγωγεῖς. Καθως όμως, οἱ γερμανικὲε ἐἔαιίωγἐἐστη Γερμανία δεν μποροῦν να της καταβληθουν σε συναλλαγμα, στην Έλλαδα ἦταν μικρότερες καί πραγματοποιουνταν μὲ καποια

λόγω του συναλλαγματικου ελεγχου, αλλα ὑπό μορφη μηχανημα­ χρονικὴ καθυστερηση, δημιουργηθηκε μια όλο καὶ μεγαλυτερη δια­

των αντίστοιχης αξίας. ­ φορα ποὺ αὔξανε αἰσθητα, από χρονο σε χρόνο, τὴν ελληνικη πί­

Χαρη στό σχεδιο του δόκτορος Σαχτ του 1934, ποὺ θεσπισε μια στωση ποὺ συσσωρευόταν στὴ Γερμανία. Έτσι τό ελληνικό ενερ­

ακαμπτη όργανωση ελεγχου του εξωτερικου εμπορίου από τό κρα­ 1 γητικό ανερχόταν στὶς 30 Σεπτεμβρίου 1936 σὲ 34,5 εκατομμυριατος καὶ καθόρισε ὺποχρεωτικα τό ὔψος τῶν εἱσαγωγῶν στό επίπεδο μαρκα.τῶν διαθεσίμων μεσων πληρωμης, ὁ ελεγχος του συναλλαγματος, Τό ποσό αὐτό, τό ὁποῖο με ἰσοτιμία 40,5 δραχμῶν κατα μαρκοαπό απλό μεσο νομισματικης αμυνας, μεταβλὴθηκε σε ἰσχυρό όρ­ αντιστοιχουσε σε 1 δισεκατομμόριο 400 εκατομμυρια δραχμες περί­

γανο μιας οίκονομικῆς πολιτικῆς ποὺ εἶχε ὡς κυριο προορισμό τη που, ὁ Μεταξας τό χρησιμοποίησε κατα τό μεγαλυτερο μερος γιαθεμελίωση της γερμανικης επιρροῆς στὴ νοτιοανατολικη Εὺρὼπη την αγορα πολεμικου ὺλικου από τη Γερμανία εντός του πλαισίουκαἰ στίς νοτιοαμερικανικες χῶρες. Την ανοιξη του 1938, εἴκοσι πεν­ του προγραμματός του για επανεξοπλισμό. Ἑντοὺτοις, τό ποσό αό­

τε κρατη, κυρίως βαλκανικα καἱ νοτιοαμερικανικα, εἶχαν συμφω­ τό δεν ἦταν διόλου επαρκες εφόσον, όπως γραφει ό τότε αρχηγόςνίες ο1εετἰιις με τη Γερμανία, καἰ πανω από τό μισό του γερμανικου του Γενικοῦ 'Επιτελείου Στρατου στρατηγός Παπαγος, για τόν εφο­

εξωτερικου εμπορίου γινόταν με τόν τρόπο αὐτό. Βαλκανια καὶ Νό­ διασμό σε ὺλικό του στρατου ξηρας καί μόνο, από Τὸ 1936 μἑλίῃτόν Όκτὡβριο 1940 δαπανηθηκε ποσό 4.765.ΟΟΟ.ΟΟΟ δραχμῶν.

γο 71

Στις 18 Ἱανουαρίου 193 7, ὀ αντιπρόεδρος της κυβερνησεως και ριρτὴ› οεοοιιενοι) ὅτι το προνροιμιιοι επρινεξοπλισιιοο ποο οιοθετὴθτι­ύπουργὸς τῶν Οἰκονομικῶν, Κωνσταντῖνος Ζαβιτζιανος, σε δηλώ­ ιτε άπο τον στροιτιινο Μετσἔα προβλεπει οοιπρινιι 6­500­000­000σεις του προς τὸν ἑλληνικὸ τύπο ποὺ δημοσιεύθηκαν την επομένη, οροιλιιῶν­ε Και ιιπροστρι σι ριρτο το ποσο» οι ιιποινωιιενεἐ ειιπσριιεεἑαναγγέλλει οτι ύπογραφηκε νομος ποὺ παρεῖχε στον ύπουργὸ τῶν πιστὼσειἑ» οιειορειμοιτιἔοον οεοτερεοοντιι ρολο»­Οικονομικῶν τὸ δικαίωμα να ύπογραιμει συμφωνία για γερμανικὸ Μετὰ άπο αὐτὰ ο Μετιιἔατἐ οπολρετρθιικε νὰ προβεἴ σε οιεοιτρινι·δανειο ποὺ εἶχε ἦδη συμφωνηθεί. «Τὸ γεγονὸς αὺτὸ ¬­ δἠλωσε ὁ σειε ιτοιι μάλιστα νὰ εἔρινοινιτοισει σε ποιροιιτιισιι τον ἀντιπροεορούπουργὸς _ ἔχει ύψίστην έθνικην και οίκονομικὴν σημασίαν... Δια τοο­ Ἱοοο ἡ σχετιιττι επιστολτι ποο του εστειλειτοῦ δανείου τούτου... μας δίδονται δηλαδη τα μέσα οπως το πρῶτονστρατιωτικὸν προγραμμα τῶν 6.15­Ο.0Ο0.Ο00 δραχμῶν, δια την α­ «Άγαπητε Κώστα, εξηγησα είς την Α.Μ. τὸν Βασιλέα τοὺς λο­μυναν της χώρας, τὸ οποῖον έπροκειτο να ἐκτελεσθη ἐντὸς διαστη­ γους της παραιτησεώς σου, ὅστις και έλυπηθη δια την τοιαύτην πα­ματος οκτώ ὁλοκλἠρων ἐτῶν, πραγματοποιηθη ἐντὸς του τρέχον­ ρουσιασθεῖσαν αναγκην. "Οσον αφορα έμέ, κατοπιν της τοσον αρ­τος έτουςι... [Ἑπι πλέον] μας ματαιώνει οριστικῶς τοὺς κινδύνους μονικῆς σχέσεώς μας και πληρους συμφωνιας μας και εις την γενι­ἐκ του δοῦναι και λαβεῖν του γερμανικού οιεειτίιις, οἱ οποῖοι ἐπίε­ ιτὴν πολιτιιτὴν ιτοιι ειοιιςῶἐ ειἑ τὴν οικονομικὴν πολιτικὴν της Κν­ςαν τα στηθη ὅλων μας, διοτι απο πιστωται εις συναλλαγμα βερνησεως, δεν ῆμπορῶ παρα να σοῦ έκφρασω και δια της παρού­1.6ΟΟ.ΟΟΟ.θΟΟ δραχμῶν, κατωρθώσαμεν οχι μονον να κλείσωμεν σης τὴν εἱλικρινῆ λύπην μου διοτι, χαριν αποφυγης διεθνῶν παρε­ταύτας έναντι τῶν στρατιωτικῶν παραγγελιῶν μας, αλλα και να ξηγησεων, έπιζημίων δια την Ἑλλαδα,ἠναγκασθην να στερηθῶ πο­αποκτησωμεν οπο τοὺς εὐνοικωτέρους τῶν όρων, απο τὴν Γερμα­ λυτίμου συναδέλφου και συνεργατου. Μετα είλικρινους φιλίας». (Ι.νίαν, πιστώσεις έκ τεσσαρων και πλεον δισεκατομμυρίων δραχμῶν Μεταξας. Τα πρυσωπικὐ του ἠμερολόχια ἕνα, άν., τομ. Δος, σ. 279).δια το ὺπολοιπον τῶν πολεμικῶν παραγγελιῶν μας, ποὺ θα πληρω­ Οι οισπρρινμριτεοσειε Υισ τὴν εξασφάλιση του Υερμσνικθυ δα­θουν παλιν απο τα περισσεύματα του οιεετίυς της προσεχούς έξαε­ νειοο εἶχον οιεἔειχθει στο Βερολινο άπο τον οιοιιτιιτὴ τηἑ Τρριπεζτιτἑτίας και, το σπουδαιοτερον, μας εξασφαλίζει με το παραπανω αγο­ τηἑ Ἑλλοιοοε Ἑιιιισνοοἠλ Τσοροερο ο οποιοἑ εμελλε νο Υινει πρω·ραν ἱκανοποιητικὴν δια τα καπνα μας δια ες ὁλοκληρα χρονια». θυπουργος τὸ 1941. Ἑνα χρονο αργοτερα έστειλε έκεῖ για να διεξα­

Ἡ δηλωση αύτη του αντιπροέδρου της έλληνικῆς κυβερνησεως γει νέες διαπραγματεύσεις τον ύποδιοικητη της Τραπέζης καιθεωρὴθηκε απο τον Βασιλέα πολὺ αδέξια, διοτι ὲςέθετε την έλληνι­ πρώην ύπουργὸ τῶν Οἰκονομικῶν Βαρβαρέσο. Ὁ τελευταῖος βρη­κη κυβέρνηση σε επικρίσεις τῶν Άγγλων ὅτι δενοταν απερίσκεπτα κε μια Γερμανία ποὺ δεν ῆθελε πλέον να εἶναι οφειλέτρια. Κατα ταστο γερμανικὸ αρμα. πρῶτα έτη του ναζιστικου καθεστῶτος ἠ Γερμανία είσηγε περισσο­

Ἡταν πραγματι αρκετο να διαβασει κανείς στὸν «Μαγχεστριανο τερα απο ὅσα ἑξῆγε. Τα έργοστασια της δὲν ἦταν ακομη ετοιμα ναΦύλακα» (Μαπειτεετεκ Οααπἰιαπ) της Ι5ης 'Ιανουαρίου Ι937, μια διοχετεύσουν σε μεγαλες ποσοτητες τα βιοιιιιλρινιιτσ προιοντα τοσοανταποκριση απο την 'Αθηνα με ημερομηνία 4 Ἱανουαρίου, ποὺ στο εξωτερικο­ Ὁπωἑ Υρριφει ο ορ Σοιχτ στο Άπσμνημονεομστὰπεριλαμβανε τα έςῆς: του, μιλώντας για τα πρῶτα χρονια της λειτουργίας τῶν συμφω­

«Ή έντονα γερμανοφιλη πολιτικὴ της ἑλληνικης δικτατορίας κα­ νιῶν οιεειτιιιὲ «το ἀντιτιιιο τῶν ἀγορῶν ποὺ ιἶ Γεριιρινισ προινιιριτο·ταδεικνύεται απο τὸ προγραμμα ἐπανεςοπλισμου ποὺ αποφασἰστη­ π0ι0ῦσ8 στις χῶρες αύτές ἐγγραφηκε στὸ ένεργητικο τους και έπι­κε για τὸ Στρατὸ και τὸ Ναυτικο της Ἑλλαδος. Τὸ επιχείρημα οτι η τραπηκε σ' αύτές να χρησιμοποιησουν το ἐνεργητικο αύτο για τηνἙλλας εἶναι συνδεδεμένη με τη Γερμανία λογω τῶν «παγωμένων προμήθεια εμπορευμάτων οπο τὴ Υεριιρινιιςὴ ἀνοροιιι­ (Η­ δοιιεσιιτιέμπορικῶν πιστώσεών›› της, δεν αρκεῖ για να έςηγησει την πολιτικη ερνθ, ειν­ι τομοἐ 202» 0. 84). Στὸν ύποδιοικητη ὅμως της Τραπέζης

72 73

τηο Ἑλλοοοο οηλὼθηκο οτο Βοοολἰνο› το κολοκοἰοι του 1937» οτι νες ποσότητες από τὴ Νότιο Ροδεσία, τὴ Νυασαλανδη, τὴ Νότιοδὲν θα ὲπιτοεπὀταν ὲφεἐτιε στὴ χὡοα τον να αγοραζει τὸν ὅγκο τῶν Άφρικη, τις Ἱνειες και τεν Καναεα. Έτσι, τὸ 1936 τι Μεγαλη Βρε­επιθυμητῶν εμπορευματων. Έπρεπε ὴ Ἑλλας να αγοραζει ἀπὸ τὴ τανία είσὴγαγε 97.282 τόννους από τὶς Ἡνωμενες Πολιτείες, δηλα­Γεομονἰο εἴδη ἴοηο οίξἰοο μὲ ἐκοῖνο ποο τηἐ πτολοοοο οὶοφοοοηκο δὴ Ἱ8,8% του συνόλου τῶν εἰσαγωγῶν της, από τὴν Κοινοπολιτείαοἱ ελληνικες εὶσαγωγες στὴ Γερμανία θα μειὼνονταν. Πραγματι, 23.957 τόννους, δηλαδη 19,4% του συνόλου, καὶ από τὶς αλλες χῶ­παρα τη συνεχὴ αυςηση των γερμανικῶν εξαγωγών πρός τὴν Ἑλ­ ρες μόνον 2.200 τόννους. Δηλαδη ενα συνολο 123.439 τόννων εἰ­λαδα, τό ελληνογερμανικό οὶεετἱιις παρέμενε παντοτε ενεργητικό σαγμιηνοι) καιινου_υπερ της τελευταίας. 1 Ὁ βαλκανικός ­ ὴ ανατολικός ­ καπνός ἦταν γνωστός στὴν

Στἰο 7 Σοπτομβοἰοο 19375 ο οποοιοηςητηο Βοοβοοοοοο ἔοτοιλο Άγγλία, από τὴν ἐποχὴ του πολεμου τὴς Κριμαίας. Ἐντοὐτοις, οὐ­από τό Βερολίνο στόν Διοικητὴ Τσουδερό ενα μεγαλο γραμμα σχε­ δεποτε εἶχε εὶσαγαγει μεγαλες ποσότητες από αὐτόν. Άντίθετα, οίτικα με τα αποτελεσματα των διαπραγματεύσεων του, ἰδίως με τόν ποσὀιῃιες ποὺ εισηγε ὑπηρξιιιν ιιηδαιιινἑςι δύο ἕως τρεις χιλιάδεςδρα Σαχτ: τόννους ετησίως από τό 1910 μεχρι τό 1920. Έπειτα, από τό 1921,

«Σπεινὶως εἰς την ςωην μου εἶχα να διεξαγαγω τόσον σκληρας όλο καὶ μικρότερες ποσότητες. Τό 1936 εὶσὴγαγε μόνο 337 τόν­καὶ επιπόνους διαπραγματεύσεις όσον αὐτὴν τὴν φοραν με τους φί­ νους!λοοἐ μοο Γοομονοοο­ Εοοἑθημον προ μὶαἑ ἀποτομοο μοτοοτοοφηο Ὁ μεσος όρος των εξαγωγών βαλκανικῶν καπνῶν, για τα χρόνιατης πολιτικηε τὴε Γερμανιας, ὴ ὁποία ἀπὸ ττιε κατενθὐνσεωτ τον ι 1935­1939, ἦταν 43.485 ωννοι ελληνικοε κεπνοε, 34.257 τεννοιεἶχε νο ἀνοοοζη το ποντο κοἰ οἰο ἀποοιοοἰοτοοο ηοοοτητοο­Η μοτοτ τουρκικου καπνου καὶ 26.927 τόννοι βουλγαρικου καπνου, δηλαδηβληθῃ εἰς πσλιτικην αμεσσυ καὶ ανευ εξαιρεσεων εξισωσεως των εὶ­ ενα συνολο 104.669 τόννων ποὺ απορροφηθηκαν κατα τό πλείστονσαγωγῶν καἰ ὲξαγωγῶν της καὶ Θἰτ; αὐτὰς τοτε χὼοοἐ ο1οοτἰο8»­ από τὴ Γερμανία. Τό συνολο αὐτό αντιπροσωπευε σχεδόν ὁλόκλη­(Δημ. Κιτσίκης, «Γε Θτὲοε ειιττο 1'Αιις1ετετι·ο ετ Ι'Α1Ιειτιεειτε αε ρες τὶς ανάγκες της °Αγγλιας σὲ ιςαπνὰ Ἀλλὰ ἦταν αριιγε δυναιὸ1936 ὲι 1941», ἕνθ' άν., σ. 95). από οὶκονομικὴ πλευρα, για τὴν Άγγλία, να κλείσει τὴν πόρτα της,

Δοοομἐνοο οτι ο κοπνοο ηταν η βοοη Τῶν ἑλληνὶκῶν κοἰ τοοοὶοτ εστω καὶ εν μερει, στόν καπνό της Βιργινίας, για να εἱσαγει ανατο­κῶν ἐξογωνῶνι ἦταν φοοηςο οἱ οἰκονομοςἐίδ οχἑοοιο Τῶν οοο οὐῖῶν λικό καπνό, με μοναδικό σκοπό να τόν στερὴσει από τὴ ΓερμανίαΧωοῶν μὲ τη Γοομονἰο κοἰ την Ἀννλἰο νο οονοἑοντοτ μὲ τἰο οονο­ καὶ να αποσπασει τα Βαλκανια από τὴν επιρροὴ της εστω καὶ αν,τοτητεἑ οὶοθἐοοωἔ οοτοο του ἐμηοοοομοτοἐ­ Ἀπο την ἀολη λοι· πολιτικῶς, μια τετοια χειρονομία θα ὴταν ἑπιθυμητὴ; Ἡ "Αγγλίαπόν, η κατασταση ἦταν πεντακαθαρη: ὴ 'Αγγλία δεν ηθελε για κα­ ἀποφἀσισε ὅτι αὐτὸ δὲν ἦιαν διινιιιὸινενα λόγο τόν τουρκικό ὴ τόν ελληνικό καπνό, όπως καὶ τόν καπνό Οί Άγγλοι πιστωτες, παρα τη συμφωνία της 20ης Αυγουστουόποιουδὴποτε αλλου βαλκανικου κρατους, διότι δεν μπορουσε να 1936, με τὴν ὁποία εἶχαν επιτύχει αὔςηση σε 40% του ποσου τωντσός χρησιμοποιησει. Ἀντίθετα, ὴ Γερμανία αγόραζε περισσότερο τόκων, τοὺς ὁποίους ὴ Ἑλλας δεχόταν να καταβαλει, γεγονός πουαπό τό μισό τῶν ελληνικῶν, τουρκικῶν καὶ βουλγαρικῶν καπνῶν. αποτελουσε μεγαλη θυσία για τα δημόσια οὶκονομικα της χωρας,

Ὁ μενολοἐ ποομηθοοτηἐ καπνῶν τηο οννλητηἐ ἀνοοαο ἦταν οἱ ἐξακολουθουσαν να ασκουν πίεση για τὴν περαιτερω αϋςηση του'Ηνωμενες Πολιτείες. Ἀπό τό 1910 μεχρι τὸ 1919, τα 90% τῶν ποσοστου αὐτοῦ σε 65%, μολονότι ὁ Μεταξας εἶχε στό μεταξὺ προ­παραγγελιῶν τῶν αγγλικων εταιρειῶν καπνου γίνονταν στὴ χώρα τείνει να καταβαλει 50% από του οὶκονομικου ετους 1937­1938.αὐτὴ. Ἐντοὐτοις, από τό 1919 ὴ “Αγγλία ευνόησε μὲ προνομιακα Καθως ὴ ελληνικὴ κυβερνηση ζητουσε στό Λονδίνο δανειο για τὴνδασμολόγια τα καπνα της αὐτοκρατορίας της καὶ εἰσηγαγε αυξημε­ αγορα πολεμικου υλικου καὶ συγκεκριμενα 12 αγγλικῶν βομβαρδι­

Ἱτί 75

στικῶν τὐπου «Μπλένχαϊμ» (Βἰειιἰιεἰπι) καί τὴν πωληση στὴν “Αγ­γλία τῶν καπνῶν της για να διαθέτει συνάλλαγμα, οἱ Άγγλοι τρα­

σχεδον τῶν προσπαθειών της. Έτσι, ὴ Τουρκία γίνεται το κύριοπροπὐργιο της μεσογειακης πολιτικῆς τῆς Μεγάλης Βρετανίας.

~ 9 · “Ηδη απο τίς 2 Δεκεμβρίου 1936, ὐπογράφεται στὴν "Αγκυραπεζίτες έξαρτοῦσαν τὴν ίκανοποίηση των αιτημάτων αὐτων απο τοδιακανονισμο τοῦ θέματος τοῦ ἐλληνικοῦ χρέους ἐπί τὴς βάσεωςτοῦ 65%.

Παρα τίς μακρές καί κοπιὼδεις διαπραγματεύσεις, οί ὁποίες πα­ρατάθηκαν απο το 1936 μέχρι το 1940, καί στίς όποῖες ἔλαβε μέροςκαί ό ίδιος ο Γεωργιος Β', οί "Αγγλοι δὲν αγόρασαν οὐσιαστικα κα­θόλου ελληνικο καπνο, καί τελικα ὁ ελληνικος στρατός, απο τὴςΖ8ης "Οκτωβρίου 1940, πολέμησε κατα τῶν Ἱταλῶν, με οπλισμόκατα μεγάλο ποσοστο γερμανικό. 1

Ἱδοὐ ὴ κατάσταση ὅπως εμφανιζόταν ακόμη στίς 7 Φεβρουαρίου1939 καί ὅπως εκτίθεται σε μια ἐπιστολὴ τοῦ πρέσβεως στο Λονδί­νο Σιμοποὐλου προς τον Μεταςα: «Ἀπὸ μερικῶν ὴμερῶν έφθασεεἰς Λονδῖνον ό νέος πρέσβυς τῆς Τουρκίας [καί τέως ὐπουργος τῶνἙςωτερικῶν] Ρουσδη Ἀράς [Βϋετίί Ατεεί, τον οποίον συνὴντησα,εὐθὺς μετα τὴν αφιςίν του. Κατα τὴν διάρκειαν τῆς συνομιλίας μας,ἐθίγη καί το θέμα τοῦ καπνοῦ. Μοῦ εἶπεν ότι ὴτο ὲνὴμερος των ἐπι­πόνων προσπαθειών μας καί τῶν τελευταίων ἐνταῦθα διαβημάτωντης Αὐτοῦ Μεγαλειότητος. Καί η Τουρκία επίσης εἶχεν ὲνεργὴσειέως τωρα, χωρίς ἐπιτυχίαν. Μοῦ εἶπεν ὅτι θα συνεκέντρωνεν ὅλαςτας προσπαθείας του έπί τοῦ θέματος αὐτοῦ. Κατ° αὐτόν, μόνον μίαστενὴ συνεργασία τὴς Τουρκίας, τὴς Ἑλλάδος καί τὴς Βουλγαρίαςθα ὴμποροῦσε να δὡση αποτελέσματα. ...[”Αλλα] ό κ. ”Αράς εἶναιἰδιαιτέρως εὐφάνταστος καί παράφορος. Αί ίδέαι του έπί τοῦ θέμα­τος τοῦ καπνοῦ εἶναι ακόμη πολὺ συγκεχυμέναι, ὅπως μοῦ εἶπεν όίδιος». (Δημ. Κιτσίκης, έιιθί άν., σ. 108).

Στὴν πραγματικότητα, κατά τίς παραμονές τοῦ πολέμου, Γαλλίακαί “Αγγλία βρίσκονται σέ πληρη παρακμὴ. “Η Γαλλία έχει πάψειοὐσιαστικα να εἶναι μεγάλη δυναμη. 'Απο τὴν ανακατάληιμη τῆςΡηνανίας απο τοὐς Γερμανοῦς, στίς 7 Μαρτίου 1936, το γόητροτης έχει ὐπονομευθεί ανεπανόρθωτα για τίς χωρες τὴς νοτιοανατο­

συμφωνία μεταξὺ τὴς άγγλικης εταιρείας ‹‹Χ.Α. Μπράσσερτ›› (Η. Α.Βταεεετιθ καί τῆς τουρκικης κυβερνὴσεως για τὴν κατασκευη αποτὴν εταιρεία αὐτὴ στὴν Τουρκία βιομηχανικῶν έγκαταστασεων γιατὴν ανάπτυξη της βαριας βιομηχανίας της χωρας. Ἡ συμφωνία αὐ­τὴ ἦταν συνέπεια της αγγλοτουρκικης πολιτικῆς προσεγγίσεως,διοτι μέχρι τὴ στιγμὴ έκείνη ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση ανέθετε τὴν κα­τασκευὴ τῶν περισσοτέρων βιομηχανικῶν εγκαταστάσεων σε γερ­μανικές εταιρείες. Ἑξάλλου, οἱ Ἄγγλοι εἶχαν αρνηθεί έως τότε ναβοηθησουν τὴν Τουρκία στὴ δημιουργία ἐπί τοῦ ἐδάφους της βα­ριας βιομηχανίας. Οἱ "Αγγλοι εἶχαν ὐποχρεωθεῖ να προβοῦν σὲ ὐλι­κές θυσίες ὐπογράφοντας τὴν πρωτη αὐτὴ συμφωνία, διότι ό γερμα­νικος προϋπολογισμός για τὴν κατασκευὴ αὐτὴ ἦταν πολὐ ὐιμηλο­τερος τοῦ άγγλικοῦ προῦπολογισμοῦ, καί κατα τὴ γνωμη τῶν εἰδι­κῶν το πραγματικο κόστος ἦταν πολὐ ανωτερο απο τὴν τιμὴ ποὐσυμφωνὴθηκε.

Μέ τὴν άγγλο­γαλλο­τουρκικὴ συνθὴκη συμμαχίας τὴς 19ηςΌκτωβρίου 1939, ὴ Τουρκία έπαιρνε αγγλογαλλικο δάνειο43.5ΟΟ.ΟΟΟ στερλίνες, πανω απο το μισο τοῦ οποίου δινόταν απο τὴΒρετανία, κυρίως για τὴν αγορα πολεμικοῦ ὐλικοῦ. Συγκρινόμενομὲ τα Ζ.ΟΟΟ.0ΟΟ στερλίνες, ποὐ δάνεισε το Λονδίνο τον Ἱοὐνιο τοῦ1939 στὴν Ἑλλάδα, το δάνειο αὐτο ἦταν πολὺ σημαντικο.

Ἑντοὐτοις, ὅπως σημειωνει ὁ Γάλλος πρέσβης στὴν “Αγκυρα Ρε­νε Μασσιλί (Βειιἑ Μεεείςίί) απο γαλλικὴ πλευρα «τόσο στρατιωτι­κῶς ὅσο καί οίκονομικῶς, δεν ὴμασταν σε θέση να ἐκμεταλλευθοῦ­με τὴν πολιτικὴ καί ὴθικὴ έπιτυχία ποὐ εἶχε αποτελέσει ὴ ὐπογραφὴτῆς συνθηκης συμμαχίας». Καί ο Μασσιλί ἑςηγεῖ: «Ώς προς τα αν­τιαρματικα πολυβόλα, ὐποσχόμασταν μόνο 50 καί παραδεχόμα­σταν αδυναμία να χορηγὴσουμε έστω καί ένα αντιαεροπορικο πυ­ροβόλο! Τα 30 αεροπλάνα «Μοραν» (Μοπαπε) τα οποία ὴ συντριβὴ

λικης Εὐρῶπης. Ἡ Ἀγγλία καθώς δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ βοηθἠσει τὴς Πολωνίας καθιστοῦσε διαθέσιμα καί τα ὁποῖα είχαμε αὐθόρμη­9

οίκονομικα ὅλες τίς βαλκανικές χωρες, αποφασίζει να ἐπιλέςει μιακαί μόνη ­ τὴν ίσχυρότερη, καί να στρέψει προς αὐτὴ το σύνολο

τα προσφέρει στο Ἑπιτελεῖο τὴν ἑπομένη τῆς ὐπογραφης τὴς συν­θὴκης, δεν έπαρκοῦσαν για να ἑπανορθὡσουν το δυσμενές αὐτοῦ

76 77

του απολογισμού». (Κ. Μεεείς1ἰ, λα Τιιτααἰε αεναπε Ζα ςπεττε. Μιε­ “Εκείνο ποὺ ὴ Τουρκία σὴμερον δέν δύναται νὰ πρὰςη μὀνη, ὁεἰοπ ά Απἰτατα, Ι939­1940, Παρίσι, Ρ1οο, 1964, σσ. 307­308). ~ υπουργός τῶν Ἑξωτερικῶν εἶναι βέβαιος ὅτι θὰ δυνηθῶμέν εύκολα

Ἡ προσπαθεια διατηρησεως της ούδετερότητας ἦταν γενικὴ στὰ [νὰ τό έπιτύχωμεν ὰπὁ κοινου]››. (Ἐνθ' αν.).Βαλκανια, έκείνη τὴν ἐποχὴ. Ἡ Τουρκία, ἡ Ἑλλὰς, ὴ Γιουγκοσλα­ Στὴν περίοδο πρίν ὰπὸ τὸν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, βλέπου­βία ἀναλύονταν σὲ δηλωσεις γιὰ τὴ θέλησὴ τους νὰ μείνουν ὰνε­ με έπίσης τὸν 'Ιωάννη Μεταςα νὰ ὰναλαμβὰνει γιὰ μόνη φορὰ στὴζὰρτητες, μακριὰ ὰπὸ τὴν ὁλέθρια ἐπιρροὴ τῶν Μεγαλων”Δυνὰ­ ζωὴ του τὴν προεδρία της κυβερνήσεως. Τὰ πὰθη τῶν ὰντιπὰλωνμεων. Έτσι, ὁ Γιουγκοσλὰβος πρωθυπουργὸς Στογιαντίνοβιτς (Μί­ του, τὰ ὁποῖα αὐτὸς ὁ ανθρωπος υπέστη, δυσκολεύουν πολυ μιὰ ὰν­Ιειτ Βτογεὰίιιονίὀ) δὴλωνε στον Έλληνα πρέσβη στὸ Βελιγρὰδι Ρω­ τικειμενικὴ τοποθέτηση του. Ὁμολογῶ δτι κι ἐγὼ προσωπικὰ, παρὰσέττη, στις 3 Ἰουνίου 193 7, ότι δεν τὸν ένδιέφερε καθόλου ὰν το τὴ μεγαλη προσπαθεια που κατέβαλα γιὰ νὰ τὸν καταλαβω, υπῆρξαταξίδι του φὸν Νῶυρατ (νοιι Νευι·ετΙτ), γερμανού υπουργοῦ τῶν σκληρός γι" αὐτὸν στίς πρῶτες μελέτες μου. Ἡ Δύση καὶ ὴ πλειο­Ἑςωτερικῶν, στὴ Γιουγκοσλαβία δυσαρεστουσε τους Γὰλλους: ψηφία τῶν Ἑλλὴνων διανοουμένων, μὲ τὴ σφοδρὴ τους δυτικοφι­«Πρέπει έπἰ τέλους νὰ κατανοησουν, τόνισε, ότι είμεθα κρατος ὰνε­ λία εἶχαν μεγεθύνει τόσο τὴν εἰκόνα του ὰντιπὰλου του Βενιζέλου,ςαρτητον καὶ ότι έχομεν δικαίωμα νὰ πρὰξωμεν ό,τι θεωρουμεν ῶστε ἡ δικη του νὰ έμφανίζεται, σέ ὰντιπαραβολὴ, μᾶλλον πενιχρὴ.χρὴσιμον δι° ὴμας». (Δημ. Κιτσίκης, «Γε (ὶτέοε ειτττε Ι° ΑιιςΙετεττε ετ Μόνο ἠ ἄνευ όρων προσὴλωσὴ του στον βασιλέα εἶχε ὰποσπὰσειΓ Α11επιεςιιο αε 1936 ὲι 1941», ἔυθ, άν., σ. 114). ἀπὸ τὴ Δύση, διὰ του Ἄνθονυ ¶Ηντεν (Αιιιὴοτιγ Εαειι), του “Αγ­

Ὁ Στογιαντίνοβιτς θεωρουσε μαλιστα τὸν ἑαυτό του ἱκανὸ νὰ γλου υπουργου τῶν Ἑζωτερικῶν, ένα ὅιμιμο έγκωμιο, τὴν ὴμέραἐπωφεληθεί ὰπὸ τόν ὰνταγωνισμὸ τῶν Μεγαλων Δυνὰμεων, δηλω­ του θανατου του. Γράφει ὁ Ἱ­Ιντεν στὸ προσωπικό του ὴμερολὁγιονοντας στις ΙΟ “Ιουνίου του ἴδιου έτους στον Ρωσέττη: «Εἰς τὰς οί­ τὴν ὴμέρα έκείνη: «29 'Ιανουαρίου [1941]... Ὁ Μεταζας πέθανε.κονομικὰς σχέσεις της μέ τὴν Γερμανίαν, ὴ Γιουγκοσλαβία εἶναι ἡ Κτύπημα σκλη ρό. Μιὰ μικρὴ χωρα σὰν τὴν 'Ελλαδα δεν μπορεί νὰἰσχυροτέρα, διότι διαθέτει πρῶτας υλας ¬­ κυρίως μεταλλεύματα βγαλει δύο ανδρες αὐτοῦ του μεγέθους σὲ μιὰ γενια, καὶ ὴ πολιτικὴ_ που εἶναι απαραίτητα είς τὴν γερμανικὴν βιομηχανίαν καί ίδίως κονίστρα εἶναι έλαχιστα ἐπανδρωμένη». (Α. Εὀειι, Μέπιοἰπεε: Ι'τὴν πολεμικὴν. Αυτὰς τὰς πρὼτας υλας ἠμπορουμεν εύκολα νὰ τὰς έρκεανε είε /οτσε, /έντἰετ 1938­αοιιι 1945, Παρίσι, ΡΙοιι, 1965, σσ.ἐζαγὰγωμεν ὰλλου. Συνεπῶς, ὴ Γερμανία μὰλλον έχει ὰνὰγκην 193­194).ὴμῶν καὶ όχι ὴμεῖς έκείνης». Καἰ ό Στογιαντίνοβιτς πρόσθεσε ότι ὴ Καί ὅμως ὴ ὰριστερὰ του ὰνατολικου κόμματος στὴν “ΕλλαδαΓιουγκοσλαβία δεν ἐννοεῖ «να παίξῃ τον ρολο της μικρας χώρας, πρέπει μιὰ μέρα ν' ὰντικρίσει τὴν πραγματικότητα: παρὰ τὴ δειλὴτῆς οποίας τὰ πεπρωμένα χαρὰσσονται υπὸ τῶν Μεγαλων». (Ἐνθ' προσπαθεια ούδετερισμου τὴς περιόδου 1928­1932, ὁ Βενιζέλος πα­αιι), ρέμεινε στίς γενικές του γραμμές, καί πολιτικὰ και πνευματικα, ὁ

Οί Τουρκοι έκφρὰζονταν γιὰ τὴ θέση τους μεταξυ τῶν δύο συνα­ ὰρχηγὸς του δυτικου κόμματος. Γιὰ νὰ τὸν ὰντικρούσει τὸ ὰνατολι­σπισμῶν κατὰ τρόπο ὰνὰλογο με τους Γ ιουγκοσλὰβους: Ὁ υπουρ­ κὸ κόμμα διέθετε μόνο έναν ἄνδρα του ὰναστὴματος του Βενιζέλουγος τῶν Ἑξωτερικῶν, Ρουσδη Ἀρας, δὴλωσε στίς 6 Αυγούστου κι αυτος ἦταν ὁ Μεταξὰς. Εἶναι ὰλὴθεια, βέβαια, ότι παρόλο ποὺ1936 στον πρέσβη της Ἑλλαδος, Ραφαὴλ, ότι «ῶς φρονεῖ, το συμ­ ταν ὀπαδὸς του Ι. Δραγουμη, ὁ Μεταξας παρέμεινε όλη του τὴ ζωὴ,φέρον τῶν κρατῶν τὴς Βαλκανικης Συνεννοὴσεως τὰ υποχρεώνει στὸν κοινωνικό τομέα, συντηρητικός. Χρὴσιμο εἶναι σχετικὰ νὰ έ­να ἐςασφαλίσουν στρατιωτικὴν αυτὰρκειαν, που μόνη θὰ ἐπιτρέιμη χουμε στο μυαλο μας τὰ παρακὰτω:είς αὐτὰ νὰ εἶναι πλὴρως ανεξαρτητα είς τὸν διεθνη στίβον, έναντι Ὁ “Ιωαννης Μεταζας εἶναι γιος ἑνὸς ξεπεσμένου ὰριστοκρὰτηοἱασδὴποτε καταστὰσεως, ὴ ὁποία θὰ ἦτο δυνατον νὰ παρουσιασθῆ. τῶν Ἰονίων νὴσων καί μιᾶς χωρικης. Εἶναι φτωχὸς ἀλλὰ φέρει τὸν

78 79

τίτλο του κομητος, που η οἰκογενειά του κατέχει απο τον 170 αἰὡ­ της σφυρας, δια τῶν οποίων πίπτουν και ἐκρίπτονται αἱ σκωρίαι, ὅ­

να. Βγῆκε άπο τὴ Σχολη Ευελπίδων ὡς ανθυπολοχαγος. Χάρη πως άναφανη τὸ ευγενὲς μεταλλον». (Ἐνθ' άν., σ. 462).στον διάδοχο Κωνσταντίνο, στάλθηκε το 1899 για σπουδες στὴν Οἱ ίδέες του Μεταξά έχουν άζιοσημείωτη συνέπεια. Το 1940 γρά­"Ακαδημία Πολεμου του Βερολίνου. Στις 31 Μαρτίου 1900, στο φει κατ° ουσίαν τα ἴδια πράγματα που έγραφε το 1900 ἢ το 1918. Σὲ

Βερολινοε νραιρειι «Εῖμαι οτρατιαατὴε και ευνενὴε και θετιυ ειἐ τὴν ἕνα «τετράδιο τῶν σκέψεων», που κρατουσε παράλληλα με το ἡμε­

υπὴρεοιαν του Βαοιλετυἐ μου το ἔιιροε μου­­­ Μου ειναι αοιαιρορον ρολογιο του, σημειώνει στις 22 'Ιανουαρίου 1940: «Ἡ Δημοκρατίααν ο Βαοιλευε εἶναι καλοι; ὴ ιεακοεε επιβλαβὴε ὴ ιυφελιμοἔϋ δεν εεε· εἶναι το παιδί του Καπιταλισμου. Εἶναι το οργανο με το ὁποῖο ο

τάζω άν αἱ πράξεις του προζενουν καλὸν ῆ κακὸν εἰς τὸ ἔθν0ς· τον Καπιταλισμος κυριαρχεῖ επάνω στην λαϊκη μάζα. Εἶναι το οργανο

ακολουθῶ τυψλῶς εἰς ὕπι θέλει· ἡ θὲλὴσιε του εἶναι δι” ἐμὲ νομοἐ­" με το ὁποῖο κατορθώνει ο Καπιταλισμὸς να παριστάνει τη θέλησί

Άνὴιειυ ειἐ τὴν αριοτοιερατιαν εκεινὴν ὴτιε επολεμὴοεν ὴδὴ υπερ του ὡς τη λαϊκὴ θέλησι. Αυτο το εἶδος τῆς Δημοκρατίας χρειάζεται

του Βαοιλεαιε τὴε και υπερ του Κρατουε πολυ πριν ὴ νεννὴθὴ ὴ νεα ἐκλογὲς καθολικης μυστικης ψηφοφορίας, άρα ὼργανωμενα κομμα­

Ἑλλαε». (Ι­ Μεταἔαει Τα προσωπικα του τἶμερολόνιοι ενα, αν­› τομοε τα και συνεπώς μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται για τον ἴδιο λογο έφη­

ιοἑι ο­ 52” μερίδες, άρα μεγάλα κεφάλαια. Χρειάζεται ἐκλογικη οργάνωσι, κάθε

Όταν» το 1917› ο Βενιἔελοε εξοριἔει οτὴν Κοροιιεὴ τον πριυὴν φορα και εκλογικους άγῶνες, άρα χρηματα. Και τοσα άλλα που

αρλὴνο του του Γενικου Ἑπιτελειου Στρατου› Ἱιυαννὴ Μεταἔαι αυτ άπαιτουν κεφάλαια... Ἀπὸ τὴν άλλη μεριά ο Καπιταλισμος, γιά να

τ率 ενιτατεοτὴμενυε στο Αιαιεειο› ουντροιρια με τον Ἱιυνα Δρανου­ συσσωρευση τα κεφάλαια στα χέρια ἐκείνων που τον ἐκπροσωπουν

μὴ και αλλουιῶ εἶχε ολὴ τὴν ανεοὴ να ιεατανραινει παλιι και λεπτο­ καί να κάμη ὅλον τὸν άλλο κοσμο σκλάβους του ­ μα σκλάβους

μερῶἐυ ατο ὴμερολονιο του› τιε πολιτιιτεε του ιοεεε­ Έτσι» οτιε 23 που να νομίζουν πὼς εἶναι ελευθεροι ­ έχει ανάγκη της ἐλευθέρας

Ἱουλιου ι9ῃ› ιρρονει οτι ὴ νερμανιπὴ νικὴ εἶναι αναποφευιετὴ και οἰκονομίας... Κράτη οπου ἐπικρατεῖ ἡ διευθυνομενη οικονομία, ο­

τὴν ευχεται οιαιεαῶιδι διοτι νομιζει οτι αυτοε 9 πανκοομιοε πολεμοε σον καἰ αν εἶναι δημοκρατικά _ καί ἐννοουμε τετοια που αποσκο­

εἶναι ουοιαοτιιεα ιοεολονιιτοει ὴ Γερμανιαι ιερατοε αριοτοιερατιιεο› πουν το γενικον συμφέρον του λαου ­ δεν συμφέρουν στον Καπι­μαλεται εναντιον τὴε αοτικὴιἐ ιεοινιυνιαε τὴε Δυοετυε που ξεπὴοὴοε ταλισμο. Γιατί μέσα σε τέτοια Κράτη δεν εἶναι δυνατη ἡ εκμετάλ­

απο τὴ ναλλιιεὴ επαναοταοὴ του 1789 και που βασιζεται οτο μυνο λευσι του συνολου του λαου άπο τους εκπροσώπους του Καπιταλι­τὴε ιοοτὴταε­ Ὁ Μεταεαιἐ επαναλαμβανει στο ὴμερολονιο τυυ› σε σμου... Άλλα ὁ Καπιταλισμὸς τα ονομάζει τυραννίες ­ φασιστι­

ολὴ τὴν διαρκεια τῶν ετών 1917 Και ι9ι8› πὼἐ εἶναι υπερ τὴε ιεοι· κές, χιτλερικὲς κτλ... "Ωστε δεν προκειται για ίδανικά... Προκειταινιυνικὴε ιεραρλιαε και τὴε ανιοοτὴταε και οτι παιρνει θεοὴ ὅπιυε άπλουστατα γιά τα εζῆς: ἐπικράτησις του Καπιταλισμου... ἢ ἐπι­

ιεαι ὴ Γερμανια ἡ το ιεοινιυνιιεο του μοντελο _· κατα τῶν δημο­ κράτησις του ὀλοκληρωτικου Κράτους... Ἀπὸ τη μια μεριά Άγ­ιερατιῶν που οιευθυνονται απο ιιπαπαε τὴε Ἱοοτὴτοεπ Στιε 22 Ίου­ γλία, Γαλλία, Ἀμερικη. “Απο τὴν άλλη Γερμανία, Ρωσία, Ἰταλία».λίου 1918, στο αίάκειο πάντα, γράφει: «Ἡ μεταζυ ἀνθρώπων άνι­ (Ἐνθ, άν” ΐὀμος 4099 σσ_ τμι6­ιμι8)_

οοτὴε εἶναι ὴ ιρυοιιεὴ ιταταοταοιιἐ τὴε ιεοινιυνιαε­ Παν μετρον ανιιτι­ Στίς 18 “Απριλίου 1940, ἐζακολουθεῖ να γράφει στο τετράδιοθεμενον ειἔ τον ιρυαικον τουτον και οτυιλειευοὴ νομονι κατ, αναν­ του: «Ὁ πολεμος θα βαστάζη πολὺ πολυ καιρο... Ἀκριβῶς αυτη ἡ

ιεὴν θα ελὴ βλ­αβεραἐ ἴοιυε δε και ὀλεθριαε ουνεπεἰας». (Ἐνι9' αν­ι ισορροπία [στὴν αναμέτρηση] καί ὴ βαθμιαία φθορά, άπο τις δυο

τομοε 2率 ο­ 461)­Ὁτανε λινουε μὴνεε αργοτερα» βλεπει τὴ Γερμα­ μεριές, εἶναι που θα γεννηση το νέο πολιτισμο. Ἑμεῖς οί Έλληνες,νια να ιεαταρρεεμ Υραιρει με ου'Υιανὴοὴ› οτιε 17 Ὁπτιυβριου 1918: συγκεντρωμένοι, πειθαρχημενοι, με υψηλά ιδανικά, εἴμαστε πιο«Τάηπλὴνματα τα οποια υφισταται ὴ Γερμανια εἶναι τα ιετυπὴματα κοντα απ® ολους τους άλλους σ® αὐτὴ τη νεα φάσι πολιτισμοῦ... Οἱ

80 · 6 81

”Αγγλοι θέλουν να καταστρέψουν, λένε, τό ναζισμό. Ἀλλα με αύτό στρέφουν τα ματια τους πρός τόν Βολταῖρο (νοαεἰτε), τὸ σύμβολοκατα βαθος ἐννοούνε τόν αντικοινοβουλευτισμό. Θέλουν λοιπόν να αὐτό τού φιλελεύθερου μεγαλοαστισμού, ούτε πρός τὸν Καρλὲπιβαλουν παντού τό παλαιωμένο λιμπεραλιστικό πολίτευμα. "Ωστε Μαρξ, αὐτόν τόν Βολταῖρο τῶν δυτικών προλεταρίων, αλλα αναμ­περπατούνε μέ τό κεφαλι πρός τα πίσω». (Ἐνθ, αν., σσ. 462­463). φισβητητα πρός τόν μικροαστὸ Ζαν­Ζακ Ρουσὼ (ίοεη­.ῖεοαιιοε

Βεβαίως, εἶναι εύκολο να βασιστεί κανεις σ° έναν κατεξοχην δυ­ Κοιιεεοειι), όπως παρατηρεῖ ό Ζακ Μπὲρκ (Ιεοηιιεε Βοτοιιε) μιλών­τικό, τὸν Καρλ Μαρξ, καί να γελοιοποιησει τίς ἱδέες τού Μεταξα, τας για τίς χώρες τού Τρίτου Κόσμου: «Να ό Ρουσώ πιό πολύ παραχαρακτηρίζοντας τον «φεουδαρχικό σοσιαλιστη››. Έτσι τὸ 1848, ό ποτὲ παρών αναμεσα μας ἑφόσον ανθρωποι καὶ λαοι θέλουν σημεραΜαρξ έγραφε στό περίφημο μανιφέστο του: «Ὁ κληρικός σοσιαλι­ να ξαναγίνουν τα παιδια της Φύσεως και τού Νοὸς σύμφωνα μὲ τὸσμός βαδίζει πλαι στὸν φεουδαρχικὸ σοσιαλισμό... Ὁ χριστιανικός σχέδιο τού Ἑμὑί. Διότι ὁ Ἑμίλ εἶναι, με τὸν τρόπο του, ένας αποα­σοσιαλισμός εἶναι τὸ αγιασμα με τὸ ὁποῖο ὁ παπας αγιαζει τὴν αδι­ π0ικισμὲν0ς. Ἀλλα ὁ Ρούσὼ ηδη ἔλεγε πῶς «Τὸ παν εἶναι νὰ μὴ σα·καιολόγητη όργη της αριστοκρατίαῳ. (Κεῇ ΜΗΓΧ ετ Ρτίεὀτίοη ΕΠ­ κατέψεις τόν ανθρωπο της Φύσεως δένοντας τον στην κοινωνία».εοΙε, Μαπὥεετε ατι ρακτἰ σοπιπτακἰετε, Παρίσι, Εαἰτίοοε εοοἰε1εε, Ἀπὸ παντού μας πιέζει η σχέση Φύση ­ κοινωνίες». (Ι. Βετηιιο, Δ1947, σ. 29). · Οτἰεκτ εεοοπεἰ, Παρίσι, Οε1Ιἰιηετα, 1970, σ. 32).

Ἀλλα για χώρες, όπως η Ἑλλαδα καἰ η Τουρκία, που δεν εἶναι Για την αγγλικη κυβέρνηση, η ανευ όρων αφοσίωση τού Μεταξαμεγαλες βιομηχανικές δυναμεις καὶ πού ζούν κατω από τη συνεχη στό Γεώργιο Β' ἦταν αρκετη για να τόν δεχτεῖ. Διότι, για την Ἀγ­απειλη να κατακτηθούν καὶ να αφομοιωθούν από τη Δύση, οἱ ἰδεο­ γλἰα, η θέση τού ὲλληνικού Καθεστῶτος ἦταν σαψης: ἔνας σχεδὐνλογίες τού αστικού φιλελευθερισμού η τού προλεταριακού διεθνι­ λ "Αγγλος βασιλεύς κυβερνούσε με την ύποστηριξη τού στρατού, όσμού δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προφυλαξουν την ὁποῖος, μετα την αποβολη τῶν βενιζελικῶν από τίς ταξεις του, τούπροσωπικότητα τους. Οἱ Ἀλγερινοί, στους όποίους οἱ Γαλλοι σο­ Ν

ἦταν, στη μεγαλη του πλειονότητα, προσωπικα αφοσιωμένος. Ὁσιαλιστές πρότειναν την κοινωνικη πρόοδο ἑφόσον όμως αφομοιω­ Γεώργιος Β' εἶχε έκλέςει τόν Μεταξα, παρα τη γερμανοφιλία του,θούν, απαντησαν ότι ηταν προτιμότερο να υπαρχουν ώς αλγερινό διότι γνώριζε ότι θα τόν εἶχε όποχείριο. Μπορούσε να τόν αντικα­έθνος έστω καί κατω από ένα φεουδαρχικό σύστημα παρα να μην ταστησει σε όποιαδηποτε στιγμη. Συνεπώς εἶναι λαθος να μιλαμεύπαρχουν καθόλου. “Οσο για τη θρησκεία, που τόσο λίγο ἐκτιμαται για μεταζικη δικτατορία. Ἀπό τό 1936 ώς τὸ 1941 η ἐξουσία στηναπό τούς φιλελεύθερους καἰ τούς μαρξιστές, αποτελεί ένα δυνατό Ἑλλαδα δεν ανῆκε στόν Μεταξα αλλα στόν Βασιλέα Γεώργιο Βί.φραγμα στην αφομοίωση τῶν μη δυτικών λαών από τις μεγαλες δυ­ “Επρόκειτο αναμφισβητητα για μια βασιλικη δικτατορία. Μέσα σὲναμεις, με τό να τούς βοηθα να συγκρατησουν τα ἔθιμα τους καί συ­ πολύ στενα περιθώρια ό Μεταξας προσπαθησε να έλιχθεῖ για να χα­νεπῶς καὶ την ἐθνικη τους ύπόσταση. ραξει, όσο ἦταν δυνατόν, μια ούδετεριστικη σταση στην ἑλληνικη

Έτσι οἱ ύποστηρικτες της πολιτιστικῆς ίδιομορφίας τού τουρκι­ πολιτικη. Σ' αύτη του τη σταση έμπνεύστηκε από τη βενιζελικηκού και τού ελληνικού λαού, θεώρησαν πώς ηταν πιό εύκολο να πε­ Ν

προσπαθεια της περιόδου 1928­1932 καὶ ἰδίως από την προσπαθειαρασουν από τὸν «φεουδαρχικό» σοσιαλισμό τού Μεταξα στὸν μι­ τού Ἀτατούρκ. Ἀλλα αφού δεν ἦταν ό πραγματικός ηγέτης, δενκροαστικό αλληλεγγυισμὸ τού Ζιυα Γκεκαλπ (Ζίγε Οό1‹εΙρ), χωρίς μπορούσε να επιτύχει πολλα πραγματα.να θέσουν σέ κίνδυνο αύτη την ἰδιομορφία, παρα να τό επιτύχουν Αύτό πού έντυπωσιαζει στην προσωπικότητα τού Μεταξα εἶναι ημέσω τού φιλελευθερισμού. Καί αν οἱ μη δυτικες χώρες τού κόσμου εύθύτητα τού χαρακτηρα του. Σίγουρα δὲν εἶναι καιροσκόπος. Σ” ό­θελησουν να βρούν ένα συνηγορο πού να τούς προτείνει την πρόο­ λη τη διαρκεια της σταδιοδρομίας του, οἱ συχνές του θέσεις ἐναντιαδο χωρίς όμως ν, απωλέσουν την ταυτότητα τους, δεν θα πρέπει να στό ρεύμα τό αποδεικνύουν. Ἡ εἰλικρίνεια του ἦταν παντα απόλυ­

82 83

υ

ΙΙΙ· Ρίίἶοσον ξέρουμε πὼἑ οἱ ἰδἑεἐ Του ἔχουν μεγαλη σταθερότητα, Ιν. Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΗΣδεν υπαρχει λοιίοἑ να πιστἐΨΟυμε ὅτι στὸ τιὲλος τῆς ζωῆς του απαρ­ ΕΜΙΙΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ (194Ο­1942)νἠθηκε αὐτὸ ποὺ εἶχε γράψει στὸ ῆμερολαγιό του στὶς 25 Σεπτεμ­βρίου 1896: «Θεέ μου· πῶς διαθέτουν τους λαούς! Σὰν κε­ἠνη_ Σὐπαρε αὐτό, για να παρω ἐγὼ τό αλλο. Και αν τό αὐτὸ ὴ τό αλλο θἑ­λουν νὰ ἔὴσουν Τὴν ζωὴ τὴ δικὴ τους, ἐλευθερα, καὶ να αναπτυ­χθουν μόνοι των; Τίποτα! Έτσι τὸ θελω ἐγὼ ὴ Άγγλία, ὴ ἐγὼ ὴΓαλλία, ὴ Ρωσσία, ἢ Γερμανία, ὴ Ἱταλία». (Ι. Μεταςας, ἔνθ' αν., τό­ Ι

μος 109 σ° 95)' Στίς 13 Δεκεμβρίου 1940, ὁ Χίτλερ, ώς ανώτατος Διοικητὴς τουγερμανικου στρατου, ῦπἐγραιρε μια από τὶς μεγαλες στρατιωτικεςτου αποφασεις, τὴν επιχείρηση Μαριτα περὶ τὴς εἰσβολης στὴν Ἑλ­λαδα. Στὴν ὁδηγία αὐτὴ επικαλουνταν ώς λόγο της είσβολῆς τὸ ὅτιὁ ἰταλοελληνικὸς πόλεμος στὴν Ἀλβανία, λόγω της ὑπεροχης ὴδητου ἑλληνικου στρατου, απειλουσε τόν Ἄξονα ἐπειδὴ επετρεπε

στὴν 'Αγγλία, ὑπό τό πρόσχημα τῆς προστασίας του βαλκανικουμετώπου, να ἐγκαταστὴσει μια αεροπορικὴ βαση που ἔθετε σὲ κίν­δυνο τις πετρελαιοφόρες πηγες και τα διυλιστὴρια τὴς Ρουμανίας.

Πραγματι, ὴ Γερμανία είχε καταλαβει τὴ Ρουμανία στἰς 11

Ὁκτωβρίου 1940, πρὶν από τὴν ἰταλικὴ επίθεση κατα της Ἑλλα­δος. Οἱ ρουμανικὲς πετρελαιοπηγὲς αποτελουσαν βασικο στοιχεῖογια τὴ συνέχιση του κεραυνοβόλου πολέμου, διότι ἦταν τα μόναγνωστα σημαντικα καί ἐκμεταλλευσιμα κοιτασματα εκείνη τὴν ἐπο­

χὴ ἐντὸς τῆς μὴ σοβιετικῆς Εὑρώπης.Ἡ επιχείρηση Μαρίτα αποιρασιζε τὴν επέμβαση του γερμανικου

στρατου σε ζώνη αποκλειστικα ίταλικὴς ἐπιρροης, διότι, ὴδη από

τόν 'Οκτώβριο του 1936, ὁ Χίτλερ εἶχε σαφώς αναγνωρίσει ότι ὴ

Ἑλλας αποτελουσε τμῆμα της ἰταλικῆς ζώνης. Πραγματι, στίς 23

Δεκεμβρίου 1936, ὁ Μεταςας εἶχε λαβει τό παρακατω τηλεγράφημααπό τόν πρέσβη του στό Λονδίνο: «Ὁ πρἑσβυς τὴς Ρωσίας μοἰ ανε­κοίνωσεν ὲμπιστευτικῶς ὅτι, κατα τὴν τελευταίαν ὲπίσκειμιν [τόνὉκτώβρίο] του υπουργου “Εξωτερικών τὴς Ἱταλίας εἰς Βερολῖνον,ώς σφαίρα ἐπιρροης τῶν δυο χωρών καθωρίσθη: τὴς μεν Γερμα­νίας, ὴ Τσεχοσλοβακία, Αυστρία, Ουγγαρία, Βουλγαρία και Πολω­νία, της δὲ Ἰταλίας ὴ Άλβανία, Γιουγκοσλαβία, Ἑλλας καί ΒόρειοςΆφρικὴ. Ἡ Τουρκία ἔμεινεν ἔςω από τὴν συμφωνίαν αὐτὴν». (Δημ.

84 85

Κιτσίκης, ‹‹Ι.ει (ἱτὲοε ειτττε 1'Αιις1ετεττε ετ 1'Α11ειηεςηε είε 1936 ε Δ σε όλα τα μετωπα, ότι, όσον αφορα τα Βαλκανια, όφειλε ὁ επιτελαρ­

1941»› ἐλθ, άν¬ σ­ 104) χης του στρατού να προβεῖ στὶς απαραίτητες προετοιμασίες ὥστε

Ὁ Χίτλερ εφτασε σ® αὐτὴ τὴν απόφαση διαδοχικα. Στὴν αρχὴ, ό­ «σε περίπτωση αναγκης» να καταλαβουν τα γερμανικα στρατεύματαταν πληροφορὴθηκε την απόφαση του Μουσσολίνι να εἱσβαλει τὴ Βόρειο Έλλαδα, διασχίζοντας τὴ Βουλγαρία. Σ° αὐτό τὸ σταδιο

στὴν Έλλαδα, παρόλο πού αὐτό δεν του αρεσε, .δεχτηκε τό επιχεί­ η απόφαση εἰσβολὴς στὴν 'Ελλαδα ἦταν ακόμη θεωρητικὴ καί δεν

ρημα πού πρόβαλε ὁ “Ιταλός ύπουργὸς τῶν “Εξωτερικών Τσιανο ἦταν αμετακλητη. Έπρεπε πρῶτα να παρεκτραπεῖ τό ενδιαφερον

(ίῖίεηο), στις 19 Ὁκτωβρίου, σύμφωνα με τό ὁποῖο «η “Ιταλία εἶχε τὴς Σοβιετικὴς Ἑνωσεως για τὴ Βουλγαρία καί τα Στενα, πρὸς τόνπληρη ελευθερία δρασεως όσον αφορα τὴν Ἑλλαδα, όπως εἶχε ανα­ Περσικό Κόλπο. Τὴν ημερα εκείνη, 12 Νοεμβρίου, ὁ Χίτλερ δεχτη­γνωρίσει ὁ Φύρερ σε δηλωση του προς τόν Ντουτσε». (Δημ. Κιτσί­ κε στὸ Βερολίνο τόν σοβιετικό πρωθυπουργό καί υπουργό τῶν

κης, ‹‹ΙιιΓοτιὴε.τίοη ετ αὁοίείοη: Ιε (ὶτὸσε ίεεε ὲι 1' ίῃνεείοα ε11ειὴετιαε Ἑξωτερικῶν, Μολότωφ, τόν ὁποῖο όμως δεν μπόρεσε να πείσει.

αειιε Ιεε Βε11‹ειιε›› στὸ λα ἔπετκε επ Μέτἰίιεκκαπέε, 1939­1945, Παρί­ Έπιπλεον, ὁ επισκέπτης του αφησε σαφῶς να διαφανεῖ ότι θα προ­

σι, Ο.Ν.Β.8., 1971, σ. 182). Τὴν ημερα τὴς επιθεσεως, στις 28 σπαθουσε να ελθει απευθείας σε συμφωνία με τὴν Τουρκία καί τὴ

Ὁκτωβρίου, ὁ Χίτλερ συναντησε τόν Μουσσολίνι στὴ Φλωρεντία Βουλγαρία, εστω καί αν μια τετοια πραξη θα δυσαρεστουσε τη Γερ­καί του εἶπε ότι πρόσφερε την «πληρη γερμανικη συμπαρασταση μανία.στὴν ενεργεια πού ανελαβε ὴ “Ιταλία κατα τῆς Ἑλλαδος. 'Εαν παρί­ Τότε ὁ Χίτλερ καλεσε αμεσως τόν βασιλεα τὴς Βουλγαρίας Βόρι­

στατο ἀνἀΥκ1ι› 9 Φύρερ θά ἔθετε στη διαθεση του Ντουτσε μεραρ­ δα να τόν επισκεφθεί στίς 18 Νοεμβρίου: ‹‹Κατ® αὐτὴν την συναντη­χίες αλεςιπτωτιστῶν, που θα μπορουσαν να χρησιμοποιηθούν για σιν συνεζητὴθη η σχεδιασθεῖσα γερμανοβουλγαρικη επίθεσις εναν­

τὴν καταληψη τὴς Κρητης». (Ἐνθ' αν.). τίον τὴς ελληνικης Μακεδονίας καί Θρακης· ὁ βασιλεύς Βόρις ύπε­

Σε δεύτερο σταδιο, ὴδη στις 4 Νοεμβρίου, ὁ Χίτλερ αφού αντιλη­ δειζεν ότι η καταστασις τῶν ὁδῶν, είς αὐτὴν την περιοχην, δεν ἐπε­

φθηκε την αποτυχία τὴς ίταλικης επιθεσεως, δὴλωσε στό επιτελεῖο τρεπε την συμμετοχην μεγαλων μοναδων πρὸ των αρχων του μὴ­

του ότι αὐτὴ ὴ πρωτοβουλία «ἦταν ὁπωσδὴποτε ενα λυπηρό σφαλ­ νὸς Μαρτίου». (Ἐ'νθ” άν., σ. 183). Παντως, ό βασιλεύς γνωρίζονταςμα ἐκ μερους τῶν Ἱταλῶν. Ποτε δεν εἶχε δωσει την αδεια στόν τό σημαντικό κύρος πού διεθετε τό μεγαλο σλαβικό εθνος στις καρ­

Ντουτσε για μια ανεςαρτητη ενεργεια παρομοίας φύσεως... Οί ”Αγ­ διες τῶν συμπατριωτών του, δεν ηθελε να ὑπογραιμει τό τριμερεςγλοι κατελαβαν την Κρητη καί τη Λὴμνο. Ώς ἐκ τούτου ὴ στρατη­ γερμανό­ιταλο­ιαπωνικό σύμφωνο της Ζΐης Σεπτεμβρίου 1940 πα­

γικη θεση τὴς Μεγαλης Βρετανίας στην 'Ανατολικη Μεσόγειο βελ­ ρα μόνο πριν ακριβως από τὴν επίθεση, δηλαδη όχι πρὁ τὴς επομε­

τιὼθηκε σημαντικα... Ὁ Φύρερ θεωρεῖ ότι οί ρουμανικες πετρελαιο­ νης ανοίξεως. Πραγματι, ὴ ἑλληνικὴ κυβέρνηση πληροφορουντανφόρες εκτασεις απειλουνται από τις βρετανικες δυναμεις στη Λη­ από τη Σόφια ότι ὴ σοβιετικη πρόταση περὶ συμφωνου αμοιβαίας

μνο. Συνεπῶς, εἶναι αναγκαίο να μεταφερθούν στὴ Ρουμανία, αμε­ συμπαραστασεως εἶχε στὴ Βουλγαρία «τεραστίαν απηχησιν, ἔνθα εξ

σως, αντιαεροπορικες ενισχύσεις, καταδιωκτικα καί καταδιωκτικα­ όλων πλευρῶν καταφθανουσι συστασεις πρὸς βασιλεα όπως δεχθὴ

βομβαρδιστικα αεροπλανα». (Ἑυθ' αν.). πρότασιν. “Η διεγερσις της ρωσικης φιλίας, ὡς μοι επεβεβαίωσε

Μετα τὴν αύξηση των γερμανικών δυναμεων στη Ρουμανία, ὁ χθες καί ὁ πρεσβευτὴς Ἀγγλίας [είς Σόφιαν], ἔφθασε είς ση μεῖον να

Χίτλερ περασε πολύ γρηγορα σε τρίτο σταδιο, διότι ὴ ιταλικη απο­ ανησυχὴ ἐνταῦθα τους φίλους της Άγγλίας, φοβουμενους σοβαραντυχία επιβεβαιώθηκε. Δὴλωσε σε μια ὁδηγία του προς τό στρατευ­ απόκλισιν πρὸς Ρωσίαν». (Ἐνθ' αν.).

μα, στίς 12 Νοεμβρίου 1940, ὴ ὁποία εξεθετε τις βασικες αρχες που Ἡ προσεκτικὴ αὐτὴ σταση του βασιλεως Βόριδος δυσαρεστησεεπρεπε να ακολουθὴσουν τα επιτελεῖα για τὴ συνεχιση του πολεμου τόν Χίτλερ ἐπειδὴ αὐτὸς ὴθελε, πρίν καταστρὼσει τα τελικα επιθετι­

86 87

κα του σχέδια έναντίον της Ἑλλαδος, να εἶναι απόλυτα βέβαιος ὅτι προσφορὰ η Βουλγαρία θα έχει αποδείξει μέ αναμφισβητητο τρόποἦ Ρωσία δὲν θα του απέκοπτε τη βουλγαρικη δίοδο την τελευταία ὅτι δέν έχει έπιθετικές προθέσεις κατα της Τουρκίας». (Ένα, αν., σ.στιγμη. Αύτό ακριβώς έξηγησε στίς 3 Δεκεμβρίου, στόν πρέσβη 184).της Βουλγαρίας στὸ Βερολίνο μέ την παρακληση να μεταβιβασει Ὁ φὸν Παπεν ἦταν πεπεισμένος ὅτι η Τουρκία θα ύπερασπιζε τόστον βασιλέα τα έξης: ‹‹Ἑφ® ὅσον οί Ρῶσοι ἐγνὼριζον ὅτι η Βουλ­ ί έδαφός της μέ τα ὅπλα έναντίον πασης έπιθέσεως, αλλα εξίσου βέ­γαρία δέν ἦτο μέλος τοῦ τριμερους συμφωνου, η Ρωσία θα προσε­ βαιος ἦταν πὼς δέν θα διακινδύνευε να αναμειχθεί στη σύγκρουση,παθει να έκβιαση την Βουλγαρίαν παντί τρόπῳ. Πρέπει να τεθῆ η έστω καί αν η Γερμανία ὲπετίθετο κατα της Ἑλλαὁος. °Η αποδειςηΡωσία ένὡπιον τετελεσμένου γεγονότος». (Ἐυθ' αν.). του δόθηκε στίς Ζ Δεκεμβρίου 1940, ὅταν η τουρκικη κυβέρνησηΆλλα οἱ φόβοι του Χίτλερ καθησυχαστηκαν χαρη στην αδεια δέχτηκε να προχωρησει σέ μυστικές διαπραγματεύσεις, χωρίς ναπού έδωσε ὁ βασιλεύς Βόρις σέ είδικές μοναδες τοῦ γερμανικού πληροφορησει τοὺς συμμἀχθυὲ τηςτγίὰ τὴ σὐνοθίίίι Υερμανοίουρίςί­στρατου να μπουν, μέ πολιτικη περιβολη, στη Βουλγαρία, από τό κού συμφωνου, δοθέντος ὅτι «η Τουρκία εύνοουσε την νέα ταζηΝοέμβριο ηδη, για να ὲγκαταστησουν κατα μηκος της βουλγαροελ­ στην Εύρὼπη, συμφὼνως πρὸς τας αντιληιμεις του Ἄςονος». (Ἐνθ'ληνικης μεθορίου ένα αντιαεροπορικό σύστημα συναγερμου, για αν.). 'Εαν τό σύμφωνο φιλίας μεταξύ τῶν δύο χωρῶν δέν ύπογρα­την πρόληψη ένδεχομένων αγγλικῶν αεροπορικῶν έπιδρομῶν κατα φηκε παρα έξι μηνες αργότερα, στίς 18 Ἱουνίου 1941, αὐτό έγινετῶν πετρελαιοπηγῶν της Ρουμανίας. λόγω της αποφασεως του Χίτλερ να παρατείνει τίς διαπραγματεύ­Ὁσο για την Τουρκία, τα αντιρωσικα της αἰσθηματα εἶχαν ανα­ σεις έως ὅτου όλοκληρωθεί ἦ κατακτηση τῆς Ἑλλαδος, αρκούμε­πτυχθεί σέ τέτοιο βαθμό μετα τό γερμανοσοβιετικό σύμφωνο της νος πρός το παρόν στη σιωπη ρη διαβεβαίωση της Τουρκίας ὅτι δέν23ης Αὐγούστου 1939 καί την αγγλο­γαλλο­τουρκικη συμμαχία θα αντιστεκόταν μέ τα ὅπλα σ' αύτη την κατακτηση.της 19ης 'Οκτωβρίου 1939, ωστε η Γερμανία να μην μπορεί πλέον "Υπολειπόταν η συνεννόηση μέ τη Γιουγκοσλαβία. Στίς 18να φοβαται μια τουρκοσοβιετικη συνεννόηση πού θα ἦταν αντίθετη Νοεμβρίου, ό Χίτλερ δέχτηκε στὸ Ὁμπερσαλτσμπεργκ (Ο1›ετεει1Ζ­στα βαλκανικἀ της σχέδια. Τὸ μόνο πράγμα, για τό ὁποῖο ὁ Χίτλερ Βοτε) τόν κόμητα Τσιανο καί του εἶπε ὅχι ὅτι θα είσέβαλε ὁπωσδη­ηθελε να εἶναι βέβαιος προτού λαβει την τελικη του απόφαση, ἦταν ποτε ο­την Έλλαδα, όπως γενικα πιστεύεται, βαοει της εξιστορη­ὅτι η Τουρκία δέν θα έπενέβαινε τη στιγμη της ἑγκαταστασεως των , σεως της συνομιλίας αύτης πού μας έδωσε ὁ Τσιανο, αλλα ὅτι «έανγερμανικῶν στρατευματων στη Βουλγαρία, καί της έπιθέσεως κατό­ εκείνος [ό Φύρερ] έπρόκειτο να προβεί σέ επιχειρησεις κατα τῶνπιν κατα της Ἑλλαδος. Για τό σκοπό αύτό ένθαρρυνε μια τουρκο­ ”Αγγλων στην Έλλαδα, θα τό έπραττε μόνον ἑαν εἶχε γι° αύτόν τόνβουλγαρικη προσέγγιση, καί αμέσως μετα την έπανοδο στην ”Αγ­ σκοπό, αφθονες στρατιωτικές δυναμεις στη διαθεση του... Δέν κατέ­κυρα από τό Βερολίνο του πρέσβεως του φόν Παπεν (νοιτ Ρερειι), στη μέχρι τωρα δυνατόν να καθορισθεί ποια θα ἦταν η αντίδρασηστίς 23 Νοεμβρίου, η τουρκικη κυβέρνηση, θεωρωντας ὅτι η Γερ­ της Γιουγκοσλαβίας... Πρέπει έπίσης να έπιδιωχθεί η συνεννόησημανία δέν εἶχε την πρόθεση να της έπιτεθεί, πρότεινε στίς 26 στη μέ την Τουρκία... Ἑαν οἱ Άγγλοι έγκαθίσταντο πραγματι στην Ἑλ­βουλγαρικη κυβέρνηση, η "Αγκυρα καί η Σόφια να διαβεβαιὡσουν λαδα, η Γερμανία θα προχωρούσε εναντίον τους μέ αποφασιστικέςη μια την αλλη ὅτι δὲν θα ἑπετίθετο η μία κατα τῆς αλλης. Ὁ φόν δυναμεις, απο τη Ρουμανία, μεσω της Βουλγαρίας„_ η μεταφοραΡίμπεντροπ (νοο Ιὶίρίσεοιτορ) γνωστοποίησε στίς 28 Νοεμβρίου τα έξαρτιόταν από τη σταση της Γιουγκοσλαβίας. Μέ αύτην την προο­παρακατω: «Νομίζω ὅτι θα ἦταν φρόνιμο για τη βουλγαρικη κυβέρ­ πτικη ὁ Φύρερ ρωτησε χωρίς περιστροφές τόν κόμητα Τσιανο τίνηση να απαντησει στην τουρκικη πρόταση μέ μια προσφορα συνα­ ταν έτοιμη η Ἱταλία να δωσει για να καταστησει τη Γιουγκοσλαβίαιμεως βουλγαροτουρκικου συμφὼνου μη ἐπιθέσεως. Μέ μια τέτοια ούδέτερη, προσθέτοντας ὅτι θα έπρεπε να προσφερθεί σ° αύτην την88

89

χώρα μιά εγγύηση του εδάφους της καί να τὴς δοθεῖ υποσχεση οτι την ακριβη ημερομηνία, τουλάχιστον τὴν κατα προσέγγιση, για τηνθα λάβει τὴ Θεσσαλονίκη». (Ἐνθ, αν., σ. 185). Ὁ Μουσσολίνι έδω­ έναρξη της εκστρατείας κατά της Ρωσίας, πρὶν μαλιστα αρχίσει τὴνσε τη συγκατάθεση του στὶς τελευταίες αυτές προτάσεις, στὶς 20 έπίθεση κατά της Ἑλλάδος. Ἡ επιχείρηση Μαρίτα ἐπροκειτο ν®αρ­Νοεμβρἰου_ . χίσει απο τη Ρουμανία, «πιθανώς κατα τον Μάρτιο» καί οσον αφορα

Τοτε πλέον, στὶς 28 Νοεμβρίου, ὁ Χίτλερ διεςηγαγε μυστικές την έπιχείρηση Βαρβαρόσσα, οἱ προετοιμασίες για την έναρξη τηςδιαπραγματεύσεις στο Μπέργκχοφ (Βετευοἱ) με τον Γιουγκοσλάβο έπρεπε «να συμπληρωθουν στὶς 15 Μαΐου 1941». Έπρεπε λοιπον τάυπουργὸ τῶν Ἑξωτερικῶν Τσίντσαρ ­ Μαρκοβιτς (Οἱιιοετ ­ Ματ­ παντα να τερματισθουν μεταξύ Μαρτίου καί Μαίου, να περιοριστεῖΚονίο). Προσφερε στους Γιουγκοσλάβους τὴ Θεσσαλονίκη καί τους στο έλαχιστο ο παράγοντας απροοπτων έζελίζεων διοτι, ὅπως τοπροτεινε τη σύναψη γερμανο­ιταλο­γιουγκοσλαβικου συμφώνου διευκρίνιζε ὴ οδηγία του Χίτλερ της 13ης Δεκεμβρίου, «μετά τηνμη έπιθέσεως. “Αλλα αυτος προσωπικά δεν έκρινε αναγκαῖο νά τους έκτέλεση της έπιχειρησεως Μαριτα, σκοπεύεται νά αποσυρθουν οἱζητησει προσχώρηση στο τριμερές σύμφωνο, ἐνῶ ο Μουσσολίνι, περισσοτερες απο τὶς μονάδες που θά έχουν χρησιμοποιηθεί καί ναστὴν ἐπιστολὴ του προς τον Χίτλερ της 22ας Νοεμβρίου, εἶχε θέσει τους δοθεῖ νέα αποστολή». (Οἱ δυο τελευταῖες λέξεις υπογραμμίζον­αυτὴ την προσχώρηση σαν ἔναν απο τους βασικους ορους της συγ­ ται απο τον ἴδιο τον Χίτλερ).καταθέσεώς του. Στὶς '7 Δεκεμβρίου η γιουγκοσλαβικη κυβέρνηση Παρα τὴ σχολαστικη ακρίβεια του σχεδίου, παρέμενε έντούτοιςγνωστοποίησε στον Γερμανο πρέσβη στὸ Βελιγράδι οτι ηταν ἔτοι­ ένα στοιχεῖο ανησυχίας πού έπισημανε ο Χίτλερ στὴν οδηγία του:μη νά συζητησει τη σύναψη του συμφώνου μὴ ὲπιθέσεως. Ὁ Χί­ «Ἡ γιουγκοσλαβικη στάση δεν μπορεῖ ακομη νά προβλεφθεί σα­τλερ, βλεποντας οτι το Βελιγράδι παρασυροταν στην παγίδα, διάλε­ φῶς». ῖΗταν πράγματι αυτο το μοναδικο απροβλεπτο σημείο, χάρηζε τη μέθοδο της ψυχρολουσίας καί γνωστοποίησε μέ ζερο τροπο στην απροσδοκητη μεταβολὴ της 2”7ης Μαρτίου, πού υποχρέωσεστὴ γιουγκοσλαβικη κυβέρνηση, στὶς 21 Δεκεμβρίου, οτι ο υπουρ­ τον Χίτλερ, την τελευταία στιγμη, νά περιλάβει στην επιχείρησηγος της τών “Εξωτερικών μαλλον δεν εἶχε καταλάβει καλά ο,τι του Μαριτα καί την εἰσβολη στὴ Γιουγκοσλαβία, η οποία ομως δεν κα­εἶχε πεῖ ο Χίτλερ καί οτι δεν επρόκειτο για τη συναψη ένος άπλου θυστέρησε την εφαρμογη της παρα γιά λίγες μέρες. (Στὶς 28 Ἰά­συμφώνου μὴ έπιθέσεως αλλα για την προσχώρηση της Γιουγκο­ νουαρίου 1941, ο Χίτλερ εἶχε υποδείξει ὅτι η επίθεση κατά της Ἑλ­σλαβίας στὸ τριμερὲς σύμφωνο. Φοβισμένη, η γιουγκοσλαβικη κυ­ λάδος θά γινοταν «γύρω στὴν 1η ”Απριλίου››).βέρνηση βρέθηκε πλέον στη θέση του αἱτουντος καί έκανε ο,τιηταν “Απο τὶς 13 Δεκεμβρίου 1940, ημερομηνία της αποφάσεως, ώςδυνατον γιά νά συναντηθεῖ ἐκ νέου μὲ τον Χίτλερ καί νά σύμφωνη­ τὶς 6 “Απριλίου 1941, ημερομηνία της εἰσοδου τών γερμανικώνσει μαζί του στρατευμάτων στο έδαφος της, η Ἑλλάς βρίσκεται σε θέση καταδι­

Μέ τον τροπο αυτο, καί αφου έπιτεύχθηκαν οἱ προκαταρκτικοὶ ο­ κης, της οποίας η θανατικὴ αποφαση έκδοθηκε ηδη, αλλά την α­ροι, στὶς 13 Δεκεμβρίου, ὁ Χίτλερ πέρασε στο τέταρτο καί τελευ­ γνοεῖ μέχρι τὴ στιγμη της ἐκτελέσεώς. Θα ζησει τέσσερις αγωνιώ­ταῖο στάδιο της τελικης αποφάσεως για την εἰσβολη στην Ἑλλάδα. δεις μηνες, διαβλέποντας οτι το μοιραῖο τέλος ηταν το πλέον πιθα­Ἡ εκτέλεση αυτης τῆς έπιχειρησεώς αποτελούσε έπίσης ένα προκα­ νὸ ένδεχομενο, αλλά ελπίζοντας παρ° ολα αυτά. Θά μπορουσε αρα­ταρκτικο βημα για την εὶσβολὴ στὴ Σοβιετικη Ένωση, η οποία γε νά κινηθεῖ καλυτερα απ° ο,τι ἔπραζε γιά νά αποκρούσει τον κίν­αποφασίστηκε πέντε μέρες αργοτερα, στὶς 18 Δεκεμβρίου, μὲ τὴν δυνο; Μέ άλλα λογια, έαν η υπηρεσία πληροφοριών της, η έκείνηυπογραφη της έπιχειρησεως Βαρβαρόσσα. Ἡ σχολαστικοτητα με του "Αγγλου προστάτου της, εἶχε λάβει γνώση του κειμένου τηςτην οποία ὁ Χίτλερ έτοίμασε την εκστρατεία του κατα της Ἑλλάδος έπιχειρησεως Μαριτα καί γνώριζε τὶς ακριβεῖς σχέσεις της Γερμα­ἦταν απαραίτητη, ἐπειδὴ εἶχε φτασει μέχρι του νά καθορίσει, αν οχι

90 91

νίας με τη Βουλγαρία, την Τουρκία καί τη Γιουγκοσλαβία, η Ἑλ­ νοβαν, απεσταλμενος τῶν Άγγλοσαξονων στα Βαλκανια, εἶχε τηνλας θα ἦταν αραγε σε θεση να ενεργησει διαφορετικα; αφελεια να τον εμπιστευθεῖ: «Ὁ Βασιλεύς μίλησε εἰρωνικα για την

“Η παρακολούθηση απο την κυβερνηση των 'Αθηνῶν τῶν κινη­ επίσκεψη του "Αμερικανού συνταγματαρχου Ντονοβαν πού τουσεων τῶν βαλκανικῶν γειτονων της, της Γερμανίας καί της Σοβιε­ απεδειξε για μια ακομη φορα σε ποιο βαθμο εἶναι πολιτικα αφελείςτικῆς Ένωσεως, εγινε σε στενη συνεργασία με τη μονη πραγματικη οἱ Ἀμερικανοί. Ὁ Ντονοβαν δεν εχει την παραμικρὴ ἱδεα για τίςτης σύμμαχο, την Ἀγγλία, καί οἱ δύο χωρες ανταλλαξαν ολες τίς πολιτικες συνθηκες καί την ἱστορία τῶν Βαλκανίων καί αύτα τα θε­σχετικὲς πληροφορίες τους. Στο διπλωματικό πεδίο οἰὲπαφὲς μετα­ ματα εξαλλου δεν φαίνεται να τον ενδιαφερουν καθολου». (Ἐνθ'ξύ τῶν δύο κυβερνησεων ἦταν καθημερινες. Ένας σωρος απο εγ­ άν” σ_ 189, σημείωση 37)_

γραφα κυκλοφορούσε καί προς τις δύο κατευθύνσεις μεταξύ Λονδί­ Γύρω στις 10 Φεβρουαρίου 1941, εγινε φανερο οτι οχι μονο τανου καί Ἀθηνῶν, καί οἱ συναντησεις μεταξύ “Αγγλων καί Έλλη­ γερμανικα στρατεύματα θα εμπαιναν στη Βουλγαρία, αλλα καί οτι ηνων ηταν συχνοτατες. χωρα αύτη δεν θα αντιστεκοταν. Παρ° ολα αύτα ὁ βασιλεὺς Βορις

Ὁ βασιλεύς Βορις εἶχε δίκιο να μὴ θελει να ύπογραψει το τριμε­ προσπαθησε μεχρι τελους να ξεγελασει τούς παντες.ρες σύμφωνο, παρα μονο την τελευταία στιγμη, ακριβῶς πρίν ἑκτε­ Ἡ ελπίδα να αντιταχθεῖ η Τουρκία στὴ γερμανικη καθοδο προςλεστεῖ το εἰσαγωγικο τμῆμα τῆς ἐπιχειρησεως Μαριτα, το ὁποῖο συ­ το Αἱγαῖο πη ρε λίγο περισσοτερο καιρο να εξατμιστεῖ _ διη ρκεσενίστατο στην καταληψη της Βουλγαρίας, την 1η Μαρτίου 1941. μεχρι την ημερα της τουρκοβουλγαρικης δηλωσεως της 17ης Φε­Πραγματι, μεχρι τὶς αρχες Φεβρουαρίου, Έλληνες καί ”Αγγλοι εμε­ βρουαρίου 1941 _ εφοσον οἱ Τούρκοι, απο το 1930, ἦταν στεναναν ακομη με την ελπίδα οτι αύτη η χωρα δεν θα εφτανε μεχρι ἐκεῖ. συνδεδεμενοι με τούς Έλληνες με πολλα σύμφωνα. Ὁ πρωθυπουρ­

Στίς 20 Δεκεμβρίου, η Βουλγαρία βεβαιωνει τὴν Έλλαδα οτι γος Ἱσμετ “Ινονού εἶχε πραγματοποιησει καινούριο ταξίδι φιλίαςαπέρριψε τὶς προτασεις τοσο του Βερολίνου οσο καί της Μόσχας, στὴν Ἀθηνα, τον Μαιο του 1937, πού διακρίθηκε απο εντονο αἴ­δτι «εχει ηδη στρεψει προσοχην της είς βελτίωσιν σχεσεὼν της με­ σθημα αλληλεγγύης μεταξύ τῶν δύο λαῶν.τα Τουρκίας καί οτι σχετικαἰ συνομιλίαι, καθ® α γνωρίζει, εύοδουν­ Ὁ Ἀτατούρκ ποὺ δεν εἶχε μπορεσει να ερθει, εἶχε τηλεφωνησειΤαω­ (Ένα ἄν­› 9­ 187) Ἡ Άγγλἰαι 11 9119191 ἀπὸ καιρό ὡθουσε Έἠ απο την “Αγκυρα στον Μεταξα, την ὥρα που ὁ τελευταίος γευματι­Σὁφια να συνεννοίιθεἴ μὲ Τὴν ἩΑΥΚὉΡΟΜ μὲ Τὴν ἐλπἰδαι 1199 δὲν εἶχε ζε με τον Ἱνονού, στίς 25 Μαίου 1937, καί του εἶχε πεῖ: «Τα σύνορασβησει ποτε, να συγκροτησειεναν βαλκανικο συνασπισμό κατά της μας εἶναι κοινα καί αἱ δυναμεις αἱ ὁποῖαι τα προασπίξουν εἶναιΓερμανίας, αλλα πού αγνοουσε οτι, απο τίς 28 Νοεμβρίου 1940, ο ενιαῖαι καί αχὼριστοι». (Ι. Μεταξας, Το προσωπικό του ἠμερολόγιο,φον Ρίμπεντροπ βοηθούσε μια τετοια προσεγγιση, ἱκανοποιεῖται ενα' αν., τομος 4ος, σ. 275). Στον Ἱνονού εἶχε προσθεσει οτι η συ­απο το νεο αύτὸ καί ελπίζει να ύποβοηθησει «μίαν αναλογον καί νεννοηση της Τουρκίας με την Έλλαδα «θα εἶναι παντοτινη». (Ἐνθ'παραλληλον κίνησιν μεταξύ Γιουγκοσλαβίας καί Βουλγαρίας». αν.).(Ἐνθ' ἀν.). Τον Ὁκτωβριο του ίδιου ετους, τον Μεταξα τον εἶχαν κι αύτον

Ὁσο για τον βασιλεα τῆς Βουλγαρίας, ίδού τί ελεγε στὶς 26 Ἱα­ υποδεχτεί στην Ἄγκυρα. Το επομενο ετος, με την πρωτοβουλία τηςνοοαρίοο 1941 στους Γερμανοος φίλους του, σχετικα μὲ τον Οὐίλ­ Τουρκίας, οἱ δύο κυβερνησεις εἶχαν αποφασίσει να συσφίξουν ακο­λιαμ Ντονοβαν (9ί|ἰΙ1ἰειιι 1. Ποιιονευ) πού τον Ἱούλιο του 1941 θα μη περισσοτερο τίς σχεσεις τους καί γι' αύτον τον σκοπο ο Τξελαλγίνει ὁ αρχηγος της Ἀμερικανικης “Υπηρεσίας Πληροφοριῶν καί Μπαγιαρ (Οε1ε1 Βεγετ), διαδοχος του Ἱνονού στην πρωθυπουργίαΠροπαγανδας (ΟΠιοε οί τ1ιε (ῖοοταίιιετοτ οί Ιιτϊοτιτιετίοιτ) που μετο­ απο τις 25 'Οκτωβρίου 1937 (ὁ Ἱνονού εἶχε παραμείνει επικεφαληςνομαστηκε αργοτερα Ο.$.3. (θίῖιοε οί διτετεςἰο Βετνἰοεε). Ὁ Ντο­ της τουρκικης κυβερνησεως απο το 1925 μεχρι το 1937) εἶχε μετα­

92 93

βεῖ στὴν `Αθηνα καί εἶχε ὐπογραιμει με τόν Μεταξα, στις 27 Άπρι­ δηλώνει στόν Έλληνα πρεσβη στὴν Άγκυρα, τόν Ραφαηλ, ότι «οὐ­λίου 1938 μια «πρόσθετη συνθηκη» συμμαχίας στην ἑλληνοτουρκι­ δεν στοιχεῖον ὐπαρχει πεῖθον περι πραγματικης προθεσεως Γερμα­κὴ συνθηκη φιλίας, οὐδετερότητας, συνδιαλλαγης καί διαιτησίας νίας να αναμειχθη εἰς την ελληνοϊταλικὴν ρηξιν... Κατα ἐνταῦθατης 3Οης Ὁκτωβρίου 193Ο καἰ στὸ ἑλληνοτουρκικὸ σὐμφωνο εγ­ αντιληψεις [Ἀγκὐρας] εκεῖνο τό ὀποῖον απασχολεί σημερον τηνγυησεως της 14ης Σεπτεμβρίου 1933. Γερμανίαν εἶναι εσωτερικὴ εν Ἱταλία καταστασις». (Δημ. Κιτσίκης,

Διαπιστώνοντας αὐτὴ τὴ φιλία ὁ Νικόλαος Τιτουλεσκου, ό ‹‹Ιιτ1`οτιηειτ1οη ετ αεοίείοιι», ἐίνθ' άν., σ. 192).πρώην Ρουμανος ὐπουργός τών Ἑξωτερικών, εἶχε δηλώσει πώς δεν Στίς 10 Ἰανουαρίου, ἐνῶ οἱ διπλωματικοί εκπρόσωποι της Ἑλ­γνώριζε φιλία πιό εἰλικρινη, πιό γόνιμη, πιό όμορφη από τη φιλία λαδος καί της Ἀγγλίας προσπαθοῦν να προειδοποιησουν την τουρ­ποὐ σφιχτοεδενε τὴν “Αγκυρα με την Άθηνα. Στὴν ἑλληνικὴ κοινη κικη κυβερνηση για τόν κίνδυνο μιας γερμανικης καθόδου δια τῆςγνώμη ἡ Τουρκία εἶχε μεγάλη ττἑρασττ Παραδείγματος χἀρῃη ὅταν Βουλγαρίας, διαπιστώνουν «αίσιοδοξ,ίαν, ητις παντοτε μεν χαρα­οἱ Έλληνες κατέλαβαν από τοὐς Ἱταλοὐς την Κορυτσα στην Ἀλ­ κτηρίζει ατμόσφαιραν ενταῦθα [στὴν ”Αγκυρα], αλλ® ητις ἴσως καταβανία, στις 22 Νοεμβρίου 1940, ό λαός γιόρτασε τὴ νίκη στὴν την παροῦσαν στιγμην εἶναι ὀλίγον ὐπερβολικὴ, εκτός εαν αύτη εμ­Ἀθηνα παρελαὐνοντας στους δρόμους με ελληνικες καί αγγλικες φανιζεται από συστήματος». (Ἐνθί αν., σ. 193).σημαῖες, αλλα καί τουρκικες επίσης· (βλεπε σχετικη φωτογραφία Τὴν ἴδια εποχη, η Τουρκία αφηνει να γίνει πιστευτὸ ότι εαν, πα­στό Τἰτε Ξρἰιεκε τοῦ Λονδίνου, της 11ης “Ιανουαρίου 1941). Αὐτὴ η ρα ταῦτα, η Γερμανία εἰσεβαλλε στόν ὐπόλοιπο χώρο των Βαλκα­φιλία θα εσπρωχνε αραγε τὴν Τουρκία μεχρι τοῦ σημείου να δεχτεῖ νίων, θα επενεβαινε με τα όπλα: «Ἑν τῶν κυριωτερων μου μελημα­να πεθανει μαζί με την Ἑλλαδα κατω από τα χτυπηματα της γερμα­ των ­ τηλεγραφεῖ ὁ πρεσβης της Ἑλλαδος στην "Αγκυρα στίς 15

νικης επιθεσεως; Ἡ Ἑλλας παντως συνειδητοποιοῦσε ότι ὴ Τουρ­ “Ιανουαρίου ­ κατα τας τελευταίας ταὐτας ἑβδομαδας ὐπηρςε νακία φοβόταν εξίσου τη Σοβιετικη Ἑνωση, τόν ἰσχυρὸ βόρειο γείτο­ εξακριβώσω κατα τό δυνατόν ποία θα ητο η στασις της Τουρκίαςνὰ της­9 όσο κατ τὴ Γερμανία καθ® όλας τας πιθανας περιπτώσεις. Ἑπωφεληθην πασης εὐκαιρίας

“Αν η βρετανικη στρατιωτικη βοηθεια πρὸς την Τουρκία καί τὴν πρὸς τοῦτο, νομίζω δὲ ότι εξ όσων επίσημοι κύκλοι εξωτερικεὐουν,Ἑλλαδα ἦταν ἐπαρκὴς καί αν μια συνεννόηση με τη Γιουγκοσλα­ περιπτώσεις καθόδου Γερμανίας και ενεργειαι αὐτῆς καθ" ημών, με­βία επετρεπε τὸν σχηματισμό ἑνὸς βαλκανικοῦ μετώπου ποὐ θα τα Βουλγαρίας ἢ μόνης, θα προκαλεση αναμειξιν Τουρκίας είς πό­αποτελουσε φραγμὸ στὴ γερμανικὴ καθοδο, τότε η Τουρκία, διαπι­ λεμον. Ρητῶς ὲλεχθη είς πρεσβευτὴν Άγγλίας, με εςουσιοδότησινστώνοντας ότι ὁ αγώνας δεν ἦταν εκ τών προτερων χαμενος, θα εἶ­ τηλεγραφηση καὶ Κυβερνησίν του, ότι ενεργεια Γερμανίας μετα ἢχε πτθανῶς ττολεμὴσετ στὸ ττλευρὸ της °Αγγλίας καί της Ἑλλαδος. ανευ Βουλγαρίας σημαίνει δια Τουρκίαν πόλεμον καἰ τοῦτο μοἰ“Αλλα επειδη γνώριζε η Τουρκία ότι αὐτοί οἱ όροι δεν ἐκπληρώνον­ ἐπεβεβαιώθη ὐπό κ. Σαρατσογλου [δίὶκτίὶ 8ετεοοἑ1ιι, Τοὐρκου ὐ­ταν οὔτε και επρόκειτο να εκπληρωθοῦν, προτίμησε, για να δικαιο­ πουργοῦ τών Ἑςωτερικών]... Προχθες ακόμη... μοι ανεκοίνωσενλογησει την αποχη της, να προσποιηθεῖ, αφ° ἑνὸς ότι ὐποτιμα τὸν οὐτος ότι και απλη κατοχὴ Βουλγαρίας θα εσημαινε πόλεμον διακίνδυνο μιας γερμανικης καθόδου καί αφ® ετερου να μεγαλοποιησει Τουρκίαν, τοῦθ® όπερ αποτελεί ἴσως ὐπερβολην, αλλα δεικνὐειτόν ρωσικό κίνδυνο, με σκοπό να ὐπερβαλει στην απογοητευση της δπωσδηποτε ποία η στασις τῶν ἐνταῦθα πνευματων... Εἶμαι [όμως]μπροστα στην αρνηση της Γιουγκοσλαβίας να συνεργαστεῖ μ° αὐ­ ηναγκασμενος να διατυπώσω καἰ μικραν τινα επιφὐλαςιν». (Ἐνθ”την εναντίον της Γερμανίας, ενώ προαισθανόταν καθαρα ότι θα ὐ­ ἄν).πηρχε μτἀ τἑτοτα αρνησττ Στίς 15 “Ιανουαρίου παντοτε, ὁ Σαρατσογλου ­ μετα τὴ συνομι­

Στις 8 'Ιανουαρίου 1941, ὁ Τοῦρκος ὐπουργὸς τών “Εξωτερικών λία του με τὸν φον Παπεν, κατα τὴ διαρκεια της ὁποίας ὁ τελευ­

94 95

_ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ λεγραφει ο Ραφαηλ στην Αθηνα στις 6 Φεβρουαριου _ ο συνταγ­ταιος αφησε σαφως να εννοηθει οτι η Γερμανια ετοιμαζοταν να επι­ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ματαρχης απεκομισε ἐντυπωσιν απολυτου πιστεως εις στασιντεθει κατα της Ελλαδος, για να αντιμετωπισει μια ενδεχομενη απο­ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ Του κια ει συ α ικ ν αυτ υπο εωσιν... ο συνταγ αταρχης. ~ . ι . _ ι ± Ρ (Ξ § μμ λ η ηἔ λρ μβαἶη (ἕγἠἕκων σἙἔατευΗαι)ων_ Ϊδιἔξε παρα_ ταυτα νἶ ειναι και διεπίστωσεν ὅτι, ἐν περιπτὡσει ἐπιθἐσεως κατ® αὐτῆς, η Τουρκία θα

πα_ιΓαισι0 (ἴξοα « δ πη ρεἶσ η κ τφν ιαβἶβαἕἕἶἶφἔ τοἕ πρεηἶευ­ αμυνθη καἰ ὅτι ἐν περιπτωσει διελεὐσεως τῆς Γερμανίας δια Βουλ­Έου φμαηας _ ιἦρωταται 0 πρεσβηετηἕ α ος _αφαη _ γαρίας προς ἐπίθεσιν καθ° ημων η Τουρκία θα παρεμβη». (Ἐνθ'ἱὁ ὁποιο εἰ ε δια ευσει ὅτι οἱ Γε ανοι θα διεσ ι αν τ Βουλ α­ . 3. . . . ςθ ι 7 . . .

9 χ Ψ ρμ χς η Υ αιι). Παντως, σ' αυτο το τελευταιο σημειο, φαινεται πως ο Ντονο­ρία], ἢ ῆρςατο πλεον [να ἑνδίδη] εἰς ἐπικρεμαμενον γερμανικὸν κίν­ βαν δὲν υπῆρξε τόσο κατηγορηματικὸς ἐὰν πιστέψουμε ἕνα τηλϋ

δυωἶν [κατα ως ιῖουἶκιαςμ Δεν_παρΪλ_ειψα ομως και παλιν να εμ­ γραφημα του Ἑλληνος πρεσβεως στὸ Λονδίνο: «Κατα πληροφο­φανισω ζωηραν την απειλην»” (Ενθ αν). ρίας ληφθείσας είς Ροτεἰςιι Οίίιοε περί συμπερασματος συνομιλιών

Λίγες μερες αργοτερα κατἑφθανε απο τη Βουδαπέστη στὴν ἐλλη­ συνωγματἀρχου Ντὀνοβαν ἐξἀγεῖαι ὅτι ἡ Τουρκία θὰ τηρὴσηνικὴ κυβέρνηση μιὰ εἴδλιση ὅῃ καῖὰ Έὴ γνώμη ΟὐΥΥρ1κῶν ίίπολιτι” αναμφιβολως τας συμμαχικας αὐτῆς υποχρεώσεις καὶ ὅτι πολιτικὴκῶν καἰ στ ατιωτικῶν» π οσωπικοτ”των ” ε ανικ` ἐπίθεσ κα­ . ~ ­ε ~ . . .. . Ν . .

_ ρ ._ ρ η ζηἴ ρμ η αυτης ειναι καθαρως αμυντικη. Οσον αφορα περιπτωσιν διελευ­τα της Θεσσαλονικης ηταν αναποφευκτη, η δε Γερμανια πιστευε οτι . . . . , , . ι . . ._ _ _ σεως Γερμανιας δια Βουλγαριας και ἐπιθεσεως καθ ημων υπο μο­η Βουλγαρια δεν θα ηταν αντιθετη στη διαβαση των γερμανικων _ _ . . _ .

_ _ _ _ _ _ __ _ _ _ νων των γερμανικων δυναμεων, πληροφοριαι του Ροτειςιι Οίίιοεστρατευματων απο το εδαφος της και οτι εφοσον η Σοφια δεν συμ­ . . _ _ . . .

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ δεν φερουσι συνταγματαρχην Ντονοβαν ως πεισθεντα περι τουρκι­μετείχε στον πολεμο_ «η Τουρκια δεν θα εκινειτο». Αυτο δεν εμποδι­ _ _ _ _ _ . , ,

_ _ _ _ _ _ _ _ _ κης, εν τοιαυτη περιπτωσει, ἐπεμβασεως». (Ενθ αν.).σε τον ανταποκριτη των Τιπιεε στη Σοφια να γραφει στην εφημερι­ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ Η αποστασ εταξυ των δηλωσεων στον τυπο και της πραγματι­6 τ ρα Ω_ η μα του (Τἰιε Τιιπεε, Λονδινο, 5 Φεβρουαριου 1941) οτι η «βουλγαρι κης στἀσεως Έῶν ἰθυνὀνῖων ἦταν μεγάλη. .Η ,Αθηνα πληροφορευ

κὴ τραγωδἰα» θὰ ξεσπουσε ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ἡ κυβέρνηση της Σὀ_ ται στις 11 Φεβρουαρίου: «Ὁ μεν τουρκικὸς τυπος αναγραφει ὅτιφιοἑςἦ θα λαβἕινξ επἐσἔμη ὁἴαἔοἔἔωση Αγκυρας οτἶ η τοἶρἶικη εὐθὺς ὡς εἶς Γερμανος εἱσβαλη εἰς Βουλγαρίαν, ἡ Τουρκία θα εξελ­κυ ερνηση α εω ο σε τη ια αση ενων στρατευματων απο το Θ . . _ ι . ­ ι ­ .

__ _ _ η εις πολεμον, ὁ αρχηγος ομως του τουρκικου Γενικου Επιτεβουλγαρικο εδαφος ως επικινδυνη για τα τουρκικα συμφεροντα και χεἱου Στρατου [ὁ στραταρχης Φεβζη Τσακμακ ­ Ρεντί ς)εΙ‹υ·ιε1‹]θα ἐπενεβαινε στρατιωτικῶς. Ἑςαλλου, ὁ Έλληνας στρατιωτικὸς ἀποκροὑει πόλεμον κατὰ της Γερμανίας, ἐκτὸς ἐὰν προσβληθη ἀμἐ_

ἀκ(ἶλουθος_σΤὴν Αγκἔηπἶ πίστεΕ)ε® σ_τἰς 16 ἔανουἕιρίοιἕ έτι «τὰ αι­ σως Τουρκία». (Ἐνθ' αυ.). "Οταν ὁ πρέσβης της Ἑλλαδος ζητα απὸσθηματα των τουρκικων ηγετικων κυκλων, οσον αφορα την γερμα­ τὸν Τουρκο πρωθυπουργὸ Ρεφἱκ Σαϊντὰμ (ΒΘΠΚ 88Υὀ8ΠἹ) ἐξηγἠ­

­ εν 5 ¬ ' Ξ' ' 5 ~νικηην εισοδονθεις τη~ν Ιἶουλγαριαν: ειναι διτἔμοιρασμενα­ Βερν σεις, «πλεον ἢ απας καὶ παρα τας αντιθετους ἐκ προθεσεως διατυ­ιαἶι εξ αιἶτωἕ εωρουἶθ οτι (ἶυτῇ η Ψεργεἔα α πἶριεκἶωιεἶ η Ίιαπειη πωθείσας αντιρρήσεις μου, μοἰ υπεγραμμισεν πεποιΰησίν του ὅτι ηλην κατα της Τουρκιας και θα καθιστα αναγκαιαν την εισοδον της Γερμανία δὲν θὰ προβῆ εἰς ἐνἐργειἀν ἐν Βαλκανίοιςη παρὰεἰς τον πόλεμον, αλλοι παλι θελουν να αναμένουν καἰ να ἴδουν αν η νομενικὰς ἐῖοιμασίαα αἴτινες ἄλλο καλὐπτουσι» ‹Ἐνθ, άν

Τουρκία θὰ καταστη στόχος ἐπιθἐσεωφ” (Ἐνθ, άν” σ” 19Δ)” 195). Τὸ ὅτι ὁ ἴδιος ὁ πρωθυπουργὸς ἑκστομίζει αατα στις 12.:Φε­“Η κ ίσ του Ά ε ικανου συντα ατα ου Ντὁνο ανὀ ὁποιο . , . . . _ ε .

_ρ η ρ _γμ ρχ β ._ 9” βρουαριου, αποδεικνυει σε ποιο σημειο οἱ Τουρκοι ἦταν αποφασι­συνεχιςοντας την αποστολη του στις βαλκανικες πρωτευουσες, ειχε . . . . . . .σμενοι να δικαιολογησουν την αποχη τους προσπαθωντας συστη­

τασει στ`ν Του κία ῖταν ὅπω ἐκείν πε ἱ του ασιλεω τ” . _ . . .. . . Ϊ . . . .φ η ρ ® η ® ς η ρ β ς ης ματικα να γινει πιστευτη, παρ® ολες τις αντίθετες ενδειςεις, η απου­Βουλγαριαἕζἱκαῖη να αἶἱοιξοιμισει τὴν εῖἶαγρυπἶἔησῖ] των Συμμω σία γερμανικου κινδύνου. Ἑξαλλου, στὸ Λονδίνο εἶχαν αρχίσει ναχων: «Κατα ενταυθα 1 στην Αγκυρα] επίσημους ομιλιας του ­­ τη­

9796 7

αντιλαμβανονται το οτοαττΪντιμα› και α ἑλληνικὴ ττοοοβοια οτο ”Οταν στὶς 6 “Απριλίου ἡ Γερμανία ἐπιτέθηκε κατα της "ΕλλαδοςΛονοινο τιιλενοαοιιοο οταν κοβἐονιιοὴ τιιτ οτἰἑ 16 Φτβοοοαοιοο ος καὶ της Γιουγκοσλαβίας, ἡ αγγλικη κυβέρνηση προέβη στὶς 8 τοῦτι το Ροκοἶἔιτ Οαῖοο τηο εἶχε οτιλτοοοι παο ιτννιοοιἔοοοι οτι ἐκοιιλοο· μηνος στο κατωθι διαβημα: «Πρεσβευτης Άγγλίας, ἐντολη Κυβερ­ται ἐν Ἀνκοοα φαινομενικα τιτ αἰοιοοοἔιαι αλλο οτι τοαον αἱ ἐντεο­ νησεως του, έξέφρασε σημερον είς τον κ. Σαρατσογλου την βαθεῖανθτν μτταοιοομτναι ατο τοοοκικὴν κοβοονιιοιν ττλιι οοοο οιαι οοον και απογοητευσιν ἦν προξενεί πολιτικὴ ῆν ακολουθεί τουρκικὴ κυβέρ­ἐκτἴναι αἑ λαμβαναι αοττι ἐκ τηίἐ ἐν Βοολναοια [οιττλοαματικητἑ] οττιιτ νησις, καθ" ῆν στιγμὴν Γερμανία έπιτίθεται κατα της “Ελλαδος καὶοοοιαἐ τιιτι οον εἶναι οονατον να αφὴοτοοι τοοἐ ἐν Ἀνκοοα ἐν ττλα­

Δ Γιουγκοασλαβίας καὶ έτόνισε ποίαν θλιβεραν ἐντὐπωσιν προξενεῖντα ιτοοι τῆο ον Βοολγαοια ττμανματικοτιιτοἐα (Ένα, αν­λ πανταχου τοιαὐτη στασις Τουρκίας. Ἑν συνεχεία ἑζητησεν οπως

Σχετικα μὲ τον οττονοαφτι οταν Ἄνκοοα τηἑ κοινητ τοοοκοβοολ­ τουρκικὴ κυβἐρνησις διακὀιμη διπλωματικας σχέσεις μετα Γερμα­Υαοικητ οτιλτοοοτοο τηἐ Πτιἔ Φοβοοοαοιοοι μια οὴλτοοιι τιοο ατταοαιτ νίας καὶ Ἱταλίας, ίνα δια τρόπου τουτου έκδηλωση αλληλεγγὑηνἔο οτον Χιτλτο οτι τα Τοοοκια οὲν θα οττανἑβαινο οτα Βοολναοια ο· αὐτῆς προς 'Ελλαδα καὶ Γιουγκοσλαβίαν καὶ ανυφωση το φρόνηματαν θα ἔμτταιναν τα νοομανικα οτοαττομαται ο φον Πατττν ἔνοαινο των δόο μαχομένων χωρων». (Ἐνθ' αν., σ. 196). Ἡ Τουρκία αρνη­ατιἑ 20 Φεβοοοαοιοα μιλὡνταἐ για τα οονανττιοἠ τοο μὲ τον Σα­ θηκε. Τέλος, όταν στὶς Ι7 "Απριλίου ἡ Βουλγαρία πηρε την αδειαοατοονλοα οτι τι αι αννλικαι ἐττικοιοτιἐι [ττοο αφοοοοοαν αὐτὴ ταν απο το Βερολίνο να καταλαβει, πίσω απο τα γερμανικα στρατεύμα­οττονοαοὴ] οον οοαινοντο να τον ατταοχολοον [τον Σαοατοονλοοί­ τα, την ἑλληνικὴ Θρακη καὶ τὴ γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία, ὁ Με­Πιοττοω μαλλον οτι θοοαοοἴ οτι τι οἠλοαοιο αοτὴ εἶναι ανα ιτοοοφοτ νεμεντζίογλου (Μεηοιμοοοἰοὲιμ), γενικος γραμματέας του τουρκι­οον οιτλον κατα τητ αννλικηἐ ιτιοοοω€»­ (Ένα, ανα­ Άλλα οσον ι κου ὑπουργείου τῶν Ἐςωτερικῶν απαντησε στον Ραφαηλ οτι «ανε­αοοοα αὐτὴ τα οομφτονια ττοο ἔοτοοο το ττοαοινο φῶτ οτον Χιτλτο γνωρισε μὲν ὅτι παρεβιασθη ῆ τουρκοβουλγαρικὴ δηλωσις (τηςντα τὴν καταλτιιμιι τηἑ Βοολναοιαα ια τοοοκικὴ κοβοονιιοιι τιοο· Ι7ης Φεβρουαρίου) αλλα προσέθηκε ότι αν Τουρκία ἐςεδηλου του­σποιηθηκε δτι τῆς αποδίδει μηδαμινὴ σημασία. Παντως, ὁ πρέσβης ως δὲν θὰ εἶχε μέσον κμμὡσεωῳ (Ένα, αμ).τηο Τοοοκιαἐ στο Μοοχα καταοικαοα τα οὴλοαοιι και τιιλονοαφτιοτ Το πρῶτο αρθρο αὐτῆς τῆς δηλὡσεως καθόριζε: «Ἡ Τουρκία καὶοταν κοβοοντιοτί τοο οτι τα οτιονοαφὴ τιιτι ττοο ἔνιντ αντικειμενο ἐκ· η Βουλγαρία θεωρουν, ὡς αμετακίνητον βασιν τῆς έςωτερικης πο­μτταλλεοοεοαἑ απο τα ναομανικὴ ττοοττανανοα› εἶχε αττοθαοοονει αο­ λιτικης των, τὴν αποχὴν απο καθε ἐπίθεσιν». Το Σύμφωνο Βαλκανι­τοοο ττοο οο θἐλανο τα Χιτλοοικὴ ντκιι· Ὁοο ντα τον ττοοοβιι τηο κῆς Συνεννοησεως τῆς 9ης Φεβρουαρίου Ι934 παραβιαζόταν ἐπί­Τοοοκιατ οτα Σοφιαι ττοοτιμιιοο να ιταῖ τὴν αλὴθτια νοοω τοο¬ και σης, έφόσον το τρίτο αρθρο του συνημμένου πρωτοκόλλου του κα­αοτο ἑνοχλιιοο πολο τον Σαοατοονλοο­ Ὁ ὲκττοοοοαίτοἐ τηα Τοοο· θόριςε: «Ἑαν μία ἐκ τῶν ως ανω συμβαλλόμενων πλευρῶν πέση θυ­κίας ­ παρατηρουσε ο Έλληνας συναδελφός του στη Σόφια, ‹‹λέ­ μμ ἐγ­μθἐσεως ἐκ μέρους οὶασδηποτε αλλης μη βαλκανικῆς δυνα­νει απο τινοἑ ἐνταῦθα­ αντττιοολακττοἐι οτι τα Τοοοκια οαν θα βοηθα· μεως καὶ έαν βαλκανικον κρατος συμμετασχη είς αὐτὴν την έπίθε­οτι τὴν Ἑλλαοα­Η Σταοιτ αοτιι ιτοοαβοοτοο Τοοοκιαἐ [εἶναι] ἐκ οια­ σιν, εἴτε ταυτοχρόνως εἴτε αργότερον, το Σὐμφωνον Βαλκανικῆςμοτοοο αντιθοτοἑι τιοοτ οταοιν τοο μολοι τηο οττονοαοηο τῆτ βοολς Συνεννοησεως θα τεθῆ εἰς πληρη ἐφαρμογην ἔναντι αὐτοῦ του βαλ­ναοοτοοοκικητἐ οιιλτοοοιο9­­­ Ἑμφανιζοι ἐνταῦθα ττλἠ οιι μεταοτοο· κανικου κρατους». Άλλα, στὴν πραγματικότητα, το πνεῦμα αυτουφαν τοοοκικητ ιτολιτικηα οἰτ οιιμεἶον μὴ αιτοκλοἴον οοοεμιαν ἔκ­ του Συμφώνου εἶχε προ πολλοῦ ατονίσει.πληἔινα (Ένα, αν­λ Ἐοιοτιιθειἐ ο Σαοατοονλοοι Τοοοκοἑ οττοοονοἑ "Οσο για τον ρωσικο κίνδυνο ἦταν πραγματικός για την Τουρ­τῶν Ἑἔοαττοικῶν­ ατταντιιοτ οτι μαλλον ιταοαιτοιὴθιικαν οι λονοι κία. Μετα τὶς γερμανοσοβιετικὲς συζητησεις της 1Ζης καὶ Ι3ηςτοῦ διπλωμἀωυ ΤΟΟ­ Νοεμβρίου Ιολθ στο Βερολίνο, η σοβιετικὴ κυβέρνηση στην απαν­

98 99

τησὴ τηςτῆς 25ης Νοεμβρίου στὶς γερμανικὲς προτάσεις γιά τὸνκαθορισμό τῶν ζωνῶν ἑπιρροῆς τῶν τριῶν δυνάμεων του τριμε­ λοοοη: «οσον αφοοα οτοοιν τηε Ρωοιαο οοωπιονοοομοξνοςηο οοοοο

ρους συμφώνου καὶ νησ Ε­Σ.ΣΔο ζστσυσε «τὴν ἐγκοτοοτοοη βοο γειας προς νοτον Βαλκανιιῖης χερσονησοα.: εχωντην πεποιθη­

σεως γιά τίς χερσαῖες καὶ ναυτικὲς δυνάμεις της Β.Σ.Σ.Δ. [στὴν οιν οοοη οωοιο οο οοοἶκηοο οπιοοοηἶ τηο προς οποτοοποηνξ ταο­

Τουρκία] κοντά στὸ Βόσπορο καὶ τά Δαρδανἑλλια, βάσει μοι­ τος” οον ομωο'ποοο τοοτοῖονοργοια οοοι ποαγμοοοἶτοἔηοηἢνοωο

κροπρόθεσμης ἑκμισθὡσεως... 'Η ἔκταση νοτίως του Βατοὑμ 'καὶ οιο οο οοακολοοθηοη την μεχρι τοοοο οτοοιν Της” οποχοοοο ποοηο

~ ° στρατιωτικῆς άνάμείζεως. Ἑν περιπτὼσει δὲ γερμανικης καθόδουτου Μποικοὑ μὲ γενικὴ κοιτεὑθυνσ π ὸ τὸν πε σικὸ κ”λ ν`άναγνωρισθεῖ ως τὸ κἐντρο τῶν ἐποδιοθοζεἶον της ἕοβιετικῖιςῖοἔνωο ἶἰςθὰ ἦτε3'ἀ= θὰ ἑπιδἰὼἔη νὰ ἐπωωληθη ταύτης διά νά ἑζάσωαλίση

σεως... Στὴν περίπτωση ποὺ ὴ Τουρκία θά άρνιόταν νά συνδεθεί με οοοο οοτηο° οἰοηνοοοο® οτοατηγικοι πλοονοοῖηοοτο' Εντολωο οιντἰσ τἐσσερισ δσνσμενσ, ἡ Γοομονἱοο ἡ .Ιῖολίο κοἰ ο Σοβιοοκὴ Ἑνωο ιδιαν άποιμιν γνωριζω καλως ότι ἔχουσι, πλην άλλων, καἱ οἱ συνα­

ση εἶναι σὐμφωνες νά καθορίσουν κοιἱ νά ἐκτελἐσουν τά άπαραίτητά δελφοί μου 3Α”Ἱίγλια9= Ἱῖοφκιαἐ ἱΞαὶ,ΓἔΘοΥκΟολοβιος››. (Δημ.·Κιτσι­

στρατιωτικά και διπλωματικά μέτρα». (Ἐνθ' ἀν.). Φυσικά, γιά νά κηἶἱ οοοοοοοοοοοοοοτ οοοιοοοο' αν”οο' ν197)” Ή

επιτραπεῖὴ ἐγκατάστασ ια σο ιετικ” άσεω στά Στενά. ω ἱ αρ ο οι οοτο νοο τοτοιοο κιν ονοο οηῖαν οο οοοο μονο εαν

τὴ συνκατἀθεση Έησ Μἕνἔληοσ Βνοετσνίηἑνοἡ οὐνἶβοοη του Μἔνἕοἑ οἱ δύο μεΥάλ8€ δυνάμειἐ μποοουσαν νά συνεννοηθουν σὲ βάρος τηἐ

της Ζθης Ἱουλίου 1936 ἔπρεπε νά καταργηθεί καἰ οχι μόνο νά άνα­ Τουρκἰαἔ· Τὸ βουλγαρίκὸ ἔὴτἱιμα ὅμωἐ τοὺς οιοιίοεσε ὴδη άπό τίς

θεωρηθεῖ· Ὁ Μοχὀτωσο ἑσσλλσσ, εἶχε δηλώσει οτον φον Ρἱμποο 12 Νοεμβρίου 1940 καὶ ἔκτοτε οἱ προστριβες μεταξὺ τους γίνονταν

τροπ στὸ Βεροχἰνον στὶς 13 Νοεμβρίου, ότι «ἡ Γερμανία καὶ ἡ Σο­ όλο και πιο ἔκδηλες. Ἑζάλλου, ὴδη άπο τὸν Δεκέμβριος ὴ Μόσχα

βιετικὴ Ένωση ἦταν οὑμφωνες ότι ὴ συμβαση του Μοννρὲ ἦταν είχε προτείνει στὴν Ἄγκυρα νά συντάζουν μαζί μιά δηλωση άμοι­

Ε θ> · 1 7 βοιίας οὐδετερότητας. Στἰς ΙΖ Μαρτίου Ι9±ἱΙ, ὁ υφυπουργὸς τῶνχωρὶς άζία». (° ν αν., σ. 9 .

­

Ἡ Τουρκία­ἦταν λοιπὸν καὶ) πάλι ὑπὸ τὴν ἀπειλὴ τὴς γειτόνισ­ Ἑοωοοοοοῶο Βιοίνοκι οίοοοἰοοοἰ) ιοἀλοοο τοΐ ποοοοη Έηο Τοοοκίοοσἀα της ἀπὸ βορρά) ὁ πρωθσπσσσγσσ της σποἰσο Μολοποο οοχοτον για να του επιδωσει μια εγγραφη δηλωση η οποια περιλάμβανε κυ­

στίς 12 Νοεμβρίου 1940 νά άκοὑει τὸν Χίτλερ νά χαρακτηρίζει οιωο αοτο: « Εκ ἶηο Ύῖονομονηἶ προς τον Σοοιοοκην ἔςοβοονοοιν

μπροστά του τὴν Ε.Σ.Σ.Δ. ὡς «Ρωσικὴ Αὐτοκρατορία». Γιά τὴν ανακοινῶοοωο” οκ μοοοοο ζου μολις οπανολοοντοο οο Αγἶοοοο.Άγκοοοο ἡ ἀνομοιξἠ οο μιὰ οογκοοοοη θὰ ἔδινο τον οοκοιοίο πρεσβευτου ”Αγγλίοις,' διαφαινεται ὅτι η Τουρκια φοβειται οτι, εν

σε ἔναν άπο τους δυο γίγαντες νά ἐπωφεληθεῖ της καταστάσεως γιά ποοιπτωοοι καθ, ην οφιοτοῖο οπἕοοοινοποοο οἱοοοηποτοοοονοο οονο:

νά εγκατασταθεί σε τμημα του εδάφους της. "Οταν στις 22 Ἱουνίου μοωο καὶ ἠναγκοζοτο να αμονοη Ἐοο οοαφοοο της οιὰ των οπλων° η

Ι9ΔΙ. ὁ πρῶτος ἐπιτἑθηκε κατά του δευτέρου, «πλη οοψοοηθοἰς αυτοΕ.Σ.Σ.Δ. θά ὲπωφελεῖτο τῆς δυσκόλου θἑσεως της Τουρκίας διά νά

νὸ νέο νρἀφεν ὁ φσν Πσπεν σ Σσσστσσγλοοη ο οποῖοο ἐπιτεθη εναντίον αὐτῆς. Ειμαι ἐντεταλμἐνος παρά του προέδρου

τρὑχετο ἕως νὀῖε ἀπὸ τὸ φάσμα μιασ ,νεσμσνσοωοικηο ἐπνθἑοοωο του υπουργικου συμβουλίου καὶ λοιϊκου ἑπιτρόπου Ἑξωτερικῶν

κατά τῶν Δαρδανελλίων, δεν μπόρεσε νά κρυιγει τὴν άνακουφισὴ [Μολοτωφ]° νὰ οηλὼοω οτι ἡ ἐκοοχὴ αὕτη οοοολωο ἀνῖαποκοἱνοο. . . ε . ­ι . . . ` ` ” ” Σοβιετικ” Κυβε ν'σεω ›› (ἔνθ” άν. σ.

του. «Αυτο δεν ειναι πόλεμος, ειναι σταυροφορια» ανεφωνησε». ται προς την οοαοιν της ης ο η ο °

(Ρτειιτ νου Ρερειι, Μέιποἰκεε. Παρίσι, ΡΙειηιιηετἰοιι, 1953, σ. 300). Ιοο)° ἡ οποίο" στὴν ποοίπτωση αὐτὴ° οὰπαοοοοοοο οοοἐοορη' Στἰο 17

Ἑξάλλου ὴ Ἑλλάς καταλάβαινε τις άνησυχίες τῆς Τουρκίας. Μαρτίου 1ο4Ι= ὁ πίἔἑσβλιἑ Έηἦ Τοβρκἰαἐ Τίἶυ ἶπεἶὶωςἶε Τἶαῖ αὐτὁἑ μἱὰ

Π.χ. ὴ γνωμη του πρἐσβεως τὴς Ἑλλάδος στὴ Μόσχα, που τὴν εἶχε ογγοοφη' οηοωοη τηονκςοοοονηοοοἶο τοον' μ Τηνεοποια οξοοοοοο τηνστείλει οτἰο 7 .Ιονοοοοἰοο 1941 οτὴν κοβοονοοὴ ἦτον ἡ οκο_ ικανοποιηση της, και ανεφερε επισης οτι εάν η Σοβιετικη Ένωση

γινόταν στόχος ἐπιθὲσεως. ὴ Τουρκία θά τη ρουσε ἔναντἱ της τὴν ἴ­

ιοογ

ιοι

δια στασηούδετερότητας. Αὐτὴ ὴ ανταλλαγὴ διακοινωσεων ὁδὴγη­ τὴς Σοβιετικης Ἑνὡσεως, εφόσον μαλιστα ὴ 'Αγγλία τὴς έδωσε τὸ

σε, στίς 25 Μαρτίου, στὴν έκδοση στὴ Μόσχα ἑνὸς ανακοινωθέν­ παραδειγμα κατα τὴ διαρκεια τοῦ χειμῶνος καὶ τὴς ανοίςεως 1940­

τος τὴς σοβιετικῆς κυβερνὴσεως ποὺ εἶχε ἑτοιμαστεῖ μαζί μὲ τὴν 1941, με τὸ να εἶναι εξίσου δύσπιστη ἔναντι τὴς Μόσχας. 'Αλλα ὴ

τουρκικὴ κυβερνηση καὶ ποὺ ἐπαναλαμβανε τοὺς όρους τῶν δύο απόφασὴ της να παραμείνει ουδέτερη εἶχε παρθεῖ ὴδη από τὸ Νοεμ­

προηνουμἑνων δηλώσεων­ ­ Δ βριο, όπως τὸ ἔδειςα, καὶ δὲν ἦταν οὔτε οἱ γερμανοσοβιετικες συνο­

Παντως, στίς 16 Ἱανουαρίου, «ό Βούλγαρος ύπουργός Στρατιω­ μιλίες τὴς 1Ζης καὶ 13ης Νοεμβρίου 1940 ποὺ καθόρισαν αὺτὴ τὴντικῶν, όμιλῶν μετα τοῦ πρεσβευτοῦ Τουρκίας Σόφιας, ἐν σχέσει ἐκλογὴ, διότι ὴ Τουρκία αγνοοῦσε τὸ περιεχόμενό τους, ούτε οίπρὸς ρωσικὴν ἑγγύησιν προταθεῖσαν είς Βουλγαρίαν, εἶπεν αὐτῷ ό­ απσκαλὺψεις ­ πολύ αργότερα _ τοῦ Βουλγαρου ύπουργοῦ τῶν

Τι­Η ἢ Σοβιετικὴ Κυβέρνησις προέτεινεν είς τὴν Βουλγαρίαν τὴν Στρατιωτικῶν στις 16 “Ιανουαρίου 1941. Στὴν πραγματικότητα, ὁ

γραμμὴν Αἴνου ­ Μηδείας [δηλαδη ένα τμὴμα της τουρκικῆς ”Ανα­ ρωσικὸς κίνδυνος ύπὴ ρξε μια θαυμασια δικαιολογία για τὴν Τουρ­

τολικης Θρακης] καί αλλα πολλα είς βαρος της Ἑλλαδος». (Ἐνθ' κία ποὺ δεν ὴθελε να βοηθησει τὴν 'Ελλαδα τὴ στιγμὴ τὴς γερμανι­

αν.). Καὶ μερικες ὴμέρες αργότερα ὀ Ραφαὴλ διαπίστωσε ότι ό κὴς έπιθὲσεως.<<1Τ0ῦρκ0ς] ύπουργὸς τῶν Ἑξωτερικῶν, λίαν τεθορυβημένος παν­ 'Από καιρο ἐμφανὴς, ὴ ἔλλειψη προθυμίας τῆς Γιουγκοσλαβίαςτοτεές αποκαλύψεων τοῦ Βουλγαρου ύπουργοῦ Στραταυακῶν„. να συνεργαστα'μετὴν°Ελλαδα καἰτὴν Τουρκααγαανα.αποτελεδὲν παύει να ὁμιλὴ περί αὐτῶν, τόσον εἰς πρεσβευτὴν της 'Αγγλίας σσυν μαςί, ὺπό τὴν αἰγίδα τὴς Μεγαλης Βρετανίας, τὸ πολυσυζητη­όσον και εἰς Ὁ κ. Σαρατσογλου δεν μοί απέκρυψεν ότι βλεπει μένσ βαλκανικό μέτωπο κατα τοῦ γερμανικοῦ κινδύνου ­­ επίμονηπλεον σαφῶς διαγραφομένην τὴν σοβιετικὴν πολιτικὴν πρὸς τα αγγλικὴ ψευδαίσθηση _ ύπενθυμιςόταν για μια ακόμη φορα ἀπὸ

Στενα τῶν Δαρδανελλίων, μόνος δὲ φραγμὸς εἰς τοῦτο εἶναι ὴ τὸν πρέσβη τὴς “Ελλαδος στὸ Βελιγραδι, κατα τὴν πρωτη έβδομαδα

Βουλγαρία καί ὴ Τουρκία, ἐφ° ἐπιβαλλεται συνεργασία μετ° αύ­ τοῦ “Ιανουαρίου 1941: «Εἰς ἐνταῦθα πρεσβευτὴν Άγγλίας... κατατῶν. Παντοτε ὴμην τὴς γνωμης ότι σοβιετικὸν ζὴτημα απασχολεῖ σημερινὴν μετ® αύτοῦ συνομιλίαν... ὺπέμνησα... καί προηγουμἐναςίδιαιτερως τοὺς ἐπισὴμους κύκλους ἐνταῦθα... Σὴμερον, ὴ ἔναντι περιπτωσεις καθ® ας Γιουγκοσλαβικὴ Κυβέρνησις απέφυγεν επιμε­

Σοβιετικης Ρωσίας ἐνταῦθα δυσπιστία ανεπτύχθη ἐπικινὅὐνως... λῶς λαβη στασιν πρό αύξανόντων κινδύνων κανα ἀσφαλεἰαἐ Β9λ°Τοῦτο δεν δυναται παρα σοβαρῶς έπηρεαση όλην τὴν τουρκικὴν κανίων _ αναφερομαι είς προσπαθειαν Τουρκίας καὶ ὴμῶν όπως

ὲἔωτερῃςὴν πολννικἠνν­ (Ἐνθ, ἀν­)­ συντονίσωμεν πολιτικὴν μας μετα Γιουγκοσλαβίας, ύφ° ὴς ἐδόθη

Ὁ Σαρατσογλου γνώριζε, τὸν Ἱανουαριο 1941, ότι δὲν ύπὴρχε παντοτε παρελκυστικὴ απαντησις». (Ἐι›θ' αν.).μυστικὴ γερμανοσοβιετικὴ συνεννόηση ποὺ να στρέφεται κατα τὴς "Οταν στὶς 14 Φεβρουαρίου ό Γιουγκοσλαβος πρωθυπουργόςΤουρκίας καί εἶχε δηλωσει στὸν πρέσβη τῆς “Αγγλίας ότι ‹‹ὴ Σοβιε­ Τσβέτκοβιτς (θνετκονἰὀ) καὶ ό ὺπουργὸς του τῶν Ἑςωτερικῶντικὴ Ένωσις ούδεμίαν συμφωνίαν εἶχε συναψει με τὴν Γερμανίαν, Τσίντσαρ ­ Μαρκοβιτς (ίῖἰηοατ ­ Μειτκονίὀ) μετέβησαν στὴν Αύ­ἐξαιρέσει τὴς πρόσφατου ἐμπορικὴς συμφωνίας, καὶ ότι ἦταν απο­ στρἰα για νὰ σηναντὴσσσν τοὺς Γερμανσὺς ὴγετες, ὴ "Αγκυρα ἐξέ­

φασισμένη να παραμείνη μακραν τοῦ πολέμου. Ἑν τούτοις, έπἰ ε­ φρασε τὴν έκπληξη της, «ούχἰ τόσον δι® αὐτὸ τοῦτο τὸ ταςίδιον ό­

νὸς σημείου, ό κ. Σαρατσογλου ἐξέφρασε τὴν ανησυχίανπου: μὴ­ σον δια τὸ γεγονὸς ότι ὴ Γιουγκοσλαβικὴ Κυβέρνησις παρέλειψεπως ὴ Σοβιετικὴ Ένωσις ἐπιτεθὴ κατα τὴς Τουρκίας ἐαν αύτη ὲκὴ­ να ανακοίνωση προηγουμένως τι περί τούτου είς συμμαχους αύ­ρυσσε τόν πόλεμον κατα τὴς Γερμανίας καὶ εύρίσκετο είς δύσκολον τῆς... τὸ πραγμα ἔχει ακόμη μεγαλυτέραν σημασίαν έφ° όσον ἐκκρε­

θέσιν* (Ἐνθ, άν” σ· 199)· μεῖ ὴ απαντησις ἐκ Βελιγραδίου εἰς τουρκικὸν σχέδιον καὶ είς μα­

Ἡ Τουρκία δεν μπορεί να κατακριθεῖ για τὴ δυσπιστία της ἔναντι την ἐνταῦθα [στὴν ”Αγκυρα] πρεσβευτὴς τὴς Γιουγκοσλαβίας ανα­

10Ζ 103

μένει ὅδηγίας. Ὁ υπουργός τῶν Ἐζωτερικῶν [Τουρκίας] μετα δυ­ σπισμό [μέ τὴν Τουρκία καὶ τὴ Βουλγαρία] ὁ ὁποῖος θα ὲμπόδιζε τὴσφορίας μοὶ [Ραφαὴλ] ὡμίλησεν έπὶ ανωτέρω, προσθέσας ὅτι έλπί­ βρετανικὴ διείσδυση στα Βαλκανια››. (Ένθ' αν.).ζει ὅτι ὁ πρεσβευτὴς “Αγγλίας ­ εἰς συστασεις όποίου υπείκων, εἶ­ Ἡ Γιουγκοσλαβία αποφασισε στὶς 17 Μαρτίου 1941, να προ­χε προβὴ εὶς πρότασιν πρός κυβέρνησιν Βελιγραδίου _ θα ἐννοη­ σχω ρὴσει στό τριμερὲς σύμφωνο. 'Υπογραφοντας το στὶς 25, έλα­ση πλέον τους δισταγμοὺς ους έξ αρχὴς εἶχε διατυπώσει». (Ἐνθ' βε τὴν υπόσχεση ὅτι θα αποκτὴσει τὴ Θεσσαλονίκη. Τέσσερις μέ­άν., σ. 200). ­ . ρες πρωτυτερα, στὶς 21 Μαρτίου, ὴ έλληνικὴ κυβέρνηση πληροφο­

Τρεὶς μέρες αργότερα, στὶς 17 Φεβρουαρίου 1941, ὴ τουρκικὴ ρουνταν αὐτὴ τὴν υπόσχεση παραχωρὴσεως της Θεσσαλονίκηςκυβέρνηση υπέγραψε τὴν τουρκοβουλγαρικὴ δηλωση, ὴ ὁποία α­ από τὴν πρεσβεία της στὴ Βέρνη: «Πληροφορία περὶ Θεσσαλονί­πέδειζε ὅτι ὴ Τουρκία δέν θα βοηθουσε καθόλου τὴν 'Ελλαδα καὶ κης, ἦς αρνούμεθα πιστεύσωμεν ακρίβειαν›› διευκρίνισε ὴ Ἀθὴνα.τὴν "Αγγλία να αντιταχθουν στὴ γερμανικὴ καθοδο. “Αλλα μπρο­ Τὴν ἴδια στιγμη, οί Γιουγκοσλαβοι έπαιζαν τὴν ἴδια κωμωδία ὅπωςστα στὴν έκπληξη τῶν συμμαχων της, αντέταξε μὲ αγανακτηση τὴ καὶ ὴ “Αγκυρα καὶ ὶσχυρίστηκαν ὅτι έαν δεν εἶχαν ίκανοποιησει τὶςγιουγκοσλαβικὴ σταση: «Ευρον σὴμερον τόν κ. Σαρατσογλου έν αγγλικές έλπίδες, έφταιγαν οί Τουρκοι.αγανακτὴσει ­ τηλεγραιρεῖ στὴν Ἀθὴνα ό Ραφαὴλ­ δέν ὴθέλησε Για να δικαιολογὴσει τὴν τύφλωση της αγγλικης κυβερνήσεωςδὲ ουδέ καν να όμιλὴση περὶ θέματος τουτου [της γιουγκοσλαβικὴς σχετικα με τὴ Γιουγκοσλαβία, ὁ Άνθονυ ?Ηντεν στα Ἀπομνημο­στασεως]. Παρελκυστικὴ αλλωστε ένέργεια ένταυθα [στὴν ”Αγκυ­ νεὐματοί του παρουσιαζει τό γιουγκοσλαβικό στρατιωτικό πραξικό­ρα] πρεσβευτου της Γιουγκοσλαβίας κατέστη έμφανεστέρα έκ γεγο­ πημα της 27ης Μαρτίου 1941 σαν φτιαγμένο από τὴν Άγγλία.νότος ὅτι έζὴτησεν όδηγίας έκ Βελιγραδίου δι' εὶδικῶς αποσταλέν­ Στὴν πραγματικοτητα ὅμως, οἱ ὴγέτες αυτου του ρυτεοη Σέρβωντος ἐκεῖ συμβούλου, πρό πολλου αναχωρὴσαντος καὶ έκτοτε έζαφα­ αξιωματικών της Ἀεροπορίας, που εἶχε τὴν υποστηριξη τὴς κοινηςνισθέντος. Ὁ πρεσβευτὴς της Άγγλίας, ὅστις προσεπαθησε σὴμε­ γνωμης, μετα τὴν ἐπιτυχία τους, δὲν έσπευσαν να ἐναγκαλισθουνρον να καθησυχαση τὸν κ. Σαρατσογλου λέγων ὅτι πρόκειται περὶ τὴν Άγγλία, καὶ ἦταν μὲ τὴ Μόσχα καὶ ὅχι μέ τό Λονδίνο, που υπέ­παρεζηγὴσεως, προεκαλεσε σφοδροτατην παρ° αυτῷ, αντίδρασιν». γραψαν στὶς 6 “Απριλίου 1941 (μέ ὴμερομηνία 5 Άπριλίου) ένα(Ἐ'νθ' άν.). σύμφωνο φιλίας καὶ μὴ έπιθέσεως. Ἑζαλλου ὴ πλὴρης δυσπιστία

Ἑνῶ ὴ αγγλικὴ κυβέρνηση, έως τὴν τελευταία στιγμη, έως τὴν καὶ ὴ παντελὴς έλλειψη συνεργασίας μεταξυ Λονδίνου καὶ Μόσχαςυπογραφὴ στὶς 25 Μαρτίου 1941, του τριμερους συμφὼνου από τὴ έμπόδισαν τὴν ὅσο τό δυνατόν καλυτερη έκμεταλλευση τὴς αίφνί­Γιουγκοσλαβία, διατὴρησε τὴν έλπίδα για τό σχηματισμό βαλκανι­ διας γιουγκοσλαβικης μεταβολὴς της 27ης Μαρτίου.κου μετωπου που να περιλαμβανει καὶ τὴ Γιουγκοσλαβία ­ ὴ Παρα τὴ στενὴ συνεργασία μεταξυ τῶν δύο κρατών (®Αγγλίας­Τουρκία ὶσχυριζόταν ὅτι θα προσχωρουσε σ® αυτό έαν ὴ Γιουγκο­ Ἑλλαδος), που μόνα συνέχιζαν τόν πόλεμο κατα τὴς Γερμανίας καίσλαβία πειθόταν προηγουμένως ­ ὁ Γιουγκοσλαβος πρωθυπουρ­ τὴς Ἱταλίας, παρα τὴν παραδοσιακὴ σχέση έξαρτὴσεως που τα συ­γός στὶς 14 Φεβρουαρίου πρότεινε στόν Χίτλερ καὶ στόν φόν Ρίμ­ νέδεε ­ έπειδὴ ουτε ὴ πολιτικὴ ουτε ὴ στρατιωτικὴ δραση τουπεντροπ ένα βαλκανικό μέτωπο στρεφόμενο κατα της Άγγλίας! «Ὁ Λονδίνου καί τῶν “Αθηνων βρίσκονταν κατω από ἑνιαία διεύθυν­Τσβέτκοβιτς προχώρησε κατόπιν στους κινδυνους που προέρχον­ ση­ δεν υπὴρχε τέλειος συγχρονισμός των κινὴσεων τους, καίταν από τὴν Άγγλία καὶ από τὴν προπαγανδα της. Ἡ αγγλικὴ στα­ ἐπιπλέον προέκυψαν όρισμένες διαφορες απόψεων σχετικα με τόνση ἦταν εξαιρετικα ἐπικίνδυνη για τὴν εὶρὴνη στα Βαλκανια. Πί­ τρόπο χειρισμου τῶν ἐνεργειῶν στα Βαλκανια.στευε λοιπόν ὅτι ὴ Γιουγκοσλαβία μπορουσε να ασκὴσει ένα χρὴσι­ "Αν καί αργότερα ὁ Τσωρτσιλ λησμόνησε καπως τὴ συμβολὴ τὴςμο ρόλο σαν μεσολαβητὴς,δημιουργώντας έναν βαλκαιπκό συνα­ ”Ελλαδος,ὅταν έγραψε στὴν αρχὴ του δευτέρου τόμου τῶν Ζ4πο­

ΙΟ4 105

μνημονευμιἱτων του πως: «ὁ βρετανικός λαός αντισταθηκε μόνος εως καετία του 1930, όταν εἶχε επιταχυνθεῖ ὴ καμψη της αγγλικὴςότου σχεδόν ετοιμαστουν όσοι ἦταν προηγουμένως σχεδόν τυ­ ίσχυος. Στίς αρχες του 1941 ὴ “Αγγλία προσπαθησε με διπλωματι­φλοί». (ννίηετοιι 8. (ἔ1ιιιι·ο1ιί11, Τίιε δεεοπεἰ Η/οκία Ρ!/απ, τόμος Ζος, κες ακροβασίες να συγκαλυψει τὴ στρατιωτικὴ της αδυναμία. ὉΝέα Ύόρκη, Βειιτειη Βοοίεε, 1962, σ. ΧΙ)· καί στὴν αρχὴ του τρί­ ¦Ηντεν τηλεγραφησε στόν Τσωρτσιλ στίς 15 Μαρτίου: «Κανω τότου: «Ἡ εἰσβολὴ του Χίτλερ στὴ Ρωσία εθεσε τερμα στὴν περίοδο παν για να ἐνθαρρυνω τὴ Γιουγκοσλαβία καί να υποστηρίξω τό ὴθι­ενός ετους, κατα τὴ διαρκεια τὴς ὀποίας ὴ Μεγαλη Βρετανία καί ὴ κό τῶν Τουρκων σε τρόπο ὥστε καί αὐτοί με τὴ σειρα τους να το­Αυτοκρατορία της [περιλαμβανε καί τὴν Έλλαδα εντός τὴς Αυτο­ νωσουν τους Γιουγκοσλαβους. Τό παιχνίδι που εχω στα χερια μουκρατορίας;] βρέθηκαν μόνες, αταραχες» (ἕνα, αν., τόμος 3ος, σ. εἶναι εξαιρετικα δυσκολο στὴν ἑφαρμογὴ του». (Α. Εόειι, Μέπιοἰκεε,νΙΙΙ) λοιπόν, αν καί ὴ αναμνηση της ελληνικὴς συμβολὴς θολω­ Πόρτευνε όε Γοτοε, ἔνθ' αν., σ. 226).θηκε, εκείνη τὴν εποχὴ κυριαρχουσε εἰλικρινὴς θαυμασμός στους Ένα παραδειγμα αυτὴς τὴς ανεπαρκειας εἶναι τό γεγονος ότι ὴ

Βρετανους ὴγετες για τό σθένος τὴς Ἑλλαδος. Στίς διμερεῖς συνο­ Μεγαλη Βρετανία προσπαθησε καί πέτυχε να υπεςαιρέσει από τὴνμιλίες ὴ γνωμη της ακουόταν με μεγαλυτερη προσοχὴ καί δ ἦΗντεν Ἑλλαδα, σε δυο ευκαιρίες, αεροπλανα που τὴς εἶχαν υποσχεθεί οἱυποσχέθηκε να μὴν τὴς ἐπιβαλει τίποτα: «Όσον αφορα~τὴν στασιν 'Ηνωμένες Πολιτείες! Στίς 20 Νοεμβρίου 1940, ὴ Ουασιγκτον“Αγγλίας ­ εξηγησε στίς 21 'Ιανουαρίου 1941 στόν πρέσβη τὴς υπόσχεται στὴν Άθὴνα 30 καταδιωκτικα αεροπλανα τυπου Το­Ἑλλαδος στό Λονδίνο _ αυτη θα ρυθμισθὴ απολυτως, αναλόγως πιαἰταννἰτ, γνωστα επίσης ὡς Ρ­40. Ἡ “Αγγλία όμως θέλει αυτα ταἐπιθυμίας τὴς Ἑλληνικῆς Κυβερνὴσεως ὴτις, διεξαγουσα τόν πόλε­ αεροπλανα για τόν ἑαυτό της. Ὁ ἑπιτετραμμένος της στὴν Ουασιγ­μον εν Ἑλλαδι, εἶναι όρθόν να κρίνη ποῖον εἶναι τό καλυτερον καί κτον συνανταται στίς 27 Δεκεμβρίου με τόν υφυπουργό των Έξω­συμφερὼτερον». (Δημ. Κιτσίκης, «Ιιιἴοττιιείίοο οί τίὀοίεἰοη», ειιθ, αν., τερικῶν Σαμνερ Ουέλς (διιοιιιοτ ννείίεε) καί του προτείνει να δωσεισ_ 203), τό Λονδίνο στους Έλληνες, αμέσως, τριαντα από τα αεροπλανα της

Ἡ βασικὴ διαφορα απόψεων μεταξυ των δυο κυβερνὴσεων ἦταν τυπου Μοἢαινἰτ ως ανταλλαγμα για τα τριαντα Τοιπαίιαννἰτε που θασχετικὴ με τό αν ἦταν ὴ όχι συμφέρουσα μια απόβαση βρετανικών παραδίδονταν στὴν Άγγλία αργότερα. Ἡ Ἑλλας δέχεται. “Αλλαστρατευματων στό ελληνικό ὴπειρωτικό εδαφος καθὼς καί με τὴν κατόπιν αποδεικνυεται ότι τα υποσχεθέντα Μοἰιαινίτε δεν βρίσκον­εκλογὴ μιας στρατιωτικὴς αμυντικὴς γραμμὴς. Ἐκείνη τὴν εποχὴ ταν στὴν Αίγυπτο, όπως εἶχε λεχθεῖ για ένα μέρος από αυτα, καί δενἦταν δυσκολο να θεωρηθεί ὴ Μεγαλη Βρετανία παγκόσμια δυναμη θα εφταναν πρίν περασει ὁρισμένο χρονικό διαστημα. Κατόπιν, κα­στόν στρατιωτικό τομέα. Είχε σοβαρὴ ελλειψη υλικου καί στρατευ­ τα τα μέσα Ἰανουαρίου, όταν τα 30 Τοιπαίιαίνἰτε ἦταν ετοιμα πλέονματων για να δρασει αποτελεσματικό σε αλλες περιοχες εκτός τῶν να παραδοθουν στους Ἄγγλους, αυτοί δηλώνουν στους Ἀμερικα­Βρετανικών νὴσων καί γυρω από τὴ διώρυγα του Σουέζ. Δεν ἦταν νους ότι «οί προσεχεῖς εβδομαδες θα ἦταν εξαιρετικα κρίσιμες καίσε θέση να βοηθὴσει στρατιωτικα καμια χωρα στα Βαλκανια: ουτε ότι καθε αεροπλανο θα ἦταν απαραίτητο στίς Βρετανικες Νὴσουςτὴν Τουρκία, ουτε τὴν Έλλαδα, ουτε τὴ Γιουγκοσλαβία. Ἑαν ὴ για τὴν αμυνα τῶν πόλεων από τίς ανηλεεῖς επιθέσεις». (Δημ. Κιτσί­Ἑλλας εἶχε μπεῖ στόν πόλεμο, αυτό ἦταν παρα τὴ θελησὴ της, καί κης, ‹‹Ιο1οι·ιηειίομ οι αὁοίείοιι», ἔνθ' αν., σ. 204). Συνεπῶς, ὴ μενἐπειδὴ τὴς εἶχε επιτεθεῖὴ Ἱταλία. 'Αλλα πῶς να πεισθουν ὴ Γιουγ­ αποστολὴ τῶν 30 Μοὴαννίεε στὴν “Ελλαδα αναστελλόταν, τό δεκοσλαβία καί ὴ Τουρκία να σχηματίσουν με τὴν Ἑλλαδα ενα βαλ­ Λονδίνο κατακρατουσε, παρ® όλα αυτα, τα 30 Τοιπαίιαινἰτε.κανικό στρατιωτικό συνασπισμό, μια καί τό Λονδίνο δεν ἦταν σε Τότε, υστερα από νέα σειρα προσπαθειών, ὴ ἑλληνικὴ κυβέρνη­θεση να τίς εφοδιασει παρα με μια γελοία ποσότητα αεροπλανων ση πετυχε στὴν Ουασιγκτον, στίς 15 Φεβρουαρίου 1941, να τὴςκαί τηλεβόλων. Αυτὴ ὴ ανεπαρκεια εἶχε γίνει αίσθητὴ κατα τὴ δε­ υποσχεθουν 30 καταδιωκτικα αεροπλανα Οκππιπιαπ του αμερικανι­

ΙΟ6 ΙΟ?

«Ἑπισκεφθεἰς με προχθές, Σαββατον, ὁ πρεσβευτης της “Αγγλίαςκου ναυτικού (τύπου Ρ­3). “Αλλα η ύπόθεση βραδύνει. Στις 24 Φε­ μὲ ῆρῶτησε ᾶν ἰσχὐη ἡ σννεννὀησις αὑτοῦ μετι ἀειμνὴσῖον Κ. Με_

βοοοοοίοοι ο ποοοβηο της Ἑλλοοοο στο Λονδίνο οννανταται μὲ ταξα, γενομένη την 17ην παρελθόντος μηνός καί περιληφθεῖσα εἰςτον Τσωρτσιλ και του μιλαει «εξω απο τα δοντια», «ως πολιτης χω­ σημείωμα ἐπιδοθὲν ὑπι αννου εἰς πρεσβεντὴν τὴν ἑπομἐνην. Δὴλω_

οοο μοχομἐνηο οποο πἀννων καί ὡς ανοραο προς ἄνδρα τῷ ἀνεκον σις περὶ ἦς πρόκειται ἔχει ὡς ἑξῆς: ‹‹Μεταφορα αγγλικῶν στρατιωτι­νωσα... την αποριαν μου ὅτι από τρεῖς μηνας ἠγνυνιἔὸμην εἰς μάτην κῶν δυναμεων εἰς την Μακεδονίαν θα ὲλαμβανε χὼραν ὅταν γερμα­νο· λοβο) μίαν οποντηοιν οιο το οοροπλονο ἐξ· Ἀμορ"ςηο°·° Μοἰ νικα στρατεύματα, διαβαἰνοντα τόν Δούναβιν η τα σύνορα της Δο­απηντησεν ὅτι°αἱ πληροφορἱαι μου περί τοιούτων [ἐχθρικῶν] διαθἐ­ βρουτσαςθ θά εἰσηρχοντο εἰς Βουλγαρίαν».σεων [τῶν ύπηρεσιῶν του, ἐπί του θεματος] δεν ἦσαν αληθεῖς και »Πρ0κειμένον περὶ τόσον ρητης καί προσφἀτον δηλὡσεωςν εἰςσπευσα αμεσως να ευχαριστησω αύτόν δια την τοιαύτην διαβεβαἰω­ ἦν ὁ πρεσςβεντὴς της Ἀννλἰας ἐφαίνεῖο νὰ ἀποδἱδη πολλὴν σημα­

οίν τοο»· (Ένα άν” ο° 2ο5)· σιαν, ἔκρινον ότι ὥφειλον να δηλωσω ότι θεωρῶ ταύτην ίσχυραν...Ἑντούτοις, στις 22 Μαρτίου 1941. οἱ “Άγγλοι κατορθὼνουν να Ἑκρινον ὅμως συνχρὀνωα ἀναγκαῖον νὰ ἐπιστὴσω τὴν προσοχὴν

κατακρατησουν τα τριαντα Οκπκιιπακε. Στἰς 24 Μαρτίου, ὁ του πρεσβευτου ἐπὶ της αναγκης να ἐξετασθη προσεκτικῶς αν η δυ­πρεσβης των Ἡνωμενων Πολιτειών στην “Αθηνα τηλεγραφεῖ στην ναμἑνη νὰ δοθη παρὰ τῇ: .Αγγλίας στρατιωτικὴ εἰς τὴν Ἑλλάδα

κυβέρνησή του: «Μολις ἔλοβο ἀπολπιστικὴ σχεδον ἔκκληση του βοηθεια, μετα τῆς διατεθειμὲνης ύπὸ 'Ελλαδος εἰς τό ΜακεδονικόνἙλληνος πρωθυπουργού... [ὁ ὁποῖος] δηλωνει σχετικα τα ακόλου­ μἐτωπον μικρας ἑλληνικης στρατιωτικης δυνάμεως ἐκ Έριῶν μεραρς

θα: ...τὴν τελευταία στιγμη οἱ βρετανικὲς αρχες ςητησαν... να παρα­ χιῶὔν θὰ ἦτο ἱκανὴ νὰ ἀποκροὐση γερμανικην εἰσβολην. Διότι ἐνχοοοὴοοι ἡ Ἑλλοο οτὴν Ἀννλἰο οονο το ἀοοοπλονο ἔνονο [τριἀν ἐναντἰα περιπτώσει η πρόωρος ἐμφανισις ανεπαρκῶν αγγλικῶν δυ­τα] αεροπλανων Ηπτκισαπε παραδοτεων ες Αιγύπτου, προταση την νἀμεων ἐν Μακεδονία ἐνῶ δὲν θα ἦτο ίκανη να ἑμποδίση την γερ­ὁποία η Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση αρνἠθηκε βεβαἰω9› γνωθἰςονῖοο οο ­μανικην εἱσβολην, εἶναι βέβαιον ότι θα προύκαλει την γερμανικηνἡ οιοίκηοη Έηο Βοοτονικηο ,Αεροπορίας οτὴ Μέση Ἀνατολὴ οχι εἱσβολην κατα της Ἑλλαδος, και αν ἔτι ύπῆρχε γερμανικη πρόθεσιςμόνο δεν διαθετει παρομοἰου τύπου αεροπλανα γι°­ αύτόν τόν σκο­ νὰ μὴ προχωρηση δ γερμανικὸς στρατός πέραν της Βουλγαρίας.ποι ολλο οοτο μποοοοο νο ποομηοοοοοι οτὴν Ἑλλοοο το οποοχοδ “Αποστολη δε ανεπαρκῶν βρεταννικῶν δυναμεων εἰς την Μακεδο­οοντο ποοηνοομονωο Ηοῃνοοῃοον (Ἐνο, ἀν·)· Τέλος οτἰο 31 Μοο” νίαν πιστεύομεν ότι ουχί μόνον δεν θελει ὲνθαρρύνη Τουρκίαν καιτιου. αφου ὲπανεςετασθηκε η ύπόθεση, τα τριάντα ῶ°“”ι11ια11­9 πω Γιουγκοσλαβιαν να σπεύσουν εἰς βοηθειαν αλλα ασφαλως θα απο­7

ραδίδονται ὀριστικα στην Ἑλλαδα, αλλα δεν θα φτασουν ποτε στὸν νοητεὐση καί θά τὰς σνννρατἠση εἰς Τὴν παθητνςὴν στάσιν ῆν της

ποοοοιομο τους, οιοῖι μιὰ βοομἀοο ἀργὀτορα θὰ ἀοχίσει ἡ γερμανν ρουν, δἱδουσα εἰς αύτας ἐπιχειρηματα καί δικαιολογίας δια την εξα­κὴ οἰοοολὴ· Κοο οοτον τον τροπο Έοοματίοῖηκο ἡ ἀπίοτεοτη οονὴ κολούθησιν της στασεως ταύτης... 'Απόδειξις τούτου [ότι η αγγλι­ἱοτοοίο· ηο οποία οον ομα φοοικἀ το Μεγάλη Βοοῖανἰα' κη βοηθεια θα εἶναι ανεπαρκὴς] εἶναι η πρόσφατος δηλωσις του

Μεσα σ αύτό τό κλίμα λοιπόν­διεξαχθηκαν οἱ διαπραγματεύσεις στρατηνου Ουἑιβελ [ννᾶνθων νενομἑνη εἰς κ. Μεταξανν τὴν Μηνμεταξύ των κυβερνησεων “Αθηνων καί Λονδινου πού αφορούσαν παρελθὁνῖος μηνὀςν καθ. ην μόνον περιωρισμὲναι δυνάμεις πνρος

την απόβαση τῶν ἰσχνῶν βρετανικών στρατευματων στην Ἑλλαδα. βολικου θὰ ἠδὑναντο διατεθῶσιν.Στις 10 Φεβρουαριου 1941, ὁ 'Αλέξανδρος Κορυζῆς, νὲοἐ πρωθυτ ››”Αλλα και αν αποβῆ δυνατόν ηδη να σταλῶσι δύο η και τρεῖςπουργὸς μετα τό θανατο του Μεταξα, στὶς 29 Ἱανουαριου, εστειλε ἀκόμη μεραρχίαν αὔται ἀπἐχονσι πολὺ του ἀριθμου τῶν δέκα με­στόν ἐκπρόσωπό του στό Λονδινο ἕνα μακροσκελες τηλεγραφημα, ραρχιῶν ὥν τὴν ὀμαδικην αποστολην εἶχε ζητησει τότε ὡς ελαχι­το ὁποῖο ανεφερε:

109108

στον δριον βοηθείας ὁ κ. Μεταξας... Άναμφισβητητως ουδείς δύνα­ νοννε­ (νν­ 8­ Οινΐὼἰῃι ἔνθ, άλα­ Έὀμοἐε 3099 σ­ 189) Όσον ἀφοραται νὰ εἶναι βέβαιος ότι η Γερμανία, είσβαλλουσα είς Βουλγαρίαν, τα αεροπλανα της Κανα! Απ· Ροιτε πού δρουσαν στην Έλλαδα, μό­δεν θα προχωρηση καί περαιτέρω. Ἑπειδη όμως κύριος αντικειμενι­ νο τέσσερις μοίρες ύπηρχαν τὸν “Ιανουαριο καί ὲπτα τόν Μαρτιο,κος αὐτῆς σκοπός, ἐν τη ἐκστρατεία ταύτη, εἶναι να συγκρατηση τα δηλαδη όλα­όλα 80 μαχιμα αεροπλανα. "Αλλα καί ὁ αριθμός αύτὐενΒαλκανια καί να ἐμποδίση δημιουργίαν ἐν Βαλκανικη Χερσονησῳ που τον δίνει ὁ Τσωρτσιλ, φαίνεται ύπερβολικός, εαν πιστέψουμεαγγλικού μετωπου καί ἐπειδὴ ίσως κρίνει ότι τοῦτο ἐπιτυγχανεται τὴ νέα ἔκκληση πού ἔστειλε, στίς 24 Μαρτίου, ὁ Έλληνας πρωθυ­καί με μόνην την παρουσίαν της ἐν Βουλγαρία, δεν αποκλείεται ἡ πουργὸς μὲ τηλεγραφημα του προς τον "Ανθονυ ¶Ηντεν, στό Και­ελπίς να αποφύγη την περαιτέρω εἰς Ἑλλαδα, έπί του παρόντος ρο: «Κατα αναφοραν ημετέρων στρατιωτικῶν αρχῶν οὐ μόνον ού­τουλαχιστον, προχὡρησιν... [Αύτό] θα ἔδιδε είς την "Ελλαδα τόν δεμία μέχρι τουδε αεροπορικη ἐνίσχυσις απεσταλη ἡμῖν, αλλα ἐξέ­χρόνον να τερματίση νικηφόρως τόν ἐν “Αλβανία αγωνα... Άκρι­ λιπε από τινος σχεδόν παντελῶς καί ἐλαχίστη δρῶσα ἐν 'Αλβανικῷβῶς δὲ καί δια πρόσθετον τοῦτον λόγον, ύπογραμμίζω την ἐςαιρετι­ μετῶπῳ αεροπορία διὡξεως [τῆς ΚΑΈ­].” Δἐθν πρὸς τούτοις τονι­κὥς ἐπείγουσαν αναγκην ταχυτατης αποστολης πολεμοφοδίων καί σθη ότι δια ανεπαρκεστατης καί δια έν μόνον μέτωπον αεροπορίαςαεροπλανων ην δια προηγουμένων διαβηματων ἔχομεν ζητησει... ταύτης, πρόκειται αντιμετωπίσωμεν καί είς ἕτερον μέτωπον, ἔνθαΚορυζῆςμ (Ἐι›ι9° άν” σ_ 206)_ θέλει δραση ίσχυροτατη γερμανικη αεροπορία». (Δημ. Κιτσίκης,

Διατρέχοντας τό απολογητικό ἔργο του Ἄνθονυ τΗντεν πανω ‹‹ΙιιΓοι·ιηετίοιι ετ αὁοίεἰοιι», έιιθ' αν., σ. 207). Μπορούμε λοιπόν νασ° αύτὸ το θέμα, δηλαδη τὸν 3ο τόμο τῶν Άπομνημονευμάτων του, πουμε ὅτι ἢ βοηθεια της Μεγαλης Βρετανίας στην Ἑλλαδα ύπη ρξεπαρακολουθώντας την πυρετὼδη δραστηριότητα του ως καί τῶν συμβολικη.στρατηγῶν του κατα τη διαρκεια συνεχὥν μετακινησεων στην Ἀ­ Κατω απο αύτές τίς συνθηκες καί για να δοθεί μια απαντηση στόνατολικη Μεσόγειο, προσηλὼνοντας την προσοχη του στόν τίτλο πρωταρχικό μας ἐρὡτημα, αν δηλαδη η Ἑλλας θα μπορούσε ναένος κεφαλαίου, «Πρός βοηθειαν της Ἑλλαδος», ό αναγνωστης ἐνεργησει διαφορετικα απ° δ,τι ἔπραςε, μπροστα στόν γερμανικόαποκομίζει την εντύπωση ότι τό Λονδίνο πραγματι βοηθησε αύτη κίνδυνο, έαν εἶχε λαβει γνωση της ὲπιχειρησεως Μαρίτα καί τῶντη χωρα να αμυνθεῖ στρατιωτικα κατα του είσβολεως. Άλλα, εαν σχέσεων ακριβῶς πού συνἑδεαν τὀ Βερολίνο με τους βαλκανικουςπροσέξει καλύτερα, θα αντιληφθεί ότι από της 5ης Μαρτίου 1941, γείτονές της, την Τουρκία, τη Βουλγαρία καί τη Γιουγκοσλαβία, εἶ­δηλαδη πέντε μέρες μετὰ την εἴσοδο τῶν γερμανικών στρατεημἀ· ναι φανἐἱρὁ πῶς ἡ γνώση αὐτὴ τῶν σχεδίων Έθυ ὰνιἰιπἀλου δὲν θάτων στη Βουλγαρία, ὅταν η πρὼτη αποστολη βρετανικῶν στρατευ­ εἶχε χρησιμεύσει σε τίποτα. ”Η Ἑλλας ύπέστη, στἰς 28 Ὁκτωβρίουματων για την 'Ελλαδα απέπλευσε από την Ἀλεςανδρεια, αποβιβα­ Ι94Ο, την ὲπίθεση της Ἱταλίας καί ἔκτοτε δεν εἶχε αλλη ἐκλογη πα­στηκε μια μόνο τεθωρακισμένη ­ αγγλικη ­ ταξιαρχία και δύο ρα νααγωνιστεῖ μέχρις ἑοχατων για την ύπαρξη της. Ἡ Γερμανία,μεραρχίες ­ η πρωτη νεοζηλανδικη, η δεύτερη αύστραλιανη. Μια πού ηθελε να ίκανοποιησει τη βουλιμία του Ἱταλου, Βουλγαρου καίτριτη ςμεραρχτα _ αὐστραλιανἠ _ και μιὰ πολωνικὴ τοιξταρχως Γ ιουγκοσλαβου συνεταίρου της, αρνιόταν τό διαλογο με την Ἀθη­ποὺ εἶχαν ύποσχεθεῖ, δεν εφτασαν ποτὲ στόν προορισμό τους. «Θα να, βασει του σεβασμού της ἑδαφικης ακεραιότητας της Ἑλλαδος.παρέμεναν στην Κηρηναϊιςη για να ὰναχαιτίσουν τη γερμτχνιιςὴ (Ο Μεταξας ἔνρθίψθ Οιῖὀ «ΤεΈράδι0 τῶν ΣΙΪὲψΒὡν›› ΤΟ0, σϊἰς 2 Ἱίλ·προέλαση». (Α. Βαση, ἕνα, αν., σ._246). Ἑςαλλου, ακόμα καί η μία νουαρίου Ι94Ι: «'Η Ἑλλας έγινε από της αης Αύγούστου, Κρατοςαπό τἱς δύο αποβιβασθεἴσες μεραρχίες, η αὐστραλιανη, δὲν μπόρεσε αντικομμουνιστικό, Κρατος αντικοινοβουλευτικό, Κρατος ὁλόκλη­να εκτελέσει ὲντελῶς τό ρόλο της, εφόσον την εποχη της γερμανι­ ρωτικό, Κρατος με βασι αγροτικη καί έργατικη, καὶ κατα συνέπειακης ἐπιθέσεως μόνον οἱ πρωτοπορἰες «εἶχαν αρχίσει να καταφθα­ αντιπλουτοκρατικό... Ἑπομένως αν ό Χίτλερ καί ὁ Μουσσολίνι

Ιίθ ΙΙΙ

αγωνιςότανε πραγματικα για την ίδεολογία που υιγωνανε για ση­ _ _ _ _ _ _ _ __

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Το 1940­1941, ακομη και αν η Αθηνα εἶχε πεισθει οτι, για τόνμαια, επρεπε να υποστηρίζουν παντου την Ελλαδα με ολη τους τη Χίτλερ ἡ ουσἱα ά γλικῶν άτων σῖὴν Έλλάδα ,ταν ἕ­εεν .Άι κινεπ 7 ει ι 9· ι ° ρ γ ρ μ ηυ αμι κομα α ανεχοντανε, ν τα αμεσα συμφεροντα η κα _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

η αναγκη από τη γεωγραφικη της θἐσι ἔφερνε την Έλλαδα κοντα να πρΟσχημα> ακομη και ὰν γνωρίζε οτι, και χωρις τη βρετανικηυ ν ε ν ¬ › › ~ ' 7 ¬ ± 'Β'στὴν Άγγλία Λοιπόν τὸ ἑναντίον ἡ Ἑλλάδα ἔμεινε μακριά ἀπὸ αυτη απόβαση, θα εἶχε κατεβει στο Αἰγαιο, παλι τιποτα δεν θα ειχε

· 9 5 ελλ› .Π › ,‹'7Η ±× , ε θ' ε

την ”Αγγλία ­ ἐκτὸς από την απαραίτητη καί αλλιῶς αναγκαία φι­ α. αξει ραγμωι 0 .νΈεν,εφταἶε σῖην ηνα Μις. .Φεβρουαλικη σχεσι Ἡ 'Ελλαδα καμια βοηθεια οὔτε ἔδωσε οὔτε υπεσ ἐθη ριου 1941 για να προτεινει τις τρεις μεραρχιες του και την τεθωρα­

_ _ _ ” _ _ _ _ _ _ χ __ κισμενη ταζιαρχία του, καί η μεταφορα αὐτῆς της δυναμεως αρχισεεις την Αγγλια... Για τον Χίτλερ... περιμενα, εγω τουλαχιστον, οτι . _ _ _ _ __ _ _ · _ _

δὲν θά εἶχε εὐθὑς ἐξ ἀρχης ξεπουλὴσει Ἑλλάδα Ἱταλία στις 5 Μαρτιου. Εαν παραδεχτουμε οτι με περισσοτερη σπουδη θα

σαν να ητανε αψυχο αντικείμενο καί χωρίς αξία μαλιστα... Κτυπὡν­ μΤΕορἶ›υσα\ἰ να Ιἶερδηθουἶ/ μερικεἔ μερες ἶαι να εππραπει καἶ αυζτας την 'Ελλαδα κτυποὑσανε τη σημαία αυτη. Ζητηματα που θα τον τον τροπο σε περισσοτερους ἀνδρες ως δευτερης μεραρχιας ναλυση τό μελλον. Γιατί πρεπει να δικαιολογηθη καί ό φόνος τόσων Καἶαφθαἶῖουῖσῖἶ) μετἶοποἔριν (Ψχισει γερμωικη επιθεση. _ διοδτι οσον αφορα την τριτη, οπως ειδαμε, αποφασίστηκε τελικα να πα­,λλ , Κ ­ Ι „ , 7 . ._

α (ἶνθψκρων ρατἑον » (Ι λἔἔἔαἔἔἑα Το προσωπἰκο του ημερολθ ραμείνει στην ἔρημο για να αντιμετωπίσει την επίθεση του Ρόμμελγιο, έν άν” τὀμος ος' σσ” _ )” ­­ οἱ δυναμεις αυτες ἦταν σε τετοιο βαθμό ανεπαρκεῖς ὥστε δεν

Βλεπουμε πως η απογοητευση εἶναι τεραστια, καί εφόσον επρεπε ουσαν καθόλου νὰ βα ὐνουν Μ. πλἀσῖι ἔστωακαί ιὰ νὰνα συνεχιστεί ὁ αγωνας μεχρις ἐσχατων, τα τηλεγραφηματα του μ ρ . . .η ι γγ 9 ,

πρεσβεως της Ἑλλαδος στό Βερολίνο Ἀλεςανδρου Ρίζου ­ Ραγκα­ προκαλεσουν μια σημαντικη καθυστερηωι στη γερμανικη προελαση­βη ό ὁποῖος μετεδιδε στην κυβερνηση του ωρἱς ἔλεγχο όλες τὶς Ὁ Χἰτλῳ' ἐξἀλλοιγ ἦῖαν πολὺ καλά πληροφορημἑνος γιὰ τὴνψευδεῖς πληροφορίες της γερμανικης τοςιντἱαἔιεως δεν χρησίμευαν αδυναμία του βρετανικου ἐκστρατευτικου σώματος καί σχετικα μὲ

σὲ τίποτα , τίς τακτικες του κινησεις, καί ηθελε να πιασει τους Άγγλους στην

Σ° αι τι ζωὴ ὁ Μειαεαε ὐπηιε Με πραγματικα Μα ιδιἔν ἰ”ἶιῖΣκἰ”ιἶἔ,ἶἶίἶἐἶξἔίἶἰίῖ,σἔἶξκἔ?ιῖ,ῖἐῖ.ἔ”ἑΖ_ ._ „ , „ , _ _ μαχους τους, πωτης. Ως ανθρωπος του ανατολικου κόμματος παντοτε εἶχε αισθαν­ _ _ _ _ Κ νν ΟΕ) Κ ὰ

θεῖ συγγένεια με τη γερμανικη κοινωνία καί τη γερμανικη ψυχη. Βερολινοα της 248€ Μαρτκἶυ 1941· « Η ._ . [ ΘΓ ΕΠἩΠΜΠ Ο

Άλλα αὐτό δεν σημαινε πως θα δεχόταν να συνεργαστεί μὲ τόν κα­ ὀθἴ ννθῇῃῃθοω] εδωσε στον στρατιωτικο ακολουθο [της Γερμα­τακτητη της χωρας του. Αυτοί που ἰσχυρίστηκαν τό αντίθετο συγ­ νίαέηίν στην Ουασιγκτον, τις κατωθι οδηγιες για τις συνομι του

χἐουν πατριωτισμό καί αγγλοφιλία Παντως ὁ Μεταξας ἔγραιμε στό «Οι Αγγλοι εχουλθ 'ακα γην γνωμη μαθω 30·000“ΔΟ·0Ο0 ανδρες

ημερολόγιο του, στίς 30 Δεκεμβρίου 1940: ‹‹Τηλεγραφημα τελευ­ ῖπηγ Εἶγλθδοϋ αυτηαη σἶιγμη. δυναμη αυτη περιλαμβανει _ταἴον Ραγκαβῆ Μας συμβουλεύει προσπἐσωμεν εἰς Χίτλερ καἰ ζη­ εκτος των στρατευματων ασφαλειας που φυλανε τις εγκαταστασεις

τησωμεν εἱρηνην πρὸς Ἱταλίαν δηλαδη ν' ατι ασθῶμεν ”Αλλως τῶν ἀεροδρομίων _­ μία ἢ ὁὺο μεραρχίεα Αὑστραλῶν καἰ Νεοζπ3 μ _ 3 λ δδ ”Η όθεσ τῶν ”'Α λων εἶναι, πιθανῶς να παρεμποδί­. , .. 3 .. . ¬ . . . . ι γγ ›λεγει, θα μας επιτεθη η Ιερμανια. Εἶναι μωρος και κακοηθης››. αν ωΐ πρ _ η _ _ _ _ _ „ _ .

(Ἐνθ' αν., σ. 549). Σημειωτέον ότι ὁ αδελφός του πρεσβεως της Ἑλ­ σουγ τη γερμθνυἶη ιιρυελαση στο υψος του ορεινου φραγματος που

ε ” Ολυ πο π ο βο ειοδυτικα Καλο θα ταν ναλαδο ό Βε ολίνο, ὁ στ α ` Ν 'λ Ρ ” , ” Ϊ κτεινεται απο τον _ μ ρ 9 _ ρ_ _ .' η.παντςεσἔνο ρὲ Γε ανίδαρ ἔῖηἴἕἔποῖο Ξςἶςενἰ/ὸκαΞ1)ἶκπῖΡ ἘΙἘΪ ἐμφανιστεῖ στἰς Ἱἱνωμενες Πολιτείες η αγγλικη στρατιωτικη προ­

ρ μ 9 μ ρμ 9 γ ργ 9 γ 9 η ης 'θ ` ”Ελλ'δ όσο ίνεται πιό σ αντικ' καί κατα συνε­κεδονίας στην πρωτη κατοχικη κυβερνηση του στρατηγου Γεωρ­ σπα Βια στην α α_ _ _ _ Ϊιμ ,η . 9 .γίου Τσολἀκογλου ἀπὸ Ιης Μαΐου έ 16 Δεκεμβ ίου Ι941 πεια, οἱ κακόβουλες αυτες αγγλικες εκθεσεις να γινουν πιστευτες

9 μ χ η ρ · στην Ἀμερικη. "Οσο πιό μεγαλη εἶναι η διαδιδομενη ἐπὶ του θεμα­

Π2 8 113

τος άγγλικὴ καυχησιολογία, τόσο πιό άποτελεσματικὴ θα είναι ὴ Θκεεσε, Λονδίνο, Ηεττἱεοτι. 1943, σ. 5). Ένα άλλο κυβερνητικό έν­

ῆττα Έουἑ στό επίπεδο τὴς προπαγάνδας». (Βοστιηιειπε υπ Οεκιπαπ τυπο του 1946, με άφορμὴ τὴ Συνδιάσκεψη τὴς Είρὴνης εκείνηςΡοκεὴςπ Ροἰἰσν, 1918­1945, σειρά Δ”, τόμος 12ος, Ουάσιγκτον, τὴς χρονιάς (Εεε εαοτηῖσεε τἰε Ια (Ρκὲσε ρεπτἰαπτ Ια ἔαεκκε, Ζ94Ο­

Θ­ΡΦΟ­ι 1962, σ­ 349). ι9<ισ, Άεηνα, σ. 13) οποιογιςιι σε ειεαοοο νεκροὺς τα Θεματα της

Κάτω άπ® αυτες τις συνθηκες, οἱ ἐνδοιασμοί καί ὴ «παρεςὴγηση», πείνας, τόν καιρό τὴς Κατοχὴς, σ° ένα συνολο πληθυσμου

πράγματα για τά ὁποῖα έγινε τόσος λόγος άργότερα, όσον άφορά ”/.35Ο.ΟΟΟ συμφωνα μέ τὴν άπογραφὴ τὴς Ιόης “Οκτωβρίου 194θ,

τὴν έκλογὴ τὴς βασικῆς άμυντικης γραμμῆς, δεν έχουν παρά δευτε­ δηλαδη περισσότεροι άπό τίς μισές συνολικές απωλειες του πολέ­

ρευουσα σημασία ­ έπρεπε νά ἐκλέςουν μεταξυ τὴς γραμμης του μου, που έφτασαν τους 6ΟΟ.ΟΟΟ νεκροὺς στὴν περίοδο 1940­1945.

Άλιάκμονος ποταμου, αὐτὴν που ­περιγράφει τὸ παραπάνω γερμα­ Ἀπὸ τό Δεκέμβριο 1941 ῶς το Φεβρουάριο 1942 οἱ νεκροί άπό τὴννικό μνημόνιο καί νά ἐγκαταλειφθεῖ συνεπώς ἐκ τῶν προτέρων ὴ πείνα ἔφτασαν στο υψηλότερο σημείο. κυρίως στὴν περιφέρεια

Θεσσαλονίκη, ὴ νά καλυψουν τὴν πρωτευουσα τὴς Βορείου Ἑλλά­ Άθὴνας­Πειραιά καί στά νησιά του Αίγαίου.δος που βρισκεται βορείως αὐτῆς της γραμμὴς _ αν και αυτες οἱ όθταν οἱ δυνάμεις του ”Αξονος κατέλαβαν τὴν Ἑλλάδα, τόνὐπεκφυγες εἶναι χαρακτηριστικές τὴς ἐπίμονης ψευδαισθὴσεως, τό­ Ἀπβίλιο καί Μάιο Νέων βρηκαν μιὰ ἐπ1σ1τ1σΈ1κί1 κίίῖἀστϋση πούσο άπό ελληνικης όσο καί άπό βρετανικῆς πλευράς, ότι ὴ Γιουγκο­ ἦταν κιόλας πολυ άσχημη, εξαιτίας τὴς πολεμικης καταστάσεως,

σλαβία θά προσχωροὐσε στό άγγλικό στρατόπεδο. «Μείναμε συμ­ μετά τὴν Ζδὴ Όιςτωβρίθϋ 1940­ Ὁ πβωθυπουυγὸἐ Ἑμμανουὴλφωνοι, γράφει ό ίΗντεν, ότι εἶναι αδυνατο νά κρατὴσουμε μιά γραμ­ Τσουδερὸς, που μόλις εἶχε άφὴσει τὴν Ἑλλάδα για νά καταφυγειμὴ που νά καλυπτει τὴ Θεσσαλονίκη, εκτός άν οἱ Γιουγκοσλάβοι μαζί μὲ τόν Βασιλέα στὴν Αίγυπτο, δὴλωνε στίς 4 Ἱουνίου 1941, σε

έμπαιναν στόν πόλεμο». (Α. Εοοη. ἔνθ' άν., σ. 207). ένα τηλεγράφημα του άπό τὴν Άλεςόινδρεια ότι «τὴν ίίἰρὴτηί άφη­

”Η οὐσία ἦταν ότι, χωρίς βρετανικὴ βοηθεια, ὴ μάχη ἦταν χαμέ­ σαίἱε Χωρἰἐ Έβὸφιμα» καί 6" ίίεἰἔ Τὴν ὐπὀλοιπον Ἑλλάδα ἡ κατανη έκ τῶν προτέρων πάνω σὲ ὁποιαδὴποτε ἀμυντικἡ γραμμή “_ στασις δεν εἶναι καλυτερα». (Δημ. Κιτσίκης, «Ιεε Γειπιίμε ευ (τὸοο››,

ταν μάλιστα έπρεπε να κρατηθεῖ συνάμα και Έὸ μέτωπο της Άχβαο Βεντιε ιἰ' Ηιειοικε είε ία αειικἰὲιπε ςπεκκε πτοπιἰἰαἰε, Παρίσι, “Απρί­

νίας. Βοὴθεια όμως δεν όπῇρςο Ἑπιπλἑονς όπως τὸ ἀποδεἰξαμεη τὸ λιος 1969, σ. 18). Ἡ κατάσταση αὐτὴ χειροτέρευσε ακόμη περισσό­

Λονδίνο κατακράτησε τα προοριζόμενα γιά τὴν Ἑλλάδα άμερικανι­ τεροι κυρἰωἐ γιὰ πέντε λὀγουἑἱκά αεροπλάνα. Μιά τέτοια πράξη ἦταν άρκετὴ για να πλὴξει τό ὴθι­ (4) διαίρεση Έηἐ χὼραἐἱ σὲ Τρεῖἔ σῖεγανὲἐ ἔῶνεἔπ Τὴ βουλγο­ίπκὴε τὴκό τῶν Ἑλλὴνων ίθυνόντων. ”`Αν οἱ ”Αγγλοι άπέστειλαν, παρ” όλα Υερμανίκῇ καί Τὴν ἰταλικὴ”αὐτά, συμβολικές ἐνισχυσεις, ἦταν ἐπειδὴ έτρεφαν τὴ χιμαιρικὴ έλ­ β) ἑσωτερικὲἑ μετοίκἠσειἔἱ Οἱ πρὸσφυγίῖἐ αυξίίσαν σημαντικά ώνπίδα ότι ὴ παρουσία τους θά μπορουσε την τελευταία στιγμη νά έν­ πληθυσμό ὀίῃσμἐνων πόλεων.θαρρυνει τους Γιουγκοσλάβους καίτοὐς Τούρκους νά ἀντισταθουν γ) πλὴρης άποδιοργάνωση των μεταφορών καί τῶν έσωτερικῶν

καί νά προκαλέσει τό θαυμα ένος βαλκανικου μετωπου. ἐπικοίνωνιῶνίδ) έπίτοιξη τροφίμων άπό τίς άρχες κατοχὴς·

«Όταν ὴ ἱστορία αὐτοῦ του πολέμου γραφὴ, ό λιμός στὴν Ἑλλά­ ε) διακοπὴ τῶν είσαγωγῶν άπό τις συμμαχικές χῶρες λόγω τῆς έπε­

δα θά άποτελέση ἕνα άπό τά τραγικὼτερα κεφάλαιά της». Ἡ φράση κτάσεως του άγγλικου άποκλεισμου σε μιά Ἑλλάδα που εἶχε μετα­

αὐτὴ βρίσκεται σ° ένα φυλλάδιο με φωτογραφίες άπό την πείνα που τραπεῖ σε εχθρικό έδαφος.δημοσίευσε ὴ έξόριστη ἑλληνικὴ κυβέρνηση στό Λονδίνο, τό Δε­ Το διεθνές δικαιο επέτρεπε στά στρατευματα κατοχης νά τρέφον­

κὲμβριθ τ0ὔ 1943. (Σ. Λ. Χουρμουςιος. επιμέλεια. ,5'ιανι¬ηι1οπ μι ται με έπιτάξεις. Άλλά αυτες οἱ έπιτάςεις έπρεπε νά εἶναι άνάλογες

114 ιι5

1

1

1

μὲ τοὺς πόρους τής χώρας. Άντίθετα, ή καταναγκαστική αγορα έμ­ διαπραγματεύσεις σχετικα μὲ τα ἐν λόγῳ φορτία, θεωρήσαμε σκόπι­πορευματων με ύποτιμημένο νόμισμα για τόν ανεφοδιασμό τών μο μέχρι στιγμής να μήν αναγγείλουμε από ραδιοφώνου όλες τίςστρατευματων του Ἄξονος πού πολεμούσαν στίς αλλες χώρες, χω­ λεπτομέρειες τής υποθέσεως, ώς απαντηση στὴν έκδοχή του "Αζό­ρἰς να λαμβανονται ύπόιγη οἱ ελληνικές αναγκες, ἦταν αδικαιολό­ νος, διότι θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε δυσκολίες στήν έλ­Υίιτἱι­ α ληνική κυβέρνηση». (Ένα, άν).

“Οσο για το αν έπρεπε ή όχι να εφαρμοστεί ό αγγλικός αποκλει­Δ Ἡδη από τό καλοκαίρι του 1941, οἱ διπλωματικοἰ ἐκπρόσωποι

σμὁς, ίδοὺ ποια εἶναι ή γνώμη του Οοτόε11 Ηιι11, ύπουργου Ἑςωτε­ τής ἐζόριστης ελληνικής κυβερνήσεως ἑπέσυραν κατ° ἑπαναληφηρικών τών ΗΠΑ, όπως τήν ἑςέφρασε σ” ένα τηλεγραφημα πού έ­ τήν προσοχη του πρωθυπουργού Τσουδερου σχετικα με τήν αποτε­στειλε στόν πρέσβη του στό Λονδίνο, στίς 3 Δεκεμβρίου 1941: «Ὁ λεσματικότητα ένός τέτοιου έπιχειρήματος στα χέρια τής γερμανι­[ΒΠΝΟΠ Υ.] Βοττγ, γοαμματεύς Β” τής πρεσβείας στή Ρώμη που μό­ κής προπαγανδας, τονίζοντας πώς ήταν αναγκη εἴτε να διαιμευ­λις έπέστρειμε από τήν Άθήνα... επιβεβαιώνει τα νέα μιᾶς κακου­ σθουν οἱ γερμανικοί ἱσχυρισμοί ­­ διότι οἱ Έλληνες διπλωματεςχίας χωρίς προηγούμενο στήν Ἑλλαδα καί δηλώνει πώς λιμός με­ αγνοουσαν τή συναλλαγη μεταξύ του Τσουδερου καί τών “'Αγγλωνγαλης έκτασεως εἶναι αὐτό τόν καιρό, ἐκεῖ κατω, γεγονός. 'Η _ εἴτε να βρεθεί ένας τρόπος ανεφοδιασμού του έλληνικου λαουπρεσβεία μας στή Ρώμη τονίζει πώς ένα από τα κυριότερα έπιχειρή­ που πεινουσε. Έτσι, στἰς 7 “Ιουλίου 1941, ὁ μόνιμος αντιπρόσωποςματα τών Γερμανών στήν Ἑλλαδα _ κι εἶναι ένα αποτελεσματικό τής Ἑλλαδος στήν Κ.Τ.Ε. έγραφε από τή Γενεύη στό ελληνικόέπιχείρημα πούςκανει να δισταζουν καί πιστοί οπαδοί τής Μεγαλης ύπουργεῖο "Εξωτερικών τής έςορίας πώς «αἱ αρχαί κατοχής επιρρί­Βρετανίας _ εἶναι τό νέο πώς ή βρετανική κυβερνηση δὲν δέχεται πτουν συστηματικώς ὁλόκληρον τήν εύθύνην του λιμου έπἰ του αγ­να έπιτρεφει τήν αποστολή στήν Ἑλλαδα αύστραλέζικου σιταριου γλικου αποκλεισμουκαί τής δήθεν αδιαφορίας τής "Ελληνικής Κυ­πού αγόρασε ή ελληνική βασιλική κυβερνηση καί πού έχει ήδη με­ βερνήσεως››. (Ἐνθ' αν.).ταφερθεῖ μὲ πλοῖο ώς τήν Αἴγυπτο. Ὁ κ. ΜαοΜιιττεγ [Άμερικανός Ἑπίσης έξι μήνες αργότερα, στίς 26 “Ιανουαρίου 1942, ή ἑλληνι­πρέσβης στήν Τουρκία] μας πληροφορεῖ πώς οἱ Τουρκοι διερωτών­ · κή πρεσβεία τής Βέρνης μεταβίβαζε στόν Τσουδερό ένα τηλεγρα­ται αν αξίζει τόν κόπο ν® αντισταθεῖ ή Τουρκία σε μια έπίθεση, έαν φημα μέλους του Διεθνοῦς Έρυθρου Σταυρού πού εἶχε ἐπιστρέφειέθνη όπως ή Ἑλλας έγκαταλείπονται από τή Μεγαλη Βρετανία καί από τήν “Αθήνα καί πού έλεγε: «Θα ἦταν έκ μέρους μου ασυγχώρη­τήν Ἀμερική μέχρι καί που να πεθανουν από τήν πείνα, αφου αντι­ τη παραλειφη αν δέν σας έλεγα πώς σχεδόν όλος ό πληθυσμός γνω­σταθηκαν προηγουμένως τόσο γενναῖα, αλλα πού τελικα ύπέκυ­ ρίζει πόσο μεγαλες εἶναι οί εγγυήσεις πού έδωσαν οἱ αρχες κατοχήςΨαν»­ (Ἐυθ, άν­› 9­ 19) [πώς δηλαδή δεν θα έπιτασσανε τα τρόφιμα πού θα έστελναν οἱ

Ἡ απαντηση του Ἄνθονυ ?Ηντεν, “Αγγλου υπουργού Ἐςώτερι­ Σύμμαχοι καί πώς θα επέτρεπαν στα πλοῖα του ανεφοδιασμού νακών, έπιβεβαίωσε τό νέο αὐτό, διευκρινίζοντας πώς πολλα φορτία γυρίσουν στα λιμανια τους]... “Αν δέν πετύχετε να στείλετε έγκαί­από σιταρι καί αλεύρι κατευθύνονταν πρός τήν Ἑλλαδα, όταν ή χώ­ ρως τρόφιμα, εἶμαι βέβαιος πώς ή φήμη τής βασιλικής [ελληνικής]ρα αὐτή καταλήφθηκε από τους Γερμανούς. 'Η αγγλική κυβέρνηση κυβερνήσεως θα καταστραφεῖ ανεπανόρθωτα στα ματια του έλληνι­διαπραγματεύτηκε τότε μὲ τίς νόμιμες ελληνικές ἐζόριστες αρχες κου λαού καί πώς τα εύνοϊκα πρός τήν “Αγγλία αἱσθήματα του θατὴν ἀγθοα αύτών τών τροφίμων πού όπωσδήποτε, ἑζαιτίας του κλονισθουν πολύ σοβαρα». (Ένθ” αν.).αποκλεισμού, δεν θα τα επέτρεπαν πια οἱ Άγγλοι να φτασουν στόν Όταν, τελικα, ύποχωρώντας σ° ένα σωρό πιέσεις, δέχτηκε ή "Αγ­Πειραια. Ὁ ”Ανθονυ ?Ηντεν πρόσθεσε πώς «ἐπειδή οἱ ἑλληνικὲς αρ­ γλία, στίς 17 “Ιανουαρίου 1942, να διακόιμει τόν αποκλεισμό εἱδικαχὲς κινήθηκαν από τήν αρχή ώς τό τέλος ἐλεύθερα σ' αὐτὲς τίς για τήν Ἑλλαδα, αποφασίζοντας να στείλει ἐκεῖ, από τή Μέση

116 ιιτ1

Ἀνατολὴ, 8.000 τόννους σιταρι ­­ ὴ αγγλικη κυβερνηση είχε μανοί φόρτωσαν τὶς ευθυνες τους στους Ἱταλους, δηλωνοντας

εξαλλου αντιληφθεί «πως κανοντας αυτὴ τὴν υποχώρηση, μηνιαίες τους, στὶς αρχες “Οκτωβρίου 1941. πως απ° εδω κι εμπρος είναι ευρο

αποστολὲς» θ° ακολουθουσαν ­ ὴ Γερμανία ὲςοργίστηκε απο την θυνη τὴς ὶταλικης κυβερνὴσεως να διατρεφουν την Έλλαδα, αφου

υποκρισία αυτὴς της χειρονομίας που εδειχνε να παραχωρεῖ 8.000 ὴ χωρα αυτὴ περιλαμβανόταν «στὴ ςωνη όπου ὲξασκεῖ ὴ “Ιταλία

Τοννοοε σιταρι, ἐνὥ είχαν εμποδίσει την αττοοτολη 70.000 Τοννων τὴν ἐξουσία», καί ὴ Ρωμη δεχτηκε αυτό τό επιχείρημα.απο τὴν Αυστραλία, για τους οποίους εἶχε πληρωσει ὴ Ἑλλας πρὶν Ποονμοτν άπο Το Βεοολἰνοι οτἰἑ 13 Μοΐοο Ιθαἰι ένο θπομνίιμοἕνα χρόνο. Ἑξαλλου, πρόσθεσε ὴ Γερμανία, ακόμη κι αυτὴ τη μι­ του γερμανικου υπουργείου “Εξωτερικών γνωστοποιουσε μια από­

κρὴ χειρονομία τὴν χρωστοῦσαν στὴν πραγματικοτητα σε ταραχες φαση του Χίτλερ με τα ακόλουθα λογια: «Ἡ Γερμανία δεν ἐπωμίζε·

αναμεσα στους Έλληνες ναυτικουςπου δεν ὴθελαν πλεον να υπη­ τοι κοινο εοθονη ”Υ1θ ολο Έο ἑλληννεο ἔοοοοἐ ποθ εἶναι ἢ θο εἰνοθ

οεῖουν τὴν Άγγλία, αν οἱ οίκογενειὲς τους συνέχιζαν να ποθαίνοον στὴν κατοχὴ τῶν ίταλικῶν στρατευματων». (Ἐνθ' αν., σ. 21). Συνε­

απο τὴν πείνα στὴν Ἑλλαδα. πῶς ὴ ευθυνη για τὴν πείνα του χειμωνα 1941­1942 ἔπεφτε πανω

Παρ' όλα αυτα, ἔστω καί αν ὴ προπαγανδα του Ἄξονος ἔκρυβε οτὴν Ἱτοίλἰοι ἐφοοον μολ1οΈο¬ οπωἑ το οἶλον θίιλὼοοι ο ¬“Ανθονν

κάποιο ἀλἠθειαι Οἱ γερμανικές αρχες γνώριζαν παρα ττολυ καλα ἴΗντεν κι ὁ Κόρντελλ Χαλλ, το δίκαιο του πολέμου υποχρεωνε τόν

πο1ἀ ἦΐον ἡ εοθὐνη τους για τὴν τρομερὴ πείνα που μαστίζε τὸν ἑλ, κατακτητὴ να φροντίσει για τόν ανεφοδιασμό τῶν λαῶν που εἶχε

ληνικό λαό, όπως φαίνεται από ένα υπόμνημα του γερμανικου οποΐθἔοι­υπουργείου Ἑςωτερικῶν που συνταχθηκε στό Βερολίνο στὶς 24 Ἡ ἰτολικὴ κοβοονηοίι θοηθθθίικο οπο το Βοοκονο ῆοη οπο ῖοὉκΐωββίοι) 1941 καί που ἔλεγε: «Οί λόγοι αυτης της ανὲχετοο έξη­ καλοκαίρι του 1941. Ὁ Πίος ΙΒ' εστειλε ως αποστολικό αντιπρό­

γουνται από τό γεγονὸς πως οἱ ελληνικες επαρχίες, όπου υπαρχουν σωπο στὴν “Αθὴνα, τόν “Ιουλιο του 1941, τόν πανιερότατο “Άγγελο

πλεονὐισματα δημητριακῶν, καταλὴφθηκαν απο ἐμαο καί) οτ ενο πο, Γ. Ρονκαλλι (Ματ Αηαείο Ο. Βοιιοαίίί), τον μετεπειτα παπα Ἱωαννηλυ μεγαλυτερο βαθμό, από τους Βουλγαρους, 'Η υττολοίπη Ἑλλὰς ΚΓ'. Μόλις εφτασε στὴν Ἑλλαδα, ὁ “Ιταλός πρέσβης του δὴλωσε

[που συμπεριλαμβανει τὴν “Αθὴνα καί που κατἑχεται από τους πως «απασχόληση τὴς ίταλικὴς κυβερνὴσεως καί του ἴδιον. που

Ἱταλους] ἦταν παντοτε ἐλλειμματικὴ. Ἡ μέτρια συγκομιδὴ αυτης ἀποοοοφα αὐτὴν τον οονμθ θλεο του τἰο ποοοποθοιεοτ οἶνοο ο ονο­τὴς ζώνης καταναλωθηκε τελείως. Ἑπιπλἐον. τα γερμανικα καί ίτα­ φοοιθομοἐ Τηἔι Ἑλλοοοίἐ γιο νο μὴ πεθάνει άπο τὴν πείνα οὐΐὴ ἡ

λικα στρατευματα κατοχὴς ­ τα ὶταλικα στρατευματα μόνο υπολο­ λὡοον· (Ἐνθ, άν­λ Οἱ ποοοποθοιεο Έηο Άγίοο Ἑοοοο νο ποἰοο τὴννίςοντοο πὼο φτονοον τοὺς 200­000 ανοοεο τρέφονται κυρίως μὲ “Αγγλία να αρει τόν αποκλεισμό τῆς “Ελλαδος δεν κατέληξαν που­

τα τοπικα αποθέματα». (Ἐνθ” αν., σ. 20). θενα, εφόσον μαλιστα τό Λονδίνο εἶχε τὴν ταση να βλέπει τό Βατι­

Γιὰ να διορθώσουν αυτὴ τὴν κατασταση στην περιοχη πού οἱ κο­ κανό απλὴ παραφυαδα τὴς ἰταλικὴς κυβερνὴσεως. Ήταν μια ταση

τακτητες ονόμαζαν Ἑλλαδα (δὲν περιλαμβαναν τα Ἑπτανησα που πολυ διαδεδομένη μαλιστα, όπως φαίνεται από ενα τηλεγραφημαειχε προσαρτησει η Ιταλια, αλλα ουτε και τὴ Θρακη καί τὴν ”Ανα­ που εστειλε απο την Πολη στην κυβερνηση του ο Ελληνας γενικοςτολικὴ Μακεδονία που εἶχε προσαρτὴσει ὴ Βουλγαρία), ῇ Γερμανία ί πρόξενος, στὶς 27 Δεκεμβρίου 1941: «Ἑνταυθα καθολικος αρχιεπί­

καί ὴ “Ιταλία εἶχαν συμφωνὴσει στο τελος Αυγουστου του 1941, να οκοποίἐ Βοοοοἰίἰτ ἐπονολθὼν ποοοοοΐωἐ ἐἔ Ἀθηνῶν ἐἔθτηοε σον­ἐφοδιασουν τὴ χωρα μὲ 150.000 τόννους δημητριακα τουλαχιστον, καταθεσιν νομαρχου ὴτις καί τῷ ἐχορηγὴθη, ἴνα ἐνεργὴση ἔρανον

ῶς τὴν επόμενη συγκομιδὴ τό καλοκαίρι του 1942. Κι όμως δὲν πα­ μθῖοἔθ Τῶν ἐθῶ Κο­θολνςοον οπὲο ἀποθνηοκοντων ἐκ ποἰνίιἐ Έλληςοἑοωσον. Οἱ δυό τους μαζί, παρα μόνον 20.000 τοννονο Βνοςοντοο νοπαίδων ανεξαρτὴτως θρησκείας... Σημειωτέον ότι ανωτέρω αρ­

τθ συμπεράσματα από τὴν αποτυχία αυτης της σνμφωνἰοος οἱ Γεο χιεπίσκοπος ἔχει παρασχει επανειλημμενως ἡμῖν πραγματα κατα τό1

1 18 ί1 19

1

παρελθόν, θεωρείται δὲ όχι μόνον όργανον Βατικανού αλλα καί ίτα­ ση καί τού διεθνούς δικαίου, καί όχι ως μια εξαιρετικη χειρονομίαλικῆς προπαγανδας». (Ἑνθ, αιι). για την ὁποία ἔπρεπε κανεἰς να καμαρωνει.Ἡ αγγλικη προπαγανδα αλλα καί η προπαγανδα της ἐζόριστης Αύτὸ τό ἐπεισόδιο ἔδωσε στούς Άγγλους να καταλαβουν τη ση­ἑλληιακης κυβερνησεως αναπτύχθηκαν ὲησου ἔντονα,ὅπαη καί μασαιτού ανεφοῶασμού ως προπαγανδκπακού δπλου.ΙΤραγματμαύτὴ τού Ἄζονος, γύρω απο τό πρόβλημα τού ανεφοδιασμού. από την “Αγκυρα ὁ Ραφαηλ πληροφορούσε την ἑλληνικὴ κυβερνη­Ἑπειδὴ η ούδὲτερη Τουρκία ἦταν μια αγορα ανοιχτη καί στα δύο ση πὼς «ὁ αρχηγσς της αγγλικης ύπηρεσίας πλη ροφοριῶν ἐν Τουρ­στρατόπεδα, η αγγλικη κυβερνηση την τοποθετούσε ἐντὸς Τῆς ἔὼ­ κία μοἰ ανεκοίνωσε ὅτι ὴ ύπηρεσία του αντεληφθη ποίαν πολιτικηννης τού αποκλεισμού. Αύτὸ σὴμαινε πως δεν ύπηρχε, καταρχην, οί­ ὲπίδρασιν δύναται να ἔχὴ ἐπί τού ελληνικού λαού τό ζητημα τούκονομικὸς φραγμὸς μεταξύ Τουρκίας καί κατεχομενης Ἑλλαδος. ἐπισιτισμού, συστησας πραγματι είς Λονδίνον την δια ΤουρκίαςΣτὴν πραγματικότητα ὅμως η 'Αγγλία προσπαθούσε να ἐμποδίσει αποστολην σίτου είς Έλλαδα». (Ἐνθ' αν.).καθε εμπόριο μεταξύ αύτῶν τῶν δύο χωρῶν μεσα από τό Αἰγαῖο Ἑνα αλλο επεισόδιο δημιουργηθηκε τόν Μαρτιο τού 1942, απόΠέλαγος, πού ἦταν πολεμικη ζωνη καί ὅπου τα αγγλικα ύποβρύχια τίς εκπομπες σε ελληνικη γλωσσα, τού ραδιοσταθμού τού Καίρου,εἶχαν διαταγὴ να βουλιαζουν δποιο πλοῖο συναντούσαν. πού μετέδωσε μια ἔκκληση προς τόν 'Αρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν, ζη­Στἰς 9 'Ιουλίου 1941, ό ”Ανθονυ Ἡντεν δεχτηκε την πρόταση τῶντας του να ἐπεμβει στἱς αρχες κατοχης για να ἐπιτρειμουν τηντού Τσουδερού καί τού βασιλεως Γεωργίου Β” καί πληροφόρησε αποστολη στην 'Ελλαδα ἑνὸς φορτίου από σιταρι. Γι® αύτό τό θεμα,την ἐζόριστη ελληνικη κυβερνηση ὅτι ἔδινε τη συγκαταθεση του ὁ Ραφαηλ πληροφόρησε την κυβερνηση του πως «η ἔκκλησις ητιςστόν ανεφοδιασμό τού αστικού πληθυσμού της κατεχομενης Ἑλλα­ προεκαλεσε απαντησιν τού 'Αρχιεπισκόπου διαψεύδουσαν ότι πα­δος από την Τουρκία. Στἰς 11 Σεπτεμβρίου, τό δελτίο είδησεων σὲ 1 ρεμβαλλονται οίαδηποτε εμπόδια ύπὸ αρχῶν κατοχης, ἔδωσε αφορ­ελληνικη γλωσσα τού Β.Β.Ο. στό Λονδίνο, ανηγγειλε πως σε λίγες μὴν είς δυσαρεστα σχόλια ἐν τῷ Άθηναϊκῷ τύπῳ ὅπου η ανακοίνω­μερες ένα τουρκικό πλοίο θα ἔκανε τό πρῶτο του ταζίδι για να ανε­ σις τού “Αρχιεπισκόπου κρίνεται ως θετουσα τερμα είς τας φλυα­φοδιασει τόν ελληνικό λαό κι ἑπωφεληθηκε αύτης της εύκαιρίας για ρίας τῶν ζὲνων ραδιοφωνικῶν σταθμῶν καί ως αποκαλύπτουσανα στιγματίσει τη βαρβαρότητα της Γερμανίας καί τῶν δορυφόρων πλεον την αληθειαν εναντι τῶν ιμευδολογιῶν της αγγλοσαζωνικῆςτης καί να προβαλει τη συμμαχικη χειρονομία, εύχαριστωντας καί προπαγανδας. Παντα ταύτα γραφονται βεβαίως [ύπὸ γερμανικὴντην Τουρκία για τη βοηθεια της. Ὁ Έλληνας πρέσβης στην ”Αγκυ­ ἐπιρροην], αἱ περιερχόμεναι όμως είς ἐμὲ πληροφορίαι εἶναι δτι η ύ­ρα Ραφαηλ, ακούγοντας αύτη την εκπομπη, ὲζοργίστηκε καί τηλε­ πουλος αύτη προπαγανδα ἐπηρεαζει ἔν τινι μετρῳ μαζας αἴτινες με­γραφησε στην Κυβέρνηση του πως αύτη η ἐκπομπη ἦταν ‹‹αστοχος, τα δυσπιστίας πλεον ηρζαντο αποδεχόμεναι τας ἐκ τού εξωτερικούπρόωρος καί κακῶς διατυπωθεῖσα» καί πως «προεκαλεσε μεγα ἐρε­ διαβεβαιώσεις». (Ἐυθ' αν., σ. 23).θισμὸν εἰς Γερμανούς καί ἐκινδύνευσε να ματαίωση ὅλον τό συντε­

' Ὁ Έλληνας πρέσβης στην "Αγκυρα δὲν χρησιμοποιούσε καθό­λεσθὲν ἔργον. Τούρκικη κυβερνησις ηναγκασθη να δημοσιεύση ση­ λου ύπερβολὲς, καί για να τό αποδείξει, ἔστειλε την αλλη μερα κιό­μερον ανακοίνωσιν θἑτουσα τό ζητημα ἐντὸς πλαισίου καθαρῶς φι­ λας ἕνα απόσπασμα ἑπιστολῆς πού ὁ Ιὶούεττ ΒτιιιιεΙ, αντιπρόσωποςλανθρωπικού››. (Ἐνθ” αν., σ. 22). 'Όσο για τη γερμανικη δηλωση τού Διεθνούς “Ερυθρού Σταυρού στην Άθηνα, εἶχε στείλει, στίς 4πού ηρθε από τό Βερολίνο, τόνιζε πως η Γερμανία δεν εἶχε δυσκο­ Μαρτίου, στόν Βτ. ΜετοὲΙ Ιιιιιοα, αντιπρόσωπο τού Δ.Ε.Σ. (‹‹Οοιιι1­λεύσει ούτε καί θα δυσκόλευε ποτὲ τόν ανεφοδιασμό τῶν αστικῶν τό ἰητετηετ1οιια1 ασ Ιει (ῖτοἰκ­Κοιιςε» ­ (].Ι.(].Β.) στην Τουρκία πούπληθυσμῶν στίς κατεχόμενες χῶρες, αλλα πως θα θεωρούσε την ἦταν Ἑλβετὸς κι αὐτός. Διαβαζουμε: «Τί ὲσημαιναν οί ἐκκλησειςαποστολη τροφίμων ως μία ανθρωπιστικη αποκλειστικῶς ύποχρὲω­ τού Καΐρου πρὸς τόν Ἀρχιεπίσκοπον; Ἡ Ἑπιτροπη τού Διεθνούς120

121

Έρυθροὔ Σῖαμρθυ δὲν καμνοί α¬τί λρείααεταί παρα ταῖίἔ Ἱταλίκαῖἔ νει ὴσυχος». Τόν Ἱοὐλιο μιλαει για «εξεγέρσεις πείνας στό Άργος».καί Γερμανικαῖς Άρχαῖς δια να δοθη ὴ αδεια ;... οἱ ἑλληνικοί κὐκλοι (Ἐνρ· άν)­του Ἑςωτερικου πρεπει να ἐννοὴσουν, καί θα σας εἶμαι λίαν εὐγνὼ­ Ύστερα απο αὐτοὺς τους φόβους αποφασισε η γερμανικὴ κυβὲρ­μων να τό είπητε είς τόν κ. Ραφαὴλ, ὅτι παρεμβασεις τοιαυται δὐ­ νησρ, στἰσ 29 Αργσρστσρ 1941! νσ σσρβσχει στὸ σχέδιο ἀνρφρδγσ­

νανταί πολο περίτίλαξοον αραοίν μαἑ καί τὴν φαροον μαλτοτα Ϊτροἔ σμοὐ τὴς Ἑλλαδος, που θα ὀργανωνε μαζί μὲ τὴν “Ιταλία καί πουαποτυχίαν. Το ἔργον ὴμῶν δια να εἶναι αποτελεσματικόν πρεπει να πρσσριζε νσ εἰσσγἀγει Ι50.000 τὁννσρς δημηῖρισκἀ τσρλἀχισῖσθ ῶρ

δίεοθοναταί μετα τίολληίἐ αίπλωματίαἐ καί να μὴν νίνεταί λεία προ­ τίς 30 “Ιουνίου 1942. ”Ἡλπιζαν να βρουν τό μεγαλυτερο μερος αὐ­παγόινδαςμ (Ἐνθ' ἀν.). τῆς της ποσότητας στὴν πρὼην ἑλληνικὴ Θρακη, ποὐ εἶχε γίνει

Οί ίίΑΎνλοί ίοχορίοττιίταν ἐττίοίιἑτ αρκετὲἑ φορὲ9¬ ίτὼἑ οί Γερμα βουλγαρικὴ, καί στὴν Τουρκία, διότι αὐτὲς οἱ χῶρες «δὲν εἶχαννοί ὐπεἔςαιροὐσαν για ὅφελος δικό τους. ἕνα μἑροἑ απο τα τραίρίμα συμβαλει ἕὐς τὼρα στόν ανεφοδιασμὸ τὴς Γερμανίας». Το καθαραπ0ὐ στἑλνθνιαν απο τὴν Τοορκία νία τον αλλτινίίτο τίληθοομο· Αα γερμανικό μερίδιο σί αὐτὸ τό σχεδιο δεν ὴταν παρα 10.000 τόννοιτο δὲν ἦταν αλὴθεία­ Ὁ Ραοααλ ττιλονραίρίιοο ο7ίατίκα› ατίίἑ 10 Ἱατ σιταρι από τό ρουμανογιουγκοσλαβικὸ Βανατο που αντί να στα­νοοαρίοο 1942: «Εῖναί αίτολατωο ανακρίβὴο ίι πληροφορία του λουν στὴ Γερμανία θα προωθοὐνταν στὴν Ἑλλαδα. Τὸ ἱταλικό με­Γ'Αγγλου ὐπουργου προεδρίας δἰτ Οἰἰνθτί Ι­Υίίίρίοα ίἐνκατεοτημα ρίδιο δεν ξεπερνουσε κι αὐτό τους 10.000 τόννους σιταρι.νου στό Καιρο] ὅτι οί Γερμανοί κατακρατὴσωσιν τρόφιμα. Ἐξ, ὅ­ Ἀλλὰ ἐπειδὴ οἱ φόβοι για μια ὲςεγερση του ὲλληνικου πληθυ­αων αοίραλζοἑ ννίρρίζω καί αλο οονανεταί ἐξ ἐττίοἠμων ἐκθἐοετον του σμου δεν ἔδειχναν να παίρνουν συγκεκριμενη μορφὴ, ὴδη από τίςΔιεθνοῦς Ἑρυθροὕ Στανρουι οὐδὲ ίι τταραμίκρα ττοοοττιἐ ὲἔετρατττι 12 Σεπτεμβρίου, ὴ γερμανικὴ κυβερνηση αποφασισε να μὴν ξεπε­του προορισμου της». (Ἐνθ' άν.). ρασει σ® αὐτὴ τὴν περίοδο τό μερίδιό της τῶν 1Ο.0ΟΟ τόννων καί εί­

Ἡ οταοίι τῶν νερμανίκίον αρλῶν αίναίι οττιν αρχή» ξεκαθαρίιί δοποίησε με τηλεγραφημα τόν πληρεξουσιό της στὴν Άθὴνα, στὶςπροσπαθεια να περιοριστεί ὴ πείνα για να ἐμποδιστεῖὴ διαμόρφωση 19 Σεπτεμβρίου Ιργῃΰ στι σ ὑπρρργσρ Ἑξωτερικῶν φσν ρίμπενιτὴς αντιστασεως, ἐφόσον ἕνα αδειο στομαχι ἐπαναστατεῖ πιό εὔκο­ τρόπ (νοη Βίυυεηιτορ) πίστευε πὼἐ δὲν απηρλαν «λονοί ὲαωτορίκηἑλα απο τα Χορτατο­ Γίί αατο στόν «ανώτατο αίοίίττιτὴ του ίνερμανν πολιτικῆς για να ανεφοδιασθεῖ ὴ Ἑλλας σε βαρος ἑνὸς ανεπαρκουςκοαί οτρατοοι βαοεί τῶν ττροοωττίκῶν τον ἐντνπὼσεων των ἀπείἶὁτ ανεφοδιασμου τὴς Γερμανίας». Παρα ταυτα. ὴ αποψη αὐτὴ θα μπο­μισε από τὴ διαμονὴ του στὴν Ἀθὴνα, στὶς 6 καὶ 7 Μαίου ί1941]... ρρυσρ νά ἀνσθεωρηθεῖ ἄν χρειαζόταν «νὰ πρσληφθεῖ ἡ δηριορργἱαφαίνεται πὼς εἶναι απαραίτητο, για να ὐποστηριχθεῖ ἡ ἑλληνικὴ κυ­ ἑστιῶν ἀνσταραχησ ρἑσσ στὴ χώρα» (Ἐνρ· άν.)βερνηοη [τῶν ”Αθηνῶν], να δοθεῖ βοὴθεια τό ταχὐτερο δυνατόν. για Ἡ ἔχχερρη σπσρδησ πσρ ἔδριξρ ἀργστρρσ ἡ Γερμανίας νὰ προμη­να απομακρυνθουν οἱ δυσκολίες που οφείλονται στόν ανεφοδιασμό. θευσει τρόφιμα στην Ἑλλαδα, ἐξηγεῖται από τό γεγονός ότι κατα τηΤα δίαθἑοίμα αποθέματα τροφίμων οὲν θα οίαρκἑοοονι πίθανῶἔι πα” διαρκεια του χειμώνα 1941­1942, ὴ πείνα δεν προκαλεσε αὐτες τίςρα αοο α τρείτῷ αβαομαοτἐα (Ένα, αν­ι σ· 2Δ·)­ Ἐττίοτι9¬ νία τον αλα «εστίες αναταραχὴς» που φοβόταν. Κι ὅμως, για να παρακινὴσουνρεἔοαοίο τηο Γερμανίαο στὴν ίΑθἠνα› οτίτἐ Η Μαίίον 19Δ1= (ία ἑλ“ τ τὴ Βουλγαρία _ χωρίς να πετὐχουν τίποτα εξαλλου ­­ να στείλειλτινίκὴ ίτοβαρνίιοτι ίτῶν Ἀθηνῶν] θα μτίορἑοεί να αίαττιρτιθοί οταν στὴν Ἀθὴνα ἕνα μερος τῶν δημητριακῶν τῆς περιοχὴς που εἶχεἐξουσία... αν λυθεῖ τὸ πρόβλημα του ανεφοδιασμου. Αὐτὸ προὐπο­ πρρσσρτὴσρρ σἱ Γερμανοί ὲξὴγησσν στσὺρ Βρυχγσρσρρ πὼσ ἐπγθρ­

θίῦτεί να αίτοοττιρίλθοί απο μαἔ ἡ ἑλλτινίκῇ ίτοβὲρνίιοη νία να λοοετ μία τους ἦταν να «προλαβουν ταραχες στὴν Ἑλλαδα» ὡς συνέπειααὐτό τό πρόβλημα­ Ἄν ο ίτληθοομοἑ τρἑοεταί αρκετα θα 1ταραμεί° τὴς πείνας. Κι ἔπρεπε να ἐπιμείνουν οἱ Ίταλοί ποὐ ὁμολογουσαν

τὴν ανικανότητα τους να λὐσουν μόνοι τους τό πρόβλημα του ἑλ­

122 123

ληνικου ανεφοδιασμου, για να ὑποσχεθεί τελικα ὴ Γερμανία, στὶς πείνα ἑμπόδιζε τὴν αντίσταση να ὀργανωθεί στό εσωτερικό τῆς χώ­17 Νοεμβρίου 1941, τὴν προμὴθεια, ώς τό τελος του χρόνου, αλ­ ρας, χρησιμοποιουσε αὐτό τό επιχείρημα για να πείσει τοὺς "Αγ­λων 10.000 τόννων δημητριακών. γλους να παιγουν να αποκλείουν τὶς ελληνικες ακτες. Μια εκκληση

Μόλις εκδηλώθηκε σ® όλη της τὴ φρίκη ὴ πείνα, οί Έλληνες που του Τσουδερου πρὸς τόν ”Ανθονυ ?Ηντεν, στὶς 1? Νοεμβρίου 1941,δὲν εἶχαν ὑποκυιγει στόν κατακτητὴ, δεν μπόρεσαν παρα να διαπι­ ελεγε: «Φοβουμαι μηπως δὲν εἶναι δυνατόν να διατηρηθη ὴ αυστη­στωσουν, ὅπως καί οί Γερμανοί, πως ὴ πείνα δεν προκαλουσε τὴν ρὀτης του αποκλεισμου εναντι στρατιωτών, οί ὀποίοι πολεμουν.ἐξεγερση τοϋ λαοὔ, όπως τὴν εὕχονίοιν οι ίιοῶιοι ιςοιἰ Τὴν φοβονιιιν Μια τοιαυτη πολιτικὴ, μακροπροθεσμως, θα ὴλαττωνε πιθανώς τὴνοἱ δεύτεροι. Άντίθετα μαλιστα, ὴ πείνα εμπόδιζε τὴν αντίσταση να ἱκανότητα των προς αντίστασιν καί θα ὴδυνατο να τους καταστὴσηδιοιιιοοιθιοθοι­ Σὲ ιὲιοιο βιιθιιοι ὥστε οι Ἑλλιινεἔ ἦιοιν πεπεισμένοι πλεον ανεκτικοὺς εναντι του εχθρου». (Ἑνθ” αν., σ. 26). Αυτὴ τὴπως οί 'Ιταλοί φρόντιζαν να απλωθεί ὴ πείνα για να γονατίσει ὁ συνειδητοποίηση του κινδυνου να μὴν εκδηλωθεί ὴ αντίσταση,λαός, αν κι αὐτό δεν φαίνεται να εἶναι αλὴθεια. εξαιτίας του ὑποσιτισμου, ὴ κυβερνηση Τσουδερου τὴν εἶχε συλλα­

Ἑτσι, λοιπόν, ὁ πρεσβης Ραφαὴλ τηλεγραφεί από τὴν "Αγκυρα βει μεσα απο ενα σωρο μαρτυρίες που κατεφθαναν απο τὴν Ἑλλα­στὴν εςόριστη κυβἑρνησὴ του, στίς 25 Νοεμβρίου 1941: «Σαφώς δα. Έτσι, απο τὴν Άγκυρα, ὁ Ραφαὴλ πληροφορεί τόν πρωθυπουρ­διαφαίνεται ὴ κακὴ ίταλικὴ διαθεσις εναντι τροφοδοσίας τὴς Ἑλλα­ γο του, στίς 25 Νοεμβρίου 1941, ότι «παρα προσωπου εμπιστοσύ­δος, Δεν τολμα αυτη ν' αντιταχθῆ φανερα, αλλα προσπαθεί δια παν· νης σταλεντος είς Άθὴνας καί επιστρειμαντος τελευταίως ἐκείθεν,“ιοἐ ιιἑοοο νόι ἐπιβοιιοονιι ιον οοθιιον­ Ἡ Ἱιοιλιιι ποοφιινῶἑ δὲν εο· πληροφορουμαι... ότι ὴ ἐπισιτιστικὴ καταστασις εἶναι τοιαότη καί ὴρε αλλον τρόπον να δαμαση τὴν ελληνικὴν αντίδρασιν παρα δια αγωνία όλων προς εςευρεσιν τροφίμων εἶναι τόσον μεγαλη ώστετὴς πείνης, ίδίως τὴς πρωτευοϋυσης, καί δεν βλεπει εὐχαρίστίυς προ­ πασα αλλη σκεψις ἔχει παντελώς εκλείψει. Ἑκτὸς μερικών πολιτι­σπαθείας τεινουσας να ανατρεψουν αποτελεσμα όπερ επιδιώκει. Οἱ κών, θεωρητικώς ακόμη συζητουντων, οὐδενα πλεον αλλον α­τουρκικοὶ επίσημοι κυκλοι ἔχουν τὴν αὐτὴν ώς εγώ αντίληιμιν». πασχολουσι πολιτικα ζητὴματα. Καί αὐτὴ ακόμη ὴ ραδιοφωνικὴ(Ἐνθ” αν., σ. 25). από Λονδίνου ανακίνησις ζητηματων πολιτικών καί συνταγματι­

Ὁ αντιναυαρχος Ἀλέξανδρος Σακελλαρίου, αντιπρόεδρος τῆς κών, δυσανασχετησιν περισσότερον προκαλεί παρα ίκανοποίησιν,κυβερνὴσεως Τσουδεροϋ. πὴγαινε ἀκόμη πιο ιιοιιςοιόι στὴν ἑοιιηνεία καθόσον θεματα ταυτα θεωρουνται σὴμερον εν Ἑλλαδι ἐκτὸς πραγ­ποὺ ἔοινο Υιοι τον σκοπο ποὺ εἶχαν τάξει οι οονοιμοιἐ ιου Άἔονοιῶ ματικότητος, καί είρωνεία δια τους περί ὑπαρξεως αγωνιζόμενους.αφὴνοντας τὴ χώρα τον να πεθαίνει ιηἐ ιιεινοιἑ­ Τηλείοὰφηοο οιον Μοὶ εζητὴθη μαλιστα ἐκ τριών διαφόρων πηγών όπως διαβιβασωΤσουδερο, απο το Καιρο, στίς 13 Νοεμβρίου 1941, πως ό κατακτη· ὑμίν παρακλησιν να αποφεόγητε είς το μελλον τοιαυτας δηλωσεις,τὴς στερουσε τόν ελληνικό πληθυσμό ‹‹συστηματικώς τροφίμων σοβαραν βλαβην μαλλον παρα ώφελειαν προξενοόσας». (Ἐνθ, ἀν.).προς επιστημονικὴν εςόντωσιν τὴς φυλὴς μας» καί ότι ἦταν «αναγ­ Τὸν ίδιο καιρο απο τό Καιρο, ὁ αντιπρόεδρος τὴς κυβερνὴσεωςκη μεταφορας όσον είναι δυνατόν μθνοιλοιοοοο ἀοιθιιοο ποιιοιον καί υπουργὸς Ναυτικών, Σακελλαρίου, αναφερει στόν Τσουδερό τὸαπόρων ταςεων [απο τὴνἙλλαδα] είς “Ανατολὴν καί είς γειτονικας αποτελεσμα της αποστολὴς δυο αξιωματικών τὴς υπηρεσίας πλη­λὡοοἑ ιιοοἐ ἀιιοφονὴν ὀιίιοοειοιιιοιιου “ιηιἐ νἑοιἐ Υενοαοι­ (Ἐνθ, ἀν­)­ ροφοριών: «Άποσταλεντες είς τὴν Ἑλλαδα οί δυο αξιωματικοί εξε­Αυτες τις ερμηνείες προκαλουσε ὴ ἔντονη συγκίνηση ποὐ δὴμιοοο· τελεσαν τὴν αποστολὴν των επιστρειμαντες. Τὸ φρόνημα του λαουγουσε τό θεαμα μιας τόσο τρομερὴς πείνας, αλλα τα εγγραφα δεν εἶναι γενικώς ακμαίον αλλα ὴ φοβερα πείνα αποτελεί ἐςαιρετικόνεπιτρεπουν να τίς αντιμετωπίσουμε ως ακριβείς. κίνδυνον καμιμεως του ὴθικου ὴτις ὴδη ὴρξατο. Σημειουνται προ­

“Αφου συνειδητοποίησε ὴ εςόριστη ελλληνικὴ κυβερνηση πως ὴ δοσίαι, διαφθορα συνειδὴσεων καί ανησυχητικὴ ἔκλυσις τών ὴθών

124 125

τῶν ππίολῶν ίαἔεοαν­ Μοίαἔο Τῶν σίραίαοίίπααν¬ αρἔαμένη σοβαρα λος αὑτος ο κοσμος που δὲν τρωγει καί κρυωνει διαρκῶς μέσα εἰςσίραπίοαίίπη ορνανοίσίσ ἐσπαμαίησον·­· Μοποίἔο πολίποοομίίνων οοτ το αξενο σπίτι του». (Αλ. Μαζαρακης ­ Αἱνιαν, ἔνθ' άν., σ. 629 καίδεμία σοβαρα πολιτικη κίνησις ὑπαρχει δια ἐθνικὴν δρασιν ὴ ἐπα­ 633).ναστασιν. Ἄγονος πολιτικολογία καί εὑθυνολογία του παρελθον­ Ἡ μια αστερα απο τὴν αλλη, οἱ κοινωνικὲς ομαδες βουλιαζαντος... Ἑπιβαλλεται... ἑσωτερικὴ ὀργανωσις του λαου... Παντα ομως στὴ σσστσχία· Ὁ Ρσφσὴχη πρἑσβησ στὴν Άγκυρα, Έηχει/ρσφσυσε

ταυτα ἐπί μαίαίῳ αν οον λοθη παθί οίονοηποίο τροπον η Τρανίπη οτι «κατα τὴν γνωμην του Διεθνοῦς Ἐρυθρου Σταυρου, πρέπεικαταστασις της ττ8ίν0τ·2». (Ἑνθί αν­9 σ­ 2” απαραιτὴτως να αὐξηθῆ ὁ αριθμος τῶν διανεμομενων μερίδων, κα­

Για να ιταρ0υσιασεί το Ἑθνίπο Ἀπολοοθερίοίίκο Μέτωπο θοσον ἐπί πλέον καί επί πλέον αἱ αστικαί ταςεις έξαντλουνται καί(ΕΑΜἙ ποο ίοροθηκο στίο 27 Σοπίεμβρίοο 1941» απο πολο σημανίί” πλὴττονται» απο τὴν πείνα. (Δημ. Κιτσίκης, «ίεει Γειηἰυε ειι Οτοεε»,πο απο τη νἑνοση ίοο ίαολαἐ _ ἐνῶ μία ίοίοία σημασία αποπίηοο ἕνα” άν.. σ. 28). Στίς 2 Φεβρουαρίου Ι94Ζ, ο πρέσβης στὴ Βἑρνημονο αρνοπορα Ωτ ο Άνορἐαἔ Κἑοροα μοθίσίορίονραφοίἑ ολληνί­ προειδοποιουσε τὴν ἐξοριστη κυβέρνηση του: «Έχω τὴν ἐντοπω­πηο παίανωνηα στο βίβλίο ποο οημοσίοοσο σαν μία «ίσίορία» ίηίἐ σιν ἔγραφε _ οτι η αθλιοτης καί ὴ προϊουσα δυστυχία δημιουρ­ολληνίπηο ο­ντίσπασοίοἑτ νραοοί ποίἑ η οίανομη Τροφίμων στον πλη­ γεῖ ηδη είς τον τοπον μας κοινωνικον ζητημα με απροβλεπτους συ­θοσμο «στη ρίἔοίαν ολοίελα σίο ΕΑΜ» καί ποαἔ «χωρίο ίη λίνη οα° νεπείας». (Ἐνθ' άν.). Καί τον Σεπτέμβριο του ἴδιου έτους. κομμου­σολαδα που ἔδιναν μια φορα τη μέρα, χαρη στὴ φωτεινὴ επέμβαση νιστὴς ηγέτης, ὁ Δημητρης Γληνὀς, δημοσίευε στην παρανομία τοτου ΕΑΜ, οἱ 3ΟΟ.ΟΟΟ πεθαμενοι απο την πείνα του απαίσιου εκεί­ μανιφέστο του ΕΑΜ ποὺ πέτυχε να γίνει η κυριοτερη δυναμη τηςνου χειμωνα θα εἶχαν γίνει έκατομμορια». (Αηατο Κεοτοε, λα τἐεἰ­ ἐσωτεργκῆσ ἀνῃσ­τάσεως χαρη σε εκκλήσεις σαν την παρακατω:αίαπρο ἔποοααο ί940τί944ι Παρίσίτ Β­ ίοαίίοοίτ 19663 σσ­ 8182)­ «Λοιπον, τί περιμένουμε... Δεκαδες πεθαίνουν οἱ φτωχοί χωριατεςπορνο­καναἔ ἐμβρονπηίοο ὲμπροἑ σὲ μααπὲοπα αναληθοπί απο πανα.γυμνοἰκαίξυπολυτοιπερπατανεΙἰαίστοτέλοςκαίκευ

Άλλα αν ἐπείνη την πορίοοο η πείνα καοοσίορησο τη οίαμοραπρτ νοι ποο ἔχουνε σωριασμένα τα χιλιαρικα στίς κασέλες τους θα ἰ­ση ίηἐ ανίίσίασοωστ ἑίοίμασο νία το μέλλον ίίνα πολο οονοίπο οδο­ δουνε πως δὲ θα μπορουνε οὔτε στον τοίχο να τα κολλησουνε γιαφορ νία να οποηλωοεβ οποίοη απρίβῶο προπαλοσε μία ποίνίονίκη ταπετσαρία, γιατί θα τοὺς λείπει ὴ κολλα. Εἶναι κοινὴ η συμφοραἐξομοίωση. Αὑτο το κοινωνικο φαινομενο ἔπατξε Κοφαλαίοαοη ρολο για ολους... Πτωχοί, παμφτωχοι προκειται να γίνουμε ολοι». (Ἐνθ'για να γίνει πιο ριζοσπαστικὴ ὴ ἑλληνικὴ αντίσταση κι έςηγεῖ τη ὼχ).

σημασία ποο αποππησο το ΕΑΜ› Το οποίο ίοροοηπο μὲ πρίοίοβοοτ Ὁ Μεταξας, απο το 1936 μἑχρι το Ιοίίί, αν καί μισουνταν απολία ποο πομμοονίσίίποο πομμαποἑ τησ Ἑλλαοοο­ τον πολιτικο κοσμο, εἶχε αποκτὴσει δημοφιλία μεταξὺ των αγροτῶν

Σίο προοαίπίπο ίοο ημορολονίο› ο σίραίηνοἔ Ἀλοξανοροἔ Μα­ καί τῶν μικροαστῶν. Αὐτὸς ὁ κοσμος ­ καί αντίθετα παντα αποζαρακης,πρὼηνοποορνοἑ5Εθοπη§3Αμονηἐτποοηίανσίην5Αθη” τηναρχουσαταξη­­αχεπαραμεμεισὲιωγαλοποσοστοανρβασυνα την ὲποχη ίηο ποίναἑί ἔνραοο την ίη Δεκεμβρίου 1941: «Καί αοτ λικος καί γι° αὐτο ὴ πλειοψηφία του εἶχε απορρίψει τὴν παλινορθω­τοίοίθεωρουμενοιεοποροιδὲνιὴμπορουν ηαςησουν»,καίστῇ Ζ ση τσυ 1935“Ιανουαρίου 1942: «Ἡ πείνα, ὴ σπανια καί φανταστικη ακρίβεια Τώρα ὅμως εἶχε ἔρθει καί ἡ σειρά της αρχσσσσσ Έἀξησ πσσ ἦσαντῶν τροφίμων γἰνονταί καθ” ημοραν ανρίοαίοραί·Ὁλοί οίοίνθρωποι βασιλικὴ καί αντιμεταξικὴ, να επανέλθει στην ρεπουμπλικανικὴκαί οί εοποροαποροί ολασαν 10­15 ίαλα ίοο βαροοἔ των' αθροοί θα” ίδέα καί μαλιστα να δείχνει δυσαρέσκεια κατα του Λονδίνου. Πραγ­νατοι τῶν απορωτὲρτννα Τοτε Θίναί ποο ἐμοανίἔοπαί το αίσθημα αλ· ματι, απο τοτε που ὴ βρετανικὴ κυβέρνηση εἶχε ὑποστηρίξει ανεπι­ληλοννοηἔτ οταν αοίοίδ ο μεναλοασίοο αναροαίίἐίαίί «Τί νίνοπαί οτ φυλακτα τὴ δικτατορία του Βασιλέως Γεωργίου Β' καί του πρωθυ­

ΙΖο ΙΖ7

ποοονοο τοοι ὴ οπολὴτνὴ τὴἑ Άννλἰαἐ εἶχε πεσετ πολο χαμὴλα με­ ουγγιὲς χρυσου, 35 εκατομμύρια αγγλικὲς στερλίνες καί 9.336.000ταξὑ τῶν πολιτικῶν καί των διανοουμένων της δυτικοφιλης αστι­ αμεεγκανῃεἀ δολλάριαπὴἐ ταἔετοο­ Κατ τοσο ττοοαι αοτοο ο ἴοτοἔι ο βαστλεοον ο Γετοοντοἐ Ἱδοὺ γιατἰ η διακηρυζη του ΕΑΜ, τον Σεπτέμβριο του 1942, μι­

Βλ σομί­ταχοο τῶν Βοετοτνῶνν καλουσε απ, εἔτο τον ελλὴντκο λαο να λουσε με περιφρονηση γι® αὐτον «το Γεωργιο Γλὐζμπουργκ καί τηνἔεσὴκτοθεἴ Κατα του κατακτὴτοο­ Ποοεοοοἔ τὴἑ εξοοτστὴε ττοβεονὴ· κυβερνηση του, τοὺς Τσουδεροὺς καί Βαρβαρεσους. Αὐτοί ξέφυγαν

σετοἐ ἦταν ο Ἑμμανοοὴλ Τσοοοεοοἑν οὴλαοὴ ενατἐ ανθοτοποἔ πηοο στο εξωτερικο, πηρανε μαζί τους ολο το χρυσαφι καί ολα τα συναλ­Θἶχε χρὴματἰσετ Δτοτπὴτὴε τὴε Τοαπεἔὴο τὴο Ἑλλαοοο επί λὴο Αοο λαγματικα αποθέματα της χώρας». (Ἐνθ, αν., σ. 30). Τετοιου εἴδουςγουστου καί εἶχε καλες σχεσεις με τον Μεταξα ὥς τον Ἱοονιο του επιχειρἠμαεα δεν αφηναν ἀδγἀφερο τεν πληθυσμὸ_

1939­ Ὁ οποοογοο Οἰκονομικῶν κοί κοοιοτεοοε οονεογοτηο τοοι Άν ιο 1941­1942, ιην κυβερνηση Τσομεεροε και ιη ΜεγαληΚ· Βαοβαοεσοοι ὴταν οποοτοτκὴτὴο τοο στὴν Τοαπεἔα τὴο Ἑλλαο Βρετανία τὶς ἔνωνε, στην καρδια της ελληνικης δυτικὀφιλης αστι­

οοο κατ τον οταοεχτὴπε το 1939 ὼο Δτοτπὴτὴἑ­ Οἱ οοο αξιττοματτκοί κης ταζεως του ἐσωτερικου, η ἴδια αντιπαθεια, καί αὐτοί ποο στο

τὴἐ οπὴ οεσἰαἑ πλὴοοφοοττον ποο εἶχαν παετ ντα αποστολὴ στὴν κα· ὲζωτερικο περιτριγοριζαν την ἐζοριστη κυβερνηση, δεν αἱσθανον­

τεχομενὴ Ἑλλαοαι Κατ ποο μτλα ντα αοτοοο ο ανττποοεοοοο τὴο κοτ ταν λιγοτερη πίκρα απεναντι στον "Αγγλο προστατη τους ποο δεν

βεονὴσετοἑ Σαττελλαοτοοι στο τὴλενοαφὴμα απο το Κατοοι σττο ΖΤ τον έβλεπαν να βιαζεται καί τοσο να σωσει απο την πείνα την κατε­Νοεμβοίοο τοπτι οἶκον επιοημονο ἐπίοηοι μολιο γοοιοονι πὼο γομενη χωμα ιι›ι›ε.τ1ριιγμιιιι,ι1ιιιε ιις 23 Μαιου 1941, ειιιν ε ριισι­στην Ἑλλαδα «το σύνολο σχεδον του πολιτικου κοσμου μισεῖ την λεὺς κι ὁ Τσουδερὸς εγκαεελειψαν τὴ νοειοδυεεκἠ ἀκεὴ εηε Κωχ,

Δὴν Αονοοστοοι τον Βαστλεα Κατ τὴν Κοβεονὴστν ματι ονετοεοον­ της, πανω σε βρετανικο καταδρομικο για την Άλεζανδρεια _ ολο­

τατ οε με τὴν πτῶστν του ωΑξονο€ να εφαομοσοον τοτε αοχαο των κληρο το ελληνικο εδαφος καταληφθηκε στίς 29 Μαίου _ ως τὶςπεοἰ τταταονὴσετοἐ ίτὴε Βαστλεταῳ. (Ένα, αν­9 σ­ 29)­ 21 Μαρτίου 1942 ποὺ εφτασε στον Πειραια το πρῶτο φορτίο στα­

Ἑπτπλεονι αὐτὴ ὴ κοβεονὴσὴ τὴο ελεοθεοὴο Ἑλλαοοο ποο τὴν ριου που αφησαν να περασει οί Ἄγγλοι καί ποὺ εγκαινίασε την αρ­

παοοοσταζιε φοστκα ὴ ποοπανανοα του Ἄτξονοε ὼο ποολὴμενὴ στὴν ση του βρετανικου αποκλεισμου της Ἑλλαδος, εἶχε κυλησει σχεδον

Ἀννλἰαι εἶχε φονετ απο τὴ χτοοα πατονονταο μαἔἰ τὴτ­3 «το ταμεἴο»­ ενας χρονος, ακριβως δεκα μηνες, κι εἶχε πια περασει ο φοβερὸς°'Οπω<; γραφει ο οποοογοο οτκονομικῶν τηει ο Βοοεοοεοοοι οε πιο χειμὼνιις ιοε 1941­1942. Ἡ αγγλικη μεριμνιι εκεηλωνοιιιν πολοεκθεση ποο εστειλε απο το Λονδίνο στην αμερικανικη κυβερνηση ἀργἀ καί ἀφοῦ ἡ πεἰνε εἶχε ηδη πλήξει τόσο κόσμεστἰἑ 15 Ὁττττοβοίοο 19^2› «ολίγον ποο τὴο εχθοτπὴο ετσβολὴοι ὴ Καί ομως, μολις ἔφυγε απο την Ἑλλαδα, ὁ πρωθυπουργος Τσου­Τοαπεἔα τὴἐ Ἑλλαοοτἐ ττατὼοθτοσε να οταοολαἔετ το σονολον τῶν δερος δεν ἔπαιμε να πιεζει την αγγλικη κυβερνηση να αρει τον απο­

εἰο χοοσον αποθεματτον τὴο­ Μετεφεοθὴσαν πατθ αοχαἑ είε τὴν κλεισμο, η πρωτη του δὲ ἔκκληση εγινε μια μολις εβδομαδα υστερα

Κοὴτὴνι πατοπτν είε Αἴνοπτον καὶ τελοε εἰἔ τὴν Νοττον Άφοτκὴν­ απο την καταληψη της Κρητης. Το Λονδίνο αρκέστηκε μονο να

Βασετ νοαοο εκοοθεντοε εἶἐ Κοὴτὴνι ὴ Τοαπεἔα τὴο Ἑλλαοοο σο· βοηθησει τον ανεφοδιασμο τῆς κατεχομενης 'Ελλαδος μεσω τῆς οο­

ντοοεοσε τὴν ελλὴντκὴν κοβεονὴστν πατα τὴν αναχὡοὴσἰν τὴο εξι δετερης Τουρκίας ποο θεωρουσε οτι βρίσκεται εντος της ζὼνης τουἙλλαοοοι ενπατεσταθὴ εἱο το εἔτοτεοτπον­Η κατ εἔὴσφαλτσε τον αποκλεισμου. “Αλλα δεν ἐπροκειτο για σιταρι, διοτι οπως διαπίστω­

λενχον τὴο εκ χοοσου πεοτοοστατἐ τὴο καί τῶν ξεντον νομτσματτον νε ὁ Ραφαηλ στην ”Αγκυρα, στὶς 18 Φεβρουαρίου 1942, «απο διε­τῶν εοοτσποττεντον εκτοο Ἑλλαοοον­ (Ένα, αν­λ Κατδ αοτον τον τίας η Τουρκία δεν εξαγει ουδε κοκκον σίτου, είσαγει δε τοὐναντίοντοοπο ὴ ποβεονὴσὴ του Τεωοντοο Β' πὴοε στα χεοτα τὴἑ 799­952 50.000 τοννους, φροντίδι της “Αγγλικης Κυβερνησεως». (Ἐνθλ αν.).

Ἑπιπλεον, ἐπροκειτο για ασημαντες ποσοτητες τροφίμων που μετε­

128 9 129

αερα ἕνα και μόνο μικρα ιανριακα φοριιιιία 2­000 ιαννων­ Ἀπὸ 'ιιἔ ζε επιτέλους να παρουσιάσει στην αμερικανικη κυβέρνηση τό σχέ­16 Ὁιςιαιβριοιι 1941» αιαν ἔφιααε σιαν Πειραια ια πρῶια Φ9Ριι9› διό του για την τελειωτικη κατάργηση του αποκλεισμού τῶν ἑλλη­ῶς τα τέλη Φεβρουαρίου 1942, παραδόθηκαν μόνο 9.800 τόννοι, νικῶν οκτῶνς γνωοτοποιωντας της πως «ό Έλλην πρωθυπουργόςιωβιαιἑ ὅαπρια­ αφησε να ἐννοηθη ὅτι θα παρητεῖτο έαν δεν έπετρέποντο νέα φορ­

Ὁ Έμμανουηλ Τσουδερός προσπαθούσε να δικαιολογησει τηνΝ ±ιο»_ (Ένα αρς ο, 32).

αδράνεια του προστατου του, θυμίζοντας πόσο βραδύ εἶναι τό αγ­ Σχολιάζοντας το αγγλικό σχεδιο μὲ τόν Έλληνα πρέσβη στηνγλικό «γραφειοκρατικό σύστημα», αλλα τό περιβαλλον του δεν τα Οοοοιγκτον) ο οφοπούργος Ἐξωτερικῶν τῶν Η.Π.Α., 'Αδόλφοςαβλειιε ιιὲ ια ἴδια ιιαιι­ Ὁ φιλαἑ ι99› Γεὼρνιαἐ Βενιίιιιιιἑ _ 9 ιαιοτ Μπέρλ (Ααο1Γ Α. ΒετΙε .Ιτ.), χρησιμοποίησε αύστηρη γλωσσα καταΡικαἐ ιαυ βενιἔελιαιιαυ _ ιαυ ιιιλενραφιισε από ιιλν Έλβειιιλ αιιἑ του Λονδίνου. “Ιδού τί γράφει ὁ Έλληνας πρέσβης: «Ὁ κ. Βει·1ε ὅ­28 Ἰαναναριον 1942: «ἙπιιΡἐΨαιε ειἑ παλαιαν ειλιιςθινη Φιλαν να στις ασκεῖ εύρεῖαν ἐπιρροην λόγῳ στενωτάτων δεσμών μετα τουαιααιιλσιι ὑμῖν ὅιι λρεααατεἴιε να φθασιιιε αυλι ειἔ απειλὴν αλλα εια Προέδρου [τῶν Η.Π.Α.] και ὅστις μετα ζωηρου ἐνδιαφέροντος πα­ιιῦανιιαιιιςὴν παῦαιιιισιν πρωθαπονρνικαυ αἔιαιιιαι9§› ἐν περιιιιαατ ρακολουθεῖ τα ζητηματα μας, μοι ἐςέφρασε πρό διημἑρου την ἱκα­αει αθνιλαεωἑ ἢ αναβαληἑαα­ (Ένα, αν­3 σ­ 31) νοποίησίν του δια τό ὑπό μελέτην σχέδιον συστηματικοτέρας ανα­

Ταν ἴδια καιραι 9 διευθυνιὴἔ ιηιἐ ὑπιιρεαιαιἐ προιιανανδαἑ αιὸ κουφίσεως του ἑλληνικου λαου... Παρετηρησεν ὅτι οί καλοι μας φί­ΚαιΡ9› ιῆ€ ὲἔαθιαιιιἐ ἑλλιινικηἑ ιςιαβερνἠαεωα Κωνσιανιἴνοἑ Καλ· λοι και σύμμαχοι οι Ἄγγλοι θα ηδύναντο ἴσως να τό εἶχον θέσει ἐπιλαἐτ ποὺ ἦταν υπεαθνναἑ και Υια ιαν ανεφοδιασμιλ ιιιλενραφιιαε τάπητος πρό τετραμηνου τούλαχιστον». (Ἐνθ' ἀν.).αιαν Τααιιαε­Ρα: «Μεθ9 ὅλαι) ιαυ σεβασιιαυ αν ἔχω ιιρὸιἐ ιὴν ἑλλιινιτ ι Πράγματι, ἑνῶ αργούσε η αγγλικη αντίδραση στό δράμα της πεί­κην κυβέρνησιν, ἑλπίζω αύτη μοι έπιτρέιμη νά τονίσω ὅτι εἶναι απα­ νας ὅπου βυθιςόταν η πιστη της σύμμαχος, η ὁποία βρισκόταν πα­Ραιιιιιον απωἑ παααι αι ὲνἑθνειαι αὐιη§ αφιερωθῶαιν ειἐ ια ἔἠιιιιια νω από ἔναν αιωνα ύπό την προστασία της Μεγαλης Βρετανίας, αύ­του ἑπισιτισμου καθόσον αλλως ὅλαι αἱ πολιτικαί ἐνέργειαι της Κυ­ το το ἴδιο δραμα προκαλούσε τό πιό ζωηρό ένδιαφέρον στις Ἡνω­βιιρνἠσεωἑ θα αιιοβῶσιν Θιἐ ιιαιιινι έαν ἐξακολονθἠσιι 9 λιμὁἐ ἐν μἑνες Πολιτεῖες, ηδη από τόν 'Ιούνιο του 1941, χαρη στη δραστη­Ἑλλαδι­Η οὔτε 9 Βασιλεὺιἐ Οὔιε ιἶ Ἑλλιινιιςιλ Κιιβἐρνιισιἑ θα ὴδα· ριότητα, εἶναι αληθεια, τοῦ έλληνοαμερικανικου στοιχείου και τουναντο ποτε ν® αντιμετωπίσωσι τα ύπολείμματα ἑνός ἔθνους ὅπερ «Σωματείου ἑλλῃνικῇς πολεμικῇς ποριθαλιμεως της Νέας Ύόρκης»ἐἔιιφανισθιι­ Μια ὐιιαδειἔιἐ ὅτι ιι ἑλληνικὴ Κυβέρνησις θα ἔβλειιε «θκεεισ Π/αι· Κεἰἰε/Αεεοεἰαιἰοιι Ικα ο/Νενν 1/οκ|‹((ῖ.ΡΡ'.Ιἱ.Α.)››, μιαἑανιἠν υιιοχρεαιιιανιι να ιιαραιιιιθη αρα ιοιααιιιἐ ιςαιασιασεωἐ θα αμερικανικη όργανωση που ιδρύθηκε στις 8 Νοεμβρίου 1940, μόλιςἔπειθε ιιλν Άννλιαν να αλλαξη αιασινλι­ (Ένα, ανα­ αρχισε ό ἱταλοελληνικός πόλεμος· αύτό τό σωματείο ηταν γνωστό

Τότε, στις 30 'Ιανουαρίου 1942, ό Τσουδερός ἔγραιμε νέα ἐπιστο­ σαν «Έπιτροπη Βάντερμπιλντ», επειδη έπίτιμος πρόεδρος ἦταν ό κ.λη στόν ?Ηντεν και του ἔλεγε πως οί συμπατριώτες του τόν πίεζαν Χάρολντ Σ. Βάντερμπιλντ (Ηετοία 3. νειιαετθιιτ), ένω ούσιαστικόςνα παραιτηθεί για να δείξει ἔτσι τη διαμαρτυρία του ἐμπρός στην πρόεδρος ἦταν ένας από τους μεγιστάνες του αμερικανικού κινημα­αγγλικη συμπεριφορα. Σχολιάζοντας την απόφαση πού μόλις εἶχε τογραφου, ὀ Έλληνας Σπυρος Σκούρας, πρόεδρος της Έταιρείαςπαρει η βρετανικη κυβέρνηση να ἐπιτραπεῖ η εισαγωγη 8000 τόν­ Φόξ τό 1942, αύτός που αργότερα, τό 1952, θα ρίξει στην αγορά τόνων σταριου στην Ἑλλάδα, παρατηρησε πὼς αύτη η ποσότητα θα σινεμασκόπ. Αύτό λοιπόν τό αμερικανικό σωματεῖο πληρωσε ταἦταν «μία σταγων νερου εις τα χείλη ενός ανθρωπου πού σβηνει τρόφιμα ποὺ ἔστειλαν από την Τουρκία τό 1941­1942, και δχι ηαπό τόν αγριον πυρετόν της πείνης». έξόριστη κυβέρνηση. Μόλις ιδρύθηκε, ὀργανωσε έναν μεγάλο ἔρα­

Τρεῖς εβδομαδες ύστερα από αὐτό τό γραμμα, ὁ Ἡντεν αποφάσι­ νο στις "Ηνωμένες Πολιτείες, κυρίως μεταξὺ τῶν Ἑλληνοαμερικα­

13Ο 131

νων, καί συγκεντρωσε τὸ σεβαστό ποσὸ των 5.63Ζ.6θ8 δσλλαρίων. ρεα. 'Ο πρεσβης του στὴ Βερνη ανησυχοὔο8 δίαπιοΐὼνθνῖαἐ πὼ€Πρἰν ακόμη καταληφθεῖ η Ἑλλας, εἶχε στείλει στὴν “Αθηνα «άπαντες οἱ ἐν Ἑλλάὁι νρμίζουσι ότι τα τρόφιμα άποστελλονταικαἰ3.336.ἸΟθ δολλάρια απο τὁ σύνολο του εράνου. Για τα τρόφιμα που πλη ρωνονται ύπὸ του ὁργανισμου του νεηαετυίΙτ››, (ἐι:θ' άν.), ενωεφτασαν απο τὴν Τουρκία τον καιρὁ της πείνας, εδωσε. Ι.4ΟΟ.ΟΟΟ κανεις δεν γνωριζε τίποτα για όσα εἶχε πράξει η κυβερνηση Τσου­δολλαρια­ δερου, καὶ πρότεινε να ενη μερωνεται ὁ ελληνικός λαὸς γι° αυτες τίς

Οἱ Ἑλληνοαμερικανοἰ (Οτεεκ Αιηετίοειιε) εἶναι οἱ 'Αμερικανοί προσπάθειες, από τὸ ραδιοσταθμό του Β.Β.Ο. στο Λονδίνο.πολίτες ελληνικης καταγωγῆς, εστω κι αν γεννηθηκαν στις Ἡνωμε­ Σ° ενα από τα δυό βιβλία, που τύπωσε ὁ Τσουδερὸς μετα τὸν πό­νες Πολιτείες καἰ εἶναι Άμερικανοἰ άπό πολλες γενεες. Αύτὴ η ὁνο­ λεμο για ν° αντιμετωπίσει τους κατηγόρους του καὶ που τὸ χαρα­μασία δεν ἔχει ρατσιστικὴ ἔννοια. Τὴ χρησιμοποιουν οἱ ἴδιοι για να κτηρίζει τρομερὴ σύγχυση, βρίσκω ἕνα παράδειγμα για τὸν τρόπο­μὴν ζεχνουν τὴν καταγωγη τους, για τὴν ὁποία εἶναι ύπερηφανοι, μὲ τον ὁποῖο προσπάθησε να δικαιολογηθεί: «Ἑζ Ἑλβετίας _ γρά­ενω συγχρόνως εἶναι άφοσιωμενοι στις Ἡνωμενες Πολιτείες. Τὴν φει ­ ἐστάλησαν διάφοροι ποσότητες γαλάτων πληρωθεῖσαι ύπὸὀνομασία όμως αύτη δεν τὴ δεχονται εύκολα οί Άμερικανοἰ που της ελληνικης κυβερνησεως, καθως καί ύπὁ του Δ.Ε.Σ. [Διεθνούςπροερχονται από άστικες οίκογενειες της Ἑλλάδος, εφόσον γενικα Ἑρυθρου Σταυρου], του Ἑλβετικου Ἑρυθρου Σταυρού καὶ αλλωνο Ἑλληνοαμερικανὸς κατάγεται από φτωχούς μετανάστες. όργανωσεων ἐς ἐράνων Ἑλληνων η ζενων διαβιούντων ἐν Ἑλβε­

Ὁ Σπυρος Σκούρας ύπὴρζε πολὺ δραστηριος. Ὁ πρἑαβηἐ τηἐ τία. Πρὸς τοῦτο εθεσε είς τὴν διάθεσιν του Δ.Ε.Σ. καί ὁ πρόεδροςἙλλάδος στὴν Ουάσιγκτον τηλεγραφουσε στὶς Ι3 Δεκεμβρίου της ελληνικης κυβερνησεως ἐκ των παρ” αὐτῷ ἐράνων δι' εθνικούςΙΜἩῶωω@ΜαωωωἩῶΚΜώωΝωΜωΜΜ@Μα σωωωπωωδωεωωωωωνΗΜΜὼωωΜωωαΒΕζητησει λύσεως αγωνιωδους προβληματος επισιτισμου τῆς Ἑλλά­ Τσρρδερός, Ὁ Ἐπισιτισμός, Ι94Ζ­Ι94#, Άθηνα. Α­ Παπαζηοηἐιδος». (Ἐι›ι9' αν., σ. 33). 1946, σ_ πογ

Ὁ ἑλληνικὁς πληθυσμός ἔμαθε πως ­οἱ Ἀμερικανοἰ χρηματοδο­ Ἑκτὁς από τον εύσχημο τρόπο, με τον ὁποῖο παρουσιάζονται τατουσαν αύτὴ τὴ βοηθεια, όπως φαίνεται από ενα τηλεγράφημα του γεγονότα, πρεπει να προστεθεί πως δεν εἶναι αληθεια ότι η ἑλληνικὴΈλληνα αντιπροσωπου στὴν Κοινωνία των Ἑθνων στὶς 26 Νοεμ­ κυβερνηση εἶχε ὁργανωσει ἐράνους, όπως εγινε από διάφορες ὁργα­βρίου 1941: «Εὐαθεσΐηθηΐε παρακαλώ να πληοοφοοηοητε τας ἐν­ νωσεις. Τα δύο εκατομμύρια ἐλβετικα φράγκα που αναφερει, τα ε­διαφερομενας ὁργανωσεις ότι η διανομη του πρωτου φορτίου ἐκ δωσε ὁ κ. Σκούρας εκ μερους της Ἑπιτροπης Βάντερμπιλντ και ὁ κ.Τουρκίαἐ ἑπερατὼθη ανευ ὲπεμβαοεωε­ Ὁ πληθυομος τῶν Ἄθη­ Ντύτβείλερ (Ι)ιιτννεἰΙετ), ὁ διευθυντὴς των μεγάλων ἐλβετικῶν κα­νων επληροφορηθη, δια τοιχοκολλημενων αγγελιων, ότι η τροφὴ ταστημάτων διατροφης Μἰςτοε.ἑχορηγηθη χάρις είς τὴν αμερικανικην γενναιοδωρίαν››. (Ἐνθ. αν.). Το ζωηρό ενδιαφερον που εδειξε από τὴν αρχη, όχι μόνον η αμε­Κι όμως, ὁ πρωθυπουργός Τσουδερός, επειδη εἶχε συνειδητοποιη­ ρικανικὴ κοινὴ γνωμη άλλα καί ὁ πρόεδρος Ρ. Β. ΒοοεενεΙτ καί ησει τὴν πρωταρχικὴ σημασία του ανεφοδιασμού για τὸν πληθυσμο κυβερνηση του, χάρη στην εκστρατεία των Ἑλληνοαμερικανῶν,που πεινουσε, κι ἐπειδὴ φοβόταν πάνω άπ° όλα μηπως τὸν κατηγο­ ύλοποιηθηκε στον πολιτικό τομεα, μὲ τὴν πίεση που άσκηθηκε ἐπὶΡὴσουν αργότερα _ ὅπωἑ ία ἔιανε _· πὼἑ δὲν ἔκανε ὕια ἦταν δα· της αγγλικῆς κυβερνησεως για να σταματησει τον αποκλεισμό τωννατὁν για να τα βγάλει περα, ἦταν πολύ ενοχλημενος από αύτὴ τὴ ἑλληνιιςῶν ακτών, Ὁ δραστηριος 'Αμερικανος διπλωμάτης καὶδιαφημιση γύρο ἀπὸ την αμερικανικη γενναιοδορία. κι άφησε να πρωην πρέσβης της χώρας του στο Παρισι, ννιιιιειε σ. Βιιιιιιι πουκυκλοφορησουν ανακριβείς πληροφορίες σχετικα με τὴ σημασία στάλθηκε στό Κάιρο τον Δεκεμβριο του 1941, δηλωσε στὸν Ἑλλη­τῆς χρηματικῆς προσπάθειας της κυβερνησεως του σ° αὐτὸν τόν το­ να πρεσβη στὴν Αίγυπτο «ἐμπιστευτικῶς ότι εχει εντολὴν της

132 Ι33

ί

Κυβερνησεως του να ασχοληθῆ μὲ τό ζητημα τουτο [του ανεφοδια­Ν τίου ό κ. Ουέλς, πληροφόρησε τόν Έλληνα πρέσβη πως ὅ πρόε­

σμου] καί να πραξη ὅ,τι δυνατόν υπερ της Ἑλλαδος ητις απέκτησε δρος Ρουξβελτ εἶχε δεχθεί να γίνει η έπίσκειιιη ἐπί αυτης της βα­τίτλους εἰς παγκόσμιον θαυμασμὸν δια του ηρωισμου της». (Δημ. σεως». (Ἐνθ. αν., σ. 35). Κι ὅμως, η επίσκεψη πηρε έναν τελείωςΚιτσίκης, ‹‹Ι..ε Γετιτίιτε ευ (τὲεε››, ένα' άν., σ. 34). · έπίσημο χαρακτηρα, αν καί έλειψε η συνηθισμένη όργανωμένη

Άλλα η έλληνοαμερικανικη προσέγγιση σαν συνέπεια της πεί­ λαϊκη υποδοχη από τὸ δημο της Νέας Ύόρκης, ὅπως έν καιρῷ εί­νας, η ὁποία καί σημείωσε την απαρχη του περασματος από την αγ­ ρηνης. Άλλα ὅσο να °ναι, εἶναι καπως μεγαλος ὁ γυρος να έπιστρέ­γλικη στην αμερικανικη προστασία τό 1947, υλοποιηθηκε με τό τα­ φεις από την Αίγυπτο στην 'Αγγλία περνωντας από τίς "Ηνωμένεςξίδι του βασιλέως Γεωργίου Β” καί του πρωθυπουργου του Τσουδε­ Πολιτείες!ρου στίς “Ηνωμένες Πολιτείες από τἰς 10 “Ιουνίου ως τίς 1'7 Ἱου­ Ὁ ουσιαστικός σκοπός του ταξιδιου ἦταν να βρεθουν χρηματαλίου 1942. Για να κατανοησουμε τη σημασία αυτου του ταξιδιου, κι αυτό ἑπιτευχθηκε. Στίς 10 Ἱουλίου 1942, οί δυο κυβερνησεις υ­πρέπει να ξέρουμε πως για πρωτη φορα στην ελληνικη ἱστορία ένας πέγραιμαν στην Ουασιγκτον συμφωνία μισθωτικου δανείου (Ιειια ­

βασιλευς κι ένας πρωθυπουργός ἐν ένεργεία πηγαιναν στίς Ἡνωμέ­ Ιεεεε εετεειυειιτ), την έβδομη που υπέγραψαν οί “Ηνωμένες Πολι­νες Πολιτείες. Ὁ Βενιζέλος εἶχε ταξιδευσει εκεί, τό 1921, αλλα δεν τείες μὲ μια ξένη χωρα, υστερα από τόν νόμο μισθωτικυυ δανείουἦταν πλέον στην ἐξουσία. Αυτό που ἐπίσης κανει εντυπωση εἶναι η της 11ης Μαρτίου 1941. Μέ αυτη τη συμφωνία η έλληνικη κυβέρ­διαρκεια της παραμονης τους έκεί _ ένας μηνας κι έπτα μέρες1 ­¬ νηση πετυχαινε από τίς 'Ηνωμένες Πολιτείες, στην οὐσία χωρίς κα­η ὁποία θα κρατουσε ακόμη περισσότερο, αν δεν την εἶχε διακόψει μια προοπτικη έξοφλησεως _ Τὴν πληρωμὴ τῶν 3­000 ίὀννων τὸη έπίθεση του Ρόμμελ στην Ἀφρικη καθως προχωρουσε πρός την μηνα, όσπρίων, γαλατος καί φαρμακων που θα φορτωνονταν στόΆλεξανδρεια. "Ως έκείνη τη στιγμη, η "Αμερικη ηταν μια μακρινη Μόντρεαλ σε σουηδικα πλοία, για τόν ανεφοδιασμό της 'Ελλαδοςχωρα, καί για τόν Γεώργιο Β' καί τόν Τσουδερό αυτό τό ταξίδι στα­ (εφόσον οἱ 15.000 μηνιαίοι τόννοι σταριου που θα φορτωνοντανθηκε ένα μεγαλο έγχείρημα, στην αλλη ακρη της γης, ὅπως φαίνε­ μαξί πανω στα ἴδια πλοία, ηταν προσφορα της καναδικης κυβερνη­ται από την αφηγηση αυτου του ταξιδιου στίς αναμνησεις του πρω­ σεως). Ἑπιπλέον, από Ιης “Ιανουαρίου 1943, η έλληνικη κυβέρνη­θυπουργου, που έκδόθηκαν στην 'Αθηνα τό 1949. ση πετυχαινε την εξόφληση ὅλων των έξόδων για τα ναυλα των

Ὁ βασιλευς της Ἑλλαδος εἶχε προσκληθεί στίς 'Ηνωμένες Πολι­ ὁκτω σουηδικων πλοίων που έφταναν τὸ ένα έκατομμυριο δολλα­τείες από τίς 17 Νοεμβρίου 1941, αλλα η επίσκεψη καθυστέρησε ρια τό μηνα περίπου.έπτα μηνες. 'Η απόφαση γι® αυτό τό ταξίδι καί οί ὀργανωτικές διαδι­ Ἑνθουσιασμένος από αυτη τη συμφωνία, ὁ Τσουδερός στίς 13κασίες του ἦταν πραγματι πολυ λεπτές, για να μη θιγεί η ευαισθη­ “Ιουλίου 1942, στην Ἑπιτροπη ὲξωτερικῶν υποθέσεων της αμερι­σία του “Αγγλου προστατη. Τέλος, «στίς 27 Φεβρουαρίου 1942 ό κανικης Βουλης των Άντιπροσωπων, αναφωνησε τα έξης: «ΕἶναιΈλλην πρέσβης Κίμων Π. Διαμαντόπουλος, πληροφόρησε τόν πραγματι ευτυχημα για τόν κόσμο τὸ ὅτι απεφασισε η "Αμερικη ναυφυπουργό "Εξωτερικών Σαμνερ Ουέλς (θιιιτιιιετ \λ|εΙ1εε) πως ὁ βα­ ἐνδιαφερθεί για τα ξητηματα της παγκοσμίου πολιτικῆς».σιλευς Γεωργιος Β' εἶχε ἐκφρασει την είλικρινη του έλπίδα να έπί­ Καί σαν απαντηση σε ὅσα εἶχε πεί, ένα υπόμνημα της αμερικανι­στρέιμει από την Αίγυπτο στην “Αγγλία μέσῳ των Ἡνωμένων Πο­ κῆς κυβερνησεως, που πρότεινε να πληρωθουν τα ναυλα τωνλιτειων καί να μην έχει τό ταξίδι έπίσημο χαρακτηρα. Στίς 2 Μαρ­ πλοίων που ανεφοδίαξαν την Έλλαδα, τόνιζε πως τό πλεονέκτημα

μιας παρόμοιας χειρονομίας «για να αναπτυχθείη καλη διαθεση του1. Κατα τό διαστημα αυτό έμειναν καί μερικές ημέρες στόν Καναδα. Έφθασαν στο ἑλληνικου λαου ἔναντι της χώρας μας εἶναιθ νομιζωί ὲμφανηφ'Μόντρεαλ στις 28 ιιουνιου 1942.

ι (Ἐνθ° αν., σ. 36).

134 ! 135

Οἱ σχεσεις μεταξὺ τῆς Έλλαδος καί της Τουρκίας εἶχαν αρχίσει, εξηγησητε παν τοῦτο καταλληλως προφορικῶς εἰς τὸ Φόρεϊνὅπως εἴδαμε, να δυσκολεύονται καπως μετα τὴν επίθεση κατα της ”Οφφις››. (Ἐνθ' αν., σ. 37).Ἑλλαδος τὸ 1940­1941, ὅταν οί Έλληνες παραπονεθηκαν στοὺς Παρ® ὅλα αὺτα, το μικρὸ τουρκικό φορτηγὸ ποὺ ὅλο τὸ χειμώναΤούρκους πως δεν εσπευσαν να τοὺς βοηθησουν για να αντικρού­ του 1941­1942 πηγαινοερχόταν μεταξὺ Κωνσταντινουπόλεως καίσουν τὴν ἱταλο­γερμανο­βουλγαρικὴ επίθεση. Πειραιώς, ξεφορτώνοντας τὸ μικρό του φορτίο, 1700 τόννων περί­

Ἐπιπλεον, η “Αγγλία ξεχνώντας τὴν ελληνικη εὺθιξία, σεμια πε­ που καἰ ποὺ λεγόταν «Κουρτουλοὺς» (Κπκτπἰπε), λεξη ποὺ σημαίνειρίοδο ποὺ ὁ νοὺς της ἦταν στραμμενος στὴν προσπαθεια να βρεῖ στα τουρκικα απελευθερωση, αυτό τὸ πλοῖο ποὺ διεσχιζε τό Αἱγαῖοτρόπους να περιορίσει τὴν επιδρομὴ τῶν γερμανικών στρατευμα­ ὺπὸ τὴν σημαία τῆς ΚιΖι1εγ, δηλαδὴ της Έρυθρας Ἡμισεληνου (τὸτων στα Βαλκανια, πρότεινε, τὸν “Απρίλιο του 1941, στὴν Τουρκία, μωαμεθανικὸ αντίστοιχο του Ἑρυθρου Σταυρου) δεν ξεχαστηκε πο­να καταλαβει τα τρία ελληνικα νησια Λη μνο, Λεσβο καί Χίο ποὺ ­τε απ° ὅσους γνώρισαν τὴν πείνα γιατί, ὅπως εγραψε τον Δεκεμβριοταν απεναντι στὴν τουρκικὴ ακτη, για να εμποδίσει τοὺς Γερμα­ του 1941, ὁ Ἑλληνικὸς Ἑρυθρός Σταυρός στὴν Έρυθρα Ἡμισελη­νοὺς να τα καταλαβουν αὐτοί. Ἡ Τουρκίαποὺ δεν ηθελε ν° απομα­ νο, ἦταν για τα θύματα η μοναδικη ελπιδοφόρα ακτίνα.κρυνθεῖ από τὴν ούδετερη σταση της, ζητησε τὴ γερμανικὴ συγκα­ Μια εκστρατεία του τουρκικου τύπου για βοηθεια στὴν Έλλαδα,ταθεση για μια τετοια κατοχη, η ὁποία ὅμως δεν της δόθηκε, γι° αύ­ αφύπνισε τὴν αλληλεγγύη του τουρκικου λαου. Πρωτοστατησε σετό καὶ απερριψε τὴν προσφορα, κατω από τετοιες συνθηκεςεαλλα αὺτὴ τὴν προσπαθεια η πιό μεγαλη εφημερίδα της Κωνσταντινου­αὐτὸ εφτασε για ν® αναστατωθεῖὴ κυβερνηση Τσουδερου καί να ςυ­ πόλεως καἰ με τὴ μεγαλύτερη, εκείνη τὴν εποχη, κυκλοφορία, ηπνησουν παλαιοί φόβοι στοὺς Έλληνες. Αὺτα τα νησια τα κατελα­ Τζουμχουριετ (ίἔππιίτακἰνετ). Έχουμε μια απὸ τἰς πολλες εἱκόνεςβαν οἱ Γερμανοί, αλλα παρεμεινε στὴ σκεψη της ελληνικης κυβερ­ αὐτῆς της αλληλεγγύης σ° ενα τηλεγραφημα της 17ης Μαρτίουνὴσεως ό φόβος μηπως η Γερμανία τα χαρίσει στοὺς Τούρκους την 1942 του Έλληνος πρεσβεως στὴν Ἄγκυρα: «Παρα τὴν απαγόρευ­καταλληλη στιγμὴ, σαν ανταλλαγμα για να προσχωρησει στὶς δυ­ σιν αποστολης ίδιωτικῶν δεματων, εγενικεύθη απο τινος τὸ ρευμαναμεις του Ἄξονος. Τελος, ὑπηρχε κι ὁ φόβος μηπως η Τουρκία αποστολης τοιούτων κατόπιν ἰδίως εκκλησεως εν Ἑλλαδι ὀργανώ­διεκδικησει τα Δωδεκανησα μετα τὴν αποχώρηση της Ἰταλίας. σεων προς αντιστοίχους εν Τουρκία τοιαύτας. Ἡ αρχη εγενετο υπό

Μεσα σ® αύτη λοιπόν τὴν ατμόσφαιρα μιας φιλίας αναμεικτης με Τούρκων δημοσιογραφων πρὸς Έλληνας συναδελφους των [τὸναἰσθηματα πικρίας καἰ φοβίας από τὴν ἑλληνικὴ πλευρα, αναπτύ­ Δεκεμβριο 1941], τῶν ὺπαλληλων του Δημαρχείου Κωνσταντινου­χθηκε η βοηθεια τὴς Τουρκίας προς τον πεινασμενο πληθυσμό της πόλεως προς τοὺς τῶν Ἀθηνῶν ­ Πειραιώς, ύπαλληλων Μουσείωνκατοχικης Έλλαδος, από τὸν 'Οκτώβριο 1941 ως τόν Σεπτεμβριο κ.λ.π. Οἱ δημοσιογραφοι εζητησαν 60 τόννους τροφίμων δια τα με­1942. Κι ὁ Τσουδερός τηλεγραφουσε στο Λονδίνο απὸ τὴν ”Αλε­ λη της ενώσεώς των, οἱ ἰατροί 700 τόννους δια τα μελη τῆς ενώ­ξανδρεια, στἰς 11 Ἰουνίου 1941: «Ἡ εφημερἰς Τίιττοε δημοσιεύει αν­ σεώς των, κ.λ.π.›› (Ἑνθί αν.).ταπόκρισιν καθ' ην αἱ μεγαλαι νὴσοι του Αίγαίου Πελαγους λιμο­ Ἀλλὰ αὐτὴ ἦταν βοηθεια Φτωχὴς χώρας πρὸ; μιὰ ἄλλη Φτωχὴκτονουν καἰ εδεησε να μεριμνηση ὴ Τουρκία δια τὸν επισιτισμόν χώρα διότι ὴ οἱκονομικὴ κατασταση ποὺ εἶχε προκύψει απο τὸν πό­των... “Ως θα εννοησητε εἰς θλίψιν μας δια τα δεινα του πληθυσμου λεμο, επληττε καἰ τὴν Τουρκία. Ἡ τουρκικὴ κυβερνηση εἶχε επι­μας προστίθεται η στενοχώρια δια τὸν γινόμενον θόρυβον ὅπως εμ­ τρεψει τὴν εςαγωγὴ στὴν Έλλαδα 50.000 τόννων τροφίμων, εαν ταφανισθη γειτονικὁν Κρατος παίζοντας ρόλον σωτηρος είς τα ελλη­ εβρισκαν φυσικα. Κι ὅμως, μερα με τὴ μερα, γινόταν καὶ πιό δύσκο­νικα εδαφη, δια τα ὁποῖα ες αλλου δημοσιεύονται παντοῖαι διαδό­ λο να βρεθουν 1700­2000 τόννοι πού θα φόρτωνε, σε καθε του ταξί­σεις ὅτι ὁ εχθρός τα ὺπεσχεθη εἰς τὴν Τουρκίαν. Θα επεθύμουν να δι, το «Κουρτουλούς», κι από τόν Φεβρουαριο τοῦ 1942, ενα αλλο

136137

ιρορτὴνο το «Ντοοιιλοοπιναρ» (Βαπτἶαριαοπ) ποα το οιααελθὴιτα α· Ή κατασταση στην Τουρκία χειροτερευε συνεχῶς. Στὶς 29 Ἱα­ταν το ίιιςοορτοαλοαἑιλ βοαλιαἔε στιἐ 20 Ἱανοοαριοοι πανοι στο ἔ· νουαρίου 1942, ὁ Ραφαηλ εδωσε την εξης εὶκόνα: «Ἡ εσωτερικη οἱ­ιττο του ταἔιοα με 2000 τοννοαο τροφιιια μεσα στο αιιπαρι­ Το κονομικη καταστασις ὑπεστη ἐσχατως ἑξελιξιν λίαν δυσαρεστον ἐν«Ντουμλουπιναρ» ἦταν πλοῖο 2.800 τόννων, δηλαδη κατα 800 τόν­ Τουρκία. Ἀνεςαρτητως τῆς τεραστίας υψῶσεως όλων τῶν τιμῶννοοἐ πιο μεγαλο απο το «Κοαρτοολο᧻› αλλα δεν ιιπορεσαν να του σίτου, της ὁλοεν μεγαλυτερας σπανεως τῶν εξωθεν εἰσαγωμε­επωιρελὴθουν απο τὴν ααἔὴμενὴ αὐτὴ 9ίωρὴτιι(οτὴτα` Καὶ τα πέντε νων εὶδῶν, καὶ αυτα τα κυρια τουρκικα προϊόντα ηρςαντο τό ἔν με­φορτία που μετεφερε στὸν Πειραια, από τὶς 21 Φεβρουαρίου ῶς τα τα το αλλο ὲςαφανιςόμενα εκ της αγορας ἑνῶ παραλληλως ηρςατοτελὴ Αανοὐστοο 1942 δεν ἔεπερασαν ποτε το καθενα τοσα τοαἑ δρῶσαη μαυρη αγορα. Εἰς τοῦτο συνετελεσαν πλεῖστα αψυχολόγη­2­000 τοννοοἐ­ Άπο το δεύτερο ταξιδι του «Ντοιιιιλοοπιναρ»¬ στἰἑ τα και εσπευσμενα κυβερνητικα μετρα ατινα προεκαλεσαν πανικόν.24 Ἀπριλιοοι επειαὴ δὲν εβρισιταν να ανορασοον ὅσπρια και πατα­ Συνετελεσεν επίσης η κρίσις ανευ προηγουμένου τῶν μεταφορῶντετ __ εἶχε μαλιστα ιιολιτ­Ξ απανορεοτεἴ ὴ εἔανιονὴ τοοἐ σε φορτία ητις δεν επιτρεπει την εγκαιρον είς τα κεντρα μεταφοραν προϊόν­ναν το πλοιο με σταφιοαι συιται ιροοντοαιτιατ ιταραοιαι ελιεἑ· Το σα­ των. Εἰς την δημιουργηθεῖσαν καταστασιν δεν εἶναι ασχετος καὶ ηνολο τῶν τροφίμων που μετέφεραν στα δεκα τους ταξίδια. ἀπὸ τὸν προίουσα ὸλοεν εςαρθρωσις τῶν κρατικῶν ρπηρεσιῶν, οι ανωτεροιὉκτὡβριο 1941 ατο τα τελὴ Αανοαστοο 19^2› το «Κοορτοολοα9» ὑπαλληλοι τῶν οποίων, ἔχοντες ν° αντιμετωπίσουν την αφόρητονκαὶ μετα τό «Ντουμλουπιναρ», εφτασε τοὺς 17.500 τόννους, πολὺ ακρίβειαν της ζωῆς, ἐπὶ πλεον καὶ πλεον εξαγοραζονται εἰς τροπονλιγοτερο οὴλααὴ απο τοαιδ 50­000 τοννοοο ποὺ εἶχε επιτρειίιει στὴν ῶστε σημερον όσον ποτὲ αλλοτε η δωροδοκία ν° αποτελεῖ την βα­αρχη η κυβερνηση της Άγκυρας. σιν πασης ἐνεργείας. 'Η δυσφορία της κοινης γνῶμης εἶναι εμφα­

Ἀπο τιε 26 Δεκεμβριου 1941, τὸ τουρκικό υπουργικό συμβου­ νης, την ἔκρυθμον δὲ ταότην καταστασιν καταλληλως εκμεταλ­λιο εἶχε ὴδὴ αποφασίσει να ιςαταρνὴσει τα ταἔιοια του «Κοορτοα λεόονται, αν μη καθοδηγουν καὶ υποθαλπουν, οἱ πολυαριθμότατοιλοὺς», επειδη η χῶρα εἶχε ν® αντιμετωπίσει μια σοβαρη κρίση στα εν Τουρκία Γερμανοὶ πρακτορες». (Ἐνί9' αν.).μεταφορικα της μεσα: «Ἡ τουρκικη αγορα διαγραφεται πλεον σκο­ Στὶς 2 Φεβρουαρίου 1942, τὸ τουρκικό υπουργείο “Εμπορίουτεινὴ _ εγραφε ο Ραφαὴλι ὁ πρεσβὴἐ τὴα Ἑλλααοτ στὴν Άνκοραι απαγόρευσε να εςαγονται τα κυριότερα προϊόντα διατροφης καὶστὶς 27 Δεκεμβρίου 1941. “Αγγελλονται αδιαλείπτως εκτακτα πε­ ιδίως όσπρια και πατάτεςριοριστικα μετρα τροφοδοσίας του τουρκικου πληθυσμου καὶ διαπι­ Πραγματι, στην τουρκικη Ἐθνοσυνελευση, η κυβερνηση ἦταν ὁστουται ἔωὴρον ρεαιια οἰιτονομιαο Και περιορισιιοα τῶν εἔανωνῶν­ στόχος πολλῶν ἐπικρίσεων καὶ ὁ πρωθυπουργός Ρεφὶκ ΣαϋνταμΔιερωτῶιιαι ἑαν ὴ αναστολὴ τῶν ταξιδιτρν του Κιιττιαιιε δὲν ελ­ει και (Κείιὶτ Βειγααιη) σε μια ραδιοφωνικη του ὀμιλία, τὸ ἴδιο βραδυ απεί­ἔμμεσον τοῦτον σκοπόν να περιορίσει τας ἐξαγίυγας» (Ένα, αν­9 σ­ λησε τους κερδοσκόπους, δηλώνοντας πως, αὐτοὺς ποὺ διεδιδαν38) ανησυχηακεςιαδησας κιαποθηκευαν ἐμπορευματα,η κυβερνηση

“Αλλα τα ταξίδια ξαναρχισαν επειδη οἱ πρεσβεις της Μεγαλης Θα τους Θεωρουσε ἀπειλὴ για την ασφαλεια της χώρας.Βρετανίας καὶ τῶν 'Ηνωμένων Πολιτειῶν, στην Ἄγκυρα, ὀίσκησαν Τό Ντουμλουπιναρ μπόρεσε να μεταφερει ακόμη μια φορα στηνμεγαλη πίεση) καθως κι αὐτός ό πρεσβης της Γερμανίας, δίνοντας Ἑλλαδα, μια τελευταία ποσότητα 1800 τόννων φασόλια καὶ 300τὴν αποσλεσὴ στὴν Τουρκια να τὴἑ οανεισοον ἕνα αναλονο ελλὴνι­ τόννων πατατες, σε δυό ταξίδια. Τόν Μαιο 1942 η καθημερινη μερί­κο πλοἴο απὴ αατα ποα απὴρλαν στὴν Αἴνοπτοι Υια τοοριαιςεο μετα· δα του ιμωμιου στην Τουρκία περιορίστηκε στα 150 γραμμαρια κιφορες από τό λιμανι του Πόρτ­Σαιντ στη νότια ακτη της Μικρα­ αρχισε να ὀγκῶνεται η ταραχη μεταξυ του πληθυσμου. Τόν ἴδιοσίας. καιρό. ὁ αντιπρόσωπος τῆς Ἑρυθρας Ἡμισεληνου. επιστρέφοντας

138 139

με τὸ Ντουμλουπιναρ απὸ τὴν Ἑλλάδα, δὴλωνε ὅτι ὴ ἐπισιτιστικὴ δωρες, αφου ἐπέτρειμαν ώς σημερα να εξαχθούν στὴν Ἑλλάδα ση­κατάσταση ἐκεῖ εἶχε αἰσθητα καλυτερεύσει, ότι ὴ καθημερινὴ μερίδα μαντικὲς ποσότητες τροφίμων, αν μάλιστα ληφθεῖ ύπόιμη πώς μιαιμωμιου στὴν “Αθηνα και τὸν Πειραιά, εἶχε αὐζηθεῖ στα 158 γραμ­ πολὺ σοβαρὴ έπισιτιστικὴ κρίση πληττει τὴν Τουρκία. β) 'Εδώ καιμαρια για τέσσερις μέρες τῆς εβδομάδας και στα 254 γραμμάρια για μερικούς μῆνες ὴ τουρκικὴ κυβέρνηση προσπάθησε να λάβει αποτις τρεῖς υπόλοιπες μέρες, τέλος ὅτι αρχιζε να ύπάρχει και μια οχε­ τις “Ηνωμένες Πολιτεῖες καἰ τὴ Μεγάλη Βρετανία λίγο σιτάρι γιατικὴ αφθονία λαχανικών. Οἱ Τούρκοι φυσικα άρχισαν να έχουν τὴν τις ανάγκες του πληθυσμου της. Οἱ 'Ηνωμένες Πολιτεῖες υποσχέθη­ἐντύπωση πὼς οἱ Έλληνες τρέφονταν καλύτερα απ® αὐτούς. Αὐτὴ καν να της προμηθεύσουν 15.000 τόννους συνολικά. Τὸν ἴδιο και­ὴ εντύπωση έπιβεβαιώθηκε τὸν Ἱούνιο, ὅταν ὁ αντιπρόσωπος τὴς ρὸ εύρέως διαφημίστηκε ὴ αποστολὴ στὴν Ἑλλάδα από τὸν Κανα­Ἑρυθρας *Ημισελὴνου δὴλωσε πώς εἶχε διαπιστώσει κατα τὴ νέα δα. 15.000 τὀννων μηνιαίως. Ἡ τουρκικὴ κυβέρνηση δεν μπορεῖ ναπαραμονὴ του στὴν “Αθηνα ότι ‹‹ὴ διανομὴ αρτου, πολύ καλυτέρας μὴ διαπιστώσει αύτὴ τὴ διαφορετικὴ μεταχείριση. γ) Ἡ Τουρκίαπαρα έν Τουρκία ποιότητος, ὲςακολουθεῖ κατά μεσον ὅρον να εἶναι δεν έχει πλέον αρκετα όσπρια για να θρέιμει τὸν ἴδιο τὸ στρατό της.70 δράμια ημερησίως [222 γραμμάρια]»_ (Ἐι›ι9ι άν” σ_ 39)_ Τὸν “Οκτώβριο του 1942, ὴ τουρκικὴ ὲσωτερικὴ κατάσταση έγι­

Τὴν Ἑλλάδα αρχισαν να τὴ ζηλεύουν ὅχι μόνο μεταξύ τών νε καταστροφικὴ: «Ἡ ἐφαρμογὴ πολιτικῆς έλευθέρου έμπορίου ­Τούρκων αλλα και στὴν Ἱταλία. Ὁ Έλληνας αντιπρόσωπος στὴ έγραφε στις 10 “Οκτωβρίου ό Έλληνας πρέσβης στὴν "Αγκυρα ­Γενεύη τηλεγραφουσε στις 15 'Ιουλίου 1942: «Ἑπἰ συνολικου οοιι­ ἐγκαινιασθεῖσα ὑπὸ του κ. Σαράτσογλου [βϋκτϋ δαταοοὲἰιι] αμα τῇτἰιιςειιτ έςαγωγης γάλατος τεθέντος ὑπό έλβετικῆς κυβερνὴσεως είς αναλὴιμει τὴς αρχης [στις 9 'Ιουλίου 1942] αντἰ να φἑρὴ, ως ἠλπίζε­τὴν διάθεσιν τὴς Μικτὴς Ἑπιτροπης [του Ἑρυθρου Σταυρου] δια το, ίσορροπίαν είς τας τιμάς, προεκάλεσε αντιθέτως νέαν αλματώδητὴν περίοδον από "Ιουλίου μέχρι του “Οκτωβρίου [1942], έςησφαλί­ αύςησιν αυτών και αχαλίνωτον κερδοσκοπίαν. Ἡ κατάστασις αὕτησθησαν ὑπὲρ τὴς Ἑλλάδος 40 τοῖς εκατόν, ὴτοι 7180 κιβώτια συμ­ ἐπεδείνωσε ἔτι μᾶλλον τὴν θέσιν του ύπαλληλικου ιδίως κόσμουπεπυκνωμένου γάλατος μετα σακχάρεως, καθαρού βάρους 138 τόν­ και Καιἑοιιιοε ἐπιβεβλιιμἑνην νέον κοβεονιιιικὴν ποιοἐμβιιοιν­ Ἀλ­νων περίπου, 15 τόννοι γάλατος εἰς κόνιν μετα σακχάρεως και 5 λεπὁιλλιιλοι οονἐοχονιοιι ιςοιο οιοιοιἑ ὐτιοιιογιιτοι οομβοὐλιοι και νέοιτόννοι ὁμοίως ανευ σακχάρεως, συνολικης αξίας 500.000 έλβετι­ ἑἕοτοιἔοντοιι ιιἑτοα προς ὀιντιιιετὼττισιν καταστάσεως ἦτις απέβηκών φράγκων περίπου... Έτερα 60 τοῖς εκατόν του οοιιιίηςειιτ δια πραγματι κρίσιμος δια τας λαϊκας αστικας τάξεις. Τὸ λυπηρὸν εἶναι.Γαλλίαν, Βέλγιον, Γιουγκοσλαυίαν και Φιλλανδίαν. Ἑλπίζεται τὸν ὡς αντελἠφθην και κατα τὴν τελευταίαν εἰς Κωνσταντινούπολινπροσεχῆ Ὁκτώβριο να χορηγηθη νέον οοητἰιτςειιτ. Συνισταται έχε­ μοτοιβοιοιν μου. ὅτι ὲνεννἠθη γενικώς ὴ ἐντύπωσις ὅτι τὴς κερδο­μύθεια διότι, ώς πληροφορουμαι ὴ πρὸς τὴν Ἑλλάδα εύνοια δυση­ οκοιιιιςῆἐ ιτιντἶοειοο ἠγουντοιι τα μειονοτικα στοιχεῖα [Έλληνεῷρέστησε τὴν Ἱταλίαν αξιουσαν γαλακτερα και δι® έαυτὴν». (Ἐνθ' Ἑβοοιιοιι Άομἐνιοιώ δὲν ἀποιτλειοτοι δὲ οτι ἡ ἑντοιιιοοιο οιὔτιιι ἐνἀν.). πολλοῖς αδικαιολόγητος, ἐφ° ὅσον κύριοι ύπαίτιοι ἦσαν οἱ Τουρκοι,

Άλλα ό πρέσβης τῆς Μεγάλης Βρετανίας συνέχιζε τις πιέσεις να γεννηση ὴμῖν δυσχερείας». (Ἐνθ' άν., σ. 40).του στὴν κυβέρνηση της Ἀγκύρας για ν' αναθεωρησει τὴν απαγό­ Σιιἔ 10 Νοεμβριου; ο, ἕνα ἀνιιοοχιιτικο τοο τιιλὥ/οιἶιφημα, ὁ Ρα­ρευση ἐςαγωγὴς ὀσπρίων στὴν Ἑλλάδα. "Οσο για τόν πρέσβη τών φαὴλ τόνιζε πώς ὴ τουρκικὴ κυβέρνηση λογάριαςε να λάβει «αὐ­"Ηνωμένων Πολιτειών στὴν Τουρκία, τὸν Βτεἰυὴεται, αὐτὸς αρνὴ­ στη Ροτοιτοι νοιιοθοτικὰ ιιιἶτοοι κατα τῶν κερδοσκὀπων, Φθβσὔμαι δὲθηκε, στις 12 Σεπτεμβρίου 1942, να ἐπέμβει παρα τὴν παράκληση τιοοοθοτε _· οτι τοιοῦτον οῖιλον ειἐ χειοοιιὲ ιῆἑ τοοοιςικηἐ οιοι·τὴς Ουάσιγκτον, προβάλλοντας τούς ἑξὴς λόγους: α) Οἱ τουρκικές κὴσεως μὲ τὸ έπικρατοῦν σὴμερον πνεῦμα, θα αποβὴ μέσον κατα­αρχες για λόγους ανθρωπιστικούς ἦταν μὲ το παραπάνω γενναιό­ δυνοιοιεὐοεωἑ οχι μονον τῶν Ἑβοοιιων άλλοι και τῶν λοιττῶν ἄλ­

140 141

λων ξένων στοιχείων. Ὁ πρεσβευτὴς της Γερμανίας, όμιλῶν τελευ­ ταν γιὰ μια πονηριὰ ποὺ τοὺς επέτρεπε ­ κατὰ τα λεγόμενα ­ταίως πρός συναδελφον, ὅστις και μοι τό μετέδωσε, εἶπε ὅτι δέον παντα νὰ βολεύονται. “Αλλα και στὴν ἴδια τὴν Τουρκία, οἱ έλληνι­ταχιστα νὰ αναμένη τις διωξεις κατα τῶν Ἑβραίων ἐν Τουρκία. κἑς, ἑβραϊκές και αρμενικἐς μειονότητες, ἐπειδὴ ἦταν έμπορευόμε­(Ἐνθ' άν.). Καί πραγματι, τὴν επομένη, 11 Νοεμβρίου 1942, ἦ νες, ἐκμεταλλεύονταν,ὅπως κι όλοι οἱ έμποροι, τὴν πολεμικὴ κατα­τουρκικὴ Βουλὴ ιγὴφισε τό νόμο ποὺ ἐπέβαλλε έκτακτο φόρο ἐπὶ σταση και ἐπιδίδονταν στὴ μαύρη αγορα.της περιουσίας, τό «βαρλίκ βεργκισί›› (υατἰιἰτ νεηςτἰεί). Με τὴνιμηφι­ Μπροστὰ σ° αὐτὴ τὴν κατασταση, ὁ παθιασμένος συλλογισμόςση αὐτοῦ του νόμου, σκοπός της κυβερνὴσεως ἦταν ­ ὅπως ἔγρα­ του Τούρκου κατέληξε στό έξης συμπέρασμα: ἐνῶ ἐμεῖς βοηθαμειμε ό διεἰιαιειτόι στίς 16 Νοεμβρίου ­ «νὰ ἐκτονὼσει τόν λαϊκό τοὺς Έλληνες της Ἑλλαδος, οἱ Έλληνες τῆς Τουρκίας μας στε­ἐκνευρισμό ἐναντίον τῶν κερδοσκόπων καὶ να ἑλαττὼσει τις τιμές, ροὺν τὴν τροφὴ μας. Ἑπιπλέον, τα στρώματα ποὺ έπη ρεαξονται εύ­αναγκαξοντας τους νὰ πουλὴσουν τὰ μεγαλα αποθέματα ἐμπορευ­ κολότερα από τόν φυλετισμό, σὲ πολλὲς χωρες, εἶναι οἱ κατωτεροιματων, για να μπορέσουν να εὔρουν έτσι χρηματα και να πλη ρὼ­ δημόσιοι ὺπαλληλοι, και ό κεμαλικός κρατικισμός εἶχε σχηματίσεισουν αὐτόν τόν φόρο». (Ἐνθ' άν., σ. 41). βαρια γραφειοκρατία. Τέλος, ἐπειδὴ ἦ Τουρκία ἦταν οὺδέτερη, ό

Στὴν πραγματικότητα, αὐτός ό φόρος έγινε όργανο φυλετικου τύπος της ἦταν χωρισμένος ἰδίως σε φιλογερμανικό και φιλοαγγλι­διωγμου ποὺ στρεφόταν αποκλειστικα έναντίον τῶν μὴ μωαμεθα­ κό ­­¬ ὴ Τξουμχουριὲτ (υπτπἢπτητετ) για παραδειγμα, ἦταν φιλογερ­νῶν: Ἑλλὴνων, Ἑβραίων καὶ Άρμενίων· οί περιουσίες τους κα­ μανικὴ εφημερίδα. Κι έτσι ό γερμανικός φυλετισμός ἦρθε νὰ προ­τασχέθηκαν και οἱ ἴδιοι καταδικασθηκαν σε καταναγκαστικὰ ἔργα. στεθεῖ στόν ντόπιο φυλετισμό.Τό αποτέλεσμα στό εξωτερικό σχετικα μὲ τὴ φὴμη των Τούρκων ἦ­ Ὁ πόλεμος τῶν μεγαλων δυναμεων εἶχε τελικα δηλητη ριασει τιςταν καταστρεπτικό, και τα σχόλια, γενικα, παρα πολὺ αὺστηρα. Ὁ σχέσεις των δύο χωρων και τό έλληνοτουρκικὸ ίδανικό ποὺ εἶχεανωτατος διοικητικός ύπαλληλος τὴς Κωνσταντινουπόλεως ποὺ γνωρίσει τετοια ἔξαρση τό 1930, βυθίστηκε στό τέλος του 1942, μέ­ἑπιστατησε στὴν εἴσπραξη του φόρου, έγραφε σὲ βιβλίο ποὺ έκδό­ σα στό δραμα του βαρλἰκ βεργκισἰ_θηκε μετὰ τόν πόλεμο, πως ἦταν καταπληκτικό πῶς δεν έσυραν έμ­πρός στό 'Ανὼτατο Δικαστηριο τοὺς ύπεύθυνους ­ ακόμη καί τόνἴδιο ­ μὲ τόν πρωθυπουργό έπικεφαλῆς, ύστερα από αὐτὴ τὴνπροσβολὴ τὴς τιμης καὶ της αξιοπρέπειας του τουρκικου Κρατους.(Ρείκ Οκτε, Ι/ατἰικ νεηςἰεἰ /ασἰαει [«Τό δραμα του φόρου ἐπί τηςπεριουσίας»], Κωνσταντινούπολη, 1951, σ. 213).

Δεν προσπαθησα φυσικα να δικαιολογὴσω ένα μέτρο, ποὺ ἦταν,χωρίς αμφιβολία, αδικο και απανθρωπο, αλλα να τοποθετὴσω τόδραμα μέσα στό κλίμα ποὺ τό προκαλεσε. Ὁ λιμός στὴν Έλλαδα,αφου δημιούργησε ένα εὺγενικὸ ρευμα αλληλεγγύης μεταξὺ τουτουρκικου λαου, προκαλεσε κατόπιν ένα αἴσθημα αποστερητικό, ἐ­

ξαιτίας του θεωρουμένου αγγλοσαξονικου ενδιαφέροντος πρόςαποκλειστικό όφελος τῆς 'Ελλαδος (ποὺ ὅπως είδαμε αλλωστεἑκδηλωθηκε πολὺ αργα καἰ αλλοπρόσαλλα). Οἱ παλιες φυλετικέςπροκαταλὴφεις ξαναξωντανειμαν κατὰ τῶν Ἑλλὴνων ποὺ φη μίξον­

142 ·Με

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

(Ι943­Ι96Ο)

ί

‹

ι

Ι. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΙΣΜΟ

Τὸ 1755, ό μικροαστός Ζαν Ζακ Ρουσὼ (Ιεειι­.Ιεοαιιοε Κομε­εεειι) έγραφε: «Ὁ πρῶτος ποὺ περιέφραςε μια γῆ καἰ εἶχε τὴν ίδέανα πεῖ, αὐτὸ είναι δικό μου, καἰ βρηκε ανθρώπους αρκετα αφελεῖςγια να τὸν πιστέψουν, αὐτὸς ἦταν ό πραγματικός ἱδρυτὴς της πολι­τικῆς κοινωνίας. 'Από πόσα ὲγκληματα, πόσους πολέμους, πόσεςδολοφονίες, πόσες αθλιότητες καὶ πόσες φρικαλεότητες θα εἶχεαπαλλαςει τὴν ανθρωπότητα αὐτός ποὺ βγαζοντας τους πασσαλουςὴ κλείνοντας τὸ χαντακι θα φώναζε στοὺς συνανθρώπους του: μὴνακουτε αὑτὸν τὸν απατεώνα. Εἴσαστε χαμένοι έαν ξεχασετε ότι οἱ

Ι

, ~καρποί εἶναι για όλους καί ότι η γη δεν ανηκει σε κανένα».(Πἰεοοατε επι· Ι'ο›·ἰ¿±ἰπε ετ Ιεε /οπιἰειπεπτε ὀε Γἰπέςαἰἰτέ ρατκιἰ Ιεε

Υ

Ιιοπιιαεε του Ι.­.Ι. Κοιιεεεειι, πολίτη τὴς Γενευης, στα «”Απαντα»

ι

του, Οεαντεε οοπιρἰἐιεε, τόμος Γ", Παρίσι, ΟεΙΙἰυιετα ­ ΡΙόἱεαε,1964, σ. 164).

Ή αναγνώριση αὐτὴ από τὸν Ρουσώ της αξίας του πρωτόγονουκομμουνισμου που ώθησε, τὸν Βολταῖρο να γραψει: «ίδου μια φιλο­σοφία ζητιανου που θα ὴθελε να έβλεπε τοὺς φτωχοὐς να κλέβουντους πλούσιους», καθόλου δεν σημαινε ότι ό Ρουσώ καταδίκαζεστὴν πραξη τὴν ίδιωτικὴ ἰδιοκτησία. Γι° αὐτόν δεν ἦταν πλέον δυ­νατόν ὴ ανθρωπότητα να κανει πίσω καί να επανέλθει στὴ φυσικὴκατασταση, στόν χαμένο Παραδεισο, (στὸν ὁποῖο όμως, ώς εἰλικρι­νὴς χριστιανός δεν έπαυε να πιστευει). Χρειαζόταν να προσαρμο­σθεῖ στο κακό ποὺ εἶχε γίνει. Για να αποτραπεί όμως ὴ εκμεταλλευ­

ίγ ..

δ

ση του ανθρώπου από τόν ανθρωπο μόνον ὴ μικρὴ ἰδιοκτησία θα

έπρεπε να επιτρέπεται: «Για να έπιτραπεῖ _ λέει­ για μια όποια­δηποτε γῆ τὸ δικαίωμα του πρώτου έγκαταστατη, πρέπει να κατα­ληφθεῖ μόνον ὴ έκταση που χρειαζεται για να ἐπιζὴσει... να περναειδε στὴν κατοχη του... μὲ τὴν εργασία καὶ τὴν καλλιέργεια, που είναι

Μ?

η μόνη ἔνδειςη ίδιοκτησίας». (Πα Εῖοιπππ εοςἱαἰ, στα ἕνθί άν., σ. ὁποῖα δεν μπορούσε ν' αποδεχτεῖ ὁ μεγάλος καπιταλισμός της Δύ­366). Ὁ Ρουσω φανταζόταν αύτόν τόν μικροϊδιοκτητη αγρότη όχι σεως, και αὐτός εἶναι ὁ λόγος για τόν ὀποῖο ό Βολταῖρος ἔβριζε συ­ῶἑ ἀτομικισῖὴι ἀλλὰ συμμετέχων σὲ ένα σύνολο: εηοπωἐ Καὶ νὰ νεχως τόν Ρουσω αποκαλωντας τον «πίθηκο τού Διογενη».αποκτηθεί αύτό, τό δικαίωμα τού κάθε ίδιωτη πάνω στό κτημα του Άλλα στον 19ο αιωνα, στη Δύση, η μεγάλη βιομηχανία γενικεύ­εἶναι πάντα ἐξαρτωμενο από τό δικαίωμα πού ἔχει τό σύνολο πάνω θηκε και ὁ Βολιατρος οπερισχοσο Στον επίμονο ρουσωισμό όσ® όλους». (Ἐνθ' αν., σ. 367). 'Όσο για τη βιομηχανία, τό ρουσωικό Καρλ Μαρξ απηύθυνε την ακόλουθη κριτικη: «Ὁ μικροαστικός σο­πρότυπο δεν εἶναι ό μεγαλοβιομηχανος, αλλα ὁ ανεξάρτητος βιοτε­ σιαλισμός: ...απέδειξε ασυζητητἰ τίς εγκληματικὲς ἐπιπτωσεις τηςχνης, εφόσον απεχθάνεται όποιαδηποτε ύποταγη σὲ αφεντικό. Ὁ μῃχανιστικης ἐποχῆς [οιεοἱιἰοἰετῃε] καἰ τῆς δταψἑσεωἐ τηἑ ἐργα­«Αἰμίλιός» του θα μάθει την ξυλουργικη. σίας, την συγκεντρωση των κεφαλαίων καὶ της γαιοκτημοσύνης,

Ὁ Ρουσω ηταν βαθύτατα θρησκος. Στόν θεωρητικό της φιλελεύ­ την οπερπαραγωγη, τις κρίσεις, την αναπόφευκτη παρακμὴ Τῶν μι­θερης αστικης τάξεως, τόν Βολταῖρο, εγραφε σε γράμμα του της κροαστων καὶ των αγροτων, την αθλιότητα τού προλεταριάτου, τηνΙ8ης Αύγούστου 1756: «Κορεσμενος από δόξα καὶ απογοητευμε­ αναρχία στην παραγωγη, την ὲςοργιστικη ανισορροπία στόν δια­νος από μάταια μεγαλεῖα, ζεῖτε ελεύθερος μεσα στην αφθονία... καὶ μοιρασμο τῶν αγαθών, τόν πόλεμο βιομηχανικης εςοντωσεως μετα­όμως βρίσκετε πως μόνον κακό ύπάρχει στόν κόσμο. Κι ἐγὼ, αγνω­ ςό τῶν ἐθνῶν, τη διάλυση των παλαιῶν εθίμων, των παλαιων οίκο­στος. φτωχός και ταλαιπωρημὲνος... βρίσκω πως τα παντα εἶναι κα­ γενειακων σχεσεων, των παλαιών εθνοτητων... [Παρ° όλα αυτα] αυ­λά. “Από πού προέρχονται οἱ φαινομενικὲς αύτες αντιφάσεις; Τό τος ό σοσιαλισμός εἶναι αντιδραστικός καὶ συνάμα ούτοπικός: γιαχετε ὁ ἴδιος ἑςηγησει: χαίρεσθε τα αγαθα της ζωης ἐνῶ εγω ελπίζω, τὴ βιομηχανία, τό συντεχνιακό καθεστως· για τη γεωργία, τό πα­καἰ η ἐλπίδα όμορφαίνει τα πάντα... Όχι, αρκετα ύπἑφερα σὲ τούτη τριαρχικό καθεστως. Τέτοιες εἶναι οἱ λύσεις του, τελικα». (ΚετΙτη ζωη για να μην περιμενω μιαν αλλη. "Ολοι οἱ σοφισμοἱ της μετα­ Μετκ, Μειιἰῖεετο αρ ρετιὶ οοοιιηιιηἰετε, Παρίσι, Εόἰιἰοηε εοοἰεΙεε.φυσικης δὲν θα μπορέσουν ούτε ἔνα λεπτό να με κάνουν να αμφιβά­ 1945, σσ. 29­30).λω για την αθανασία της ψυχης καί για την αγαθοεργία μιάς Θείας Βεβαια, για τούς ρουσωιστὲς δὲν εἶναι δυνατη η όπισθοδρόμηση,Πρόνοιας. Τό αίσθάνομαι, τό πιστεύω, τό θελω. τό ελπίζω καἰ θα τό καί ό ἴδιος ό Ρουσω. όπως εἴδαμε, δεν σκεπτόταν να επιστρέψει στηύποστηρίζω ως την τελευταία ρανίδα τού αἴματός μου». (βειττε ιἰε ' φυσικη κατάσταση. Άλλα ακόμη καὶ σημερα η μεγάλη πλειονότηταΖ.­.Ζ Βοιιεεεαιι εὶ Μ. είε Ι/οἰταἰκε στα ἕνθ, αν., τόμος αος, σσ. 1074­ τῶν εθνών τού πλανητη δεν ἔχει γνωρίσει την εποχη της μεγάληςΙΟ75). βιομηχανίας. Πῶς να εφαρμοστεί ὁ προλεταριακὸς σοσιαλισμός

Τελος, σε αντίθεση μὲ τόν κοσμοπολίτη Βολταῖρο, ό Ζαν Ζακ χωρίς σημαντικό βιομηχανικό προλεταριάτο; "Αλλωστε καὶ ένα τε­Ρουσω ύποστη ριςε τόν ίσότιμο εθνικισμό: «Ἑάν τα καταφέρετε πο­ τοιο προλεταριάτο να σχηματιζόταν σημερα. πάλι δεν θα ἦταν αύτότὲ ένας Πολωνός να μην γίνει Ρωσος τότε θα σας απαντησω ότι η που μελετησε ό Μαρξ στό Ι9ο αἰώνα. Αύτός εἶναι ό λόγος για τόνΡωσία δεν θα ύποδουλωσει την Πολωνία». (Οοπεἰτἰέκατἰοκε επι· Ζε ὁποῖο, στἰς μη δυτικες χωρες, η επανάσταση σημερα κατευθύνεταιςοιινεκπειπεπτ εἰε Ροἰοἔιιε, στα ὲνθ' αν., τόμος Βος, σ. 960). Για να όχι από συμμαχία ὲργατων πού δείχνουν τό δρόμο καὶ αγροτωνμπορεσει να αποφύγει την αφομοίωση από τη μεγάλη χωρα, πρέπει που ακολουθούν (κατα τό μαρξιστικό πρότυπο), αλλά από συμμα­τό μικρό ἔθνος να κρατησει τα ἔθιμά του: «Ἱδού τό μόνο φράγμα ἔ­ χια μικροαστῶν και αγροτων, η τὸ πολύ πολὐ ­· ὅπωἐ συνέβητοιμο πάντα να τό ύπερασπίσει και πού κανενας στρατός δεν θα στην Κίνα ἐπί Μάο _ από συμμαχία αγροτων πού δείχνουν τόμπορούσε να ύπερπηδησει». (Ἐ'νθ' ἀν.). Έτσι βλεπουμε πως η μι­ δρομο και εργατων πού ακολουθούν. Ἑςάλλου ὁ διεθνισμός πούκροαστικη σκειμη τού Γενευεζου περιλάμβανε όλα τα στοιχεῖα τα ανεπτυςε ό μεγάλος καπιταλισμός στη συνείδηση των μεγαλοα­

ιε8149

­ . . ε ε . , . . . ­ , . λαμβανε μια δικαστικὴ καὶ διοικητικὴ αὐτονομία καὶ μια αυτοδια­στων οπως και των ὲργατων, εἶναι απων σ αυτες τις χωρες. Στη θε­ ι ­ ¬ 6. . . . ει ιστικ` α οτικ` καὶ βιοτεχνικὴ οικονομια πανω σε ημοκρατι­ση του αναπτυσσεται ενας «μικροαστικος εθνικος σοσιαλισμός» χ ρ η γρ η _ Ν ι ¬

κὴ βαση Οἱ αυτόνομες κοινότητες συγκροτουσαν «συντεχνιες» πουπου εἶναι βασικα ρουσωισμός, ὶδίως όταν εἶναι χριστιανικὸς ὴ μωα­ ”

τ ° ` λλ` εκατονταδες χωρια. Τό «1865μεθανικὀει Εῖπαμε πὡἐ οί θρίισκευτικὲς σονἠθειεῷμὲ τὸ να διατ ­ περιλαμβαναν μερικες φορες πο. ες . . ι ·

η τὸ ἐν Πελοποννὴσω καὶ μερικως ἐν Ηπειρῳ ἑφαρμοἔομενον συ­ρουν τὶς ὶδιομορφίες ενός λαου, αποτελουν ακόμη καὶ σημερα ένα ' εαπό τα πλεον α οτελεσ ατικα α ατα κατα τ” α ο ­ι'σεω στημα τῶν τριῶν βαθμων τοπικης αὑτοδιοικὴσεωςἱχρησιμοπἶιειταἱπ μ Φίἱ Υμ ἶιἐ Φ ιιο το ι; ὑπὸ του τοορκγκοϋ κρατους ως πρότυπον προς θεσπισιν του περιαπο μια μεγαλη δυναμη για την οποια μιλουσε ο Ρουσω.

, , , 4 , _ _ ' ' Τε Ιτἰἰειτἰ νἰίανετ πἰεαιππαπιεεἰὶ ἐν συγκερασμῷΚαι στὴν Ἑλλαδα, δυο ἦταν οἱ δυναμεις που ποθουσαν τὴν κοι­ βιλαετιων νομω) [ 6 ε . . . Ἑλλ. δα¬ · · τ ωσεως. ις την α 9νωνικὴ αλλαγὴ καί που βρεθηκαν αντιμέτωπες: οἱ κομμουνιστὲς, οἱ προς το συστημα της τοπικης αποκἶντρ . .

­ ~ · · ανεξαρτησιαν της. ­ , . . . . ε . ν ιθετω ἐπιτυ ουσαν τ ν απελευθερωσιν και =οποιοι, ὅπω και οἱ ιλελευθε οι τταν δυτικοί και οἱ οποιοι πα­ ὰ τ εἱ χ η9 ~· 9 ° ί 'ν ν λειτουργίαν τῶν τεσσαρων

σλισαν να ὲφαρμὀσουν τό δυτικό μαρξιστικό σχημα πανω στὴν ἑλ­ ἔἔῖἑξναἕἕἔἶρίἐι εὲἶκξἔἕ)μιΐἐἕἔὲοῖμἶθἕησκευτικηαληνικὴ πραγματικότητα. Ἑπειδὴ δὲν παρεκλιναν προς τὸν μαοϊσμὸ

τιωτικὴς, οἰκονομικης] ὴ νομοθεσία, ακολουθουσα ξενα πρότυπα,καὶ παρεμειναν πιστοὶ στὸ όρθόδοξο δόγμα αναποφευκτα απέτυχαν ­ ­ . ι ¬ ·, , , , , . , . , „ ί . , , . „ , , καταργεῖ τόν θεσμόν της τοπικης αυτοδιοικησεως, αντικαταστησα­με τον καιρο. Απο το γεγονος αυτο προηλθε και η ιδεα πως ὁ ορθο­ εε ¬ ¬ ¬ ~ ιΔ· Ν° 27ης Δεκεμβρίου Ι833­8δοἔοι; κομμουνισμός εἶναι ασυμβίβαστοε μὲ τόν χαρακτ” α τῶν σα αυτην δια του περι ημων .ομου Της ε ι ¬ ~ηρ 9 · Ντ των δημων»]. Ενω δ­Ἑλλὴνων. (Βλ. π.χ. τα ἔργα του Ο.Μ. ννοοαὶιοιιεε). 'Η αλλη δόνα­ Ιανουαριου 1834 [« ομος περι συσωσεως­ „ . θ . . . .ξ . . , μως αἱ κοινότητες απετελουν ςωντανα καὶ λειτουργικῶς δρῶντα όρ­μη, των ρουσωιστων κατορ ωσε προσκαιρα να αρπα ει τ ν α . . ι ι · ¬° η ρχη ~ τ ° 8 ' εευρυτατην αρμοδιοτητα διαχαρη στό πραξικόπημα του 1967, αλλα λόγω ανικανότητας δεν γανσ” της τοπικης αυῖο ιοικησεωςἱ μ

¬ ¬ ­ · · · ' λὴματα οἱ. . . . τα ἐντο του κυκλου δρασεως των προκυπτοντα προβ ιμπορεσε να την κρατησει. 9 ε ~ ¬. . . . . . . ­ . . δῆμοι κατέστησαν απλαῖ διοικητικαὶ περιφερειαι. σκοπθυσαὶ τηνΜεσα σ' αυτη τὴ δευτερη ταση, αυτοι που ακολουθουσαν το ανα­. . ε , . ­ . ε , απονεκ ωσιν τ” τοπικὴς αὐτοδιοικὴσεως καὶ τὴν ὐπαγωιίὴν ῃιἔτολικο κομμα κατηγορουσαν το κρατος των Αθηνων, που εἶχε ρ ης ἐι ι ° 'λ ανευθυνον καὶ ςενοκίνητον ξουσίαν τουσχηματίσει ό πόλεμος της ανεξαρτησίας του 182Ι, ότι μετα τὴ δο­ ΕΞ; τἕζαεἕἶῖ ἶγίἕἕἕζαζοποὐλοα «Ἑλλήνων συσσωματῶσεις Κω

λοφονία του κυβερνὴτη Ἱωαννη Καποδίστρια εἶχε πορνευσει τὴν ρ ” ' ”

· ι ' .Γ Α ,Άει . 1958. σ. 21). Ὁ συγγοα·.Ελλαδα στα δυτικα χερια εφαρμόζοντας εἱσαγμἐνου; θεσμοὺἐ αντί­ τἑἔηνκἔἕυεξἶἕαρἶἑιἕἶὶομἴιῖὴῖἶιδυμπεἶαἶνε τό 1958 ότι «ὁ ἐθνικὸςθετουι; με τὴν παραδοση του λαου καὶ βαζοντας απότομα τερμα σε Φα Ωβἰο ηδιἑπεται ἐθνικὀνἐνδογενὴ πρακτικὴ μακρῶν αὶωνων ἑλληνικης εμπειρίας. Να φαν­ μ 9 9” '_Ἐθ' ”., .22.τασθουμε τὸν Μαο Τσε­τοὺγκ καθαιρωντας τό βελονισμό υπό τὴν μας πολπισμον» ( ν αν σ )

· ί λ ' νολογουνταν από τὴ δεκαετίαπίεση τὴς αφ' ὐιμηλου περιφρονησεως τῶν δυτικῶν γιατρῶν για μια τοἔῖ Ιξἶχἔῖἶτκὸο ἔἔειἐἶιἔἔῖςὸ Ἐραγαῃκὀ Κόμμα Ἑλλάδοςπαραδοσιακὴ κινεζικὴ τεχνικὴ αναισθησίας δῆθεν μὴ ἐπιστημονικὴ. ,θ Ν . 1918 τὸν Πειρωὰ κατά τὴ διάρκεια(”Άλλωστε μετα τὸ θανατο του Μαο τό 1976, καὶ παλι ό βελονισμὁἑ εῖἐἶἑν3ο7υ σἕἑΐἕἐῖἕκου συῖεδρίου· Ξεπὴδησε ἀπὸ τὴ συγ­υποτιμηθηκε απο την κινεζικη δυτικη παραταξη που ἄρπαἔε την διαφόρων σοσιαλιστικών μικροομἀδων. Στὸ δεύτερο συ­αρχὴ).

. . . . . . . . . ­· ι ~ Αθ 9 18 μεχρι τις Ζό ΑπρίλιουὉ θεσμός που εἶχε ὶδιαίτερη σημασία για τοὐἑ αντιδυτικοὺς ἦταν ἶηῖιὅοοἶἔυτξἕεἔετηἕιαρἱτηΞλἰεἕἔοουἕιἐπερίσχυσαν

η ἑλληνικὴ κοινοτικὴ ὀργανωση που εἶχε αναπτυχθεί κατα τὴ διαρ­ „ Ξ, „ . . . · Υ­ θ·Κ λε κομμουνιστικό» ιο ετησανκεια της Ὁθωμανικης Αυτοκρατορίας: ἡ ἑλληνικὴ υπαιθρος απο­ στο ονομα του ομματος τη ξη «

151Ι5Ο

συνάμα για έμβλημα τους, τό σφυρὶ καὶ τό δρεπανι καὶ ένσώματώ­ πτεμβρίου 1932 έλαβαν 58.223 ψὴφους (5% τών ψηφισαντων) καὶθηκαν στὴν Κομμουνιστικὴ Διεθνὴ ποὺ έδρευε στὴ Μόσχα. κατέλαβαν δέκα βουλευτικές θέσεις. Οἱ αριθμοὶ αὐτοὶ παρέμεινανἩ 'Ελλαδα που εἶχε καθ° όλη τὴ διαρκεια τών πρώτών πενὴντα στὶς έκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 (52.958 ψηφοι, 4,6%), αλλα αὐ­χρόνών του 2Οου αἰώνα, ένα πολὺ περιορισμένο βιομηχανικό προ­ ξὴθηκαν σημαντικα στὶς ἑκλογές τὴς 9ης Ἱουνίου 1935 καὶ 26ηςλεταριατο, δὲ γνώρισε ποτέ, όπως ὴ Δύση, σοσιαλδημοκρατηςὸ "Ιανουαρίου 1936. “Επιπλέον για τό 1935, οἱ κομμουνιστες έπώφε­κὀμμα, δηλαδὴ κόμμα διεθνιστικό της έργατικης τάξεως, που­να λὴθηκαν από τὴν αποχὴ από τὶς ἐκλογες όλων τών κομματτον τουταν απλώς μεταρρυθμιστικό. Τό όνομα διαφόρων κομμάτων της Κέντρου καὶ της μὴ κομμουνιστικης “Αριστερας (μερικοὶ ψηφοφό­κεντροαριστερας δέν πρέπει να μας γελάσει: τό Ἀγμοτικόν καί Ἐρ­ ροι αντὶ να απέσχουν ψὴφισαν τό κομμουνιστικό κόμμα). Έτσι οἱγατικὸν Κόμμα του Παπαναστασίου μεταξὺ τών δύο πολέμων ὴ τό έκλογὲς του 1935 έδωσαν 98.699 κομμουνιστικὲς ψὴφους, δηλαδὴΔημοκρατικὐυ Σοσιαλιστικὀν Κόμμα του Γεωργίου Παπανδρέου 9,6% τών ψηφισαντων. Τό 1936 έλαβαν 73.411 ψηφους (5,8% τώνστὶς ἐκλογές του 1946, εἶναι βέβαια κόμματα δυτικα αλλα όχι προ­ Ψηφισἀντων) Καὶ χάρη σιὴν αναλογική, 15 βουλευτικές έδρες ἐπὶλεταριακα σοσιαλιστικα κόμματα. Ἡ μόνη σοβαρὴ προσπάθεια, συνόλου 300 έδρών. Παρα ταυτα λοιπόν, οἱ κομμουνιστές παρέμε­ποὺ αλλωστε καὶ απέτυχε, ὶδρὐσεώς σοσιαλιστικου μὴ κομμουνι­ ναν μια μικρὴ μειοψηφία μέσα στὴ χώρα.στικου κόμματος, ἦταν τό κόμμα Ε./1.21. (Ένωση ΛαὶκηςΔημοκρα­ Ἡ απουσία μεγάλης βιομηχανίας στὴν Ἑλλάδα καθρεφτιζότανταις) του 'Ηλία Τσιριμώκου καὶ του καθηγητου 'Αλεξανδρου Σβώ­ καὶ στὴν κοινώνικὴ προέλευση της κομμουνιστικης βουλευτικὴςλου, που εἶχε ὶδρυθεῖ τόν Σεπτέμβριο του 1941 κατα τὴ διάρκεια ὀμαδας του 1936: καπνεργατες, ένας κουρέας, ένας τραμβαγέρης, έ­της γερμανικῆς κατοχης, αλλα που στὶς έκλογές του 1951 τὴ μό­ νας δικηγόρος, ένας γυμνασιάρχης. (Δημ. Κιτσίκης, ‹‹Ι.ε ΡειτΙειτιετιτνη φορα ποὺ κατέβηκε μόνο του ­ πηρε 3.912 ψὴφους ὴ Ο,23% οτ1εε ιτειιιείοτιηετὶοηε εοοἰε1οε τ1ε1ει Οτὸοο ὶιιεοιι'ειιι οοιιρ τ1® Ειετ ιιιἰ­τών ψηφισαντων! Κατόπιν αὐτοῦ έξαφανίστηκε. “Η Ε.Δ.Α. (Ἑνιαια Ιὶταὶτο όε 1967», Ηὶετοίκε εοεἰαἰε, Ὁτταβα, Νοέμβριος 1970, σ. 63).Δημοκρατική Ἀριστεμά), κόμμα που ἱδρὑθηκε τό 1951 για να καλυ­ Ἀλλὰ 9 Οουσωισμὸἑι ὅπωἐι τὸν ἐἔὲφραἔε 9 Νίκοἑ Καζαντἔἀκίιἐψει τό κενό που εἶχε αφησει στὴν έκλογικὴ κονίστρα ὴ απαγόρευση στό μυθιστόρημα του Ὁ Χριστὸς ξαυασταυρώνεται, ἦταν διαχυτοςτό 1947 του κομμουνιστικου κόμματος, ἦταν ὁ πνευματικός διαδο­ μέσα στό λαό. Ὁ Γεώργιος Β' με τόν ψυχρό αγγλοσαξονικό του χα­χος του Κ.Κ.Ε. καὶ όχι της Ε.Λ.Δ. ρακτὴρα δεν ἦταν σὲ θέση να έκμεταλλευτεῖ αὐτὴ τὴν ταση. 'Αντί­Στἰς έκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926, τό Κομμουνιστικό κόμμα θετα, ὁ Μεταξας, μέ τόν «φεουδαρχικό» του αλληλεγγυισμό (εο1ἰαε­έλαβε 41.982 ψὴφους ὴ 4,4% τών ψηφισαντών (2,7% τών έγγε­ τἰετυε) καὶ Έλληνας ώς τό κόκαλο, εἶχε κατορθώσει μετα τό 1936Υραμμὲνωνλ Χάρη στὸ ὲκλογικὸ συστημα τῆς αναλογικῆς ποὺ να αποκτὴσει δημοφιλία στὴν έπαρχία, μεταξυ τών αγροτών καὶχρησιμοποιήθηκε τότε στὴν Ἑλλάδα για πρώτη φορα (με τὸν νόμο τών μικροαστών. Εἶχε παρει μερικα κοινωνικα μέτρα πρός χαρη3.363/2/9/1926), οἱ κομμουνιστὲς κατέλαβαν δέκα θέσεις ἐπὶ 279 τους, όπως λόγου χαρη τὴ διακὴρυξη του αναγκαστικοῦ νόμου 677βουλευτών. 'Ηδη από έκείνη τὴν ἐποχὴ προσπαθησαν να τραβὴ­ της 17ης Μαίου 1937, «περὶ ρυθμίσεως τών αγροτικών χρεών» πουζουν τους ξεριζωμένους της Μίκρας 'Ασίας καὶ γι® αὐτό εἶχαν ὀνο­ απαλλαξε τους αγρότες από τὴ χρόνια μάστιγα της τοκογλυφίας καὶμασει τὴν έκλογικὴ τους παράταξη τό 1926, Ἐνιαἴο Ἐκλογικὸ Μέ­ τους ξαναδώσε κάποια οὶκονομικὴ ευχέρεια. Ἀργότερα οἱ πραξικο­τωπο Ἐργατῶν, Ἀγροτων καί Προσφύγων. Στὶς έκλογές τὴς 19ης πηματίες συνταγματαρχες του 1967 θα δράσουν μέσα στό ἴδιο ὶδεο­Αυγούστου 1928 πῆραν 14.325 ψὴφους (1,4% τών ψηφισαντων) λογικό πλαίσιο αλλα πιό ριζοσπαστικα ακυρώνοντας τα αγροτικακαὶ δέν ἐκλέχθηκε βουλευτὴς τους. Σημειώθηκε όμως παλι ανοδος δανεια.μετα τὴν παγκόσμια οὶκονομικὴ κρίση: στὶς .εκλογες της 25ης Σε­ Τό 1936­1941 οί μεταςικοὶ δεν ἦταν απαραιτὴτώς ὑπὲρ του

152153

Γεωργιοιι ΒΪ Εἴοαμε αλλωστε οτι ἡ πλειοιμιιιρια του λασο ἦταν κα­ Ἐτσι μια χωρὶς προηγοὺμενο εὺκαιρία προσφέρθηκε στο κομμουνι­τα τῆιἐ παλινορθὡσεαιο· Ὁ ἴοιοἑ ο Ἱαιαννιιἑ Μεταἔαο παρα ταν χιο” στικὸ κόμμα να καταλαβει την ἐξουσία, ὺπὸ τὸν ὅρο να δεχόταν να

ριιἐ οροοε προσθλαισἠ τον στο μοναρχιιτο θεσμοι οεν εἶχε τισ ἴοιειὲ παρουσιαστεῖ με πρόσωπο δημοκρατικό. Κι έτσι γεννηθηκε τοιοεεθ με τον Γεώργιο Βἶ­ Αιχμαλιοτοἔ του βασιλειοιἐ τοοι ποο ἦταν ΕΑΜ μέσα στην ατμόσφαιρα της κοινωνικης ἰσοπεδωσεως ποὺκαι ὁ πραγματικός ηγέτης της χὡρας, εἶχε προσπαθησει να ἑλιχθεῖ προκάλεσε ὁ χιμὀπ.

μεσα στα στενα πλαισια παο του εἶχε ιταθορισει ο μοναρχτισι για να Το Ἐθνικὸ Ἀπελευθερωτικὀ Μέτωπο (ΕΑΜ) ἱδρὺθηκε στις 27μπορέσει να αρπαξει τα ηνία της εξουσίας καὶ να φέρει βαθμιαῖα τον Σεππεμβρίου 1941 σ= ἕνα σπίτι τῶν Ἀθηνῶν) ὑπὸ μαρφὴ συμμαχίας

Γεώργιο Β' κοντα στιἑ αποιιιεισ τοο­ Προο τον σιτοπο αοτο εἶχε τεσσαρων πολιτικῶν κομματων: α) τὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα Ἑλλά­ιοριισει τὴν Ἐανικιἶν Ὁργανωσιν Νεολαιασ (Ε­Ο­Ν­) ποο σοναγιονι­ ὅας β) το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ἐλλάὀας γ) την “Ενωση /Ιαϋτης Δη­ἔοταν τον προσκοπισμο αγγλιιττἶο εμπνεοσεωἑ­ Ὁ προσιτοπισμοο μοκρατιτις (Ε./Ι.Δ.), κόμμα επίσης σοσιαλιστικό καἰ δ) τὸ Ἀγροτικοναπο την αλλη μερια εἶχε την ὺποστηριξη του Παλατιου. Παρ® όλες Κόμμα Ἑλλάδος (,4_Κ_Ε_)_

ομοια τισ οιαμαρταριεσ του Διαοοχοο πριγιτιπα Παολοαι εἶχε οιαλὐτ Αὺτη η «συμμαχία κομματων» ηταν στην οὺσία, εξαρχης, το ἴδιοσειτὴν οργανωση τῶν προσκοπων· τὸ κομμουνατμκὸ κόμμα καἰὅχιαπλῶςγμα ὁμαδα στην όποαιοἱ

Στιἐ 25 Μαρτιου ι938› ο Μεταξαε ἔγραφε στο προσωπικο τον κομμουνιστὲς εἶχαν την πλειοψηφία. Πραγματι, αὐτὸ το κόμμα εἶχετίμερολογιοι αιροα εἶχε παρακολοοθἠσει τὴν παρελαστι τηιἐ Ε­Ο­Ν συνηθίσει από καιρὸ να παρουσιαζεται στὸ λαό, σε καθε ὲκλογικηγια την οποία εἶχε τόσα κανει: ‹‹Χθές, στο πεδίον του “Αρεως μὲ την αναμέτρηση, ὑπὸ μορφὴ δῆθεν σανασπισμουη π ὁποία στὴν πραν­

Ἑθνιιτὴ Νεολαια­ Το ἔργον μοοι Ἑργον ποο ονιιτιισε μεσα σε τοσεἑ ματικὀτητα ηταν ανὺπαρκτη. Έτσι στις εκλογες του 1926 εἶχε κατέ­αντιορασειἐτι­ Π­ Μεταἔαοι ανα, αν­ι τομοἑ ασε, σ­ 29%­ Ἀργοτεραι βει ὺπό τη σημαία ένος «Ἑνιαίου Ἑκλογικου Μετωπου Ἑργατῶν,μέσα στὸν ἴδιο χρόνο, σημείωνε: «Ὁ Διἀδοχοὲ μὲ ἐἔἠτιισε Και ὲμι· “Αγροτῶν καὶ Προσφύγων». Στις εκλογες του 1928, 1932 καί 1933

λιισα μαζι τοο οοο αορεο­ Θέλει να οπανελθιι στα Νεολαια­ Και τὸν ὡς «Ἑνιαῖο Μέτωπο Ἑργατῶν καἰ Ἀγροτων». Τὸ 1936 ως «Παλ­έπαναφέρω θριαμβευτικα καἰ σαν αγαπημένο Γενικὸ Άρχηγό. Ἀλ­ χαϊκὸ Μἑπωποαλα οχι μόνον αὐτόν. 'Αλλα καὶ τη Φρειδερίκη [ποὺ εἶχε παντρευτεῖ Πῶς τα ΕΑΜ ἦταν στὴν ἀρχὴ τὸ ἴδιο τὸ κομμοννιστικὸ κόμμα,τὸν Παυλο στις 9 “Ιουνίου 19381... Σημερα 11 Δεκεμβρίου εγινε το τὸ έξηγουν καθαρα οἱ αναμνησεις κομμουνιστη ηγέτη και ηγέτηθαομα αοτο· Μια παραταἔτι μεγαλειὡοιιο στο πεοιο του ωΑρεω§­­­ του ΕΑΜ, του Πέτρου Ροὺσου, ποὺ δημοσιεύθηκαν τὸ 1966 στοἙνθοιισιασμοἑ απεριγραπτοο­ Τα παιοια μου­ Τα χροσα μου παιοια Βουκουρέστι από τις εκδόσεις του κόμματος, ποὺ ἦταν τότε εξόρι­τηἐ Νεολαιασι αγορια και ιτοριτσια› τα ἔιρερα ειιἐ τον θριαμβον­ Ἡ στο, τις Πολιτικές καί Λογοτεχνικές Ἐκὁόσεις (Πέτρος Ρουσος, Ἡκυριαρχία μου εἶναι πληρης››. (Ἐνθ' άν., σ. 315). μενάχη τε­γ­ραεῃαγ

Ὁ θανατοἑ του Μεταξα στισ 29 Ἱανοοαριοο 1941 απομαιτρανε Το κομμουνιστικό κόμμα προσπαθουσε απο τα τέλη Ἱουνίουτον Γεώργιο Β' _ τον «Ἄγγλο» βασιλεα _ απο τον ἑλλιινιιτο λαο› 1941 να έρθει σε επαφη με πολιτικοὺς ποὺ θα μπορουσαν να βοηθη­αιροο προτιγοαμενιοἐι ῆοτι απο το 1936» εἶχε απομαιτρονθεἶ απο τὴν σουν να φτιαξουν μια ὀργανωση αντιστασεως κατα τῶν Γερμανών.αστιιτὴ ταἔιι­ Τον Μαιο ο βασιλεοιἑ ἔιρογε απο τὴν Ἑλλαοα μὲ τον Άλλα η δυσπιστία ποὺ ἐνέπνεε ηταν τόσο μεγαλη ὥστε η προσπα­

ιταμαριλα τοοι αφτἶνονταο τα χώρα ἔτοιμιι να οεχτεῖ οποιαοἠποτε θεια δέν εἶχε καμία απηχηση έκτος απο ἔναν βενιζελικὸ βουλευτηΚἰνιιση ποὺ θα παρσοσιαἔε στο προγραμμα τιιἐ τὴν ιτοινοβοολεντν 3­τι ετων του κόμματος τῶν Φιλελευθέρων, τὸν 'Ηλία Τσιριμῶκο,κα οτιμοιτρατια› για να ἱιτανοποιὴσει τοοο αστοοιἐ και τὴν εθνιιτὴ αν­ γνωστης αστικης οἰκογένειας, ό πατέρας του ὁποίου ὺπηρξε επίσηςτίσταση μὲ κοινωνικη δικαιοσύνη, για να ἱκανοποιησει τὸν λαό. βοαλεατὴς του Βανιςἐλοα και πρόεδρος της Βουληα

154 155

«Στὴν πορεία τῶν επαφῶν ποὺ εἶχαν μαζί του γράφει ὁ Ρου­ πραγμα ποο του επετρεπε να εμτραντστεἶ στὴ Βορλὴ με εντεκα βοο­σος ­ μέλη του κόμματός μας, παρουσιάστηκε σαν ὴγέτης της Ἑ­ λεοτεε (αντἰ οκτώ του Παπαναστασἰοολνωσης Λαἱίεηςμίημοκρατιας ποὺ φαίνεται να συγκροτὴθηκε κατα τὸ Ἑναο αλλοε πρτρὴν βεντζελμεοοι ποο εῖλε λρὴματτσετ οπορρνοἐΣεπτέμβριο του 1941» (σ. 222). Είπαμε ῆδη ότι τὴ μόνη φορα ποὺ Γετορνἰαα ο Άλεἔανοροο Μολοαναοι θεωρὴττκοε του σονετατρτσττ·τὸ σοσιαλδημοκρατικὸ αὺτὸ κόμμα (τὸ ὁποῖο καὶ προσχώρησε στὴ του κτνὴματοοι Καὶ ο οποἴοτἐ το 1917 εἶχε προτοθὴσετ τὴν ανροττκὴΔεύτερη Διεθνὴ ποὺ άνασυγκροτηθηκε το 1951 στὸ συνεδριο της μεταρροθμτσὴι εἶχε κτ αοτοο εκλενεἴ τσ το 1932 ντα πρὼτὴ φορα _Φραγκφοὐρτης) παρουσιάστηκε μόνο του μπροστα στοὺς εκλογεῖς, οπο τὴ σὴμαἰα του Άνροττκοο πομματοἐ καὶ οχτ πλεον ῶο Φτλελεο·το 1951, ἔλαβε τὸ γελοϊο ποσοστο του Ο,2% τῶν φηφισάντων (3912 θεροε­ιμὴφους). Ήδη ὅμως απο τον επόμενο χρόνο, οἱ διάφορες τάσεις μεσα στὸ

Ἡ ἄλλη σοσιαλιστικὴ ὀργάνωση ὺπη ρχε μονάχα στὸ χαρτί. ‹‹Δί­ Ἀνροτμτο Κομμα το οταἰρεσαν­ Στἰο εκλοτεο τὴο 5ὴ§ Μαρττοο 1933πλα στὴν ὁμάδα Τσιριμὡκου γραφει ὁ Ρουσος ­ ἦταν τὸ νεοϊ­ τὸ Α.Κ.Ε. ὺπὸ τὴν ηγεσία του "Ιωάννη Σοφιανόπουλου ἔλαβε δόοδρυτο Σοσιαλιστικό Κόμμα [τὸ 1941] με επικεφαλης τό δικηγόρο εορεο καἰ 2% τῶν Ψὴτρτσαντοαν› ενῶ μτα ομαοα αγροτμτῶν περτσσο­Χρηστο Χωμενίδη... Εἶναι γνωστες οἱ χρόνιες αποτυχίες τῶν προ­ τερο σοντὴρὴτμτῶν οπο τὴν ὴνεσἰα του Άλεἔανοροο Μολτοναι σο·σπαθειῶν συγκρότησης μαξικου κόμματος σοσιαλδημοκρατικου νερναστὴπε με τοοο βεντἔελμτοοο καὶ ελαβε πεντε εορεο με ποσοστοτόπου στὴν Ἑλλάδα. Δεν ελειιμαν ὅμως οἱ σοσιαλιστικες ομαδες μονο 1ι2%­ Τελοοε μια τρττὴ τασὴ ανροτμττον αποσλίσθὴκε απο τοκαἰ στελέχη τους» (σ. 223). Αὺτὸ τό «κόμμα» δεν αφησε ἴχνη στὴν Α­Κ­Β ντα να σονερναστεἴ με τοοο ανττβεντζελτκοοο καὶ ἔλαβε μίαἑλληνικὴ πολιτικὴ ζωὴ μετά τὸ δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. εορα με ποσοστο 1›8%­ Ἡ κατατμὴσὴ αοτὴ οεν αντανακλοοσε το­

'Αντίθετα από τοὺς σοσιαλδημοκράτες, οἱ άγροτικοἰ στὴν Ἑλλά­ χον οτατρεσετο μεταἔο τῶν αγροτών αλλο ανττομτίεε μεταἔο τῶν πο­δα εἶχαν εκλογικὴ πελατεία: τὴν πελατεία των αγροτῶν μικροϊδιο­ λττμτῶν τοοε ὴνετῶν ποο λρὴστμοποτοοσαν τον ανροτμτο κοσμοκτητῶν. Τὸ Άγμοτικὸν καί Ἐργατικὸν Κόμμα ὴ Δημοκρατικη Ἐμω­ για εκλογικοὺς σκοποὺς, ενῶ πολιτικοί σαν τον Μυλωνα ὴ τὸν Σο­σις του Παπαναστασίου ποὺ ἦταν κόμμα μικροϊδιοκτητῶν τῶν πό­ φτανοποολο οεν ὴταν καν ανροτατὴἑ προελεοσεωο­λεων και της ι›παιΘροι›,ελαρε 6,5% ταν ιγηφισιιντων το 1926, 6,τ% Στιε εκλογες του 1936 ἐαναβοίσκονμε δύο ὸμάδετ αγοοτικῶνιτε 1928, 5,9% το 1932 και ααα) το 1933 ισ Παπανασιασιοὺ πεθανε Τὸ Α­ΚΕ του Σοφιανὀπουλου (αριστερα πτέρυγα) με μόνο Ι%στις ιν Νοεμβριου 1936). Τὸ Ἀγροτικὸν κόμμα Ἑλλάδος ρι.κ.£.) τῶν νιιφισαντων και μια εδρα και τὸ Δτμοκρατικὸ Άγροτικὀ Κόμ­ποὺ εἶχε ως εμβλημα το αροτρο, ίδρόθηκε τὸ 1923 καἰ εξελεξε τὴ μα τοο Μολτονα (οεἔτα πτερρνα) ποο ἔλαβε το ἴοτο ποσοστο Ψὴτρτονχρονια εκείνη τρεῖς βουλευτές. Τὸ 1926 εξελεξε τέσσερις βουλευτες _ οὴλαοὴ 1% π αλλα 4 εορεε Χαρὴ στὴ σομμετολὴ τορ σε ρε­καἰ πὴρε 3% τῶν ιμηφισάντων. Τὸ 1928 το ποσοστό του επεσε στο ποομπλμτανμτο σονασπτσμο­ Με 2% σονολμτα τῶν Ψὴφτσαντων οἱΙ,7%. Άλλα ἡ παγκόσμια οἱκονομικὴ κρίση ριξοσπαστικοποίὴσε άγροτικοἰ εἶχαν επιστρειμει στο μικρό τους ποσοστο του 1928.τὴν πτωχευμἑνη αγροτιά. ἶΗταν ὴ εποχη ποὺ διάλεξε ὁ πρωην βενι­ Μετα τὴν ενκαθίορρσὴ τὴο οαττατορίαε του βαστλετρο Γετρρνίορξελικὸς Ἰωάννης Σοφιανόπουλος για να μπεῖ στὸ Ἀγροτικὸν Κόμμα Βἦ στἰο 4 Αονοοστοο 19369 το ΑΚΕ­ του Σοτρτανοπορλοο εξαφα­Ἐλλαόος, ριξοσπαστικοποιὡντας το και ξεπερνώντας σε συναγωνι­ νἰστὴκε καὶ ποτε δὲν αναστὴθὴκε­ Άλλα ο Ἀλεἔανοροο Μολτοναοσμὸ τὸν Παπαναστασίου χαρη σε μια πιο αριστερὴ πολιτικη. Έτσι, μετα τον πολεμο χρὴστμοποτὴσε τον τίτλο Κατ ἴοροσε στἰο Μ Σε·ενω τὸ Άγροτοεργατικὀν (ὴ Ἀγροτικὀν καί Ἐργατικὀν Κόμμα) εἶχε πτεμβρτορ 1945 ενα νεο Ἀτμοττκον Κόμμα Ἑλλάδος (Α­Κ­Ε­λ Αοτομειωμενο ποσοστο ιμηφων, στις εκλογες της 25ης Σεπτεμβρίου το κόμμα _ αντίθετα απο το ΕΑΜ κατ απο οτατρορα κομματα τὴε1932, τὸ Ἀγροτικο εντυπωσίασε με ποσοστό ιμηφισάντων 6,2%, αριστερας καἰ της κεντροαριστερας ποὺ απεσχαν ­ συμμετεῖχε

156 157

'στἰς ἐκλογὲς τῆς 31ης Μαρτίου 1946 σὲ μια «Ἑνωσι 'Αγροτικῶν στο «Ἑθνικό Ἀπελευθερωτικό Μέτωπο», Διαβάζοντας τὴν υπογρα­Κομμάτων». Ὁ αγροτικός εκλογικός συνασπισμός δεν μπόρεσε πα­ ῳη του ηγέτη αότου του κόμματος που ἔβαλε στὴν ίδρυτικὴ πράξηρα ταυτα να κερδίσει παρα μια ἔδρα καὶ Ο,67% των ιμὴφων, για τὴν του ΕΑΜ της 27ης Σεπτεμβρίου 1941, βλεπουμε πως πρόκειται γιαακρίβεια 7.447 ιμηφους. Ὁ Μυλωνας δὲν εκλέχθηκε οὔτε τό 1946, το όικηγόρο Άπόοτολο Βογιατςη, ὁ ὁποῖος ἦταν αποτυχων όποψὴ­οὔτε τό 1950, καί αποφάσισε τότε να αποσυρθεί από τὴν ενεργό πο­ φιος του Κ.Κ.Ε. στἰς εκλογες του 1936 (όταν τό κόμμα εἶχε κατεβειλιτικὴ. Τὴ σκυταλη τὴν πῆρε ὁ 'Αλέξανδρος Μπαλτατζὴς, παλαιός υπό τὴν επωνυμία «Λαϊκό Μἑτωπο››). Ὁ Πετρος Ρουσος στἰς ανα­ὀπαδός του Παπαναστασίου, καί κατόπιν του Σοφιανόπουλου, ποὺ μνησεις του γράφει πως «ἦ ὁμάδα Βογιατζὴ ἦταν ίσως ὴ σπουδαιό­ίδρυσε τό 1950 ἕνα κόμμα που τό ὀνόμασε Συναγερμό των Ἀγροτων τερη και αριστερότερη αγροτικὴ ὁμάδα. Δεξιότερη ἦταν ὴ ὁμάδα Ι.καί Ἐργατων (τό 1956 μετονομάστηκε σὲ Κόμμα Ἀγροτων καί Σοφιανόπουλου». (Π. Ρουσος, ἔνθ' αν., σσ. 224­225).Ἐργαζομένων). Τό 1961 προσχώρησε στὴν Ἑνωσι Κέντρου (ΒΚ.) Άργότερα, ὅταν ὁ δικηγόρος Κωνσταντίνος Γαβριηλίδης, αγρο­Του Γεωργίου Παπανδρέου­ Ὁ Μπολτοτἔηο ἀντιπροοωποἐ Τῶν τικός τῆς ακρας αριστερας καἰ αποτυχων υποφὴφιος του κομμουνι­καπνοπαραγωγων τῆς Θράκης καί πρόεδρος τἦΩΠονο4417ν1οοΣονοτ στικου κόμματος στίς εκλογες του 1926, καἰ κατόπιν αγροτικόςμοσπονὅιας των Ἑνώσεων Ἀγροτικων Συνεταιρισμών από τό 1945, βουλευτὴς τό 1932, βγηκε από τὴ φυλακή, αυτός ὴγὴθηκε τουποὺ χρημάτισε υπουργός Γεωργίας τό 1963­1965, δὲν εἶχε περισσό­ ἀγρομκου κόμματος του ΕΑΜ_ Μπορουμε συνεπως να συμπερά­τερη επιτυχία από τόν Μυλωνα σαν αγροτικός ηγετης: τό κόμμα νουμε ότι τό Α.Κ.Ε. ἦταν στὴν πραγματικότητα κομμουνιστικό καἰτου, τίς δυο μοναδικὲς φορες που εμφανίστηκε μόνο του, ἔλαβε τόν Σεπτέμβριο 1941 υπῆρχε μονάχα στό χαρτί. 'Υπό τό κάλυμμα12% τῶν Ψηφνοἀνΐων το 1951› καὶ 0ι7% το 1952­ συμμαχίας τεσσάρων κομμάτων (δυο σοσιαλδημοκρατικων, ενός

Μπορουμο λοιπον τώρα νί ἀνορωτηθουμο ποιο ἦταν ἄρονο οοτο αγροτικου καὶ ενός κομμουνιστικου), τό ΕΑΜ ἦταν στὴν πραγματι­τό Α.Κ.Ε. που πῆρε μερος στόν «συνασπισμό» του ΕΑΜ; Μὴπως κότητα τό αποτελεσμα συμφωνίας μεταξὺ του κομμουνιστικοῦ κόμ­ἦταν ανασυσταση του κόμματος του Σοφιανόπουλου; Όχι, διότι ό μοιτος και μιας μεμονωμένης αστικης προσωπικότητας, του ἩλίαΣοφιανόπουλος εἶχε αρνηθεί να συμμετασχει στό ΕΑΜ. Σὲ μια βιο­ Τοιριμὼκοογραφικὴ μελετη βασισμένη στό προσωπικό αρχείο του που συνε­ Ὁ Πέτρος Ρουοος μας δείχνει πως ῇ απόφαση του κομμουνιστι­γραψε ὀπαδός του, διαβάζουμε: «Άρνὴθηκε να προσχωρἠσὴ στό κου κόμματος να ἱδρυσει τό ΕΑΜ παρθηκε μετα τὴν επίθεση, στίςΕ.Α.Μ. Καί ὁ κυριωτερος λόγος της αρνησὴς του ὴτανε ὴ διαπί­ 22 “Ιουνίου 1941, τῆς Γερμανίας κατα της Σοβιετικης Ἑνωσεως.στωση πως τό ἑθνικοαπελευθερωτικό αότό κίνημα εἶχε μεγάλη πο­ Νωρίτερα ἐπικρατουσε σύγχυση μεταςό των “Ελληνων κομμουνι­λιτρςὴ ἐἔἀρῃιοπ άπο πο Όσο πορνουσο μωποτο ο κοπροο­ στων, διαιρεμενοι καθως ἦταν μεταξὺ αὐτῶν που δεν ἦθελαν ν' αν­Τοσο περισσοτερο στὲνορον Το περιθώριο τηο σονερνοσἰονἐ του τισταθουν στὴν επίθεση του ”Α'ςονος εφόσον ὴ Σοβιετικὴ 'ΕνωσηΕ.Α.Μ. με τους αστοός πολιτικους γιατί ὴ εξάρτηση του από τό εἶχε οπογρἀψοι μὲ τη Γερμανία οόμφωνο μη ἐπιθεσεως, καί τωνΚομμουνιστικό κόμμα γινόταν όλο καί μεγαλυτερη». (Σωτἠρπ Πα­ υπολοίπων που πίστευαν πως ἔπρεπε να ὑπερασπίσουν τὴ χωρα1ΐατἔη› Ἰωάννης Σοφίανόπουλοο­ Ἐναἔ ἐπαναστάτηἔ χωρίο ἐπανά· τους. Οἱ δυο νεοι πού, στἰς 31 Μαΐου 1941, εἶχαν αφαιρέσει τὴ γερ­σταση. Ἀθὴνα, 1961, σ. 177). Σ® αότό τό σημείο πρέπει να παρατη­ μανικη σημαία που κυμάτιζε πάνω στὴν Άκρόπολη, εἶχαν δράσειρἠσσυμε πως ἐπειδὴ ὴ ὲξἀρτὴσὴ του ΕΑΜ ἀπὸ τὸ ἦταν ε · με δικη τους πρωτοβουλία χωρίς να είδοποιηθεῖ ὴ ὴγεσία του κομ­πλὴ ρὴς από τὴν ὴμἑρα της ἱδρόσεως του, εἶναι δυσκολο να φαντα­ μουνιστικου κόμματος. «Κανενας δεν ὴξερε ακόμα _ γραφει ὁσπουμο ορ­αὐἔἠθπκο ὰκομπ πρρνοσοτορο ἀρνοπρρο­ Ρουσος ­ πομπ καἰταυςτὴν τσαλαπάτησαν„.Ιιολὑ αργότερα μα­

Σονοπῶο ποιο ἦταν ορτο πο κόμμα­ Το Α­Κ­Ε­¬ ποὺ προσχώρησε θαμε πως ὴρωες εκείνης τὴς ίστορικης πραςης ἦταν δυό παλληκά­

158 159

ρια σπουδαστές, ο Μανὡλης Γλέζος καἰ οι Ἀπόστολος Σαντας. Ὁ­ τ . . .. ~Εαντας ηταν κιολας μελος της κομμουνιστικης νεολαιας. Ο Γλεξος

εμελλε να γίνει κομμουνιστὴς μέσα στὴν πορεία του εθνικοαπελευ­θερωτικου αγωνα». (Ἑνθ' αν., σ. 109).

Μὀλιίἰὅμωῷ πραγματοποιηθηκε ὴ γερμανικὴ επίθεση κατα τηςΣοβιετικης Ένὡσεως, αμέσως ύπὴ ρξε ομοφωνία. “Όχι πως ὴ χωρίς99999 πβοσἠλωση προς τὴν «πατρίδα του σοσιαλισμού» εἶχε αμ­Φωβητηθεῖ τὴν ἐποχὴ τοῦ γερμανοσοβιετικου συμφώνου. Ἡ σύγ­χυση, πού ἐπικρατουσε μεταξύ τῶν Έλλὴγνων κομμουνιστῶν πρίναπο9τις 212 Ἱουνίου 1941,ϊπροερχόταν απλως _ μας λέει ὁ Ρουσος­απο το~οτι το κομμα ειχε χασει τὴν ἐπαφὴ με τούς Σοβιετικούςκε" αγνοἶωσε Τη «γραμμη» της Μόσχας. “Αλλα μετα τἰς 22 Ἰουνίουδεν χρειαςονταν πλέον «ντιρεκτίβες» για να ξέρει κανείς τἰ έπρεπενα κανει. '

Ἡ ωμὴ πραγματικότητα εἶναι αναμφισβὴτητη: ὴ πιο φημισμένηοργανωση τῆς ὲθνικης αντιστασεως, το ΕΑΜ, ἰδρύθηκε οχι για ναυπερασπισει τὴν Έλλαδα, αλλα τὴ Σοβιετικὴ Ένωση, ἐφόσον ταυ­τιξοταν κομμουνισμός καὶ Ε.Σ.Σ.Δ. Βεβαίως, ό μεγαλος αριθμοςτων Ελλὴνων πατριωτῶν πού μπῆκαν στὴν οργανωση αγνοουσεαυτο το γεγονος. Ο ελληνικος ρουσωισμός, δυναμωμένος απο τὴνκοινωνικη ισοπεδωση πού ειχε προκαλέσει ὴ κατοχὴ, μετέτρεψε τοΕΑΜ σε τεραστια αδελφότητα (πανω απο έναμισι εκατομμύριο μέ­λη, κατα τον Ρουσο, για συνολικό πληθυσμο 7.35Ο.ΟΟΟ) πού ἦτανενωμενη μὲ τα ωραιότερα αἰσθὴματα αλληλεγγύης και αύταπαρνη­σεως. Ευμμετειχαν επισης έξι έπίσκοποι καἰ εκατονταδες ἱερωμένοι.Δεν γνωριζαν πως οἱ ηγέτες τους ἦταν προσηλωμένοι χωρίς όρουςσε μια ξενη δύναμη που ἦταν ἐπεκτατικὴ όπως οποιαδηποτε μεγαληδύναμη.

Στίς αρχες 'Ιανουαρίου 1942, συνὴλθε στὴν 'Αθηνα ὴ 8η ολομέ­λεια της κεντρικης επιτροπης του Κ.Κ.Ε. 'Η απόφαση, πού παρθη­κε ομόφωνα, ελεγε: ‹‹ Η Σοβιετικὴ Ένωση, συνεπὴς στὴ φιλειρηνι­κη της πολιτικὴ, έμεινε έξω απο τον πόλεμο μὲ σκοπο να δημιουρ­γὴσει γερο αντιπολεμικο μέτωπο για να έντοπίσει τὴν πυρκαϊα, ναπετυχει το γρηγορο τερματισμο του πολέμου καί τὴν αποκαταστα­ση Τηἐὶ παγκὀσμιωἐ εἰρἠνλιἐε χωμἰς προσαρτὴσεις καἰ ύποδουλωσεις

λαῶν. Έκδὴλωση της φιλειρηνικὴς σοβιετικῆς πολιτικῆς ἦταν καιτο σοβιετογερμανικο σύμφωνο μὴ επίθεσης [23 Αύγούστου 1939].

››... Ἡ αἰφνιδιαστικὴ, παρ® όλο το σύμφωνο μὴ επίθεσης, χιτλερι­κὴ έπιδρομὴ κατα τὴς φιλειρηνικὴς Σοβιετικης Ένωσης αλλαξε το

χαρακτὴ ρα του πολέμου κι έκανε φανερο ότι ο γερμανικός ἱμπερια­λισμος εἶναι στὴ συγκεκριμένη στιγμὴ ό κυριότερος ἐχθρος τὴς αν­

θρωπότητας... "Ολες οἱ προοδευτικές δυναμεις και ίδιαίτερα ολοι οίκομμουνιστές αὐτὴ τὴ στιγμὴ έχουν ἱερο καθῆκον καὶ υποχρέωση

να ρίξουν αμέσως όλες τἰς δυναμεις τους στον αγωνα κατα τὴς λη­στρικῆς φασιστικης ἐπιδρομῆς για τὴ γρηγορη νίκη τὴς ΣοβιετικηςΈνωσης. Καθε αδρανεια, μοιρολατρεἰα καί απογοητευση σ' αὐτὴ

τὴν στιγμὴ εἶναι ασυγχὼρητο έγκλημα κατα του ανθρωπίνου μέλ­

λοντος, τὴς έλευθερίας και του πολιτισμού». (Σαράντα χρόνια του

Κ.Κ.Ε., 1918­1958. Ἐπιλονη ντοκουμέντων, Βουκουρέστι, Πολιτι­κὲς καὶ Λογοτεχνικές Έκδόσεις, 1958, σσ. 470­471).

Τα πραγματα ἦταν πεντακαθαρα. Ἡ φραση που έλεγε πως ἦ ἐπί­

θεση κατα της Σοβιετικὴς 'Ενώσεως «αλλαξε το χαρακτηρα του πο­

λέμου» ύπηρξε ὴ θεωρητικὴ βαση πανω στὴν ὁποία το κομμουνι­στικο κόμμα έκτισε το ΕΑΜ. Μόνο που πρόσεξε να μὴν αναφέρει

στα συνθὴματα του ΕΑΜ το «ἰερο καθηκον» να ύπερασπιστεῖ ἦ Σο­βιετικὴ Ένωση, καί μαλιστα ὲκμεταλλεύτηκε για χαρη του το ἱστο­ρικο "Οχι του Μεταξα κατα τῆς ἰταλικης ἑπιθέσεως τὴς Ζ8ης Ὁκτω­βρίου 19=1Ο, ὥστε στο μυαλο του λαου το “Οχι να ταυτισθεῖ μὲ το

ΕΑΜ (”Οχι = ΕΑΜ).Ὁ Πετρος Ρουσος στις αναμνησεις του εκφραζει το θαυμασμό

του για τὴν καταπληκτικὴ έπιτυχία του που κατόρθωσε να

μετατρέψει τὴν ἐξαιρετικα αδύνατη θέση στὴν ὁποία βρισκόταν τονΜαιο του 1941, σε κυριαρχικὴ δύναμη στο τέλος της κατοχὴς, χα­

ρη στὴν ἐθνικὴ αντίσταση του ΕΑΜ. Οἱ κομμουνιστὲς εύκολα συγ­

χέουν τα δικτατορικα καθεστῶτα πού δὲν τοὺς εύνοοῦν μὲ ξενικὴκατοχὴ. Άλλα στὴν προκειμένη περίπτωση εἶναι πολύ δύσκολο να

καταλαβει κανείς γιατί στὴ διαρκεια της δικτατορίας του 1936­1941

(οπως και του 1967­1974) το κόμμα τους δὲν σημείωσε καμια ἐπιτυ­

χία, ένω στὴ διαρκεια της γερμανο­ιταλο­βουλγαρικης κατοχῆς, ό­

που οἱ διωγμοἰ ἦταν μεγαλύτεροι απ' αὐτούς που υπέστησαν στὴν

160 Π 161

ἐποχὴ του Μεταςα ἢ αργοτερα του Παπαδοπουλου, οί δυναμεις ἀπλὸ εὐχετὴριο ιηλενρἀφιιιιιι στον βασιλέα Γεῶονιο Β· μὲ τὴν το­τοοἑ πολλοπλοοιοοτηκον οογοοἴα­ καιρία της εθνικης ἑορτῆς της Ζὅης Μαρτίου 1943... “Αλλα ὁ Ζέρ­

Ἡ ση μοντοςοτεοη οογονωοη ἀντ1ο1ΐἀοοω§ μοῖο το ΕΑΜ (καὶ του βας πηγε πολο πιο πέρα απ' ο,τι περιμέναμε απ° αὐτον. Έστειλε δοοστρατου του ΕΛΑΣ) ἦταν ὁ Ἑθνικὁς Δημοκρατικός Ἑλληνικὸς τηλενραῳὴματα, ένα στον βασιλέα καί ένα στην κυβέρνηση της Αὐ­Σύνὅεσμος (ΕΔΕΣ). Κι αὐτὴ ἰδρὑθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941 ' του Μενοιχειοτιιτοο [τῆς °Αγνλια¿]„_ Το δεύτερο τηλεγραφημα ητανἱδίως απο ρεπουμπλικανοὺςι αξιωματικοὺς ποὐ εἶχαν διωχθεῖη φυ­ πιο σημαντικα Πληροφορουσε την κυβέρνηση της Αὐτοῦ Μεγα­λακιστεῖ απο την εποχη της παλινορθὼσεως του 1935. 'Επίσημος λειοτητος οτι ο Ζέρβας οχι μόνο θα ἦταν ὁ πρῶτος ποὺ θα ἐπιθυ­ἢγὲττις τῆς ὁργανὡσεωε ἦταν ο στρατηγοἐ Νικολοοἐ Πλοοτἠοοο μουσε να καλοσωρἰσει τον βασιλέα, αν ο ελληνικος λαος ἐκφραςο­ποο οιἑμονε στὴ Γαλλία καί ο οποῖοἔ οπηοξε ἀοληγοἔ Τηἔ ὲπανω ταν ελεύθερα ὑπὲρ αὐτοῦ, αλλα καί μαλιστα, εαν η κυβερνηση τηςστασεως του 1922. 'Αλλα η οὐσιαστικη ηγεσία στην Ἑλλαδα δοθη­ Αὐτοῦ Μεναλειὀτῃτος ηθελε την παλινορθωση του βασιλέως «γιακε στον οονῖογμοοοολη Ναπολέοντα Ζέρβα· Ὁ οεποομπλικανι­ γενικότερους λογους ἔστω καί αν ὀ λαος δὲν το έπιθυμουσε» αὐτὸςσμος καί η­αντίθεση στον βασιλέα Γεώργιο Β' ηταν τα κυρια χαρα­ δὲν θὰ ἀντιτοοοοτονν (σα 73­74)_κΐηοιοοκο οοτηἐ τηἐ οογονὡοοωἐ ποὺ ποῖὲ ομωἐ οὲν εἶχε τὴ οΤι° ί Βλέπουμε λοιπον πως ὁ λαος βρέθηκε παγιδευμένος σ” ἕνα δυτι­μοοίο του ΕΑΜ κοτο τὴ μοοτοοἰο του Ἄγγλοο οοντογμοῖοοχη Ο­ κὀφιλο δίκτυο, ασχέτως εαν το δίκτυο αὐτὸ ἦταν κομμουνιστικο ηΜ. λλίοοαοομεο, μέλους τῆς ὑπηρεσίας για την οργανωση ανατρε­ φιλεχιιοθεοοι και ποιο ο ἀνρὀτῃς ἢ ὁ μιιςροαστος πολέμησε με ἐν­πτικῆς δρασεως, σαμποταζ καί κατασκοπεἰας στίς κατεχόμενες χῶ­ θοοσιοιοιιο νιοι τὴ χὼοο τονι χωριο να γνωριζει ότι οἱ ηγετες τουρες, της βρετανικης δρεσἰαἰ Ορεπιιἰοπε Εκεοιιιἰνε (ι5'.Ο.Εη. Ὁ ι ὲξοπιιοετοοοον οοοιοοτικὰ τὴ Σοβιετικὴ Ένωση η την Ἀγγλία.ννοοὀίιοιιεε εἶχε πέσει με αλεξίπτωτο στην ηπειρωτικη Έλλαδα, Μετὰ τον οεοτεοο πονιτοομιο πόλεμο και τον αγωνα μεταξὺ κομ­οτἱἐ 30 Σεπτεμβρίου 1942· μουνιστῶν καί αντικομμουνιστῶν ποὐ διηρκεσε ως το 1949, αφου

Ὁ Ζἐρβαἔ ἄλλαξε θέση τὸ Μάρτιο Ἐου 1943· Τὸν μήνα ἐκεἴνο· . μετα το 1944 .η συμφωνία Τσωρτσιλ ­ Σταλιν είχε παραδώσει τηνγραφει ο ννοοτίίποιιεε στο βιβλίο του Αρρἰε ο/ Πιεοοιτἰ (Λονδίνο, Ἑλλοιοιι οτὴν Ἀννχιο (και τὴ Ρουμανία στὴ.Σσβιετικὴ Ἑνωση), οίΗοίοοἰοοοο› 1948)› «το βοετονοςο πολομοςο οπουρλοκὸ συμβούλιο αντιδυτικοί ρουσωιστές, εἴτε ἦταν ἑλληνορθοδοξοι σοσιαλιστές εἴτεαφησε καθαρα να νοηθεῖ οτι η κυβέρνηση της Αὐτοῦ Μεγαλειοτη­ ἀνροιτοιιιιοονιοτἑοι ἀντιχὴφθηιςαν ότι τοὺς εἶχαν γελασει.τοἑι βοηθὡντοἐ τἰἑ οτοοτιωτοςὲο ἐπιχειοἠοείἑ τῶν οιοοοοοον οποίο­ "Ας ακούσουμε πρωτα τοὐς «ελληνορθοδοξους σοσιαλιστες» ο­τικῶν ομαδων, θα ἔδινε την προτίμηση της σ® αὐτὲς ποὐ θα δέχον­ πως τοὺς ἐξἐφρασε ὁ πρώην ὑποορνὸς του ιςοιθεοτῶτοο τῶν οον­ταν να ὐποστηρίξουν τον βασιλέα τῶν Ἑλληνων καί την κυβερνη­ τανματαρχῶν του 196749­Μι κιιθιινιιιὴο της Κοινωνιοχονιοο Διι­ση του... ἴΗταν ματαιο να περιμένει κανείς αλλαγη αἱσθηματων του μὴτριος Τσἀκωναςι ιι­Η νενεοι μου." στον διμἐτιοιιο οινῶνο του κομ­ΕΑΜ/ΕΛΑΣ­” Άλλο ο Ζἑοβοο εἶχε οολνο οείξει οο εἶχε οντοπο­ μουνισμου καί τῆς κεφαλαιοκρατίας είναι συντεταγμένη μὲ τίς δυ­κοιοη οί οοτον ἡ βοοτονοςὴ πειθὡη· Σονεπῶἔ ἔγίναν ἐπαφὲἔ μ9 οὐ­ ναμεις της κοινωνικης αντιδρασεως. Μετα την “Αντίστασι ομως καίτον _· οπο μονα __ μὲ τὴν οποοειξη οτί θὰ μποοοοοε νο οτείλει ἕνα . το Βίτσι, οταν ὲγὐρισε νικητρια η γενεα μου βρηκε τίς αντιδραστι­

κὲς δυνάμεις πλουσιες, καλα καθισμενες καί ωργανωμένες στηνΙ. Ἑδῶ, οπως καἰ στον προηγουμενο τομο, χρησιμοποιω ὲσκεμμένα τη λέξη ρε­ 'Αθὴναι βρῆκε τα πὀστα ὁλὀτελο. πιασμἑνα. Μόλις τότε αντιλαμβα­ποομπλικανος αντί για δημοκιρατικος, για να χαρακτηρίσω τον οπαδο της αβασί­ νὀμεθα ὅτι «κεντραδεξιὰ» ποὺ βρέθηκε ιδεολονικοι ἀιιοιιονοιμἐνηλευτης δημοκρατίας εφοσον, οπως ςερουμε, ένας ρεπουμπλικανος μπορεί να υπο­

_ _ _ , „στηρίξει δικτατορία καί δεν είναι ὐποχρεωτικα καί δημοκρατικος. Άντίθετα, ο ἀπὸ Τὴν «ἀοίοτερα» μας ἐξεμεταλλευθη Ο­Έον ανταρτοπολεμο οπωςοπαδος της βασιλευομενης. μπορεί να εἶναι δημοκρατικος. και στὴν ἀντίο­ταο­ι και ἐν συνεχεία μας ἀπεμὀνωσε. ἙΦΟΒΒΪἘΟ 'τὴν

ρω

ΟλΝ)

›­Λ

ΟΝ

ἰψι)

δίιμα είλικρινεἰας μας, τὴν αγωνιστικὴ διαθεσί μας, τὸ αἴτημα τηςριζοσπαστικης κοινωνικης ἀλλογηο ποο φέραμε ατο ματωμἑνο μἑ_ δολοφονηθηκε με τὴ συγκαταθεση του κόμματος, στὶς 16 “Ιουνίου

τωπὀ μμε». (Δημ. Τσακωνα, Προβλήματα ἐλληνικότητος, Άθὴνας 1945·1970, σσ. 293­29‹ι)_ Σχετικα μὲ τὴν ίδρυση του κομμουνιστικού ανταρτικου κατα του

Καὶ ὁ πρωην ὐποοογοο της ἑπταο­ααα· αονεχίζαι: «Οἱ νέοι ποὺ κατακτητη, τὸ χειμωνα του 1941­1942, ὁ συγγραφέας γραφει:

προμαχουσαν τῇο ἑλοοθεοίοοη οτα οοοκολα χρονια του πολέμου «Στὴν κεντρικη έπιτροπὴ [του Κ.Κ.Ε.] δέν έχουν εμπιστοσύνη στὸ

1941 ­ 49 συνηντῶντο. «ἐθνικόφρονες» καὶ ‹‹αριστεροί›. εἰς ένα κοι­ κίνημα που γεννιέται, λαϊκιστικὸ ὅπως εἶναι, αγροτικό καὶ ὁίτακτο.

νὁ αἴτημα: καθολικὴ αντιμετὼπιοιο τῶν ζαταματων κατα ἕνα οιζο_ Τὸ μοντέλο ἐξεγέρσεως τὴς ἐποχῆς εκείνης ποὺ βασίζεται στὸ προ­

σπαστικὸ τρόπο... Και πολὲμηοον σον οκχαοοτοαχαχοι πελεκητὲο λεταριατο τῶν πόλεων έχει κυριευθεῖ απο τὴν προγονικὴ δυσπιστία

κι από τὶς δυό μεριὲς για ν° ἀνθίοη το οἑντοο Τῆς ἑλεοθεοἱαοω ρΑλ_ του σταλινισμου πρὸς τὴν αγροτια. Παρ® όλα αυτα οἱ Έλληνες

λα] χαρις στὴν κομμουνιοτικη ἐπονοοτοοι του Δεκεμβρίου του Ιοαα αγρότες πολεμουν». (Ποιττὶιιἰαιιο Ειιαοε, Εεε Καρειαιιἰοε. Παρίσι.

καὶ συνεπεία των απιθανων ἐγκληματων του Κ.Κ.Ε., νεκραναστη­ Ρηνμτὸτ 19τ0> σ· 2τ)·θηκε ένας «παληὸς κόσμος» που χαρις στὴ θυσία της νέας γενεας Ὁ Άρλιἐ Βελομχιὼῃιἐ ὑπηθἔε 9 ἡνὲῖηἐ ὲνὁἐ ἐθνικου κ9μμ99ν1­

κατὼρθωσε να κυβερνηση τον τοπον» (οος 296­29” σμου βασισμένου στὴν αγροτια, αλλα οἱ στρατιωτικές του ίκανότη­

Οἱ νεοι ὲλληνοοθοοοξοι οοοιαλιοτὲα τἰ ζατουοαν. Αοτοί λέει ο τες δὲν συνοδεύονταν με πολιτικὴ ἰδιοφυία καὶ γι® αύτὸ απέτυχε.9 5

Τσακωνας, «εἶχαν ταυτοχρονα μέσα τοοο καα απι Τὴν κοινοβιοκοο «Κι από τὶς δυο πλευρές ­ συμπεραίνει ο συγγραφεας ­­ η ιστορια

τητα του Ἑλληνισμου, δέν σταθηκαν στεῖρα «δεξια» η «κέντρο». Έῆἔ Ἑλλἀδοἑ παμαμορφὼνεωμ μὲ βκμὶὀλι· Γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ξα­

Ἑνῶ πολεμησαν με ξιφοο ­τον κομμοοιαοαοα αιλουοαν για «γοωοα ναγεννηθεῖ, ακαταπαυστα ψαχνει το δικο της πρόσωπο μέσα σε

κονομικὸ η ελληνικο οοοιολιομο» καὶ δὲν ταοαςαν τὴν οἱκονομίο μωσαϊκὸ μπερδεμένο από τὶς απατες τῆς ἐπαναστατικης ταξεως καὶ

με τὸ έθνος. Δεν ξερω αν ο οοοο «ὲθναςῶο αοιαβλατοο αοιοτεοα» τῆς αντιδραστικης ταςεως που αλληλοσυμπληρωνονται» (σ. 473).

ημπορεῖ ν® αποδωση τὴν βαθύτατα ἑλληνικὴ καὶ ἐθνικὴ ὔπαρξι των Ὁ Ἄμηἐ καὶ Οἱ ἀνμὀτεἐ Έ99 ἔπεσμν θύματα Τῆἐ «ἀφημημἐνηἐ ἐπμ·

νέων της γενεας μου ποὺ αναστησαν τὸ Μακκαβαϊκὸ πείσμα του ναστἀσεως» ὑττανορευμἑνης ἀπὸ τονη ξένους·

Ἱωνοέῖ Δραγουμη σ" ένα πλαίσιο βαθύτατα προοδευτικό. Ξέρω πὼς Το κομμουντσττκὸ κομμα μττημξε παντα στην Ελλαδα μικρητα πνεῦμα τουτο ὁλοιμύχως θα χειροκροτουοο ο Άχἑξανοοοα Πα_ μειοψηφία: κατα μέσο όρο τὸ 10% τῶν ἐκλογέων. Ἀπὸ 5,8% που

παναστασίου» (σ. 300). ηταν στὶς εκλογες του 1936 εφτασε στα Ι1,8% των ιμηφισαντων

Οἱ αλλοι. οἱ «αγροκομμουνιστές», αὐτοὺς πού θα ὁνομαζαμε ση­ σῇἔι ἐκλονὲἑ 1199 1964 ὑπὸ τὴ μορφη του κὸμμμῖοἔ τηθ Ἑνίαίαἔ

μερα μαοϊκῆς κατευθύνσεως, ύποχρεὼθηκαν κι αὐτοὶ να σιγὴσουν Δημοκραττκης Άρτστερας (Ε·Δ·/1·)· ΕΗ θεμματτκη αὔξηση τῶν ὀττα”

για καιρο. Ἑνω οἱ πρωτοι ­ καλως ὴ κακῶς ­ δέθηκαν με το κο­ δδυν του τὸ 1944, τὴν ἐποχὴ που τα κομμουνιστικό κόμμα εἶχε περί­

θεστὼς της έπταετίας του 1967­1974. οἱ αγροκομμουνιστές τὴν ἴδια που 350000 μέλη ἀντὶ τῶν 14000 ἐννενραμμἑνων του 19369 ἑπτ­

ἐποχὴ παρουσίασαν τὴ θέση τους σ" ένα βιβλίο Γαλλου δημοσιο­ τεὑχθηκε γιὰ ἕνα χμοντκὸ δτττστημμ χάρη στην ἐκμετττλλευση του

γραφου που ἦταν αφιερωμενο στον ῆοωα τοοοθ τον κομμοονιοτὴ έθνικου αἰσθηματος στὴ διαρκεια της Άντιστασεως. Μετα τὸν πο­

ἀνταρτη τῆς Ἀντιστασεως. "Αρη Βελοοχιὡ­τα Ὁ Ἄοαο καταοαςα λεμο η έπανοδος τὴς συντηρητικῆς Δεςιας εἶχε ως αποτέλεσμα μια

στηκε για τυχοδιωκτισμὸ τὸν "Ιούνιο του 1945 από την ηγεσία του προσωρινὴ διόγκωση τῶν ιμηφων της Ε.Δ.Α.: «Ἡ νεανικὴ αγανα­

που ἦταν αφοσιωμένο χωριο οοοοο οτα Σοβιεακὴ Ένωση' κτησις τροχοδρομηθηκε στὶς ἐκλογες του 1958 είς τα Ζ4,3% της

Ὁ συγγραφέας τοϋ βιβλίοο οῖνοι της γνὼααο οα ο Ἄρης μαλλον ανατροπης». (Δημ. Τσακωνας, ἕνθ' αν.. σ. 299).

1

Ὁ τρόπος με τὸν ὁποῖο τὸ κομμουνιστικό κόμμα αντιμετώπισεται

ι

ι651

σε όλη τὴ διάρκεια της ἱστορίας του το μακεδονικό ζητημα, δείχνει μοτονότηο της Δοττκηο Θράκης, Θοοοολονικη, 1956). Τὸ 198Ο εἶχανςεκάθαρα την αντίφαση μεταξύ τῆς χωρίς ὅιρους προσηλωσεως του φτοοετ τοοο 110000,πρὸς τὴ Μόσχα καὶ της ανάγκης να αύζησει τοὺς οπαδούς του, ἐκ­ Το 19139 η ἑλληντκη Μοκοοονίο εἶχε μόνον 42% Έλληνες ὲνὥμεταλλευόμενο τὸ ἐθνικὸ αἴσθημα. Στὴν ἑλληνικὴ Μακεδονία _ δ­ το 1926 εἶχε ηδη 88% Την ἴοωι ἐποχὴ, μεταξύ 1913 καὶ 1926, τὸπως άλλωστε σημερα ακόμη στο βουλγαρικό καί γιουγκοσλαβικο ἑλληνικὸ οτοτχοτο τηο Δοοκηο Θοοκηο οοξηθηκο οπο 17% οὲ 62%­

τμημα αὐτῆς της περιοχηἔ __ ὑπηρχετ πρὶν ἀπὸ τὸ 1923= πληθιν Τὸ 1920, σχεδόν το 20% του πληθυσμού ολόκληρης τὴς Ἑλλάδοςσμος πού μιλουσε μια βουλγαρικὴ διάλεκτο καὶ τὸν ὁποῖο οἱ Έλλη­ οὲν ητον ἑλληντκο ωομποοιλομβμνομὲνηςτ και της Άνατολικὴςνες ὀνόμαζαν σλαβομακεδονικό. Ἑπειδὴ μία από τίς σημερινὲς Δη­ Θοοκηο ἀλλὰ χωοἱο την ποοτοχη τηο Σμοονηο). Το 1951 οἱ μοτονο„μοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας εἶναι η σλαβικὴ Μακεδονἰαι οἱ τητες δεν ξεπερνουσαν το 1,76% ολόκληρου του πληθυσμού τηςΓιουγκοσλάβοι ίσχυρίζονται πως αύτοἰ οἱ Μακεδόνες δεν εἶναι χὡοοοη ἐκ τῶν οποίων οἱ Τοοοκοι ἦταν το 1,17% (ἐνῶ Οἱ Κ0υρδ0ιΒούλγαροι, αλλα ένας ίδιόμορφος σλαβικος λαός. Ἡ Βουλγαρία ὅ­ ονττποοοωπεοοον οημεοον οττωο οἴοοηεο τοολοτχτοτον οιχ, του ττλη­μως πού εμπιστευόταν τὸν «βουλγαρικό χαρακτηρα» τῶν Σλαβομα­ θοομοο της Τοοοκίοολκεδόνων, ἐνθάρρυνε τὴ σύσταση ανεξάρτητου μακεδονικου κρά­ Κατ ομωο δὲν ηταν η τοοοκμςη μειονότητα που ἐνδιἐφερε τὸτους ως ἐνδιάμεσο σταθμό προς πληρηἔνωση με τὴ Σοφια. ΚΚ­Ε. οτλλο η ολοτβτκητ Τον °1οον1ο τοϋ 1924, στὴ Μόσχα, στὸ 5ο

Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ πού η Ρωσία, στὸ δευτερο μισὸ του 19ου αίωνα, οονἑοοτο τηο Κομηοοντοττκηο Διεθνοῦς, ςητηθηκε απο τους Ἑλλη­εἶχε αφησει το ἑλληνικὸ άλογο για το βουλγαρικό, στὴν προσπά­ νεο οντοτοοοὼττοοο το κομμο τοοο ντ ἀνογνωρίσει τὴν ανάγκη ὅχιθεια της να φτάσει μεχρι τὴ Μεσόγειο, μια μεγάλη Βουλγαρία που μονο τηο οοτονομἰοο τηο Μοτκεοοντοο ολλο κοἰ τηο Θοοκηο Ὁ ἔ­να συμπεριλαμβάνει τὴ Μακεδονία (ακόμη καί τὴ Θράκη) η μια νοο οπο τοοο οοο Έλληνες ονοποοοὼπους, ό Σεραφείμ Μάξιμος,ανεξάρτητη σλαβικὴ Μακεδονία, εἶχε γίνει ὁ στόχος της βαλκανι­ ἀποντηοε ότι μετα τη Συνθηκη της Λωζάννης του 1923 εἶχε ποον­κης της πολιτικῆς. Αὐτὸς ὁ στόχος παρέμεινε καὶ μετά τὸ 1917, καί ματοποιηθεῖ άνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν καὶ ότι 7ΟΟ.ΟΟΟ Έλληνεςο Στωσν ἑίσθομουσο νο ποοσθοσον ἕνα νέο σλοβικο κοστοἐ στο πρόσφυγες εἶχαν εγκατασταθεί στὴ Μακεδονία. Συνεπως δεν ἦτανΒαλκάνια μὲ ἔξοδο στὸ Αἰναῖο· Άκὀμη Καἱ σὴμερα ἡ Βουλγαρία δυνατον ὁ ἐλληνικος λαὸς να δεχτεί τὸ σύνθημα της αύτονομίαςπαραμενει η εύνοούμενη της Μόσχας σ® αύτη τὴν περιοχη. Ἐηο Μοκοοοντοο­ Ποοι ολο οοτο οπο την πτοοη τηο Κομμοοντοττ­

Πάντως ἐὰν καὶ σἠμερα ἀκόμη ὑπἀρχει μακεδονικὸ ζήτημα στὴ κης Διεθνοῦς, τὸ 3ο ἔκτακτο συνεδριο του πού συνὴλθε τὸνΓιουγκοσλαβία (εφόσον οἱ Βούλγαροι αδελφοί τῶν Βάακεδόνων Γοοἑμβοκττοο 1ο2λ¬οὲχτηκε ομοοονο το οονθημο τηο ὰνοξοοτη_τούς διεκδικούν), στην Ἑλλάδα ἔπαψε να ύπαρχει απο το 1923 λό­ οτοο τηο Μοκεοοντοο καὶ της Θοόκη; και όποσχεθηκε να αγωνιστείγω τῆςνάνταλλαγῆς των πληθυσμῶν μεταξύ Βουλγαρίας, Ἑλλαδοἐ για την ενοποίηση τῶν τριων τμημάτων της Μακεδονίας και τηςκαι Τουρκίας (βλ. δι. Ρ. Ι.ειαειε, Τηε Εκοἢαπἕε ο/Μίτιοκἰτίεε. Βπἰἕα­ Θοοτκηοτ ἑνοττοτηοη ποο οονἑοεοο ἰόίως τους Βουλγάρους.κἰα, Οτεεεε ακα Τακἰτεν, Νεα Ύόρκη, Μεοιτιί11ευ, 1932). Δεν ύπάρ­ Το 191155 ο νεντκοο νοομμοτἐοο του 1ς,Κ_Ε. Νίκος Ζαχαριάδηςχουν πλεον αρκετοί Σλαβομακεδόνες στὴν Ἑλλάδα για να δη­ διαβεβαίωσε πὼο οπο το 1931, οταν ονἑλοβο την ηνοοτοτ του κομμοκμιουργησουν ζητημα ανάλογο μὲ αὐτὸ των Κούρδων στην Τουρ­ τοον το Κ­ΚΕ­ εἶχε ἀττοοοηνετ το οονθῃμο της ανεξαρτησίας τῶνΧίο· Σἠμοοο ἡ μονη σομπονὴἑ μσονοτλιῖσ τῆἑ Βορείου Ἑλλάδος εἴ­ δύο αύτῶν ἑπαρχιῶν. Δηλωσε ότι η Μακεδονία ἦταν καὶ θα παρεμε­ναι οἱ Τουρκοι της Δυτικης Θράκης που το 1955 ύπολογίζονταν νο ἑλληντκητ Κατ ομωο τον Δοκἑμβοτο ­του 1931, στην 4η ὁλομελειαστοὺς 1ΟΟ.ΟΟΟ περίπου (βλ. Κ.Γ. Ἀνδρεάδου, Ἡ Μουσουλμανικἠ

1 της 1ς_Ε_ του Κ,Κ.Ε., μια αποφαση του κόμματος πού δημοοιεοθη­κε στὸν Νέο Ριζοσπάστη, στις 5 Μαρτίου 1932, ἔλεγε συγκεκριμε­

166 167

να: ‹‹'Ἡ 'Ελλάδα εἶναι κράτος ἰμπεριαλιστικὸ ποὺ κατἑκτησε δια τῆς μειονότητα δὲν εἶχε στὴν Ἑλλάδα τὴν όμοιογενεια τῆς τουρκικηςβίας όλόκληρες περιφέρειες κατοικημένες από αλλες ὲθνότητες μειονότητας, θα πρεπει να τονιστει πως ακόμη σ° αὐτὴ τὴν περίοδο(Μακεδονία και Θράκη) ποὺ τις καταπιεξει και τις ὐποβάλλει σὲ μια ὺπὴ ρχε ἔνας αρκετα σημαντικός αριθμός ποὺ θεωρουνταν από τὴναποικιακὴ εκμετάλλευση ποὺ καταδιώκει και ἐξοντώνει τις ὲθνικες ἴδια τὴν ἑλληνικὴ κυβερνηση σλαβομακεδονικός. Μετα τό τελοςμειονότητες (Ἑβραῖοι). Τό κομμουνιστικό κόμμα τὴς Ἑλλαδας δια­

1 του ανταρτοπόλεμου τὸ 1949, ὴ μειονότητα αὐτὴ ποὺ εἶχε συνεργα­κηρὺττει, ἐν όνόματι τῶν βασικῶν αρχῶν του μπολσεβικισμου, για στεῖ με τοὺς κομμουνιστες, βρεθηκε διεσπαρμἐνη στὸ εξωτερικό, ό­τὴ Μακεδονία και Θράκη, τὸ σὐνθημα του δικαιώματος της αὐτο­ πως π.χ. στὸ Τορόντο του Καναδά. Ὁ Παν. Πιπινἐλης τοὺς ὐπολό­διάθεσης μεχρι πλὴρους αποχωρισμου από τό ἑλληνικὸ κράτος, του γιξε τὴν ανοιξη του 1949, τὴν ἐποχὴ ποὺ ἦταν μόνιμος ὐφυπουργόςδικαιώματος για μια ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη και ὺπο­ Ἑξωτερικῶν, σε 100.000 (δηλαδὴ όσους και οἱ Τουρκοι τὴς Δυτι­στη ρίξει δραστὴρια τὴν ἐπαναστατικὴ πάλη του πληθυσμου τῶν πε­ κης Θράκης). Αὐτὸ ἔλεγε τηλεγράφημα απόρρητο του Άμερικανουριφερειῶν αὐτῶν για τὴν εθνικη τους απελευθερωση». (Πέντε χρόνια πρεσβεως στὴν Ἑλλάδα Γκρειντυ (Θτεόγ) πρὸς τὸν υπουργό Ἑξω­αγωνες, 1931­1936 ­ Άθὴνα, “Εκδόσεις της ΚΕ του ΚΚΕ 1946, σ. τερικῶν τῶν ΗΠΑ: ‹‹Τηλεγράφημα 1032. “Απόρρητο _ Ἀθηνα, 2642. Βλ. και Π. Θ. Κουεοιμεε, Ιἰενοἰιαἰοπ ακα' Πωεαι. Τἰτε διοκν ο/ Μαΐου 1949, 3 μ.μ. _ ...ό Πιπινελης προειδοποιεί πως ὴ σλαβόφι­ειτε Οκεεἰτ (ἔοκτκιακἰει Ρακιν, Λονδίνο, Οκϊοττι Πιτινετειτγ Ρτεεε, λη μειονότητα στα βόρεια συνορα ποὺ αριθμεῖ περι τοὺς 100.0001965› σσ­ 70­Πλ _ από τοὺς όποιους μόνον τὸ ἕνα δεκατο περίπου ἐνεργοποιεῖται

Μόνο τόν Άπρίλιο του 1935 τὸ κόμμα αντικατέστησε τὸ σὐνθη­ _ θα πρεπει να χαίρει ειδικὴς προσοχὴς. Παρα τὸ γεγονός πως δενμα αὐτό με τὸ σὐνθημα τῆς πλὴρους ισότητας μεταξὺ όλων τῶν θα διωχθουν οὐτε και θα ὺποστουν μαξικὴ μετακίνηση, θα πρεπειὲθνοτὴτων μεσα στό ἑλληνικὸ κρατος. Χάρη στὴν αλλαγὴ αὐτὴ, ὴ να βρεθοῦν τρόποι να τοὺς ὲγκαταστησουν σε αλλο μερος της Ἑλ­δημοφιλία του κόμματος αὐξὴθηκε και ὴ πρόοδός του διαπιστώθη­ λάδος». (Βερετιτηευτ οι” Βιειιε _ Γοκεἰςτπ Ιἰεἰατἰοπε 0/ ιἰτε Ππιτεεἰκε ῆδη από τις ἐκλογες τὴς 9ης “Ιουνίου 1935. Άλλα τον Ἰανουά­ Σιαιεε, 1949, νοΖ. Ι/Ι: Τἰτε Νεακ Εαει... _ Οὐάσιγκτον, ΠΒ Θον.ριο του 1949, ό Ζαχαριάδης ἐπανηλθε στὴν παλαια πολιτικὴ ποὺ Ρτιητἰυς Οΐίιοο, 1977, σ. 347).προωθουσε τὴν ὀργάνωση ἑνὸς ανεξάρτητου μακεδονικου κράτους Ὁ ελληνικός λαός σώθηκε από τὴ σοβιετικὴ ἐπιβολὴ μεσω τηςκαι συμπεριέλαβε μάλιστα στὴν ‹‹προσωρινὴ δημοκρατικὴ κυβερ­ αγγλοαμερικανικης ἑπεμβάσεως, δηλαδὴ πεφτοντας από τὴ Χά­νηση›› της κομμουνιστικὴς ἐπαναστάσεως, δὐο ὐπουργοὺς τὴς ρυβδη στὴ Σκὺλλα. Τὸ 1944 κανεις στὴν Ἑλλάδα _ οὔτε ό λαός,Ν.Ο.Ρ. του «Ἐθνικου Άπελευθερωτικου Μετώπου» τῶν Σλαβομα­ οὔτε τα παλαια κόμματα τὴς ἐποχῆς πριν από τὸ 1936 _ δεν ὴθελεκεδόνων. Τελος, τόν επόμενο χρόνο, μετα τὴν ὴττα, ό Ζαχαριάδης πλεον τὴ βασιλεία. Ἑπιπλἐον μια πελώρια ἑλπίδα για αλλαγὴ ποὺἐγκατελειιμε για μια ακόμη φορα τό σὺνθημα τὴς μακεδονικὴς ανε­ στρεφόταν όχι μόνον κατά του βασιλεως αλλα και κατα τῶν πα­ξαρτησίας για να ἑπανελθει στὸ σύνθημα τῶν «ἴσων δικαιωμάτων λαιῶν κομμάτων γἑμιξε τὴν Ἑλλάδα. Και όμως, ό αγώνας μεταξὺγια τις μειονότητες» και ἐξὴγησε μάλιστα τις αλλεπάλληλες μετα­ τῶν δυτικῶν (δηλαδὴ μεταξὺ τῶν αγγλόφιλων φιλελεὺθερων καιστροφες του, δηλώνοντας ὅτι «τό εθνικό θεμα εἶναι ἐξαρτώμενο από σοβιετόφιλων κομμουνιστῶν) ἔφερε, λόγω του φόβου του κομμου­τὴν προλεταριακὴ επανάσταση. 'Η αλλαγὴ κάθε φορα συνθημα­ νισμου, τὴν ἐπάνοδο του βασιλεως χάρη στὸ δημοιμὴφισμα της 1ηςτος... ὐπαγορεὐεταιαπό τό συγκεκριμενο συμφέρον της Ἑπανάστα­ Σεπτεμβρίου 1946 και τὴν επανεγκατάσταση στὴν ἐξουσία τῶνσης». (Π. Θ. Κοιιεοιμεε, ἔνθ, άν., σ. 272). προπολεμικῶν παλαιῶν κομμάτων, τὸ καταθλιπτικό σὐμβολο τῶν

Για να δοθει πλὴρης εικόνα του προβληματος τῶν Σλαβομακεδό­ όποιων ὐπῆρξε ὁ βενιξελικὸς Θεμιστοκλὴς Σοφοὐλης. Στις 22νων στὴν περίοδο 1923 ­ 1949, και αφοὐ ὐπογραμμιστεῖ πως αὐτὴ ὴ Νοεμβρίου 1945, στα 85 του, ξανάγινε πρόεδρος τῆς Κυβερνη­

168 169

σεως, καἰ παλι τό 1947 μέχρι τό θανατό του στὰ 89 του χρόνια, στίς μικροαστῶν ό ὁποῖος, συνεχῶς ταλαιπωρημένος μεταξυ Χα­24 'Ιουνίου 1949. Αὐτὸς ό πρωθυπουργός της ἐποχῆς του ανταρτο­ ρὐβδεως καἰ Σκυλλας, ηλπιξε ότι θα εὕρισκε επιτέλους έναν ἑλληνι­πόλεμου «αγωνιστὴς κατα του κομμουνισμου» δεν προλαβαινε κό δρόμο. Ματαια όμως, ἐφόσον η ανικανότητα τῶν ‹‹συνταγματαρ­πλέον στὴ Βουλτμ λόγα›γὴρατος,να συγκρατεῖτα οδρα του. χῶν» του 1967 αφησε να περασειὴ μεγαλυτερη εὐκαιραιἐθνικὴς

Ὁ συνταγματαρχης Ο. Μ. Ψοοαίιουεε ποὺ ἦταν μολις 25 χρο­ έπιβολης της ἱστορίας του.νῶν, όταν ἔπεσε με αλεξίπτωτο στὴν Έλλαδα τό 1942 για νὰ ὑπηρε­ Ἡ αξιοθρηνητη ἱστορία του εμφυλίου πολέμου του 1946­1949τησει στὴν κατεχόμενη χωρα τὰ αγγλικα συμφέροντα, έδωσε στό μεταξὺ δυο δυτικῶν παραταξεων ακόμα δὲν έχει γραφτεί από τόνβιβλίο του Αρρἰε ο/ Πἰεσοπί (‹‹Τό Μὴλο τῆς Έριδος››) μιὰ φοβερη επαγγελματία ἱστορικό. “Αλλωστε ό ελληνικός λαός ἐπουλὼνειεἰκόνα του παλαιου πολιτικου κόσμου. Αὐτοι οἱ «καιροσκόποι τῶν ακόμη τα βαρια τραύματα που υπέστη ὴ αναμειξη του σε μιὰ διαμα­Άθηνῶν» όπως τους όνομαξει, αντί να κανουν αντίσταση, χανανε χη μεταξὺ σοβιετόφιλων καὶ ὰμερικανόφιλων (παλαιῶν αγγλόφι­τόν καιρό τους με συζητησεις «του καφενείου››: ό Σοφοὑλης, ό Κα­ λων). Ἀντίθετα, η εξέγερση του Δεκεμβρίου του 1944 μελετηθηκεφανταρης, ὁ Κωνσταντῖνος Τσαλδαρης κλπ. Μετὰ τόν πόλεμο, να π.χ. στό βιβλίο του καθηγητὴ Δ. Γ. Κουσουλα για τό καίτοι παλι στα πραγματα. 'Αλλα οἱ”Αγγλοι καὶ αργότερα οί Άμερικα­ πληρέστερα στὸ βιβλίο του καθηγητὴ Γιαννη Ἰατρίδη που δημο­νοἰ που τους διαδέχτηκαν τό 1947 (σέ αλλο κεφαλαιο θα μιλησουμε σιευτηκε τό 1972, Ζἔενοίτ ίπ Αιαεπε. Τἢε (ῖκεεἰτ Οοιπιπαπἰει ωεοοπτἰγια τό δόγμα Τρουμαν) χρησιμοποίησαν αὐτόν τόν πολιτικό κόσμο Ιἰοππαί», 1944­1945 (Ρτὶιιοειου Πυίνετείιν Ρτεεε).χωρίς να του έχουν εκτίμηση. Ὁ ανθρωπός τους ἦταν ό βασιλεὺς Στίς 28 'Ιουλίου 1944, Σοβιετικοἰ αξιωματικοί υπό τὴν ηγεσίακαίὅτανκατόρθωσαννατόνἐπαναφέρουναυτόςκαἰπαλικυβέρνη­ ­τουανασυνταγματαρχηΙἶρηγόρηΙιοπωφ,σταλθηκανστὴν”Ελλα­σε τὴ χωρα. δα για νὰ συναντησουν τους ὑπεὐθυνους της κομμουνιστικὴς αντι­

Ἑτσι λοιπόν ό ελληνικός λαός απατηθηκε κι από τα δυό στρατό­ στασεως καί να τοὺς ζητησουν να συνεργαστουν μὲ τους αγγλόφι­πεδα ποὺ βρέθηκαν αντιμέτωπα στόν ανταρτοπόλεμο του 1946 ­ λους Έλληνες. Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ εἶχε αποφασιστεί στὰ πλαίσια1949. "Οταν ὴ Δόση βασίζεται πανω στὴν ηττα τῶν Ἑλληνων κομ­ διευθετησεως του ανταγωνισμου μεταξυ Λονδίνου καί Μόσχας πουμουνιστῶν για να ίσχυριστεῖ ὅτι ένας ἑπαναστατικός αντιδυτικός ἑτοιμαξόταν τότε καὶ που ἔμελλε να αφησει τὴν Ἑλλαδα στὰ χέριαπόλεμος δεν εἶναι αηττητος, όπως θα μπορουσε να πιστέψει κανείς τῶν ”Αγγλων καί τὴ Ρουμανία στα χέρια τῶν Σοβιετικῶν. Πραγμα­βΜωπΜτΜἐωωῃιωνΜῳωΜωωνσωνΚΜιὴω πώΤωψΜΜΜὼωῶΑωωῳωώωώπωωωωωωΜΜαΒιετναμ, δεν αντιλαμβανεται ότι στην “Ελλαδα η Δόση νίκησε μερῶς τό μοίρασμα τῶν Βαλκανίων, δημοσίευσε σ® αὐτὰ μια ἐπιστο­απλῶς τό έτερο ἐγὼ του ὑπό τὴν κομμουνιστικη του μορφη. Ἡ αρ­ λὴ τῆς 31ης Μαΐου 1944 που εἶχε στείλει στόν πρόεδρο Ροῦσβελτγοπορημένη συνειδητοποίηση αὐτῆς της αληθειας από φιλελευθε­ καί ποὺ έλεγε: «Προτείναμε στόν Σοβιετικό πρέσβη ἐδῶ [στό Λον­ρους Ἀγγλοσαξονες, μετα τό πραξικόπημα της 2Ιης Ἀπριλίου δίνο] να φτασουμε σὲ καποια συμφωνία έτσι ῶστε, γιὰ λόγους πρα­1967, τους έκανε να δηλωσουν ότι καποιος συμβιβασμός θα μπο­ κτικοὐς, η Σοβιετικὴ κυβέρνηση να διευθυνει τίς ρουμανικὲς ὑπο­ρουσε νὰ εἶχε πραγματοποιηθεῖ τότε με τὴν ακρα αριστερα αντἰ τὴς θέσεις ἐνῶ ἐμεῖς να διευθυνουμε τἰς ελληνικες όποθέσεις καί η καθεόποστηρίξεως που δόθηκε στὰ παλαιὰ κόμματα. Κατ® αὐτόν τόν κυβέρνηση [Λονδίνο ἢ Μόσχα] να βοηθα τὴν αλλη στίς αντίστοι­τρόπο, πρόσθεταν, θα μπορουσε να εἶχε αποφευχθεί νὰ βρεθουν, εἴ­ χες αότὲς χῶρες [Έλλαδα καὶ Ρουμανία]... Ὁ Σοβιετικός πρέσβηςκοσι χρόνια αργότερα, αντιμέτωποι με μιὰ στρατιωτικὴ δικτατορία έδῶ εἶπε στόν ?Ηντεν, στις 18 Μαίου [1944] ότι η σοβιετικὴ κυβέρ­ακρως αντιπαθητικη. Πραγματι, ὴ ἑπανασταση του 1967 υπὴρξε ητ­ νηση δεχόταν αὐτὴ τὴν πρόταση αλλα ότι... θα ηθελε να ξέρει ἐὰντα για τὴ Δόση. “Αλλα υπῆρξε ηττα επίσης γιὰ ένα λαό αγροτῶν καί εἴχαμε ξητησει τὴ γνῶμη τῆς κυβερνησεως τῶν 'Ηνωμένων Πολι­

170 · 171

Π δ . ε _ . . . . . ὑ . _ δ .

τειων και ἐαν αυτη εἶχε επίσης αποδεχθεί αὐτόν τὸν διακανονισμό».(ἱιἴιν ρεου εβαζε με σειρα ως ους ἶχἑπαρτἶς Ζω τις _ιαταἶες

του Αγγλου στ ρατηγου Β. Μ. Βοοδιε, και ενα τριτο αρθρο όριζε οτι(Ψἰυειοη Ξ. ΟΙτιιτοΙτίΙΙ, Τἰτε δεεοπεἰ Π/οκἰα Ι/Ι/απ, τόμος 6ος: Τκἰακιρίτ _ _ _ _ _ _ _ „ _ _ _ _ .

οι ηγετες των Ελληνων ανταρτων υποσχονταν πως δεν θα προσπα­απιἰ Τπιἔεεἰγ, Νεα Ύόρκη, Βεηίειτι Βοοκε, 1962, σ. 62). _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

. . . . . . . . θουσαν να καταλαβουν την αρχη ­ και συνεπως και την ΑθηναΠαλι στις 28 Ιουλιου 1944, η αμερικανικη πρεσβεια, διαπιστευ­ . _ . . . ­ 9 . . εἑνη στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση στὸ Κάιρο γνωστοποίησε στὴν ­ διοτι μια τετοια πραςη θα θεω ρουνταν εγκλημα και θα τιμωρουν­μ ” ταν αναλογα. “Ετσι από τὶς 4 “Οκτωβρίου 1944 τα βρετανικα στρα­Οὐασι κτον ότι κατα «τοπικὲ π ε ›› ὁ Σο ιετικὸ π εσ στὸ _ _, _ _ _ _ _ _ _ _ _

Υ ς ηγ (Ξ ” β 9 ρ βης τευματα αρχισαν να αποβιβαζονται στην ελληνικη γη ακολουθου­Κόιιρο, ὁ Νικόλαος Β. Νόβικωφ_ εἶχε συμβουλεόσει τὸ ΕΑΜ να _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ μενα λιγο μετα και απο την κυβερνηση Παπανδρεου.συμμετασχει στην εξοριστη ελληνικη κυβερνηση. (Γ .Ο. Ιατριδης, _ _ _ _ _ _ _ _

_ __ _ _ Οἱ κομμουνιστες ηγετες κατηγόρησαν αργοτερα τον ΓεωργιοΙἰενοἰτ ια Ατἰιεπε, ενθ αν., σ. 75 σημ.). _ _ _ _ _ _ _ __ _ _

_ _ _ _ __ _ _ _ _ _ Παπανδρεου πως υπηρξε ο Δουρειος Ἱππος των Αγγλων στην Ελ­Ο Πετρος Ρουσος στην εκθεση που υπεβαλε στο πολιτικο γρα­ · _ _ _ __ ._ _ _ __ _ _ _

_ ~ _ _ _ „ _ _ _ _ _ _ _ λαδα, που σημαινει οτι ειναι της γνωμης οτι τους γελασε. Προκειταιφειο του ΚΚΕ τον Ιουλιο του Ι944, μολις επεστρεφε απο το Καιρο _ _ _ _ _ _ _ Ϊ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ για αβασιμη κατηγορια εφοσον η κατασταση ηταν αρκετα καθαρηστην Ελλαδα, επιβεβαιωσε το γεγονος. Εγραφε στην εκθεση αυτη: _ _ _ _ _ _ _ _ _

ι° αυτους τουλα ιστον για τον γραμματεα τους τον Σιαντο: ηΒ . ε χ .. . . _ . Ύ › χ« Ο συμβουλος [της πρεσβειας της ΕΣΣΔ. στο Καιρο] με καλεσε Μόσχα εἶχε αγορασει τη Ρουμανία μὲ ανταλλαγμα τὴν “Ελλαδα καικαι μοιἰ εκανε τὴν ακρλΐυἦη ανακοινωση: ”_Ο πρεσιἶευτης [Νἶ)βι­ εἶχε διαταξει τους Έλληνες κομμουνιστἑς να μὴν αντιδρασουν στὸκωφ] σαα ὁιαβιβαζει την ακολουθη προσωπικη Ἐου γνωμη: Μπρεπει πουλημα τους Αυτοἰ δέχτηκαν ἐνῶ βρίσκονταν κοντα όσο ποτὲνὰ μπητε στὴν [ἑξὀριστη ἑλληνικὴ] κυβέρνηση» (Πἑτρος Ρώσος' στην καταληψη της εξουσίας "Εαν ηθελαν να βρουν έναν ἔνοχοἩμωἀλη πενταετωί ]940_]945, τα Ζος” Ἀθἠνα” Συγχρονη Ἑποχη' Κ τὸν ἑαυτό τους ἔπρεπε να κατηγορησουν καἱ παντως όχι τὸν Γεὡρ:178ι.Ι85­ . ... . ..εε

9 ἶ__ )_ _ _ _ _ _ _ _ _ γιο Παπανδρεου ουτε τον Τσωρτσιλ, ο οποιος επαιξε σ° αυτη τηνΠαρ ολες τις αντιδρασεις μεσα Μο κομμα του, Ο γραμματεας της υπόθεση μὲ ἐςαιρετικὴ μαεστρία ανταςια τῆς πολιτικῆς του μεγα­

Κ.Ε. του ΚΚΕ, Γεὼργιος Σιαντος (ποὺ ἦταν ηγὲτης του κόμματος λοφυίας 5

τὴν ἐποχὴ ἑκείνη” περιμένοντας Τὴν ἑπιστροφὴ __ σῖἰς 30 Μαΐου Μία απὸ τὶς πιό σημαντικες προσωπικότητες του ΚΚΕ ὁ Γιαν­3|94ὸ5(;_(ἶΟΞπἔἔνικου γἰαμωῖως Νἰκἶῖυ Ζοἶχαηιἐἑη απο τἶ) Ϊερμαθ νης Ἱωαννίδης, ὀργανωτικὸς γραμματεας της Κ.Ε. του κόμματοςικ Τρ τ Ο συγκε φωσ ως Έοη ταχαου εχτηκε να υποκυ_ καἱ συνεπῶς συνηγετης μὲ τὸν Σιαντο, ἔδωσε στίς αναμνησεις του

` ` 'Ι_` .. _.­ ... . ­~..ιμει στη σοβιετικη διαταγη οτε στις 26 Σεπτεμβριου 944 στην εἰκοναΚαἔὲρτα Ἐῆἔἱ Ἱταλίαἐε βορείωἔ της Νεαπὀλεωζἔ· ἡ κομμουνιστικὴ στίς ἐντολὲς της Μόσχας Έφτανε ένας μορφασμὸς Σοβιετικου ὑφι­αντίστασ ὑπὲ α ε συ ωνἰα που τα ν τοποθετουσε ὑπὸ τἰ διατα­ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

η γρ Ψ μφ η ς σταμενου για να αποφασισει ν° αλλαξει το κομμα γραμμη! Θυματαιγὲς Έης ἐξὀριστης κυβερνὴσεως ὑπξἑ Έὴν ἠγεσία του ἕιγγἶαὀφὐἶου ό 'Ιωαννίδης σχετικα με τὴ σοβιετικη στρατιωτικη αποστολη τουΓεωργίου Παπανδρέου­ («Δὲν μπορουμε _ τηλεγραφουσε Ο Τσωα “Ιουλίου του,1944 τῆς ὸποίας ηγουνταν ὁ Ποπὼφ ‹Τότε ὁ ΤσερΣ ‹ ­τσιλ στις 6 Αυγουστου Ι944 στον υπουργο του των Εςωτερικων, νίτσεφ [Νικ Τσερνισὼφ] ὅχι ὁ Ποπὼφ ποὺ ἦταν στραῃωτικὸα ἀλ­

Τηλεγρἀφημα πἦὺ δημοσίευσἶστἶι σελίδἔ 93 Ϊου 6ου τὀἔωιἱ τῶν λα ό Τσερνίτσεφ που εἶχε τὸ ψευδώνυμο Νικολαεφ καἱ παλιότεραΑπομνημονευματων του ­ να φερουμε εναν ανθρωπο στην εξου­

__ _ δουλευε στη σοβιετικὴ πρεσβεία της Άθηνας, μου λεει: «Και τἰ ἔχε­σια, οπως το καναμε με τον Παπανδρεου, και μετα να τον αφησουμε . . _ . . . _ . υ .τε υποιμη σας, να πολεμησετε ἐναντια στους Εγγλεζους;›› Του λεωνὰ τὸν πεωξουν σῖοὐς λὐκουςα μὀλις ἀκοὐσουμε τὰ πρῶτα οὐρ­ ότι αν παρουσιαστεῖ αναγκη φυσικα θα πολεμησουμε καἱ με τοὺςλιαχτα των αθλίων “Ελληνων κομμουνιστῶν συμμοριτῶν››). ,Ε λἑζου Μου κάνει ἕνα ὁ πολὺ ιστικὁ Τἰ

'Η συμφωνία τῆς Καζἑρτας ἔλεγε συγκεκριμένα ὅτι η κυβέρνηση γγ 2. μ ρφ μ χ ρ ηρ η

172 173

ἐσὴμαινε αυτό; ”Αποδοκιμασία°της απαντησης μου. Ἑγώ εκείνη τὴ Ή ασυναρτητη πολιτικὴ του ΚΚΕ μετα τὴ συμφωνία τῆς Καζερ­στιγμὴ τα εχασα. Εἶδα ότι αποδοκιμαζομαι. ...Αυτός ὁ μορφασμός τας, περνώντας διαδοχικα από φασεις συνθηκολογὴσεως καί απόεμενα με εκανε ανω κατω. Καί αυτό κατα κυριο λόγο μας εξαναγκα­ φασεις εξεγερσεως, που αφησαν σε όλους τους “Ελληνες κομμουνι­σε να αποφασίσουμε να δεχτουμε τὴ συμφωνία του Λιβανου καί να στες τό πικρό αἴσθημα ότι τό κόμμα τους μόνο λαθη εκανε, μπορειστείλουμε τους υπουργους μας στὴν κυβερνηση... Ἡ 'Ελλαδα ανη­ ακριβώς να παραβληθεῖ με σπασμους θυσιαζόμενου ζώου που υστε­κε στὴ σφαίρα τὴς ἐπιρροης τους [τών ”Αγγλων]... ['Ερώτηση]: Κα­ ρα από καθε χτυπημα αντιδρα με μια βίαιη κίνηση για να ξεφυγει.λα, δεν εγινε περισσότερη συζητηση; Ἱωαννίδης: Αυτός ό μορφα­ Παντως δεν μπορεί να συγκριθεί ὴ θεση του με τὴ θεση π.χ. τουσμός που μου εκανε δε χώρουσε αλλη συζητηση». (Γιαννης Ἱωαν­ γαλλικου κομμουνιστικοῦ κόμματος, διότι ποτε τό Κ.Κ.Γ. δεν ἦταννίδης, Άναμνήσεις, Ἀθὴνα, Θεμελιο, Ι979, σσ. 250­251). από στρατιωτικὴς απόψεως κατοχος σχεδόν όλοκλὴρου του εθνι­

Μετα τὴ συμφωνία τῆς Καζερτας ὴ κομμουνιστικὴ επιχείρηση κου εδαφους. Μόνον ὴ σκεψη ότι ανοιξε τὴ θυρα τὴς απόλυτηςστὴν 'Ελλαδα μετατραπηκε σε περιπέτεια με πολυ λίγες δυνατότη­ εξουσίας χωρίς να περασει τό κατώφλι, ἦταν αρκετὴ για να κανει τότες επιτυχίας. Ἡ εςεγερση του Δεκεμβρίου 1944 στὴν "Αθηνα καί ό ΚΚΕ να φαίνεται σαν ανισόρροπο. "Ετσι εξηγείται π.χ. ὴ αίφνίδιαανταρτοπόλεμος του 1946­Ι949 δεν ἦταν πλεον τίποτε αλλο από απόφαση του κόμματος που παρθηκε στίς 28 Νοεμβρίου 1944, νασφόδρα τιναγματα θυσιαζόμενου ζώου που εχει μεν δεχτεί τὴν τυχη παψει να σεβεται τὴ συμφωνία τὴς Καζερτας, απόφαση που όδὴγη­του αλλα που παρ* όλα αυτα σπαρταρα τὴν ώρα τῆς τελετης της θυ­ σε στὴν εξέγερση του Δεκεμβρίου, βασισμενη σε μια απλὴ υπόσχε­σίας. Διηγεῖται ό Ἱωαννίδης: «Ἑφὀσον υπογραφτηκε ὴ συμφωνία ση ὴθικὴς υποστηρίξεως του Τίτο. Μπροστα στὴν επικείμενη προο­της Καζερτας... Αυτό ἦταν τό πιό τραγικό... Καταλαβες; "Οτι ἐμεῖς πτικὴ να χασει μια για παντα τὴ στρατιωτικὴ του ίσχυ με αφοπλι­δε θα πατουσαμε ποδαρι στὴν Άθὴνα. Βρε, τί κανετε; “Εμείς εἴμα­ σμό τών ανταρτών πρός χαρη ενός εθνικου τακτικου στρατου πρίνσταν μια δρασκελια από τὴν Ἀθὴνα». (Ἐνθ αν., σ. 284). από τίς ΙΟ Δεκεμβρίου, τό κόμμα προσποιὴθηκε ότι πίστεψε πώς ό

Ὁ Τσώρτσιλ εἶχε προβλεφει αυτες τίς αντιδρασεις καί εγραφε Τίτο μιλουσε εκ μερους του διεθνους κομμουνισμου. ενώ στὴνστίς 7 Νοεμβρίου 1944 στόν υπουργό του τών Ἑξωτερικών: «Κατα πραγματικότητα μιλουσε απλώς για τόν εαυτό του.τὴ γνώμη μου, αν λαβουμε υπόψη πόσο πληρώσαμε στὴ Ρωσία για Ἡ ασυναρτησία της δρασεως του ΚΚΕ εκείνη τὴν ἐποχὴ εἶναινα μας δώσει ελευθερία δρασεως στὴν Έλλαδα, δεν θα επρεπε να δι­ ­ εμφανὴς από τὴ διὴγηση του Γ. Ἰωαννίδη. “Αρχίζει λεγοντας πώςστασουμε να χρησιμοποιὴσουμε βρετανικα στρατεύματα για να «εμείς βρεθηκαμε πρό τετελεσμενου γεγονότος πια, που δεν μπο­υποστηρίςουμε τὴν ἑλληνικὴ βασιλικὴ κυβερνηση του κ. Παπαν­ ρουσαμε να τό ανατρεφουμε. Ἀνατροπὴ καί τὴς Καζερτας θα ση­δρεου... Περιμενω σίγουρα αναμέτρηση με τό ΕΑΜ καί δεν πρεπει μαινε όχι απλώς σπασιμο του κυρους του κόμματος καί τα ρεστα,να τὴν αποφυγουμε, υπό τόν όρο να διαλεςουμε καλα τό εδαφος τὴς αλλα θα εἶχε ίσως καί συνεπειες μεγαλύτερες», (Γ. Ἱωαννίδης, ενα'αναμετρὴσεως». (ΚΝ. 8. (]ΙτιιτοΙιίΙΙ, Ταε δεεοπιἰ Η/οτἰιἰ Η/απ, τόμος αν., σ. 288). Όμως, αμεσως μετα, μιλα για όργανωση κομμουνιστι­6ος, ὲιιθ' αν., σ. 247). Καί ό Τσώρτσιλ παρατηρεί στα Άπομνημο­ κου πραζικοπὴματος καταλὴιμεως τῆς αρχης στὴν Άθὴνα: «Είχαμενευματα του πώς «ὁ Σταλιν ὲφαρμοσε πιστα καί με σχολαστικότητα επισημανει _ λεει _ τα πρόσωπα εκείνα που με τὴν πρώτη ρὴςητὴ συμφωνία μας του Ὁκτωβρίου [Ι944, στὴ Μόσχα] καί κατα τὴ θα επρεπε να πιασουμε καί να ἐξουδετερώσουμε [περίπου 5 μεδιαρκεια τώνὶ πολλών ὲβδομαδων που κρατησε ό αγώνας κατα τών 6.000 στὴν 'Αθηνα ­ Πειραιαί. "Ωστε αυτοί, οἱ Ἑγγλεζοι καί οί αλ­κομμουνιστών, στους δρόμους τών Ἀθηνών, ουτε μια λεξη αποδοκι­ λοι, να μὴν εχουν ανθρωπο που να τους ἐςυπηρετὴσει... Παρα τίςμασίας δεν ακουστηκε από τὴν Πράβαα ὴ τίς Ἱζβέστια». (Ἐυθ' αν., συμφωνίες... εμείς φερναμε πρός τὴν “Αθηνα μοναδες του στρατουσ. 252). Ι μας... Φροντίζαμε να ὲζοπλίζουμε τους δικους μας καί να αφοπλί­

Ι74 Ι75

σουμε τουσ αλλουσ­ε καθε μερα εἴχαμε συγκρουσεισ με τουσ Χιτεσ­ βρουαρίου, στοὺς δημοσιογραφους ὅτι «εφόσον αποφασισαν οἱΤουσ αλλασαμε την Παναγια δηλαδη» εοῶ ποο τα λεμει τουσ Χιτεσ Συμμαχοι πως ηταν χρησιμο να βρίσκεται ὅ αγγλικὸς στρατὸς στην[στην Άαηναί­­­ Και αρχισαμε να μπαίξοομε [ὕπλα] και στην Άθη· Έλλαδα, καλὸ είναι ποὺ τὸν εχουμε ἐδῶ. Πιστεύουμε πως η συγ­

να και στη Θεσσαλονίκη». (Ένα άν., σσ­ 289­292) κρουση μεταξὺ τῶν Ἄγγλων καὶ του ΕΛΑΣ εἶναι αποτελεσμα λυ­Ἡ γλώσσα του Ἱιοαννιοη εἶναι εομηι «Ἑμεἴσ πιαναμε συνεχεια­­· πηρης παρεξηγησεως ποὺ ελπίζουμε να ςεχαστεῖ». (Κίοὶτετα (ΖερεΙΙ,

Ἑμφυλιο πολεμο κανεισ και θα αφησεισ αλα αυτα τα τερατα για να δἰκτἰοκππα. Α (ἶκεεκ Νοιε Βοοκ, Ι94ι#­Ιοαὀ, Λονδίνο, Μεοαοηειὶα,

τα εχεισ και παλι στο κεφαλι σουἐ Δε γινεται· Ὁ εμφυλιοσ πολεμοσ 1946, σ. ΖΟΟ). Δεν ηταν ὅμως και η γνωμη του "Αρη Βελουχιωτη, ὀ

εἶναι πόλεμος αγριος. Είχαμε σκοπο να συλλαβουμε περὶ τις πεντε ὁποῖος αρνηθηκε να σεβαστεί τη «συνθηκολόγηση» της Βαρκιζαςχιλιαοεσ αν αναβε το πελεκουοι­ Τι θα ἔκανεσἐ Οι Γιουγκοσλαβοι σε και να αφοπλίσει τοὺς ανταρτες του αλλα ποὺ μετα απο λίγο σκο­δυο τρεῖς μερες εξουδετερὼσανε περι τις είκοσι χιλιαδες. Γίνεται τὡθηκε,

τφρα εμφυλιοσ πολεμοσ χωρισ τετοιαε» (Ένα, αν­9 σ­ 319) ‹‹Σημερα, πανω απὸ εἴκοσι χρόνια αργότερα, οὔτε ενας αγωνι­Καἰ ὅμως, ὅταν ὁ “Ιωαννίδης μαθαίνει την απόφαση του Σιαντου στὴςθ οὔτε ενας καπετάνιος ἑξὀριστος μεταξὺ Τασκὲνδηςη Βουκου­

για ενοπλη εσεγερση στισ αρχεσ Δεκεμβριου 19447 γινεται εσφ φρε­ ρεστίου, Πραγας, Σόφιας η Βουδαπέστης, δεν μπορεῖ να αναπολη­νῶν: «Μολισ εμαθα ατι αυτοι τραβανε για εμφυλιο πολεμο­·­ Εἴμας σει τον τρελὸ σπαραγμο τῶν ανδρῶν ποὺ φιλουσαν τα ὅπλα τουςστε ἑμεῖς ετοιμοι να κανουμε σημερα ἔνοπλη εξέγερση; Τἰ πραγμα­ [προτου τα παραδωσουνί, χωρισ να οακρυσουν­ Ἡ Βαρκιζα ανοίγειτα εἶναι αὺτα; Δεν τα καταλαβετε αὺτα τα πραγματα; Νιονιὸ δεν ε­ μιὰ δὐστυχη περἰοδο γεμάτη ἀπὸ τρελη επιθυμια να ςαναφτιαχθεῖ η

Χετει σε μιλησαμεἐῃ­ Όταν εμαθα ατι η ΚΕ του ΕΛΑΣ εγινε απο την Ἱστορία». (Π. Ειιαεε, Εεε Καρεταπἰοε, ἔνθ' αν., σ. 309). Σ" αὺτοὺςιη του Δεκεμβρη αὐτο σημαινει ατι και μετσ προμελετημενα πηγαι­ ποὺ ὁνειρεὐονταν μια ρεβανς, η επιστροφη απὸ τη Γερμανία τουναμε να οὼσουμε αφορμη για να αρχισει ο πολεμοσ»­ (Ένα, αν­3 σ­ Ζαχαριαδη, στἰς 30 Μαϊου 1945, ασπιλος και ςενος ὅπως ηταν343). προς οποιονδηποτε συμβιβασμό, γεννησε πολλὲς ελπίδες. ”Αλλα ὁ

Μετα τη γρηγορη αποτυλια τησ περιπετειασ του Δεκεμβριανου Ζαχαριαδης αμεσως καταδίκασε τὸν””Αρη και δηλωσε δημοσίως ὅτικινηματος για την καταληψη τῶν Ἀθηνῶν, ποὺ το κατεστειλαν οἱ ἀναγνὡριςε τὴ συμφωνία της Βαρκιζας. Πραγματι, ὁ γενικος γραμ­βρετανικεσ ουναμεισι βλεπουμε νεα υποχώρηση: τη συμφωνια τησ ματεας, ὁ Ζαχαριαδης, παντοτε ηταν χωρίς ὅρους φιλοσοβιετικός,Βαρκισασ¬ στισ 12 Φεβρουαριου 19α5› ενῶ οι κομμουνιστικεσ ουνα­ ενας «κουτβης» που εἶχε σπουδασει στη Σοβιετικη Ένωση, στομεισ ελεγχουν ακομη τα τεσσερα πεμπτα τησ λτορασ­ Άλλα η Κομμουνιστικὸ Πανεπιστημιο τῶν Ἑργαζομενων της Ἀνατολης,Μοσχα και τα βουλγαρικο κομμουνιστικο κομμα εἶπαν καθαρα ατι το Κ.ΟΥ.Τ.Β. (Κομμουνιστιτσεσκιιγ Οὐνιβερσιτἐτ Τρουντιά­ὅχι μόνο δεν επρόκειτο να βοηθησουν τοὺς "Ελληνες συντροφους στσιηγωαχ Βοστόκα) Έης Κ0μιν±ἐρν_

τουσ κατα τῶν ουναμετον του στρατηγου Σκομπυι αλλα και οτι ηθε° Και ὅμως, τὸν Φεβρουαριο του 1946, μόλις ενα χρόνο μετα τηνλαν αντιαετφσ να τουσ οουν να συνεογασονται με τουσ Ἄγγλουσ­ υπογραφη της συμφωνίας της Βαρκιζας, ὁ Ζαχαριαδης ὁ ὁποῖος εἶ­~Ήταν η εποχη τησ Γιαλτασ· χε επιβαλει μια αὺστηρὴ πειθαρχία μεσα στὸ κόμμα γυρω απὸ τὸ

Ἡ συμφωνια τησ Βαρκισασ που εοινε τελοσ στη στρατιωτικη ανα­ πρόσωπο του, αντἰ να συμμετασχει στις γενικες εκλογες της 3Ιηςμετρηση και που υπογραφηκε μεταξὺ τησ ελληνικησ κυβερνησεφσ Μαρτίου, αποφασισε να ὀργανωσει κομμουνιστικη εξέγερση στιςκαι του ΕΑΜ, ὅριζε την αμεση αποστρατευση του ΕΛΑΣ και τον μεγάλες πὀχεις γιὰ τὴν κατάληψη της ὲξουσίας με τη συμμετοχηαφοπλισμο τουι οηλαοη την εσαφανιση τησ στρατιωτικησ ισχυοσ τῶν εργατῶν, τη διαβρωση του κυβερνητικου στρατου και τη συ­

τῶν κομμουνιστεον­ Ὁ Σιαντοσ εἶχε οηλὼσει την παραμονηε Η Φες σταση σοβιἐτ στρατιωτῶν, κατα τὸ λενινιστικο προτυπο του μπολ­

176 Η 177

σεβικικου Ὁκτῶβρη. Δυσπιστουσε ῶς πρός τίς δυνατότητες επιτυ­χίας ἑνὸς ανταρτοπόλεμου διότι τόν θεωρουσε ανορθόδοξο μέσο

“Ακριβῶς όπως ὁ “”Αρης, ὁ Μάρκος καταδικάστηκε για ‹‹τυχοδιω­κτισμό›› από τὸν γενικό γραμματέα του ΚΚΕ καἰ παραμερίστηκε

πραγματοποιησεως της επαναστάσεως. Παρα ταυτα επιφὀρτισε έ­ 1 όριστικά από την ηγεσία του «Δημοκρατικού Στρατου» καί από τηνναν από τους σημαντικότερους αντάρτες του πρωην ΕΛΑΣ, τόν 6 προεδρία τῆς προσωρινῆς κυβερνησεως της «Ἑλεύθερης Ἑλλά­Μαρκο Βαφειάδη, να ξαναξωντανεφει τό αντάρτικο με τίς μεγάλες δας››, στίς 8 Φεβρουαρίου 1949, ένῶ ηδη από έτους ὁ Ζαχαριάδηςποσότητες όπλων που εἶχαν κρύψει την εποχη τῆς Βάρκιξας, αλλα του εἶχε δέσει τα χέρια καί εἶχε ἴσως προσπαθησει καί να τόν δολο­μοναχα ως βοηθητικη μονάδα πιέσεως που επρεπε να υπάγεται φονησει, τη νύχτα της Ζθης Αυγούστου 1948. Στίς 30 Αυγούστουστην επαναστατικη ὀργάνωση της πόλεως. 1949 ὁ ”κομμουνιστικός στρατός του Ζαχαριάδη έχανε την τελευ­

“Επειδη η επανάσταση στην πόλη δεν μπόρεσε τελικα να αποδω­ ταία μάχη κατα τῶν κυβερνητικῶν δυνάμεων τῶν Ἀθηνῶν καἰ στὶςσει, τό ΚΚΕ δέχτηκε να βασιστεί, μετα τόν Σεπτέμβριο του 1947, 16 “Οκτωβρίου τό ραδιόφωνο της «Ἑλεύθερης Έλλάδας» άνηγγειλεμόνο στόν «Δημοκρατικό Στρατό» τῶν ανταρτῶν. Στην αρχη ὁ την επίσημη παύση τῶν εχθροπραξιῶν. Ὁ συμβατικός πόλεμος, αν­Σιάντος που εἶχε διδαχτεῖ από την αποτυχία του Δεκεμβρίου 1944, τί τῶν ανταρτικῶν επιχειρησεων που εἶχε προωθησει ὁ Μάρκος,αρνηθηκε μια νέα στρατιωτικη περιπέτεια. “Αλλα πέθανε την καλη αποδείχτηκε μοιραῖος για τόν Ζαχαριάδη, ίδίως εφόσον εἶχε αντίπα­στιγμη, στἰς 20 Μαϊου 1947. Κατόπιν, μεταξὺ Ζαχαριάδη καί Μάρ­κου, έκδηλὡθηκε η ἴδια αντιδικία σχετικα με την ακολουθούμενηεπαναστατικη τακτικη ποὺ εἶχε εκδηλωθεί πρό μερικῶν ετῶν μετα­

λο τὸν ίκανότατο στρατηγό “Αλέξανδρο Παπάγο που ύποστηριξό­ταν από τους “Αμερικανούς καί που εἶχε διοριστεί, στίς Ζθ “Ιανουα­ρίου 1949, αρχιστράτηγος τῶν έλληνικῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων.

ξύ Σιάντου καί “'Αρη, δηλαδη μεταξὺ του «αστου» (του κατοίκου Μετα τη συντριβη του κομμουνισμου τό 1949, ὁ νέος βασιλεύς,Έηε πόλεως) Καὶ του «χωριἀτη». ό Παῦλος Α' (ό αδελφός του Γεωργιος Β' εἶχε πεθάνει την 1η “Απρι­

Ἡ αρχη του ιμυχρου πολέμου μεταξυ Σοβιετικῆς “Ενώσεως καὶ λίου 1947) που δεν ξεχνουσε ­ όπως αλλωστε καὶ η γυναίκα του ηΔύσεως που προστέθηκε στην αμετάβλητα εύμενη στάση του Τίτο ° βασίλισσα Φρειδερίκη ­ πως δλος αὐτός ὁ παλαιός πολιτικός κό­πρός μία ελληνικη κομμουνιστικη εξέγερση, αρκεί για να εξηγησει σμος ηταν πρό μερικῶν μόλις ἐτῶν έντελῶς αντίθετος πρός τη βα­την απόφαση του Ζαχαριάδη, τόν Φεβρουάριο του 1946, να προ­ σιλεία, βάλθηκε να βρεί έναν δυνατό ανδρα που να εἶναι αφοσιωμέ­σπαθησει καὶ πάλι κατάληψη της εξουσίας με τη βία. “Αλλα η λευκη νος βασιλικός αλλά καί που συνάμα να εἶναι σε θέση να ανασυγ­τρομοκρατία, βασιλικη καὶ αντικομμουνιστικη, που εἶχε επεκταθεί γ κροτησει μια χωρα κατερειπωμένη από εννέα χρόνια πολέμου, καιμετα τη συμφωνία της Βάρκιζας, κατόπιν της ερυθρας τρομοκρα­ να την μεταβάλει σε αμερικανόφιλο φράγμα στόν ψυχρό πόλεμοτίας του Δεκεμβρίου 1944, ἦταν αρκετα βίαιη ὥστε να δημιουργη­ κατα της Σοβιετικης Ἑνῶσεως. Ὁ ανθρωπος αὐτός βρέθηκε στόσει πραγματικό αίσθημα αγωνίας στους κομμουνιστες, οί όποῖοι πρόσωπο του Παπάγου.ἀπὸ τότε που εἶχε ὐπογραφεῖ η μοιραία συμφωνία της Καξέρτας, “Εδῶ χρειάζονται εξηγησεις. Στόν πρῶτο τόμο του έργου μας δεί­στίς 26 Σεπτεμβρίου 1944, συνεχῶς καἰ παρακάτω κατέβαιναν τόν ι ξαμε εκτενῶς ότι η βασικη αντίθεση στην Ἑλλάδα, ηδη από τη βυ­κατηφορο. «Μερικά από τα όπλα πού εἶχε παραδωσει ό ΕΛΑΣ μετα ξαντινη εποχη, ἦταν η διαμάχη μεταξύ δυτικισμου καἰ ανατολι­την Βάρκιζα, εύρέθησαν στα χέρια παρανόμων αντικομμουνιστικῶν σμου. Συνεπῶς, αὐτό ποὺ χαρακτηρίζει βασικα την ελληνικη πολι­όμάδων πού τα εχρησιμοποίησαν για να τρομοκρατησουν τα θύμα­ τικη στόν Ζθό αἰῶνα δεν εἶναι, όπως συχνα λέγεται, η αναμέτρησητά τους». (Γ .Ο. “Ιατρίδης, Κενό!! ίπ Αιἰτεπε, ενα' αν., σ. 262). Ὁ αν­ μεταξύ βασιλικῶν καὶ αντιβασιλικῶν. “Η μορφη διακυβερνησεωςταρτοπόλεμος του 1946­1949 ὑπῆρξε ό τελευταίος σπασμός στό θυ­ ­ βασιλικη ἢ ρεπουμπλικανικη ¬­ εἶναι δευτερεύουσα εν σχέσεισιαστη ριο. με την πολιτιστικη τοποθέτηση. Ὁ ηγέτης του ανατολικού κόμμα­

178 179

τος, Ἱωαννης Καποδίστριας, πρόεδρος της κατ' οὐσίαν πρωτης ελ­ ] σκληρές παρατηρησεις... Όταν σηκωθηκαμε για την τελευταία μας

ληνικης αβασίλευτης Δημοκρατίας, από τό 1827 ως τὸ 1831, βαθια 1 συζητηση, ό βασιλεὺς με κοίταζε με κοροίδευτικό ύφος: ‹‹Φανηκατε

μυστικιστης, όπως καί ό τσαρος της Ρωσίας Ἀλέξανδρος Α', θεω­ μαλλον σκληρός για τη νύφη μουί» εἶπε. Πρέπει να ὁμολογησω

ρουνταν από τόν τελευταίο, από τό 1814 ηδη, ως ρεπουμπλικανός. πως η ὁμορφια αὐτῆς της γυναίκας με εἶχε ἐντυπωσιασει περισσότε­

Ἡ βασιλεία ἑπιβληθηκε στην Ἑλλαδα από την αγγλογαλλικη Δύ­ ρο από την ταυτότητα της: κακός βαθμός για διπλωματηί» (Α. Ε­

ση. Ἡ χωρὶς όρους προσηλωση του ανατολιστη Ἱωαννη Μεταξα αεῃ, Μἐιποἰκεε: Γέρτειινε είε/σιτε, /ένκἰει· 1938 ­ αοατ 1945, Παρίσι,

στό πρόσωπο ενός δυτικιστη βασιλέως εἶναι μια εξαίρεση. Οἱ δύο Ηθη, 1965, σ. 208). Μετα τόν πόλεμο, η Φρειδερἰκη ἔγινε ἔνθεβμα

έλληνικὲς πολιτιστικές τασεις δεν διαφέρουν τόσο ως πρὸς τόν βα­ αμερικανόφιλη αλλα δεν αγαπηθηκε αρκετα καὶ τελικα δεν μπόρεσε

σιλισμὸ ἢ τὸν Ρεπθυμπλικανισμό, διαφωνούν ἰδίως ως πρός τόν για κανέναν να παρει τη θέση του Κωνσταντίνου Α' της περιόδου

κοινοβουλευτισμό: οἱ ανατολιστές, εἴτε εἶναι παραδοσιακοί όπως ό 1912­1920: οὐτέ για τους δυτικιστὲς ούτε καὶ για τους ανατολιστές.

Ἱωαννης Μεταςας, εἴτε εἶναι νεωτεριστες όπως ό Γεωργιος Παπα­ Ἡ κατοπινη αντίθεση του Παλατιου μὲ τόν Παπαγο καλυιγε τό

δόπουλος, δὲν εκτιμούν τόν κοινοβουλευτισμό πού ύπεραμύνονται γεγονός ότι αὐτός ύπηρςε ό ανθρωπος πού τό παλατι εἶχε διαλέξει.

οἱ δυτικιστὲς (φυσικα μὲ έξαίρεση τούς κομμουνιστές). “Η μαρτυρία του γνωστού “Αμερικανού δημοσιογραφου τοῦ Νειν

Παρ' όλα αὐτα εἶναι σωστό πως τό βασιλικό ρεύμα, στό πρῶτο ΥοκΙ‹ Τἰιπεε, (ἔγτιιε Ι... §1υ1Ζδετςετ, παντρεμένος μέ Ἑλληνίδα καί

μισό του Ζθου αἰωνα, ηταν πιό δυνατό σε όπαδοὐς του ανατολικού γνωστης της ἑλληνικης πολιτικῆς, εἶναι πολύτιμη. Ἱδού τί γραφει

κόμματος παρα του δυτικού, είδικα επειδη κατα τόν διχασμό του στό προσωπικό του ημερολόγιο: ‹‹"Αθηνα, 3 “Ιανουαρίου 1949 ­1915, ό βασιλεύς Κωνσταντῖνος ὐποστηριςε τους ανατολιστες καὶ ' Σημερα τό βραδυ συζ­ητησα μὲ τόν βασιλέα Παυλο... Μου εἶπε ότι

έγινε ὁ ηγέτης τους. Εἶναι τό αριστερό τμημα τῶν δυτικιστων πού θα ἔδιωχνε τη σημερινη ελληνικη κυβέρνηση [του Σοφούλη]. Θα

επέβαλε την Άβασίλευτη τό 1924 μετα την ἐκδίωςη του Κωνσταν­ δινε την εὐκαιρία στα πολιτικα κόμματα να φτιαξουν συνασπισμό

τίνου τό 1922. Στην πραγματικότητα, η βασιλοφροσύνη ηταν πιό όλων των κομματων. Ἐαν αρνουνταν να συμφωνησουν τότε θα

συχνα συνδεδεμένη μὲ τη Δεζια (δυτικιστικη η ανατολιστικη) κι ό πρότεινε κυβέρνηση ύπερκομματικη μὲ πρωθυπουργό τόν στρατη­

ρεπουμπλικανισμός με την “Αριστερα καἰ των δύο στρατοπέδων. γό Παπαγο, τόν ηρωα του πολέμου κατα του ”Αξονος καὶ σημερα

Τό 1947, όταν πέθανε ό Γεωργιος Β”, μόνο κατ® ἐπίφαση βασι­ αὐλαρχη. Ἑαν η Βουλη αρνηθεί να δεχτεί μια τέτοια κυβέρνηση,

λεὐς ανέβηκε στό θρόνο. Στην οὐσία ηταν βασίλισσα, η Φρειδερί­ τότε ό βασιλεύς Παὐλος θα διαλύσει τη Βουλη. Έχει τό δικαίωμα,

κη. Τό 1971 δημοσιεύθηκαν οί αναμνησεις της (Ρτεαετἰοε, Οιιεειτ οί νομίμως, να τη διαλύσει για σαραντα ημέρες. Παρα ταυτα εἶναι

ι1ιε Ηε11ετιεε, Α Μεεειιτε οί Πιπίετετεηαἰης, Λονδίνο, Μεοιη11Ιεπ, αποφασισμένος να παρατείνει την αναστολη αύτη των ἐργασιων

1971). "Ολοι όσοι τη γνωρισαν συμφωνούν ότι ἦταν ό «εγκέφαλος» της Βουλης απεριορίστως, χαριν τεχνικῶν ύπεκφυγῶν, έως ότου

του Παλατιου καί πως ὁ σύζυγός της ηταν απλός έκτελεστης των περασει η κρίση... Ἡ εντύπωση μου απ° όλα αὐτα εἶναι πως ὁ Παῦ­

αποφασεὼν της. Βέβαια μπορεί κανείς να θαυμασει τόν δυναμικό λος, ὑπό την πίεση της συζύγου του, ἱκανης μέν αλλα φιλόδοξης,

χαρακτηρα αὐτῆς της Γερμανίδας, για την ὁποία ό “Αγγλος ὐπουρ­ θέλει να αναλαβει την προσωπικη ηγεσία της χωρας αντί να παρα­

γός των Ἐξωτερικῶν, ό Ἄνθονυ ¶Ηντεν, έγραψε τό 1941: «Με εἶχε μείνει σύμβολο ως συνταγματικός βασιλεύς. Οἱ δύο σημαντικότε­

καλέσει για βραδινό τραπέζι ὁ βασιλεύς [Γεωργιος Β”] σὲ πολύ στε­ ρες προσωπικότητες της προτεινομένης κυβερνησεως θα εἶναι ό

νό κύκλο. Παρευρισκόταν ό αδερφός του Παύλος καί η νύφη του, η Παπαγος καὶ ό [Σπύρος] Μαρκεςίνης. Ὁ Παπαγος ως αὐλαρχης εἶ­

πριγκἰπισσα ίΦΩ8ιδ8ρἰκη]... Μετα τό γευμα μιλησαμε για τη συμπε­ ναι από τούς πιό στενούς προσωπικούς φίλους του Παύλου. Ὁωφορα των Γερμανών στόν πόλεμο καίέκανα σχεηκα μωωκές 1 Δλαρκεωνηςθαιαμςειπρωτεύοναιρόλοστηνκυβέρνηση.Ἱ1τελευ­

180 181

ταία του θέση ἦταν ὲκείνη του ύπαλληλου της Αύλῆς καί συνεπως παρα την αντίθεση του Παλατιου... στό πρόσωπό του! Διότι, ἐν τῷεἶναι πολύ στενα συνδεδεμένος με τόν βασιλέα. Ἡ γνωμη μου εἶναι μεταξύ, η βασίλισσα Φρειδερίκη για προσωπικούς λόγους, εξαιτίαςπως ὁ Μαρκεζίνης φιλοδοξεί να γίνει δικτατορας της δεξιας ύπό

Ν του αύταρχικου της χαρακτηρα, τα εἶχε χαλασει με τόν στραταρχη.αριστερό μανδύα καί θα ηθελε να ἐπαναλαβει τη σταδιοδρομία του Παρα ταυτα, πολύ αργότερα ὁ γιός του. ό διπλωματης ΛεωνίδαςΜεταξα σκαρφαλωνοντας στην αρχη έπί των ωμων του στρατηγοῦ Παπαγος, ακολούθησε τη βασιλικη οίκογένεια στην έξορία της Ρω­Παπαγου››. (Ο. 15. 8ιι1ε1›ετςετ, Α Ζ.οπ¿× Ιἰοιν ο/Οαπαἰεε. Μετποίκε απεἰ ­μης μετα την αντεπανασταση της 13ης Δεκεμβρίου 1967 καὶ ύπηρ­Βἰακἰεε, 1934­Ζ 9541, Τοτοιτιο, Με‹:ιηἰ11ειι, 1969, σσ. 428­430. Ἡ ση­ ξε αύλαρχης του γιου της Φρειδερίκης, του Κωνσταντίνου Β”. "Οσομασία της μαρτυρίας του Σούλτξμπέργκερ επιβεβαιώνεται και από

5 για τόν Άλέξανδρο Παπαγο, αὐτός πέθανε τό 1955.τα αμερικανικα διπλωματικα ἔγγραφα. Βλ. σ. 238 του Περεττιτιειιτ Έτσι από τό 1951, η αμερικανικη κυβέρνηση ἀναλἀμβανε σίὴνοί δτειτε, Ιίοκεἰὁτπ Κεἰατίοπε ο/Με Ππἰτειἰ Ξιατεε, 2949, Ι/οί. Ι/Ι, Ταε Ἑλλαδα τό δύσκολο ἔργο να βασιστεί ταυτόχρονα στό Παλατι καιΝεατ Εαετ..., ιλίεεβἰοριοη, Π8 θονετιιιτιειιτ Ρτίιιτίηε Οίῖιοε, 1977). σ° ένα βασιλικό κόμμα που για προσωπικούς λόγους βρισκόταν συ­

Ὁπως είδαμε, ό στρατηγός “Αλέξανδρος Παπαγος ηταν πριν από χνα σε αντιδικία με τη βασίλισσα. Τό στοιχείο ασταθειας που έφερετόν πόλεμο αφοσιωμένος βασιλικός καί εἶχε έπιτρέψει τη μοναρχι­ ό χαρακτηρας της Φρειδερίκης στό βασιλικό στρατόπεδο ἀπὸ τὸκὴ παλινόρθωση καί την ἐπιστροφὴ στην 'Ελλαδα του Γεωργίου Β' 1951 ως τό 1967 καὶ που ύποχρέωνε συχνα τους βασιλικους στρα­χαρη στό πραξικόπημα της 1Οης Ὁκτωβρίου 1935. Ἐπιπλέον εἶχε τιωτικοὐς καί τίς αμερικανικές υπηρεσίες να διαλέγουν μεταξύ αύ­αποκτησει εξαιρετικό γόητρο ως ηγέτης του στρατού κατα τόν πό­ της καὶ του ηγέτη του βασιλικού κόμματος (του Παπαγου καί αργό­λεμο έναντίον του ””Αξονος τό 1940­1941, ως καί τό 1949 όταν νί­ τερα του Κωνσταντίνου Καραμανλῆ) διευκόληνε την προσπαθειακησε τόν κομμουνιστικό στρατό. Σχετικα με την τοποθέτηση του των αντιβασιλικων ανατολιστων αξιωματικων που κατέλαβαν τηνστην τελευταία αύτη θέση «ὁ βασιλεὺς εἶπε πως εἶχε προσπαθησει εξουσία στὶς 21 “Απριλίου 1967.έπί έναμιση χρόνο να δεχτεί η κυβέρνηση τόν Παπαγο ως αρχι­ Ὁ στρατηγός Πννὶεητ Εἰεεηηοννετ, ανωτατος διοικητης των δυ­στρατηγο. Είκοσι τέσσερις ωρες μετα τό διορισμό του η κατασταση ναμεων του ΝΑΤΟ στην Εύρωπη, που λίγο αργότερα εκλέχθηκεεἶχε αρχίσει ν” αλλαξει. "Ολοι οί κατασκοποι εἶχαν πιαστεί και ό

1 πρόεδρος των Η.Π.Α., εἶχε έπιστρέιμει τόν Μαρτιο του 1952 από ἔ­έχθρός εἶχε αποκοπεί από τό δίκτυό του πλη ροφοριων. Πρίν από τό να ταξίδι στην Τουρκία καί την Ἑλλαδα. ‹‹ἶΗταν έμφανῶς στενοχω­διορισμό του Παπαγου, ό [Άμερικανός στρατηγός Ιειιτεε Α.] νεα ρημένος από δλες τίς πολιτικές ραδιουργίες που συνεχίξονταν στηνΡίεει εἶχε λίγο πολύ υποχρεωθεί να παίξει τό ρόλο του αρχιστρατη­

Ν Έλλαδα... Πίστευε πως ό βασιλεὺς Παῦλος ηταν ένας καλός αν­γου, πραγμα δυσαρεστο για τόν έαυτό του όσο και για τους Έλλη­ θρωπος αλλα πως ἦταν τελείως ὑπό τόν έλεγχο της συζύγου του.νες. Τωρα ὁ νεα Ρἰεεί εἶναι καί παλι ἐκεῖ που θα έπρεπε ως αρχηγός

1 ἶΗταν πεπεισμένος ότι η βασίλισσα ραδιουργουσε ύπερβολικα».της αμερικανικηἶς στρατιωτικης αποστολης». (Ο. Ισ. 8ιι1Ζυετςετ, ἔνθ' (Ο.Ι.. Βιιαδετεετ, ἔνθ, αν., σ. 732, Παρίσι, ΙΟ Μαρτίου 1952). Παρ°άν., σ. 472. `Αθηνα, 12 Σεπτεμβρίου 1949). όλα αύτα η Ούασιγκτον δὲν παρατησε τόν Παπαγο και ό Σούλτξ­

Κατόπιν αὐτοῦ ό Παῦλος Α' απένειμε στόν Παπαγο τόν τίτλο μπέργκερ σημείωσε στό προσωπικό του ημερολόγιο, στην Ἀθηνα,του στραταρχου, μια διακριση που ποτὲ δὲν εἶχε δοθεί προηγουμέ­ στίς 17 Νοεμβρίου 1952: «Οί έλληνικὲς έκλογὲς έλαβαν χωρα χθέςνως σέ Έλληνα στρατιωτικό. Ὁ στραταρχης Παπαγος παραιτηθηκε και ό Παπαγος κέρδισε μια νίκη σαρωτικη. 'Η αμερικανικηαπό τό στρατό καὶ ίδρυσε, τόν Αύγουστο 1951, πολιτικό κόμμα που πρεσβεία η ὁποία, έδῶ που τα λέμε, εἶχε εύνοησει τόν Παπαγο, δενόνομαστηκε Ἑλληνικὸς Συναγερμός καί που στὶς έκλογές της 16ης

Ν έξεπλαγει καθόλου αλλα όλοι οἱ αλλοι ναί. Στην πραγματικότηταΝοεμβρίου 1952 κέρδισε 49.2% των ιμηφων καί 247 έδρες ἐπἰ 300 ἐπεμβηκαμε ένεργα στην ελληνικη πολιτικη ­ αν καἰ όχι τόσο, ό­

1829 183

σο στὴν Ἱταλία τό 1948 _ ἐπιβαλαμε λίγο πολύ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ λεύς εἶχε αφομοιωθεῖ από τὴ Δύση κι έπρεπε καὶ τό κόμμα του ναπλειοιμηφικοῦ ἑκλογικοῦ συστηματος καὶ ώθὴσαμε τόν βασιλέα να γίνει απόλυτα δυτικό. Για να ἐπιτευχθεῖ αύτὸ ἔπ ρεπε να ξεπεραστεῖκανει τὶς χθεσινές εκλογες». (Ἑνθ' αν., σ. 790). ὴ παλια αντιδικία βενιζελισμοῦ ­ αντιβενιζελισμοῦ για χαρη τοῦ

Παρα τὴν ακρως αμερικανὀφιλη καὶ αντισοβιετικὴ πολιτικὴ τοῦ Λονδίνου καὶ αργότερα τὴς Οῦασιγκτον (ακόμη περισσότερο ἐφό­Παλατιοῦ (‹‹ό Παῦλος θέλει να θεωρηθεί ὴ ζώνη τῶν Βαλκανίων ώς σον ὁ ίδιος ὁ Ἑλ. Βενιζέλος εἶχε προσπαθὴσει να τούς ξεφύγει μεταβαση δυνητικα ὲπιθετικὴ καὶ όχι μόνο απλώς αμυντικὴ›› γραφει ὁ τό 1928).Σούλτζμπέργκερ στὶς 12 Άπριλίου 1951, κατόπιν μακρας συζητὴ­ *Η πρώτη προσπαθεια πρός αὐτὴ τὴν κατεύθυνση ἔγινε από τόνσεως πού εἶχε μὲ τόν βασιλέα: σ. 626), ὴ συμφιλίωση μὲ τόν στρα­ Παναγιώτη Κανελλόπουλο που θα έλεγε κανεὶς _ τόσο πολύ έντο­ταρχη ποὺ κυβέρνησε τὴ χώρα μέχρι του θανατου του τό 1955, δὲν νος ἦταν ό δυτικισμός του _ ότι εἶχε βγεῖ απευθείας από τὴ Βουλὴμπόρεσε να ἐπιτευχθεῖ. Στὶς 13 Μαίου 1954 «ὁ βασιλεὺς Παῦλος των Κοινοτὴτων τοῦ Λονδίνου. Ὁ μεγαλοαστός αύτός διανοούμε­ῦπηρξε ὑπὲρ τό δέον έπεςηγηματικός: εἶναι παντα πολύ ένοχλημέ­ νος, πρώην καθηγητὴς της Κοινωνιολογίας τοῦ Πανεπιστημίουνος μὲ τόν Παπαγο καὶ δεν τόν αγαπα» (σ. 1009). "Οσον αφορα τὴν Ἀθηνῶν, εἶχε έγκωμιασει τό μεγαλείο τὴς δυτικὴς σκέψεως, καὶ εί­παραδοσιακὴ αγγλοφιλία τοῦ Παλατιοῦ καὶ τοῦ κόμματός του, από δικα τὴς ἱταλικὴς 'Αναγεννησεως στό «έργο της ζωῆς» του τὴντὴν ἐποχὴ τοῦ θανατου τοῦ Γεωργίου Β' τό 1947 καὶ τὴν αναληψη Ἱστορία του Εὐρωπαίίτου Πνεύματος. Τό «πνεῦμα» αὐτοῦ τοῦ βι­τοῦ ελέγχου από τούς Ἀμερικανούς με τό δόγμα Τροῦμαν, αύτὴ βλίου βρίσκεται στούς αντίποδες αὐτοῦ τοῦ ανατολιστὴ 'Αθανα­αποδυναμωνόταν μὲ τα χρόνια δσο περισσοτερο αύξανε ὴ δυσαρέ­ σιού Σουλιώτη πού εἶχε γραιμει _ όπως είδαμε στόν προηγούμενοσκεια κατα τοῦ Λονδίνου καὶ τοῦ βασιλέως καὶ τοῦ Παπαγου, λόγω τόμο: ‹‹Αίσθανόμαστε καὶ θέλομε καὶ ποθοῦμε βαθια καὶ φυσικα νατὴς κυπ ριακὴς ῦποθέσεως. ξαναπαρωμε τόν 'Ανατολικό πολιτισμό πρὶν από τὴν Ἀναγέννηση,

Καὶ όμως, μέσα στὴ νέα πολιτικὴ κατασταση ἔτσι όπως εἶχε δια­ καὶ να τόν κανωμε έμεῖς Άναγέννηση. “Εμείς οἱ δυό ­ τρεῖς, όσοι εἴ­μορφωθεῖ τό 1952, οἱ αντιδυτικιστὲς εἶχαν αφεθεῖ χωρὶς πολιτικό μαστε, Έλληνες Ἀνατολίτες καὶ όχι Δυτικοί». (”Αθ. Σουλιώτης,κόμμα ποὺ θα μποροῦσε να τούς περισυλλέςει, εφόσον τό Παλατι, Γράμματα από τα βουνά. Σημειωματάριον, ”Αθηναι/Ικαρος, 1971, σ.τό κόμμα τοῦ Παπαγου, οί Φιλελεύθεροι καὶ ὴ κομμουνιστικὴ ΕΔΑ 104).

. ·_ ποὺ εἶχε ἱδρυθεῖ τό 1951 _ ἦταν πλέον όλοι δυτικιστές. Οἱ Δυ­ Ὁ Κανελλόπουλος, ποὺ ἦταν πρωθυπουργός όταν ἔγινε τό πρα­τικοὶ εἶχαν θελὴσει καὶ εἶχαν επιτύχει σε μεγαλο βαθμό να ξεπερα­ ςικόπημα τῶν ανατολιστών στὶς 21 “Απριλίου 1967 καὶ πού πανταστεῖ ὁ διχασμός τοῦ 1915 μεταξύ βενιζελικών καὶ κωνσταντινικών. ἦταν ανένδοτος αντίπαλος αὐτοῦ τοῦ καθεστώτος, εἶχε ίδρύσει τόΚατα τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο _ όπως δείξαμε στόν προη­ δικό του κόμμα, τόν Δεκέμβριο τοῦ 1935, κεντρώας καὶ ρεπουμπλι­γούμενο τόμο _ ό βασιλεύς εἶχε αποσκιρτὴσει (ακριβώς όπως καὶ κανικῆς έμπνεύσεως αλλα πού ὴθελε να τεθεῖ μακρια από τὴν αντι­ό Όθων τόν 19ο αἰώνα) από τόν κλοιό τὴς αγγλογαλλικης ἐπιρ­ δικία τοῦ βενιζελισμοῦ καὶ τοῦ αντιβενιζελισμοῦ. Αύτό τό σχὴμα,ροης. Τότε γύρω από τόν Κωνσταντῖνο Α' εἶχε συσπειρωθεῖ τό ανα­ τό Ἐθνικὁν Ἐνωτικὸν Κόμμα, κατέβηκε επίσης στὶς μεταπολεμικὲςτολικό κόμμα τῶν Δραγούμηδων καὶ τών Μεταξαδων. “Αλλα ό γιός έκλογὲς τό 1946 καὶ τό 1950 αλλα εἶχε γίνει, όπως καὶ ὀ αρχηγόςτου Γεώργιος Β' στὴν έξορία του στό Λονδίνο, στὶς δεκαετίες τοῦ του, περισσότερο συντηρητικό καὶ βασιλικό. “Υπηρςε από τοὺς κυ­192Ο καὶ 1930, εἶχε αφομοιωθεῖ από τὴν αγγλογαλλικὴ Δύση. “Από ριότερους ύπουργούς της περιόδου 1942 ­ 1950, ὶδίως στὴν Ἑθνικὴτό 1936 ώς τό 1941 κατόρθωσε να τόν ύπηρετὴσει ὁ ανατολιστὴς "Αμυνα όπου χρηματισε ύπουργός εἱδικα τό 1949, τὴ χρονια τηςκαὶ κωνσταντινικός Μεταςας. Τό κατόρθωμα αὐτό δύσκολα μπο­ στρατιωτικὴς ὴττας τών κομμουνιστών. Τόν Αύγουστο τοῦ 1951,ροῦσε να επαναληφθεί καὶ ἦταν παντως ἐπικίνδυνο. Έκτοτε ό βασι­ ύπῆρξε από τούς ἱδρυτὲς τοῦ Ἑλληνικου Συναγερμου τοῦ Παπαγου,

184 185

ό ὁποῖος προχωρησε τὴν ίδέα να ξεπεραστεῖη βενιζελο ­ αντιβενι­ ΙΙ. Το ΚΥΠΡΙΑΚΟςελικὴ διαμαχη καὶ ποὺ για τόν λόγο αύτό δέχτηκε να συμπεριλαβει ι

στις γραμμες τού κόμματος αρκετούς Φιλελεύθερους. Ὁ Κανελλό­πουλος ἔγινε ύπουργός Ἐθνικῆς “Αμύνης τῆς κυβερνησεως Παπα­γου και παρέμεινε στὴ θέση αὐτὴ από τις 4 Δεκεμβρίου 1952 ως τις6 Ὁκτωβρίου 1955. “Οταν πέθανε ό στραταρχης, στις 4 “Οκτω­βρίου 1955, ἦταν από έτους ηδη αντιπρόεδρος της Κυβερνησεως.

Μια τρίτη προσπαθεια να ςεπεραστεῖ αύτὴ η αντιδικία και να δυ­ Στις 5 'Ιουλίου 1970, στις γενικές βουλευτικές εκλογές πού ἔλα­ναμωθεῖ η κίνηση πρός μία προσέγγιση της αντιβενιζελικῆς δεξιᾶς βαν χωρα στὴ μεγαλὀνησο, σχεδόν τό 40% των ψηφων τού ἑλληνι­και τού βενιζελικού κέντρου, τὴν εμπιστεύθηκε η βασίλισσα Φρει­ κού πληθυσμού πού αντιπροσωπευε τό 80% των κατοίκων της αβα­δερίκη, αμέσως μετα τό θανατο τού Παπαγου, στόν Κωνσταντῖνο σίλευτης δημοκρατίας της Κύπρου, πῆγε στὴν ακρα αριστερα, απόΚαραμανλῆ, ὀ ὁποῖος εἶχε επιτύχει ως ύπουργός Δημοσίων Έργων τό ὁποῖο τό 34% δόθηκε στό ἑλληνοκυπριακό κομμουνιστικό κόμ­του στραταρχου. · μα ΑΚΕΛ και τό ύπόλοιπο στό κόμμα ΕΔΕΚ τού γιατρού Βασου

Στὴν αλληλογραφία της με τόν πρωην Ἀμερικανό ύπουργό Λυσσαρίδη που συνεργαςόταν με τούς κομμουνιστές. Άντίθετα, οι”Εξ,ωτερικῶν και Άμύνης, τόν στρατηγό θεοτςε Μετε1πε11, η Φρει­ Τουρκοκύπριοι, πού τότε αποτελούσαν τό 18% όλόκληρου τούδερίκη έγραφε στις 13 “Οκτωβρίου 1955: «Ἡ γνωμη των Ἑλληνων πληθυσμού, ψηφισαν σχεδόν όμόφωνα ύπὲρ των ακραίων εθνικι­για τόν Δυτικό κόσμο, για τὴ σημασία των ίδανικων του και τα στων τους ύπό τὴν ηγεσία τού Κευϊ Πεηκιαε.ωραία του λόγια, έφτασε στό χαμηλότερο δυνατό σημεῖο. Χειρότε­ Σχεδόν όλες οι μελέτες για τὴν Κύπρο αφορούν ­­ μέχρι στιγ­ρα δὲν θα μπορούσε να εἶναι... “Η ατμόσφαιρα ειναι αντι¬ΝΑΤΟ, αν­ μῆς ­ τις διεθνεῖς ἐπιπτωσεις της διαμαχης μεταξύ των δύο κοινο­τιδυτικὴ και ύπερ τού ούδετερισμού... Ὁ σύζυγός μου αποφασισε τητων, καὶ παραμελούν τὴν κοινωνικη δομη τού πληθυσμού της,πως τό πρωτο πραγμα πού έπρεπε να γίνει ἦταν να βρεθεί ένας ετσι ωστε δὲν εἶναι δυνατόν να γνωρίσει κανεις με ακρίβεια έαν ηύπεύθυνος πρωθυπουργός. Ὁ Παπαγος ἦταν απελπιστικα αρρω­ δύναμη τού κομμουνισμού στὴν Κύπρο έχει σχέση μ° αύτὴ τὴ δο­στος στό κρεβατι στό σπίτι του έξω από τὴν Ἀθηνα... Βαίναμε πρός μη. Γιατι η δύναμη αὐτὴ να μὴν ύπαρχει στὴν 'Ελλαδα ὴ στὴναπόλυτο χαος. Τότε πέθανε ό Παπαγος. Μέσα σὲ μερικες ωρες ό σύ­ Τουρκία, εφόσον, στὴν πραγματικότητα, όπως θα δούμε, η κυπρια­ζυγός μου διόρισε έναν νέο ανδρα, αύτοδημιούργητο από τὴ Μακε­ κὴ κοινωνία εἶναι περίπου όμοια μ® αὐτὴν της Ἑλλαδος;δονία, πρωθυπουργό της Ἑλλαδος. Για να τόν βοηθησει τού έδωσε “Εκτός των κοινωνικοοικονομικῶν αναλύσεων πού έκανε τό Α­και τό δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλη και να προκη ρύςει νέες ἐκλο­ ΚΕΛ, έχουμε στὴ διαθεση μας, τις αναλύσεις τού πρωην 'Αμερικα­γὲς στὴν περίπτωση πού δεν θα έπαιρνε ψηφο ἑμπιστοσύνης στὴ νού αξιωματικού ύπηρεσίας πληροφοριών Τ.Ψ. Ααειιιε αλλα πούΒουλη». (Ρτεαετίοε, Ωιιεειι οί ιιιε Ηε11ειιεε, Α Μεαειιτε ο/ Ππιἰετ­ δυστυχως εἶναι γενικού μόνον περιεχομένου· επιπλέον μὴ γνωρί­εταπαίπἔ _ Λονδίνο, Μαοιηί11ειι, 1971, σσ. 182­183). ζοντας ελληνικα χρησιμοποίησε μόνο μεταφρασεις.

Ὁ Καραμανλης διορίστηκε πρωθυπουργός στις 6 “Οκτωβρίου Τὴν ἐποχὴ της ανεξαρτησίας, τό 1960, η Κύπρος εἶχε πληθυσμό1955: η καραμανλικη περίοδος, πού ἦταν τό ὲπιστέγασμα των προ­ 64% αγροτικό (έναντι 58% για τὴν 'Ελλαδα και 70% για τὴν Τουρ­σπαθειων τού Παλατιού και της Ούασιγκτον, εἶχε αρχίσει. κία). Τό 51% τού ενεργού πληθυσμού της νησου ασχολούνταν με

τὴ γεωργία εναντι 49% στην Ἑλλαδα. "Οπως δεν ηταν κρατος μεβαρια βιομηχανία, τό βιομηχανικό της προλεταριατο ἦταν πολύ πε­

186 187

ρκηπσμένο.'Γο 2296 του ένεργου πληθυσμού ποὺ αποτελουνταν νοοῆορθόδοξηέκκλησϋακαίσταθρησκευτοααμουσουλμανμααἱδρύ­απο ὺπαλλὴλους καὶ έργατες, αντιπροσὼπευε στὴν οὐσία, όσον ματα, τα βακούφια (ονκεί). Το παλαιο ντονούμι ποὺ ὀνομαζουν καίαφορα τοὺς τελευταίους, έναν κόσμο κτιστῶν καὶ έργαζομένων σε σκαλα οἱ Ἐλληνοκύπριοι,καἱ ποὺ αντιστοιχεί περίπου στο παλαιοβιομηχανίες λίγο πολὺ βιοτεχνικές. "Οσο για το κυπριακό κεφα­ στρέμμα τῶν Ἐλληνων της Ὁθωμανικης Αὺτοκρατορίας, εἶναιλαιο,ἦταν ουσιαστικα εμπορικό. Συνεπως, όπως και στὴν Ἐλλαδα, ακριβως στὴν Κύπρο 1337,8 τετραγωνικα μέτρα. Δεν πρέπει νατο κοινωνικό περιβαλλον ἦταν περισσότερο πρόσφορο για τὴν ανα­ συγχέεται μὲ το σημερινο ντονούμι (αοηίίιιτ) ποὺ χρησιμοποιείταιπτυξη καποιου είδους ρουσωισμου παρα για μια ίδεολογία καθαρα στὴν Τουρκία καὶ ποὺ εἶναι ακριβως το σημερινό στρέμμα τῆς Ἐλ­κομμουνιστικὴ. λαδος, δηλαδη το ένα δέκατο του ἑκταρίου ( 1.000 τ.μ.). Ἡ Κύπρος

Αύτο ποὺ εἶναι ακόμα πιο περίεργο εἶναι πως το ΑΚΕΛ ύπηρςε διατὴρησε τα παλαια έλληνοτουρκικα μέτρα τὴς Ὁθωμανικης Αὐ­παντα ένα κομμουνιστικο κόμμα φιλοσοβιετικό, απόλυτα ὀρθόδο­ τοκρατορίας.ξο, ὅπου δέν υπῆρχε θέση για κανενος είδους αγροκομμουνισμό, Ἀπὸ αυτο το 18,5%, το μισο ανῆκε το 1960 στὴν ελληνοκυπρια­ένῶ περισσότερο κι απο τὴν Ἐλλαδα θα μπορούσε να εἶχε αναπτυ­ κὴ Ἐκκλησία, καί γενικα επρόκειτο για τὶς καλύτερες γαίες, ένῶ ταχθεί. Πραγματι, στὴν Κύπρο παντα ὺπηρχε πρόβλημα αγροτικης μουσουλμανικα βακούφια δέν κατείχαν απο το ποσοστο αυτό πε­μεταρρυθμίσεως λιγότερο σοβαρο μέν απο τὴν Τουρκία αλλα παν­ ρισσότερο απο 1 ­ 2%. Μετα το 1960 μόνο το 10% τὴς ακίνητης πε­τως ανησυχητικό, ὲνῶ στὴν Ἐλλαδα εἶχε παφει να ὺπαρχει. Το Α­ ριουσίας τὴς Ἐκκλησίας μοιραστηκε απο τον Μακαριο στοὺς αγρό­ΚΕΛ όμως, απο το τέλος του 1963, αρνὴθηκε να το έκμεταλλευτεί τες.καὶ έκτοτε το αποσιὼπησε. Το 21,5% τὴς αρόσιμης γης τῆς νὴσου, δηλαδὴ 700.000 σκαλες

Ὁ αρχιεπίσκοπος τῆς Κύπρου, δηλαδὴ ό Μακαριος, πρόεδρος ανηκαν τὴ χρονια τὴς ἱδρύσεως της Κυπριακῆς Δημοκρατίας στοτης Δημοκρατίας απο το 1960 μέχρι του θανατου του τὸ 1977 , καἰ Κρατος (το 1966, 600.000 σκαλες). Αὺτὲς ἦταν οί λεγόμενες χαλίτι­ὴ Ἐκκλησία του, ἦταν οἱ μεγαλύτεροι γαιοκτὴμονες της νὴσου καί κες γαίες. Ἐτσι, το 40% της αρόσιμης γης τὴς Κύπρου δέν ανὴκεαὺτο χαρη στὴν Ὁθωμανικὴ Αυτοκρατορία ποὺ εἶχε κατακτὴσει στοὺς αγρότες. Ἡ συνολικὴ έκταση τὴς αρόσιμης γης τὴς νὴσουτὴν Κύπρο το 1571. Αύτὴ τὴν περιουσία ὁ Μακαριος κατόρθωσε, ύπολογιζόταν στα 3.250.000 σκαλες (3.430.000 σκαλες το 1966για να τὴν κατοχυρώσει, να απαγορεύσει ακόμη καί τὴν καταρχὴν σὺν 1.100.000 σκαλες ποὺ οἱ κρατικές κυπριακές ύπηρεσίες θεω­ῶωΜρφωωηῃ@ησωνΜφὼφωω9αωαωωωΖ3ωυυΜωα ωωωωὡςΘαηωώωῃχωωῳωωώωωῷΈΗκωὼπωηαΜὴἐ­κου συνταγματος του 1960 ποὺ δηλώνει ὅτι οποιαδηποτε κινητὴ ἢ χε παραμείνει στασιμη μέχρι τὴν τουρκικὴ εἰσβολὴ του 1974.ακίνητη περιουσία ποὺ ανηκει στὴν Ἐκκλησία δὲν μπορεί να μετα­ Ἡ θέση του Κὐπριου αγρότη εἶχε έπιδεινωθεί καἰ απο ἔνα πρό­βιβασθεί παρα μόνον κατόπιν γραπτης αδείας της. Παρα ταυτα μια βλημα γνωστότατο στὴν Ἐλλαδα καί τὴν Τουρκία, δηλαδὴ τον κα­αγροτικὴ μεταρρύθμιση δὲν αποκλείεται καἰ ὴ δυνατότητα της μνη­ τακερματισμό, τον ὺπέρμετρο τεμαχισμὸ τὴς μικρης ἰδιοκτησίας.μονεύεται στὴν παραγραφο 6 του ἴδιου αρθρου. Άλλα μια συνταγ­ Το 1960, ένῶ ὴ μέση έκταση τῆς αγροτικῆς έκμεταλλεύσεως ἦτανματικὴ αναθεώρηση της παραγραφου 9 ὑπὲρ μιας τέτοιας απαλλο­ 47,5 σκαλες (6,35 έκταρια), καθε μία απ” αυτές ἦταν διαιρεμένη σέτριωσεως δεν θα μπορουσε να πραγματοποιηθεί παρα μόνον κατό­ δὼδεκα τεμαχια κατα μέσον όρο, για καθε ίδιοκτητη, ποὺ τα χὡρι­πιν ιμὴφου τὴς Βουλὴς μὲ πλειοψηφία τουλαχιστον δύο τρίτων (ὅ­ ζαν συχνα μεγαλες αποστασεις. (Για μια σύγκριση με τὴν Ἐλλαδαπως το δηλώνει ὴ παραγραφος 3 του αρθρου 182). βλ. Δημ. Κιτσίκης, «Ἐει ιττέοειιίεετίοιι ασ ΓεςτίοιιΙτιιτο ςτεοοιιο επι

Τα 18,5% τῆς αρόσιμης γῆς τὴς νὴσου, δηλαδὴ 600.000 παλαια ῖοιτοτἰοτι όο Ι'ένοΙιιιἰοιτ αοε ειτιιοτιιτεε εςτείτοε››, Ἀρχεἴον Οὑτονομι­ντονούμια, ανηκαν το 1960 στοὺς μεγαλογαιοκτὴμονες, στὴν έλλη­

188 189

κων καἱΚοινωνικων Ἑπτστημων, Άθὴνα, Ἱούλιος ­ Σεπτ. 1964, σσ. δηλὡνοντοο πὼο Πο ξέσπασμα του δοὐτοοοο παγκόσμιου πολέμου529­5Δ4)_ βρηκε το ΚΚΚ στὴν παρανομία κι ανέτοιμο να ὲκτιμηση σωστα

Ἡ κυβέρνηση τῆς Λευκωσίας ποὺ ξεκίνησε ένα πρώτο πενταετὲς τον Ζοοοκτηοο του πολἑμοω­ (Νέος Δηοοκοάτηοι τοιμίιλοοἴοπρογραμμα τσ 1962­1966, περιμενε μέχρι Τὸ δεύτερος τὸ πολιτικό­θεωρητικό όργανο της Κεντρικης “Επιτροπης του ΑΚΕΛ,1967­1971, για να θέσει τὶς βασεις μιας μακροχρόνιας δρασεως για αο· 11 Λοοκοοοἰοι Άποίλωο 19ο0› ο­ 4» ἄοθοο του Γ­Γ­ του ΑΚΕΛαναδασμὸ τών μικροϊδιοκτησιών διότι επρόκειτο «για πρόβλημα α­ Ἑἔεκἰα Παπαϊωάννου)­κρως πολύπλοκο». (Κερυὺ1ἰο οί Ογρτιιε, Ταε δεοοπτἰ Εἰνε­Υεοι· Εύτυχώς όμως _ συνεχίζει ὁ Παπαϊωαννου _ ποὺ «ὴ φασιστι­Ρἰαπ, Ι9ὕ7 ­ !97!, Λευκωσία, ΡΙα1111ί111¿ Βιιτεαιι, σσ. 71­72). κὴ επίθεση ἑναντια στὴν 'Ελλαδα κι ὴ κατοπινὴ ἐπίθεση ἐναντια

"Η προσπαθεια λαϊκης παιδείας στὴν Κύπρο εἶναι αναλογη μ' αὺ­ στη χώρα τ0ϋ σοσιαλισμού, τὴ Σοβιετικὴ Ένωση, ἔκαμαν το κόμματὴ ποὺ γίνεται στὴν “Ελλαδα καὶ συνεπώς απέχει πολὺ απο τὴν τρα­ ΐηἑ ἐογοοκηο τοἔίιο νο οη Τον ποογμοοοςο ἀντιοοοιοοκο Χοοοκτῆ·γικὴ κατασταση της Τουρκίας, όπου ακόμη καὶ σημερα το μισὸ πε­ Ρο του πολἑμοοι πρᾶγμα ποο βοήθησε ΐὴν οοοοτἠοιο οομβολἠ τοοφππου του πληθυσμου αναιαναλφαβητο.ΙἹραγματα αν το 1946 στον πολοοκὴ ποοοποθοοα Ϊἔλθύανσ σ­Αλὺπηρχαν στὴν Κύπρο 33% αναλφαβητων, το 1960 το ποσσστα ασ­ Παρ” όλα αύτα ὁ αγωνας τών “Ελληνοκυπρίων κομμουνιστώντο εἶχε μειωθεῖ στο 18% δηλαδὴ όσο καὶ στὴν 'Ελλαδα τὴν ἴδια ἐπο­ κατα τῆς αγγλικὴς αποικιοκρατίας, ἐξασφαλισε στὸ κόμμα μιαχὴ. (Ἐνθ' αν., σσ. 231 καὶ 240). Ὁ αναλφαβητισμός δὲ τείνει στα­ πραγματικη δημοφιλία, ποὺ το 1950 ἦταν το 19% του συνόλου τουδιακα να μειωθεί στα 10% στην Κόπρο απως και στην Έλλαδα. Τα δυνητικοῦ ἐκλογικου σώματος τῆς νησου, κατα τὶς εκτιμησεις του1971 εἶχε μειωθεῖ στὴν Έλλαδα στα 1‹ὶ%_ Τλλί. Ααεοιε, ποσοστο ποὺ ἔφτανε τὸ 40%,ιστα αστικα κεντρα.

Συνεπώς ὴ κύρια αδυναμία του καθεστώτος του Μακαρίου στὸν (Τ­να Αοοοιοι ΑΚΕΙ­­” Πιο Οοῃοῃπῃἰοἴ Ροἴθ* ο/ῃ Ο7Ρ#”“ο› Βἴοοἶοΐοικοινωνικό τομέα ἦταν ὴ έλλειψη αγροτικῆς μεταρρυθμίσεως καὶ τὸ Ηθθνοϊ ΙΠ$ῖἰῖΠῖἰ0Π ΡΓΘ88, 1971, σ. 64).ΑΚΕΛ θα μπορουσε να τὸ εἶχε ἐκμεταλλευτεῖ, αλλα δεν τὸ ἔκανε. Παρα την αντίθεση τοῦ ΑΚΕΛ, τὸ 1955, στὴ χρησιμοποίησηΕἶναι λοιπον ενδιαφέρον να γνωρίζει κανείς τὴν ἐξέλιξη του κυ­ βίας ὥς μέσον απελευθερὼσεως τῆς νὴσου από τὴν αγγλικὴ αποι­πριακου κομμουνιστικού κόμματος πανω στο θέμα αὐτό μετα τὴν κιοκρατία καὶ συνεπώς παρα τὴν αντίθεση του στὸ ανοιγμα, τὴν 1η

ανεξαρτησία της νησου. . Ἀπριλίου 1955, του ἑλληνοκυπριακου ανταρτικου (ακόμη περισ­Τὸ Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ΚΚΚ) ὶδρύθηκε στὶς 20 Αὺ­ σότερο ἐφόσον ηγέτης αὐτοῦ ἦταν σθεναρὸς αντικομμουνιστὴς, ό

γούστου 1926, αλλα λίγα χρόνια αργότερα απαγορεύτηκε έπίσημα συνταγματαρχης Γεωργιος Γρίβας), ὴ βρετανικὴ διοίκηση κήρυξε(στις 16 Αὐγσόστσσ 1933) μετα απσ τὴν ἐξἑγερσῃ του ἑλλῃνικου το κόμμα ἐκτὸς νόμου, στὶς 14 Δεκεμβρίου 1955, καί αὐτὸ φυσικαπληθυσμού τῆς νησου εναντίον του "Αγγλου κατακτητη, τον τὸ βοηθησε αργότερα να περισὼσει το γόητρό του στα ματια τουὉκτωβριο του 1931. Ἡ ανευ όρων αφοσίωση του κυπριακου κόμ­ λαού. Τὸ ΑΚΕΛ ξαναγινε νόμιμο στὶς 4 Δεκεμβρίου 1959, μετα τὴματος στὴ Σοβιετικὴ “Ενωση φανηκε καθαρα, όπως καὶ για τὸ ἑλλη­ νίκη του αγωνα για τὴν ανεξαρτησία.νικὸ κόμμα, απο το γεγονος ότι πῆρε επίσημη θέση στον πόλεμο Με τὴν μελέτη τὴς θέσεως του ΑΚΕΛ πανω στὸ πρόβλημα­κατα του Ἄςονος μόνον αφου η Σοβιετικὴ Ένωση κτυπὴθηκε. “Εν κλειδὶ της αγροτικης μεταρρυθμίσεως μέσω του θεωρητικου του ὀρ­ιῷ μειαςε είχε ιαρεεετ σας 14 °Απρι1ιιοι› 1941, ὡς νόμιμο ιιροκα­ γανον. του τριμιινιαίον πεοιοδικου Νέ0ε4τ1μ0κοάτ1π. ἀπὸ τότε ποὺλυμμα του κομμουνιστικου κόμματος, το κόμμα ΑΚΕΛ ποὺ το αν­ έπανεμφανίστηκε, τὸν 'Απρίλιο του 1960, μπορουμε ν° αποκτησου­τικατέστησε τὸ 1944. "Αργότερα τὸ κόμμα προσπαθησε να δίκαιο­ με τὴν Καλύτερη ἔνδειξη της τακτικης τ0ὕ κόμματος π0ὐ τοῦ ὲπἐ­λογησει τὴν οὐδέτερη σταση του στὴν πρώτη περίοδο του πολέμου τρεφε να αναρριχηθεὶ στὶς εκλογες του 1970 στό 40% τών ιμηφων

190 191

καἰ τὸ μετετρειμε στο κυριοτερο στηριγμα του καθεστώτος του Μα­ νιον τοὺ 1963 οιποφοισιἔοντοιἐ τον Μοιιο πὼιἐ εἶχε φτοισοι ὴ στιιιμὴκορίοο ' γιὰ ὰναθεὡρηση του Συντάγματος. Αύτο σημαινε πως θὰ προσπα­

Στὸ τευχορ του περιοοοεου Τοῦ Άπριχἰοο 19605 ο γενικοε γρομ­ θουσε νὰ ὰποδεσμευθεῖ άπο τον ελεγχο που οἱ δυτικες δυνάμεις εἶ­

ματεας του κομματος απο το 19±ι9, ο “Εζεκιας Παπαϊωάννου ἔγραφε χοιν ἑγποιθιοοὺσει στὴ νὴσο Χοιοὴ στιἑ σὺιιιοοονιοἐ τὴο Ζὺοιλὴσ ιτοιι

πὼε «τὸ ΑΚΕΛ ογεονἰςετοι γιὰ τὴν ἀγροεικὴ μεεορροθμιοη, με τὴν του Λονδίνου τοῦ Φεβρουαρίου 1959. Μιὰ τετοια πρωτοβουλία ἦ­

άπαλλοτρἰωση της τσιφλικάδικης, τῆς εκκλησιαστικης και μονα­ τον ἔντονοι ἐπιθὺιιὴτὴ ιτοιι οιπο το ΑΚΕΛ ποιι οιπο τὴ Σοβιετιιτὴ Έ·στηριακης γῆς και τὴ διανομη της στούς πτωχους αγροτες» (σσ. νοισὴ› ποὺ ιιοιἔι εἶχον ιτοιτοιοιιτοισοι τισ σὺιιφιονιοο τοὺ 1959 οοσ ομ­

Ἱ­8). Στο τευχος ὰρ. 5, του “Απριλίου 1961, διαβάζουμε: «Στον το­ πνεὺσιιἑνεἔ οιπὺ τον οοτικὺ ιιιπεοιοιλισμὺ ποὺ σὺιιποοιλοιιιβοινο τὴν

πο μας σύμφωνα με τὰ στοιχεῖα τῆς ὰπογραφης του 1946 ­_ οἠμε­ Κύπρο στο επιθετικο του σύστημα κατὰ της «πατρίδας του σοσιαλι­

ρα ἡ κατάσταση θὰ εἶναι ἀκομη χειροτερη ­ το 86% τῶν ὰγροτῶν σιιοὺιι­

κατεχουν ἢ ενοικιάζουν μεχρι 100 σκάλες, και μονο το 14% κατε­ Έτσι τὴν οινοιἔὴ τοὺ ι9ο3› βλέπει ιτοινοιἐ το ιτὺποιοιιτο ιτοιιιιοὺνι­χουν γῆ πάνω ὰπο ΙΟΟ σκάλες. Οἱ ὰριθμοἱ αύτοἰ δείχνουν χαρακτη­ στιιτο ιτομιιοι νοι βοιἔοι «στο Ψονοἶον το ποοβλὴμοι τὴἐ οινοοτιπὴο ιιο·

ριστικὰ ποσο οςὐ εἶναι το προβλημα της γης στον τοπο μας. Εἶναι τοιοοὺθιιισοοοἐ ποὺ ἐνοχλοὺσο τον Ἀολιοπισκοποι και οιπο τοτε το

γι° αύτο που στὰ προγράμματα τῶν κομμουνιστικῶν κομμάτων ο± ×ΔεΚΕΛ οὲν ιιιλοι πλέον ποιοοι γιοι ὲθνιιτὴ οινοἔοιοτὴσιοιε κοιι μετοιτοοπο·

πως Καὶ του διΚ0ὔ μας κομματος, κυριαρχεῖ το αἴτημα: «Ἡ γῆ ται σε ενθουσιωδη ύποστηρικτὴ του Μακαρίου. Ἡ πολιτικὴ αύτη

στους καλλιεργητες της» (σ. 41). διογκωσε τις κομμουνιστικες γραμμες στο 40% των εκλογων του

Στο επομενο τευχος, του Ἱουλἰου του 1961, η κυβερνηση του 1970· Ἡ τοποθὲτὴσὴ στο πλοὺοο τῶν θοὴσιτοὺτιιτῶν ποιοοιοοσοτον

Μακαρίου εἶναι ο στοχος τῶν επικρίσεων. «Τι εκαμε προς αὐτὴ την του λοιοὺ ποὺ ὺποστὴοιἔοντοιν οιπο τὴν Ἑιτιτλὴσιοι ιςοιι ὴ θιοποιοι τὴιἐ

κατεύθυνση ἡ κυπριακὴ κυβερνηση; Το μονο που ξερουμε εἶναι οτι οινοινιτὴἑ ἐθνιιτὴο οιἔιοποοποιοισ οἶνοιι βοβοιιοι οιποοοτιπὴ οιλλοι οιὺτο

γιὰ την εκκλησιαστικὴ γῆ εγινε συνταγματικὴ προνοια γιὰ νὰ μὴν δὲν σὴιιοιινοι πὼἑ οι οιγοοτοἑ κοιι οι ιιιποοοιστοι τὴἐ Κὺποοὺ οἑχον°

μπορεῖ ν® ὰπαλλοτριωθεῖ, ὲνῶ γιὰ την κυβερνητικὴ γῆ εχει λεχθεῖ ο­ τοιν τὴν ιοοολογιοι τοὺ ποολοτοιοιοιποὺ οιοθνισιιοὺ­τι «το ζὴ­Βημα εορίοκετοο οπο μελεεην» (ος 16) Μιὰ ἀποφοοη του Ἑκκλησιαστικο κατεστημενο που ἔχει ολα τὰ χαρακτηριστικὰ

πολιτικου γραφείου του κομματος της Ζας Σεπτεμβρίου 1961 επι­ τοὺ βὺἔοιντινοοθωμοινιιτοὺ σὺντὴοὴτισμοὺ ιτοιι ποὺ οιιιοο οὲλοτοιι νοι

κρίνει την ελλειψη άγροτικης μεταρρυθμίσεως στο πρῶτο πενταε­ σὺνεογοιστοι ιιονιιιτοο μὲ τοὺσ κοιιμοὺνιστοἐε τοτοιο οἶνοιι το ιιἐνοθοιἐ

εεε οχεοιο ποο εἶχε εξογγεἰχει δώδεκα μερες νωρἰτερα ο προεδρος του παράδοξου στο ὁποῖο κατεληξε ενας αἰωνας «κυπριακου ζητη­

τῆς Δημοκρατιας («”Αποφαση του Π.Γ. τῆς Κ.Ε. του ΑΚΕΛ γιὰ το ιιοιτοἔν­ (Μονο μοοιιτῶσ ξοινοιβοισποὺμο το ποιοοιοοξο οιὺτὺ στο

5χρονο σχεδιο ανάπτυξης της Κυπριακῆς Δημοκρατίας» Νέος Δη­ Ἱοοιν› το 1979)­ Ποοινμοιτι­ ιιὲχοι τὴν οιννλικὴ ιτοιτοχὴ τὴο νὴσοὺ το

μοκράτης, ἀρ. 7, Ὁκτωβριος 1961, σσ. '7­9). Ἡ υποχρεωτικη άπαλ­ 1878› το ιτὺποιοιιτο ποοβλὴιιοι δὲν οιοφοοο οιπο ἐιτοῖνο τῶν ὲοοιφῶν

λοτρίωση ολων τῶν μεγάλων κτημάτων προς οφελος τῶν φτωχῶν τὴιἐ Ὁθτοιιοινιιτὴο Αὺτοιςοοιτοοιοιοι μὲ ἑλλὴνιιτὴ πλοιονοτὴτοιε ποὺ

άγροτῶν συμπεριλαμβάνεται στο προγραμμα του ΑΚΕΛ που άπο­ ποοσποιθοὺσοιν νοι οιποσποισθοὺν­`Το «ἔὴτὴμοι» οιὺτο ποοὴλθο οιπο

δέχτηκε ιδ ιοδ συνεδριο του, στις 8­ιι Μαρτιου ιεεε. Τδ ιδιο λε­ τον πρόσθεση ιιποιιοαιοιε διενἐἐεοε στὸν ἐλληνοτονοκικὸ ἐοαφικὸ

γεται καὶ στο τευχος 9 του περιοδικου του Μαΐου 1962 (σ. 53) και Ζοιοοιιττὴοοι τοὺ ποοβλὴμοιτοο­

σε λογο του γενικοῦ γραμματεως πού απευθύνει στὰ στελεχη του Ὁ σοὺλτἀνοἔ εἶχε ὺποχοοοοθοῖ νοι «οοινοισοι» τὴ νὴσο στὴν ΆΥ·κομμοεοο οτἰε 3 Φεβροοορίοο 1963. γλία το 1878 σε ὰντάλλαγμα γιὰ την ύποστηριξὴ της κατὰ του ρω­

Λἰγο ἀργοεερο ο Μοκοριοε ετοιμάζει τὴν κρίση τῶν Χριστρργἑν_ σικου κινδύνου που τους άπειλουσε και τους δύο. Ἡ “Αγγλία ηθελε

192 13 193

μια σιΐραιὴγικὴ βασὴ για να ιιρσσιαιεασει ιὴ αιὼρυγα ταυ Σαυεἔ ) βρίου 1920 καί 16ης Μαρτίου 1921, αλλὰ χρειαστηκε λαϊκός πόλε­ποὺ μόλις τὴν εἶχαν ανοίξει, τὸ 1869. Έτσι από τὴν αρχὴ ὺπαρχει μος ἑθνικῇς ανεξαρτησίας για να ὲκδιωχθουν, το 1959, οἱ “Άγγλοιτό στοιχεῖο ποὺ θὰ κυριαρχησει πανω στὸ κυπριακό ζὴτημα από τὸ απὸ τὴν Κύπρο. .

1964­ αὴλααὴ α μεσαγειαιεαιἐ ανιαγιυνισμαα μεταξὺ ιὴα Ριυσιαἐ και λ Ἡ ἑλληνικὴ πλειονότητα τὴς νησου χρωστουσε στὸ σουλτανο,ισα αγγλασαἔσνιιεαυ ιεασμσυ­

Φ ' ἀπὸ τὸ 1571, τὴν αποκατασταση τὴς εξουσίας τὴς Ἐκκλησίας καίΣὲ γλῶσσα μὴ αιιιλευμαιιιειλ ὴ αιιαιςιὴσὴ Τὴἐ Κυπρσυ ααα ια του αρχιεπισκόπου της ποὺ εἶχαν τοποθετηθεί, κατὰ τὴ φραγκικὴ

Λαναιναι υπηρἔε πραγμαιιιεὴ απαῖὴι και α απαιεὡναἔι αὴλααὴ α ' περίοδο, ύπὸ τὴν καταπίεση τὴς καθολικὴς εκκλησίας. Για τοὺςἌγγλαἑ πριυθυπσυργαἑ Βιειεεα­ ααλεὴιςε τα θερμα συγλαρὴεὴρια ι Έλληνες, ὴ ἔλευση τῶν Τούρκων ύπὴρξε απελευθέρωση. Τὸ λατι­ιὴἔ βασιλισσαιἐ Βιιειιυριαἑ­ Ὁ Ντισραελι εἶχε αιιιυφελὴθει απα Τὴν νικὸ φεουδαρχικὸ σύστημα εἶχε καταργηθεί καί οί ὀθωμανικες αρ­αξασθενὴσὴ Ἐὴα Ὁθιυμανιιςὴιἐ Αυταιεραιαριαἑ μεεα ταν ριυσαταυρ­

Νχες δὲν εἶχαν μεταχειριστεῖ τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμὸ σὰν νικημενο

κικα παλεμα› για να πείσει ταν σσυλιανα να απσγραιμει αν αγνοια λαό. Τὸ 1754 ὁ σουλτανος εἶχε μαλιστα ἐπισἠμως αναγνωρίσει τόντῶν εαριυπαικῶν αυναμειυνι σιιἐ 4 Ἱαυνισυ 1878› μυστιιεὴ συμβα· ί αρχιεπίσκοπο και τοὺς τρεῖς ἐπισκόπους του σὰν τοὺς ὰντιπροσὡ­ση αμυντικης συμμαχίας ποὺ δηλωνε πὼς «η 'Αγγλία ύποχρεουταινα ενωθεί με τὴν Αύτου Αύτοκρατορικὴ Μεγαλειότητα τὸν Σουλ­

πους του ἔθνους (του μιλλετιου) τῶν Έλληνων τὴς νὴσου. Έτσι ὁαρχιεπίσκοπος εφερε τὸν τίτλο του ἐθναρχη (μιλλετμπασί). εἶχε

ιαναι ααν Τα Βαιαυμι ια ”Αρνταλαν και τα Καρέ ὴ μία απ, ααῖαἑ για 1 εκτενείς διοικητικες εξουσίες καί ἔγινε ἡ δεύτερη πιὸ σημαντικὴπεριφέρειες παραμείνει ὑπὸ τὴν κατοχὴ της Ρωσίας... Γιὰ νὰ μπορε­ προσωπικότητα τὴς νησου μετὰ τὸν Ὁθωμανὸ κυβερνὴτη. Τὸσει ὴ Άγγλια να ἐἔασιραλισει ια αιιαιισυμενα μεσα για να ανιαπσ­ γ 1839, ὴ Κωνσταντινούπολη εδωσε στὴν Κύπρο ενα συμβούλιοιεριθει στὴν αααλραιυσὴ ιὴιἑ ααεὴι α Σσυλιαναἑ αελεεαι ὴ νὴσαἐ (ντιβανι) διοικητικό καὶ δικαστικό ποὺ τὸ συνεθεταν τεσσερις μου­Κυαραἑ να ιεαιΐαλὴιρθεἴ και να αιαιιεὴθεἶ ααα τὴ Μεγαλὴ Βρειανιαυ­ ί σουλμανοι καί τεσσερις χριστιανοί (δύο Έλληνες, ενας μαρωνίτηςΆλλα ίιενιε μερειἐ νωρίτερα­ στιε 30 Μαΐαυ 1878» ια Λαναινα ανα­ 1 (καθολικός) καί ενας Άρμενης). Ἡ εὔνοια πρὸς τόν ἑλληνικὸ πλη­γνιυριἔε μα συμφωνια πσυ υαεγραιγε με Τὴν Πειραυπαλὴ› επισὴα Δί θυσμὸ αποδείχτηκε και τὸ 1856, ὅταν ὴ μαρωνιτικὴ και αρμενικὴμυστιιεὴι τα αιιεαιιυμα ιὴα Ριυσιαἐ να αιαιὴρὴσει τα Καριῶ τα „Αρν·

Δ μειονότητα εκδιώχθηκαν ἀπὸ τὸ συμβούλιο αὺτὸ κι ἔτσι τὰ χριστια­ταχαν και τὸ Βατούμ! Συνεπως ὁ Ντισραελι δεν διακινδύνευε τίπο­ 1 'νικά μέλη έκτοτε ὑπη ρξαν αποκλειστικα Έλληνες, δηλαδὴ ὁ αρχιε­τα προσθέτοντας στὸ παραρτημα τὴς 1ης 'Ιουλίου 1878, ποὺ συμ­πληρωνε τὴν ὰγγλοοθωμανικὴ σύμβαση τῆς 4ης Ἱουνίου, εναν ὁρο

πίσκοπος καί τρία μελη εκλεγμενα από τὴ συνέλευση τὴς ελληνικηςκοινότητας.

ποὺ ελεγε πὼς εαν ὴ Ρωσία ἐπεστρεφε τὸ Καρς, τὸ Ἄρνταχαν καί Ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα δέχτηκε εὺνοϊκὰ τὴν παρουσία της “Αγ­ια Βαταυμ› ιαιΐε ὴ Άγγλια θα αιεκἑνιυνε ιὴν Κυπρα­ γλίας, ὴ ὁποία ἦταν ῆδη «προστατιδα››του ελληνικού κρατους, ἐπει­

Βεβαιιυα ὴ Άγγλια αεν αιαναὴθὴιεε ιςαν ιὴ αυναιαιὴια να ἐισεε· δὴ ὴλπιζε ὅτι ὴ δύναμη αὐτὴ θὰ παρεδιδε μιὰν ὴμερα τὴν Κύπρονωσει τὴ νὴσο, «κλειδί τὴς Δυτικὴς Ἀσίας», όπως τὴν αποκαλούσε στην Ἀθηναη ἐπαναλαμβἀνοντας ετσι τη χειρονομία του 1864 υπερὁ Ντισραελι σε ἐπιστολὴ του πρὸς τὴ βασίλισσα Βικτωρία, στίς 5 τῶν “Ιονίων νὴσων και του 1881 ὑπὲρ τὴς Θεσσαλίας ποὺ τὸ Λονδί­Μαΐαυ 1878· 9Ανιιθειιυ§› πρσιρασισιὴκε ιὴν εἴσαασ σεαν παλεμσ ; νο εἶχε παρει από τοὺς Τούρκους γιὰ λογαριασμό τὴς Έλλαδος.ιὴἑ Ὁθιυμανιιεὴιἐ Ααιΐαιεραιαριαἐ στα πλευρα ιὴἐ Γερμανιαἐι για να Ἄλλωστε, ὴ αγγλικὴ κατοχὴ τὴς Αίγύπτου τὸ 1882 εἶχε ὰφαιρεσειτὴν πρασαρτὴσει ια 1914­ Ἐαν τα Βαιαυμ παρέμεινε στα χερια ιὴἑ 1 ὰπὸ τὴν Κύπρο μερος τὴς στρατηγικὴς της σημασίας. Ἡ ΜεγαληΡευσιαἐι τα Καρἑ και εα Ἄρνιαλαν εαισιραφὴιεαν σιὴν Ταυρκια με· Βρετανία καθόλου δεν αποθαρρυνε τὴν ελπίδα αύτὴ καί αφησε νατα τον πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο με τις συνθὴκες της 3ης Δεκεμ­

194 195

εννοηθεί επανειλημμενα πώς θὰ ερχοταν η στιγμη που εντελώς φυ­σικα, η ενωση θὰ πραγματοποιούνταν. 1

ση ίσοψηφίας. “Απο τη μερια τους οἱ Ἄγγλοι συνηθισαν _ ηδη

Τὸ 1881. ιι κατοχικη δύναμη ὀργανωσε την πρώτη σοβαρη απο­ απο τοτε ­ να θεωρούν την αντίθεση τών δύο κοινοτητων ώς απα­

γραφη τού πληθυσμού, η ὁποία εδωσε 185.630 κατοίκους, απο τούς οοτίτὴτὴ γτὰ τὴν ομοτλὴ λοττοοογίοτ τὴο οτοτπὴοετοο τὴο νὴοοο› ἐκθὲ­οποιοοο 74% ἦταν Έλληνες οοοοοοεοι ιι37.ο3ι ατομο), 24,4% τανταε ταν ὲαατα τους στην κατηγορία του αιαίρα καί βασίλευε­ “ομουσουλμάνοι (Δ5.458 ατομα) καὶ 1,6% Ἀομἑνιοι καὶ μορωνίτες σερ 1ὶοοε1α Βτοττε, κυβερνητης της νησου απο το 1926 ώς τὸ 1932,

(2.541 ατομα). Στίς πολεις τὸποσοστὸ τών Τούρκων ἦταν πολύ με­ ἔγοοτνἔτ στὴν οτοτοβτογοοφτο τοο πὼο ο κοβοονὴτὴο «ἐξοοττοτονγαλὐτερθ ἀπὸ της ύπαίθρου, μὲ πανω απο 39%' δηλαδη 11.583 απολύτως απὸ την αφοσίωση καὶ την ἐνδελεχεια τών τριών Τούρ­Τούρκοι για 18.000 Έλληνες. . κων, καὶ κατὰ τη διαρκεια συζητησεως καποιου ούσιώδους αρθρου

Βασιζομενος σ° αύτη την απογραφη, ὁ”Αγγλος ύπατος αρμοστης `τού προϋπολογισμού, εἶχε τη συνηθεια νὰ ρίχνει ανησυχες ματιες

πλαισιώθηκε μ° ενα νομοθετικὸ συμβούλιο 18 μελών πού συγκρο­ ποοτδ τὴν τοίτὴ πονὴ πολοθοονοττ τὴἐ οποἰοτο ο ποττολοο μεοτπτο Φο·

τοὕνταν ἀπὸ 6 Ἄγγλους δημοσίους ύπαλληλοοογ οἱ οποῖοι ἦταν ρες δύσκολα μπορούσε να εἶναι παρών μετὰ τὸ βραδινὸ τραπεςι».

διορισμενοι, καὶ απο 12 μελη πού ἦταν αἱρετα: 3 Τούρκους καὶ 9 (Κ. δτοττε, Οκἰεκτατἰοπε, Λονδίνο, Νἰσ1το1εοο ειοα ννειτεοιι, 1949, σ.

Ἑλλὴνεἐ­ Ἑπτπλἐθν στὶς πόλεις καὶ τὶς κωμοπὸλεις, θεσπίστηκαν 472)­εκλεγμενα κοινοτικὰ συμβούλια με το αναλογικο σύστημα, καὶ εςε­ Κοτἱ ομτ率 στο τἑλοο του ποτοτοο ποτγποομίοο πολομοτπ ὴ ἀγγλτ­

λεξαν το δὴμαρχὸ τους. Το αποτελεσμα ἦταν πὼο ολοι οἱ οἠμαρχοιθ κη κυβερνηση παρὰ λίγο νὰ δώσει την Κύπρο στην Έλλαδα. Τηςεκτος της Λεύκας, ύπη ρςαν Έλληνες. Ἀντιθετως στα χωρια, Τούρ­ τὴν εἶχε ποοοφἐοοτ ὴοὴ το 1915 σὲ ὰντοτλλοτγμοτ γτοτ τὴν οἴοοοο τὴοποι καἰ Έλληνες αύτοδιοικηθηκαν χωοιοτον στον πολεμο στὸ πλευρό της, αλλα η "Αθηνα εἶχε αρνηθεῖ τὸν ὅρο

Αύτὸ το μετρο, ὅπως καὶ αλλες μεταρρυθμίσεις ποὺ προσθετον­ οτὐτο­ (Η ποοοφοοἀ αὐτὴ μποοοοοε νὰ ἑξὴγὴθοῖ άπο το γεγονος οττ2 ο . υ . . . 1914

ταν στην απολυτη ελευθερία προπαγανδας ύπερ της ἑνώσεως πού ποτοτονο ὴ νὴοοο ἀπο τὴ οττγμὴ τὴο ποοοοοτὴοοτοο τὴο το ι

επετρειμαν οἱ ”Αγγλοι (η ελληνικη σημαία μπορούσε νὰ κυματίςει θεωρούνταν απο την Ἀγγλία πώς τῆς ανηκε καὶ νομικα, καὶ δεύτε­

στη νησο ὅσο συχνα καὶ στην Έλλαδα), ἐὰν μὲν η ὀρθοδοξη πλειο­ οον οτοττ ὴ Αἴγοπτοἑο τὴο οποτοτο ὴ Κοποοο ὴτοτν ο Κἑοβεοοοο εἶχενοτὴτα τὶς ὐποδἑχτηκε με χαρα, οἱ μουσουλμάνοι οοοονοοχἑτησανη μετατραπεῖ τὸν Νοεμβριο τού 1914, σε αγγλικὸ προτεκτορατο, ενώ

εφοσον η νῆσος παρεμενε παντα μερος της Ὁθωμανικης Αύτοκρα­ απο το 1882 η αγγλικη κατοχη αύτού τού Κρατους, ύπο ὀθωμανικη

τορἰπἐ Καὶ Οἱ Κύπριοι ἦταν παντα Ὁθώμανοὶ οπηκοον Ἐὰν ἡ Κων­ 1 ἐπικυριαρχία, ηταν προσωρινη καὶ δεν βασιζόταν σε κανενα νομικὸσταντινούπολη εἶχε αποδεχτεῖ, με τὶς μεταρρυθμίσεις τού 1856, την τίτλο­ἴση αντιπροσώπευση Έλληνων καὶ Τούρκων, δεν μπορούσε εύκο­ Το 1919› ο ωΑγγλο§ ποωθοποοογοο θἑλὴοε νο ποτοοτλωοὴοετ κοἰλα νὰ δεχτεῖ να δίνεται η πλειοψηφία στούς Έλληνες. παλι την Κύπρο στην Έλλαδα αλλα οἱ στρατιωτικοί του αντιταχθη­

Έτσι ηδη απο το 1882, ὁ φοβος τών Τούρκων μηπως οἱ Έλλη­ καν. Ὁ στρατηγὸς ΑΙ1εορν, ἐπικεφαλης τού βρετανικού στρατούνες τούς κατακλύσουν καὶ τούς ὁδηγησουν στην ενωση, εκφραστη­ οτὴν Αἴγοπτο ποπ τὴ Μὲοὴ 9Ανοττολὴ› κοίτοπτν δὲ ὕπατοο ἀομοοτὴἐκε με εντονο τροπο καὶ εκανε τοὺς τρεῖς μουσουλμανους αντιπρο­ στο Καιρο, ύπεβαλε εκθεση κατὰ της παραχωρησεως, για λογουςσώπους να ψηφίζουν στο νομοθετικὸ συμβούλιο συνεχώς στὸ οτοοττὴγτκοοἐ· Ποοτγμοτττ› ὴοὴ οπο τον Μἀοττο του Ι9Ι9› ὴ Αἴγο­πλευρο τών εξι Άγγλων για να ίσοσταθμίζουν τους ἐννεα Έλληνες πτος εἶχε εςεγερθεῖ καὶ απαιτούσε την ανεξαρτησία της ποὺ τελικαβουλευτες, εφοσον η ιμηφος τού ύπατου αρμοστη (ὁ ὁποῖος απο το απέκτησε τὸ 1922. Ἑπιπλεον, στην αραβικη Μεση Ἀνατολὴ, απε­

1925 μετατοοτπὴκε σὲ Κοβερνὴτὴ) ἦταν καθοριστικη στην περίπτω­ ναντι απο την Κύπρο, τὸ Λονδίνο καὶ το Παρίσι βρίσκονταν σε ἔν­

γ ` τονη αντιδικία γιὰ τὸ μοίρασμα τών λαφύρων της Ὁθωμανικης Αύ­

ιατ

τοκρατορίας. Αύτός ἦταν ό λόγος πού, έπανερχόμενο στὴ μυστικὴ1 ξε η βρετανικὴ κυβέρνηση στἰς 5 Νοεμβρίου 1914», έὰν γινόταν

συμφωνία 8γ1το8·Ρἰ00τ τοϋ 1916, τό αρθρο 4 τὴς γαλλοαγγλικης1 νέα διευθέτηση, αὐτὴ δέν μπορούσε νὰ αφορα παρὰ μόνον τὴν Άγ­

σρμβασεοε ττιτ 23ηε Δεκεμβρίου 19201 ὅοιζε οτι λογω της γεωγρα­ για και το λαο της καιρου, ειπα οχι την "Αγκυρα τί τὴν Άθὴνο­φτκὴἑ καὶ στρατὴγτκὴς θέσεως τὴς Κύπρου, στα ανοικτα τού κόλ­ Μετὰ τὴ συνθὴκη τὴε Λτοἔαννὴἔο­91 Τουοκοτ τὴἔ Κύπρον ἔστρε”που τὴς Άλεξανδρέττας, ὴ βρετανικὴ κυβέρνηση αναλαμβανε τὴν ψαν τὰ ματια τους πρὸς τὴ νέα Τουρκία. Διαμοριρὼθὴκε μετανα­οποχρἑτυση να μὴν αρχίσει διαπραγματεύσεις γιὰ τὴν παραχώρηση στέοτικό κύμα καί πολλοὶ απ° αὐτούς εγκατέλειψαν τὴ νὴοο γτα τὴναὐτὴἐ τὴἑ νὴοοο χωρὶς τὴ συγκαταθεση της γαλλικης κυβερνη­ Τουρκία μεταξύ 1924 καὶ 1926, στα πλαίσια τού αρθρου 21 τὴἑσεως, συγκαταθεση πού εξαλλου ποτε δεν της αρνήθηκε. Για νὰ δι­ συνθηκης τὴς Λωζαννης ποὺ τοὺς έδινε δυό χρόνια γιὰ να διαλέ­κατολογὴοοτ στους Έλληνες τὴ μεταστροφὴ αὐτὴ, ὴ αγγλικὴ κυ­ ςουν εἴτε νὰ παραμείνουν στὴν Κύπρο καἰ νὰ γίνουν Βρετανοί ύπὴ­βἑονὴοὴ κατὲφογε οτὴν πρόφαση τὴς αποφασιστικης αντιθέσεως κοοι, εἴτε νὰ διατηρὴσουν τὴν τουρκικὴ υπηκοοτὴτα αλλα μὲ τὴντών Τουρκοκυπρίων πού εἶχαν ζητὴσει τό 1919 τὴ διατὴρηση της υποχρέωση να μεταναστεύσουν. Περισσότεροι ἀκόμη έφυγαν γιαβρεταντκὴἑ ττατολὴἐ­ τὴν Τουρκία μεταξύ 1926 καί 1929. Στὴ νὴσο οἱ σχέσεις μεταξύ

Μὲ τὴ σννθὴκὴ τὴ§ Λωἔαννὴἐ τὴἑ 2^1ὴ€ Ἱοολἰοο 1923, ὴ Τουρ­ Ἑλλὴνων καί Τούρκων ένθαρρύνθηκαν χαρη στὴ φιλία μεταξὺ Ἑλ­κία αναγνώριζε τὴν προσαρτηση τὴς Κύπρου που εἶχε εξαγγείλει ὴ λαδος καί Τουρκίας ποὺ διαμορφώθηκε από τό 1928 καί καθιερώθη­Ἀγγλἰα το 1914. Ἀλλὰ αὐτό δεν σὴμαινε πως δεχόταν, έκ τών προ­ κε μὲ τὶς συμφωνίες τού 1930 με τὴν προοπτικὴ ἱδρυσρωο ἑλλὴνοττἑοωντ τὴν μετέπειτα απόκτηση της νὴσου από μια τρίτη δύναμη. τουρκικὴς ομοσπονδίας.Πραγματι, ὁ Τούρκος αντιπρόσωπος εἶχε επιτύχει να αποσυρθεῖ ὴ Οἱ Άγγλοι οἱ ὀποῖοι, τὸ 1925„ εἶχαν δώσει στὴν Κύπρο τὴ θὲοὴδευτερη παραγραφος τού αρθρου 16, ὅπως εἶχε συνταχθεί στὸ σχέ­ ὰποικίας τού Στέμματος, δεν μπορούσαν πλέον να βασιστούν στὴν919 συνθὴκὴἑ τὴἑ θὴἐ Φεβρουαρίου 1923, ἐπειδὴ ὴ παραγραφος αύ­ αντίθεση τών δύο κοινοτὴτων. Τό 1929, ένας νόμος μοταβἰβασε τὸντὴ όριζε πώς ὴ Τουρκία ‹‹ὰναγνωρίζ,ει καί δέχεται τὰ μέτρα ποὺ παρ­ έλεγχο τών έκπαιδευτικών τών ελληνικών καί τουρκικῶν σχολείωνθηκαν ὴ πού θὰ παρθούν σχετικα μὲ τὴν παραδοση, τὴν ανεξαρτη­ της νηοοο, από τὶς δύο κοινότητες στίς βρετανικές αρχές. Ὁ προξε­αία ὴ ὁττοτοδὴποτε ἄλλο καθεστώς αὐτῶν τών ὲδαφῶν ὴ νησων»

1 νος της Τουρκίας Αεεί, κατὰ τού οποίου ύπηρχε ὴ υπονοτα ττὼἑπού βρίσκονται ἔξω από τὰ τουρκικὰ σύνορα ἔτσι όπως τα προβλέ­ προέτρεπε τὴν τουρκικὴ κοινότητα να αντιταχθεῖ στἰς πρωτοβου­πει ὴ παρούσα συνθὴκη. (Γαλλικό Ύπουργεῖο τών Ἑξωτερικών,

1 λίες τὴς αποικιακὴς διοικὴσεως καὶ νὰ συττργαστεῖ πρός αὐτόν τὸνΒοειππεπτε αψἰοωατἰαπεε, Οοπγἔκεπεε είε Εαπεαππε, τόμος 2ος, Πα­ σκοπο με τὴν ἑλληνικὴ κοινότητα, ύποχρεώθηκε νὰ εγκαταλείψειρίσι, Ιιτιρτίιττετἰε ηετίοιτεΙε, 1923, σ. 33 _ Ισὶντε γειιιτε). Παρατὴρησε τη νησο κατόπιν αἰτὴσεως τὴς αγγλικὴς κοβοονὴοοωἑ­ Άλλαἴτὸπώς ὴ Τουρκία δεν μπορούσε νὰ δεσμευθεῖ έκ τῶν προτέρων ότι θὰ κακό εἶχε γίνει: ὁ ένας από τους τρεῖς Τούρκους βουλευτές ειχεαποδελὀταν μέτρα τα ὁποῖα δὲν γνὡοτζε­ αποφασίσει νὰ ψηφίζει στό έξὴς στὸ νομοθετικό συμβούλιο ὅπως

Παρὰ ταύτα, ὴ νέα διατύπωση πού κατόπιν συμβιβασμού αντικα­ καὶ οἱ Έλληνες βουλευτές. Έτσι ὁ Βρετανός κυβερνὴτης μειοψη­τέστησε αύτὴ τὴν παραγραφο, προξένησε σύγχυση διότι έλεγε τα φησε. 'Ο προϋπολογισμός τὴς νὴσου γιὰ τό 1931 απορρίφθηκε απόὲξὴἐτ τ­­­Ἡ ταλὴ αὐτῶν τῶν ἐδαφῶν καὶ νὴοτον κανονἰἔοτατ ὴ θα Κα­ τὴ νέα αύτὴ έλληνοτουρκικὴ πλειοψηφία, λόγω τὴς αύςὴσεως τώννονισθεῖ ἀπὸ τοὺἐ ἑνοτατρερομένους». Ποιοί ἦταν οἱ ενδιαφερόμενοι οἰκονομικών βαρών. 'Ο κυβερνὴτης δὲν ἔλαβε υττοτγὴ του τὴν κα·υσον αφορα τὴν Κύπρο; Ἑτροσον το αρθρο 20 της συνθὴκης ρύθμι­ ταψὴφιση αύτὴ, καί επέβαλε τόν προϋπολογισμό με διαταγμα.ζε τὴν τύχη τὴς νὴσου με τὴν απλὴ αὐτὴ φραση: «ὴ Τουρκία δη­ Μέσα σ° αὐτὴ τὴν ατμόσφαιρα δυσαρέσκειας ξέσπασε τόν Ὁκτώ­λὡνετ ὅτι αναγνωρίζει τὴν προσαρτηση της Κύπρου πού προκὴ ρυ­ βριο τού 1931 εξέγερση ὑπὲρ τὴς ένώσεως τὴς ἑλληνικης κοινότη­

198 199

τας, υπό τὴν ήγεσία του μητροπολίτη Κιτίου Νικοδήμου καί με τή ληνική κυβερνηση ότι δεν ήταν καθόλου αντίθετη με τήν ενωση.βοηθεια του προξενου τής Ἑλλαδος, Ἀλεςη Κύρου, αλλὰ με τὴν Ἡ εςαφανιση από τήν πολιτική σκηνή, κι από τίς δύο πλευρὲςαποδοκιμασία τής κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν. Οἱ διαδηλωτες πυρ­ του Αἰγαίου, τῶν όραματιστῶν τής συνομοσπονδίας, καὶ ἰδιαίτεραπόλησαν στἰς 21 'Οκτωβρίου τὸ ανακτορο του κυβερνήτη στή Λευ­ ό θανατος ττή “Ατατουρκ τό 1938, επιβραδυνε τήν προσέγγιση τώνκωσία απαιτώντας τήν ενωση. Ἡ εξέγερση εἶχε ώς αποτελεσμα νὰ δυο λαών, ή ὁποία δεν μπόρεσε νὰ συνεχιστεῖ μετὰ τόν δευτεροεκδιωχθεῖ από τή νήσο ό πρόξενος τής Ἑλλαδος καἰ ό μητροπολί­ παγκόσμιο πόλεμο παρὰ μόνον χαρη στήν αμερικανική θέληση, τήςτης Κιτίου μαζί με τους κυριότερους ήγετες τής επαναστατικής ὀποίας τὰ στρατηγικὰ συμφεροντα απαιτουσαν τὴν ελληνοτουρκι­προσπαθειας. Τό νομοθετικό συμβούλιο καταργήθηκε, ή διδασκα­ κή φιλία. Έτσι, Ἑλλαδα και Τουρκία ξαναβρεθηκαν μαζί τό 1952λία τής ελληνικής ἱστορίας απαγορεύτηκε στὰ σχολεῖα ως και στήν “Ατλαντική Συμμαχία και τό 1954 στό Ἑλληνο­τουρκο­γιουγ­όποιασδήποτε μορφής προπαγανδα υπερ τής ενώσεως με τήν Ἑλ­ κοσλαβικό Βαλκανικό Σύμφωνο. “Αλλὰ ό ενθουσιασμός τῶν χρό­λαδα, τελος, οἱ μουχταρηδες, δηλαδή οἱ δήμαρχοι, δεν θὰ εκλεγον­ νων εκείνων του °30 εἶχε εξαφανιστεί. Έπιπλεον ή Τουρκία τό 1939ταν πλεον αλλὰ θὰ τους διόριζε ή αποικιακή αρχή. Έτσι ό δεύτερος εἶχε λαβει από τή Γαλλία τό σαντζακι τής Άλεξανδρεττας (τό Χα­παγκόσμιος πόλεμος βρήκε τὴ νήσο υπό καθεστώς εκτακτου νό­ ταυ). Έὰν ήθελε να αναπτύξει τό λιμανι τής Άλεςανδρεττας που εἶ­μου.χε μόλις τότε αποκτήσει, επρεπε νὰ λαβει υπόψη τὴν παρουσία τήςἩ καταστολή τής εςεγερσεως του 1931 συνταραξε όχι μόνο τήν Κυπρου που όρθωνόταν στὰ ὰνοιχτὰ του κόλπου, όπως τό υπενθύ­κοινή γνώμη στήν Ἑλλαδα αλλα καὶ στήν Τουρκία. Οἱ Τούρκοι τής μιςε ή γαλλοαγγλική σύμβαση του 1920.Τουρκίας όπως καί τής Κύπρου ήταν νοερὰ στό πλευρό τῶν εςε­ Τό 1947, ή Ἱταλία παραχώρησε στήν Ἑλλαδα τὰ Δωδεκανησαγερθεντων Ἑλλήνων. Ὁ τουρκικός τυπος σημείωνε επίσης ότι οἱ που εἶχε παρει τό 1912 από τὴν “Οθωμανική Αυτοκρατορία. ”ΗΤουρκοκυπριοι εἶχαν αποκλειστεῖ από τή διοίκηση τῶν μουσουλ­ Τουρκία δεν αντιταχθηκε, αν καὶ μιὰ μικρή τουρκική μειονότηταμανικῶν βακουφίων τής νήσου, ότι ”Αγγλος διευθυντής εἶχε διορι­ ζουσε σ” αυτα τὰ νησια. Τό 1947 ό συνολικός πληθυσμός τῶν Δω­στεῖ επικεφαλής του τουρκικου λυκείου καἰ ότι όλες οἱ υποθέσεις δεκανήσων ήταν 115.343. Εἶχε ελαχιστα αυξηθεῖ, μέσα σε μιὰ γε­τής κοινότητας ήταν υπό τόν ελεγχο τών Ἄγγλων. Ἡ καθημερινή νεα, εφόσον τό 1912 ὰριθμουσε τους 112.046 κατοίκους. Ἑκείνη τὴεφημερίδα τής Κωνσταντινουπόλεως, ΜἰΖΖη»ε£ εγραφε στἰς 27 χρονια, όταν οἱ Ἱταλοἰ εἶχαν καταλαβει τή Δωδεκανησο, κατοικου­Ὁκτωβρίου 1931: «Ἑπειδή οί περισσότεροι τῶν φυλετικών αδελ­ σαν ἐκεῖ 6,1% Τουρκοι και 91,7% Έλληνες. Ἀλλὰ οἱ Τουρκοι ήτανφῶν μας περιμενουν τήν ευκαιρία νὰ μεταναστεύσουν στὴν πατρί­ ουσιαστικα συγκεντρωμένοι στή μεγαλύτερη απο τις νήσους, τηδα, μπορουμε νὰ θεωρήσουμε τους Τουρκοκύπριους σαν ύποιμή­ Ρόδο (10.8% εναντι 83,8% Ἑλλήνων) και στήν τρίτη κατὰ σειρὰφιους Τούρκους πολίτες. Αυτός εἶναι ό λόγος για τόν ὁποῖο τὰ αἱ­ μεγεθους, τή νήσο Κῶ (12,2% εναντι 87,8% Ἑλλήνων). Τὰ ποσο­ματη ρὰ γεγονότα που διαδραματίζονται στήν Κύπρο εἶχαν ανταπό­ στὰ αυτὰ τὰ εἶχε δώσει ό Βενιζελος στό συνεδριο τής Λωζαννης κα­κριση στὶς καρδιες μας».

. τὰ τή συνεδρίαση τής 25ης Νοεμβρίου 1922 καἰ δεν εἶχαν αμφισβη­Μή μπορώντας οἱ “Άγγλοι νὰ καταφύγουν, όπως τό 1919­1920, τηθεῖ από τόν Τουρκο αντιπρόσωπο, τόν Ἱσμετ Ἱνονού. (Βοσπ­στήν αντίθεση τῶν Τουρκοκυπρίων στίς διεκδικήσεις τής ελληνι­ κιεπτε αιρίοπιατἰααεε. Οοπχἔκεποε είε Ἑααεαπκε ­ Ἑίντο ιειιηε ­κής κοινότητας, παρουσίασαν τὸ επιχείρημα που τους εδινε ή γαλ­ · ενθ' άν., τόμος πρῶτος, σ. 80).λοαγγλικὴ σύμβαση του 1920, ή όποία όριζε ότι ή συγκαταθεση τής Παρ” όλα αυτα, μετὰ τήν παραχώρηση τής Δωδεκανήσου στήνΓαλλίας ήταν απαραίτητη για τήν εκχώρηση τής νήσου. "Αλλα ή Ἑλλαδα τό 1947, ή "Αγκυρα παρατήρησε ότι εφεξής, ή αλυσίδαγαλλική κυβερνηση πληροφόρησε. τόν Νοέμβριο του 1931, τήν ελ­ τῶν νήσων που ἔκλεινε όλη τή δυτική της ακτή, ανήκε στήν ἴδια200

201

Δύναμη· ότι συνεπῶς, έαν μὲ τὴ σειρα της ὴ Κύπρος γινόταν ἑλλη­ στὴ, αξιωματικου του ἑλληνικου στρατου αλλα κυπριακης καταγω­νικὴ, ὴ Τουρκία θα βρισκόταν περικυκλωμένη από μία καί μόνον Υηἑ. του συνταγματαρχη Γεωργίου Γρίβα.χωρα καί ότι μετα τὴν Κωνσταντινούπολη καί τὴ Σμύρνη, τα λιμα­ Ἡ τουρκικὴ αβασίλευτη Δημοκρατία, ὴ ὁποία έχει εγκαταλείψεινια τῆς Μερσίνης καί της Άλεξανδρέττας θα έχαναν ένα μεγαλο μέ­ τὴν πολιτικὴ ούδετερισμου ­ ὴδη πρίν από τὴν έπίσημη χρησιμο­ρος της στρατηγικης τους αξίας. Μπροστα λοιπόν στό ενδεχόμενο ποίηση της λέξεως αὐτῆς _ του ἱδρυτῆ της, καί ὴ ὁποία έχει διαλέ­αύτό καί στίς νέες προσπαθειες έξασφαλίσεως της ἑνωσεως μὲ τὴν ξει να προσδεθεί στό αρμα της αμερικανικῆς δυναμεως, γίνεται ὁΈλλαδα, κατόπιν πιεστικῶν είσηγὴσεων του προξένου της στὴ στερεότερος στρατιωτικός κρίκος του ΝΑΤΟ στὴν 'Ανατολικὴ Με­Λευκωσία τό 1944­1945, του Οτ1τεη Τείιείη Οϋιταεο, ὴ “Αγκυρα σόγειο καί έννοεί, σε ανταλλαγμα για τίς ύπη ρεσίες της, να αποκτὴ­ανέκοψε τὴ μεταναστευση των Τουρκοκυπρίων στὴν Τουρκία. ”Ἡ­ σει τὴν αμερικανικὴ εύνοια σε ἑνδεχόμενη κυπριακὴ διένεξη. Τέ­δη από τό 1945. καταβλὴθηκε προσπαθεια να αναξωογονηθεί ὴ λος, οί "Ηνωμένες Πολιτείες πού δὲν αἰσθανονται καμια ἰδιαίτερητουρκικὴ κοινότητα τὴς νὴσου. συμπαθεια για τὴν παραδοσιακὴ αποικιοκρατία, καί πού πανε να

"Οταν στίς 18 'Οκτωβρίου 1950 ὁ Μακαριος Γ' εκλέγεται αρχιε­ ύποσκελίσουν τὴν Άγγλία στὴν ανατολικὴ λεκανη της Μεσογείου,πίσκοπος στα 37 του χρόνια, ὴ πολύ δυνατὴ αύτὴ προσωπικότητα θεωρούν πως ὴ προσαρτηση της Κύπρου από τὴν Ἑλλαδα, μέλος τουβρίσκεται αντιμέτωπη μὲ μια κατασταση πού περικλείει ὴδη όλα τα ΝΑΤΟ, δεν μπορεί παρα να εύνοὴσει τὴν αμερικανικὴ παρουσίαστοιχεία τῆς αποφασιστικης αναμετρὴσεως του 1955: τό τσιμέντο στὴν περιοχὴ έαν δὲν ύπηρχε κίνδυνος ­ όπως ίσχυρίξεται ὴτης έλληνοτουρκικῆς φιλίας έχει ραγίσει καί ὴ τουρκικὴ κοινότητα Τουρκία ­ να προκαλέσει τὴν ἐξασθένιση τῆς Συμμαχίας με μιατης νὴσου συσπειρὼνεται αποφασισμένη να αντισταθεί στὴν ένω­ ὲλληνοτουρκικὴ διένεξη. Ἡ Ούασιγκτον προσπαθεί λοιπόν, μέσωση. 'Η ἑλληνικὴ κοινότητα ὀργισμένη από τόσα χρόνια ακαρπων του ΝΑΤΟ, να παίξει ρόλο διαιτητὴ αλλα ὴ πλαστιγγα βαραίνει συ­προσπαθειῶν, κατα τα ὁποῖα ὴ Άθηνα όχι μόνον δὲν τὴν ὼθουσε χνα ὑπὲρ τῆς Άγγλίας, λόγω του βαρους της τουρκικης στασεωςστόν αγωνα αλλα αντιθέτως τῆς ἐγκωμίαξε τόν αγγλικό πολιτισμό ” ποὺ τὴν ωφελεί.καί τὴν ὑπομονὴ, γνὼρισμα τῶν τξέντελμαν, έχει αποφασίσει να Θα χρειαστεί ὴ συνεκτικότητα του ανταρτοπόλεμου τῶν Ἑλλη­δρασει μόνη της με παραδειγμα τούς αλλους αποικισμένους λαούς. νοκυπρίων κατα τῆς αγγλικὴς κατοχης, που αναπτύχθηκε ὑπό τὴνἩ Μεγαλη Βρετανία έχει παιμει να εἶναι μεγαλη δύναμη καί βλέ­ ὴγεσία του Διγενη _ ψευδώνυμο του Γρίβα _ από τό 1955, γιαποντας τὴν αυτοκρατορία της να γκρεμίξεται απ° όλες τίς πλευρές, να καταληξουμε τόν Φεβρουαριο του 1959 μὲ τίς συμφωνίες τὴςείδικα στὴν Αίγυπτο καί τὴ Μέση Ἀνατολὴ, επιμένει να κρατα τὴν Ζυρίχης καί του Λονδίνου καί μέ τὴ συγκαταθεση όλων τῶν ένδια­Κύπρο σαν ένα από τα τελευταία της στρατηγικα σημεία. “Η Ἑλλα­ φερομένων μερῶν, στὴ δημιουργία ανεξαρτητης Δημοκρατίας τηςδα, ὴ ὁποία έχει παιμει να ύπαγεται στὴν "Αγγλία καί έχει περασει Κύπρου. Τό σχῆμα αύτό παραμερίξει τίς δύο ακραίες λύσεις, τὴνύπό τὴν κηδεμονία των Ἡνωμένων Πολιτειῶν, δὲν φοβαται πλέον ένωση καί τό τακσίμ (δηλαδὴ τὴ διχοτόμηση της νὴσου μεταξύ Ἑλ­μὴπως δυσαρεστὴσει τὴν παλαια της προστατιδα καί επιπλέον δεν λαδος καί Τουρκίας που απαιτουσαν οί Τούρκοι) καί αφηνει δύοέχει αλλες πρωτεύουσες εθνικές διεκδικὴσεις να ἱκανοποιὴσει όπως στρατιωτικές βασεις ύπό αγγλικὴ κυριαρχία.τό 1919 (κατοχὴ τὴς δυτικὴς Μικρασίας), τό 1930 (ἑλληνοτουρκι­ Ήδη από τό 1954, κατα τίς προετοιμασίες για τὴν πυροδότησηκὴ συνομοσπονδία) ὴ τό 1947 (απόκτηση της Δωδεκανὴσου). Ἡ α­ του ανταρτοπόλεμου, τό ξὴτημα της Κύπρου εἶχε παρει διεθνείςνοδος στὴν ἐξουσία, τό 1952, του στραταρχη Παπαγου δημιουργεί διαστασεις με τὴν προσφυγὴ στα “Ηνωμένα Έθνη που εἶχε αποφα­εύνοϊκό κλίμα για τίς προετοιμασίες ἐξεγέρσεως ένός δεξιού έθνικι­ σίσει ὴ κυβέρνηση Παπαγου καί ὴ ὁποία εἶχε αξιώσει για τό λαό

της νὴσου τό δικαίωμα της αύτοδιαθέσεως. Ἡ γενικὴ συνέλευση

ΖΟΖ ΖΟ3

ανταρτοπολεμος, ἐπὶ 511.000 κατοίκων, οί Έλληνες ἦταν το 80,2%των Ήνωμένων Έθνῶν εἶχε αποφασίσει να εγγραφεί τὴν ύποθεση καὶ οἱ Τουοκοι μόνο το ε17¦9%·στὴν ὴμερησία διαταξη της. Κατοπιν αύτου και μέχρι τὴν ύπογρα­ Παίρνονταο ὑπὸψη αὐτοὺς τοὐο φὸβουςν Ἐὸ σύνταγμα Έης Δημο­φὴ τῶ συμφωνιών το 1959, ὴ Έλλαδα προσέφευγε καθε χρονο στα κρατίας της Κύπρου δεν ἦταν βασισμένο πανω στὴν αὺστηρὴ”ΗνωμέναΈθνη, ἐνῶ ὴ Μεγαλη Βρετανία αντεπιτέθηκε το 1956 κα­ ἐφαρμονὴ της ἀρχῆο της πλειοψηφίας καὶ ,της διανομηο Έηο ἑοοοΤαθὲϊονωἑ καὶ αὐτὴ μἴτηση στο νοοφοῖο του νενικοο νοομμστἑοκδ σίας αναλογικα μὲ τον αριθμο του πληθυσμου της καθε κοινοτητας.Τοῦ Ο­Η­Ε­› ἡ οποία Κοΐἠννϋλλε «τὴν οποστὴοιξη ποὺ ἡ Ἑλλοοο Έτσι ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας ποὺ έπρεπε ύποχρεωτικα ναἔδινε στὴν Τθομοκομτἰα Τηἐ Κοπροον· εἶναι Τούρκος εἶχε το δικαίωμα τῆς αρνησικυρίας καὶ το ποσοστο

Ἡ οίιμιοοονίο της Δημοκρατίας τῆο Κοπροο χάρη στὶς συμφσν τῶν Τούρκων στὴν κυβέρνηση, τὴ Βουλὴ καὶ τὴ Διοίκηση ἦταννίεἔ του 1959 οο μποοοοσο νο εἶχε σημάνει Ἐο τέλος του κυπριακου 30% καὶ στο στρατο 40%. Άλλα για να μπορέσει να δουλέψει απο­ἔητὴμοῖοο· Ποονμοτμ 9Αθἠνο κοἰ νΑνκοοσ ἦσαν ἱκανοποιημἐνεο τελεσματικα ἕνα σύστημα ποὺ υποχρέωνε καθε κατοχο σημαντικηςαπο τὴ διευθέτηση αὐτὴ, ποὺ φανταζονταν πως θα ἦταν διαρκείας. θοοοωο νο ἔχει βοηθο μολοο Έηο ολλοο κοινοοηνοον οποοπο νο οποοΤο μεγάλο ποοβλημο ποο εἶχε ποοοοσιοστοῖ ἦων νὰ δώσουν ἕνα χει εμπιστοσύνη μεταξὺ τῶν δύο κοινοτὴτων. Χωρίς αύτὴν τὴν ἐμ­αἴσθημα εμπιστοσύνης στοὺς Τουρκοκύπριους στίς σχέσεις τους με πνοτοοονο ἡ Δομοκοοτίο τηο Κοποοο δὲν μποοουοο νο κυβερνη­τοὺς Έλληνες αδελφούς τους. Παρουσίαζαν ίδίως το κρητικο θοῖ.

προηγούμενο για να δικαιολογὴσουν τὴν έλλειψη ἐμπιστοσύνης ­Η Κοποοο θὰ μποοουοε νο εἶχε νίνοι μετὰ το 19609 το ἐονοοτοποὺ αίσθανονταν. Πραγματι, ο Βενιζέλος στο Παρίσι εἶχε δηλὼσει βιο Τῆς ὲλληνοῖουρκικῇς σύνομοσπονδίας ποὺ θα συμπεριλαμβανεστἰς 4 Φεβρουαρίου 1919 ενωπιον του Συμβουλίου τῶν Δέκα τὴς ολοκληρη τὴν ­Ελλάδο κοἰ Έὴν Τοοοκίοο οὑτῆο τηο οονομοοπον_

Σμνο1μσκοΨοω9 τηἔ Εἰοὴνηο: «Ύπηοξο πανσοο τοχεἰα αὔξηση του δίας ποὺ δεν εἶχαν κατορθὼσει να πραγματοποιὴσουν μεταξὺ τῶνελληνικού πληθυσμού ένω ο τουρκικος πληθυσμος συνεχῶς έμειω­ οοο πονκοομἱων πολἐμοον. ­Ο Κοοιοο οποοθονοο τηο νἑοο οοτῆο ο­νετο... Έτσι έγινε π.χ. στὴν Κύπρο... μεσα σε 40 χρονια, ὁ ἑλληνι­ ποωχίας υπῆρξε ὁ Μακαριος, ο ὁποῖος οίκειοθελῶς ύπονομευσεκος πληθυσμος σχεδον διπλασιασθηκε ἐνῶ κατα τὴν ἴδια περίοδο, ὁ οὴν ποοοποθοιο οοῖὴ μὲ Έὴ βοἠθοιο Έου κοποιοκου κομμοονιοοκουΤουβκικοἑ πλλιοοσμοἔ πολο λἱνο οοξὴοηκε· Το ἴο1ο> στον Κρὴτητ κομματσς. Έχοντας ύποψη του τὴ μελλοντικὴ αὺτὴ ὺπονομευση, οτὸ 18303 ὅταν ἔνινε ἡ πρὼῖίι ἀπονοοοίλ 7ο·οοο μοοσοολμονοι κσἱ αρχιεπίσκοπος εἶχε τελικα δεχτεῖ να ὺπογραψει τὶς συμφωνίες του70.000 Ἑλλλινεἑ ἑμεΐμίιοησμν­ Οἱ οοο ἐονοτητεο ἦσαν ἴσεο· Το 1959 μὲ το σκοπο να τὶς αναθεωρησει τὴ στιγμὴ ποὺ θα αίσθανοταν1881, μετα απο πενὴντα χρονια, ο πληθυσμος αριθμούσε 207.000 πὼο εἶχε ἀποκτἠοει πεοιοοοτοοη οονομη·Έλληνες καὶ 72.000 Τούρκους... Ὁ ελληνικος πληθυσμος, το Το οτι ο Βοετονοο ὔποῖοο οομοοτὴο οτὴν Κύπρο το 19635 ο 8ο1900, ανὴρχετο στοὺς 273.000 καἰ το 1910 στοὺς 330.000 ένῶ κα­ Αοοοῖ (Ποοοοη ἔοτηοο πονίοο οτον Μοκοοιο οπωο οπονοοῖ οτα τὴν ἴδια περίοδο ο τουρκικος πληθυσμος εἶχε μειωθεῖ λογω της Ἑλλονοο οιπλωμοτηο Δοοἠτοοο Μπίτοιοο οτο βιβλίο τοομεταναστεύσεως. Το ἴδιο ακριβῶς εἶχε συμβεῖ στὴν Μυτιλὴνη, τὴν οποῶχνοντοο τον νὰ ὲκοηλωθοῖ νιο νο φέρει οο οῇοο τἰο οοο κοινο­Χίο, τὴν Σαμο. Τα γεγονοτα αύτα απεδείκνυαν σαφως τὴν ζωτικο­ τηῖεοο οὲν ἀφοιοοῖ ουοιοοοκο οπο Έον οοχιοπίοκοπο ποὺ φημι­τίιτμ καὶ τὴν οοομη τοο ολληνοςοο στοιχείοσ σὲ σχέση μὲ σο οθωμσ" ζοταν αλλωστε για το πολιτικο μυαλο του _ τὴν εύθύνη για τὴννικο στοιχεῖο». (Δημ. Κιτσίκης, Ρκοραἔαπαε ετ ρκεεείοπε επ ροἰἰ­ προκληση προς τὴν τουρκικὴ κοινοτητα ποὺ αποτελούσαν οί 13ἴἰαμθ ἶῃΐθἴμαἴἶομίμθι ένο, άν­› σ­ 64 σημ­ 2)· “Α9 ποοσθοσουμε πὼο προτασεις του ποὺ ἐνεχειρίσθηκαν στον Τουρκοκύπριο αντιπροε­στὴν Κύπρο, στο τέλος του 18ου αίὼνα, οἱ Έλληνες ἦταν ελαχιστα δρο Δρα ΡεΖἰΙ Κϋςίμκ, στἰἐ 30 Νϋεμβθἰομ 1963­ Ἡ ὰπλὴ ἀνοννωσηπερισσοτεροι απο τοὺς Τούρκους. Το 1954 ομως, οταν ξέσπασε ο

. 205204

του μνημονίου αύτου αρκεῖ γιὰ νὰ συλλαβει κανείς τὸ μέγεθος της νὴοοοἔ Σοϋλἑλλεἐ του Ἱνοτκου ῶκεονου άπο τοοο Ἄγγλοοἑ _ νοπροκλὴσεως, διότι ἦταν ἐμφανές πως ἦταν αδύνατον να τὸ δεχτεί, μὴν εἶχε αίσθανθεῖ τὴν ταπείνωση του αποικισμένου, τὴν αποστρο­ἔστω καί μερικῶς, ὴ τουρκοκυπριακὴ κοινότητα. 'Ιδού μερικα απο φὴ γιο τον Φράγκο ποο κάθε ρολοι; του ἀνατόλικοὔ κόμματος σ°τα 13 αύτα σημεῖα του μνημονίου: αύτὴ τὴν περιοχὴ φέρει μέσα του από τὸ Μεσαίωνα. Παρὰ τὴν πολύ

‹‹1. Τό δικαίωμα τὴς αρνησικυρίας του [Ἑλληνος] προέδρου καὶ δυτικὴ εμφανιση του μπροστα στοὺς ξένους πού ἐπίτηδες τὴν ύπε­του [Τούρκου] αντιπροέδρου της Δημοκρατίας να καταργηθη. ­¬ ρέβαλλε (‹‹πεῖτε με Μακ» εἶχε δηλωσει στὸν “Αμερικανό πρόςενο3. Ὁ Έλλην πρόεδρος τὴς Βουλὴς των 'Αντιπροσώπων καὶ ό στὴ Λευκωσία τό 1950, κατα τὴ μαρτυρία του προσωπικού ὴμερο­Τουρκος αντιπρόεδρος να ὲκλέγωνται από το σύνολο τῶν βουλευ­ λογίου του Ο. Ι.. 8υΙΖοετςετ, ἕνα' αν., σ. 511) καὶ που απέκτησε στὰτων καὶ όχι όπως μέχρι τωρα ό πρόεδρος από τοὺς Έλληνας βου­ χρόνια τῶν πανεπιστημιακών του σπουδῶν στίς Ἡνωμένες Πολι­λευτὰς καἰ ὁ αντιπρόεδρος από τούς Τούρκους βουλευτας. _ 5. 1 τεῖες καί κατόπιν χαρη στὶς πολλές του ἑπαφές μὲ τούς Δυτικούς,ἦ­Νὰ καταργηθούν οἱ συνταγματικές διαταξεις πού προβλέπουν χω­ ταν χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τῆς ἑνδιαμεσης περιοχης. Τοριστὲς πλειοψηφίες για τὴν έπιιμὴφιση νόμων από τὴν Βουλη. ­ 6. επίθετο «βυζαντινός» που επανειλημμένα χρησιμοποιούσαν οί δη­Νὰ ιςαταργηθη ἡ σηνταγματῃςὴ διάταξη περὶ χωρισχῶν Δἠμων_ ­_ μθσὶθγρἀφθί γίὸ. νὰ χϋ.βΟ.ΚἘηρίΟ'ΟὉν Ἐὴν πθλίῖὶκἠ 'ΓΟὉ ὡς Κίλἰ 'τὴν7. Να ἑνοποιηθὴ τὸ σύστημα απονομῆς Δικαιοσύνηῃς. ­ ΙΟ. Τὸ πο­ προοωπτκοτὴτἀ τοοι του πὴγοτνε πράγματι θορρἀοτα­ Ἀλλὰ ἐπρο­σοστὸ συμμετοχῆς τῶνἙλλὴνων καί Τούρκων Κυπρίων στὴν σύν­ κρττο γτὰ Βοἔοτνττνο (ὴ Ὁθωμονὐ) της ἔνδοξης ἐποχῆς.θεση τῶν Δημοσίων Ύπηρεσιῶν καί τῶν Δυναμεων Άσφαλείας καὶ Το Ι952ι ορο λροντο μετὰ τὴν ἐκλογὴ τον οτο ἀνῶτοτο ἀἔίτρροτ"Αμύνης της Δημοκρατίας να καθορισθη συμφωνα μέ τὴν αναλογία τὴἑ Ἑκκλὴοτοἐ τὴο Κύπρον­ θὲλὴορ νὰ ἐγκοττντἀοοτ ἑποφὲἐ μὲ τοντου αριθμητικου ποσοστού τῶν Ἑλλὴνων καὶ Τούρκων Κυπρίων». Τρίτο Κοοροι τοἔτδεροντοἑ οτἰο ἀροβτκὲἐ Χῶροἑι οτὴν Αἴγρπτο¬ τὴ(Δημ. Μπίτσιος ­¬ Κριιπμες ὥρες ­¬ Άθὴνα, Ἑστία, 1974, σσ, Συρία και τό Λίβανο, γιὰ να έξηγὴσει τὴν κυπριακὴ θέση καί να237­238)_ βρεί ύποστὴριξη. Έκτοτε· ό αραβικός νασερισμός θα βρεθεί παντα

Οί προτασεις αύτές όχι μόνον ανέτρεπαν τίς συμφωνίες του στὸ πλευρό του. 'Ανέπτυξε τίς σχέσεις του μὲ τὸν μὴ δυτικό κόσμο1959, αλλα καθαιρουσαν ούσιαστικα καἰ τὴν ὀμοσπονδιακὴ ύφὴ οτο Ἡνωμὲνο Έθνὴ το 1952 _ 1954 κατ κοτοπτν ὼτἐ ποροτὴρὴτὴἐτου κυπριακού κρατους. στὸ Μπαντούγκ το 1955 , στο Καιρο δίπλα στον Νασερ τὸν 'Ιούνιο

Οἱ λόγοι τὴς Σοβιετικῆς Ἑνωσεως (καὶ συνεπῶς καί του ΑΚΕΛ) 1958ι το Ι961·1962 ῶἑ μἑλοο τὴἑ βρρτοντκὴἑ Κοτνοπολττεἰρτἑνα μὴ θέλουν τὴν έλληνοτουρκικὴ συνομοσπονδία πού θα τὴς ἔ­ (Οοοτοτοοννοοπὴ) κοἰ οτἰο οονοτοοκἑννρτο τῶν Άοεομεοτωνι οπτρἐφραζε τό δρόμο πρός τὴ Μεσόγειο, όσο καιρό αύτὲς οἱ δύο χῶρες οτὴ Γτοογκοολρτβτο το 1961 κοἰ τὴν Αἴγοπτο το 1964­θα συνέχιζαν να συμμετέχουν στὸ ΝΑΤΟ, εἶναι σαφεῖς. 'Εξίσου σα­ ωολοἑ οτὐτὲἐ οἱ ἑποττρἐτὲ τοο μὲ τον Τρίτο Κοομο απο το 1952, τονφεῖς εἶναι καἰ οί λόγοι πού ὼθουσαν τἰς Ἡνωμένες Πολιτείες να εὔ­ · βοὴθὴοον νὰ λοροξοτ οοδετερτοττκὴ γρορρὴ­ Άρνὴθὴκε νὰ πο ρειχονται τὴν ένωση αὐτὴ. Όμως στὸ χῶρο τῶν είκασιῶν παραμένει ὴ ρὲροἐ οτο ΝΑΤΟ› πλὴοἰοοε τὴ Μοολοτ κατ ρπογρολνρ ροἔἰ τὴ§› οττἐδιαλεύκανση του πραγματικού κινὴτρου της στασεως του αρχιεπι­ Ι 30 Σεπτεμβρίου 1964­ συμφωνία μὲ τὴν οποία ὴ Σοβτεττκὴ Ἑνωοὴσκὀποιχ ύποσχόταν στὴν Κύπρο «πρακτικα μέτρα βοηθείας με σκοπο τὴ

Ὁ Μακαριος, κληρονόμος έκκλησιαστικου θρόνου πού ανακη­ οτοφολοἔὴ τὴἑ ἐλενθερίαἑ τὴο κατ τὴἑ ἐραφτκὴἑ τὴἐ ἀκοροτοτὴτοἐν­ρύχθηκε ανεξαρτητος ὴδη από τὸν 5ο αἰῶνα καί που εἶχε μαλιστα Ὁ προοωπτκοἐ τοο γτοττροῷ Βοοοἐ Λροοορτοὴοι ὴγὲτὴο του κομ·λαβει τίς τιμητικές διακρίσεις πού έπιφυλασσονταν στούς βασιλείς μοττοο ΕΔΕΚ κοτ προοοροἐ γτο τὴν Κύπρο του Κτνἠροτο€ Ἀψροαττου Βυζαντίου, δὲν ἦταν δυνατον ­ ἱδίως μετὰ την έςορία του στίς σταττκης Άλλὴλεγγὐαε καὶ του Κυπρό­ Άραβικου Συνδέσμου. ὴταν ὁ

Ζθό9 ΖΟἸ

κύριος μεσολαβητὴς του με τους αδεσμευτους του Τρίτου Κόσμου ­

από τὴ μια πλευρα, με τὸ κυπριακό κομμουνιστικό κόμμα από τὴν ΠΙ· ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΚΕΜΑΛΙΣΜΟἄλλην ›:τοΝ ΜεΝτει>ε›:ιΣΜο

Ὁ γενικός γραμματεας του ΑΚΕΛ, ό Ἑςεκίας Παπαϊωαννου,λεγε πως θεωρούσε τὸν Μακαριο συντηρητικό, ανθρωπο τὴς δεξιᾶςστὴν ἐσωτερικὴ του πολιτικὴ, αλλα πως τὸ κόμμα του τὸν ύποστὴ­ριζε λόγω τὴς ούδετεριστικῆς του ἑξωτερικὴς πολιτικῆς. ”Οσο γιατον Μακαριο, αύτὸς εἶχε εμπιστοσύνη στὸ ποίμνιό του. Χαμογε­λουσε όταν του μιλούσε κανείς για κομμουνιστικό κίνδυνο στὴν Ὁ θανατος του Ἀτατοὑρκ στὶς 10 Νοὴμβρἰον 19389 ανοιξε τὴνΚύπρο. Τό ποίμνιό του ιγὴφιςε τούς κομμουνιστὲς ἐπειδὴ τό ανεχό­ π8ρί0δ0 του κεμαλισμου χωρίς τόν Κεμαλ, του μετακεμαλισμου,ταν­ Τὴν ὴμἐοα ομωο ποὺ θὰ τοὺο ὺποχοἑωνο νο οιολἑξοὺν μεταξὺ πού διὴρκεσε μεχρι τἰς 19 Μαΐου 1950, ὀπότε τό Δημοκρατικό κόμ­

του δυτικοῦ κομμουνισμου καί τὴς ὀρθόδοξης ψυχῆς τους, πίστευε μα ττὴοε τὴν αολὴ› κατ εντνε ποωθοττοοονοο ο Άντναν Μεντεοείἐπως θα διαλεγαν τὴν όρθοδοζία. Έτσι ὁ καθενας από τους δύο ὴγε­ (Αὀυευ Μεηὸετεε). Στὴ θεωρία, τό 1950 δεν σημείωσε τό τελος τουνεο νομιζε πὼο χοηοιμοποιουοε τον αλλο νιὰ Τοὺο οκοποὺο Έοὺ. κεμαλισμου αφου κανενα νόμιμο κόμμα στὴν Τουρκία δεν μποροῦ­

Ὁ Μακαριος ὴθελε να εἶναι ό απόλυτος κύριος της νὴσον Έον_ σε να ανακηρυχθεῖ επίσημα αντικεμαλικό: είδαμε πως λίγο πρἰν από

Κατα γενικὴ ομολογία, οί συνεργατες του καὶ οἱ ύπουργοί του ἦταν Τό θάνατό του ὁ Άτατοὐρκ εἶχε παρει τα μετρα του, στὶς 5 Φε­

απλως εκτελεστες των αποφασεων του. "Η ούδετεριστικὴ πολιτικὴ βρουαρίου 1937, καί εἶχε περιλαβει τίς έξι βασίκὲἐ αολεο τον μεσακαί ὴ συνεχὴς προσφυγὴ στα Ἡνωμενα Έθνη του επετρειμαν να στο ἴοτο το Κείμενο του σοντανματοἑ τὴἑ τοοοτακὴἑ Άβαστλεοτὴεαποδεσμευθεῖ από τὸ δικαίωμα ελεγχου πού οἱ συμφωνίες του 1959 Δὴμοκοαττ᧛ ετστ ὥστε ντνοταν πλεον ανττσοντανματμτο να αντεεἶχαν δωσει στὶς εγγυὴτριες δυναμεις τὴς Δημοκρατίας της Κυ­ ταχθεῖ κανείς στον ρεπουμπλικανισμό, εθνικισμό, λαϊκισμό (ροριιΙἰ­ποοὺὺ οηλοοὴ οτὴν Άννλἱοη τὴν Τοὺοκίο κοὺτὺν Ἑλλοοο καὶ ποὺ ευιε), κρατικισμό (ότετἰειτιε), λαΐκευση (Ιεῖοἰετιτε) καί μεταρρυθμι­πεοιοοιζον τὴν ἀνεξοοτηοίο τηο. σμό. Μοναχα ὴ ερμηνεία των αρχων αὐτῶν ἦταν αποδεκτὴ με σκο­

Καἰ εδω εἶναι πού ερχεται στὸ νου ὴ δεύτερη υπόθεση: πραγματι, πο τὴν ττλὴοὴ κατανοὴσὴ τῶν εννοτῶν του Άτατοοοκ­ Ἐτττ τταοα­

όσο περισσότερο μελεταει κανείς τὴν προσωπικότητα του Μακα­ δείγματα ὴ εκτὴ αολὴ το ἰΠτσΙετΡ9Ιμ1τ μποοοοσε να εομὴνεοτετ εἴτεοίοὺθ Έοοο πεὺιοοοτεοο οὺοκολεὺεῖολ νὰ πνονἑψει πὼο κννουντον σαν «ἐπαναστατισμός» εἴτε σαν «μεταρρυθμισμός». (Παντως ίη1‹ι1ἔιρ

εἰλικρινα απο μια ούδετεριστικὴ ίδεολογία που τὸν ἐμπόδιζε να επι­ σὴματνετ οτζατὴ αλλανὴλ Φοστκα οτ μετοτοτταθετἐ οταλεναν τὴ οεο­θυμεῖ τὴν ενωση ὴ τὴν ἑλληνοτουρκικὴ συνομοσπονδία, εφόσον τεοὴ εομὴνετα­“Αθηνα καὶ “Αγκυρα παρεμεναν ύπόδουλοι των συμφερόντων τὴς ,Ετοαμε ττὼο ο Κεμαλ παντοτε εἶχε βαστστετ τταντο στοοε νεωτερι­Ούασιγκτον. Δεν κατορθωνει κανείς να πεισθεί πως ό Μακα ριος ἔ­ στεἑ ανατολτστεο τταοα τὴοοτμαστμτὴ εντονα ποο εἶχαν οτ ξενοτ ντα

κρυβε μεσα του ενα ὀποιοδὴποτε ίδανικό. τΗταν πραγματι ενας δεύ­ αοτον κατ ποο οοετλοταν στὴν ττολτττκὴ τοο ποοσενντσὴ ττοοἑ ττο

τερος Βενιζελος ό ὁποῖος ὅμως δεν εἶχε πετύχει ν' αφὴσει τὸ νησί οοτμεεἑ οοναμετσ κατ τοττοο στον εκσονλοοντσμο τὴο λῶοαε τοο κα°Έοὺ ννὰ Έὴ οτἑννη τῶν Ἀθηνῶν; Οὺοιοοτὺςὺ ολο καὶ περισσοτερο τα τα δυτικα πρότυπα. Στό Λονδίνο καί τό Παρίσι δεν καταλαβαι­δινε τὴν εντυπωση πως σκοπός ὴταν ό εαυτός του καὶ πως τίς τερα­ ναν τον νκεκαλττμτο οταχωοτσμο (με τον οττοτο σομφτονουσε κατ ο

στιες ἱκανότητες του να ἑλίσσεται τὶς σπαταλουσε στὴν απόκτηση Ἀτατοοοκ) μεταἔο οοττκοῦ ολτκοο πολτττσμοο _” αοτοο του μαν­τὴς εξουσίας για χαρη της εξουσίας και μόνο δύα πού ό Τουρκος εἶχε συμφέρον να φερει _ καί τουρκικῆς πνευ­

ματικῆς κουλτούρας πού ὴ διατὴρησὴ της ἦταν ζωτικὴς σημασίας.208 ·

14 209

Ὁ θανατος τοῦ 'Ατατούρκ ἔδωσε τη δυνατοτητα στον ανατολι­ ονοοτμτἠ μοτοοοοθμτοτι μὲ τον οπολλοτοίοοοτι τῶν μονολτον πτημο·σμο των οπαδών του να εκφραστεί πιο καθαρα. "Οπως ἡ Γερμανία των ἑξοννολθτικο μονολο το 1945­ταα Γααλιελααα 11· τα 1914, ετσι κατ τη Γερμανία του Χίτλερ τα Εἶναι μέσα στα αλαμαα αὐτὸ αιε αιἔααπαατικαποιπσεωε τον και­1939 ἔπλεε στο μυστικισμο καί παρουσιαζοταν σαν ἑχθρὀς ἑνὸς , ντοντττοον μοτοτον ποο ὲπτθομοοοον οἱοτοοολοτ του ἱοοοτῆα ποο ποοτγαλλοαγγλικου παρακμασμενου δυτικου φιλελευθερισμοῦ. Καί ο­ πετ νο Κοτολοβοτ κονομἑ τοοἑ λονοοἑ οἱοθοτἠοοοοἐ του ἔπτοπτοο φο­πως οἱ Ἑνωτικοί στἰς παραμονὲς του πρωτου παγκοσμίου πολέμου, οοο ἐπί τηἐ ποοτοοοἰοῶ οττἔ 11 Νοομβοτοο 1942­ Ποονμοτμ το νοτ­ἔτσι καί οί κεμαλικοί ἱδεολογικοί τους αδελφοί εἶχαν καποια συμπα­ Ζιίτ νεκἔἰαἰ οῖλε σκοπο νο ὑποοοοπτοοτ το λοο κοτο τῶν ποοοοοπο­θεια για το Βερολίνο. Ἡ καθημερινη ἐφημερίδα του καθεστώτος πτον οοτοον ποο ἐπτοφολουντον οπο τον πονκοομτο πολομο ντο νοπού διαβαζοταν το περισσοτερο στην Τουρκία, ἡ Τζουμχουριὲτ πλοοττοοον οὲ βοοοἐ τοο· οτ Κοτοοτ θολτιοον αοτοἐ ο οοοτολτομοἑ(()ιι1τ111ι1τίγετ) ἦταν γερμανοφιλη. Διευθυνοταν απο τον ανατολιστὴ νο ποοοτ φοοτοτμτἠ οπολοωοτι κατ τι ἐφοομονὴ τοο νο νἰνοτ μοοο οἐΥιιοιιε Ναοί (Α1›ε1ιοὲΙι1) που ὁ Έλληνας συναδελφὸς του Ἀθανα­ μτο οτμοοφοτοο φολτττομοο­σιαδης ­ Νοβας χαρακτήριζε είρωνικα τὸ 19263 ὅπως εἴπαμε ἦδης Για τούς ίδιους λογους πού συνανταμε καί στην “Ελλαδα καίσαν τον «φανατικοτερο κὴρυκα του ξεπεσμου της Εύρωπης καί της οτὴν Κοποοα ο οτοθντοττποἐ οοοτολτομοἐ (οοοταλοτιμοκοοτἰο ἢφρεσκαδας της Ἀνατολης». 'Ο Γιουνοὑς Ναντί ἦταν ὲνωτικος βου­ 1 Κομμοοντομοἐλ δὲν μποοοοοο νο ολο οτοοοὲἑ βοοετἑ­ Χωοτἐ οπβτο·λευτὴς (κατοπιν δε κεμαλικος βουλευτὴς) απο το 1912, εἶχε διευθύ­ μτιλοντοτι τηἐ λὼοοἔ οὲν οποολοτ ὲονοτμτο τοἔτι­ Βοβομοα ποτο τὴνει ἑνωτικες εφημερίδες σαν την Ιἰιππεἰἰ (1910), Ταενἰκἰ Ε/λιῖκ οτοοποτο τηἐ Άβοοίλοοττιἐα τἶ τοξο οοτο ονοπτολθτικο ολλο οκομτι(1914), ικααι ααα (1918) και ηταν σύμβολα της ιαεαλογικηα αανε­ ἶ καί αὴμεμα παραμένει αλινααλποὴε­ Χαμἰε να λαβανμε υπανιι ταὐεχειας των δύο καθεστὼτων. γ αγροτικούς ἐργατες καί τοὺς ὲργατες τῶν πολύ μικρῶν οίκογενεια­

'Όπως καί στον ὲξωτερικο τομεα οπου ὁ αντιδυτικισμος αύξηθη­ ξ κῶν επιχειρήσεων, το 1923 δὲν ύπηρχαν πανω απο 3Ο.θΟΟ το πολύκε, ἔτσι καί στα ὲσωτερικα οί διαδοχοι του Κεμαλ πῆραν περισσοτε­ 4 πολο βτομτιλοντκοἰ ἐονοτοτἐ οη ολη τὴ λὡοο­ Το 19481 ο οοτθμοτἐ οὐ·ρο ριζοσπαστικα οἰκονσμικα καί κοινωνικα μέτρα Συνεπῶς ἡ ἐξα­ τος εἶχε δεκαπλασιαστεῖ: εἶχε φτασει τἰς 3ΟΟ.ΟΟΟ. Το 1953 ύπῆρχανφανιση του ἱδρυτη εἶχε σαν αποτελεσμα τὴν εφαρμογη ενος κεμαλι­ 1 800­000 ὲονοτεἐ βτομτιλονίοἐ (οπο αοτοοἐ οἱ 150­000 ἦτον οονοτ­σμου πιο ακραίου, πού δυναμωσε την αντίθεση τῶν νεοπλουτων κολτομονοτλ οἱ οποῖοτ μὲ το μολτι τῶν οἰκονονετῶν τοοἐ οοτθμουοονπού ἦταν συνδεδεμένοι μὲ τα δυτικα συμφεροντα. Αύτοί οί κύκλοι το 381 ἑποτομμοοτο οτομο ἐπί οονολοο 23 ἑκοτομμοοίτον Κοτοἰτπέτυχαν τελικα, το 1950, να διώξουν απο την ἐξουσία το κεμαλικο«Ρεπουμπλικανικό Λαϊκο Κομμα», το ΟΗΡ.

κων περίπου (δηλαδη 15% το πολύ του πληθυσμου). Τα στατιστικαστοιχεῖα τοῦ Ὁργανισμου Οίκονομικης Συνεργασίας καί Ἀναπτύ­

Εἴδαμε πως ο Κεμαλ εἶχε παραμελὴσει τἰς κοινωνικὲς μεταρρυθ­ ἔοωἑ (Ο­ΕΕ­11) ἔοοτλνον πὼτἐ το 1968 ἐπί ἐνοολοο πλτιθοομουμίσεις. Έτσι ἡ λαϊκὴ ὲκπαίδευση πού ἐγκαινιαστηκε το 1932, μονο 13395­000 ποτοίκτονα 9­251­000 οολολουντον μὲ το νετοοντοα τοσας πὐλεια χαρη στοὺς αθἶκους τ0ϋ Λαου», ἔπρεπε να περιμενει ῶς 1 δασοκομία καί την αλιεία (7Ο% περίπου του συνολου), 2.Ο73.ΟΟΟ

το 1940 για να ὲξαπλωθεῖ καί στην ύπαιθρο χαρη στὴν αργοπορη­ 1 οολολουντον μὲ το βτομτιλονίο κοί τον οἰκοοομἠ (1­585­000 μὲ τομενη ίδρυση τῶν «Αἱθουσῶν του Λαου». 'Επίσης χρειαστηκε να πε­ βτομηλονἰο κοτ 488­000 μὲ τον οἱκοοομἠ) οτιλοοο 15% ποοτποο τουριμὲνει κανείς το θανατο του "Ατατούρκ για να αναπτυχθουν τα ,1 οονολοοα καί το οπολοτπο 15% (2­071­000) ἦταν ταἔτνομτιμονο«Ἱνστιτουτα του Χωριου» ποὺ αποτέλεσαν ἕνα απο τα καλύτερα οττλν ποττινοοτο τῶν αοπτιοεοτῶνν­ (Το 19ο8› το Τοοοπίο οοτθμοοοοπαραδείγματα τ0ὔ τουρκικοῦ ἐφευρετικου πνεύματος. Τελος, η 33.785.ΟΟΟ κατοίκους). Μια δεκαετία αργοτερα, το 1977,καί παντα

210

βασει τῶν στοιχείων του Ο.Ο.Σ.Α. το ποσοστο του ἐνεργου πληθυ­

211

σμου που ασχολουνταν με τη γεωργία, δασοκομία καί αλιεία εἶχε καί κατατρεχοντας τους αλυπητα, αλλα αν τό τουρκικό κομμουνι­μειωθεῖ στό 53,16% (καί αντιστοίχως τό 17,28% μὲ τη βιομηχανία στικό κόμμα εἶχε βαθιὲς ρίζες στὸ λαό δεν θα ἦταν δυνατό να ξερι­καί την οἰκοδομη ενω οί «υπηρεσίες» εἶχαν διογκωσει τό προσωπι­ ζωθεῖ.κό τους, διπλασιαζοντας το στὸ 30% περίπου). Για τίς αρχες του σοσιαλιστικου κινηματος, καί κατόπιν του κομ­

Δηλαδη η μείωση του αγροτικου δυναμικου που παρεμενε παρα μουνιστικου, στὴν Τουρκία εχουμε ἰδίως δυο μελετες που εκδόθη­ταυτα τό 197? απόλυτη πλειοψηφία, δὲν εἶχε επιτευχθεί πρὸς χαρη καν καί οί δυο τό 1967: μια διδακτὸρικη διατριβη του Πανεπιστη­της εργατικῆς ταξεως αλλα ίδίως πρὸς χαρη του μικροαστικου κό­ μίου της Άγκυρας που παρουσίασε ὀ Μοτο Τιιυςεγ με τίτλο Τατ­σμου τῶν <<ὐπηρεσιῶν››. Στίς ανεπτυγμενες χωρες η παρατηρουμενη ίτἰγεῖἰε ευ! αἰτυπίατ, Ι9θ8­1925 [‹‹Τα αριστερα ρευματα στην Τουρ­αυξηση των υπηρεσιων εἶναι αποτελεσμα της όμαλης μεταβασεως . κία, 1908­1925››], Άγκυρα, Βϋεί Υεγιυονί, καί μια εκδοση τηςαπό τη γεωργία (πρωτογενης τομεας) στη βιομηχανία ωευτερογε­ «Ηοονοτ Ιηετἰτυτἰοη ου ιλίετ, Κονο1ιιιἰου αυτί Ροεοε» που συνεγραψενης) καί από τη βιομηχανία στην προσφορα υπηρεσιῶν ίτριτογε­ ό (ὶεοτςε 3. Ηεττἰε με τίτλο Τἰιε Οτἰἔἰπε 0/ Οοκτιπακἰειιι ίπ Τατἄεγνης). Χαρακτηριστικό τῶν υπαναπτυκτων χωρων, όπως η Τουρκία (θιευίοτα, Οει111`οτιιἰε, Βτετιἴοτα Πυίνετείιν) που καί αυτη δεν ξεπερνακαι η Ἑλλαδα, εἶναι η απευθείας μεταβαση μεγαλου μερους του τό 1925, τό ετος που ό Κεμαλ εθεσε τό κόμμα ἐκτὸς νόμου. (Εἱδικό­ἐνεργου πληθυσμου από τη γεωργία στίς υπηρεσίες. Ἑπιπλεον καί τερα για ὅ,τι σχετίζεται με την ἱστορία της Σοσιαλιστικης Ἐργατι­αυτοί που κατατασσονταν στην κατηγορία των «εργατών» ἦταν κης Φεντερασιόν της Θεσσαλονικης, πρὶν από τό 1918, εχουμε τόὅπωἐ Καί στὴν Ἑλλάδα ­ κατα τό πλείστον μικρῶν ὲπιχειρησεων βιβλίο των (ὶεοτεεε Ηευρι καί Ρειιι1Πιιιυοι1ι, Οευταιιἰι Ϊιπρατατοκἰα­μιας υπαναπτυκτης οἱκονομίας καί συνεπῶς δεν μπορουσαν να ' ἑαπιἰα δοεγαἰἰει Ηακείτειἰει· [‹‹Τα σοσιαλιστικα κινηματα στηνσυγκριθουν από την αποψη της κοινωνικης συνειδησεως με τα εκα­ Ὁθωμανικη Αυτοκρατορία»], Κωνσταντινουπολη, (ὶὸΖ1ειη Υεγιη­τομμυρια των είδικευμενων ἐργατῶν των τεραστιων βιομηχανιῶν Ιετι, 1977).τῆἐ προηγμὲνίιἑ Δὐσῦϋυει 1 'Η ἱστορία του σ­οσιαλισμου καί του κομμουνισμου στην Τουρ­

Στην 'Ελλαδα (κατα την εθνικη αντίσταση κατα του κατακτητη) κία εἶναι είδικα ενδιαφέρουσα διότι, καλυτερα κι από την Έλλαδα,καί στην Κυπρο (χαρη στην υποστηριξη τῆς ανεξαρτητης πολιτι­ μας δείχνει τη δυτικιστικη υφη του μαρξισμου που δυσκολα ενσω­κης του Μακαρίου), τό κομμουνιστικό κόμμα εἶχε κατορθωσει, με Ν

­ ματωνεται στὶς κοινωνίες της ενδιαμεσης περιοχης. "Οπως καί στηντην προτεραιότητα που εδωσε στὸ εθνικό αἴσθη μα, να φερει κοντα Έλλαδα, ὁ κοινωνικός ριξοσπαστισμός στην Τουρκία δεν μπόρεσετου πολλους ὀπαδους που διαφορετικα δεν θα εἶχαν γίνει ποτε κομ­ 1 να γίνει κατανοητὸς από τὶς μαξες παρα υπό τη ρουσωιστικη μορφημουνιστες. Στην Τουρκία μια τετοια τακτικη ἦταν αδυνατη λόγω ` του. Ἑπίσης, για πρωτη φορα εμφανίστηκε στὸν μη δυτικό κόσμοτου κεμαλισμου που μονοπωλησε τόν εθνικισμό. Ἀκόμη πιό σοβα­ ενα επαναστατικό καθεστως που ίἰσχυριξόταν πως ἦταν εξίσουρὸ για τους Τουρκους κομμουνιστες ἦταν τό γεγονός πως από αίῶ­1 προοδευτικό όπως καί τό μαρξιστικό καθεστως αλλα που απερριπτενες η Ρωσία ἦταν ὁ γείτονας, ό πιό επικίνδυνος, που ὀνειρευόταν τη την κομμουνιστικη ὁρθοδοξία ως ασυμβίβαστη με τό ανατολικό πε­διαδοχη στην ενδιαμεση περιοχη μεσω της εξουδετερωσεως της ριβαλλον. Σχεδόν την ἴδια στιγμη που ό μαρξισμὸς θριαμβευε στηὉθωμανικης Αυτοκρατορίας. "Οταν μετατραπηκε σε «πατρίδα του Ρωσία, ό πιό επικίνδυνος ἰδεολογικὸς του αντίπαλος, ὁ ουδετεριστι­σοσιαλισμου», μετα από μια ἑνθαρρυντικη αρχη δεν ἄργησε να δεί­ κὸς εθνικισμός του Τρίτου Κόσμου γεννιόταν στην Τουρκία. ”Ηξει πως οί στόχοι της δεν εἶχαν αλλαξει καί παρεμεναν εξίσου ρωσι­ Δυση εἶχε πρῶτα την ταση να συγχεει τίς δυο αυτες ἐπαναστασειςκοί όπως καὶ στό παρελθόν. Βεβαια, ὁ Άτατουρκ υπηρξε σκληρός γ που συνεργαστηκαν στενα στόν εξωτερικό τομεα, αλλα ὀ Κεμαλμὲ τους κομμουνιστες της χωρας του, θετοντας τους εκτός νόμου 1 από την αρχη χαραξε τη διαχωριστική ίδεολογικη γραμμη καθαρό­

212 213

τατα μεταξυ του Λένιν καί του ἑαυτοῦ του. Δηλωσε στὶς 14 Αὐγοὑ­ ὲττοἔαργαοταο τῶν ττροϊοντων τῆο γῆο οτττοο οτ ἐλτοοτ οἱ οταφίσεσ καιστου 1920 μπ ροστά στη Μεγάλη Ἐθνοσυνελευση της 'Αγκύρας ὅτι ίδίωο ὁ καπνσο­ὁ μπολσεβικισμὸς ἀντιπροσὡπευε τη θεση μιας καταπιεσμενης τα­ "Οταν στὶς 13 Άττρτλτοο 1909 ἐτττβλῇθτικο ἡ αντοτταναστασηςεως στο ἑσωτερικὀ μιᾶς χώρας, ὲνῶ οἱ Τουρκοι ἦταν καταπιεσμἐ­ στὴν Πολτρ ο Μττοναρογτα Καταταχθτικο ὼο ὲθολσντὴῖ στον Ηαϊσζνοι στο συνολο τους ως ἔθνος. Ήδη από το 1920, μεταξύ μπολσεβι­ κει Οπἰπεα, τὸ στρατο ὲττταβαοοωο οπο τὴν ῆγτοτα τον στραἶηγουκισμου καί κεμαλισμου υπηρχε η διαφορα τῶν δυο συνθημάτων: Μαχροοτ Σρβκὲτ πασα (Μαοτοοτ 8ον1τοτ ραῦρλ ο οττοτοοἔοκτναανταο«προλετάριοι ὅλων τῶνχωρῶν, ἑνωθεῖτε» καί «προλεταριακά ἔθνη αττσ τὴ Θεσσαλονίκη στἰἑι 17 Ἀττρτὲἰοο μπτιοἶοττιν Ιἔοΐι στἕλἐἑτου κοσμου, ενωθείτε».

Σ συνἐτριιμε την αντεπανάσταση καὶ νετρειγε τον σου τα ο.~ ,

Το τουρκικὸ ἐργατικὸ κίνημα ἐμφανίστηκε πολὺ δειλα τὸ 1908, οταν Χρετασττικο μετα να τταροτ αοροἐ στην πρώτη ὲπετειο της επα:την επομενη της ἐπαναστάσεως, ἀφοῦ εἶχαν προηγηθεῖ οἱ προσπά­ ναστάσεωσ τσυ 1908° ὁ Μπενσοογτα απαντησε στὴν Οθωααντκτιθειες για σοσιαλιστικη οργάνωση τῶν μη τουρκικῶν λαῶν της Ἐπιτροπη Ἐνώσεως καί Προόδου (Οειιιαιτα Ιιιἰίιιιι νε Τεπϋῖἰσι Ρε:Ὁθωμανικης Αὐτοκρατορίας (Άρμενίων, Βουλγάρων, Ἑβραίων,

γ ατἰγσΐϋ ττὼο οτ σοοταλτστὲο ἐργατρο ἢθολαν να οταχοαρτοτοσν αποἙλληνων). Στὴν αρχη τὸ τουρκικὸ ἐργατικο κίνημα, θέλοντας να

1 τσὐσ αστοοο γτορταἔονταο το γογονσἑ μὲ δικη τους παρελασηε,κάνει το πείραμα του «ὁθωμανικου ἔθνους», συνεργάστηκε μὲ τἰς πραγμα ττοο αποδέχτηκε τα Ἐττττροττἠ­ Μττεναρογτα οττιγτιθηκε οαλλες ἐθνοτητες της Αυτοκρατορίας, ἰδίως με τὴ Σοσιαλιστική Φεν­ ἴοτοσ τα γεγονοτα του 1908 · 1909 κατ την ἴοροσα ττιἑ Σοοταλτσττ­τερασιὀν ποὺ εἶχε ἱδρυσει ὁ Ἑβραῖος 'Αβρααμ Μπεναρογια τον κής Φρνταρασταν σὲ ατα σοτρα αρθρων ττοο οτιροοτοοοο στην Ϊσθη”ιιοελιο του 1909 (και εχι τον Μάρτιο οπως γραφει 6 σεοτεε Ηετ­ μεοινη ἐ<ι›ημει>;ῦ<× τιιε οεσσαλσνίκηε Ταχυαρατατ απο 9 οτ 12ῃεχ Μαρτίου 1931 . ι

Ὁ Μπεναρὀγια γεννηθηκε στὸ Βιδίνι της Βουλγαρίας (νίαίρ) Λίγο μετα τὴν ἐττοτοτο αὐτὴ τηοἑιἐτιἔ Ἱἔτνττοοἐ οττο 1ΐἔἐ(Ξ:τιἔγἕ2“απο πατερα σιωνιστη ­ ἐνῶ αὐτὸς παρέμεινε ὅλη του τη ζωη αντι= στσσ 19ο9¬ τσ πρῶτο τοολοο τηἐ ομα ταταο οτιμερτ ς

σιωνιστης ­ καὶ πεθανε σὲ ηλικία 97 χρονων, στὶς 17 Μαΐου 1979 σιαλιστικτἶἐ Φσντρραστον οκοοθτικο οὲ τἑσσσοισ γλώσσες: στα­Ελλη:στα Τελ Ἀβίβ. Εἶχε ἐργαστεῖ ὡς δάσκαλος στο Βελιγράδι καὶ τὸ

γ ντκα (Ἑαααορἱἔ του Ἐρνστσυ), στα Έσσρκ11Ϊαἴ'4„ι€Ζθ Οαἦὲ[ἶ3'")'¬σΈα1908 εἶχε ἔρθει στη Θεσσαλονίκη, ὅπου ἐνθουσιασμενος απο τη 1 βσολγαρατα (τταοοἴαταοτίτἰ 1/Θ­τἴαἰἶτ) κατ στην τσττανοοβραοοιτ ττι λε­νεοτουρκικη ἐπανάσταση της 23ης Ἱουλίου εἶχε, αμεσως μετα την γσρσντι λανττνο (­Ιαῃταἰ ασ! Ι×ανατααστ')­ Άττο το 5ο¬τερΧο€ Χρηστ­ἐπικράτηση της, ὁργανωσει μια σοσιαλιστικη ὁμάδα Ἑβραίων ἑρ­ μσττστὴθτικαν μονο τα βοολγαρτκα ἔατ τα λἶνττνο καἑτττ; 9ο\τεἶαἔο€›γατῶν της πόλεως. Στη Θεσσαλονίκη ὁ Μπεναρογια ἔγινε εργάτης τῆσ 16/29 Ὁκτωβρτοο 19Ο9› οττηρ ο το το εστατσ· σ ασ σ 1· ονττυπογρὰφος γιὰ νὰ ὰποκτἠσει τὰξικ­ἡ συνείδησπ Μόνο μετὰ Έὰ

1 «Βια 1ο ιηοιινειηεηι οιιντἰετ ετ εοοίεαίετο οτι Τιιταιιἰετ ερτεε 1ε τενο1­195Ζ εγκαταλείπει την Ἑλλάδα καὶ μεταναστεὑει στὸ Ἱσραὴλ χω­ στἰσσ ]σαασ·ταττ1οο αο 1908»› Εταασα οατίτααἰααοα 8ο11ο› οο 1= 19σ4>ρἰς ὅμως ποτὲ ν' αποδεχτεῖ τὸ σιωνισμὀ. σι 36, οποσ­ 511­

Ἑπειδὴ οἱ εργάτες της Ὁθωμανικης Αυτοκρατορίας ὲργάζονταν Πραγρατα εἶχε φοοντὼοετ ατα οταμαλτι ροταἔο Οαωρανων οο°μονο σὲ μικρες επιχειρησεις βιοτεχνικου χαρακτηρα, δεν μπορου­ σιαλιστῶν πάνω στο θέμα του τοθτομαντκσσ ἔθ,ν0υς››ζ Ο Μπεναρο­σαν να συγκριθουν με τους μισθωτοὺς τῶν μεγάλων δυτικῶν βιο­ γτα ἐἔὴγτισρ σττο αναμνὴοοτο τοο στον Ταχοαροιαο Ξοο 19ἶ11›οτ1 σανμηχανιῶν. ῖὐσιαστικα υπῆ ρχαν εργαζόμενοι τῶν διαφόρων ἐσνα­ ] ἔχοενομασοτ τῇἈηρἔαἕῖηζιρἕἕτἐἕἶἐἔἔἐστηῖιἐἰἔφιῶν, ὅπως ηταν οἱ ἐργάτες αρτοποιοί, μαραγκοί, ράφτες, τυπογρά­ στα αρα πωσ Π τφοι η καἰ οἱ σιδη ροδρομικοί, καί τελος οἱ ἐργάτες της βιομηχανίας κατ ττὼτ; δὲν οττη ρλο αλλοο τροττοο οοναθροτοοωο των οργατων παρα

2ι4215

μόνον κατά εθνότητα εφόσον οὔτε κοινὴ γλῶσσα υπηρχε. Συνεπῶς σιαλιστικης Φεντερασιόν, οἱ Τούρκοι καὶ οἱ Έλληνες άποχὼρησανοἱ εργατικες όργανῶσεις τῶν Τούρκων, Ἑλληνων, Βουλγάρων καὶ από τὴν όργάνωση αυτη. Οί Βούλγαροι δεν άργησαν νά άκολουθη­'Εβραίων επρεπε να ενωθούν, ἐπὶ τῇ βάσει της ὀμοσπονδιακης άρ­ σουν τό παράδειγμά τους καὶ στό τέλος τού 1909, οἱ Ἑβραῖοι βρέ­χὴς, σε μια «σοσιαλιστικὴ ὁμοσπονδία». Έτσι ό Μπεναρόγια εδινε θηκαν καὶ πάλι μόνοι. Δημοσίευσαν τότε μια εβδομαδιαία εφημερί­τὴν εμμεση συγκατάθεση του στὴ φόρμουλα της φιλελεύθερης μερί­ δα, στα λαντινό μόνο, τὴν Σα δοἰἰιἰακιιἰαιἰ Οιινκαεἰειτι (‹‹Ἡ εργατικὴδας τῶν Νεοτούρκων που άντιπροσῶπευε ό πρίγκιπας Σαμπαχετὶν άλληλεγγύη››).(δευεὶιεττἰιι) καὶ που υποστὴ ριςε πῶς τό ὀθωμανικό «εθνος» επρεπε Οί ἰδεες που προερχονταν άπό τὴ Δύση, εἴτε με τὴ μορφὴ της ἐρ­να εχει μια πολιτικὴ όμοσπονδιακὴ δομὴ καὶ όχι ενιαία, όπως τό γατικῆς μαρξιστικηςὶδεολογίας εἴτε με τὴ μορφὴ της ἀστικης φιλε­ἑπιθυμοὕσαν Οἱ Ἑνωιιιωἰ Ὁθιυμανοίι λεύθερης ὶδεολογίας, δεν μπόρεσαν να εςαπλωθούν μέσα στὴν Αυ­'Αλλἀ άλλοι σοσιαλιστές, πιό ριζοσπαστικοί, θεωρούσαν πῶς ὴ τοκρατορία. Οἱ πρῶτοι Τούρκοι σοσιαλιστες προσκολληθηκανΣοσιαλιστική Φεντερασιὀν περιεπιπτε σε ἐθνικιστικες προκαταλὴ­ στὴν άριστερὴ πτέρυγα τῶν Ἑνωτικῶν, κατόπιν δε τῶν κεμαλικῶν,ψεις με τό να εἰσάγει στὶς εργατικες ὀργανῶσεις τὴν ὁμοσπονδιακὴ καὶ από τό 1910 μέχρι σημερα ύπεράσπισαν τὴ ρουσωικὴ θεση, αυ­άρχη. Συνεπῶς αυτοὶ συμφωνούσαν με τους Ἑνωτικούς. Είδαμε τόν τόν εθνικό μικροαστικό σοσιαλισμό που αναπτύχθηκε υπό τὴνστὸν πρῶτο τόμο ὅτι οἱ Ἑνωτικοὶ τό 1908, όπως καὶ ό Ρἠγας Φε­ ὲπιρροὴ τού Ζιυά Γκεκαλπ (Ζὶγε (ὁ1ςεΙρ) καὶ τού Πάρβους (Ρε­ραῖος τό 1798, ὴθελαν ενα ἑνιαῖο ὶακωβινικό κράτος που θα εξα­ τνιιε), καὶ στὴ δεκαετία τού 1930 υπό τὴν ἑπιρροὴ τού Υεὶτιιρ Κεάτὶσφάλιζε τὴν πολιτικὴ εξουσία στὴν άστικὴ τάξη ὁλόκληρης τῆς Κετεοειιιειιιοὲὶιι καὶ τῆς ὁμάδας Καιἰκσ. Οἱ Ἑνωτικοί, οἱ ὀποἴοι γιάὀθωμανικης χώρας, χωρὶς διαφορά εθνοτητων. “Επρόκειτο ουσια­ τὴν επανάσταση τους τού 1908 εἶχαν ἑμπνευστεῖ από τὶς ὶδέες τὴςστικά για μια ταξικὴ πολιτικη. Οἱ σοσιαλιστες τὴς άριστερας που δυτικῆς ἀστικης τάξεως, πολύ γρηγορα πῆραν τό δρόμο τού πανι­εύρισκαν ὁπαδοὐς ἱδίως μεταξυ τῶν Ὁθωμανῶν Βουλγάρων, ἦταν σλαμισμού καὶ τῆς εχθρότητας κατά τῆς Δύσεως.βεβαια κατά τῶν Ἑνωτικῶν, επειδὴ ἦταν άστοί, αλλά ηθελαν επί­ Τό σοσιαλιστικό κίνημα, τό 1908­1909, δεν εἶχε περισσότερη ε­σης να πάρουν τὴ θέση τους κάνοντας ὅ ως καὶ αυτοί, ταξικὴ πολι­ πιτυχία στὴ Σμύρνη ὴ τὴν Κωνσταντινούπολη άπ° ό,τι εἶχε στὴτικὴ, χωρὶς να λαβαίνουν ύπόιμη τὶς εθνικες διαιρέσεις τὴς Αυτο­ Θεσσαλονίκη. Στὴ Σμύρνη μιά σοσιαλιστικὴ ὁμαδουλα υπό τὴνκρατορίας. «Τό σοσιαλιστικό κίνημα στὴν Τουρκία γνωρισε ἔντονο

. ὴγεσία τού Με1ιιηετ Μεοὶτ (ὴ Μεοάει) άρχισε να δημοσιεύει μετάδυναμισμό στα μεγάλα αστικά κεντρα... χάρη στὴν εφημερίδα τὴν επανάσταση τού 1908 μια εφημερίδα στα τουρκικά (Ιηςαι) καὶΙἔαὺοιπιῦεεἰτα Ιείτκσ [βουλγαρικὴ] που υποστήριζε τά συμφεροντα στά ελληνικά (Ὁ Ἐργάτης). Άλλα μετά τὴ σύλληψη του τό 1909, ὴτης ἐργατικης τάξεως της Τουρκίας. Τό πρῶτο τεύχος εκδόθηκε προσπάθεια άπέτυχε.τὴν 1η 'Ιανουαρίου 1909 στὴ Σόφια [άν καὶ τό Μοναστηρι, πόλη Στὴν Κωνσταντινούπολη, οἱ πιό δράστη ριοι σοσιαλιστὲς υπὴρ­της Αυτοκρατορίας, γραφόταν ως ὴ πόλη εκδόσεως της εφημερί­ ςαν πρῶτα οἱ μὴ Τούρκοι Ὁθωμανοί. Μια μικρὴ ὁμάδα ὶδρύθηκε τόδας]... Ἡ εφημερίδα αυτὴ υποστήριζε τὶς ταξικὲς επαναστατικες θε­ 1909 ὑπό τὴν ὴγεσία τού Νικολάου Γιαννιού καὶ με τὴ συμμετοχὴσεις... [καὶ] συνέχισε νά βγαίνει ἕως τόν Μάρτιο τού 1911. Οἱ μαρ­ τριῶν άλλων Ἑλλἠνων, δύο Τούρκων, δύο Ἀρμενίων, δύο Βουλ­ςιστὲς επαναστάτες θεωρούσαν πῶς ὴ Σοσιαλιστική Φεντερασιὸν γάρων καὶ ενός Ἑβραίου. Ἀκολουθούσε τὴν ἴδια γραμμη με τὴνπρόδιδε τά συμφεροντα τῆς ἐργατικῆς τάξεως» υποστηρίζοντας τὴν ὁμάδα της Καόοιπιἔεεἰτα ΙεΙ‹ι·α καὶ ἦταν συνεπῶς άντίθετη με τὴ Σο­όμοσπονδιακὴ άρχη. (Βι. νεὶίκον, «Βυτ Ιε ωοιινειιιειιτ οιινιὶετ ει εο­ σιαλιστικἠ Φεντερασιὀν τὴς Θεσσαλονίκης. Τόν Φεβρουάριο τούοἰωἰδῖθ 911 Τυΐθηἰθ­­­»ι ἔνθ, άν­ι σσ­ 3637)­ 1909, ό Έλληνας σοσιαλιστὴς Γ. Κωνσταντινίδης δημοσίευσεΜετά τὴν εκδοση τού τὲταρτου τεύχους τῆς εφημερίδας τῆς Σο­

Ζ16217

στὴν Πσλὴ μτὰ ἑβδσμὰδτὰτὰ ἐφὴμσρτδὰ στὰ τσνρτσκὰτ τὴν Ϊττυττστ σίευσε τὴν ὲφημερίδα Ϊςτςι («Ἑργατης››). Κατ° ούσίαν σοσιαλδημο­Θστσΐσ­τἰ (ττητἶφὴμσρτδὰ τῶν ἙΡΥὰτῶν»)­ κρατικό, πηρε θέση κατα τὴς Κομμουνιστικης Διεθνοῦς. Τόν “Απρί­

Τό 1910 ἔγινε μια καθαρῶς τουρκικὴ προσπαθεια, με τὴν ἴδρυση χιο του 19199 αοχιοο νὰ οημοοιοοει οτὴν Πολη τὴν Καθημερινοστὴν ττσωτεὐσσσὰτ τὸν Φσβσσυὰστὰ ἀπὸ τὸν Χουσεΐν Χτλμἰ (Ηϋ“ ἑφημερίδα Ϊτἰπῖπ (‹‹Κατανὀηση››) για να αντικαταστησει τὴν απο­κενίῃ Ηηῃιί) τὴς εβδομαδιαίας εφημερίδας Ϊειἰκαἄ (‹‹Σ0μμ8τ0χὴ») βιούσα Ϊειἰκαἰτ. Στίς στῆλες τὴς νεας εφημερίδας ὀ Χιλμί συνεχισεμετρτσττὰθσυτἐ σσστὰλτσττκὴτἐ τὰσεωἐ­Ἄλλωστετ ττσστσυ ὰνὰλὰβστ να ἑκθετει τὴν κεντρικὴ του ἱδἑα περί συγγενείας μεταξὺ σοσιαλι­δσὰσὴ 9 Χτλμτ εἶχε μστὰβετ στὸ Πὰρτστ γιὰ νὰ ττὰρττ τὴ ννὡμὴ του σμού καί Ἱσλαμ. Ἑπιπλἑον ὴ εφημερίδα αὐτὴ ύποστὴριζε ἔνανττνεσμὰττκσυ τσν δὰσκὰλσσι τσυ Ζὰν Ζωρἑσ (­τσσττ τσστσσλ Τσν Σε­ εθνικιστικό σοσιαλισμό. Τό κόμμα εξαφανίστηκε μετα τὴ δολοφο­πτἑμβριο του 1910 ἴδρυσε τό πρῶτο σοσιαλιστικό κόμμα μὲ τουρκι­ νία Έοο Χοοοοΐν Χιλμί, τον Νοέμβριο του 1922·κὴ πλειοψηφία, τό Οειιταιιἰι δοεγαἰἰετ Ριιἰταει («“Οθωμανικό Σοσια­ Ἐνῶ ο τοοοκικοο οημοκοοτοςοο οοοιοχιομοο εἶχε τοοφοδοῖηθεῖλτσττκσ Κσμμὰν) μὲ τμὴμὰ στὰ Πὰστστε ττσὑ ττὴρε θἑσὴ κατὰ της από τὸ Παρίσι, ὁ κομμουνισμός ὴρθε τό 1919 από τὴ Γερμανία. “Ο­δτὰτρἑσσωἐ τῶν ἐρτὰτῶν τὴτἑ Αυτσκρατορίαίἑ σὲ ὲθνσττ1τεἔ= ἐφὀσον πως καί σημερα ό προλεταριακός διεθνισμός αναπτύσσεται μεταξύσλστ τουσ ὴτὰν Ὁθωμανοί. τῶν Τούρκων ἐργατῶν πού μεταναστευσαν στὴν Ὁμοσπονδιακὴ

(Η ὀλτνὰνθρωτττὰ τηἔ ἐρνὰττκηἔ τὰξεωἔ στὴν Ὁθωμαντκὴ Αὐτοτ Δημοκρατία της Μπὀν, ἔτσι καἰ τὸ 1918­1919, ὁ κομμουνισμόςκρὰτσστὰ φὰτνστὰν στὴ σὐστὰσὴ σὐτσυ τσυ ὲσνὰττκσυ κὀμμὰτοἔί ἑξαπλῶθηκε μεσα στους χιλιαδες τῶν φοιτητῶν καί τῶν εἰδικευμέ­ταν δη μοσιογραφοι, φοιτητες, γιατροί καί εκπαιδευτικοί, δηλσδὴ νων ἐργατῶν πού οἱ Ἑνωτικοἰ εἶχαν στείλει στὴ Γερμανία κατα τόνξαναβρισκε κανεἰς τὴν ἴδια κοινωνικοεπαγγελματικὴ σύσταση που πρῶτο παγκοσμιο ποχομο. Ὁνομοοον Τοοο ἑοοτοοο τοοο «οπορτο­εἶχαν καί οἱ Ἑνωτικοί. Ἑπιπλὲον ό Χουσεΐν Χιλμἰ ἦταν ανατολι­ γοοοὲο» κοἰ ῖοοοοον στο Βοοοχίνοο τὴν ανοιξη του 1919, τον Τῷ..στὴἐ ττὰρὰ τσ σνττκσ βσρντκτ ττσὐ εἶχε ττὰρετ ὰττσ τὸν Ζωρἑτ· Ύπηρ­ Ιτἰγε Ϊεςἰ Πειιτεὲἰ (‹‹Σύνδεσμος Ἐργατῶν Τουρκίας») καί τό Τακἰτἰγεξε από τους πρώτους ύποστηρικτὲς του ίσλαμικου σοσιαλισμού πι­ Ϊοοἰ νο Φῃοἰ χιωζαογ («Κομμα Ἑονανῶν καὶ Ἀγοο­τῶν Τουρκίας»στσὐσντὰσ ὅττ στ ὰσλὲἑ τσυ σσστὰλτσμσυ βρτσκσντὰν σττσ ὰρλἐἑ τσυ Τὴν 1η Μαίου 1919 ἔβγαλαν ­ στό Βερολίνο παντα ­ μια εφημε­Ἱσλἀμ­ ρίδα, τὴν Κιιτιιιἰιιε (‹‹"Απελευθερωση››) αλλα τόν ἴδιο ἑκεῖνο μηνα

Τό Ὁθωμανικὀ Σοσιαλιστικό Κόμμα, λίγους μῆνες μετα τὴν ἐπἑοτοοψον οτὴν Αοοοκοοτοοίαςῖδρσσὴ τσ9› λρστὰστὴκσ νὰ δτὰκστνετ τὴ δρὰσὴ τσσ λσνω τὴτἐ σνλλὴτ Μόλις φτασανε στὴν Κωνσταντινούπολη, ἔκαναν αἴτηση και πῆ­Ψεωσ τσυ Χουσεΐν Χτλμτ ὰττσ τὴν Κσβἐσνὴσὴτ τὰν Δεττἑμβστσ τσυ ραν τὴν αδεια να συνεχίσουν τὴν κομμουνιστικὴ τους δραση. Έτσι1910, ὴ ὁποία καί τόν ἐξόρισε στὴν Κασταμονὴ (Κα8ϊ81Ή0ΠΠ)­ Μες στίς 22 Σεπτεμβρίου 1919 ὁ τίτλος τού κόμματός τους, στόν ὁποῖοτὰ τὴν ὰττσλσσὴ τσσι ἐττὰνἐττδωσει σττσ 20 Ἱσνντσν 1912¬ τὸ κομματ εἶχαν προσθέσει τὴ λεξη «σοσιαλιστικό» («Σοσιαλιστικό Κόμματικό όργανο Ϊειἰιαἰσ με Τούρκους καί Έλληνες συνεργατες. “Αλλα Ἑονοτῶν κοἰ Ἀνοοτῶν Τοοοκίοο» Τιιρχονο Ϊοοἰ νο σωοἰ οιοονο­τὸν Ἱσὐντσ τσυ 19133 9 Χτλμτ κὰτ στ σὐντρσφστ τσσ σσνσλὴφθὴκὰν Ζἰει Γικἰαιει), αναγνωρίστηκε από τὶς αρχες τὴς Κωνσταντινουπό­καὶ παλι καὶ εξορίστηκαν στὴ Μικρασία. Μετα τόν παγκόσμιο πό­ λεως Ἡ Κακιαἰαε δημοσιεύθηκε στὴν ὀθωμανικὴ πρωτεύουσα καἰλεμο, ὁ Χουσεΐν Χιλμί ἐπανεμφανίστηκε στὴν Κωνσταντινούπολη κοκχοφοοουοε κάθε μὴνα_καὶ ἐκεῖ, τόν Φεβρουαριο του 1919, ςαναζωντανεφε τό κόμμα του Οἱ ηνἐτεο του κὀμματοο υπηρξαν ὁ Κιρκἀσιος _ ἀπὸ τὴ μητέραμὲ τόν τίτλο Τιιιἰτινε .5'οεναΖἰει Ριτἰταει (‹‹Σοσιαλιστικό Κόμμα · του _ Ἑτὲμ Νεζατ (Εθιειὴ Νοίει), ἔνας παιδαγωγός που εἶχε ἐπι­Τσσσκτὰσὐ­ Άττσ τὰ 1919 ὼσ τσ 19219 τσ κσμ!­τὰ ὰὐτσ υττὴρἔε σρὰ· στρειμει από τὴ Γερμανία, καί ό Δρ. Σεφἰκ Χιουσνιού Ντεμὲρ (8είιΙ‹στηρισ κσἰ στὴ Μτκρσσἰὰι στὴν ττσλὴ τσυ Ἑστσσεχτρ σττσν δὴμσ­ Ηίίεηίί Πεὲιηετ ­ ὴ Πογιτιετ) ὁ ὁποῖος ἦταν ἐνας «ντονμὲ» (τἰὸιιιπε)

2189 2ι9

τὴἐ Θοοοαλονίκὴο οὴλαοὴ απονονοἑ Ἑβοαίοον ποὺ εἶχαν αλλαἔο· Μετα τὴν απελευθερωση τὴς Τουρκίας, το κόμμα του Σεφὶκπτοτὴοοτ κατ εἶχαν αγκαλταοοτ το μτοαμοθαντομο­ Άλλτ αοτοἑι κατ® Χιουσνιου καὶ ὴ ὁμαδα του Μαξιμου συνεννοὴθηκαν για να όργα­ἐξαίοεοὴτ οὲν οξνὴκε οτὴν ομαδα ποὺ εἶχε ἐτττοτοἐΨετ απο τὴ Γεομα­ νωσουν διαδὴλωση στὴν Πόλη, τὴν 1η Μαΐου 1923. Άλλα ὴ κεμα­νία· εἶχε σπουδασει ὶατρικὴ στὴ Γαλλία πρὸ του πολεμου. Εἶχε γί­ λικὴ κυβέρνηση της Άγκυρας συνελαβε τοὺς κομμουνιστες ὴγετεςνα μἑλοο μετα τὴν ἐιοςαταοταοὴ του κομματοἐ οτὴν Πολὴ. Κατα καὶ μεταξυ τῶν αλλων τους συντακτες του Α,να'ιιιΖιΙτ καὶ τον Έλλη­τὴ διαρκεια του πολέμου εἶχε οπὴ οοτὴοοτ οτον οθτομαντκο­ οτοατό να Ἑλευθεριο Σταυρίδη, καὶ τους περασε απο δίκη με τὴν κατηγο­ὡἑι οτοατττοττκοα ἰατοοο­ Το χειμώνα του 1919 κατ αλλοι Τοοοκοτ ρία προσπαθειας ανατροπης του νεου καθεστώτος με τὴ βοὴθεια ξε­ποο εἶχαν σπουδασει στὴ Γαλλία πλαισίωσαν το κόμμα, φέρνοντας

1 νης δυνἀμεωης δηλαδὴ της Σοβιετικης Ἑνὼσεως_ Ὁ Σεφικμαζί τοοἑ τὴν οτττοοαοὴ του Ἑοοίκοο Μπαρ!­[ποτὲ (Ηοοττ Βατοαοοολ Χιουσνιού, αφου επανελαβε τὴν αφοσίωσὴ του στὴν Κομμουνιστι­Σττ αλναοτα του κτνὴματοἑ του Μπαομποῶ Κλοοΐο ίοὶοαοε οὴλαοὴ κὴ Διεθνὴ, απαντησε ότι ὴ κατηγορία ἦταν γελοία εφόσον το κόμμα«Διαύγεια»), το κόμμα ἶοοοοο τὴν τὴ Ἱοοντοο 1921 τὴν ἑοὴμοοίδα ­ του δεν αριθμουσε παραπανω απο 150 μελη. Μετα απο τὴ δίκη αὐ­/τνατααίζ («Δταονοτα») ποὺ ανττκατἑοτὴοο το Καατααδ­ τὴ ὁ Σταυρίδης καὶ ὁ Μαξιμος κατέφυγαν στὴν 'Ελλαδα ὅπου τον

Οἱ μὴ τουρκικες κοινότητες τὴς Αὐτοκρατορίας εἶχαν ὀργανωσει Σεπτέμβριο του 1923 εκλέχθηκαν καὶ οί δύο στὴν κεντρικὴ επιτρο­στὴν Κωνσταντινούπολη απο τον “Οκτώβριο του 1918, μια αλλη πὴ του ελληνικού κομμουνιστικού κόμματος που αποτελουντανκομμουνιστικὴ ὁμαδα, που τὴ διεύθυναν ενας εκπαιδευτικός τὴς Ά­ από τεσσερα μελη.γροτικης Σχολῆς ὀνόματι Γκενσμπεργκ (ίἶτοιιεβετἔ) καὶ ὁ Σεραφεὶμ Κατα τὴν διαρκεια του εθνικοαπελευθερωτικου πολεμου τὴςΜάξιμος, ο οποἴοι; Ἐο 1923 ἔγινε ἔνοο απο Τοὐι; ἀρχηγοὐς του ἑλλὴ· Τουρκίας οἱ κομμουνιστες προσπαθησαν να πιασουν ρίζα καὶ στὶςνικου κομμουνιστικού κόμματος. Ὁ Γκἑνσμπεργκ συνελὴφθηκε απελευθερωμενες περιοχες καὶ όχι μόνο στην Πόλη, εκμεταλλευό­τόν Φεβρουαριο του 1919 από τὴν κυβερνηση του σουλτανου, αλ­ μενοι κατα κόρο τὴ στενὴ συμμαχία του Λενιν με τὸν Άτατούρκ.λα ὁ Μαξιμος στα τελη του 1920 ίδρυσε στὴν Πόλη τὴ Διεθνή Έ­ Τόν Μαρτιο του 1920 ίδρύθηκε στὸ Μπακοὐ επὶ τὴς Κασπίας, πουνωση Ἐργασίας ποὺ εφερε τον γαλλικο τίτλο Πιτιοιι Ιιιιει·ιιαιἰοιια!ε ἦταν πρωτεύουσα του ρωσικοῦ Άςερμπαϊτζαν, τὸ καθαυτο «κομ­ιἰιι Τιτιναι! καὶ ποὺ ἦταν ύπὸ κομμουνιστικό ελεγχο. Τὴν ενωση μουνιστικό Κόμμα Τουρκίας» (Ταιλἰγε Κοιπαιιιει Ριιιιιει _ Τ.Κ.Ρ.)αὐτὴ τὴν αποτελούσαν ίδίως Έλληνες, Ἀρμἐνιοι καὶ 'Εβραίοι ερ­ ποὺ περασε κατω απο τὸν ελεγχο του «Λενιν της Τουρκίας», τουγαζόμενοι καὶ τὴν ἑξεφραζε ὴ εβδομαδιαία εφημερίδα Νέος Ἄνθρω­ Μουσταφα Σουπχὶ (Μυετεῖε Βιιρὶιι).πος που εκδιδόταν στα ελληνικα. Παρα τὶς προσπαθειες του, ό Μα­ "Ο Μουσταφα Σουπχὶ γεννὴθηκε τὸ 1883. Ὁ πατερας του εἶχεξιμος δεν μπόρεσε να στρατολογὴσει παρα μερικες εκατονταδες χρηματίσει Καϋμακαμὴἑ στὴν Άνατολία. Σπούδασε στὴ ΝομικὴΤούρκων σε μια εποχὴ που ὴ Μικρασία βρισκόταν ὑπό ἑλληνικὴ Σχολὴ του Πανεπιστημίου τὴς Κωνσταντινουπόλεως καὶ στὴνκατοχὴ. Καταφερε μεν να συνεργαστεί με το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ἑλεύθερη Σχολὴ Πολιτικών Ἑπιστημῶν του Παρισιού. ΣυνεπῶςΤουρκιας του Χουσεΐν Χιλμί αλλα όχι με τὸ Σοσιαλιστικό Κόμμα ἦταν αστός καὶ όχι προλεταριος. “Οταν επέστρεψε από τὸ Παρίσι,Ἑμγατων καί Άγροτων Τοορκιας του Δρος Σεφὶκ Χιουσνιοὐ Ντε­ το 1910, στὴν Πόλη, για να διδαξει τὶς κοινωνικὲς ἐπιστῆμες, ἦτανμερ καὶ τὸ Σύνδεσμο Ἐργατων Τοορκιας του ίδιου. Καὶ όμως οἱ ενθερμος ύποστὴρικτὴς τῶν Ἑνωτικῶν αλλα γρὴγορα εκοιμε μ° αύ­ὀπαδοὶ του Σεφὶκ Χιουσνιου αναγνώριζαν πως ὴ προπαγανδα τῶν τούς, Άφου ἔγινε εχθρός τους κατεφυγε στὶς αρχες του 1914 στὴἙλλὴνων κομμουνιστῶν ύπερ της αποχωρὴσεως τῶν ὲλληνικῶν Ρωσία. Ἑκεῖ εγινε κομμουνιστὴς καὶ μετα τὴ μπολσεβικικὴ επανα­δυναμεων από τὴ Μικρασία, εἶχε βοηθησει στὸ να νικηθεῖ το 1922 ὁ σταση ύπηρξε εμπιστος του Σταλιν για τὶς μουσουλμανικες ύποθε­ἑλλὴντκοο οτοατοίἐ­ σεις. Στὶς 27 Άπριλίου 1918, ίδρυσε στὴ Μόσχα τὴν τουρκικὴ κομ­

ΖΖ0ΖΖ1

μουνιστικὴ ἐφημερίδα Υεπἰ Βιιπγα («Νέος Κόσμος››). Δύο χρόνια τολία στις απελευθερωμένες ζώνες. 'Ο Μουσταφα Σουπχἰ χρησιμο­αργότερα, στίς 27 Μαΐου 1920, εγκαταστάθηκε στό Μπακοὺ για να ποίησε τὴν άδεια αὐτὴ μόνο τόν Δεκέμβριο του 1920, όταν έγκατα­ὴγηθεῖ του Τ.Κ.Ρ., του Κομμουνιστικου Κόμματος Τουρκίας, που στάθηκε κοντα στα σύνορα, στό Καρς πού μόλις εἶχε καταληφθεῖ,ἱδρύθηκε στἰς 10 Σεπτεμβρίου 1920 στό πρῶτο του συνέδριο στό στίς 2 Νοεμβρίου, από τίς κεμαλικες δυνάμεις. “Αλλα δεν τόν δέχτη­Μπακού. καν καλα καὶ οἱ κεμαλικοί τόν παρακολούθησαν από κοντά. “Υπο­

”Από τούς αρχηγούς του Τ.Κ.Ρ. μετα τόν δεύτερο παγκόσμιο πό­ χρεὼθηκε τότε να αναχωρὴσει για τὴν Τραπεζούντα έπἰ του Ευξεί­λεμο, ὀ Μιχρἰ Μπελλἰ (Μἰ1ττἰ Βε11ί), πού προηγουμένως, τό νου Πόντου κι ἐκεῖ, στίς 28 “Ιανουαρίου 1921,­δολοφονὴθηκε μαζί1946­1949, εἶχε πολεμὴσει στὴν Ἑλλάδα στό πλευρό των Ἑλλὴ­ μὲ 14 συντρόφους του.νων κομμουνιστων ανταρτῶν, θεωρεί τὴν ὴμερομηνία αὐτὴ ὡς τὴν "Αν εἶναι αληθεια πως ὁ Κεμάλ απειλὴθηκε από κομμουνιστικόεπίσημη τῆς ἱδρύσεως του Κομμουνιστικού Κόμματος Τυυρκιας καἰ κίνδυνο, αὐτός ό κίνδυνος δὲν προηλθε οὔτε από τούς κομμουνι­τόν Μουσταφα Σουπχἰ ως τόν ἱδρυτὴ του. Πράγματι, τό Σοσιαλι­ στες της Κωνσταντινουπόλεως του Μαΐου 1923, οὔτε καν από τόνστικό Κόμμα Ἐργατων καί Άγροτων Τυυρκιας του Σεφἰκ Μουσταφα Σουπχἰ τό 1920 ­ 1921, ό ὁποῖος φαίνεται να ὴθελε ναΧιουσνιου Ντεμέρ που εἶχε τὴν έδρα του στὴν Κωνσταντινούπολη, επαναλάβει τό κατόρθωμα του Λένιν χωρίς όμως να μπορεί να προ­αντιπροσωπεὑθηκε στό συνέδριο αυτό με μια ἑπιτροπὴ τὴς όποίας σαρμόσει τὴν έμπειρία του δασκάλου του στὴν τουρκικὴ πραγματι­ὴγουνταν ό Ἑτὲμ Νεζατ. “Αντιπροσωπεύθηκαν επίσης οἱ τουρκικές κότητα. Ὁ πραγματικός κίνδυνος προὴλθε από τόν Κιρκάσιο αν­κομμουνιστικές όμάδες πού έρχονταν από τὴ Γερμανία καὶ τὴν τάρτη τὴς Δυτικης Μικρας “Ασίας, τόν Ἑτέμ, ἐπειδὴ τό δικό του ἐγ­“Ανατολία. Τό πρόγραμμα καἰ τό καταστατικό του ἘΚΡ. ιμηφίστη­ χείρημα ύπὴρςε ένας αγροκομμουνισμός προσαρμοσμένος στό έγ­καν από τό συνέδριο και έτσι δημιουργηθηκε ένα ένιαῖο τουρκικό χωριο περιβάλλον.κομμουνιστικό κόμμα ύπό τὴν προεδρία του Σουπχἰ. (ΤΚΡ'πἰιτ ια­ Τὴν ανοιξη του 1920, γεννηθηκε στα κεμαλικα εδάφη της 'Ανα­κἰαεεἰ Ισοπμιπα. Μίἰικί Βεἰἰἰ 'πἰπ γαειἰακιπτἰαπ νε ‹‹ΕιπεΙ‹ρί›› τίεηςτίεἰπ­ τολίας μια κομμουνιστικὴ όργανωση βασισμένη στους ἀργότες πουιἰεα εἰεκἰειπε [‹‹Ἡ ἱστορικὴ θέση του Κομμουνιστικου Κόμματος όνομάστηκε Υε,;ἰΖ.Οι·α'ιι (‹‹Πράσινος Στρατός››). “Επρόκειτο για έναΤουρκίας. Συλλογὴ άρθρων του Μιχρἱ Μπελλἰ καὶ του περιοδικου ανατολιτιστικό κίνημα καί όχι για στρατό, που έμπνέονταν από τόΕιπε|‹ρἰ››], Κωνσταντινούπολη, “Εκδόσεις Εηιεκςἰ, 1976, σσ. 14­15. «ανατολικό ἰδανικό», τό ὁποῖο σκόπευε να ἐγκαθιδρύσει έναν ίσλα­Βλ. καί διαγράμματα τῆς αναπτύξεως του ΤΚΡ, απέναντι από τὴ σ. μικό σοσιαλισμό. “Επειδη ό Καρλ Μαρξ, θεωρούνταν πολύ δυτικός,90 του βιβλίου του Μοτἰυ Το1‹οτ, δοίεἰα νε εαὲαα νιικαααπίακ. Τακ­ οἱ όπαδοί του Γιεσἰλ Ὁρντοὐ ὴθελαν να πιστεύουν ότι οἱ ἰδέες τουΙτἰγειἰείτἰ ἰίτἰ γϋπίιϊ ἰίιιἰἰαἰ οκταιπιπιπ απατοιπἰεἰ [‹‹“Αγωνιστὲς τὴς “Αρι­ Λένιν διαφοροποιουνταν από τόν όρθόδοξο μαρξισμό καὶ ότι ὴ Ρω­στερας καὶ τῆς Δεξιας. “Ανατομία του περιβάλλοντος των δύο έπα­ σία μαζί του εἶχε παρει τό δρόμο μιας αναγεννὴσεως τῆς “Ανατο­ναστατικῶν κατευθύνσεων τὴς Τουρκίας»], Άγκυρα, “Εκδόσεις Α­ λὴς. Ὁ «Πράσινος Στρατός» πρέσβευε πως τό “Ισλαμ ἦταν ὴ βάσηΙτίε, 1971. Ὁ Μιχρἰ Μπελλἰ στα τέλη του 1974 'ίδρυσε νέα νόμιμη τῶν έπαναστατικῶν του ἰδεῶν. “`Αν καὶ ὁ Μουσταφα Σουπχἰ καί οἱβιτρίνα του παράνομου ΤΚΡ ὑπό τὴν ὁνομασία Τιικίτἰμε Επιείτρἰ Ρῶσοι μπολσεβίκοι προσπάθησαν να χρησιμοποιησουν τόν «Πρα­Ραπίεἰ [‹‹Κόμμα “Εργαζομένων Τουρκίας»1). σινο Στρατό» πρός όφελός τους, παρα ταυτα αυτός παρέμεινε οὐ­

Ἑκτοτε ό “Ατατούρκ θεωρησε πως ὴ δραση του Σουπχἰ απειλου­ σιαστικα έγχω ρίας έμπνεύσεως.σε τὴν έθνικὴ του προσπάθεια. Παρα ταυτα, ἐπειδὴ ὴ βοὴθεια της Τα 14 μέλη τὴς Κεντρικης Ἑπιτροπὴς του Πράσινου ΣτρατουΜόσχας ἦταν γι“ αυτόν ζωτικὴ, επέτρεψε ὴδη από τό καλοκαίρι του ταν όλοι βουλευτές τὴς Βουλης τῆς Άγκυρας, όπου εἶχαν όργανω­1920 στό κόμμα του Μπακου να έλθει να εγκατασταθεί' στὴν “Ανα­ σει από της ένάρςεως της ὴδη, στις 23 “Απριλίου 1920, μια «Ὁμαδα

222 “

223

τού Λαού» (Ηαίἰτ Ζιϊκιπεεἰ) πού γύρω της μαζεύτηκαν σὲ λίγο περι ἴοοοοη μιοπδ Ὁμοοπονοίοο τῶν οονῶν οπο Άνοτολῆο ποο οο οομποΤοὺς 85 βονλεντὲσ ἐπι σσνσχσσ 437­ Αὺιὺ τι οιιαοα οοιιποοιλαιιβα_ ριλαμβανε καὶ τὴν Τουρκία και πού αργότερα θα συνεταιριςόταν μὲ

νε μεγαλο αριθμο κεμοιλικῶν προσωπικοτὴτων πρωτου μεγεθους, τὴ Σοβιοποςὴ Ένωση·όπως φὲρ® εἰπεῖν τον ύπουργο Οίκονομικῶν και τον ύφυπουργο Ἡ ποοπμοοινπ οφημοοἰοο ποο Ποοοινοο Στοοτοο= ποο οοχιοο νοΈσωτερικῶν της κνβερνἠσεωο τησ Ἀνιώοαοι τι και τον ποοιφηιιο εκδίδεται στο τελος τού Αύγούστου τού 1920 στὴν πόλη τού Ἑσκι­δῃμοσιογρἀφο της ὲμπιστσσὐνης του Ἀτατοοοιο τον Γισὺνοὺο σεχἱρ καί πού παρουσιαστηκε ως «ἱσλαμικὴ καὶ μπολσεβικικὴ», γἑ­

Ναντιι ιγῃῃυε Νσςιι) ποὺ ισ 1924 ὲπρσκειτο να χανσαοει τὴν μισε απο αρθρα πού ὴθελαν να αποδείξουν τὴν ούσιαστικὴ ταυτό­Τζουμχουριὲῖ (ςιπῃιιῃπἰνσυι Μάλιστα ὁ Γισὺνοὺο Ναντι οὺνἑνοα_ τητα τού Ἱσλαμ καἰ τού κομμουνισμού. «Ένας Σοβιετικος παρατη­

ιρε το «Λαϊκιστικο Πρόγραμμα» πού ύπη ρξε μια επίθεση κατα τού Ρηΐὴι; ποὺ ὲπισκὲφτὴκε τὴν “Αγκυρα λίγο αργότερα, χαρακτὴρισεΣ 3'

καπιταλισμού και τού ἰμπεριαλισμού καὶ πού ὴ Βουλὴ δημοσίευσε ΐὴ Υραμμὴ τὴς ὡς «πρωτόγονη και αξεστη αλλα πού παρα ταυτα η­κιῃὀπιν ὑπὸ μσρφὴ πὺσχονοὺ του καταοτατιιςου τιτο· ταν μια σχετικῶς τίμια ερμηνεία τού κομμουνισμού». (Ο. Β. Ηεττἰε,

Το κίνημα τού Πρασινου Στρατού αναπτύχθηκε ἰδίως στὴν πε­ ονο· ον” ο· 7ο)·ργοχὴ του Ἑσκισεχἰρ ποὺ ἦταν ὑπὸ τον ἔχονχο τῶν οοναιιεων του Μπροστα στις επιτυχίες τού Ἑτὲμ καί του Πρασίνου Στρατουὴγἐῃι τῶν ὰν­Εαρ­τῶν Ἐιέμ) ο σπσισο πσχειιουσο για χοναοιαοιιο . πού απειλούσαν τὴν ἐπιρροὴ του καὶ πού προσθἑτως μπορούσαν να

τού Κεμαλ κατα των σουλτανικῶν στρατευματων καὶ κατα των Ἑλ­ ποοοοοοοον οπο οφολοο τον Τοοοκίο οποοο κολποοο πος Σοοιοπνλὴνων Ήδη ἀπὸ τον Ἱσσνιο του 19209 ο Ἑτὲιι ἦταν απο τοὺο αο_ κης Ρωσίας, ο “Ατατούρκ αποφασισε να ἱδρύσει το δικό του κομ­χηγσὐο του Πὺἀσινσν Στρατος ποὺ κατι αὺτον τον τροπο ἑοαοφα_ μουνιστικο κίνημα! Κατ® αὐτὸν τον τρόπο θα μπορούσε να ελέγξει

λισε γιὰ λογαριασμὐ του τὴ συνεργασία τού ίσχυρότερου κεμαλι­ τελείως τις σχεσεις τῶν Τούρκων με τὴ Μόσχα. Ζὴτησε απο αύτούς

κού πολεμικού ὴγετὴ. “Αλλα αύτος επρόκειτο βαθμιαῖα να γίνει όλο τοοο οποοοοο ποο ποο ππον μέλη ποο Ποοοινοο Σποοποο νο οφπκαἰ πισ ἀνεξὰρτητσσ ἀπὸ τὴν ιςσβἑοντιοη τῆο Άνιςοοαοι σουν τὴν οργανωση αύτὴ για να ίδρύσουν μιαν αλλη, ακόμη πιο ρι­

τ 7 ι τ· γ ι Ν 5 ι 2 ιΟ Κεμαλ παρατηρωνισο την Έὺσπη των νενονοττον πατα το οοο_ ζοσπαστικη, αν ηταν δυνατον, και ετσι αυτοι ιδρυσαν στις 18

τερο αὐτὸ ἑξἀμηνσ του 1920, θεώρησε ποιο ὺπηοπο νέα αποιλὺ ντα 'Οκτωβρίου 1920 το /Ζἱεειπί] Τιικλτίγε Κοιππιτἰει Ριτίαιει («[Ἑπίση_

τὴν ανεξαρτησία τού τουρκικού ἔθνους πού αύτος προσπαθούσε να μο] Κομμοονποοπο Κομμο Τοοοπἰοοπ) οπο τον ομοοο ολονχο τοο·σωσει απο τὴν ἑλληνικὴ εἰσβολὴ. Ἡ Σοβιετικὴ Ρωσία φαινόταν Ὁ Ἀποποοοκ οκονε μέλη ποοο πολοῖοοοοο οτοοπηνοοο ποο ποπ

πράγματι νὰ θέλει να ἐξασφαχισει νια τον ἑαοτο ττιο τὴ οιαοοχὴ τῆς τούς πιο πιστούς του συνεργατες οπως τον Ἱσμὲτ Ἱνονού καὶ τονἐνδιἀμεσηο πεὺισχῆο __ στοχο παχαιοτοοα και τῶν τσαοων οπο­ Γιουνούς Ναντί. Στἰς 26 "Οκτωβρίου 1920, ό γενικος γραμματεας

στηρίζοντας το «ανατολικό ἱδανικό». Ἑνῶ ο δυτικιστὴς Λένιν του νέον κὐμματθς άνὴγγειλε μὲ μια ἐγκύκλιο ποὺ ἔστειλε στοὺςὀσχσλσυντσν ιδίως μὲ τα ποοβχπιιατα ποὺ οονταοαοαν τιο βιοιιιτ διοικητες τού στρατού οτι ό Πρασινος Στρατος μετατρεπόταν σε

χανικὲς κοινωνίες τὴς Δύσεως, τού φαινόταν ότι τον συνεφερε συ­ κομμοονιοοκο κομμο· Ἑποιοοι ποπ οοτον τον τροποι ο νέο Τοοοναμα να ἑκμεταλλευτεῖ τις «πρωτόγονες» αντιλὴιμεις τῶν λαῶν τῆς 'πο νινοπον οπἱοημο πομμοονιοοκὴι οοοοοοονπον πο οοςοπωμο οποἐνδιἀιιεσηο πεοισχηοι ποὺ αποοποποοοαν να ανανονντισοον τὴν προπαγανδας απο ὁποιαοὴποτε αλλη ομαδα πού παρουσιαζόταν ως

Ἀνατολὴ. Έτσι απο τὴν 1η ως τίς 8 Σεπτεμβρίου 1920, στο Συνἐ­ Κομμοονιοοκὴ κοἰ ποὺ ηταν ονοοοοππτη οπο Έο νοο κομπο Ἡ ἐφηοδὺισ τῶν Λαῶν τηο Άνατολτ­ιο ποὺ οονηλθο στο Μπακοὺ κατοπιν μερίδα τού Γιουνούς Ναντί, Απαεἰοἰι/τἰα 1/επί Οιϊπ ἔγινε το ἑπίσὴμο

πρωτοβουλίας σοβιετικης καὶ της Τρίτης Διεθνούς ­ και στο οονονο που κομμοποοὁπστσ πη σαν μέρος και 235 Τουοποι και 8 Κοὺοοοι ποοταθηκε ἡ Ὁ Ἀτατούρκ, αν και ὴγετης «κομμουνιστικού» κρατους όπως

224 15 225

καί ὁ Λένιν, δὲν ἐννοουσε να ταυτιστεῖ μὲ τό Ρῶσο ἐπαναστάτη. ὉΝ τρόπο έληξε ὴ προσπάθεια του Τούρκου αὐτοῦ Ἄρη Βελουχιὼτη.

κεμαλικός τύπος που εἶχε έπισὴμως μετατραπεί σὲ κομμουνιστικό, Λίγο αργότερα, στίς 12 'Απριλίου 1921, οί ὴγἑτες του Κόμματοςσυνέχισε να παρουσιάζει τίς ίδέες του Κεμαλ ὲπικολλῶντας τους /Ιαικης Συμμετοχής συνεληφθηκαν καί, καταδικάστηκαν στίς 9απλῶς τό έπίθετο «κομμουνιστικό». Ἑξηγουσε πῶς επρόκειτο για έ­ Μαίου σὲ βαριές ποινές. Τὴν ῖδια ἐποχὴ, στίς 16 Μαρτίου 1921,ναν «τουρκικό κομμουνισμό›› εφόσον οἱ συνθηκες που ἑπικρατου­ ύπογραφόταν στὴ σοβιετικὴ πρωτεύουσα ὴ τουρκοσοβιετικὴ συν­σαν στὴν Τουρκία δὲν ἦταν οί ἴδιες μ® αύτὲς της Ρωσίας. Ὁ Τεβφὴκ θὴκη φιλίας καί αδελφοσύνης μεταξύ τῶν κυβερνὴσεων της “Αγκύ­Ρουσδὴ ”Αρας (Τεν1ιΙ‹ Κϋείϋ Ατεε), ό ὁποῖος έμελλε να γίνει ύπουρ­ ρας καί της Μόσχας. Τό Κόμμα /Ιαὶκης Συμμετοχής εξαφανίστηκεγός τῶν Ἑξωτερικῶν της Τουρκίας, από τό 1925 ῶς τό 1938, καί ό τόν 'Οκτώβριο 1922 μετα τὴ βίαιη καταστολὴ που υπέστη από τὴνὁποῖος ἦταν μέλος του νέου κόμματος, στάλθηκε στὴ Μόσχα από κυβερνηση, πρός όφελος τὴς κομμουνιστικης όργανωσεως της Κων­τόν Κεμαλ για να ξητὴσει τὴν προσχώρηση του «Κομμουνιστικου

` σταντινουπόλεως, του Σοσιαλιστικου Κόμματος Ἐργατῶν καίΚόμματος Τουρκίας» στὴν Κομμουνιστικὴ Διεθνὴ. 'Αλλα αὐτὴ δεν Ἀγροτων Τουρκιῖις. "Οσο για τους κεμαλιστές, αὐτοί ανασυνταχθη­θεωρησε πως τό τουρκικό κόμμα ἦταν αρκετα ὀρθόδοξο για να τό καν τελικα στό Λαικό Κόμμα που ἴδρυσαν στίς 9 ,Αυγούστου 1923δεχτεῖ ως μέλος. καί που έλαβε τόν σημερινός του τίτλο του Ρεπουμπλικανικου

Ὁ “Ατατούρκ προσπάθησε να πείσει τόν ανταγωνιστὴ του Ἑτέμ Λαὶκου Κόμματος (ΟιιιτιΙιυι·ίγετ ΗεΙ1‹ Ρετιίεἰ) στίς 10 Νοεμβρίουνα προσχωρὴσει στό νέο κόμμα, εφόσον έλεγε τόν ἑαυτό του κομ­ 1924.μουνιστὴ. Ὁ Έτὲμ πῆγε στὴν '”Αγκυρα, καί τόν Δεκέμβριο του

Ν Τό μόνο κομμουνιστικό κόμμα που εἶχε· απομείνει, δηλαδὴ τό1920 δέχτηκε να γίνει μέλος. “Αλλα μερικοί αδιαλλακτοι του Πρά­ ι Σοσιαλιστικό Κόμμα Ἐργατων καί Ἀγροτων Τουμκιας εμφανίστηκεσινου Στρατού όχι μόνον αρνηθηκαν να μπούν στό κομμουνιστικό πλέον ῶς ὁ μόνος συνεχιστὴς του Κομμουυιστικου Κόμματος Τουρ­κόμμα του Κεμαλ αλλα καί ίδρυσαν άλλο αντίπαλο. Στό τέλος κίας (ΤΚΡ) που εἶχε ἱδρύσει ὁ Σουπχί στό Μπακού. Τὸν Φεβρουά­Νοεμβρίου 1920, παρουσιάστηκε στὴν “Αγκυρα τό Τιικκίγε Ηαἰκ · ριο του 1925, ὑπό τὴν ὴγεσία του Σεφίκ Χιουσνιού Ντεμέρ, συνῆλ­Ϊειἰτακἰγιιιι Ιῖιτκαει (‹‹Κόμμα Λαϊκης Συμμετοχης της Τουρκίας»).

φ θε σὲ συνέδριο στὴν Πόλη που θεωρείται για τὴν ἱστορία τοῦ τουρ­Παρα ταυτα τό ὑπουργεῖο Ἑσωτερικῶν έδωσε αδεια νόμιμης λει­

1 κικου κομμουνιστικου κόμματος ῶς τό δεύτερο συνέδριο του ΤΚΡτουργίας στό νέο αυτό κομμουνιστικό κόμμα, στίς 7 Δεκεμβρίου

γ ὴ τό πρῶτο που συνηλθε έπί τουρκικου εδάφους. (ΤΚΡ'ιιιιι ιακἰἰιεεἰ1920. κοιιιιιπιι, ὲιιθ' αν., σ. ­20). Τόν ἴδιο χρόνο ανακηρύχθηκε όριστικα

“Οταν ὁ Ἑτὲμ ἐπέστρεψε στὴ δυτικὴ Μικρασία κοντα στὸ στρατό ἐκτός νόμου κατόπιν τῶν δικτατορικῶν ἐξουσιῶν που δόθηκαντου τῶν αγροτῶν, βρηκε ἐκεῖ εγκατεστημένο τόν Ἱσμὲτ Ἰνονού, στὴν κυβέρνηση της “Αγκύρας για τὴν καταστολὴ της κουρδικὴςτόν ὁποῖο ὁ “Ατατούρκ εἶχε διορίσει τό Νοέμβριο τοῦ 1920 ‹‹στρα­

Δ έξεγέρσεως. Καί ὅμως, οἱ κομμουνιστὲς εἶχαν ὑποστηρίξει τους κε­τιωτικό διοικητὴ του Δυτικου Μετῶπου›› μὲ εντολὴ να ὀργανῶσει μαλικοὺξ κατα τῶν Κούρδων. Ὁ Ντεμέρ καί ὁ μεγαλος κομμουνι­τακτικό στρατό πού να συγχωνεύσει όλα τα ατακτα αντάρτικα σῶ­ στὴς ποιητὴς Ναξίμ Χικμὲτ (Νὲιιιιῃ Ηίίτητει) κατόρθωσαν να ξεφύ­ματα. Ὁ Ἑτὲμ αρνὴθηκε να ύπαχθεῖ στόν Ἱσμὲτ καί τότε αὐτὸς στίς γούν από τα χέρια της αστυνομίας καί καταδικάστηκαν έρὴμην σε26 Δεκεμβρίου 1920 τόν κατὴγγειλε ὡς προδότη καί έστειλε τό δεκαπέντε χρόνια φυλακὴ. Τό 1936 ὀποιαδὴποτε προπαγάνδα ὑπὲρστρατό του να πολεμὴσει τοὺς αντάρτες του Ἑτέμ. Στόν πρῶτο μας τῆς πάλης τῶν τάξεων απαγορεύθηκε μὲ τα άρθρα 141 καί 142 τουτόμο, δηλαδὴ στὴ Συγκριτική Ἱστομιῖι Ἑλλάδος καί Τουμκιας (σ. τουρκικου ποινικου κῶδικα. “Από τό 1925 μέχρι καί τῶν ὴμερῶν209) είδαμε πῶς, στίς 5 "Ιανουαρίου 1921, ὁ καπετάνιος αυτός νικη­ μας, τό τουρκικό κομμουνιστικό κόμμα που παρέμεινε ἐκτὸς νόμουθηκε στό Γκεντίξ καί κατέφυγε στους Έλληνες. Κατ® αὐτόν τόν

Ώ δὲν έπαιξε σημαντικό ρόλο στὴ ζωὴ του° έθνους. Στίς 19 'Ιουνίου

226 227

1946 μια νομοθετικὴ τροποποίηση έδωσε τη δυνατότ ' ` 1

> ητα στον Ντε­ , . . ­ . ± .

μερ νὰ ὲπανασυστἠσει νόμιμα τὸ Σοσιαλισῖικὸ Κόμμα Ἑργατῶν γραμμα». Το «μαςιμουμ προγραμμα» του κομματος ηταν η δικτατο

¬ ­ ρια του προλεταριατου.και Αγροτῶν Του κία ` ' ° ' Τ” · · ·

ρ Ω με την ονομασια “Να” 5108)/αωἰ Εἴηηωἱ Οἱ «αξιώσεις» τῶν μὴ κομμουνιστῶν προκαλεσαν κρίση στουςνε Κϋγἰιῖ Ρακτἰεἰ αλλα “' ` λ` '; ε · ~ ··_ἀνακηρὐχἔἕἑἔἶἀπἰ 16 Δεκεμβριου τρρ ι κολποος του τιρ, η οποια βγηκε στη δημοσιότητα τον ροκιὼβριο

Ἐὰν, ὅπως φαίνεται, ὁ ρουσωισμὸς ἔχει βαθιὲ ίζε σὲ ιἀ , του 1968_ =Ο επίλογος γραφτηκε τον Νοέμβριο 1969 μὲ την παραι­

­ 9 ρ ς μ χωρα τηση του “Αϋμπαρ καἰ τῆς ὁμαδας του πρὸς όφελος τῶν κομμουνι­που, όπως καὶ ” Ἑλλαδ , ' ° ' ` ι ® 9 _

η α· συνεχιζει απο το 1947 να ειναι εγκλωβι στῶν. “Η θεωρητικός τῆς αριστερας του κόμματος κυρία Μπεχιτζὲσμένη σε δυτικιστικ” δ' , ° Θ' ° ι _(σοσιαλδημοκρῖιτιἔῖὕτυῖι ἱἔῖι 9 Τίρἶλεταριἶκοἐ διεθνιξ Μποραν (Βεηἰοε Βοτεο) εκλέχθηκε Υενικὸἐ γραμματέας. Τελικα τὸ

. . 5 „ μμ σἶικἶς ' που οπως και Ο ΤΙΡ απαγορεύτηκε τὸν Ἱοόλιο του 1971 λόγω προπαγανδας ὑπὲρὰ(ἶΤι1ῖ9€ Φιλελευθερισμος ειναι ενας «δυτικός ανεμος», συνεχίζει να τῶν Κούρδωνμην εχει πε αση στ`ν ` λ '_ Ὁ ° ι ~ρ ο τουρκικο αο αγροκομμουνισμος του "Οσο για τη δημοφιλία του κόμματος δεν μπορεί κανείς παρα ναἘτὲμ και τῶν αγρο ικ ° '6 τ ι ·

θέση σῖἰς καρδιἐς Εῶνωἔξζῖἕνοἕἕὸ ηἔἔἐῖῖξβἰῖῖεἕ Ξηῖειἶἶἐηἰῖ διαπιστῶσει τὴἶ έλιἔχιστἔγἑκλογικὴ δυναμη τοῖἰ ΤΙΡ,'πολὐ μικρὀτ,ς_

του Ντεμἑ .Απὀδ , , , ~ . , ρη απ αυτην της Ε Α. ην πρωτη φορα που πηρε μερος σε γενικεςΡ ειἔη 11 εμπειρια του Τταἰαγε Ιεςι Ραττιει (« Εργα εκλογές, στις ΙΟ “Οκτωβρίου 1965, ἔλαβε μόνο 276.100 ιμὴφους ἐπὶ

τικό Κόμ α Τ ' ,μ ουρκιαῳ) 13.6Δ9.11Ζ εγγεγραμμένων, ἢ 2,97% τῶν ιμηφισαντων. 'Αλλα χαρη

Τὸ ἘΙ.Ρ. Ϊ ` _ 3 Ρ · ­ Ϊ ·

ηταν Έο Τουρκικο αντιστοιχο ως ΕΔ/1” Δηλαδη ηταν η στο εκλογικό συστημα της αναλογικης, κέρδισε 15 έδρες (έπί τῶννόμιμη ἔκ ασ του έ ` ' τ ~ ·

φρ η Χῖος νομου τουρκικου κομμουνιστικου κομ όποίων οἱ 13 του δόθηκαν με την κατανομη τῶν ‹‹υπολειμματων››)ματος. Εἶ ε ἱδ υθεῶ δ' ' ` α ι _Χ Ο Ι εκα χρονια μετα την ΕΔΑ, στις 13 Φεβραυα έπί 450 βουλευτῶν. Δεν ἦταν συνεπῶς δυνατον να ἰσχυριστεῖ κα­ρίου 1961, μετα την έπαν' 27 Μ '” ” α

ασταση της ης αιου 1960” Οπως και νεἰς πῶς το ἐκλογικὸ συστημα δεν τὸ εὐνοουσε καἰ δσο για την τι­μὲ την ΕΔΑ πρὸ του 1974, ` Ἐ ` Κ” Τ ' ι _ΤΟ 07ατΙκ0 Ομμα ~ουρκιας δεν συμ μιότητα τῶν ἐκλογῶν αὐτῶν, χαρακτηρίστηκε απο τους ξένους δη­περιλαμβανε μόνο κομμουνι Ϊ ` ” " ' _

. . , . (Πες για να αποτραπει η βιαιη καταστο μοσιογραφους ως πολυ ἱκανοποιητικὴ (βλ. φέρ° εἰπεῖν στη γαλλικηλη του. Ο προεδ α ` α 1962 ῶ ι · ι · ι

ρος του πο το 9 Το 1969' 0 Μεχμετ Αλι ἐφημερίδα Δε Μοπτἰε, Παρίσι, 7 “Οκτωβρίου 1965, τη γνωμη του εἰ­Ἀϋμπαρ (Μεβιηετ Α1” Α Β Ϊ ° ' · · ~ἐαθΊ§;γἶ)¬Τ1ΤῖΪ αίἕλἔοἕςἶίἐ μεγαλἔἐ οθωμαναἶίιἐ δικου απεσταλμένου τίιἑ Αηὀτὲ Ροητειἰηο).

Ν 3 η ης ης μ ης του ανεπιστημιου Μηπως τότε μπορεῖ κανείς να ἰσχυριστεῖ πῶς για μια πρωτη προ­της Κωνσταντινουπόλεως και ἦταν σοσιαλδ οκ ατικῶν πεποιθ'­ημ ρ η σπαθεια, τὸ ΤΙΡ δεν τα εἶχε καταφερει και τόσο ασχημα καὶ πῶς θασεων όπως καὶ αὐτές του προέδρου της ΕΔΑ, του ίατρου Ἱωαννη ·ρ . . . , . . . .. . .

ειχε καλυτερα αποτελεσματα την ερχόμενη φορα; Ουτε κι αυτο,Πασαλίδη, ποὺ πέθα ` 15 Μ ' 1νε στις αρτιου 968 αφου στις επόμενες γενικες εκλογες της 12ης “Οκτωβρίου 1969, τὸ

Ἡ διαφορα μεταξὺ τῶν δυο αότων κομματων ἦταν ότι τα μὴ . Ν γ , ., , , . . ~ποσοστο των ψηφων που ελαβε το κομμα μειωθηκε στο Ζ,65% των

κομμουνιστίκὰ μέλη της ΕΔΑ δὲν εἶχαν ποτὲ δυσκολεὐσει σοβαρα , . , , , . .γ ε , ~ . .

ψηφισαντων παρα την εκμεταλλευση που εκανε του εθνικου αισθη­τη δραση αὐτῶν που ελ ` ” ' ε τ _εγχαν την οργανωση, δηλαδη των κομμου ματος τῶν Κούρδων. Πραγματι, ὁ Ταρἰκ Ζίγια Ἑκιντςὶ (Τιιτίκ Ζἰγενιστῶν. Δὲν έπαναλ' θ α "Β ` Τ ' ° ι τ ·

ηφ ηκε το ι ιο στην Ουρκιῳ επειδη 0 Μεχμετ Εκἰηοὶ) γαμπρὸς του σεΐχη Σαΐτ (Ξειἰτ) του Παλου, του αρχηγου τηςἈλἰ Ἀϋμπαρ και ” Θ` ' ~ ι _

. . μετριοἶα ης πτἶρυγα του ΤΙΡ πιστευαν πραγ κουρδικης ἐςεγέρσεως του 1925, ἦταν βουλευτης του ΤΙΡ. “Επρό­ματικα στο περιεχομενο του προγραμματος του κόμματος, ένῶ δ­ ε , . . . . .. .. .

κειτο μαλλον για οπορτουνιστικη πολιτικη διοτι, οπως ειπαμε, οιπως το εςηγουσαν τα κομμουνιστικα μέλη του (και αὐτὸ ἴσχυε έζί­ ι

. . ε . . , . , ,κομμουνιστες το 1925 ειχαν υποστηριζει απολυτα την καταστολη

σου καί για τὸ πρόγραμμα ηιε ΕΔΑ) επρόκειτο ια ' '­ 1, , . . . . . , . , . ., .

γ «μινιμουμ προ γτης κουρδικης εξεγερσεως απο τον Ατατουρκ. Αργότερα ομως, το

228 |229

1

παράνομο κομμουνιστικὸ κόμμα ύποστηριξε την κουρδικη απόσχιἔ θείας. Άλλα, ὅταν ὀίκουσε την αναπαντεχη πρόταση τῶν Ρώσωνση καὶ ὁ πρῶτος γραμματέας της κεντρικης έπιτροπης του Κομμου­ σχετικα με την αναθεώρηση της Συμβάσεως του Μοντρε καὶ τηννίστίκου Κόμαατθς Τουρκίας. Ζεκἰ Μπάστιμαρ (Ζοκἰ Βεετιιπετ) γνω­ εγκατασταση τουρκοσοβιετικης συγκυριαρχίας ἐπὶ τών Στενὥν. ὁστὸς ὶδίως μέ τὸ ψευδώνυμο Γιακοὐπ Ντεμἰρ (ΥΘΚΠΡ ΒΘΠἩΓ) ἔγρα· Σαράτσογλου δηλωσε στὸν Στάλιν κατα τὸν Ἑρκίν, τὸν μέλλοντα­φε τὸν “Ιανουάριο του 1964 ὅτι «πλέον τῶν πέντε εκατομμυρίων ύπουργὸ τῶν Ἑςωτερικῶν, που τὸν συνόδευε, πώς η Τουρκία ποτὲΚούρδων ποὺ κατέχουν τὸ ένα τέταρτο τῆς έκτάσεως της χώρας» δεν θα ύπέγραφε πλέον μια συνθηκη του Χουνκιαρ Ἰσκελεσἰβρίσκονταν κάτω απὸ τὸ ζυγό του τουρκικου κράτους που ἐπὶ­ (Ηϋυκέτ 1εΙ‹ε1οεὶ) ὅπως αύτη της 8119 Ἱουλίου 1833· Γιὰ νὰ τὸνπλέον εἶχε ταχθεῖ στὸ πλευρο τῶν ίμπεριαλιστικών δυνάμεων για καλσπιασει ὅ Σταλιν, του εἶπε «πώς εύρισκε πολὺ φυσικο να έπι­να καταδικάσει τὸ απελευθερωτικὸ κίνημα του κουρδικου λαου του στραφούν τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία». (Ρετἰὀιιυ ίῖοιτιαἰ ΕτὶςϋιιἹρἀκ­ ΆνΤίθετα› ὕπωέ εἴδαμει δὲν συνἐφερε Τοὺἑἰ Ἑλληνεέ κομμου· Σεε τεἰατἰοπε ιαιτο­εονἰέτἰηιιεε ετ Ια απεετἰοκ αεε Πέττοἰιε [‹<Οἶ τουρ­νκπὲἔ νὰ ταλθουν ὑπὲρ τἦ€ αὐτονομίας της Μακεδονίας, εφόσον οί κοσοβιετικὲς σχέσεις καὶ τὸ ζητημα τῶν Στενών››], Άγκυρα, 1968,Σλαβομακεδόνες της Ἑλλάδος δεν ἦταν πλέον αρκετοί. σα 164 καὶ 167. Σημειωτέον ὅτι τη δηλωση αύτη του Στάλιν περὶ

'Η έπιθετικότητα της Σοβιετικης Ἑνώσεως από την αρχη ηδη Δωδεκανησου, ὀ Ἑρκὶν προτίμησε να την απαλείφει απο την τουρ­του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, έναντι της Τουρκίας, εἶχε σί­ κικη έκδοση του βιβλίου του που φέρει τὸν τίτλο,Τι2κΙ‹­Σονγετὶἰἰεγουρα έπηρεάσει την αντίθεση του τουρκικου λαού σ° ένα κομμου­ Ιτϋετι νε Βοὲαεἰαι· πιεεεἰεεἰ, ”Αγκυρα, 1968. Βλ. σ. 143). Βέβαια οἱνιστικὸ κίνημα ποὺ πάντοτε εἶχε δηλώσει την αφοσίωση του στη διαπραγματεύσεις απέτυχαν καὶ κατόπιν αύτου ὁ Στάλιν απευθύν­Μόσχα. "Ας θυμηθούμε τὶς διεκδικησεις που ὁ Μολότωφ εἶχε πα­ θηκε στον Χίτλερ άλλα καὶ πάλι μάταια.ρουσιάσει στὸ Χίτλερ κατα τη διαρκεια του ταςιδιου του στὸ Βερο­ Μετα το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, οί ρωσικέςλίνο, στὶς 12 Νοεμβρίου 1940, καὶ που εἶχαν καταγραφεί στη σοβιε­ ὁιεκδικησεις έπαναληφθηκαν. "Ηδη από τὸ 1944 η σοβιετικη κάθο­τικη απαντηση της Ζ5ης Νοεμβρίου στὶς γερμανικές προτάσεις: η δος στα Βαλκάνια εἶχε πολύ ανησυχησει την ”Αγκυρα. Στὶς 24 Ἱου­Μόσχα ζητουσε μια στρατιωτικὴ βαση στα Στενά, ἐπὶ τουρκικου λίου 1944, ὁ Τουρκος πρέσβης παρά την ἑλληνικὴ κυβέρνηση ποὺθδἀφουἐι καὶ τη δυνατότητα ἐξαπλώσεως σε βαρος της Τουρκίας ἦταν ἐξοριστη στὸ Κάιρο, ὁ Ἑνίς “Ακαγιεν (Ειιίε Ακενου), δηλωσεκαὶ της Περσίας, στα νότια της περιοχης Βατοὺμ ­ Μπακού. Ἑαν τὸ ὅτι η Τουρκία θεωρουσε τη φιλία της μὲ την Ἑλλάδα ώς τη λυδίατουρκικὸ θύμα άρνοὔνταν να ὐποκὐψειι τὸ σοβιετικὸ έγγραφο πρό­

ὶ λίθο της έςωτερικης της πολιτικῆς έναντι του ρωσικου κινδύνουτεινε, η Μόσχα, τὸ Βερολίνο καὶ η Ρώμη νά του επιβάλουν αὐτοὺς (8τορ1πειι Ο. Χγαἰε, «Τηο 1945 Οτὶεἰε ονετ ι1ιε Τιιτ1‹ἰε1ι Βττείτε»,τους ακρωτηριασμοὺς μέ τη βία. Για να μπορέσει να ἐγκαταστησει

ὶ [«°Η κρίση του 1945 έπὶ τῶν Τουρκικην Στενῶν››], Βαἰἱταπ δτατἰἰεε,σοβιετικη βάση στα Στενα έπρεπε να μην τηρηθουν οἱ ὅροι της Θεσσαλονίκη, αρ. 1, 196θ, σ. 66.)Συμβἀσεωἑ του Μοντρὲ της Ζοηἐ ἹΟὉΜΘὉ 1936­ "Οταν ὁ Τσώρτσιλ πῆγε να συναντησει τὸν Στάλιν στη Μόσχα,

Την αναθεώρηση αλλωστε της Συμβασεως του Μοντρὲ εἶχαν ζη­ τον 'Οκτώβριο του 1944, για τὸν αγγλορωσικὸ διαμοιρασμὸ τώντησει απευθείας απὸ τους Τούρκους οἱ Σοβιετικοί, ὅταν οἱ τελευ­ Βαλκανίων, ὁ Σοβιετικὸς ηγέτης ἑπωφεληθηκε της εύκαιρἰαἑ γιὰ νὰταῖοι, ἰσχυροποιημένοι απο τὸ γερμανοσοβιετικὸ σύμφωνο της του ζητησει αναθεώρηση της Συμβάσεως του Μοντρέ· καὶ ἐπανέλα­23ης Αυγούστου 1939, εἶχαν καλέσει τὸν Τουρκο ύπουργὸ τών βε τὴν αῖτηση του στη συνδιασκειμη της Γιάλτας, στὶς 10 Φεβρουα­Έξωτερικῶν Σουκρου Σαρατσογλου (βϋκτίί 8ετειςοὲ1ιι). Ἡ τουρκι¬ ρίου 1945. "Οταν η Τουρκία κηρυςε τὸν πόλεμο κατα της Γερμα­κ”ὴ ἀντιπροσωπεία εἶχε φΐἀσει στὴ Μόσχα στἰἐ 25 Σεπτεμβρἰοϋ

1 νίας καὶ της Ἱαπωνίας, στὶς 23 Φεβρουαρίου 1945, (μια κίνηση που1939 γιὰ νὰ ὑπογρἀψεί μια τουρκοσοβιετικη συνθηκη άλληλοβοη­

ὶ της επέτρεπε να γίνει αρχικό μέλος του Ο.Η.Ε.) η Σοβιετικη Ένω­

Ζ3θ Ζ31

ση εδειξε τὴ δυσαρεσκεια της για τὶς διπλωματίκες επιτυχίες τῆς Ἑθνῶν, που ελαβε μερος στό Σαν Φρανσίσκο από τὶς 25 “ΑπριλίουΆγκύρας στελνοντας της στὶς 19 Μαρτίου μια διακοίνωση που μεχρι τὶς 26 “Ιουνίου 1945, θυμαται ὡς εξης τὴν ατμόσφαιρα πούλεγε πως η Μόσχα αρνουνταν να ανανεώσει τὴ σοβιετοτουρκικὴ κυριαρχουσε τότε στούς συμπατριῶτες του: «Μεταξύ τῶν αντιπρο­συνθηκη ούδετερότητας καὶ μὴ ἑπιθεσεως της 17ης Δεκεμβρίου σωπειων που ἦταν συναθροισμενες στό Σαν Φρανσίσκο ὑπηρςε μία1925, η όποία εἶχε ανανεωθεί για δεκα χρόνια τό 1935 καὶ πού μόνον, η δικη μας, ποὺ ἐπειδὴ ἦταν τελείως απορροφημενη από τὴνεπρόκειτο να ληξει στὶς 7 Νοεμβρίου 1945. Τό λόγο της στασεως κακοδαιμονία καὶ τὶς πιθανες αποτυχίες του αύριο, δεν μπορουσεαὐτῆς τόν εξηγησε με είλικρίνεια ό Σταλιν στόν Τσωρτσιλ κατα τὴ να παρει μερος στὴ γενικὴ χαρα... Τα “Ηνωμένα Έθνη ηθελαν ναδιαρκεια γεύματος ειι τότε­ει­τότε που οί δύο πολιτικοὶ εἶχαν στὶς 18 αγνοησουν τὶς δυσκολίες... Κανενας δεν αντιλαμβανόταν τὸ δραμαἹουλίου 1945, στὴ συνδιασκειμη του Πότσνταμ. Ὁ Σταλιν εἶχε δη­ πού εκτυλίγονταν σε μια γωνια της Μεσογείου τὴν ὥρα πού τα ἴδιαλωσει στὴν τουρκικὴ κυβερνηση πως ηθελε τό Καρς καὶ τό Ἄρντα­ τα χερια ποὺ επαιζαν τό δραμα αὐτό, ύπεγραφαν ἐν ψυχρῷ τὴν ύπο­χαν που εἶχαν «αφαιρεθεί» από τὴ Ρωσία στό τελος του πρωτου χρεωση να συμμορφωθούν πρός τὶς αρχες καὶ τό ὶδανικό τῶν Ἡνω­παγκοσμίου πολέμου (στὴν πραγματικότητα, όπως ξερουμε, τα μενων Ἑθνῶν... Μεσα στὴν ατμόσφαιρα αὐτὴ, η τουρκικὴ αντιπρο­τουρκικα αὐτα εδαφη τα εἶχε κατακτησει ὴ Ρωσία στόν πόλεμο του σωπεία εἶχε ἐπιστρειμει στὴν ”Αγκυρα... Ὁ τουρκικός λαός συνειδη­1877 ­ 1878 καὶ τα εἶχε επιστρειμει τό 1920 ­ 1921). 'Ο Σταλιν συνε­ τοποιωντας τόν κίνδυνο παρεμενε ψύχραιμος». (ΡΕ. Ετ1‹ὶιι, Τιιτἰτ­χισε λεγοντας πως οί Τουρκοι εἶχαν αρνηθεί. Τότε εφερε ἐπὶ ταπη­ Ξοννετ ἰἰὶεπὶίετἰ νε Βοὲιπἰαιτ κιεεεἰεεὶ [‹‹Οἱ τουρκοσοβιετικες σχεσειςτος τό ζητημα της αναθεωρησεως της Συμβασεως του Μοντρε αλλα καὶ τό ζητημα τῶν Στενῶν»], είνα, αν., σ. 255).καὶ παλι η τουρκικὴ κυβερνηση αρνηθηκε να συζητησει καὶ αὐτὴ Ἡ ρωσικὴ διπλωματικὴ επίθεση συνοδευόταν από εναν βίαιο πό­τὴν ύπόθεση. Κατω απ' αὐτες τὶς συνθῆκες, απαντησεό Σταλιν, δεν λεμο νεύρων εναντίον της Τουρκίας. Ὁ σοβιετικός τύπος καὶ τότου ἦταν δυνατόν να αποδεχτεί τὴν ανανεωση της συνθηκης. (\λἰίιι­ σοβιετικό ραδιόφωνο ἐξαπελυαν καθε μερα τὶς ἑπιθεσεις τους καὶ οίείοιι 8. (]Ιαιιι·ο1αἰ11, Τἰιε ι5”ετ·οπα' Π/οτίεἰ Η/απ, νο1. ν : Ττἰαιπρἰι ακα' διαφορες αρμενικες επιτροπες απαιτουσαν για λογαριασμό της Σο­Τταἕεαν, Νεα Ύόρκη, Βειιτειτι ΒοοΙ‹ε, 1962, σ. 542). Ἡ Μόσχα εἶχε βιετικης Δημοκρατίας τῆς Ἀρμενίας τὶς επαρχίες του Καρς καὶ τουπροτείνει 'στὴν ”Αγκυρα σαν αποζημίωση για τὴν απώλεια του ”Αρνταχαν. Ἡ σοβιετικὴ πρεσβεία στὴν “Άγκυρα προετρεπε τούςΚαρς καὶ του Ἄρνταχαν, τὴν προσαρτηση από τὴν Τουρκία της Τούρκους πολίτες αρμενικης καταγωγης να μεταναστεύσουν στὴσυριακης πόλεως του Χαλεπίου καὶ της σιδηροδρομικης της δια­ Σοβιετικὴ ”Αρμενία. Τελος, τόν Δεκεμβριο του 1945, Γεωργιανοίκλαδωσεως. (ΤίίτΙ‹1‹εγε Ατεόν, Τατἰτἰεἰι Γοτεὶἔιι Ροἰὶτςν, 1939­1945 καθηγητες της Ἱστορίας δημοσίευσαν στόν σοβιετικό τύπο τὴ γνω­ί‹‹Τουρκικὴ εςωτερικὴ πολιτικη, 1939­1945››], Πανεπιστημιο της μη τους, σύμφωνα με τὴν ὁποία η τουρκικὴ ακτὴ της Μαύρης Θα­Άγκύρας, 1965, σ. 126). Τελος, οί Ρῶσοι εἶχαν αφησει καθαρα να λασσας, από τα σοβιετικα σύνορα μεχρι τὴν Τραπεςούντα, ἦτανεννοηθεί από τους Τούρκους ότι ηθελαν στρατιωτικες βασεις στό γεωργιανό εδαφος.τουρκικό εδαφος, στὴν περιοχὴ τῶν Στενῶν. (8ί. Ο. Χγτ1ὶε,ἐ'νθ'αν., "Οπως καὶ στὴν Ἑλλαδα, ό “Αγγλος σύμμαχος δεν εἶχε πλεονσ. 71). τὴν απαιτούμενη δύναμη για ν® αντιταχθεί αποτελεσματικα στὴ σο­Κατω από αὐτὴ τὴν πολύ δυνατη διπλωματικὴ πίεση εκ μερους βιετικὴ πίεση. 'Η Τουρκία αἰσθανόταν απομονωμενη καὶ προσπα­της παλαιας της φίλης, της Σοβιετικης Ρωσίας, πού προσπαθούσε θουσε με όλους τούς τρόπους να πείσει τὶς Ἡνωμενες Πολιτείες νανα προσβαλει τὴν ὲδαφικὴ της ακεραιότητα, η Τουρκία περασε από σπεύσει να τὴν βοηθησει. Άλλα ὴ Οὐασιγκτον αργησε αρκετα ναδιεθνους πλευρας μια μαύρη χρονια κατα τό 1945. Ὁ Ἑρκίν, μελος συνειδητοποιησει τὴν αναγκη ν® αντισταθεί, σ' αὐτὴ τὴν περιοχη,της τουρκικης αντιπροσωπείας στὴ συνδιασκειμη τῶν Ἡνωμενων στὴ σοβιετικὴ επεκταση. Ὁ νεος πρόεδρος των Ἡνωμενων Πολι­232

233

τειῶν, από τίς 12 Άπριλίου 1945, ό Χαρυ Τρουμαν (Ηεττν 8. Ττιι­ χα δώσει... [Στίς 27 Δεκεμβρίου 1945] τό κείμενο της ανακοινώ­ιιτειι) εἶχε στὸ νου του μεχρι τὸν Δεκεμβριο του χρόνου εκείνου σεως ποὺ εἶχε συνταξει τό Βτετε Περειτιτιειιτ σχετικα με τὴ συνδια­ίδίως τὴν ἰρανικὴ κατάσταση σκεψη της Μόσχας, μοῦ παραδόθηκε. Είχε δημοσιευθεῖ στὴν Οὐα­

Πραγματι, οἱ Σοβιετικοὶ στὴν κατεχόμενη ζώνη τους στό Ἱραν, σιγκτον κατόπιν εντολῆς του Βντηεε, μια ώρα νωρίτερα. Αυτό ποὺ

ενθαρρυναν τὸν αζερμπαϊτζανικὸ και κουρδικό αποσχιτισμό που διαβασα δεν μου αρεσε καθόλου: οὔτε λεξη για τὸ Ἱραν οὔτε γιακατεληζε, στό βόρειο Ἱραν, στὴν ανακηρυξη, στὶς 12 Δεκεμβρίου κανενα απο τα αλλα μερη ὅπου οἱ Σοβιετικοἰ διείσδυαν». (Ἐνθ' αν.,

1945, τὴς Αὐτόνομης Δημοκρατίας του Ἀζερμπαϊτζαν ὑπὸ τὴν σσ­ 268­270)ὴγεσία τῶν κομμουνιστών και τρεῖς ὴμερες αργότερα τὴς Κουρδι­ "Αν καὶ ὁ Βντιιεε παραιτὴθηκε μόνο στίς 7 “Ιανουαρίου 1947 γιακὴς Λαϊκὴς Δημοκρατίας. Ὁ στρατός τῆς Κουρδικὴς Δημοκρατίας ν® αντικατασταθεί από τὸ στρατηγό Μαρσαλ (Οεοτςε Ο. Μετε1ιε11),

του Ἱραν ὑπό τὴν ὴγεσία του ἰρακινου Κοὑρδου Μουσταφα Μπαρ­ ὁ πρόεδρος Τρουμαν, ενα χρόνο νωρίτερα του εἶχε δώσει να κατα­ζανι (Μιιετείε Βετεειιτί) φιλοδοζουσε να ἱδρὐσει ενα μεγαλο Κουρδι­ λαβει πώς δεν τὸν ὴθελε πλεον, σὲ γραμμα που του παρεδωσε στίς 5

σταν που να συμπεριλαμβανει τους Κούρδους καὶ τοῦ “Ιρακ καὶ της Ἱανουαρίου 1946. Τὸ γραμμα ελεγε: ‹‹'Αγαπητε μου Τζίμ... "ΟτανΤουρκίας. πὴγατε στὴ Μόσχα βρεθηκατε μπροστα σε αλλο ενα τετελεσμενο

Στα 'Απομνημονεύματα του ό Τρουμαν λεει ότι συνειδητοποίησε γεγονός, στό Ἱραν... Δεν υπαρχει για μενα αμφιβολία πώς ὴ ΕΣΣΔγια πρώτη φορα τα σχεδια τῶν Ρώσων στὸ βόρειο “Ιραν στίς αρχες ἔχει τὴν πρόθεση να είσβαλει στὴν Τουρκία καὶ να προσαρτὴσει

Σεπτεμβρίου του 1945. «Όλες οἱ ενδείξεις φαίνονταν να συμπί­ τὴν περιοχὴ τών Δαρδανελλίων ώς τὴ Μεσόγειο. Ἑαν αὐτὴ ὴ χώρα

πτουν για να ἑπισημανουν σχεδιο που εἶχε συμφωνηθεί από τοὺς δὲ βρεθεί μπροστα σε ανθρώπους ποὺ θα τὴ σταματησουν με ατσα­

Ρώσους, μὲ σκοπό να θεσουν ὑπό τόν ελεγχό τους τουλαχιστον τὸ λενια πυγμὴ, ενας αλλος πόλεμος ἑτοιμαζεται. Μόνον μια γλώσσα

βόρειο τμῆμα τὴς χώρας. Ἐαν συγκρίναμε τὴν κίνηση αυτὴ με τὴν καταλαβαίνει. «Πόσες μεραρχίες εχετε;››. (Ἐνθ, αν., σ. 274).

απειλη κομμουνιστικῆς δυναμικὴς λόσεως στὴν Έλλαδα, τότε θα Έτσι οί βασεις του δόγματος Τρουμαν μπῆκαν ῆδη, από τὸν Δε­αρχίζαμε να βλεπουμε τό σχεδιο μιας γιγαντιαίας κινὴσεως τανα­ κεμβριο του 1945, αν καί ἐπισὴμως δεν εζαγγελθηκαν, παρα μόνονλιας για να κυκλωθουν οἱ πετρελαιοπηγες τῆς Ἑγγὐς Ἀνατολὴς στἰς 12 Μαρτίου 1947, σε λόγο στο Κογκρεσο. Ἡ αμεση αἰτία τουκαὶ οί λιμενες, ελεύθεροι από παγους, τὴς Μεσογείου». (Η. 8. Ττιι­ ΜΥΟ9 αὐτοῦ ἦταν ὴ διακοίνωση ποὺ ὁ πρεσβης τὴς Μεγάλης Βρε­

ιιτειι, Μέιποἰτεε [‹‹“Απομνημονεόματα››] Ιος τόμος, 2ο τευχος, Παρί­ τανίας στὴν Οὐασιγκτον ενεχείρισε στὸν Γεώργιο Μαρσαλ στίς 24

σι, Ρ1ου, 1955, σ. 238). Ἑπιπλεον ὴ Μόσχα υποστὴριζε τἰς διεκδι­ Φεβρουαρίου 1947 καἰ που ανὴγγειλε στὴν αμερικανικὴ κυβερνη­κὴσεις τὴς κομμουνιστικὴς Βουλγαρίας που απαιτουσε διεζοδο στὸ ση τὴν απόφαση του Λονδίνου να αποχωρὴσει από τὴν ΈλλαδαΑἰγαῖος στὸ τελος του Μαρτίου: ὴ Βρετανικὴ Αυτοκρατορία που ἦταν στὸ

Τὸν Δεκεμβριο του 1945, ὁ Τρουμαν αποφασισε να αντικαταστὴ­ παρελθόν αντικείμενο θαυμασμου για τὸν Βενιζελο, εἶχε ὀριστικασει τὸν ὑπουργὸ του τών Ἑζωτερικῶν, τὸν .ῖεητεε Ρ. Βντυεε που εἶ­ χρεωκοπὴσει. Χωρίς χρὴματα καὶ χωρίς βρετανικα στρατεύματα, οἱχε διορίσει μερικους μὴνες νωρίτερα, στις 3 Ἱουλίου 1945: ὁ Ἀμε­ αντάρτες του ελληνικου κομμουνιστικου κόμματος θα υπερίσχυανρικανὸς πρόεδρος εβρισκε πώς πολὺ λίγο συνειδητοποιουσε τὸν σίγουρα, κατα τὴ γνώμη της αμερικανικης κυβερνήσεως. Πραγματι,ρωσικό κίνδυνο. «Τόν Δεκεμβριο του 1945, ὴ συνεδρίαση τών ὁ τραπεζίτης καί 'Αμερικανός υπουργός τών Ναυτικών Ιειυιεε Ροτ­υπουργῶν τών “Εξωτερικών που είχαν λαβει μερος στὴ Μόσχα, εἶ­ τεεϊεἰ, σημείωσε στὸ προσωπικό του ημερολόγιο στἰς 7 Μαρτίουχε προκαλεσει μία κατασταση που μὲ εἶχε υποχρεώσει να δώσω 1947 τα ακόλουθα λόγια ποὺ ὁ ὑφυπουργὸς τών 'Εξωτερικών Βεειτστὸν Βγτυεε να καταλαβει πώς δὲν ακολουθουσε τις ἐντολες ποὺ εἶ­ Αουεεου εἶπε σε μια συνεδρίαση του υπουργικου συμβουλίου

234 235

παρουσία του Τρουμαν: «Ἡ ελληνικὴ κὺβερνηση δεν μας ίκανο­ποιεῖ διότι συμπεριλαμβάνει πολλὰ αντιδραστικα στοιχεία καἰ η επι­τυχία της ρωσικης προπαγανδας ὀφείλεται κατὰ μεγάλο μερος στόγεγονός πως ό λαός αντιλαμβάνεται την κυβερνητικὴ διαφθορα καἰανικανότητα». (ἰοιικπαἰ είε Ιίοτπεεταἰ [«°Ημερολόγιο του Φόρρε­σταλ»], Παρίσι, Αυιἰοι­Πυιιτοιιι, 1952, σ. 193).

Ὁ Φόρρεσταλ εἶχε ἐργαστεῖ κατὰ τό 1946 για να ρίξει τίς βάσειςενός νεου αμερικανικου στόλου στη Μεσόγειο. ””Αλλωστε, όπως εἶ­χε παρατηρησει ὀτἰς 13 Μαρτίου 1947, «τό αμερικανικό [πολεμικό]ναυτικό γεννηθηκε οὺσιαστικα στὴ Μεσόγειο [τό 17971... Τό περα­σμενο καλοκαίρι, όταν οἱ Ρώσοι εἶχαν αρχίσει να διαμαρτὺρονταιστὴν Τουρκία για τα Δαρδανελλια, η εμφανιση αμερικανικών πολε­μικών πλοίων στὴ Μεσόγειο εἶχε ώς αποτελεσμα πρός τα τελη Σε­πτεμβρίου ν° ακουστουν τα πρῶτα εὺγενικα λόγια ποὺ για πρώτηφορα πρόφερε ὁ Σταλιν». (Ἐνθ” άν., σ. 200). Αὺτη η ναυτικη δὺνα­μη εμελλε να γίνει ό ίσχυρός εκτος αμερικανικός στόλος.

~ ε

πρόσθεσε ὁ πρόεδρος Τρουμαν, οἱ Ἡνωμενες Πολιτείες ἦταν η μό­νη χώρα ποὺ ἦταν σε θεση να δωσει τὴ βοηθεια αὐτὴ στὴν Τουρκία.‹‹Συνεπώς, ζητώ από τό Κογκρεσο να μου δωσει τὴ δικαιοδοσία ναπροσφερω βοηθεια στὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Τουρκία αντί ποσου 400εκατομμυρίων δολλαρίων για μια περίοδο ποὺ να εκτείνεται ώς τὶς30 'Ιουνίου 1948... Ἑκτός του προαναφερθεντος κονδυλίου ζητώαπό τό Κογκρεσο να επιτρειγει τὴν απόσπαση στὴν Ἑλλάδα καίτὴν Τουρκία πολιτικου καἰ στρατιωτικου αμερικανικου προσωπι­κου». (Ἐνθ' αν., σσ. 136­137). Ἡ βοηθεια αὺτη ἦταν ὲςίσου στρα­τιωτικη, όπως καὶ οίκονομικη, καί πραγματι η Ἑλλας μόνο ἔλαβεγια τό ἔτος 1947­1948, 197,8 εκατομμύρια δολλάρια στρατιωτικηςβοὴθειας καὶ 230,2 εκατομμυρια οίκονομικῆς βοηθείας, δηλαδη ενασυνολο για τη χρονια εκείνη 428 εκατομμυρίων δολλαρίων.

"Οταν ετοιμάστηκε να πάρει τη σπουδαία απόφαση της 12ηςΜαρτίου 1947, ὁ πρόεδρος Τρουμαν καταλαβε ότι «εἶχε ελθει ηστιγμη να κατατάξει, χωρίς ὺπεκφυγες, τίς ”Ηνωμενες Πολιτεῖες τηςἈμερικης στό στρατόπεδο καἰ στὴν κεφαλὴ του ελεὺθερου κό­Ἡ στρατηγικη ανάγκη να θεωρηθει η Ἑλλάδα καί η Τουρκία ώς Ι

ενα συνολο (ποὺ ἦταν καί ό παραδοσιακός τρόπος αντιμετωπίσεως 1 σμἶω· (ει 8”,ΤΓυΠἶ8Ι3“ ενθ ανἦτομἶς ἶοαζτευἶζος 10° σ; ΙΨΡ' Παρατῆς καταστάσεως από τὴν Ἀγγλία) εἶχε ὺπογραμμιστεῖ εντονόταταστό λόγο του Τρουμαν της 12ης Μαρτίου. Πράγματι, οί εμπειρο­γνωμονες του του εἶχαν πεῖ ότι «αν η Ἑλλὰς χανόταν τότε η Τουρ­κία γινόταν μια προφυλακὴ ποὺ θα ἦταν αδὺνατον να υπερασπιστείμεσα σὲ μια θαλασσα κομμουνισμου. 'Αντιστρόφως δε, αν η Τουρ­κία ενεδιδε στὶς σοβιετικες απαιτησεις, η θεση της Ἑλλάδος θαταν σοβαρα εκτεθειμενη». (Η. 8. Τιιιηιεη, είνθ” άν., τόμος 2ος, τευ­χος 1ο, σ. 117).

Στό λόγο της 12ης Μαρτίου 1947, ὁ Τρουμαν εξηγησε πως τόΛονδίνο δηλωνε πως ἦταν ανίκανο πλεον να βοηθησει όχι μόνοτην Ἑλλάδα αλλα καὶ τὴν Τουρκία: «Ἡ βρετανικὴ κυβερνηση μαςπληροφόρησε ότι λόγω τών ίδικων της δυσκολιών δεν μπορουσεπλεον να δώσει στὴν Τουρκία χρηματικὴ η οίκονομικὴ βοηθεια».

ταυτα και εφοσον η ανεξαρτησια των εθνων δεν μπορει να αναπτυ­χθεῖ κάτω από τὴν προστασία ὀποιουδὴποτε, καί πάντως όχι σ° ε­ναν διπολικό κόσμο, ό «ελευθερος κόσμος» συντομα δορυφόρο­ποιηθηκε από τό αμερικανικό εθνος, εἴτε τό εθνος αὐτό τό ηθελε εἴτεόχι. Αὺτό ἦταν καὶ τό δράμα της Τουρκίας, θεμελιὡτριας του οὺδε­τερισμου. 1

Ἡ Ἑλλάδα βεβαια δεν εἶχε να διαλεξει, αλλα μηπως η Τουρκίαμπορουσε μετα τό 1945 να παραμείνει πιστη στὴν οὺδετεριστικὴπολιτικὴ του Άτατοὺρκ ποὺ εἶχε συνεχιστεί κατὰ τόν δεὺτερο παγ­κόσμιο πόλεμο από τοὺς διαδόχους του; "Αν θελουμε να δικαιολο­γησουμε τοὺς Τοὺρκους πολιτικοὺς του 1945 για τη μη συνεχισηοὐδετεριστικης πολιτικης, μπορουμε να παρατηρησουμε πώς στόνεσωτερικό τομεα η χωρα ἦταν ἐξαντλημενη από τα αποτελεσματατης παγκόσμιας κρίσεως του 1939 ­ 1945 καί εξαιτίας αὺτου του γε­(«Τ1ιε Ττιιιιιειι Ποοιτἰιιε, Μετρό 12, 1947» στό Ἑοιιἰε Ι.. Βογόετ εκδ., ,

Ρὥγ Μα­/οκ Ποοιιιπεπτε ο] είτε Τινεπτίειλ Οεπιτιη» [‹‹Πενηντα οὺσιὼ­δη εγγραφα του 2Οου αίώνος››] Ρτἰηοειοη, Νονν Ιοτεεγ, Π. νεο Νο­ειτειιιί, 1955, σ. 134). "Οπως καί στὴν περίπτωση της Ἑλλάδος,

236

γονότος η σοβιετικὴ πίεση γινόταν πιό εντονα αντιληπτη. Μετα τόθάνατο του Στάλιν, στίς 5 Μαρτίου 1953, η Μόσχα ὺποχρεὼθηκενα αναγνωρίσει πως ό Ρώσος ηγετης ὺπηρξε ὺπερμετρα βίαιος με

237

τον γείτονα του του νοτου. Μηπως δεν εἶχε ἐπίσης σπρώξει τὸν Τί­ προστατεοοοτ την οὺορτοροτητα τησ σὲ ολο το οταστημα τησ παγκο­το στὴν αγκαλια τῆς Δύσεως; Στὶς 3Ο Μαίου 1953 σοβιετικὴ δια­ σμτασ σὺρρασοτρσ­κοίνωση στάλθηκε στὴν κυβέρνηση της 'Αγκύρας διαβεβαιώνοντάς Ἡ ἐχκαταλοημη του οὺοοτορτσττκοὺ οθντκτσμοὺ› ποὺ ὺπηρσο μίατην οτυη Σοβιετικὴ Ένωση δεν διεκδικουσε πλέον το Καρς καὶ τὸ απο ττσ βασοτσ του κομαλτσμοὺτ εἶχε σοβαρὲσ σὺνοποτοσ στην ἑσωτο­"Αρνταχαν καὶ ­παραιτουνταν απο την απαίτηση της τουρκοσοβιετι­ ρτκη πολτττκη τησ Τοὺρκτασ ποὺ την οοηχησαν μέσα σὲ ὲλαχτστακης συγκυριαρχίας ἐπὶ τῶν Στενών. (Ἡ Σύμβαση του Μοντρὲ του χροντα να παραοῶσα την ἐσοὺστα στοὺσ ανττκομαλτκοὺσ Φτλολοὺ·1936 δέν εἶχε αναθεωρηθεί άλλα εἶχε άπλῶς ανανεωθεί χωρὶς καμια θοροὺσ καπ μετα απο μτα σοτρα ὺποχωρησετρν› στην τραχτκη κατα·άλλαγὴ τὸ Ι95Ι). Ἡ διαβεβαίωση αὐτὴ εἶχε επαναληφθεί απο τὸν σταση του 1980­Νικητα Χρουστσὼφ σὲ μια διακοίνωση της 28ης 'Ιουνίου 1960 που Ἡ θέση τῶν τρτλολοὺθορων κατ οὺττκτστῶν Τοὺρκτρν οτανοσὺμἐ·απεοθονοταν στον νέο ἀοχηγο του τοοοκτκου κοοτοοο τον οτοοτο νων δυνάμωσε, μετα τὸ τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου,γο Τξεμαλ Γκιουρσὲλ (ΟεοτεΙ ΟίὶτεεΙ), μετά το στρατιωτικο πραξι­ ἱοαρσ Υτα οὺο λοχοὺστ πρῶτα λονω τησ ἐχκαταλοἰαεωσ τοὺ οὺορτορτ·κοπημα της 27ης Μαϊοο 1960_ σμου ποὺ ανοιξε διάπλατα τὶς πορτες της χώρας στὴ Δύση ὑπὸ τὴν

Τὸν Μάρτιο του Ι96θ ὁ Χρουστσὼφ _ κατα τὴ μαρτυρία του αμορτκαντκη τησ μορφη­ Ποτα οὔτε κατ στην ἐποχη τησ Αὺτοκρα·Ἑρκὶν ποὺ ἦταν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ πρέσβης τῆς Τουρκίας στὸ Παρί­ τορἰαστ η οὺττκη παροὺστα δὲν ὺπηρσο τοσο οὺνατη­ Εῖνατ φὺστκοσι ¬ δηλωσε σὲ ιδιωττκὴ οονοντηοη οτὴ γοχχτκὴ ποωτοοοοοο: δὲ οτι οἱ “Αμερικανοί βρηκαν στὸν εαυτο τους πολλα κοινα σημεία«Στο τέλος του οεοτὲοοο ττογκοομίοο ποχἑμοο φοοθὴκομο ἄοχημο μὲ τοὺς Τούρκους δυτικιστές καὶ οτι για το λογο αὐτὸ εἶχαν την τά­στούς Τούρκους. Τοὺς ξητησαμε ἐδάφη καὶ στρατιωτικές βάσεις ' ση να προτρθοὺν τοὺσ Φτλολοὺθεροὺσ ἑφοσον ἑκττμοὺσαν την προςχωρἰς καμια δικαιολογία. Τώρα προσπαθούμε να τοὺς κάνουμε να σηλωση τοὺσ στην ἐλοοθορη ἑπτχοτρηση κατ στον πολὺκομματτσμο­ξεχάσουν τὶς δυσάρεστες αύτες αναμνησεις. Δεν θέλουν να μας πι­ Ἡ αμορτκαντκη Κοντρτκἠ Υπηρεσια Πληροοορτωπ η ΟΙΑ, εἶχεστεοσοω». ςε. ο. εποε, ετα ευ., σ. 379 της τουρκ. εκα). Το ι96‹ι τδουθεί τὸ 1947 καὶ χρειάστηκαν μερικα χρόνια για να βάλει ὁ ὀρ­ομως, λογω της κρίσεως ποὺ εξαπέλυσε στὴν Κύπρο ὁ προεδρος Υαντσμοσ αὺτοσ στην αμορτκαντκη νοοτροπία τον βροταντκο προαλτ·Μακάριος καὶ για πρώτη φορα απο το 1939, μια τουρκικὴ κυβερνη­ σμο» ποὺ παραοοχοταν σὲ μερτκὲσ μονον πορτπτὡσοτσ› Υτα λοχοὺστικὴ ανττποοοωττείο ξονοττη ρε το δρομο γτο τὴ Μοοχος ·Ηγἐτηο ως αποτελεσματικότητας, να ύποστη ρίξονται δικτατορίες ὑπὸ τὸν οροο Ἑοκἰν, ὡς οποοογος τοτε τῶν Ἑξωτοοτκῶν, ο οποῖοο εἶχε, οπως να οποτάσσονται στα συμφέροντα της μεγάλης προστάτιδος δυνά­εἴπαμε, λάβει μέρος καὶ στο προηγούμενο ταξίδι, τον Σεπτέμβριο ­ μοτοσ­Ὁκτώβριο 1939. Ἱ­Ι ἐπίσημη επίσκεψη του Ἑρκὶν στὴ Σοβιετικὴ Ἡ οοὺτορη αἱττα ἱσχὺροποτησοτοσ τῶν Φτλολεὺθορτὺν ὺπηρσε ηΈνωση απο 30 Ὁκτωβρίου μέχρι 6 Νοεμβρίου 1964 ἦταν η απαρ­ πλαισίωση τους απο αντιπροσώπους τῶν νέων κοινωνικών τάξεωνχὴ της τηξεως στὶς τοορκοοοβτοττκὲο οχἐοετο ποὺ εἶχαν αναπτυχθεί τὴν ἐποχὴ του Κεμαλ (δηλαδὴ ὴ πλούσια

Παρα τὴν αναμφισβητητη εὐθύνη πού βαραίνει τὴ Μοσχα για τ ασττκη ταση τῶν πολεων κατ οἱ μοχαλοχατοκτημονοσ _ οἱ αναοοστὴν ἐγκατάλειιγη του ούδετερισμου απο τὴν Τουρκία τὸ 1945, δεν _ τησ ἐπαρχτασ) κατ οἱ οποῖοσ ηταν ανὺπομονοσ να απομακρὺνοὺνμπορεί κανεὶς να μὴν προσέξει πώς η “Άγκυρα στο παρελθον, καὶ το χἑρτ ποὺ τοὺσ εἶχε θρονίοτ κατ να καταρχησοὺν τον οἶκονομτκὺσυγκεκριμένα, πρὶν απο το χρονο ἐκείνοτ εἶχε υποστεί πιέσεις πολύ κρατικισμο. Έτσι η εγκατάλειψη του ούδετεριστικου έθνικισμου εἶ­πιο δυνατές ἀπὸ τὴ χιτλερικὴ Γερμανία, τη Σοβιετικὴ Ένωση καὶ χο ὼσ σὺνοποτα την ἑχκαταλρτνίη μτασ αλλησ βαστκησ αρχησ του κο­τοὺς “Αγγλοσάξονες καὶ πώς παρ° ολα αύτα εἶχε κατορθώσει να μαλτσμοὺτ τησ αρχησ του κραττκτσμοὺ­ Ἀπο ττσ ὺπολοτποσ τοσσορτσ

αρχες μια μονη παρέμεινε αναλλοίωτη: ο ρεπουμπλικανισμος. “Οσο

238 239

γιὰ τὸ ἰπἰσιίάρριἰτὶτ καταβληθηκε προσπαθεια νὰ ὲρμηνευτεῖ ὡς ενας γορος». (ΚοιηεΙ Η. Κειτρετ, Τιικἰτεγτ Ροἰἰϊἱεε. Τπε Τχαῃαἰιἰθῃ το σίιετιιρρὺθμισροἑ οσο το οὺνὺιτον πιο ιιετριοποιθὴἑ­ Ὁ λριιιτισιιοο Μπἰτἰ­Ρακτςν δγετειπ [‹‹Τουρκικὴ πολιτικη: Ἡ μεταβαση σε πολυ­(ροριὐἰειτιε), ποὺ ό Κεμὰλ τὸν εβλεπε σὰν πολιτικὴ συνεργασίας κομμοιτικο σύστημα››], Ρτἰιιοετοιτ Πιιὶνετεἰτγ Ρτεεε, 1959, σσ. 381­τῶν ταςεων πρὸς όφελος όλων τῶν τὰςεων και εἰδικὰ πρὸς όφελος 382)_

τὴἑ πλειοιιιὴιριοιἔ του λοιοὺτ χρὴσιιιοποιὴθὴιτε οπο τὴ ιριλελεὺθερὴ Ένας αγὰς και ενας τραπεζίτης με τὴ βοηθεια ἑνὸς ἱστορικοὺ καιπολιτικὴ νιοι νοι οιποιτλειστεἴ ιτὺιθε οιοιμοιρτὺριοι τῶν φτωχών τοιξεον ἑνὸς δικαστῆ, και οἱ τέσσερις κεμαλικοἰ βουλευτές, ξεκίνησαν τὸεναντιον τὴιἐ ειτμετοτλλεὺσεωἐ ποὺ τοὺἑ ιιὺιστιἔε οπο ιιεροὺτἐ τῶν 1945 τὸ μηχανισμὸ διαλύσεως του κεμαλικου καθεστῶτος ποὺ χει­αγαδων και τῶν εὺπόρων αστῶν. Τέλος, ὴ λαΐκευση (Ιεῖοίειηε), στὴν ροκροτηθηκε στὴ Δύση σὰν ενα νέο Τανζιμἀτ καί σὰν θρίαμβος τηςοὺσία αν όχι στὸν τύπο, ύποχὼρησε γιὰ νὰ ἐπωφεληθεῖ ό φιλελευθε­ δημοκρατίας. Ὁ πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας Ἱσμὲτ “Ινονοὺ σε λόγορισροο ὺιπο τὴ βοιθιοι πλὴνὴ ποὺ εἶχε προἔενὴσει στὴ λοιϊιεὴ Ψὺχὴ ὴ ­ του στὴν "Αγκυρα στις 19 Μαΐου 1945 εἶχε ὺποσχεθεῖ καί τὴνοιντιθρὴσιτεὺτιιτὴ πολιτικὴ τσὺ Κεροιλ ιτὺιι νο τροιβὴἔει τὴν ὺνροτιιτὴ αγροτικη μεταρρύθμιση καί τὴ δημοκρατία, δύο ὺποσχεσεις ποὺψηφο για νὰ ερθει και νὰ παραμείνει στὴν εξουσία. γρηγορα αποδείχτηκαν αντιφατικές. Διότι, αν εἶναι αληθεια ότι στίς

ΕΗ ὺιφιξὴ πὺιντωο τῶν Άιιεριιτοινῶν επιοπερσε τὴν τρριιιιινοὴ τὴο 11 Ἱουνίου 1945 δημοσιεύθηκε ό νόμος της αγροτικὴς μεταρρυθμί­ὰντιφασεως ποὺ ὺπῆρχε στὴν οίκονομικὴ και κοινωνικη πολιτικὴ σεως (ςηωρἰφἰ Τοῃ·α|ς|αηιἰτι·κια Καπιιππ), όμως τέσσερις ημέρες νΦ·τοὺ κειιοιλισροὺ· Το νο οιοιπιστὼσει ιτοινειε τὴν ὺποιρἔὴ οιὺτὴἑ τὴἑι ρίτερα, στις 7 Ἱουνίου, εἶχε κυκλοφορησει τὸ μανιφέστο τῶν Τεσ­αντιφασεως, όπως τὸ καναμε στὸν προηγούμενο τόμο (βλ. Συγκρι­ σαρων, τὸ Πὀκτἰα Ταἰτκἰτ· («Ἡ ἐπερῶτηση τῶν Τεσσαρων››), ποὺτικη Ἱστορία Ἐλλάοοσ καί Τοὺρκιτις σ­ Ζιῃλ καθόλου δὲν ἰσσδὺνσ· ύπέβαλαν στὴ βουλευτικὴ κεμαλικη τους ομαδα καἰ ποὺ κατέληξεμει με μοριρὴ ιτοιτοι του ιτειιοιλισμου· Κριθετι τρεφει μεσοι τορ τὴν ειν­ στις 7 “Ιανουαρίου 1946 στην ἴδρυση του Δημοκρατικου κόμματοςτιιροισὴ και ὴ ῶριμρινσὴ οιὺτὴο τὴτἐ οιντιοὺισεωο το σπρώχνει στὴν [Πεπιοἰτκατ Ρακτἰ] ῶς επανεμφανιση του φιλελευθερισμού. Αὺτὸ τὸοινοινετὺσὴ ὴ το θοινοιτο­ Σονεπτὺοε ειναι μεσο στο ιτεροιλιιτο ιτοιθετ κόμμα εμελλε νὰ θαιμει γιὰ καιρο καθε σοβαρη προσπαθεια αγροτι­στὼιἐ ποὺ εμφοινιστὴιτοιν οι !­ιεντεριιτοιε οι οποιοι σὴιττὺσοιν ιτειρὺιλι κῆς μεταρρυθμίσεως. Σ' ἕνα κεφαλαιο ποὺ τιτλοφορεῖ «Ὁ ὲρχομὸςέναντίον του όχι για να τὸ ανανεώσουν αλλα για να τὸ θανατὡ­ Τῆς δημοκραιίαῳς 6 Μπέρναρντ Λούις χρησιμοποιεῖ διθυραμβικεςσουν. εκφρασεις για να χαιρετίσει τὴν εκλογικὴ νίκη αὺτου του κόμματος

Ὁ Κεροιλ Κοιρποιτ οε φιιιινετοιι νοι σὺνειοὴτοποιει τοι ποιροιποιντὺ οτ στις 14 Μαΐου 1950 και τὴν αποδοχη τῶν κεμαλικῶν νὰ αποσυρ­τοιν ὺιπορεἴ σο ενο βιβλιο τορ πῶο νινετοιι ὴ ὺιντιοροισὴ ιτοιτὺι του ιτε­ θουν απὸ τὴν ἐξουσία: «Ἡ ἐκλογικὴ ηττα του Λαϊκοὺ Κόμματος ­­μαλικου ἔργου, ποὺ εμφανίστηκε μετὰ τὸ 1945, νὰ προηλθε ακρι­ γράφει _ οπὴρςε τὸ μεγαλύτερο του εργο, μια δεύτερη επαναστα­βῶο οπο τοὺτὲ ἴοιοὺο τοὺε ιτεμοιλιιεοὺο ιτὺιτλοὺἑ­ Γροιφει σχετιιτὺιι ση». (Β. Εεινίε, Τλιε Ειτιεκἔεκσε ο/Μοεἱετπ Τπκἰαεν [«°Η αναδυση της«Τὸ πιὸ ενδιαφέρον σημεῖο όλων αύτῶν τῶν αλλαγῶν εἶναι πῶς η Νεόπερηα Τουρκἰαςῃ) ἔι›Θ° άν” οπ 303).ιτριτιιτὴ ποὺ τισ προιτοιλεσε προὴλθε ιοιωο οπο τιἐ Υρτιιιρεο του Ρε­ Ὁ αγὰς ποὺ προαναφέρθηκε ἦταν ὁ Ἀντναν Μεντερές (Ααιτειτποὺμπλιιτοινιιτοὺ [Λοιιτου] Κομμοιτοε ποὺ εἶχε θειιελιὼσει ειὺτοὺιἐ Μοιταοτεε) ποὺ έμελλε νὰ δῶσει τὸ όνομα του στὸ τουρκικὸ φιλε­τοὺο θεσροὺ€­­­ Αὺτο ποὺ ἔνοιτἐ ρεποὺιιπλιιτοινιιτοἑ ιιτειιὺιλιιτοοι λεύθερο κίνημα του δεύτερου μεταπολέμου. Αὐτὸς ὁ βαμβακοπα­ὺποὺρνοἐ εἶχε ιρτιὺιἔει στο ποιρελθονε ἔνοιἑ ὺιλλοο προσπὺιθὴσε νὺι το ραγωγὸς της πλούσιας κοιλὰδας του ποταμου του Μεγαλου Μεντε­χοιλὺτσει σοιν νοι μὴν οινὴιτριν πλέον στο ἴοιο ιτοιιμοι οιλλοι σε ορο οιν­ ρες (Μαίανδρος) εἶχε γεννηθεῖ στὸ "Αϋδίνι τὸ 1898. Ἡ περιοχη τουτιιιοιχοιιενοι ιτορροιτοι ποὺ προσποιθοὺσοιν νο ιεριτοιοτρενιει το ενα το Μαιὰνδρου με την περιοχη τῶν Άδανων στὴν Κιλικία ποὺ αποκα­ἄλλο­Η Το κοιιιιοι ττὺν ρετοιρρὺθμισετον εἶχε νινει ο ἴοισἐ τοὺ ο ιττιτὴτ λεῖται Τσουκούροβα (ςῖιὰκυτονε) εἶναι απὸ τα κυριότερα κεντρα πα­

Ζ4θ ιο Ζ41

ρανωνὴο του βτομὴλανμτοο αοτοο τροτοο ποο επτπλεον εἶνατ ανα Ι κατόρθωσε να ύπερισχὐσει του αντιπάλου του. (Βλ. Μεὶιιηετ Βετὶειε,απο τα βαστττα προϊοντα τῶν τοορτακῶν ἑξαντοντον­ Το μπαμπατα ` «10 Κεειπιτε αοἑτιι Πιίἰὀετ Ι‹ε.νμειει››, Μἰὶἰἰμετ (Ιεταιι1:ιι1) [«Ὁ καυγαςποο οεν εἔανεταμ λρὴστμοποτεττατ σττἑ τοπατεε οφαντοορνατεἑ βτο­ για τὴν εξουσία έν όψει τῆς 10ης Νοεμβρίου››] από 10 ­ 1­Ι μεχριμὴλαντεἑ κατ στὴν τροοὴ τον ἔὼτον­ Ἀπο το 1945 ὴ παραγωνὴ του 18­11­1977, 9 αρθρα). Διορίστηκε πρόεδρος τὴς Δημοκρατίας στὶςαοἔὴθὴκε σο μεγαλο βαθμο­ ” 11 Νοεμβρίου καὶ στὶς 25 Ἱανουαρίου 1939 αλλαξε πρωθυπουργό.

Πρεπετ να ποομε πὼἔ ολτ μονο ο πατεραἐ τοο αλλα κατ ο ἴοτοἑ ο γ Μετα τόν πόλεμο, στὶς 7 Ἱανουαρίου 1946, ό Τζελαλ Μπαγιαρ ανέ­Μεντερεἑ ασλολὴθὴκε προσωπμεα ντα πολλα λροντα με τὴν Καλ· λαβε τὴν ηγεσία του νέου Δημοκρατικού Κόμματος [Βειτιοὶατιι Ρατ­λτερνετα τῶν κτὴματων τοο­ Άφρο ἔκανε ττε νομναστακεἑ του ιἰ] καὶ αντιτεθηκε στὸν πρωθυπουργό Σουκρου Σαρατσογλου (Βα­σποοοετἐ στο Ἀμερμτανμτο πολοντο­ τὴε Σμορνὴἐ κατ αφοο πὴρε το Ιςτϋ Βετεςοὲίιι), αὑτὸν τόν μικροαστὸ γιό σαμαρτζη, ό ὁποῖος θεω­οτπλωμα τοο απο τὴ Νομμτὴ Σλολὴ του Πανεπτστὴμτορ τὴε Άνκοτ λ ρουσε ότι τό οὶκονομικὸ σύστημα τὴς Τουρκίας ἦταν ενα πρωτοπο­ρας, μπηκε στὴν πολιτικὴ τό 1930 ὡς Φιλελεύθερος στό Φιλελεύθε­ ριακὸ σχημα σοσιαλισμου. Μόλις τό νέο του κόμμα κερδισε τὶςρα Ρεπουμπλικανικὁ Κόμμα (Βεὼεεὶ Ουτηὴυτἰγετ Ριτὶαιει) του 'Αλὶ ὲκλογες τό 1950, εγινε πρόεδρος τὴς Δημοκρατίας καὶ πὴρε γιαΦετλτ Ὁ1τοαρ(Αμ Ρεαττ Ολτνετ) ποο οπωἑ εἴοαμε στον προὴνοομε­ πρωθυπουργό τον Μεντερές. Μαζί κυβερνησαν τὴ χωρα ἐπὶ δέκανο τομο ἔἔὴσε μονο μερατοοἐ μὴνεἑ­ Τον επομενο χρονο προσλὼτ χρόνια ως τὴν ανατροπη τους από τό στρατό στὶς 27 Μαΐου 1960.ρὴσε στο πεμαλατο κομμα­ Ὁ Μεντερες απαγχονίσθηκε στὶς 17 Σεπτεμβρίου 1961, αλλα ό

Ὁ τραπεζίτης ἦταν ὁ Τζελαλ Μπαγιαρ (Οε1εΙ Βεγειτ), γιός μου­ Μπαγιαρ λόγω μεγαλης ηλικίας ­ ἦταν τότε '77 ἐτῶν ­ αν καὶ εἶ­~ . τ ¬ 1 ¬ ¬ τ Ν ,οτὴ ποο ὴταν κατ νομνασταρλὴἐ κοντα στο λτμανατα τοο Γπεμλμτ χε καταδικαστεί σε θανατο, δεν εκτελεστηκε.(οεοιμὶτ) πανω στὴν Προπονττοα­ Ὁ Τἔελαλ Μπανταρ εἶχε νεννὴθετ

Ν Οἱ δυο αλλοι κεμαλικοὶ βουλευτές, ἱδρυτὲς του Δημοκρατικου5 ~

γ 7 'Ξ' εστο Οομοορμπεὴ (υοτμτρεν) ανατολμτα τοο Γκεμλττο το 1883­ 1 Κόμματος, ηταν ο ἱστορικός Φουατ Κιοπρουλού (Ριιετ Κόρτίὶὶϋ),Στὴν αρλὴ ὴταν απλοἔ οπαλλὴλοἔ τῆς Άνεαττκηἔ Τραπέζης (Ζτταετ · καθηγητὴς Πανεπιστημίου καὶ απόγονος μιᾶς από τὶς πλεον επιφα­Βετμτμετ) αλλα αργοτερα» λαρὴ στὴ βοὴθετα του ρεποομπλτκανμτοο νεῖς οἰκογένειες τὴς Ὁθωμανικης Αύτοκρατορἰας. Τό 1950 έγινεκαθεστῶτοα ἔντνε εναίἐ απο τοοτ επττολὴμὲνοοε αοτοοἑ αστοοἑ ποο ύπουργός “Εξωτερικών του Μεντερες. Ἑπίσης, ὁ Ρεφὶκ Κοραλτανηθελε να δημιουργησει ὁ Άτατούρκ. Όταν λοιπόν ὁ Κεμαλ ἴδρυσετό 1924 τὴν Ἐπιχειρηματικη Τράπεζα (Ϊε Βειιιὶτεει), ὁ Μπαγιαρ διο­

(Κείικ Κοτεμευ) νομομαθὴς ποὺ εἶχε ύπη ρετησει για μεγαλο χρονι­κό διαστημα ως δικαστὴς καὶ διοικητὴς επαρχίας. "Οταν ὁ Μεντε­

ρτστὴκε Υενμτοἐ οτεοθοντὴἐ κατ παρεμετνε στὴ οτεοθονσὴ τὴίἐ Τρα· 1 ρὲς πῆρε τὴν εξουσία τό 1950, εκλέχθηκε πρόεδρος τὴς Βουλης.πέζης εως ότου εγινε ύπουργός της Οίκονομίας στὶς 9 Σεπτεμβρίου Ἡ αντίφαση, μέσα στα τουρκικα πλαίσια, μεταξύ δημοκρατίας1932” οτοττ μὴ ελονταἑ ακομὴ Υτνετ τενὴλμταἐε αστοἐ ὴταν τὴν εποε καὶ κοινωνικης δικαιοσύνης, εγινε φανερὴ κατα τὴ διαρκεια τῶν συ­λὴ εκετνὴ σε ανττθεσὴ με τον Μεντερεα οἑ τελνοκρατὴἐ ακομὴ πτο γ ζητησεων στὴ Βουλὴ για τὴν ἀγροτικὴ μεταρρύθμιση. Άφου τό νο­κρατμαστὴε κατ απο τον Ἰνονοο­ 1 μοσχέδιο κατατέθηκε από τὴν κυβέρνηση, η συζητηση αρχισε στὶς

Ὁ Τζελαλ Μπανταρτ αοοο ἔιανε ο ανορωποἐ τὴἐ οκβτομὴχαντ· γ 14 Μαΐου 1945, πέντε ημέρες πρὶν εκφωνησει τὸ λόγο του ό πρόε­σεωἐ κατ τοο τερατμασμοα παρεμετνε οποορνοἑ τὴἐ Οτκονομἰαἑ οτ λς δρος τὴς Δημοκρατίας, δια του οποίου βεβαίωνε ότι ἦταν δυνατόνττἐ 25 Ὁττττρβρτοο 1937› οποτε το Κοροἐ τοο οἐ ἶκανοο Κατ ρτἔο­ 3 να εφαρμοστεί η αγροτικη μεταρρύθμιση καὶ να θεμελιωθεῖ η δημο­σπαστικου οἰκονομολόγου ὥθησε τον Άτατούρκ να τόν διαλέξει κρατία, χωρὶς τό ενα να αποκλείει τό αλλο.για τὴ θέση του πρωθυπουργού ἀντὶ του Ἱνονού. “Αλλα ό τελευ­ γ Ήδη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ αὐτῆς της συςητησεως ποὺ διηρκεσε σχεδόντατοε αοτοἑ λαρὴ στο θανατο τοῦ Κεμαλ σττἐ 10 Νοεμβρτορ 1938 ενα μηνα ως τὴν ἑπιψηφιση του νόμου στὶς 11 Ἱουνίου, μια ὁμαδα

242 243

βουλευτῶν διαμαρτυρηθηκε κατα της ριξοσπαστικότητας τῶν προ­1 από τό σύνθημα «Κατω ό δεσποτισμοἑίό ταυτἰἔονταἐ τὸν κεμαλι­

βλεπομένων απαλλοτριὡσεων. Ποιοἰ ἦταν αύτοἰ οἱ βουλευτές; Με­ 1 σμὸ μὲ τὸν ὲθνικοοοοιαλιομό η τό φασισμό. Αύτη η ταύτιση εἶχε η­ταξύ τῶν πιό σφοδρῶν ἦταν ό Ρεφἰκ Κοραλταν καἰ ὁ “Αντναν Με­ δη χρησιμοποιηθεῖ από τούς Τούρκους Φιλελεύθερους στό μεσοπό­ντερές. 'Εκτός από τό σεβασμό για την ἰδιωτικη ίδιοκτησία ποὺ λεμο. Βέβαια, επειδη η λέξη κεμαλισμός ἦταν ταμπού, δεν ἦταν δυ­απαιτουσαν βασει της κατοχυρωσεως της από τό Σύνταγμα, οἱ ύπε­ νατὸν να καθίσει στο εδώλιο αλλα να κτυπηθουν έν ὀνόματι του ἴ­ρασπιστες τῶν αγαδων προσέφυγαν σε προφασεις τεχνικοῦ περιττ­ διου του κεμαλισμου οἱ καταχρησεις και οἱ παρεκτροπές. Παραδείγ­χομένου: αντί να διαιρεθεῖ η γῆ, λέγανε, προτιμότερο ἦταν να βελ­ _ ματος χαρη, ὁ Μεντερές δηλωσε στη Βουλη ότι τό νομοσχέδιο γιατιωθουν τα συστηματα καλλιέργειας. Αύτη αλλωστε ύπῆρξε και η

Ν την αγροτικη μεταρρύθμιση πού ύποβαλλόταν στούς βουλευτέςαγροτικη πολιτικη της μεντερικης δεκαετίας, η ὁποία χαρακτηριξὀ­ πρός έγκριση περιεῖχε ἰδέες και αρθρα πού εἶχαν ούσιαστικα αντι­ταν από εἰσαγωγὲς μεγαλων ποσοτητων τρακτέρ. Την ἴδια θέση γραφεῖ από τόν αγροτικό νόμο της ἐθνικοσοσιαλιστικης Γερμανίας.ύποστηρίξει στό βιβλίο του και ὁ Νουρἰ Ἑρέν, μόνιμος αντιπρόσω­ Έτσι, εκτός από τό θρησκευτικό αἴσθημα τῶν αγροτῶν πού ειχε κα­πος της Τουρκίας στα “Ηνωμένα Έθνη πού πίστευε πως η αναδια­ ταπατηθεῖ από τόν Κεμαλ, η μεντερικη αντιπολίτευση εκμεταλλεύ­νομη τῶν γαιῶν δέν ἦταν «ρεαλιστικη». (Νιιτί Ετειι, Ταπκεγ Τοτἰαγ τηκε, όσο έπαιρνε στὶς πόλεις, τὶς ίδέες της αριστερας για δημοκρα­αιιεἰ Τοιποττοιν. Αιι Εκρειτιιιειτι ἰιι ΡΙ/εειειτιιεαιιοπ, [‹‹'Η Τουρκία ση­ ›

ΠΠ..μερα καἰ αύριο. Ένα πείραμα δυτικοποιησεως››], Νέα Ύόρκη, Ρταε­ Ὁ πρόεδρος του ακροαριστερου κόμματος ΤΙΡ, ὁ Μεχμὲτ “Αλίςοτ, 1963, σ. ΙΙΙ). Καὶ ένω ό βουλευτης Ἐμἰν Σαξακ (Ειηίιτ $εΖα1‹), Ἀϋμπαρ, στὶς 21 Αύγούστου 1966, έβγαλε τόν έξης αποκαλυπτικόένας πολύ πλούσιος γαιοκτημονας δηλωνε με στόμφο πως αύτη η

1 λόγο: «Ὁ λαός μας έπί αἱῶνες πολύ ύπέφερε από τίς μεθόδους δια­ύπόθεση της ἰσότητας δὲν εἶχε νόημα καἰ ότι δεν ἦταν δυνατόν να κυβερνησεωα ἐκ, τῶν ανω, Μόνον τό 1950 μπόρεσε να ξεφύγει απόπροβιβαστεῖ όλος ὁ κόσμος στό βαθμό του στραταρχη, ό Ρεφἰκ Κο­

1 τόν βίαιο αὐτό» τρόπο διακυβερνησεως πού τόν περιφρονουσε.ραλταν έβγαζε τό έξης συμπέρασμα: ‹‹Φίλτατοι, ὅ,τι καἰ να μας λέ­

1 “Ανέτρειμε τό Ρεπουμπλικανικό Λαικό Κόμμα ποὺ ἦταν στα ματιανε, η οὐσία του νόμου αὐτοῦ εἶναι να παρει την περιουσία του “Αλί

Ν του ο διαδοχος του όθωμανικου τρόπου διακυβερνησεως καὶ έκτοτεγια να τη δωσει στόν Βελἱ». (Κ. Κετρει, ἔνθ' αν., σ. 121). δὲν του επέτρεψε να επανέλθει στην ἐξουσία. “Αλλα έπειδη δὲν

Ὁ σχηματισμός του Δημοκρατικου Κόμματος ὑπηρξε τό αμεσο ύπηρχε έναλλακτικη λύση στό Ρεπουμπλικανικό /Ιαίκό Κόμμα, ὕ­αποτέλεσμα της έναντιωσεως τῶν αγαδων στην αγροτικη μεταρ­ ταν τό ανέτρεψε δὲν μπόρεσε νὰ Τὸ ἀνθκαΐαστἠσει μὲ τοὐίἐ 9115999ρύθμιση. Σὲ λίγο η παραταξη αύτη ένισχύθηκε από τούς καπιταλι­ του αντιπροσωπους. Σημερα τό πρόβλημα συνίσταται στό να έπα­στὲς των πόλεων προσελκύοντας τό μεγαλύτερο μέρος του Μιἰἰἴ ναδραστηριοποιηθεῖη έπανασταση πού αρχισε τό 1950, δηλαδη ναΚαἰκιιιιιια Ρατιιεἰ (‹‹Κόμμα Ἐθνικῆς 'Ανασυγκροτησεως››) που εἶχε δοθεί στο λαό να καταλαβει πως η μόνη σωτηρία του εἶναι τό Ἐμ­ἱδρυθεῖ στις 18 Ἱουλίου 1945 από ἔναν πλούσιο βιομηχανο της γ γατικὸ Κόμμα Τουρκιας». (Περιοδικό Υόπ/Αγκυρα, 14 ὉκτωβρίουΚωνσταντινουπόλεως, τόν Νουρἰ Ντεμιρα (Νιιτί Ιυεητἰτειὲ) καὶ πού ἴ 1966, σ. 8).εἶχε ως στόχο την ύποστηριξη της έλεύθερης ἐπιχειρησεως καἰ τόναγωνα κατα του κρατικισμου. Τέλος, από τό 1947, η ἐξουσία μέσα

Έτσι, η σύζευξη τῶν δυτικιστικῶν αντιπολιτεύσεων (φιλελευθε­ροι, σοσιαλδημοκρατες και κομμουνιστές) στό κλίμα οἱκονομικης

στό κεμαλικό κόμμα πέρασε στα χέρια μετριοπαθῶν στοιχείων . καὶ κοινωνικης κρίσεως της Τουρκίας του 1945, επέτρεψε μέ τηἰδίως ανθρωπων πού σχετίξονταν με τα τσιφλίκια. Έτσι ὀ κεμαλι­ βοηθεια έπιδέξιας προπαγανδας την ανατροπη του κεμαλισμου τὸσμός θανατὡθηκε καί από μέσα και απέξω από τό /Ιαὶκό Κόμμα. 1950. Οἱ κατηγορίες για έθνικοσοσιαλισμό καὶ φασισμό πού εξαπο­

Ἡ προπαγανδα κατα του καθεστώτος ένορχηστρωθηκε γύρω λύθηκαν κατα του Ρεπουμπλικανικου /Ιαίκου Κόμματος και του κα­

244 245

θεστῶτος του, ἐπαναλἠφθηκαν αργότερα κατὰ του ἑλληνικου καθε­ ' ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣστῶτος της ὲπαναστὰσεως του Ι967. Τὰ ἴδια δυτικιστικὰ στοιχεῖα¬­ Ἑλληνες φιλελεὺθεροι, σοσιαλδημοκρὰτες καὶ κομμουνιστὲς ­

Ύ ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣμὲ τὰ ἴδια ἐπιχειρὴ ματα επιτέθηκαν κατὰ του «καθεστῶτος τῶν Ασυν­ταγματαρχῶν» ποὺ ἦταν μιὰ ἑλληνικὴ μορφη ­ ὰν καὶ ὰποτυχημἑ­νη _ κεμαλισμου.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ

'Η Σοβιετικη Ένωση, ὲνῶ θεωρουσε τὸ κεμαλικὸ καθεστὼς (Ι96Ο­Ι9?3)προοδευτικό, όσον καιρό ἐπικρατοῦσε ἡ φιλία μεταξὺ Μόσχας καὶΆγκυρας, τὸ κατηγόρησε γιὰ φασισμό τὸ 1945, ἐπειδὴ οἱ σχέσειςμεταξὺ τῶν δὺο πρωτευουσῶν εἶχαν ὰλλἀςει. Άναμφισβητητα, ἐὰνοἱ Έλληνες «συνταγματὰρχες» εἶχαν ακολουθησει πολιτικὴ στενηςφιλίας μὲ τὴν ΕΣΣΔ ­ όπως μερικα στελέχη του καθεστώτος συνι­στουσαν ­ αὺτὸ θὰ ἔφτανε γιὰ νὰ θεωρηθεῖ ἀπὸ τὸ «σοσιαλιστικόστρατόπεδο» καὶ πολλοὺς Δυτικοὺς, ό Γεώργιος Παπαδόπουλοςπροοδευτικός.

246

Ϊ

ι

Ι. Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣΤΟΥ 1960

Ἡ μέριμνα τῶν κεμαλικῶν γιὰ τοὺς αγρότες εἶχε φτάσει πολὺ αρ­γα για να έχει ὲπιρροη στοὺς ψηφοφόρους της ὑπαίθρου. Οί αγροτι­κές περιοχές ψηφισαν μαζικὰ στὶς 14 Μαΐου 1950 ὑπὲρ του Δημο­κρατικου Κόμματος. Τὸ 89,3% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων πη­γαν στίς κάλπες καἰ οί Δημοκρατικοἰ κέρδισαν 396 έδρες από τίς487 της Βουλης έναντι 68 μόνο ὲδρῶν ποὺ κέρδισαν οἱ Ρεπουμπλι­κανοἰ του Ἱνονοὺ. Τὸ 55,2% των ψηφισάντων εἶχε παει στό Δημο­κρατικό Κόμμα αντἰ 39,6% στο Ρεπουμπλικανικό Λαικα Κόμμα.“Επρόκειτο γιὰ σαρωτικη νίκη ποὺ ίκανοποίησε πληρως τοὺς “Αμε­ρικανοὺς προστάτες διότι οί Δημοκράτες ηταν τὸ φαβορί τους.

Στἰς 22 Μαΐου 1950, ό Τζελὰλ Μπαγιὰρ διαδέχθηκε τὸν Ἱνονοὺστην προεδρία της Δημοκρατίας καἰ έτσι πραγματοποίησε την ἐκδί­κηση του ποὺ περίμενε από καιρό κατὰ του αντιπάλου του της πε­ριόδου 1937­1939. Θα παραμείνει στην κεφαλη του κράτους ἐπί δέ­κα χρόνια ως την ανατροπη του από τὸ στρατό τὸ 1960.

Ἡ μεντερικη αγροτικη πολιτικη του 1950 ­ 1960 επέτρεψε στοὺςΔημοκρατες να διατηρησουν την ευνοια της πλειοψηφίας τῶνΤοὺρκων ψηφοφόρων παρὰ μια κατοπινη μείωση δημοτικότηταςστίς μεγαλες πόλεις, ίδιαίτερα στην Ἄγκυρα, τη Σμύρνη καἰ τηνΠόλη. Βέβαια, αὺτη η εὔνοια δὲν αποκτηθηκε χάρη σὲ μια αγροτικημεταρρύθμιση. “Οπως δείξαμε στὸν προηγούμενο τόμο, τὸ 1950 αὺ­ςηθηκε από 500 στὰ 5.000 ντονοὺμ (αόπιῖπι), δηλαδη στὰ 5.000στρέμματα, τὸ όριο τῶν γεωργικών εκτάσεων ποὺ δὲν απαλλοτριω­νονταν (σ. 254). Έτσι, η κυβέρνηση τοῦ Μεντερές αρκέστηκε νὰδιανείμει μερικές χέρσες γαῖες έλὰχιστα γόνιμες ποὺ ανηκαν στὸΚράτος.

Άντίθετα, η βελτίωση της αγροτικης παραγωγικότητας μπηκεστὸ προσκηνιο από μια κυβέρνηση ένος πλούσιου βαμβακοπαρα­

249

γωγού. 'Ο Μεντερές κατασκεύασε αγροτικούς δρόμους καὶ βρύσες δ,τι ὁ άντιδυτικιστης Κεμάλ, ό ὁποῖος εἶχε κάνει τὸ λάθος νὰ παρα­

στά χωριά. Έδωσε δάνεια στοὺς άγρότες για νά τούς βοηθησει να μελησει τὸ θρησκευτικό αῖσθημα.άγοράσουν άγροτικὸ ύλικό. Κατασκεύασε σιλὸ καὶ βελτίωσε την Ὁ τραπεξίτης Τζελάλ Μπαγιάρ, εγκατεστημένος στην ­κεφαλη

ἑμπο ρικότητα τῶν άγροτικῶν προϊόντων. Στηριξε τὶς άγροτικές τι­ της Δημοκρατίας, έδωσε στὸ νέο καθεστως καπιταλιστικη χροιά μὲ

μὲς με κρατικές ἐπιχορηγησεις. Μετρίασε τα οἰκονομικά βάρη τῶν την ἑνθάρρυνση τῶν Άμερικανῶν συμβούλων. Μόλις 15 ημέρεςάγροτῶν. Ἱδίως εἰσηγαγε έντυπωσιακές ποσότητες τρακτέρ. Ὁ μετά την άνοδό του στην έξουσία ὁ Μπαγιάρ διακη ρυξε στη Βουλη,άριθμὸς τῶν τρακτέρ στην Τουρκία πέρασε άπό 6.281 τὸ 1950 στά όπως διαβάζουμε στην καθημερινη εφημερίδα της “Αγκύρας Οὐ­

43.”7Ζ7 τὸ 1956 012.136 τό 1960). Αύτά τά τρακτὲρ ἦταν μὲν χρησι­ λοὐς (Πὶιιε) της 30ης Μαΐου 1950: «Ὁ σκοπός καὶ η οὐσία τῶν άπό­

μα για την καλλιέργεια ίδίως τῶν βιομηχανικῶν φυτῶν, όπως τὸ ψεῶν μας στὸν οὶκονομικὸ καὶ χρηματιστικό ­τομέα συνίστανταιμπαμπάκι τῶν γαιῶν τού πρωθυπουργού, άλλά τα περισσότερα πρῶτον στὸ νά περιοριστεῖ στὸ ελάχιστο η ὲπέμβαση τού Κράτουςταν μια άχρηστη πολυτέλεια γιά τούς αγρότες, τά κτηματα τῶν καὶ δεύτερον νά ὲλαττωθεῖ δσο τὸ δυνατόν ὁ κρατικὸς τομέαςστηνὀποίων ηταν πολύ μικρά. Ύπολογίστηκε πως 8.000 τρακτέρ θα οἰκονομία. Κατόπιν αύτού, καὶ αφού έμπνεύσαμε εμπιστοσύνη νάταν άρκετά λαβαίνοντας ύπόψη την αγροτικη διάρθρωση της χω­ ἐνθαρρύνουμε την ανάπτυξη τηςὶδιωτικης έπιχειρησεως στὸ μάξι­ρας. "Οσο για τη βελτίωση τῶν άγροτικῶν μέσων παραγωγης αύτη μουμ... Εἶναι ούσιῶδες ν® άνηκει ὁ τομέας της οἰκονομίας κυρίως σεδεν ύπηρξε σημαντικη. Π.χ. γιά την περίοδο 1953­1957 η Τουρκία πρόσωπα ἢ ίδιωτικὲς επιχειρησεις πού νά κινούνται στα πλαίσιαχρησιμοποίησε 0,8 κιλά λίπασμα γιά κάθε ὀργωμένο ἑκτάριο (10 ἑνὸς οὶκονομικού καθεστῶτος βασισμένου στην ἱδιωτικη ὶδιοκτη­στρέμματα) έναντι ΖἹ κιλῶν στην Ἑλλάδα καὶ 105 κιλῶν στη Γαλ­ σία καὶ την άτομικη ελευθερία... Ὁ στόχος μας... θά είναι να δωσου­λἰα_ με την ελευθερία στὶς επιχειρησεις».

Βέβαια, δλοι οἱ άγρότες ὲπωφεληθηκαν ἀπ® αὐτά τά μέτρα άλλά Ὁ “Ατατούρκ εἶχε άρνηθεῖ να επιτρέψει τὶς ξενες επενδύσειςπερισσοτερο άπ° όλους ἐπωφεληθηκαν οἱ άγάδες. “Εξάλλου ὁ άγάς στην Τουρκία. Καὶ στὸ θέμα αύτὸ τὸ νέο καθεστως έστριψε τηνΜεντερές γνὼριζε καὶ καταλάβαινε πολύ καλά τὸ άγροτικὸ περι­ πλάτη του στόν ὶδρυτη τού τουρκικού κράτους: τρεῖς νόμοι δημο­βάλλον, ένῶ δυσπιστούσε ως πρὸς τούς διανοούμενους. Για τὸν λό­ σιεύθηκαν ὁ ένας μετά τὸν άλλο: ό πρῶτος τὸ 1950 (νόμος άρ.γο αύτὸ ἱκανοποίησε τά βαθύτατα θρησκευτικά αὶσθη ματα τού λαού 5583), ό δεύτερος στὶς 9 Αύγούστου 1951 (νόμος άρ. 5821) καὶ τέ­του πού ἦταν τόσο συνδεδεμένα μὲ την πολιτιστικη του προσωπι­ λος ὁ τρίτος ψηφίστηκε στὶς 18 'Ιανουαρίου 1954 καὶ ῖσχυσε ἀπὸ

κότητα. Δεν ηταν η ἀγάπη της δημοκρατίας πού εἶχε φέρει στην τὶς 23 τού μηνός με τὸν άριθμὸ 6224. 'Υπηρξε ό νόμος αὐτός «ένας

εξουσία τούς Δημοκράτες άλλά η άγάπη τού Ἱσλάμ. Ήδη άπό τὶς ἀπὸ τούς πιο φιλελεύθερους ποὺ ύπάρχουν στὶς χῶρες ὑπὸ άνάπτυ­16 “Ιουνίου 1950, η νέα κυβέρνηση δέχτηκε τὸ κάλεσμα γιά προ­ ξη». (ΝεΙεοη Ατάἱτὶ, Εεε ἰπνεεὶἰεεεπιεπτε έτκαπἕετε επ Ττιπῃιἰε [‹‹Οὶσευχη νά γίνεται στα αραβικά, την ὶερη γλῶσσα τού Προφητη, άντὶ ξένες επενδύσεις στην Τουρκία››], Γενεύη, Πτοε, 1970, σ. 53).στά τουρκικά όπως τὸ εἶχε έπιβάλει ὁ Κεμάλ. Τὸν Μάρτιο τού Πράγματι, ό νόμος τού 1954 επέτρεψε στὸν ξένο ἐπενδυτη νά κα­1952, τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν μπηκε στά προγράμματα τῶν τέχει, άν τό επιθυμούσε τὸ σύνολο τού κεφαλαίου της έπιχειρησεωςδημοτικῶν σχολείων. Οἱ άρχὲς έκαναν τα στραβά μάτια μπροστά πού ίδρυόταν ἐπὶ τουρκικού εδάφους. Τα κέρδη μπορούσαν νά με­στην επανεμφάνιση τού παλαιού τρόπου ζωῆς, όπως η χρησιμο­ ταφερθούν έξω άπό τη χωρα χωρὶς κανέναν περιορισμό. Τέλος, ηποίηση τού σαρικιού. Έτσι, ὁ Μεντερές ὀ Φιλελεύθερος, ὁ δυτικι­ ξένη επιχείρηση στην Τουρκία εἶχε τὸ δικαίωμα νά προσλάβει ὅσοστης, αποδείχτηκε πιο άνεκτικός ως πρὸς τη λαϊκη κουλτούρα άπ® ξένο εὶδικευμένο προσωπικο επιθυμούσε. 8

Τὸ φιλελεύθερο οὶκονομικὸ δόγμα τού νέου καθεστῶτος τὸ ῶθη­

Ζ50 251

σε επίσης να εγκαταλείψει ὁποιαδὴποτε σχεδιοποίηση. Ὁ Τξελαλ ρος του γενικὰ τοὐς αξιωματικούς. Αύτό δεν φαινόταν καὶ πολύ σο­Μπαγιαρ δὴλωσε τὸ 1957: «Ἑργαξόμαστε στὴ χώρα μας ακολου­ βαρό βεβαια, εφόσον οἱ στρατιωτικοί δεν εἶχαν τό δικαίωμα ιμὴφου,θώντας τό ἴδιο αναπτυξιακό μοντελο πού ακολουθείται στὶς Ἡνω­ αντίθετα από τοὺς Έλληνες συναδελφους τους. Παρα τὴν αμερικα­μενες Πολιτείες. Ἐλπίξουμε πώς σε τριαντα χρόνια ὴ χώρα αὐτὴ με νικὴ επιρροὴ, ὁ τουρκικός στρατός πα ρεμεινε προσηλωμενος στόντα 50 εκατομμύρια κατοίκους [πού θα εχει τότε] θα γίνει μια μικρὴ κεμαλισμό αλλα ὑπό τὴ μορφη του τὴν πιό μετριοπαθὴ και δυτικι­Ἀμερικη». (Ἐνθ' άν., σ. 43). "Αλλωστε ὴ αμερικανικὴ βοὴθεια από στικὴ, αὐτὴ τού “Ισμετ Ἰνονού, ό ὁποῖος από τὸ 1945 ώς τό 1950τό 1947 ἦταν ενα αποτελεσματικό μεσο πίεσεως για να ὐποχρεωθεῖ εἶχε επιτρειμει ώς πρόεδρος τὴς Δημοκρατίας τὴν εγκαθίδρυση τούὴ Τουρκία να ακολουθησει τό καπιταλιστικό πρότυπο. πολυκομματισμού καὶ τὴν αλλαγὴ τού καθεστώτος. Για τόν λόγο

Ἡ τελεια παραίτηση της Τουρκίας στα χερια τών Ἡνωμενων αὐτό ὁ τουρκικός στρατός στα χρόνια τὴς δεκαετίας τού °50 δεν

Πολιτειών ανεπτυξε στοὺς ἰθύνοντες μια νοοτροπία ανευθυνότητας ταν γενικα αντιαμερικανικός.που αποδείχτηκε καταστροφικὴ. Ἑφόσον εἶχε βρεθεῖ ὁ πλούσιος Μεσα στόν στρατό αὐτό ὐπὴρχε μια μειονότητα νεων ριξοσπα­προστατης ποὐ θα διηύθυνε εφεξης τὶς τύχες της χώρας, δεν ἦταν στικών κεμαλικών πού δεν εἶχαν αποδεχτεῖ τὴν αλλαγὴ τού καθε­πλεον απαραίτητο να γίνονται οίκονομίες. Ώς αντίτιμο τὴς ύπα­ στώτος τού 1950 καὶ πού δεν θεωρούσαν τόν “Ινονού ώς τὸ αδιαμ­κοῆς ἦταν δυνατόν να ξοδεύει κανεἰς χωρίς να μετραει τα λεφτα φισβὴτητο σύμβολο τού κεμαλισμού. Τόν Νοεμβριο τού 1954, τὴτου και επειτα να παρουσιαζει τὸ λογαριασμό στὴν Οὐασιγκτον καὶ χρονια πού αρχισαν οἱ δυσκολίες τού μεντερικού καθεστώτος, δύοστούς συμμαχους της. Ὁ Μεντερες εἰσὴγαγε όλα τα προϊόντα πού απ° αὐτοὐς αρχισαν να συναθροίξουν τούς συντρόφους τους στὴνθεωρούσε αναγκαῖα για τὴν αναπτυξη της γεωργίας, της βιομηχα­ παρανομία. “Επρόκειτο για δύο λοχαγούς τὴς Άντιαεροπορικὴςνίας καὶ της καταναλώσεως, καὶ για να ίκανοποιὴσει επίσης τοὺς Σχολῆς τὴς Άγκυρας, τους Ντιουνταρ Σεύχαν (Πίιηαετ 8εγ1ιευ)εκλογεῖς του. Τό ελλειμμα τού εμπορικού ἰσοξυγίου ανεβηκε στα καἰ Ὁρχαν Καμπιμπαυ (Οτ11ευ Κερἰρεγ). Ὁ τελευταίος αὐτός αλ­ψη. Τα αποθεματα χρυσού καἰ συναλλαγματος εξαντλὴθηκαν ταχύ­ λωστε, αντισυνταγματαρχης τὸ 1960, εἶναι ενας από τους 14 ριξο­τατα. Ὁ πληθωρισμός αὐξὴθηκε και ὴ τιμὴ τού δολλαρίου στὴ μαύ­ σπαστικοὐς αξιωματικούς τού στρατιωτικού πραξικοπήματος εκεί­ρη αγορα ὐπὴρξε ίλιγγιώδης. Τελικα, ὴ τουρκικὴ λίρα ύποτιμὴθηκε νου τού χρόνου. Ὁ Ντιουνταρ Σεϋχαν τοποθετὴθηκε στὴν Κων­επίσημα στις 3 Αὐγούστου 1958 από 2,80 λίρες τό δολλαριο ποὺ σταντινούπολη, στὴ Σχολὴ Πολεμου τόν Ὁκτώβριο τού 1955 καιταν, σε 9 λίρες. (Στἰς αρχες τού 1981 εφτασε τις 95 λίρες τό δολλα­ εκεῖαἴδρυσε τὴν Αιατιιτἰτςιιἰετ Οεκιἰχειἰ (‹‹'Ι­Εταιρεία τών Ἀτατουρκι­ριο!) Τό 1958 τὸ αμεσως εξοφλητεο εξωτερικό χρεος ύπολογιξόταν στών››). Στἰς αρχες τού 195 6, στὴν Άγκυρα, ίδρύθηκε αλλη μία μυ­στό ενα δισεκατομμύριο δολλαρια. Ἑπειδὴ ὅμως ὴ σπαταλη καί ὴ στικὴ εταιρεία. Ὁ αξιωματικός πυροβολικού Ταλαατ Άύντεμἰροἰκονομικὴ αμεριμνησία εἶναι εντελώς ξενα για τὴ νοοτροπία μιας (Τε1ἑι°ι Αγαειηἰτ) της Σχολῆς Πολεμου τὴς Κωνσταντινουπόλεωςφτωχὴς χώρας όπως τὴς Τουρκίας, ὴ εὐθύνη τὴς μεντερικης οίκο­ ταν μελος αὐτῆς τῆς εταιρείας καὶ ύπῆρξε σύνδεσμος μεταξύ τὴςνομικης κρίσεως βαρύνει τούς "Αμερικανούς προστατες. ὁμαδας τὴς “Αγκύρας καὶ αὐτὴς τού Σεύχαν στὴν Πόλη. Ὁ Σεϋχαν

“Από τὴν εγκαθίδρυση τῆς αμερικανικης στρατιωτικης βοὴθειας καί ό Άύντεμἰρ ετοίμασαν πραξικόπημα και ὁ “Αύντεμἰρ ὴθελε ναστὴν Τουρκία καὶ τὴν αφιξη στὴ χώρα τό 1948 της στρατιωτικὴς εκραγεῖ πρὶν από τις εκλογες τὴς 27ης “Οκτωβρίου 1957. Οἱ κινη­αποστολῆς τών Ἡνωμενων Πολιτειών, εἶχε συγκροτηθεῖ ενας νεος ματίες προσπαθησαν πρός τό σκοπό αὐτό να παρουν επαφὴ με τόντουρκικός στρατὸς ποὺ τόν εἶχαν σχηματίσει οἱ Άμερικανοί. Παρα Ἱσμετ Ἱνονοὐ αλλα αὐτός αρνὴθηκε. Κατόπιν καταδόσεως, εννεαταύτα ό Μεντερες, που δεν αγαπούσε τους στρατιωτικούς, δεν εἶχε αξιωματικοἰ συνελὴφθηκαν στις 16 'Ιανουαρίου 1958. Άλλα τὸ δί­κατορθώσει μεσα στα δεκα χρόνια εξουσίας του να παρει με τό με­ κτυο δεν μπόρεσε να εξαρθρωθεῖ.

252 Η 253

“Αλλος πολύ δραστἠριος ἐπαναστάτης αξιωματικὸς ἦταν ὀ συν­ ἐπφοοὴ· Γ 15 αὐτὸ ποἰ του ἄοεοο νὰ χοποὶμοποιοῖ τὴν τοοοὶοπὴ λέξηταγματαρχης “Αλπαρσλαν Τουρκες (Α1ρετε1ευ Τϋτκεε). ἶΗταν πθοοἑ» ποὺ εἶνοπ Τονοἰ ἀντἰ πηἑ ἀοοβὶπηἔ Άλλἀλ­ Άνἀλονπ θἑοπΤουρκοκύπριος, καὶ εἶχε γεννηθεί στὴ νησο τὸ 1917. Μεταναστευ­ ὡο ποοο πὴ Χο1οπ1ον1πὴ θοποποἰο ἔχοον ποπ οπὴν Ἑλλἀοο μεοὶκοἱοο απο την κοπρο οτην Τοοριοιοι το ι932 οε ηλικια 15 χρονών. εο­ ὲθνικοσοσιαλιστὲει ὅταν δείχνουν τὴ συμπάθεια τονε ποὸε τουεπως ὅ Ίων Δραγούμης ἦ ὁ Ζιυα Γκεκαλπ ἦ ακόμη ὅπως ὁ Αύστρια­ θοοοο του Ὁλομποο Χωοἰο ομωο ποπ νο αποοοίπποον Τὴν ορθοδο­κὸς Χίτλερ ἦ ὁ Γεωργιανὸς Στάλιν, ἦταν φλογερὸς εθνικιστὴς, ἔίο­επειδὴ προερχόταν απο συνοριακὴ περιοχη. ”`Ας θυμηθούμε αύτὸ Καπο Το κλοπππο ποοτοπο τῶν οτοοπωππῶν ποοηποππμοπωννποὺ ὁ Ντε Γκωλ εἶπε για τὸν Γεωργιανό: «Μόνος μπροστα στὴ Ρω­ ἡ ομἀοο τῶν π1ν11 μοπῶν ἀξπομοπκῶν τοποθέτησε οπὴν πεφολπ Έποσία τα Στάλιν τὴν εἶδε καλυμμενη απομυστὴ ριο, ἱσχυρότερη καὶ πιο μὶο οτοοπωπκὴ ποοοωππςοῃιπο ποὼποο μογἑθοοἑ ποο θὰ ἦτον οὲμακρόχρονη απ° ὅλες τὶς θεωρίες καὶ ὅλα τα καθεστωτα». (Ο1ιετ1εε θἑοπ νο τηἐ δὼοεπ ποοοο ἀλλὰ ποὺ δὲν ἦταν ἀνομοινμἑνπ οππν οο­αε (ειι11ε, Μέτποἰκεε είε ,ςαεκκε («Πολεμικα “Απομνημονεύματα››) νἀνωοπ πηε οονωμοοἰοἑ­ Ἡ ποοοωπιποτππο οοπὴ νπηοξο ο οῖοο·τόμος 30ο, Παρἰσις Ριοῃη ι959¬ σ_ 61). τηγὸς Τζεμαλ Γκιουρσελ (Οοιυε1 (ὶϋτεεΙ), ενας μετριοπαθὴς στρα­

Ὁ Τουρκες εβλεπε τὴν Τουρκία, τὴ μεγαλη, αύτὴν που ςεπερ­ τιωτικὸς ὀπαδος τού Ἱνονού, δ ὁποῖος απο τὸ 1957 κατεῖχε τὴ θεσηνούσε τα σύνορα τῆς Δημοκρατίας, καὶ που βυθιζόταν στα μου­ τού ανωτατου διοικητὴ των τουρκικων ενόπλων δυνάμεων ξηρας.σουλμανικα εδάφη τῆς Σοβιετικης Ἑνωσεως, με τα μάτια ἑνὸς Στά­ 'Αντίθετα με τὴν επανάσταση τού 1908, ἦ επανάσταση τού 1960λιν. Άντιδυτικιστὴς, εἶχε γοητευθεῖ στα νιάτα του, ὅπως καὶ οἱ αλ­ δεν ύπη ρξε προνουντσιαμιεντο αλλα καθαρο πραξικόπημα. “Εξερ­λοι ριζοσπαστες κεμαλικοί, από τὸ ρωσικό καὶ απο τὸ γερμανικό ράγη στὶς 27 Μαΐου 1960 τελείως αὶφνιδιαστικά. Στὶς 3 το πρωί,παράδειγμα. Γι° αὐτὸν ἦ κοινωνικὴ δικαιοσύνη εἶχε μεγαλύτερη ση­ στὴν Κωνσταντινούπολη, ὀ στρατός κατελαβε τα δημόσια κτίριαμασία απο τὴ δημοκρατία. Ρομαντικὸς αξιωματικός, εἶχε συλληφθεῖ καὶ τα κεντρα τηλεπικοινωνιών καὶ ραδιοφώνου. Τὸ ἴδιο εγινε καὶἐπειδὴ εἶχε δημοσιεύσει ποιηματα ποὺ θεωρἦθηκαν παντουρκικά, στὴν "Αγκυρα μισὴ ωρα αργότερα. Ὁ πρόεδρος τὴς Δημοκρατίας,μετα τὶς φοιτητικες διαδηλώσεις στὴν Ἄγκυρα, τον Μάιο 1944. "Αν τα μελη της κυβερνὴσεως καὶ οἱ βουλευτες τού Δημοκρατικού Κόμ­καὶ εἶχε απαλλαγεί, ἦ σύλληψη του αύτὴ, που εἶχε λάβει χωρα τὴν ματος συνελἦφθηκαν. Λίγο αργότερα ὁ λαός ἔμαθε τὸ νεο από τὸἐποχὴ που ὁ Ἱνονού ἦταν στὴν εξουσία, τὸν εἶχε βαθια καὶ πικρα ραδιόφωνο, απο το στόμα τού συνταγματαρχη Τουρκες. Φαινοτανση μαδεύσει. Ὁ ἴδιος διηγηθηκε αργότερα τὴν περιπέτειά του αὐτὴ ὅτι αὐτὸς ἦταν ἦ ψυχη τὴς επαναστάσεως. Δεν εἶχαν χρειαστεί πε­τού 1944, σε βιβλίο του ύπὸ τὸν τίτλο «Τὸ εθνικιστικό γεγονὸς τού ρισσότερο απο 4 ωρες για να επιβληθούν οἱ συνωμὀτες.1944» (Α. Τϋτκεε, 1944 Μἰἰἰἰγετρἰἰἰἰτ οἰαγι, Κωνσταντινούπολη, Λίγες ὴμερες αργότερα, δημοσιεύθηκε ενας επίσημος κατάλογοςΚιιαυὲ Υεγιυὶεη, Ίη εκδοση, 1975, 117 σελίδες. 1η εκδοση, 1968). των μελων τὴς στρατιωτικῆς χούντας που θα κυβερνούσε προσωρι­

Ὁ Τουρκες ἦταν ανθρωπος μορφωμενος ποὺ εἶχε τὸ πάθος τῆς να τὴ χωρα. Ἡ χούντα αύτη° λεγόταν Μἰ!!ί`Βἰκ!ἰ1τΚοπιἰιεεἰ(ΜΒΚ),λογοτεχνίας καὶ τὴς ἱστορίας. Εἶχε ύπηρετὴσει στὴν τουρκικὴ δηλαδὴ «Ἑπιτροπὴ Ἐθνικῆς Ἑνωσεως» καὶ τὴ συγκροτούσαν 38'πρεσβεία τῆς Ούασιγκτον τὸ 1957 ­ 1958 καὶ μιλούσε καλα αγγλι­ αξιωματικοί. Οἱ ριζοσπαστικοί, παρα τὸ γεγονὸς ὅτι ἦταν οἱ εμ­κα. ἶΗταν προσηλωμενος στους αγρότες ύπερ των ὁποίων ὴθελε να πνευστες τού πραξικοπήματος, μειοιμηφούσαν στον κατάλογο αύ­πραγματοποιὴσει τὴν αγροτικὴ μεταρρύθμιση. "Αν καὶ ἦταν, ως συ­ τό. ἶΗταν 14, ενω οἱ μετριοπαθεῖς που συμπεριλάμβαναν καὶ τὸννεπὴς κεμαλικός, ὀπαδὸς τῆς λαϊκεύσεως, εἶχε πνεύμα θρησκευτικο πρόεδρο της Ἑπιτροπης, τὸ στρατηγό Γκιουρσελ, ἦταν 24. Εἶναιαλλα φαινόταν να προτιμούσε μια μωαμεθανικὴ θρησκεία προσαρ­ αληθεια βεβαια πως ὁ Τουρκες ἦταν ὁ σύμβουλος τού Γκιουρσελμοσμενη στὸν τουρκικὸ λαό καὶ απαλλαγμένη από τὴν αραβικὴ καὶ τὸ δεξί του χερι καὶ πως μπορούσε να ελπίζει ὅτι θα τραβούσε

254 255

με τό μερος του περίπου τους μισους των μελων τὴς ΜΒΚ. “Αλλα ευθύνες της εξουσίας με μια μετριοπαθὴ ὁμαδα πιό ιἶσχυρὴ από τὴμερικα ὁνόματα ριζοσπαστων όπως του Ταλαατ Ἀυντεμίρ καί του δική του, επρεπε ό Τουρκὲς να εἶχε συγκεντρωσει όλη του τὴν προ­Ντιουνταρ Σεϋχαν (που ήταν ανταγωνιστες του Τουρκες καί του σπαθεια στὴν εξασφαλιση του πλήρους ελεγχου τὴς εξουσίας προ­Καμπιμπαυ) δεν συμπεριλαμβανονταν στὸν καταλογο των 38. Άν­ του να αποκαλύψει τα ριξοσπαστικα του σχεδια. ”Αντ® αυτου ήδητίθετα, υπήρχαν πεντε στρατηγοί, όλοι τους μετριοπαθεῖς. Μήπως ό τὴν επομενη τῆς επαναστασεως θελησε να πραγματοποιήσει τό κοι­Τουρκὲς εἶχε απωλεσει τὴν επαναστασή του; νωνικό καί οίκονομικό του πρόγραμμα: αγροτικὴ μεταρρύθμιση,

Άρχικα, δεν φαίνεται να εἶχε συμβεί κατι τετοιο, εφόσον συνη­ λαϊκὴ παιδεία, κοινωνικοποιημενη ίατρική, οίκονομικὴ σχεδιοποίη­θίξεται σ° αυτου του είδους τίς εξεγερσεις οἱ ριξοσπαστικοί να στε­ ση, αγωνα κατα τὴς διαφθορας, δικαιότερη κατανομὴ των φόρωνγαξονται κατω από τους μετριοπαθείς περιμενοντας τὴν καλυτερη φορολογωντας ἱδιαίτερα τους αγαδες.στιγμὴ για να τους απομακρύνουν. Άλλα ό Γκιουρσὲλ εκτός από Κατα τὴ διαρκεια του Σεπτεμβρίου καί 'Οκτωβρίου 1960, οἱ νεοιτὴν προεδρία της Ἑπιτροπης εξασκουσε καί τὴν προεδρία του Κρα­ επαναστατες αξιωματικοί της ΜΒΚ διασχίξανε τὴν υπαιθρο για νατους, τὴς κυβερνήσεως, των ενόπλων δυναμεων, καί συναμα ήταν φερουν τόν επαναστατικό λόγο στους αγρότες πραγμα που πανικό­καί υπουργός Ἐθνικῆς Ἀμυνης. Ὁ Τουρκες, αντί για πολιτικὴ βι­ βαλε τους αγαδες. Ὁ συνταγματαρχης Σαμί Κιουτσουκ (Βειιιίτρίνα εἶχε δωσει στό κατασκεύασμα του μια στρατιωτικὴ βιτρίνα, Κίὶςίὶ1‹) αν καί δεν ἦταν ἔνας εκ των Δεκατεσσαρων, δήλωσε τόνπου φαινόταν πανίσχυρη. “Ας θυμηθουμε τό προηγουμενο του Ἑμ­ Σεπτεμβριο στὴν πόλη Σιίρτ (Βίίτι) της “Ανατολικής Τουρκίας:βὲρ (Ετινετ) όταν τό 1909 αυτός καί οί νεοι του ριζοσπαστικοί αξιω­ «Δεν θελουμε πλεον να δουμε ουτε εναν ακτήμονα αγρότη. Ἡ αγα­ματικοί εἶχαν απομονωθεί καί σταλεί μακρια από τὴν πρωτεύουσα πη της πατρίδας αρχίξει με μια χούφτα γης. Ἡ επιρροὴ των αγαδωναπό τόν μετριοπαθὴ στρατηγό Μαχμουτ Σεβκετ πασα (Μειίυηιιτ πρεπει να λήξει››· καί τόν Ὁκτωβριο στὴν πόλη Βαν (νειιι): «Σε του­βονίςετ). "Ας θυμηθουμε επίσης πως χρειαστηκε να περιμενει κανείς τη τὴ χωρα δεν θα υπαρχουν πλεον αγαδες καί σεΐχηδες... Δεν θατό 1913, για να μπορεσει ή ὁμαδα του Ἑμβερ, μετα από πολλες πε­ ανεχθουμε πλεον τὴ δουλεία». Ὁ ταγματαρχης Ὁρχαν Ἑρκανλίριπετειες, να ἐπανελθει στὴν αρχή. Μήπως ό Τουρκὲς δεν θα εἶχε (Οτυευ Ετ1‹ειι1ι), ενας ἐκ των Δεκατεσσαρων, δήλωσε τόν Σεπτεμ­ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες από αυτες που εἶχε συναντήσει ό βριο στὴν Καισαρεια (Κεγεοτί) τὴς κεντρικῆς Τουρκίας κατα τὴνἙμβὲρ πενήντα χρόνια νωρίτερα; εφημερίδα Οὐλοὐς (ῖ.Πιιε) τὴς 22ας Σεπτεμβρίου 1960: «Δεν εἴμαστε

Πραγματι, ετσι καί εγινε, καί ή ἐκτελεση του Μεντερὲς καί τῶν οἱ εχθροί των πλουσίων αλλα μόνον των κλεφτων» καί πρόσθεσε:δύο συντρόφων του, στίς 16 καί 17 Σεπτεμβρίου 1961, εχασε τό «Μερικοί καπιταλιστες δεν μας υποστηρίξουν... αλλα θα τσακίσου­νόημα της, καί αυτό προσεδωσε στόν απαγχονισμό τους εναν ακό­ με τὴν αντίστασή τους». Έφτασε μαλιστα στό σημείο να πεί πωςμη πιό φρικτό χαρακτήρα. Λιγότερο από εξι μήνες μετα τό πραξικό­ εδω καί δεκα χρόνια ‹‹ὴ Τουρκία εἶχε γίνει αποικία των Ἡνωμενωνπημα ὁ στρατηγός Γκιουρσἑλ παραμερισε τους Δεκατεσσερις, στίς Πολιτειων».13 Νοεμβρίου 1960, καί τους εστειλε σε θεσεις στό εξωτερικό στίς Τό υπουργικό συμβουλιο υπότὴν προεδρία του Γκιουρσελ, πουτουρκικὲς πρεσβεῖες. Τό πρωτο βημα πρός τὴν επανοδο του μεντε­ συγκροτουσαν ίδίως μὴ στρατιωτικοί αλλα που ελεγχε ή ΜΒΚ,ρεσισμου εἶχε γίνει καί ό Τουρκες αποκαλεσε τὴν 13η Νοεμβρίου ανησυχουσε για τόν μεταρρυθμιστικό ενθουσιασμό τῶν νεων αξιω­προδοσία. (Α. Τίιτκεε, ενα' αν., σ. 92). ματικῶν. Ὁ υπουργός Γεωργίας παραπονεθηκε πως δεν τόν εἶχαν

Μπορουμε να πουμε με σιγουρια πως ή ελλειψη ίκανότητας καί συμβουλευτεῖ αυτοί εκ των νεων αξιωματικων που ετοίμαξαν σχε­πολιτικου μυαλου του Τουρκες καί της όμαδας του υπῆ ρξε μια από διο αγροτικής μεταρρυθμίσεως. Ὁ υπουργός 'Υγείας επίσης δεντίς βασικες αίτίες της αποτυχίας του. “Εφόσον διαμοιραξόταν τίς

256 17 257

Ωχ

οτι.

Φ

ίσίσῖὶασίικε σπσ Τσὺίἑ ἀἔἰωμ­σὶτὶὶίσθσ πσθ σσιίσνωνσν ὶὶὶ νὶκὴ σθη­ ζουν σὶ ολη τὴ χωρα τους ἐχθροὺς τὴς ὲπαναστασεως. Θυμίςονταςριισία για τὴν Ύγεία. τὴ σκληροτητα του Ροβεσπιἐρσυ, ο Τουρκὲς εἶχε καταφερει με τὴν

Ἑπιπλαον, οί ριζοσπαστικοὶ αποφασισαν να συλλαβουν 55 ση­ απερισκεφία του να τροιιοκρατὴσει μέσα σὲ μερικοὺς μὴνες„ οχι μο­μαντικσος αγαοες τὴς ανατσλικης Τουρκίας καὶ να τοὺς ἔχουν υπο

ι νο τούς μεντερικους αλλα καὶ τοὺς οπαδούς του Γκιουρσαλ καὶ τουκρατηση κατ® οἶκον στο δυτικο τμὴμα τὴς χώρας. αὴμιευσαι· τὶς ' Ἱνονοχγ

.

γαὶες τους καὶ θέλησαν να τὶς διανείμουν στοὺς ηετωχούς αγροτες.Άλλα οί αγαδες στύθηκαν χαρη στὴν πτωση ταιν Δεκατεσσαρων

Ἡ σταγονα που ἔκανε το ποτὴρ. να ὶηε ειλίσει, να φτασει ο κομ­πος στο χτενι, ύπηρξε ὴ προταση του Τουρκὲς να ἱδρυθεἴ ύπερυ­

τσν Νσἑμβρὶσ Τσσ Ε960 κσἰ σσνστεσσ θ ὶσὶβἐσνἴισὶὶ τσσσ ίνὶλιὶθ γ πουργεῖο Πολιτισμου καὶ Προπαγανδας οπο τὴν ονομασία Τιϊκἰτἰγενὰ ἐίσσΐσὲνλσσν στὰ σπὶσσ τσυἔ κσἰ νὰ ἐπσνσκτὴσσνν τἰσ Ύὶὶὶσἔίἔ Ε ϋἰἰττῖ νε Ζἴιϊἰτιιι· Βἰταὲί (‹‹Ἑνωση τῶν Ἱδανικῶν καὶ του ΠολιτισμουΤους, το μεγαλύτερο μέρος τῶν ὁίὶσἰνυνι λὐνω ὲλλείιμεοις χρονου. τῆς Τουρκίας››) πού θα συγχωνευε το ύπουργεῖο Παιδείας καὶ τὶςσὲν σἶχε σὶσνεμθθεἴ· Τὲλσσ ἡ ΜΒΚ εἶχε σσεἰλεὶ στὴν σπσὶθὶισ λὶλὶστ Διευθύνσεις Άθλητισμοο, Βακουφίων, Θρησκευτικῶν Ύποθεσεων,δες νεων ποὺ εἶχαν μολις παρει το γυιινασὶακό τους απολντὴθὶθι Τύπου καὶ Ραδιοφώνου. Ένα απο τα έντεκα τμήματα αὐτοῦ τουγισ νὰ σὶσσἔσσν σῖσ σλὶμσίσκθ σλσλεἴσ Έῶν λωσὶῶν ἀντὶ ὶηἑ στρστ ύπερυπουργείου θα ονομαζόταν Τμημα των Ἑπιβλαβῶν Ἱδεολο­τιωτικης τους θητείας. γιῶν. Στὴν κεφαλὴ του ὑπερυπουργείου θα διοριζοταν, απο τον

ΜΕρὶΚΟὶ μῆνθς δβθὶσὲῖίος ὑπὲρ ῖηίἑ ῦπαὶθρθϋ δὲν θίβΚΟυΟ'(Ι.ν βέβαια πρὸεδρο Τῆς Δημοκρατίας, ἔνας δχοῃςητὴςς γιὰ ἔξι χρόνια, ὁ ὁποῖος;για να ὲπηρεασουν τους αγροτες. Ἑπειδὴ αὐτοὶ δεν ἦταν σε θεση να μονον για παρα βαση. καθηκοντος θα μπορουσε να απολυθεῖ. Θακαταλαβουν τὴ δὶαίρθρσ ποὺ υπηρχε μέσα στὴν ἘπὶτΡσ7ὶἠ Ἐθνὶκίλῖ ι ταν μέλος του ύπουργικου συμβουλίου αλλα δὲν θα ἦταν ύπεύθυ­Ἑνώσεως μεταξύ ριζοσπαστῶν καὶ μετριοπαθὼν, δεν συνειδητο­ νος ἑνωπιον τὴς κυβερνήσεως. Ὁ διοικητὴς αὐτὸς θα εἶχε το δι­ποίησαν τὴ σημασία τὴς αποβολης τῶν Δεκατεσσαρων στὶς Ι3 καίωμα να πολλαπλασιασει κατα βούληση τα ύποτμὴματα του υπε­Νσεμβρἰσυ 1960 Κσἰ πὶσΐενσν ότι τίποτα δὲν εἶχε σλλθἔεὶ στὴν κε­ γι _ ρυπουργείου του, δίνοντας του ἔτσι τὴ δυνατοτητα να ἐκτείνει τονφσλὴ Έῆἐ λὼρσσ­ Ἑπεὶσὴ σμωἑ δὲν ἔβλεπσν νσ πρσιίμσῖσπσὶσυνῖαὶ ἔλεγχο του πανω σὲ ολες τὶς δραστηριότητες τὴς χὼρας. Ὁ Τουρ­οἱ ύποσχἑσεις που τους εἶχαν κανει για καλυτἑρευση τὴς ζωῆς τους, κος εβλεπε ηδῃ τον ὲαυτο του στὴν κεφαλὴ αὐτοῦ του οργανισμου.ἔβνσλσν Τὸ σσμπθὶσσσμσ στι σὐΐσἰ Οἱ σἔὶωματὶκσἰ ἦταν ἀπλῶἑ σστ διευθύνοντας τὴ χωρα ὡς δικτατωρ; Ἱσως· παντως ὴ θερμιδωριακὴφλαταδες, ἰδἱως οταν εἶδαν σὲ λίγο τοὺς 55 ἀγαδιις να ἑπισΐβἑφονν αντίδραση ξέσπασε κατα του Τούρκου Ροβεσπιἑρου. Το σχεδιο τουστις γαῖες τους σαν να μὴν εἶχε συμβεί τίποτε. Οί αγροτες παρὲμει­ διαταγματος που θα ἴδρυε αυτον τον οργανισμο βρισκοταν στὴνναν λοιπον, οπως καὶ οἱ αγαδες τους, μεντερικοί, καὶ θα το αποδεί­ ὴμερησία διαταξη τὴς συνεδριασεως της ΜΒΚ τὴς Ιαης Νοεμβρίουκνυαν συντομα χαρη στὶς εκλογες. 1960 καὶ ο Γκιουρσὲλ φοβοταν μηπως εγκριθεί. Άποφασισε τοτε,

”Οσο για τὶς πολεις, ὴ «ἐπαναστατικὴ τρομοκρατία» που ὴθελε να τὴν προηγουμενη, να διαλύσει τὴν ΜΒΚ καὶ να τὴν ανασυγκροτὴ­ἐγκαθιδρύσει ὁ Τουρκὲς για να ἐςουδετερωσει ολους οσους έναν­ σει χωρις τοὺς Δεκαχἐσσεριατιωνονταν στο νἑο καθεστως. οἱ πολλὲς ἐκκαθαρίσεις πού ἔκανε γ Ἡ πτώση του Τσυρκες σὴμανε τὴν αποτυχία τὴς ἐπαναστασεωςστὶς κρατικὲς ύπη ρεσίες (ἑκκαθαρίσεις αςιωματικῶν, δικαστών, δη­ | του 1960. Για τὴν Τουρκία ἦταν καταστροφη. Παρα ταυτα ο Τουρ­μοσίων ύπαλλὴλων, πανεπιστημιακῶν διδασκαλωνλ οπως ὴ απο­ ιςὲς εἶχε μερικὲς ανησυχητικες ίδεες ποὺ θα μπορουσαν με τον και­λυση, στὶς Ζ? Ὁκτωβρίου 1960, 147 καθηγητῶν Πανεπιστημίου, ρο να καταστρέφουν τὴν αναγεννητικὴ προσπαθεια που θα εἶχεσπειραν παντου ανησυχίες. Ἑπιπλὲον, στὶς Ι8 Αύγούστοο ὶθοθ, αναλαβει για τὴ χώρα του. Δὲν αναφερομαστε ἐδω στον παντουρκι­δὶὶλῖαγμα Βἶχθ ἐγὶίίλθὶδβὑσεὶ ἑ7ῖι`!.ν(1σΤθίΤὶΚἀ δὶὶίίλσῖὴρὶα για ΐίθίῖθίτ σμὸ του ποὺ τὁσο χου ιςςχτ0_μσ_ρτηρὴθηιςε_ Δὲν βλέπουμε γιςχχὶ εἶναι

258 259

ἕαεῖθἄἔ θῖὲειπῖζυἕἕἕέ (Ξ. Ξ: ἑνιἕῖΐο κΡἀ.ἶ))ῖῖ7Ξ:ς ἑῖἔἶἑ Ϊ Τὸν Φεβρουαοιο τοῦ 1963 τοὺς δόθηκε θ αδεια να επιστρέψουνμ 9 η μ η π ρ χη. Έ Τ στὴν Τουρκία αλλα ὀ Τουρκες καὶ τρεῖς σύντροφοί του συνεληφθη­δεν συμφερει τὴ Σοβιετικὴ Ένωση, που θα ἦταν καὶ τὸ κυριότερο

θύ εἶ αὐ νὸ Άλλ. ± . . θ.λ . . .ξ καν στὶς 21 Μαΐου καὶ κατηγορηθηκαν ότι ετοίμαξαν πραξικόπημα, να το ο. ν_ , .Η .. ηϊ α θαναι σαν να 8 ει κα εις να ψε ει διαφορετικο απ° αυτο που εἶχε καταστρωσει δ συνταγματαρχηςτους Αραβες επειδη προσπαθουν να ἐνωσουν σ® ενα κρατος τὸ. 9 σε τ 3 Π 9 7 Θ

στηριξε τὸν ίσότιμο εθνικισμό. (Για τὴ διαφορα μεταξὺ σωβινιστι­ τἰἱ οσπἀθειἐς ἀνταγωνἰστηκαν γιὰ τὴν κατάληψη τῆςκου καὶ ἱσότιμου εθνικισμού βλεπε τὴ μελετη μου, «Ιεε ηειτἱοιτε1ἰ­ , ς. . . .θ . . . . .δ .Α..ν ἰ

. Τ ­Κ και οαα υτεμρειπε» Ετπεἰεε ὶπτειτταιἰοπαἰεε, Σεπτ. 1971). Ἑπιπλεον, κατηγορούν­ ἐἔθθσιας η οιιαδας ουρκες οιμτιιμιιαϋ 11

ταν ότι ἦταν φυλετιστης. Σευχαν, η όποια δεν εμπνεοταν απο τον σφοδρο αντικομμουνισμὸ__ , , ¬ ἱ δ ν ε νδ ὰ τ ν­Ἑνας αλλος αξιωματικὸς, που η προσωπικότητα του δεν φαινό­ 1

Ἐηθ πρωῖηἐ­ Τελικα Και 0 ύο ομα ες πετυχαΤὸ 1965 οἱ Δεκατεσσερις πηραν τον ελεγχο πολιτικῆς ὁργανω­1ταν να α ύνεται ε τα α ν τικα σ εῖα τ” π οσωπικότ τα του

1 9 ­ . .. 7 ε .Τ .β ἐρ ι ­1 μ. . ρ η . ημ ρ . 9 α σεως, του Ρεπουμπλικανικου Αγροτικού Κόμματος του Εθυουςουρκες, νω ηταν εξίσου τουλαχιστον, αν οχι και περισσοτερο ρι­ξοσπαστικός, ύπη ρξε ὁ συνταγματαρχης Ταλαατ Ἀϋντεμίρ. Στὶς 22Φεβρουαρίου 1962, ενῶ ἦταν διοικητὴς της Σχολῆς Πολεμου της

(ΟΚΜΡ) ποὺ ὁ Τουρκἑς διηύθυνε κατα τρόπο δικτατορικό. Άλλατὸ κόμμα φυτοξωουσε (ἔλαβε μόνο 2,2=1% τῶν ιμηφισαντων στὶςεκλογες της 1Οης “Οκτωβρίου 1965) καὶ οἱ περισσότεροι των Δεκα­Ά κύ α εκανε π α ικόπ ε που απετυ ε. Τὸν αποστ ατευσαν ~ . , .γε ρ ςΰ. . . ρ ημ . χ. . ­ ρε . . τεσσαρων τὸ εγκατελειψαν, ενω ό Τουρκες όλο και περισσοτεροαπλως και αυτο ξανακανε π αξικοπ α τ νυ α 20 . . . .

5 ς Ο ημ η χτ της ης προς συγκεντρωνόταν στὴν εξωτερικὴ πολιτικη πανω στο Κυπριακο,21η Μαΐου 1963 με τὴ βοηθεια του πρωην συνταγματαρχη Ντιου­εφόσον ἦταν ὀ ἴδιος Κύπριος Έκανε σφορδες επιθέσεις εναντίοννταρ Σεϋχαν. Αυτὴ τὴ φορα καταδικαστηκε σε θανατο καὶ εκτελε­ _ ~ _ , , _. Τ . α. ἰδικὰ έναν­

στηκε στὶς 6 “Ιουλίου 1964. 'Ο Τουρκες εἶχε αρνηθεῖ να βοηθησει ωπων που δεν ὑποστηριἔαν φος „ ουΡκοκι3πριους Κ ἶε ' ε 5τὶον τῶν Ἑλληνων ηγετων και του Νασερ Αλλος στοχος των επι­τον ανταγωνιστὴ του καὶ αύτὴ η παλια ἔχθρα μεταξύ τῶν δύο αν­1 , ­1 . . . . η . . .

· Σ Ε , ε οσον ο Του κεςδρῶν βοηθησε στὴν αποτυχία του εγχειρηματος, όπως σίγουραΪ θεσεὶων του ηταν βεβοεια η „ οβιετικη νἶ0(ἐη.λφ ε . ρ| παρεμενε παντουρκιστης και επιθυμουσε τη ια υση του ομοσπον­βλαψε από τὸ 1956 τὶς προσπαθειες για μια τελικὴ νίκη τῆς επανα­

. διακου αὐτοῦ συνόλου. Τὸ φθινόπωρο του 1968 αναδιοργανωσε τὸστασεως.Ὁ Τουρκες καὶ οἱ 13 ύπόλοιποι ριξοσπαστες αξιωματικοὶ εἶχαν κόμμα του καὶ τὸ ὀνόμασε Μὶἰἰἰγετςἰ Ι­Ιακεἰτεὶ Ραπὶὶεὶ (ΜΗΡ)

δ λ, „λλ δ , Δ, ., λἑ , , , , _ , , («Ἑθνικιστικὸ Κόμμα Δρασεως››). “Αλλα στὶς γενικες εκλογες τῆςια εἔει α Ο ρομο. ΒΕ) ηταν π ον στο στρατο απο την εποχη Ι2ης Ὁκτωβρίου 1969 ύπηρξε ὁ μόνος από τὸ κόμμα του πού βγη­πού ειχαν αποστρατευθει, μετα την εκδίωξη τους, τὸν Νοέμβριο

του 1960. Μπηκαν στὴν πολιτικη ὅπου δεν συναντησαν περισσό­Ξ κε βουλευτης'

. . . . . . 5 τ . . . . . . . 1 Ἑνῶ λοιπὸν οἱ ριξοσπαστικοὶ εἶχαν ετσι παραμεριστεῖ, οἱ μετριο­τερη επιτυχια απο τον Ιωαννη Μεταξα στην Ελλαδα, πριν απο το1 . ~ . ­ .

1936. Ἑπειδὴ ἦταν ύποχρεωμενοι να ξουν στὶς τουρκικες πρεσβεῖεςστὸ εξωτερικό, κινδύνευαν να ξεχαστουν. Προσπαθησαν λοιπόν να

παθεῖς αξιωματικοί της επαναστασεως του 1960 αὶσθανονταν μερι­κες τύψεις που εγκατἑλειπαν τὴν επαναστατικὴ προσπαθεια εναντιτῆς αποφασιστικότητας του Ἱνονού που ηθελε να επιστρειμει στοτραβηξουν τὴν προσοχη τῶν ε ημερίδων καὶ εξι από αυτου συ­ ε , . . .. . . . 9 .. . . . φ . . .. Ρ.. ~ κλασικο κοινοβουλευτικό συστημα οποιο και να ®ταν το αποτελεναντηθηκαν στο Παρισι, στις 30 Οκτωβριου 1961 οπου και εδω­ . . . . . .. . . . . τ ι 9 , . . σμα των εκλογών. Πραγματι, ὁ Ἱνονου θα επαναλαμβανε την πολι­σαν συνεντευξη τυπου. Η ομαδα των Δεκατεσσαρων στο συνολο .

. ' “ ­1 50 θ` ” ` 'ν ι ε αλικούς να ξανα­της συναντηθηκε καὶ παλι τὸν Ἱούλιο του 1962 στὶς Βρυξέλλες. | τικη του του 1946 9 και ααφηνε Έουςα Έ Κ μ

Ζ6Οπαρουν τὴν εξουσία.

261

Οἱ γενικες ὲκλογὲς τῆς 15ης Ὁκτωβρίου 1961 εδωσαν στὴ Βου­ Εἱίτίτίί. Γὥίν Υεατε ο/ Τατίτίεπ Ροἰίιίεαί Βενεἰοριπειττ, Ζ9Ζ9­1969,λὴ ένα μεντερικὸ κομμα αναδιοργανωμενο ·ε τὴν ὀνομασίακίεἰαἰετ Κωνσταντινούπολη, Ρείτϋἰιοίετ ξἱνῖετοαεει., ί969, σσ. 147­148). ἩΡακτίεἱ (ΔΡ) (‹‹Ιἐομμα της Δικαιοσὺνης››)ς με 3α,7% τῶν ιγηφισαν­ ηιστοιγὴ του Πασα (ὅπως ὀνομαζανε συνηθως τὸν Ἱνονοὺ) στοὺςτων καἰ ΙΞ8 ἔδρες ἐπί συνὀλου 450. αντί 36,'7% καί 173 ἔδρες στὸ στροιτιωτικοὐς να τον αφὴσσρν να σογκροτησει κυβερνηση συνα­Ρεπουμπλικαντκὀ Λαϊκό Καππα του”Ἱνσνοὺ. Στὴ Γερουσία ἐπί των σπισμους συνέβαλε στην αποθαρρυνση τὴς ἐπεμβασεως. Και ετσι.,150 ἐκλεγμενων μελων, το Κόμμα τηςὼιταιοσὐνης πη ρε 7Ο.ἔδρες με οι μεντεοικοι ἐποινῇλθαν στὴν ὲςουσία χαρη στὴν κυβερνηση συνα­35,4% τῶν ιγηφισαντων ἔναντι 36 ἑδρῶν του Ρεπουμπλικανιποὕ σπισμου που συγκροτηθηκε στίς 20 Νοεμβρίου 1961 ὑπὸ την προε­/Ιαίκου Κόμματος ποὺ εἶχε λαβει 3”7,2% τῶν ινὴφων. Ἡ Γερουσία δρία του Ἱνονοὺ. ι

ἦταν μια καινοτομία του Συνταγματος της 9ης Ἱουλίου 196Ι (το "Ηδη απο της ἱδρὺσεως της,ὴ Δευτερη Άβασίλευτη ΔημοκρατίαπΡΟλιίΥ0ὐμτ'ῖνΘ Σλὕνΐαλμαε Τθυ 19249 καθίτἶυωνε ἕνα μὁνο ἀντίπβοσωτ ὐπῆρςε ἕνα μεικτὸ στρατιωτικοπολιτικο καθεστως ποὺ οἱ “Αμερικα­πευτικὸ σῶμα, τη Βουλη) και απαρτιζὀταν, ἐκτὸς των 15Ο ἑκλεγμε­ ί νοι ιχποκὁιλεσαν μὲ ικανοποίηση ιιτορρκικὴ ιρορμοολα» καί ποὺ αρ­νων μελων, απο Ι5 διορισμενους γερουσιαστὲς και απο τοὺς αςιω­ ί ­νὀ­γερα πρότειναν μὲ ἑπιμονη στοὺς Έλληνες αηιωματικοὺς ποὺ κα­ματικοὺς της ΜΒΚ. Τα δυο σωματα συνὴλθαν σε κοινὴ συνεδρία­ τὲλοιβοιν την αρχη στις 21 Άπριλίου ί9ο”7. Ἡ φὀρμουλα αὺτὴ συνί­ση καί ιμὴφισαν στίς 26 Ὁκτωβρίου Ι96ί, το στρατηγὸ Τζεμαλ στατο στα να δοθεί ὴ προεδρία της Δημοκρατίας στην ὴγεσία τουΓκιουρσελ, πρῶτο πρόεδρο τῆς Ζιευτερης Τουρκικης Δημοκρατίας. στρατου ιο στρατηγος Σουναυ διαδέχτηκε στὴν κεφαλὴ του Κρα­ίΉ πρώτη εἶχε δίαακἐσεί ἀπὸ τὸ 1923 ῶἑ Τὸ Ι960)­ τους τὸ στρατηγὸ Γκιουρσὲλ ποὺ ἦταν βαρια ὁίρρωστος, στίς Ζβ

Ἑπειδὴ κανενα απο τα δὺο μεγαλα κομματα δεν εἶχε τὴν πλειο­ Μαρτίου 1966) και ὴ κυβερνηση στα κομματα. Έτσι αὺτα θα βρί­ινηφία στὴ Βουλη, ενας κυβερνητικὸς συνασπισμὸς ἦταν απαραίτη­ σκσντοιν απο τον αμεσο ελεγχο του στρατου χωρίς να παιγομν νατος. Άλλα ὴ προοπτικη να ξαναρθουν οἱ μεντερικοἰ στὴν ἐξουσία, λειτορργοϋαμόνον ἑναμιση χρονο μετα τὴν ἐπανασταση ποὺ τοὺς εἶχε ρίςει. Κατα τα φαινομενα ὴ τουρκικὴ φορμουλα κανει τὴν πλαστιγγαταν δυσκολα αποδεκτὴ, ακομη καί για μετριοπαθεῖς αξιωματικούς.

ι νὰ βαραίνει σπὲρ της ηγεσίας του στρατου και σὲ βαρος τῶν κομμα­Στἰς Ζί Ὁκτωβρίου Ι96Ι, ἕνα πρωτοκολλο ἐπί τὴς αναγκης νεας των, εφοσον ὴ λογικη λεει ὅτι αὺτὺς ποὺ κατέχει τὴ στρατιωτικηστραταοακης ἐπεμβασεως ὺπογραφηκε στὴ Σχολὴ Ιῖολεμου της ίσχὺ κερδαπι Στὸ ὲξωταπκὸ λυποντουσαν τοὺς Τούρκους πολπτυΚωνσταντινουπολεως, απο δεκα στρατηγοὺς και είκοσι ὁκτὼ συν­ κοος ποὺ ςοϋσαν, ως φαίνεται, ὺπο τη σννεαηὴ ἀπειλὴ ΰτῦίῃιωτλκηἔταγματαρχες. ”Ἡθελαν να διαλὺσουν τὴ νέα Βουλη καί να αναστεί­ ἐπεμβτχσεως αλλα στὴν πραγματικοτητα ἢ ἢδίι μαίιΐβὰ πείνα τῇίἐλονν Τὴ λειῖθυριάα όλων Έῶν πολλΐικῶν κομμάτων­ Ἀλλὰ ὑπηρτ Δεὺτερης Δημοκρατίας απο τὸ Ι96Ι. ἀποδεικνὺει ὅτι τα πραγματαχαν αςιωματικοἰ ακομη πιο μετριοπαθεῖς ποὺ δεν ἦταν μελη τὴς ἦταν διαφορετικα. Πῶς γίνεται τὴ παραδοςολογία αὺτὴ να εἶναιαλη­ΜΒΚ καί ποὺ τοὺς ἐμπὀδισαν να δρασουν. Ἑπροκειτο ἰδίως για το Θινη; Μηπως σ 'Αμερικανος προστάτης προσθετε τὸ βαρος τονσΐῦατίιλὸ Τἔεβνῖὲτ Σοϋνάν ίίἶθνὀθί δνοανλ ὁ ὁποἴοἐ Τὸν Αὔιίουτ ί στὴν πλαστιγγα ὑπὲρ τῶν πολιτικών και ετσι αφαιροὺσε απο τοὺςστο του Ι96Ο εἶχε διαδεχτεῖ τὸν Τςεμαλ Γκιουρσὲλ στὴν ηγεσία τῶν στρατιωτικοὺς τὴν ίσχὐ; (Η εξηγηση βρίσκεται περισσοτερο στὸὲνοπλων δυναμεων. Είχε αποκτὴσει τὸ δικαίωμα απο τις 15 Ίου­ Υεγονὸἐ ότι ὐπηρλε συνθίσπισμὸς συμφεροντων των δυο μεγαλωννίου 1961, να συμμετέχει στὴ συνεδρίαση τῆς ΜΒΚ ἑνῶ δεν ἦταν

Ν κομματων και της ὴγεσίας του στρατου ποὺ δλοι τους ἦταν ἑςίσοὺμελος. Ὁ Σουναυ εἶπε στοὺς 38 ἀξιωματικοὺς ποὺ εἶχαν ὺπογραιγει σοντηρητικοί. Το κόμμα της Δικαιοσύνης αναλαμβανε να ελέγχειτὸ πρωτοκολλο της 2Ιης Ὁκτωβρίου, ὅτι επρεπε να δωσουν μια πί­ την οινροτια ποὺ του παρεμενε πιστη, καὶ οἱ ὴγὲτες του στρατου ἔ­στωση χρονου σὲ κυβερνηση συνασπισμου ὑπὸ τὸν Ἱνονου. (Ιειηοτ λεγχαν το λαὸ τῶν πολεων με τὴν βοηθεια του Ρεπουμπλικανικου

262 263

..Ι

/Ιαϋτου Κόμματος, παρουσιάζοντας τὸν ἑαυτό τους ως τον θεματο­ ορο αττοτολνεοματτκοτὴταἑ καἰ οοὴμοοἰαἐτ κατοπιν ομτοο παο) ολίγοΦύλακα τῶν κεμαλίκτἶιν ἀρχῶν ποὺ συγκινουσαν τὴ μικροαστικὴ κι αὐτὸς να καταποντισθεῖ τὸ 1971 στίς κατηγορίες για διαφθορα.ταξη. Πίσω από τὴ βιτρίνα των συνεχῶν αντιδικιῶν μεταξὺ τῶν Ὁ Σουλεϋμαν Ντεμιρὲλ γεννηθηκε τὸ 1924 και ἦταν γιος απλουηγετῶν του στρατου και των πολιτικῶν κομματων. τα συμφεροντα αγρότη και όχι εὔπορου γαιοκτὴμονα όπως ὁ Μεντερές. Ὁ ίδιοςτῶν αγαδων καὶ τῶν ἑπιχειρηματιῶν παρέμεναν αθικτα. οπῆρξε βοσκος. Παρὰ ταυτα καὶ οἱ δὐο προέρχονται απο την”Αν δὲν λάβουμε ὐπόψη τα παραπανω, μας εἶναι αδύνατο να ἐν­ παιθρο καὶ καταλαβαίνουν τὴν αγροτικη νοοτροπία. Ὁ Ντεμιρὲλνοὴσουμε τὸ «αυθαδες» κουραγιο των μεντερικῶν ὴγετῶν του Κόμ­ ίτοοτοοοτορο απο τον Μοντοοὲἑ ννὼοτἔο τα ίτοοβλὴίτατα τὴἐ ττολοωἐματος της Δικαιοσύνης έναντι τῶν αρχηγῶν του στρατου ὴδη απο καὶ τὴ μοντέρνα τεχνολογία οτοττ εἶχε Υίνα μὴλανοτοἐ τὴἐι αντοτα·τὴν επομένη της πτὡσεως τῶν ριζοσπαστικῶν αςιωματικῶνς τον της ὑδραυλικης μετα απο σπουδες, ποὺ μὲ μεγαλη ὲπιτυχία ἔκανεΝοέμβριο του 1960, σαν να μὴν εἶχε συμβεῖ ἐπανασταση. “Αλλα οτὴν Κωνοτανττνοοττολὴ¬ καἰ μετοκττατοοοοοτἔ οτἰο 1Ηντομἑνο§ Πο­Υνῶρτζοτν ὕττ δὲν θα τίμίυροϋνταν. Πολυ γρὴγορα έπανέκτησαν τὴ λιτεῖες. Τὴν ἐποχὴ του Μεντερές, στα χρόνια τὴς δεκαετίας τουδυναμη ποὺ εἶχαν πρὶν απο τὸ 1960, ἐκτὸς του Μεντερές καί τῶν 1950, ὑπὴρξε γενικος διευθυντὴς τὴς Ύπηρεσίας “ΥδραυλικῶνΈρ­δυο απαγχονισμένων συντρόφων του που δεν μπορουσαν φυσικα των του Κοατοοἐ καἰ ὴταν οἰοτκα ἑκττατοοομονοο ντα τὴν καταοκεοὴνα αναστὴσουν. Ἡ εκτέλεση τῶν τριων αὐτῶν πολιτικών υπὴρξε φρανματων­ Ἡ ὲίταναοταοὴ του 1960 τον οπολοἑτοοο να λαοοτ τὴαδικαιολόγητη, ὲφόσον δεν εἶχε απολύτως κανένα ἀποτἐλεσμομ δουλεια του καὶ να κανει στα 36 του χρόνια, τὴ στρατιωτικὴ του θη­Ὁ Ἱνονοὺ προὴδρευσε τριῶν κυβερνὴσεων συνασπισμου, από τοἰα­ Κατοτττν ποοολὴφθὴκε αλο τολντκοο οομβοολοο απο μτα αμορτ­τἰς 20 Νοεμβρίου 1961 μέχρι τίς 14 Φεβρουαρίου 1965. Οἱέκλογες κανικὴ εταιρεία, τὴν Μοττἰεοιι ­ Κιιυαεειι Οο., στὴν ”Αγκυρα, καὶτὴς Ιθης “Οκτωβρίου 1965 ἔδωσαν στο Κόμμα της Δικαιοσύνης ταυτόχρονα είσὴλθε στὴν πολιτικὴ, προσχωρὡντας το 1962 στὸ52,τ3% τον ιμηφισἀντων και 240 εερτς επι 450, εναντι 2ε,τ5% και Κόμμα τῆς Δικαιοσύνης οί αντίπαλοί του τον αποκαλουσαν «Σου­13^+ ἔδρες στο Ρεπορμπλίκανικὁ /Ιαϋτό Κόμμα. Τὸ κόμμα αὐτὸ εἶχε λεϋμαν Μόρρισον Ντεμιρελ» και «τὸ «αμερικανικο ανδρείκελο».τόσο ξεπέσει ποὺ δεν εἶχε πλέον μεγαλη σχέση μὲ τὸ ὲπαναστατικὸ Ποαγματυ απο το 1962 ὴ πολτττκὴ τοο ανοοοο οττὴ οξο θοαματτκὴτκόμμα που εἶχε ἱδρὑσει ὁ Κεμαλ. Εἶχε γίνει οὐσιαστικα συντηρητι­ ἀφοῦ ἔιανο μὲλοο τὴἑ ὲκτολοοττκὴο ἐττττοοττὴἔ του κομματοο τονκό, όπως αλλωστε καὶ ὀ αρχηγός του ὁ Ἱνονοὺ, ποὺ στὶς 24 Σε­ Ὁκτὼβοτο του 19ο2ι ἐκλολθὴκο οτὴν ίτοοοοοία τον τον Νοἐμβοτοπτεμβρίου 1965 εἶχε φτασει στὴν ὴλικία τῶν 81 χρόνων· ὁ αντίπα­ του 1964 ὡο ὑποτίίὴφτοἑ τῶν Τοοοκων ἐονοοοτῶν­ Ἀονοτοοαι οὲλός του αντίθετα βρισκόταν στὴν ὴγεσία ένος κόμματος που, αν καί οταοτὴμα μτκοοτοοο απο ἕνα λοονοτ το κομμα τον εἶχε Κοοοἰοοτ οτἰἐσυντηρητικό, ἦταν συνεπὲς με τίς αρχές του καἰ περιβαλλόταν από ἐκλονὲἐ τὴν αττολοτὴ ττλοτοψὴοτα τῶν Ψὴφων καἰ τῶν ἐοοῶν καἰ Υτ·τὸ φωτοστέφανο του μαρτυρίου τῶν τριων απαγχονισθέντων. Ἑπι­ νοταν ττοοαθοποοογοο οὲ ὴλτκία 41 ἐτῶν­ Κοβὲονὴοο τὴ λὡοα λτοοἰοπλέον ό Σουλεϋμαν Ντεμιρὲλ (8ίί1εγι·οεη ΠειηἰτεΙ), αρχηγος του οοναοτττομοοἐ ῶο τἰίἐ 12 Μαοτἰοο 1971­Κόμματος της Δικαιοσύνης ἦταν ἔνας νέος δυναμικός τεχνοκρατης Τοτε ὴ ὴνεοἰα του οτοατου› απο φοβο μὴττωο οἱ οτἔοοτταστεἑ νἐοτ41 χρονῶν. αξιωματικοί ἐπιτὐχουν μια νέα 27η Μαΐου (καὶ επιπλέον τὴ φοραἩ εμφανιση του Ντεμιρέλ στὸ πολιτικό προσκὴνιο ἦταν σαν με­ αὐτὴ ανττααοοτκαντκου λαοακτὴοαλ αττοοαοτοο να τοὐο οττοοκοοα­τενσαρκωση του Μεντερές. Θα μπορουσε κανείς χωρίς μεγαλη τι­ σει και γι° αὐτὸ ὐποχρεὼθηκε να απομακρύνει τὸν Ντεμιρέλἔ Οἱπερβολὴ να τὸν ὀνομασει Μεντερές Β”. Με τὴ μετενσαρκωση αὐτὴ

ὴ αντεκδίκηση τῶν Δημοκρατικῶν φαινόταν απόλυτη. Ὁ Ντεμιρέλ 1· Ἡ τιγεσία του στρατσυ σκέφτηκε στὴν ἀρχὴ να οργανώσει τι ἴδιο πραξικόπημαγέννησε ­Εἰς ἴδιες ὲλπίδες όπως καὶ ὁ Μενῖερὲς σῖἱς ἀρχἐς του­ ἐλπρ που εἶχε μαλιστα αποφασιστεῖ για τις 9 Μαρτίου. Άλλα ό αρχηγος τῶν Ἑνόπλων

264265

στρατηγοὶ καὶ ο προεδρος της Δημοκρατίας Σουναυ ἐπεβαλαν καὶ πιν στο στρατο, τελος στον Ἱνονου, αλλα καὶ οἱ τρεῖς συνασπίσθη­παλι, οπως καὶ πρὶν απο το 1965, κυβερνησεις συνασπισμου που να καν για να ακινητοποιησουν τη χώρα. Έτσι η αγροτικη μεταρρυθ­συμπεριλαμβανουν ίδίως το Ρεπουμπλικανικό Λαικα Κόμμα καὶ το μιση ἔγινε ονειρο, το ὁποῖο ὁ στρατος περιοδικα βεβαίωνε πως θαΚόμμα της Δικαιοσύνης. πραγματοποιουσε, αλλα που κανείς πλεον δεν πίστευε.

Το Κόμμα τηςὼκαιοσὐνης, αν καὶ ηταν οπως καὶ το Δημοκρατικό Στὶς Ζ Μαρτίου 1972, ο τουρκικος τυπος μὲ τον τίτλο «Ἡ αγρο­Ιίὀμμο., αντικεμαλικο, δυτικιστικο καὶ φιλελευθερο, οποστηρικτης τικὴ μεταρρυθμιση: το παιδικο ονειρο τών στρατηγῶν» εγραφε τατης ἐλευθερης ὲπιχειρησεως, δὲν χρειαστηκε να προσποιηθεῖ οπως παρακατω: «Ένας απο τους τέσσερις στρατιώτες με τους ὑιμηλοτε­ὁ προκατοχος του πως σεβοταν τὶς­ἔζι βασικες αρχες του Κεμαλι­ ρους βαθμους της Τουρκίας τῶν οποίων το τελεσίγραφο τον περα­σμου, εφοσον αοτες οἱ αρχἐς δεν εἶχαν καταχωρηθεῖ στο Συνταγμα σμἐνο Μαρτιο εἶχε οποχρεώσει τον κ. Σουλεϋμαν Ντεμιρελ, πρωθυ­του 1961. Δηλαδη, ὲνῶ το Συνταγμα του 1924, οπως εἶχε αναθεω­ πουργο, να παραιτηθεῖ... δηλωσε σε δημοσιογράφο πὼς η αγροτικηρηθεῖ το 1937, οριζε στο αρθρο Ζ: «Το τουρκικο κρατος εἶναι ρε­ μεταρρύθμιση ἦταν αναγκαία: «Έχουμε ακουσει να μιλανε γιαπουμπλικανικο, ἑθνικιστικο, λαϊκιστικο, κρατικιστικο, λαἱκευτικο αγροτικη μεταρρύθμιση απο τα παιδικα μας χρονια, εἶπε. Τώρα θακαὶμεταρρυθμμπακο»,το αρθρο Ζ του Συνταγματος του 1961 αλε­ την πραγματοποιήσουμε» Στην αρχη αοτου του μηνα [τουγε: ‹‹”Η τουρκικη Δημοκρατία εἶναι Κρατος ἐθνικο, δημοκρατικό, Φεβρουαρίουἱ, ὀ καθηγητης Νιχατ Ἑρὶμ (Νἰηετ Ετἱιη) πρωθυπουρ­λαϊκο καὶ κοινωνικα, οπο την ἐξουσία του νομου». ­ γος... ἔκανε μια δευτερη προσπαθεια για να πραγματοποιησει το

Ἡ εὶκονα του Ντεμιρελ δεν ηταν πλεον αοτη του δυναμικου τε­ παιδικο ονειρο των στρατηγῶν καὶ την αίώνια ἐλπίδα τῶν Τούρκωνχνοκρατη που του αρεσε να δίνει στον ἑαυτο του το 1965, καὶ εαν διανοουμένων. Το πρώτο του νομοσχέδιο αγροτικῆς μεταρρυθμί­οἱ στρατηγοί δὲν εἶχαν ἐπἑμβει το 1971 θα εἶχε ἴσως οποστεῖ την τυ­ σεως εἶχε σημαντικα αλλοιωθεἴ απο μια κοινοβουλευτικη επιτροπηχη του Μεντερὲς μετα απο ένα πραςικοπημα ριζοσπαστικῶν αςιω­ και συνέβαλε στη δυσαρέσκεια των μη πολιτικών αλλα ριζοσπαστι­μωαῶνΠχκΜωΜωαΜωωΜώπησαμΤωψΩαωςκΜΜμω­ κῶνΜωωηῶνπωυωφωαωαωμὼασωοΜωωωοωῳαωΜονης παρκμνης εφημωωδας λε ΰἔατο,ἔγραφε γυ αὐτον στα 8 "Η παρααηση τους,ποο προκαλεσετον Δεκεμβρκ›καἰτην παραϋΜαΐου 1972: «Προκειται για Λεβαντίνο, παχυσαρκο καὶ γλοιώδη τηση του ἴδιου του καθηγητη Ἑρίμ, προκληθηκε ἐν μέρει απο τηνστους τροπους του, που τον κατατρέχουν οἱκονομικα σκανδαλα, Οἱ κακη θεληση της επιτροπῆς να δεχτεῖ το πλαίσιο αγροτικῶν μεταρ­δυοαλλοιτουαδελφολὲησουπαχεῇ,κατηγορουναμταακαταχρη­ ρυὴασεων που ἄχε προτανω η κυβερνηση» ῇιιπκαμ] Πεἢνσεις του δημοσίου χρηματος». Νοννε, Αρκετα, 2 Μαρτίου 1972).

Το στρατιωτικοπολιτικο καθεστώς ποὺ γνώρισε η χώρα απο το Εἶναι δυνατον ἕνας Τουρκος μπροστα στα παραπανω να μην πι­1961, ἔφραξε ολους τους δρομους για μια αναγέννηση της Τουρ­ στειμει πως τον ἑμπαίζουν; Ίδοο ενας στρατηγος, προεδρος της Δη­κίας. ἱΗ τριαδικη ἐξουσία τῶν μετριοπαθών στρατηγῶν, νεομεντερι­ μοκρατἰας, βοηθουμενος απο το Γενικο Ἑπιτελεῖο Στρατοῦ, ὁκῶν καὶ ἰνονουιστῶν (ποὺ τους διαδεχτηκαν το 1972 οἱ σοσιαλδη­ ὁποῖος κατέχει ολη την ὑλικη δυναμη για να ἐπιβαλει τη θέλησημοκρατες του Ἐτζεβἰτ) ἑμποδισε τη λυση τών βασικών προβλημα­ του, καὶ που αλλωστε δεν δίστασε, οταν το ηθελε, να τη χρησιμο­των. Έως τὶς αρχες της δεκαετίας του 1960 μπορουσε κανείς να ποιησει, καὶ ο ὁποῖος δηλώνει οτι εἶναι ανίσχυρος να πραγματο­εναποθἐσει τὶς ελπίδες του διαδοχικα στους Φιλελευθερους, κατο­ ποιησει το «παιδικο ονειρο» τῶν στρατηγῶν, ἐπειδη ὁ Ντεμιρὲλ καὶ

συντηρητικοὶ βουλευτὲς δὲν θελουν ν” ακούσουν για αγροτικη με­Δυναμεων ὁ στρατηγος Μεμντου Ταματς (Μειη‹:ὶιι1ι Τεἑιηες) αντικατέστησε το Ταββὐθμὶση. Ἱἶὰν ὁ στρατὐς σέβεται σὲ τἑ°ΕΟὶ0 Οημᾶὶἶθ τὴ δημΟΚρί1·πραςικοπημα με το «ἱιπομνημα της 1Ζης Μαρτίου» που δεν καταργουσε τη Βουλη.

266 267

τιιι, τοτε γιατι ετνετρειυε Βίαια την κυβερνηση του Ντεμιρελ στις 12 "Οσον αφορα τα μἐτοα¬καταστοληε,υπηιυιε ὀμογφωνία ὲντὸε τιιεΜαρῖίου 1971; τριαδικης εξουσίας. Για μεταρρυθμισεις ομως τα πραγματα περι­

“Ο αντιαμερικανισμὸς αρχισε να παίρνει ανησυχητικὲς διαστα­ πλἐκοντανζ Στὴν ἀθλθτ 11 λιιίείἶια του Ϊπθαῖθυ ἶμπισίευθθλλςε τη (ἶυγ:σεις μέσα στὸ στρατό καὶ τό λαὸ των τουρκικῶν πόλεων μόνο μετα κρὀῃιση της κὉβερΪησεως σἘον ἶἦιχατ Ρριμ' ἶῃταδο ἶου Ινονου μετὴν κυπριακὴ κρίση του 1964. Μια ἐπιστολὴ τῆς 5ης “Ιουνίου 1964 Έὴ συγκαῖἀθεσλι ΈΘὉ Τελευταιου. κυβερνηση του της ἶόης Μαρ­

του προέδρου τῶν ΗΠΑ Λυντον Τζόνσον (Ενιιόου Ιοίιιιεοιι) που 1100 1971 συμπεριλαμίἶανε και μελη του κομματος του Ντεμιρελἀπευθυνὸταν σῖὸν πρωθυπουργὸ ὲκείνης της ἐποχῆς) τὸν .Ισμὲτ αλλα καὶ τεχνοκρατες ειλικρινα μεταρρυθμιστες; ΟίμεταρρυθμισειςἹνονου, εἶχε απαγορεύσει τουρκικὴ απόβαση στὴ νῆσο. Οἱ Τουρ­ θὰ πραγματοποιουνταν με Έως τελευταιους αυτους”.. ι . ι . . .. ι . . ° ” " ` ” ` ἰ”ν”λλωνσυντ τικῶνκο­κοι, οι οποιο πιστευαν πως εἶχαν το δικαιωμα αυτο της αποβασεως, Ενω οι οπαδοι του Ντεμφελ κα ἶω γα έφη μαἰσθανθηκαν ταπεινωμἑνοι από τὴν απαγόρευση αὐτὴ Ἄλλωστε ὴ ματων εσπρωχναν την κυβερνηση να παρει οσο το Ὁνατον περισηἐπιστολὴ αὐτὴ εἶχε γίνει εὐρεως γνωστη, ἐπειδὴ εἶχε δημοσιευθεί σὀτερα ὰσωνομῃαἶ μἶτρω οἱ γἐφυμερἶδες ,Έως γἶμιζαν_μὲ υβίἶειἔστὸν τουρκικό τυπο τὸν Ἱανουαριο του 1966 Στίς παραμονὲς τῆς τοὺς μεταρρυθμιστες υπουργους εν παση ελευθερια” Στη Βουλη η1Ζης Μαρτίου 1971 τα αντιαμερικανικα ἐπεισόδια εἶχαν γίνει τόσο συντηρητικὴ πλειοψηφία ἐνανῖιωνὀταν στὶς μεταρρυθμίσεις” καἱ εἰ­σοβαρα που τα πλοῖα του 6ου “Αμερικανικου Στόλου δὲν μπορου­ δικὰ (πὴν ἀγροτικὴ μεταρρύθμιση” Ὁ Ἑρἰμ και η η7εσιἙ1τ0υ'στρα\;

. . . . . . . . . . “ ' ` ` ” ίλ ε ιατα ατα ω ι να πε ασουσαν πλεον να μπαινουν στα τουρκικα λιμανια και οι αμερικανικες ἑου θελησαἔ να ὅςἔπιβα ᾶυἴ μ 8 'γμτ χ_ Ἐς ς ρς ,. . τ ε . . . ι . ` ` ειε ο ω κατ ει ε εατικ αανα­στρατιωτικες εγκαταστασεις, οπως και οι τοποθετημενοι στη χωρα πο Τη Βου η Έ μ ρ Η ἔ ηγγ' ὲ) ς ρ η γ ,

. . Ν . . . ι ι Ν . ` ” ' “ ` κατατ οκ ατια . αινοταν πεπεισ ε­Αμερικανοι στρατιωτες, ἦταν θυματα επιθεσεων και απαγωγων. Ἑ­ κτηἶἶι την ασεβεια ΟΨΉ] ης ~ημ ρ 9 ι ι _ μ. . , . ι . . ι . . . νος οτι οἱ στρατηγοι θα υποχωρουσαν μπροστα του και ειχε δικιο,να ακροαριστερο ανταρτικο των πολεων και της υπαιθρου ανα­ ὰ Μ Σ ι 27 Σ

. .ι ι ι .. ­ .. ­ . . ` `ἐ αν ἑνε π ο ο ικε του πει .τι επτ ­πτυσσοταν υπο την μορφη ενος «Στρατου Λαικης Απελευθερω­ παω Ής π .εις ημμ Ω _ρ ρ 9 _§ 8 , 9 ὲισεως της Τουρκίας» [Τιιτἰτἰνε Ηαἰἰτ Κτικττιἰιιε Οπἰαεα (ΤΗΚΟ)] που βριου 1971 Ο αρχηγος' Έων αεροπορικων υναμεω 9 Ο στρατηγ ς9 ­ . . . . τ τ . ι ί Μ υ Μιιίιειιτ Βετιιτ δ λωσε: «Ει αστε αντιθετοιεπωφελουνταν και απο τη συνεργασια Τουρκων αςιωματικων. Μἶωχσν πατο ρ( . . , ) η . μι . . δΟἱ Ἱ_Ι\/ωμἑνεα Πολιτεῖες εἶ προβλέψει τὸ πραξικόπημα σῖίς ΚΟΙν0)ν1.ΚΟΟ1.ΚΟνΟμίΚες Ομαδες συμφερονῖων Και (ῖῖίς Οινῖί βίλ­

της Ζ7ης Μαΐου 1960. Έκτοτε παρακολουθουσαν από κοντα τὴ στικες ομαδες συμφερονιῖων που αφησαν την Τουρκια υπαναπτυ_. . . . . . . . . ­ . . ` ' ' ` εί ατ`να 'νουν σ'αυτ`ντ`νδραση μεσα στον τουρκικο στρατο για να μην αιφνιδιαστουν απο κίακαι που θελουν να συν χ σουν ν η φη ηη, τλ

μιὰ νέα δυναμικὴ ἐνἑργεια .Η πρωτοβουλία της ἠγεσίας του κατασταση». Και συνεχισε βεβαιωνοντας πως ο Στρατος α επεβα ­

κικου στρατου στίς 12 Μαρτίου 1971 εἶχε δυο σκοποὐς που ίκανο­ λε τἱἔ Ρεταρρυρμίσεις πἀἶη Ρυσἰα' Τὴΐ ἑἔομἑνῇ' ἶαρχηἴἶς ἶἕυἔῖ. . .. ι τ . . . . νικ υ Ε ελ ιου Στ ατου οστ ατ ο α ουκ κιου ε ει ιιποιησαν την Ουασιγκτον: να παταςουν τους ἐπαναστατες και να "Ο πιτ γε ° ρ ηγ 9 ρ ρ ρ

. . . . . . ι ίὶιιτἰετ) ἐπανελαβε το ιδιο πραγμα.κανουν κοινωνικες μεταρρυθμίσεις που θα βραχυκυκλωναν τις β ίου 1971 _ Νωμιρὲλ ἀπἐσυρε τοὺς ὑπουρ. ι ­ .. ­ , . ι . , οτε στι κτω 0 ·π οθεσει του Στ ατου /Ιαικ Απ λευθε ωσεω τ Του κια . Ει­ ® 9 ρ ” .Ρ § ὅ ς (Ξ § . . ι . . 7 .. ..

δικα ἔπρἕπε να π:οφτασουνΖὴν ἔκρηζη τῖραξικοπτἶματοςρριζοσπα­ γοιἶς του ἀπο τἶιν ἶςυβερῇιἶηί η ὀπ,0ια ετσι ἶχασἶτην κοινΡβ0υλευ_στικῶν αξιωματικών που προβλεπόταν, όπως φαίνεται, τὸ αργότερο τικη' πλειοψηφια” Ο Ρριἑι ανξεπιτεθηκἶ Μις 2.7 φκτωβιἶιου κατηῖγια τὸν Ἱουνιο του 1971 ὑπὸ τὴν ἠγεσία του στρατηγου Ντςεμαλ Υορωνταε τον δημοσιαε οτι ειχε πλουτισει τους αδελφους του με

Μαντανογλου (ίἔοταεἰ Μειαειτοὲίιι) καἰ του συνταγματαρχη Ὁσμαν χρὴματα του Κἶα­Εου€”_ Υπ? την πιεἶη του πρςἶεδρου της θῖῃξοκρα:Κιοκσαλ (Οειπτειι Κὅίεεειί) παλαια ὲλ καἰ οἱ δυο τ” Ἐπιτ οπ” Έἱαςί σῖρατηγου Σ(ἶυναὉ”Β Ντεμιρἶλ ξανωἶκεφτηκε τηνιαποφαἶῖητ ς „Ἐθνικῆς Ἐνώσεως της .Επαναστἀὲεωι ῖου 1960 ης ρ ,7 του στις 6 Νοεμβριου και αφησε τους ανθρωπους του στην κυβερ­

268 269

νηση χωρὶς όμως να παιμει να έναντιωνεται στὶς μεταρρυθμίσεις. οοτττ ἦταν τί οτνοττττοξτι 'ττοτ' ολοοοτττν τοοο οοττττττονττ μὲ τττἐ ττττοτθοτοο­Μπροστα στὸ μπλοκαρισμα αοτο οἱ έντεκα μεταρρυθμιστες υπουρ­ οοττἑ οτλττττἐ ττοττ ττττλητἐ ντττντττοετοτἑ ττοο τἶλττν θἐοοτ οτ Κττὶτολ Άτο­γοὶ παραιτηθηκαν στὶς 3 Δεκεμβρίου 1971 κατηγορώντας τον Ἐρὶμ τοοίττς ττοττ Β­ Ι­ ^­ὲντν» οτοτττοτ μὲ το οοβττοττο ττἶο ἐοττοτττητὲ οτττοοοτο­οτι υπέκυπτε στὶς απαιτησεις τῶν συντη ρητικων καὶ αὐτό έφερε την ττιτας τῶν δύο χωρῶν, τῆς αρχης της μη έπιθέσεως καὶ αὐτῆς τηςαμεση πτωση της κυβερνησεως. μὴ αναμείςεως στὶς εσωτερικες υποθέσεις του αλλου μέρους. Ἡ δη­

Ὁ Νιχατ Ἑρὶμ συγκρότησε νέα κυβέρνηση στὶς 11 Δεκεμβρίου λοτοτι οτοτὴ οττονοοτφτιττο τττττοτττν ὲτττοτιτττιἐἱ ἑτττοτοττττεωἐ οτττοτ ἡμε­με περισσότερους του κόμματος του Ντεμιρὲλ από την προηγουμε­ Ρῶν οτὴν Τοοοτττοτ του ττοοἐοοοο του Ποοοοοτττοο του Άντοττττοονη φορα. μὲ ένα πρόγραμμα πιο μετριοπαθὲς καὶ με την όπόσχεση Σοβιέτ, Νικολαι Ποντγκόρνυ. Έτσι ἡ έπαναστατικὴ αναταραχὴνα στηρίζεται έφεξης στη Βουλη χωρὶς να προσπαθεὶ να περασει με­ οττὶ χὼοο­ οὲν ττττοοοῦοε νοτ ττοττοτλοντοθετ σὲ βοτοοο τῶν Σοβτοττττῶν­ταρρυθμίσεις με διαταγματα. “Ετσι ό Ντεμιρέλ εἶχε κερδίσει το παι­ Ὁ Άττττοτο Κοτοττοοττοτνονλοο (Αττττττ Κτττττοοτττοττοἑτττ) τὶτττν ἔντττἔ;χνίδι. Διερωταται κανεὶς σε τί χρησίμευαν οἱ συγκεκριμένες απειλές νοοο ττοττ λττττττοοἑ οτκονοττολονοἑ 40 ἐτῶν ττοτ) οττο 12 Μοτοττοοτῶν στρατηγῶν. Βέβαια οἱ ανθρωποι του Ίνονου ἦταν κι αὐτοὶ μὲ­ 1971 βρισκόταν στην Οοασιγκτον, όπου εργαζόταν απο πολλασα στὴ νέα κυβέρνηση καὶ συμφωνουσαν πως έπρεπε να σεβαστουν λοοντοτ οτὴ Δτοθνὴ Τοοτττοἔοτ­ Ποτν οτττη οτοτο εἶχε ἐονττοττττ οττλ μολο­τὶς δημοκρατικές αρχές ἔστω καὶ σὲ βαρος τῶν μεταρρυθμίσεων. τη τοϋ τττντοτττουἐ ττοονοοττττττττοἐ του τ963­τ967¬ οτλλοτ εἶχε ἀττομτττ

Ὁ Ἐοτττ ζήτησε ὲπτσηε συγγνώμη απο τους έπιχειρημετίες Δὴι κρυνθεῖ για προοδευτισμὸ απο τον Φερὶτ Μελεν„ ο ὁποῖος ἦταν απολωσε πως ό κρατικισμὸς τῶν ἔντεκα μεταρρυθμιστὥν υπουργῶν το 1962 ῶο το 1965 οττοοονοο τῶν Οττοονοτττττῶν­ Ὁ Κοτοοτοοττονο­της προηγουμένης του κυβερνήσεως εἶχε κλονίσει τὴν ἑμπιστοσὐ­ γλου αμέσως εγκατέλειψε την αμερικανικη καταναλωτικὴ κοινωνίανη τῶν καπιταλιστῶν αλλα πως αὐτὸ το πραγμα δεν θα έπαναλαμ­ ντο νοτ ἔοθετ νοτ βοτιθὴοττ ττὶ λὼοοτ τοο ἀνττττοοτοοοο ττἶἑ Κοβτο­βανόταν καὶ πως η νέα κυβέρνηση θα υποστήριζε την ἰδιωτικὴ ἐπί­ νησεως έπὶ τῶν οἱκονομικῶν θεματων της κυβερνήσεως Ἐρίμ. Τοχείρηση. Ὁ Ἱνονοὐ, όπως καὶ ὁ Ντεμιρελ, απαίτησε οί στρατιωτι­ ττοτοτοοοθτττοττττο τοο ττοτθοο φοβτοτ τοοο Τοοοττοοο ἐτττλοτοτιττοτττοκοὶ να επιστρέψουν στους στρατῶνες τους καὶ πρόσθεσε μπροστα ττοττ οτνοτοοἐ­ Ύττοχοοὼθτικο νο ττοοτττττιθττ οττο 3 Δττκοττβοτοο 1971στὴν καταπληκτη κοινη γνὡμη ότι ὁ Ντεμιρέλ ἦταν ἐςίσου υπερ ττττζιτ ττὲ τοοτἐ οἑττο­ ττοοοοοοττττοοο οονοτοἑλφοοο τοο­ Ὁ τςοτοοτοοττοτ­τῶν μεταρρυθμίσεων οσο ἦταν κι αὐτός! νογλου εἶχε πεῖ στὶς 14τ “Απριλίου 1971: «Ὁ ρυθμός αναπτύξεως

Ἡ έπαναστατικὴ αναταραχὴ ὅμως δὲν μειωνόταν. “Αντιθέτως τηἔ Τοοοτττοττἐ ντοτ τὴν τττοτοοο τ96θ­1970 ἔφτοτοο ττοττοτ ττοοον οοονμαλιστα, στὶς 11 Μαρτίου 1972, 57 αξιωματικοὶ καὶ 11 υπαςιωματι­ 6% τὸ χρονο ττοττ τλ ττυξτιοτι του ττλτιθοομου 2›ο%­ Ά­λλοτ ττοτοτξοκοὶ εκδιώχθηκαν απο τὸ στρατό καὶ δικαστηκαν από τη στρατιωτι­ 1963 τττττ 1968» ο οοθττοτἐ ο­νοττττοξοτοο τῶν λωοῶν τητἐ Κοτνητἐ Άνο­κη δικαιοσυνη με την κατηγορία ότι εἶχαν συνεργαστεῖ με τον ρας ὐπῆρξε κατα μέσον ὅρον ἔ,”7Ζ%. Ἑαν υποθέσουμε πως τὸ πο­Στρατὀ /Ιαὶκης Άπελευθερώσεως της Τουρκίας. Στὶς 17 “Απριλίου οοοτο οτοτο θοτ ττοτοοτμετνετ το ἴοτο ττοττ ττὼο οτ οτιμοοτνὲο οονθηττεο1972 ὁ Ἑρὶμ παραιτήθηκε παλι καὶ τη φορα αὐτὴ για τα καλα, χω¬ δὲν θοτ οτλλοτξοον οὔτε ντο τὴν Τοοοτττοτ οὔτε ντοτ τττἑ χῶοοο τῆἑ Κοτ­ρὶς καμια από τὶς μεταρρυθμίσεις να περασει. Ὁ υπουργός του . νῆο Άνοοοτοι θοτ λοοτοτοτουν 2359 λοοντοτ ντοτ τὴν Τοοοτττοτ νὰ φτο­Ἑθνικης 'Αμύνης καὶ οὶκονομολόγος τῆς Δεξιας Φερὶτ Μελὲν (Ρο οετ ττο λῶοττο οτοτἐοττ­Γἰτ Μοτερ) συγκρότησε τη νέα κυβερνηση παντα μὲ τὴ συνεργασία "Εαν οἱ εθνικιστές καὶ προοοευτικοὶ στρατιωτικοὶ θελησουν νατου κόμματος του Ντεμιρέλ. Την ἴδια μέρα που παραιτηθηκε ό οτοοοον τὴν ττ!­τὴ του οτοοττουι θο­ οτττοτυοοτοοον ττοτττοτοτ τττοοτ νοτ ἐν­Ἑρὶμ υπογραφηκε μια «Δηλωση κοινών αρχών» μεταξὺ Τουρκίας καταλείιγουν ὁριστικα τὴν «τουρκικὴ φόρμουλα» που τους επιβλη­καὶ Σοβιετικῆς Ἑνωσεως που βεβαίωνε ότι ὴ θέληση των δυο με­ Θτιττο οτττο τοοο Ἀμοοτττοτνοοοι ντοτ νοτ ττττοοἑοοον νοτ.­βοτλοον οτ ττοοτ­

Ζνθ 271

ξη τίς μεταρρυθμίσεις ποὺ ὀ ἴδιος ὁ στρατός εἶ ε ὺποσ εθεῖ, αρχί­ . „ Π , . . . . . . ~Χ λζοντας με μια ριζοσπαστικη αγροτικη μεταρρύθμιση. “Αλλα τὸ ἔδα­φος ποὺ αφησε ελεύθερο αὺτη η «παραίτηση» του στρατου επέτρεψε

καν δυο μηνες κρίσεως για να φτασουν ςανα στη φορμουλα των κυ­βερνησεων συνασπισμοῦ ποὺ καί παλι συμπεριλαμβαναν τα δύο με­αλα κόμματα ὺπὸ την καθοδηγηση των συντηρητικων στ ρατηγων.από τὸ 1968 να αναπτυχθεί ένα κλίμα ἐμφύλιου πολέμου στίς πό­ γ. . . . ­ 2 . εΤο μονο ενδιαφερον αύτων των εκλογων ἦταν η ὲπιτυχία μιας νεας

λεις καὶ τὴν ὕπαιθρο πρωῖἀκοωτης βίας (μὲ μέσον ὅρο δέκα νε­ λιτικ” πα αταξεω ποὺ εἶχε ίδρυθεῖ τὸ 1972, της Μἰἰίί δεἰάπτετκροὺς καί δεκαδες πληγωμἐνους καθημερινα τὸ 1980) ὅπου οἱ θρη­σκευτικὲς μειονότητες (οἱ Άλεβί, δηλαδη οἱ σχιίτες της Τουρκίας)καί οί ἐθνικὲς μειονότητες (οί Κουρδοι) διαδραματίζουν βασικό ρό­λο. Κατ® αὐτὸν τὸν τρόπο, βαθμηδὸν από τὸ 1968, η Τουρκία βυθί­στηκε στην απόλυτη αναρχία καἱ σίγουρα δεν ἦταν ὁ δυτικιστηςσοσιαλδημοκρατης Μπιουλἑντ Ἑτζεβἰτ (Βίί1επτ Εοενἰτ), ποὺ εἶχεἐκλεγεῖ πρόεδρος του Ρεπουμπλικανικυυ Λαϋκου Κόμματος στίς 14Μαΐου 1972 νικώντας τὸν Ἱνονοὺ καί τοὺς όπαδούς του, ποὺ θαμπορουσε να λύσει προβληματα κοινωνικα, οίκονομικα, καί εθνο­τητων εξαιρετικα σοβαρα. (Για ἕναν συνοπτικό πίνακα τῆς κατα­στασεως τῶν ἑπαναστατικῶν όμαδων κατα τὸ 1980, βλέπε τὸ εβδο­μαδιαίο παραρτημα της εφημερίδας Ηιῖκκιγει, Κωνσταντινούπολη,2 Μαρτίου 1980, σσ. 9­11, «Ϊετε ειιετείυίυ γοτε1ιι αίίι1γεει›› [‹‹Ἱδοὺ ὁὺπόγειος κόσμος της αναρχίας››]).

'Ο Ἑτζεβἰτ ηθελε να κανει πολιτικη όπως τη συνηθιςαν στὸ Λον­δίνο. Γι° αὐτὸν τα παντα επρεπε να ὺποτασσονται στην ὁμαλη λει­τουργία του κοινοβουλευτικου συστηματος. Για τὸν λόγο αὐτὸ εἶχετην ὺποστηριξη των διανοουμένων. Στίς 23 Δεκεμβρίου 1971, εἶχεδηλώσει πως η επέμβαση των στρατιωτικων στίς 12 Μαρτίου ὺπη ρ­ξε αχρηστη διότι «στην Τουρκία ριζοσπαστικὲς μεταρρυθμίσεις δενμποροῦν να γίνουν παρα μόνον ἐαν βασίζονται στη λαϊκη ύποστη­ριξη καί μὲ δημοκρατικα μέσα... Προτιμω τη χειρότερη κυβερνησησε δημοκρατία παρα την καλύτερη κυβερνηση σὲ δικτατορία».

Ἡ απόδειξη πως μια κοινοβουλευτικη επιτυχία τοῦ κόμματοςτου Ἑτζεβἰτ δὲν μπορουσε ν" αλλαξει τίποτα στὸ αδιεξοδο τηςτουρκικης πολιτικῆς εἶχε δοθεῖ ηδη από τὶς γενικες εκλογες τηςΜης 'Οκτωβρίου 1973. Ἐνω τὸ Ρεπουμπλικανικό Λαικό Κόμμαεξέπληξε τοὺς παντες βγαίνοντας πρῶτο καί ξεπερνώντας κατα πο­λὺ τὸ Κόμμα της Δικαιοσύνης του Ντεμιρὲλ (ἐπί 450 ὲδρων τηςΒουλης ὁ Ἐτζεβἰτ κέρδισε 185 ἔναντι 149 του Ντεμιρὲλ) χρειαστη­

πο 09 Ρ 9Ρακιἰεἰ (ΜΞΡ) («Κόμμα Ἐθνικῆς Σωτηρίας››) ποὺ κέρδισε 48 ἔδρεςκαί σχεδόν 1.250.000 ιμηφους (καπου 12% των ψηφισαντων).

Τὸ κόμμα αὐτὸ ποὺ ἦλθε τρίτο ἔχει αντιδυτικιστικη ἰδεολογίαποὺ συγγενεύει με την ιδεολογία του αγιατολλαχ Χομεϊνί στὸἹραν, ἱσλαμικου σοσιαλισμου μὲ χαρακτηρα πανισλαμικό. 'Ο ανα­τολισμός του εἶναι παραδοσιακός καί όχι νεωτεριστικός, όπως εἶναιστὸ κόμμα του Τουρκὲς (βλ. τὸν πίνακα τῆς δυτικης καἰ ανατολικηςπαραταςεως στη σ. 17 του προηγούμενου τόμου μου, ΣυγκριτικήἹστορία Ἑλλάδος καί Τουρκίας). Ὁ αρχηγός του, καθηγητηςΝετςμεττίν Ἑρμπακαν (Νεοιυειτἰο Ετυεκεπ), βουλευτης "Ικονίου(Κοιινε) δηλωσε στίς 18 'Οκτωβρίου 1973 πως το κόμμα του ἦτανσφοδρως αντίθετο στη σύνδεση τῆς Τουρκίας μὲ την ΕὺρωπαϊκηΟίκονομικη Κοινότητα καἰ ότι η τουρκικη συμμετοχη στὸ ΝΑΤΟδεν ἦταν για τη χωρα του τίποτα περισσότερο από μια βαρια οίκο­νομικὴ επιβαρυνση. Ἑκφραστηκε υπερ των 'Αραβων καί εναντίοντου Ἰσραηλ. 'Η κεντρικη ἔγνοια του κόμματος εἶναι η επιστροφηστο Ἱσλαμ αλλα σε μια μικροαστικη κοινωνία ποὺ θα κατεστρεφετην καπιταλιστικη όλιγαρχία καί θα απελευθερωνε τοὺς αγρότες μὲμια όπως φαίνεται ριζοσπαστικη αγροτικη μεταρρύθμιση. (Για τηνπροσωπικότητα και την ἰδεολογία του Έρμπακαν, όπως καί τωντριων αλλων Τούρκων πολιτικων ηγετων, του Τουρκἐς, του Ντεμι­ρελ καὶ του Ἑτςεβίτ, βλέπε τη μελετη του Βεαιιιι Τειιηιι, Τερειἰεκἰιἰοκι ιιιἰαπι [‹‹Τεσσερις ανδρες στην κορυφη››], Μἰἰἰἰγει, Κωνσταντι­νούπολη, απὸ 27­11 μεχρι 10­12­1977).

27227318

Π. Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1967

Τό εσωτερικό καθεστως μιας χῶρας που εἶναι ύποταγμένη σὲ μιαμεγαλη δύναμη ἔχει ούσιαστικὴ σημασία γι“ αὐτὴ τὴν τελευταία. Ἑ­να καθεστως που στηρίζεται σ' έναν μόνο ανθρωπο, όπως εἶναι ή

έγκαθιδρύσει δικτατορία ὑπὲρ του λαου (ἐξουδετερωνοντας τα κόμ­ματα, όργανα της εξουσίας τῶν ίθυνόντων ταξεων που ήταν συνδε­δεμένες με τα ξένα συμφέροντα) εἶχε γίνει μαθημα στό Λονδίνο.Τόν Μαιο του 1829 ό Ἑδουαρδος Ντῶκινς (Εαννιιτα Τ)εινν1‹ἰιιε),Άγγλος πρέσβης στὴν 'Ελλ · ια, έγραφε στὴν κυβέρνησή του ότι όκυβερνήτης Καποδίστριας «πρέπει να παραμεριστεί καὶ αν δεν πα­ραμεριστεί γρηγορα θα χρειαστεί πολύ μεγαλη δύναμη για ναέκδιωχθεί, διότι είμαστε σημερα ύποπτοι καί χωρίς δημοφιλία ακό­μη καἰ μεταξὺ τῶν καλυτέρων Ἑλλήνων». (Πενια Ο. Ρ1ειιτιιις, .ίοαπΟαροιἰἰειπἰαε ειπα Ντε Οοπ/εκεπσε ο/Εοπαοπ, 1828­1831, Θεσσαλο­

ὰπὀλυῖίι μοναρλία ἢ 12 91κἘαΈ9Ρἰα› εἶνω ὲπικἰνδυνο 719 Τὴν ξένη νίκη. Ιιιετἰτιιτε ίοτ Βα11‹ειι δτιιαἰεε, 1970, σ. 225). Ὁ Καποδίστριαςπαρουσία· διότι, έαν μεν δλα πανε καλα όσο καιρό ό μοναρχης η ό δολοφονήθηκε με αγγλικὴ ένθαρρυνση, τόν Ὁκτῶβριο του 1831.δικτατορας εἶναι στὴν υπηρεσία της, τὴν ημέρα που θα ανατραπεί, η Έκτοτε ή Ἀγγλία θα ὲξασφαλιζε τὴν παρουσία της στὴν 'Ελλα­χῶρα κινδυνεύει να της ξεφύγει. “Εαν παλι ό ἰσχυρός ανδρας της εἶ­ δα χαρη στό συστημα ίσορροπίας μεταξύ βασιλέως καί κομματων.ναι ἑχθρικός, τότε ή μεγαλη δύναμη δυσκολα μπορεί να χρησιμο­ Όταν ὁ Κωνσταντίνος Α” σήκωσε κεφαλι, στηρίχτηκε στόν Βενιζέ­ποιήσει μια απαγορευμένη αντιπολίτευση ὡς μέσο πιέσεως επανω ­

1 λο. "Οταν ό Βενιζέλος σήκωσε κεφαλι, στηρίχτηκε στόν Γεωργιοτου παρα μόνον μὲ μυστικὲς μηχανορραφίες. 'Εαν ό ίσχυρός αν­ Βί. Μόνο εξαιρετικα δέχτηκε την αναστολὴ της ελληνικης Βουλής,δρας κρατα στέρεα τό πηδαλιο του πλοίου του, δηλαδη αν έξασφα­ όπως έγινε από τό 1936 ῶς τό 1941. 'Αλλα παντοτε συνειδητο­λίσει τὴν ύποστηριξη τῶν μαζῶν, θα ἐξουδετερὼσει τίς ραδιουργίες ποιουσε τόν κίνδυνο που διέτρεχε η παρουσία της στὴν Ἑλλαδα,του περιβαλλοντός του ὴ τῶν ὀμαδων πού ή μεγαλη δύναμη θα ἔχει από τὴν καταργηση του ένὸς από τα δύο σκέλη τοῦ συστήματος.όργανῶσει ἐναντίον του, κανοντας έκκληση στὴν έθνικὴ αξιοπρέ­ ς Οἱ Ἡνωμένες Πολιτείες νεόφερτες στό ρόλο του «προστατου» μι­πεια, και ό ξένος παραγοντας θα μείνει τότε με αδεια χέρια.

Χ κρῶν χωρῶν, έκαναν αρκετό καιρό για να μαθουν από τὴν αγγλικήΤό ίδανικό καθεστως για να ύποταξει ό ξένος μια μικρη χωρα εἶ­ ι πείρα. Τελικα έφτασαν στα ἴδια συμπερασματα: στἰς χῶρες που

ναι ό κοινοβουλευτισμός, ἰδίως όταν συνδυαζεται καὶ με βασιλεία. λεγχαν χρειαζόταν ανὼτατος αρχοντας σὐν κόμματα καὶ όχι ανωτα­Διότι από τὴ μια πλευρα μπορεί να αντιταξει ένα πολιτικό κόμμα τος αρχοντας ἢ κόμματα. Για τὴν Ἑλλαδα, συνταγματικὴ βασιλεία,κατα του αλλου, να φτιαχνει καὶ να διαλύει συνασπισμούς, καί απότὴν αλλη να παίξει τόν ανακτα κατα της Βουλῆς καἰ τὴ Βουλη κατα

για τὴν Τουρκία που ήταν αβασίλευτη, ή ‹‹τουρκικὴ φόρμουλα», δη­λαδὴ η ἰσορροπία μεταξυ στρατού καί κομματων. Ἑξ ού καί ή απέ­

τοῦ ανακτος.6 χθεια τῶν “Ηνωμένων Πολιτειῶν, παρα τὶς δυσκολίες αὐτῆς της

Ἡ Άγγλία μόλις έγινε προστατιδα του νέου έλληνικου κρατους φόρμουλας, να δεχτεί τὴν πλη ρη αναληψη τὴς ἐξουσίας στὴν Τουρ­χαρη στὴ συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ἱουλίου 1827, δεν αργη­ 1 κία από τὴν ηγεσία του στρατού καί τὴν καταργηση τῶν κομματων.σε να καταλαβει τα πλεονεκτήματα πού θα εἶχε η παρουσία στὴ χω­ 'Η ἑλληνικὴ εμπειρία τῶν ἐτῶν 1967­1974 εἶναι απόδειξη πως, απόρα αύτὴ βασιλείας μετριασμένης από τὴ δραση τῶν κομματων. Τα ,Τ τὴ· σκοπια τῶν συμφερόντων τους, έχουν δίκιο.κόμματα αύτα αναπτύχθηκαν στὴν αρχὴ χωρὶς Βουλη, από τό 1833 “Από τίς 6 Ὁκτωβρίου 1955 ῶς τις 21 'Απριλίου 1967 ὴ 'Ελλαδαῶς τό 1843, και μετα μὲ τὴ βοήθεια Βουλής. Ἡ προσπαθεια του Κα­

Η πέρασε από δύο φασεις: τὴν καραμανλικὴ φαση (1955­1963) καίποδίστρια, ό ὁποῖος από τὸ 1828 ῶς τό 1831 εἶχε προσπαθήσει να

274 275

Ὁ Κα α ανλ” ?ταν συνεπῶς αγροτικῆς προελεύσεως αλλα, αν­τὴν παπανδρεϊκὴ φαση (1963­1967) ἢ μια περίοδο ό ανὡσε ` ρ μ ης ηργ (09 και . ι ι . . , . . .

τιθετα ε τον Μεντερες δεν προερχόταν απο οικογενεια τσιφλίκα­μια αλλη περίοδο αποδιοργανωσεως. μ 9

Ἑαν ὴ πολιτικη σταδτσδ σ τσ του Κιρνο ν · Κ λ­ τ δων. Εἶναι αληθεια πως μετα τον πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο ό πατε­ρ μ τα τίνου αραμαν η ει­

ας του επιδόθηκε στὴν καλλιεργεια του καπνου και πως με μια γηΧε ἐκΐυλιχθεῖ τὴν ἐποχὴ τοῦ πρωτου παγκοσμίου πολέμου, θα εἶχε ρ

σίγουρα παρει θεση μέσα στὴν ἀνατολικὴ πμρἀιοξιιι Εἶχε γεννηοει δεκα στρεμματων που δουλευε ό ἴδιος και που κατόρθωσε να μεγα­

ιο 1907 ο, ένα χωριο ιηο ἀνμιολικημ Μμκιιδονιμμ σιην περιοχη λωσει σὲ 45) στρέμματα, κερδισε αρκετα χρηματα για να γίνει προό­

τῆς καλλιέργειας9

του καπνσυι μεταξὺ Σερρών και Κμβοιλαςι Ὁ χοντας του χωριου κμί να βαλει το γιο τουι Κωνσταιιτινο στρ

Η ε που τι του καπνου ανε­τέρας του, ό δασκαλος του ω ιου σ'αυτ` τ' Μ · ­ . μνασιο τῶν Σερρων. ταν μια ποχη η μη

Χ Ρ η η ακεδονια της Οθωβαινε Αυτο διη ρκεσε όκτω χρονια, αρκετα για να στείλει τὸν Κα­

μανικὴς Αὐτοκρατορίας, εἶχε πολεμὴσει τους Βουλγαρρυς, δηλσδὴ .

τὸν περίφημο αυτό «σλαβικό κίνδυνο» καὶ εἶ ε υποστεῖ τἰ βι­ ραμἶινλη στὴ Νοιιικὴ Σχρλὴ τοῦ 1Ἱανεπιστημίου Ἀθηνῶν· διότι όΧ

ς πατερας εἶχε ἐν τω μεταξυ παρει δανειο και όταν ὴ τιμὴ του καπνουαιοπραγίείἐ τους” ὅταν αργότερα τόν πίασανε αἱχμαλωτο τό ·

1917­1918. Ὁ Καραμανλῆς διατ ' σε ἀπὸ το π δ ­ 9, ἔπεσε, καταστραφηκε;Ὁ γιός με τὴ δουλεια του πιλὴρωσε τειλίκα τιὸΉΡΠ αι ικα του χρονια

δανειο Τὸ αἴσθημα της φτωχειας και η ταση για οικονομια ειναι μο­εχθρότητα πρὸς τους Βουλγαρους καἰ συ ' ι ι · ·μπαθεια προς του Τ ­κους. 9 ουρ νιμα χαρακτηριστικα του Κωνσταντίνου Καραμανλη που αργότερα

~ θα τὸν μετατρέψουν σὲ αρχοντοχωρίατη τυπου Μολιερου, δηλαδηΟ ιδιος διηγείται μια σκηνὴ που ἔγινε στὸ χωριό του τό

ιουπκιοι (σημερα Πρωτη) τσ 1913: «Τὴν ἐποχὴ ιηο ἀπελεοθερὼι το χωριατη που προσπα ει να πιθηκίσειμως φτασμενος π εον, τον` ` ί ισθει απο α ονοματα του φαναριωτί­

σεως, μετα τὸν δευτερο αυτό πόλεμο των Βαλκανίων εἶχα δεῖ να εὐγενἠ° ιἰαι γα περιστοιχ ηχηρ7

σμου του χρηματος και της διανόησης, δπως του Γεωργίου Ραλλη,σκοτωνουν ιμεσα στό Κιουπκιόι: Τοόρκους. Άνθρωπους. Τὴν °

αγριότητα την εἶδα να λαμπετ τότε στο προσωπο στο μάτια τῶν Ευαγγελου Αβερωφ­Τοσίτσα και Κωνσταντίνου Τσατσου.Ε › 7 ε Ρ 3'

5 ιΟ πατερας του ηταν αντιβενιζελίκος. Ηταν προσηλωμενος στὸ

συιίχωριανῶν μας, στοὺς γείτονες μας Έσφαξαν μερτκσὑς Τομ. ,„ , ' Ρ­ . ~ . . . . ­ ­ .

κους, πεντε η ὲξμ Μσνσ ποὺ το οκἐιριομοι ἀιςομ σ­ ε μ . 6 . βασιλεα Κωνσταντίνο Α~ γυρω απο τον ὀποιο εἶχε ισυσπειρωθει ηιι πμ 0 ιι ο ια ι

ανατολικη παραταςη του πρωτου παγκοσμίου πολεμου. Ο Κων­μου ραγίζει. Μερικοί αλλοι γλίτωσαν τὴ ζωὴ τους ἐπειδὴ δέχτηκαν ι

1

να βαφτιστουα *Ηταν και ρνοιῖκε Μιὰ μπι οὐ ­ . τ σταντῖνος Καραμανλὴς αρχισε τὴν πολιτικὴ του σταδιοδρομία στὸΎ 9 τες που ειχε βαφτί­

κόμμα που συμπαθουσε ό πατερας του, τὸ Λαίκο Κόμμα. Εκλεχθη­στεῖ ἔγινε δοὐλα μαἐ­ Έζησε κοντα μας ἐπί χρόνια οἰκειοθελῶς».(Μείιτίοε Οειτενοίκ, Ιπι (ῖπὲεε είε Οαταιπαπἰἰε υπ Ζα εἰέκιοοτατἰε τἰιῇι­ κε βουλειπὴς Σερρῶν τὸ 1935 στὰ 28 του χρόνια ἐνῶ ὁ πατέρας

σἰἰε? [‹‹Ἡ Ἑλλας του Καρσμσνλη τι ἡ ομμοκρμιιοι οοοχερημιηιι Πα­ του εἶχε πεθανεί τρία χρόνια νωρίτερα.

ρίσι, Ρ1οη, 1972, σ_ 53_ Πρστἰμμσο νὰ χρησιμοποιήσω το πρωιὸτυι Ἡ Φτωχεια ποὺ γνωρισε στὴ διαρκεια τηἐ γερμανικηἐ κατοχηἐ

πο γαλλικο κειμενο· .Η ἑλληνικὴ μετάφραση δημοσιεύθηκε Έὁν ιδιο στὴν “Αθὴνα τό 1941­1942 δὲν τόν ἔσπρωξε πρὸς τὴ συνεργασία με

χρόνο μὲ τὸν ἴδιο τίτλο ἀπὸ τις ὲκοοοειο Σιδέρη σιὴν ­Αθηνα). Ὁ­ τον κατακτητη αλλα τὸν ἔφερε κοντα στους σοσιαλιστές. 'Υπὴρξε” λ ” Ἑ ί σοσιαλδ οκ ατικὥν τασεων

ταν αργότερα χρηματίσε πρωθυπουργός, κατόρθωσε να αποκατα­ μϋἶος μιας Σοσια ιἶπικης νωςσεωα ημ °1

τ που εἶχαν συγκροτησει διανοουμενοι Οι κοινωνίκες του ανησυχιεςστησει τὴν ὲλληνοτουρκικὴ φιλία χαρη στις συμφωνίες του 1959 ”

περὶ Κυπρου. Με τὴν εὐττστσίσ ὲκείνη ἡ ιοορκικὴ ιςοβἑρνηση εἶχε ποτε δεν θα τον εγκαταλείψουν και γι αυτο ακομη και οταν αργοτε­

ρα ἔγινε ὁ ὴγετης τῆς Δεςίας και ό υπη ρἐτης τὴς ελληνίκὴς οἰκονο­στις αρχες του 1960 δημοσιεύσει στα ελληνικα ἕνα βιβλιαρακι μὲτιτλο Η τρυρκσσλ/ι τσκ ι/γιο (Ά κο ­Υ ­ . μίκης ολίγαρχιας, ἐπεμενε να παρουσιαζεται ως σοσιαλδημοκρατί­

196Ο, 39 σελίδες).

276

17 11 Ψ) γ ρα, πουργειον Τυπου,ι κῶν τασεων. Τό πρωτο του υπουργειο το 1946 υπηρςε το υπουρ­

|277

ἔηἐῖ ΙἶΖἶ\αοῖξ¦α€.~Κἔοπιν'αυτουεγινε διαδοχικὰ ὑπουργὸς Μεταφο­ κὴ αναπτυξη της χωρας επειδη πίστευα πως χωρὶς αὐτὴν ἦταν αδο­

Δημβσἱων Ξἕνξἔιἔπἶτ "ΕΟ Ἐ 1952 ῶἔ τ~ο 1955 ὑπουργος νατον νὰ αντιμετωπισθουν τὰ αλλα προβληματα του λαου. "Οπως

Μέχρι ἑξργοἦ υγμαινωνιων το,1954­1955. ξερουμε, γιὰ να δωσεις πρέπει πρῶτα νὰ αποκτησεις: Παρὰ ταυτα

Πα ανἶοσιαῖ στα 48 του χρονια, στις 6 ὰνἑπτυξα την κοινωνικη ασφαλεια γιὰ νὰ συμπεριλαβω και τοὺς

εἶἱε Ρειμ3 ηἑ ηταν ¶“ι1νωστο3 ως «τεχνικὸε αγροτεε καὶ ο τιμαοιθμος απο το 1955 στὸ 1963 ανεβηκε μονον κα­

ὐ\τα κοινωἔικα και οικονομικα θεματα τὰ 17% δηλαδη ὑπηρξε ὁ πιο σταθερος της Ευρωπης. Εαν οἱ διαδο­

9 μ 1ι§ Το 50 91768 λμηματισει μονον χοι μου, αἱχμαλωτοιτῶν δημαγωγικων τοι›ς¬οπ¬οσχεσεων, ἐςοδευ­

Ὁ Καραμανλης φάνηκε­ὁ σαν περισσοτερα στον κοινωνικρ τομεα, αυτο το εκαναν εἰς βαμοἐ

σἰλισσας Φρειδερίκης καί τῶν .Ηνω Πἑνων Ξ ~ματια τιιε βα­ ὶ της οἰκσνομικης αναπτυςεως της χωρας».

δεχτετ τὸ 1955 τὸν αποθανὀντα μ' 9 ῖτειωλἐ για να δια­ Ενω η δημοσιονομικη πολιτικη του Μεντερες υπηρξε καταστρο­

παΡαΤαΡλ11ΠαπαΥ9ιεΠΤαν βαοιλο­ 1

φικη και βυθἰστηκε σὲ θεαματικο πληθωρισμο, αντιστοιχη του

Τεχνιιςῶν οἕουσιμζοταν και ως θαυμαστης Καραμανλη υπηρξε ὰναμφισβητητα ἐπιτυχης και αναγνωρἰστηκε

ἰδίως Έὰ ἔλρ Ο ω¬ν· Ἱοπωἑ τον ὰπασχολουσαν και απο ὰντιπαλους του. Ὁ Φιλελεύθερος Κωνσταντινος Μητσοτα­

βεΞἐελ0_εΥε πωἑ ητἶν θεμμος υποστηρικτης κης, ὑπουργὸς τῶν Οἱκονομικῶν του Γεωργἰου Παπανδρεου, δη­

..Οταν τὸ κι:Ϊ'”ΞβΒν1:ζε 1101 αντιαμαα­ λωσε στον ὑποφαινομενο το 1968 τὰ εξης: ‹‹”Οταν τὸν Νοέμβριο

ὰντιῖἱολίηε πανασταιἶιι συνελαβερκαι απαγ­ τοῦ 1963 ἱκατοπιν τῶν εκλογών τηἑ 3119 Νοεμβμἰου 1963] ἔγινα

Καραμανλη .Ελληνα Μενῖε υσι] Ϊπην Ϊἱλλαδομονομασε τον οπουργὸς τῶν Οἰκονομικῶν, αντεληφθηκα πως η κυβερνηση του

κὴ πτώση. ρ ΪΞ του υποαλεθημε ἐἔισου θεαματι: Καραμανλη εἶχε αποθηκεύσει τοσα χρηματα κανοντας πολιτικη οἱ­

ἔὴν πεἶ ἑη καμἑμανλικη περιοδος του κονομιῶν και σταθεμοποιησεωε του νομίσματος που με ἐξεπληξε τὸ

Οἱ δύο ανδρεα ἕνηλο Ἐου εἴτεαεἑ Του 950­19ο0. γεγονος πως γιὰ νὰ κερδίσει τις εκλογες ο Καραμανλης δὲν εχχε ξο:

Ἀμερικανῶν_ Ωγπὀσχοῷταν αβαν την αρχη, ευνοουμενοι των δεὐσει λίγα χρηματα γιὰ νὰ ἱκανοποιησει μερικες αναγκες του λαου

Κης εὐημερίας ικαναβ 1999 μ1α νεα ἑπαχη Οικονομι­ γιὰ ἑκλογικους σκοποος. Παντως ἐμεῖς μολις πηραμε την ἐςουσια

ῇμνρκ δεικἕ προτυποἐ Αλλα οἱ Τουρκοι [τὸ κόμμα της Ἑνώσεως Κέντρου του Γ. Παπανδρεου] αποφασισα­

ιι 7μ ονια τἱον μερικανων, τοσο ο με να ἱκανοποιησουμε μερικες κοινωνικὲς διεκδικησεις γιὰ νὰ κερ­

Τἀλη καὶ ἱςγἔηαγ Ξαλἶ ιστμηααν μεσα αΐη μπα­ δισουμε τἰς εκλογες του Φεβρουαριου 1964 χωρἰς~κινδυνο γιὰἴτην

ἡ τοι; πολιτῃἔχ Ξ­Π: κμὰτησε τιἐ Ιἶποσχεσεις σταθεροτητα του νομίσματος, διοτι τὸ τὰμειο του ΚΟὰτο0€ ηταν

πιταλισμου υπηρςε ὲπιτυ ­ . π αισιἶχ Ἐου φῖλελευθεροιἶ Ψ­ ιυπερπληρεῳ' τ

° χης και παραμελησε τα κοινωνικα ερ­ 1"Η ὁκταετἰα 1955­ 1963 ὑπηρξε μεγαλης σημασἰας γιὰ την Ἑλλα­

..Αλλωστε ὁ ἴδιος ἀναγνὼ σ. . . _ , 1

δα διοτι ἔθεσε τις βασεις του οἱκονομικου της εκσυγχρονισμου που

δυσαίζαλο μια ααἔ¬1ιΤ11σ11 που ειχε με τον Ε επέτρεψε στὴ χωρα νὰ «ξεκολλἠσει» και νὰ φτασει ἀνωτερη κλἰ­

τοι) χιαδ μετἕξἐ) τηἐ οικονομμαιεηκαι| μακα των οπο αναπτυξη χωρων. ­Η οικονομικη αναπτυἔη της πιέ­

κυβερνὴσἐε οι: ου 5­ιεεε. τι Εγοαφη οτε­γ

ριοεου 1967­1973 της ὲπταεμαει οσο σημαντικη καινε ειναι θα ει­

ἀἑ μ αρηαμε ησαν τον κοινωνικο το­ χε καταστεἕ πολὺ πιο δύσκολη λωβἰῷ τὴν υποδομη ποεα ἔκτισε 9

βαια ἀλὴθεια εἶνα χ ρη ης οικονομμαιἑ αναατμξεως. Βε­ 1

Καραμανλης. Ἑξαλλου τὸ σημαντικοτατο ςεπερασμα της τουρκι­

ι ΟΉ 8 (ααα μεΥαλ1ι πμΟΤΘΡα10Τ1ιτα αΐιιν οἰκονομι­ 1 κης οἰκονομἰας απο την ελληνικη οφείλεται τοσο στις επιτυχίες τῆς

278279

ελληνικής οἰκονομικής πολιτικής από τα χρόνια τής δεκαετίας του φὼσεως τής πλατείας 'Ομονοίας στὴν “Αθήνα εἶχε κατακυρωθεί πο­Ι95Ο όσο καί στίς επανειλημμένες αποτυχίες τῶν κυβερνήσεων τής σό 6.ΜΟ.ΟΟΟ δρχ., ἔνῶ τελικα δαπανήθηκαν 67 εκατομμυρια δρχ.,Άγκυρας.δηλαδὴ μια υπέρβαση 97Ο%. (Ν. Κιτσίκης, «Ὁ πακτωλός των ἔρ­Παρα ταυτα, ή οίκονομικὴ πολιτικὴ του Καραμανλή δέν εἶχε τὴν γων τής ΕΡΕ», Ἑλληνικὴ Ἀριστερά, “Αθήνα, αρ. 23, “Ιουνιος 1965,όργανωση τής σχεδιασμένης οίκονομίας, εἴτε αὐτὴ εἶναι κρατικιστι­ σσ. ΙΙ1­128).κή, εἴτε εἶναι σοσιαλιστική. 'Υπήρξε επιπλέον αδικη από κοινωνι­ Μια αλλη διαφορα μεταξὺ Καραμανλή καί Μεντερές εἶναι πως όκής πλευρας διότι επέτρεψε στοὺς επιχειρηματίες να κανουν τερα­ πρῶτος εἶχε εξασφαλίσει ίσχυρὲς συμπαθειες στό στρατό σε αντίθε­στια κέρδη. Στὴ Βουλὴ ό ανθρωπος που από τὸ Ι956 ἱὸς τό Ι96“7 ση με τόν δευτερο. “”Αν ὁ Καραμανλής ανατραπηκε στίς ΙΙ “Ιουνίουὑπήρξε ό πιό αδιαλλακτος κατήγορος, αλλα καί ό πιό υπευθυνος 1963, αὐτό δεν ἔγινε όπως μὲ τόν Μεντερές, από τόν στρατό, αλλαέπιστημονικα, τής «λατινοαμερικανικου τόπου» καραμανλικής οί­ αντίθετα διότι εἶχε αρνηθεί να δεχτεί τίς έπανειλημμένες προτασειςκονομικής πολιτικής, ήταν ό καθηγητὴς καί πρωην πρύτανης του τῶν στρατιωτικῶν να τόν αναδείξουν δικτατορα καί να ἐξουδετερω­Ε.Μ. Πολυτεχνείου, βουλευτής τής ΕΔΑ καί μέλος τής έκτελεστι­ σουν τελείως τὴ βασιλικὴ εξουσία. Ὁ Καραμανλής δὲν θέλησε νακής της επιτροπής, Νίκος Κιτσίκης (1887­1978, ό πατερας μου). στραφεί εναντίον τῶν παλαιών του προστατῶν, του Παλατιου καί“Ιδοὺ πῶς χαρακτήρισε τὴν πολιτικὴ αὐτή: «Ἐπὶ τῶν ήμερῶν του τῶν “Αμερικανῶν, ποὺ τόν εἶχαν ανεβασει στὴν ἐξουσία καί όταν[Καραμανλή] ως υπουργου [Δημοσίων Έργων] καί έν συνεχεία ὡς βεβαιωθηκε πως καί οἱ ΗΠΑ καί ή βασίλισσα Φρειδερίκη δὲν τόν ή­πρωθυπουργου, ή κατασταση στα δημόσια ἔργα διαγραφετει ὡς θελαν πλέον, παραιτήθηκε για να προσπαθήσει να τους αντιμετωπί­έξής: Έλλειψη παντός προγραμματος. Καμμία διακριση ἔργων πα­ σει στό μέτωπο τῶν έκλογῶν. Οί στρατιωτικοί του πραξικοπήματοςραγωγικῶν από τα μὴ παραγωγικα, οὔτε διαβαθμιση αναλογα με τής 2Ιης “Απριλίου 1967 δὲν ξέχασαν τὴ «δειλή» του σταση τουτόν βαθμόν παραγωγικότητος. Καθε πολιτευόμενος, κατορθωνων 1963 καί αρνήθηκαν να τόν κανουν ήγέτη τους μετα τὴν ἐπιβολὴνα αποσπαση από τό 'Υπουργείον Οίκονομικῶν ἔνα οἱονδήποτε τής έπαναστασεως.κονδὐλι, σπεύδει είς τό “Υπουργείον Δημοσίων Έργων καί ζητεί να Ἡ περίοδος τής αποδιοργανωσεως αρχισε με έλευση στὴν ἐξου­γίνη ένα ἔργο τής περιφερείας του καί μαλιστα να δημοπρατηθή σία του κόμματος τής Ἑνώσεως Κέντρου (ΕΚ) τόν Νοέμβριο τουαμέσως. Δημοπρατοῦνται ἔργα χωρίς οίανδήποτε μελέτη. Κυριος 1963, έλευση τὴν ὁποία ὑποβοὴθησε ὴ εὐμενὴς σταση τής βασίλισ­σκοπός των πολιτευομένων ή φύτευση ένός θεμελίου λίθου. Ὁ κ. σας Φρειδερίκης καί τῶν ΗΠΑ. Τό Παλατι εἶχε έγκαταλείφει τόνΚαραμανλής ὲφυτευσε αναρίθμητους θεμελίους λίθους σε ἔργα πρίν Καραμανλή, έπειδὴ αὐτός ήθελε να περιορίσει τὴ δύναμή του μεσκαφουν τα θεμέλια, καί ἔπειτα οὔτε γυρισε ποτὲ να ίδή τα ἔργα αυ­ αναθεωρηση του Συνταγματος καί οί “Αμερικανοί εἶχαν ανησυχή­τα ποὺ ἦσαν παραγωγικα, ἐνῶ αντίθετα ἔστρειμε όλες του τίς προ­ σει για τίς ὁλοένα πιό ἔντονες γκωλικές του τασεις. Τό βιβλίο που όσπαθειες για να καμη δρόμους μέσα καί πέριξ τῶν Ἀθηνῶν, για να Μωρίς Ζενεβουα ἔγραιμε τὸ 1972 κατα παραγγελία του ἴδιου τουπείση τὴν κοινὴ γνωμη ότι εἶναι δραστήριος υπουργός καί για να Καραμανλή (ὁ ὐποφαινόμενος εἶχε αρνηθεί στόν Καραμανλή γιαπροαχθή εἰς Πρωθυπουργόν». (Νίκος Κιτσίκης, Οί αθλιότητες της ὴθικοός λόγους να γραψει αὐτό τό βιβλίο σὲ συνεργασία με τόν Ζε­πολιτικῆς για την ανασυγκρότηση. Ὁ μυθος των έργων, Ἀθήνα, νεβουα) τοποθετεί στὴν αρχὴ τὴν ακόλουθη φραση του στρατηγουΙ958, σ. 7). Στίς 13 “Απριλίου 1965, κατα τὴ διαρκεια συξητήσεως. Ντἐ Γκὼλ (αε (ειιΙΙε) από τό βιβλίο του «Ἀπομνημονεὐματα ἔλπί­στὴ Βουλή, ό Νίκος Κιτσίκης απέδειξε πως τα περισσότερα τῶν ἔρ­ δος» (Μέτποἰνεε τί' εεροἰτ): «Τόν λαό αὐτόν του ὁποίου ή πολιτικὴγων του καραμανλικου καθεστῶτος βαρυνονται μέ τρομακτικές ξωὴ εἶναι όδοντωτὴ σαν τίς ακτές καί πολύπλοκη σαν τὴν όρεογρα­υπερβασεις από 1Οθ% μέχρι καί ΙΟΟΟ%! Π.χ. για τα ἔργα αναμορ­ φία του, ό Κωνσταντίνος Καραμανλής κατορθώνει να τόν κυβερνή­

Ζ8Ο281

σει». Ένδιαφερον εἶναι να παραθεσουμε καί τη συνεχεια της περικο­ Παλατι στα πολιτικα πραγματα της χῶρας ὐπο τον ορο να εἶναι αὐ­πῆς αὐτῆς: «Αίφνιδίως η οίκονομία, το βιοτικο επίπεδο, η κοινωνι­ τοί οἱ αποδεκτες της βασιλικῆς εὔνοιας. Ἡ μεγαλη κεντρῶα καθη­κη κατασταση ὁλοενα καί βελτιῶνονται. Ὁ Καραμανλης πολὺ φυ­ μερινη εφημερίδα τῶν Άθηνῶν, Τὸ Βῆμα, δημοσίευε στίς 20 “Ια­σικα επιθυμεί η Γαλλία να βοηθησει πιο εντονα στην προοδο αὐ­ νουαρίου 1963 στην πρωτη σελίδα, ενα μεγαλο σχεδιο του περίφη­τη... Ἑξαλλου ο πρωθυπουργὸς ενος βασιλείου... δυσαρεστημενου μου γελοιογραφου Φωκίωνος Δημητριαδη ποὺ εδειχνε τον Καρα­απο την ὐπερβολικη μεριμνα τῶν 'Αγγλοσαξονων καί ανησυχου γι® μανλη καί τα μελη της κυβερνησεῶς του να σκαρφαλῶνουν στουςαὐτὸ ποὺ γίνεται στην Κὐπρο, θα ηθελε να ξαναβρεῖ την παραδο­ τοίχους τῶν Άνακτορων για να μπορεσουν να δουν τί διαδραματι­σιακη ὐποστηριξη τῶν Παρισίων. Θα τον ίκανοποιησουμε». (ΟΙτετ­ ξοταν, ενῶ ο Σοφοκλῆς Βενιζελος εβγαινε θριαμβευτικα απο τηνΙεε αε ΘειιΙΙε, Μέιτιοἰπεε εἰ, εεροἰτ, Ιος οτομος, Παρίσι, ΡΙοιι, 1970, σ. κεντρικη πὐλη. 'Επειδη οἱ εκλογες της .3ης Νοεμβρίου 1963 εδω­281). σαν στην Ένωση Κέντρου 138 βουλευτες επί 300 εναντι 132 στο

Ὁ Καραμανληει αὐτὰ; ο νἑοε Ἱωανντιἐ Κτολοτττιἑτ ὡτἐ ὴνοττιἐ κομμα του Καραμανλη, την ΕΡΕ, ὁ Γεωργιος Παπανδρεου αποφα­τοὐ δυτικιστικου γαλλικου κομματος, βεβαιῶνει τα λογια του στρα­ σισε να κανει νεες γενικες εκλογες, εφοσον δεν εἶχε την απολυτηΤηγθυ Νῖὲ Γίςὼλ ὅΤ0.ν δηλώνει: «Τὸ νὰ συνδἑσα), ὕπως, τὸ ἔΚ(1ν(Χ, πλειοψηφία στὴ Βουλη καί ἀρνουνταν να συνεργαστεί” μὲ τηντὴν Ἑλλάδα στὴν ΚΟινὴ 9ΑγΟρἀ, αὐτὸ ἦταν μια 0ἶΚ0ν0μ1Κὴ πράξη· ἀιςροαριστερὴ ΕΔΑ ποὺ εἶχε λαβει 28 ἔδρες_αλλα οἱ πολιτικοί λογοι ποὺ με εσπρωξαν ἦταν αρκετοί για να δι­ Ἑννεα μερες πρίν απο τίς εκλογες της Ι6ης Φεβρουαρίου 1964,καιολογησω τη συνδεση. Ἐντεταγμενη στην Εὐρωπη καί απαλλαγ­ στίς 7 του μηνος, ο Σοφοκλης Βενιζελος, ὐπαρχηγος του Γ. Παπαν­μενη απο τους «προνομιοὐχους προστατες›› της [τίς ΗΠΑ], η Ἑλ· δρεου στην ηγεσία της Ἑνώσεως Κέντρου, πεθανε εξαφνα. ἴΗτανλας μπορουσε επιτελους να ατενίσει το μελλον της με αίσθημα σκληρο πληγμα για τη βασίλισσα Φρειδερίκη. Οἱ βασιλικοί τηςασφαλείας, του οποίου η ελλειψη την παραλὐει». (Μ. Οειτενοίκ, ἔνθ' στρατηγοί απευθὐνθηκαν στον πρεσβη τῶν ΗΠΑ στην Ἀθηνα, τοναν., σ. 97). Ἑρρίκο Λαμπουίς (Ηεητγ Εεοουἰεεο) για να του ζητησουν την οί­

Ὁταν τἶ Ἑντοοτ€ Κέντρου ανέλαβε τὴν ἑξοοαία τον Νοομβοτο του δεια να κανουν πραξικοπημα. Ὁ γιος του Γ. Παπανδρεου, ὁ Άν­1963± ο Γοὼοντοο Παττανοοοοο δὲν ἦταν μονοἐ τοο­ Τον βοτιθοῦοο δρεας, διηγείται στίς αναμνησεις του τα εξης: Ὁ Λαμπουἰς αμεσως__ οτιλαοὴ τον ἐτττττιοουοο _ ο Σοφοκλητἐ Βοντἔολοα (λλωμὴ πολι· μετα τον θανατο αὐτο, «εἶχε αφησει παραγγελία πῶς ηθελε να μετικη κοπια του πατερα του “Ελευθερίου Βενιξελου). Αὐτὸς καί οχι ὁ οετ___ Μετὰ το θάνατο του Βενιζέλου _ μοῦ λέει _. μερικοι Έλλη­Γ­ Παπανδρέου εἶχε τὴν ἐμτττοτοοοντι τηα βαοἰλτοοαο Φοοτοοοίκτιἐ­ νες ανῶτατοι αξιωματικοί (μερικοί τῶν οποίων ηταν αποστρατευμε­Αοτοτἐ ἦταν ττοο εἶχε ἐτταφὴ μὲ το Παλαττ οτἰἐ 16 Ἰανοοαοίοο 1963 νοι καί αλλοι εν ενεργεία) τον εἶχαν επισκεφτεί. Τοῦ ξητησαν ναντα τὴν ανατοοττῇ του Καοαμανλη ττοο οττηλθο πέντε μηνοἑ αονοτο· συγκατατεθεί στην πραγματοποίηση στρατιωτικοὐ πραξικοπημα­οατ οτἰἑ Η Ἱοονίοο­ Δοἔτα ίλ Κοντοοε τἶ οταφοοα αὐτὴ ἦταν ανοτταί· τος. Ὁ θανατος του Βενιξελου σημαινε γι° αὐτοὺς πως η μεταρρυθ­οθτιττι ντα το Παλαττ καὶ τοοἑ Ἀμοοτττανοοἐε ἐφοοον καὶ οἱ δοο αο· μιστικη πολιτικη του Γεωργίου Παπανδρεου δεν μπορουσε νατὲἑ τταοαταἔοτο ἦταν πλέον καὶ οἱ οοο οοττταοττττὲἐ καὶ δὲν οττῆ ολο μπλοκαριστεῖ καί η μονη λύση ηταν συνεπῶς τὸ στρατιωτικὸ πρα­ττλοον μεταξύ τοοτἐ ἰοοολογτκοἑ οταχτοοτομοἐ­ Αοτο ανττθοττοο ποο ξικοπημα. Ὁ Λαμπουίς μοῦ εδειξε το τηλεγραφημα ποὐ εἶχε στείλειεἶχε σημασία ἦταν να αποφευχθεῖη παραμονη στὴν ἐἔοοοἰα για πο­ στην Οὐασιγκτον. Μου εδειξε επίσης την αρνητικη απαντηση. “Ηλὑ χρονικο διαστημα τῶν ἴδτων πολτττκῶν ανδοῶν› πραγμα ττοο θα Οὐασιγκτον δεν εννοουσε να ὐποστηρίξει ενα τετοιο πραξικοπημα.ανοτοοττο ττοοἐ οφολοἑ τοοτἐ τὴν ἰοοοοοττία μεταξὺ Παλαττου ίταἰ Άηδιασμενος αλλα εὐχαριστημενος, ὑποσχεθηκα να μεταφερω τηνΚομματτον­ Οἱ κοντοῶοτ οολονταν οολαοίοττοἐ να ἐττομβαἰνοτ το πληροφορία στὸν πατερα μου». (Ἀνδρέας Παπανδρεου, Βειποοναον

282 283

αι Οιιιιροἰπι. Τἰτε Οκεεἰτ Γτοπτ, [«Ἡ Δημοκρατία ὑπὸ τὴν απειλὴτων δπλωνι Τό ἑλληνικὸ μετωπο››], Οεταευ Οἰτν, Ν.Υ., 1)οιιύ1εαεν, νατοϊκἠι γιαΐἰ τότε ιι ἀμορικανικὴ στρατιωτικὴ βοὴ εια στὴν α­

ιογοτ αν ῃλλ δα εἶχε ανασταλεί επἰ τριαμισι χρόνια; (Κατα τόν κ. Τσακωνα _1 " ι ε· ε

Οἱ ἐκχογὲο της ιυτιο Φεβρουαρίου 1964 ἔοτυοαν οτυν'Γι Πατταν_ δηλωσεις του πρός τόν ύποφαινόμενο ­ σε συναντηση ποὺ ειχε ως

δρἑου και το κόμμα του 52ι·7% τῶν τνιτφιοανττυν (42% τῶν οντα ύφυπουργός Ἑξωτερικων τό φθινόπωρο του 1971 με τόν 'Αμερικα­γραμμενων) και 171 βουλευτες στοὺς 300, δηλαδὴ μια ἄνετη απο­ νό συναδελφο του, ύφυπουργό Ἑξωτερικων, Ἰωσὴφ Σίσκο (.ΤοεερΙι

χυττι ττχειυιντιφιατ Πῶο ἔγινυ ιιὲ ιιια τέτοια ττλειοινιιφια τα Ένωση δἰεοο) στό Βτετε Περεττπιουτ, ὁ τελευταῖοςτεἶχε εκμανεῖ κατα τουΚέντρου να αποτυχει και να ανοιχτεῖο οοοιιοο τοια χρονια αογοτετ Παπαδόπουλου επειδὴ αρνουνταν να εφαρμόσει την τουρκικη φορ­

μουλα. Ὁ Τσακωνας πείσθηκε μετα τὴ συναντηση αύτὴ ότι οἱ Η­ρα στὴν επέμβαση ριζοσπαστικῶν νεων αξιωματικών;·Η ευθυνη για τον αποτυχία αυτὴ βαουνει οοοιαοτικα τοοο δοο ΠΑ ειχαν τελεσιδικα πλεον καταδικασει τον Παπαδόπουλο ηδη απο

'3' ἱΠαττανδυὲυυτ ττατἑοα και γιοι Ποιοο ἦταν ο τιατἐοαοι Ἑναο θαομα τό 1971). Δεν ηταν δε αντιδραστικὴ, εφόσον οτ πραξικοπηματίεςστοα ὴθυττοιοο χτυοιο ιδεολογία. Ὁ οιοιιτοο ατιαοταλιιἑνοο οταν αξιωματικοί ἦταν παιδια φτωχων χωρικων. Δεν ειχαν εμπλακει στα

. ­ τ τ . ι . δΆθὴνατ το ιταλοιταιυι του 1965, τηο ιταθτιιιοοινηο τταοιοινηο ἐφαιιο γραναζια των κομματικων συναλλαγων, η ιδεα τους περι εθνους ενυτδαο ¿θ Μοῃαοτ Ἑυιιτ Ρουλὼ (Ετιο Βοιιιοτιτι) τον οιτιαγοαφουοο μὲ Α βασιζόταν επανω στἰς ταςεις καὶ κοινωνιολογικα αντιπροσωπευαναυτὲο τιο λἐξοιοτ «Ἑναο αφθαοτοο ἠθοτιοιοο. Ἑναο τοαντοοοο τηο τοὺς αγρότες και τοὺς μικροαστοὺς ποὺ παντα ἦταν κατταπιεσμενοιαεγαλτιο τταοαοοοοτυο του ἑλλτινιιτου θοατοοοιτι Τα παντα στὴν ποο_ στὴν Έλλαδα. Ἑπιπλεον οἱ επαναστατες αςιωματικοι ηταν η μονη

σωπικὀτηῖἀ ων τείνουν στὴν μεταμόρφωση του λόγου σὲ πρἀἔηιδυναμη ποὺ παράλληλα με τὸν Άνὅρέα Παπανδρέου προσπαθούσε

του όνείρου σε πραγματικότητα». (Ιτε Μοπαε, Παρίσι, 11 Σεπτεμ­ νὰ ἀνατρἑννει τὸ κατεστημένο· (Ἐλὅνθερος Κοσμος· Αθηναι 22 Σε­βρίου 1965). Εἶναι γεγονός πως από τὴν ἐποχὴ τῆς απελευθερω­ πτεμβρἱον 1970)·

τ τ Αύτὴ ὴ «κεμαλικὴ» δηλωση του ύφυπουργου προκαλεσε τὴνσεως της Ἑλλαδος, τό 1944, ό ελληνικός λαός ειχε συνηθίσει νατὸν ἀττογυυτευετ και να τον ἑμτταιοοι ο ὡοαῖοο λογαο αυτοο τηο τιο_ αγανακτηση του τυπου της αντιπαπαδοπουλικης δεςιας. Η βασιλο­

λιτικὴς. Ποιός ἦταν ό γιός; Ένας αριστος τεχνοκρατης οἰκονομο­ φρων καθίιμειυιγὴ εφημερίδα Βραδυνή εγραψε στις 23 Σεπτεμβρίουλόγος που υττηοξο ο ιιονοο οιτμαντιιτοο πολιτικοο του Κἐντοοο ποὺ 19”/Ο πως δεν καταλαβαινε πως ἦταν δυνατόν να συγκριθεί ο Αν­ανοικτα επιτεθηκε κατα του ελληνικου κατεστημενου. Χαρη σ° αύ­ δρἑας Παπανδρέου μὲ τονς ἐπαναστἀτες ἀξιωμντικονδ Ἑπίσηδ ἡτόν αλλωστε εἰσὴχθηκε στό πολιτικό λεξιλόγιο τῆς χωρας ὴ λεξη ἀκροδεξιὰ καθημεθινὴ ἐφημερίδα Ἑστἴα. γνωστη για τους φιλικούς«κατεστημενο», μεταφραση του αγγλικού ‹‹εετεύΙἰε1πιηεηι›› και ποὺ Έηἔ δεσμοὺἑθμὲ τὸν πρωθυπουργό τοῦ 1973 Σπυρο Μαρκεζίνη καὶ

κατόπιν χρησιμοποίησαν και οἱ αξιωματικοί τὴς 2Ιης Άπριλίου. ποὺ μὲ τὸ πρόσχημα Τῆς ὐποστηρίξεως τον παπαδοπονλικου καθεὉ καθηγτιτὴο τῆο Κοιντυνιολογιαο Διιιιἠτοιοο Τοαιτωναο ἔναο στῶτος ποτε δεν εχανε τὴν εύκαιρία να του επιτεθεῖ, εγραψε τὴν ἴ­

από τοὺς ανθρωπους ποὺ εξέφρασαν καλύτερα τὴν ἱδεολογία του δια μέρα πῶς δὲν υπηρχε ἀμφιβολἰα ὅτι οἱ δηλωσεις τον Τσακωνατταθεατῶτοο τηο 21τιο Άτιυιλιου και που το 1970 ἦταν υφυττοοογοο δεν εἶχαν σωστα διαβιβασθεῖ διότι ὴταν αδύνατον ό αντιπρόσωποςΠυοεοοταα ἔιτανο οτιο 21 Σοιττοιιβοιου 19709 στὴ Βαονα τῆο Βοολ_ τὴς 'Ελλαδος να εἶχε μολύνει τὴν εννοια της Ἑπαναστασεως συγ­γαοιαο μια σημαντικο οιτλτυοτι για τὴν υφτι του ἐτταναοτατιιςου κα­ κρίνοντας τοὺς Έλληνες αξιωματικούς μ® εναν αλκοολικό σαν τόν

θεστωτος ποὺ περιεῖχε και χαρακτηρισμό του “Ανδρεα Παπαν­ Ἀνδρἑα Παπανδρέου. Όσον αφορα τὴν κενὴ φραση περί κατεστη­'Ξ' 4

ουἑυυτ Ἀφου αττἑυοιιιτο τιο ιταττιγοοτοο κατα του ιταθοοτῶτοοτ εἶπε ο­ μενου θα πρεπει σίγουρα να εγινε σύγχυση. Διότι ειναι εκτος αμφι­ττ ἐαν τα ἐττἐμβαοο τηο Ζιηο Ἀττοιλιου ἦταν ααοοιιτανοφιλτι και βολίας πως οἱ επαναστατες αξιωματικοί ποτε δεν σκεφτηκαν να

ανατρειμουν τό στατους κβό. Ηταν ψεμα, συνέχιζε ὴ Ἐστιιι, αὐτό284 ­

285

που εἶπαν οἱ ανταποκριτές στὴ Βαρνα ότι οἱ αγρότες καἰ οἱ μικροα­ σεως, έλεγε στην Καλαματα τὴν Ιη Φεβρουαρίου 1970: «Καὶ Φθα­στοἱ στὴν Ἑλλαδα ἦταν παντα καταπιεσμένοι. “Αλλα όταν ὁ Τσα­ νομεν εἰς τὴν νεωτέραν Έλλαδα, εἰς τὴν ὁποίαν δυστυχώς επεκαθη­κωνας επέστρεψε στὴν Άθὴνα, επιβεβαίωσε πως ακριβώς αυτα εἶχε σεν ὴ σκωρία τὴς ξενομανίας. Ἑθαυμασθησαν οἱ ξένοι μουσικοί,πεἴ­ ενώ παρεμελὴθησαν οἱ ἱδικοί μας... Τό γεγονός τουτο εἶναι απαρα­

Ἑναἐ πΟαΥμαΤιΚὸ€ πολιτικὐε δὲν πρὲπῦι πθτὲ να ανοίγει ὅλα τα δεκτον καἰ ανεπίτρεπτον. Εἶναι απαραδεκτον να μὴ γνωρίζωμεν ταχαρτια του μονομιας. Πρἰν από τό 1967, υ “Ανδρέας Παπανδρέου ἔργα τών Καλομοίρη, Σκαλκωτα, Σκλαβου, Παλλαντίου, Βαρβο­ὴταν μακρια από τὴν πολιτικὴ ωρίμανση στὴν ὁποία έφτασε μετα γλη, Ευαγγελατου, Ξένου, Καρυωτακη καἰ τόσων αλλων καἰ μαλι­τό 1974. Έκανε πυρινες δηλωσεις που φόβισαν τό ἑλληνικὸ κατε­ στα αξισλόγων σσνθετών και να γνωρίξωμεν τους ξένους. “Αλλα εἶ­στημένο, τό Παλατι καἰ τους Άμερικανους. Σε σημεῖο που ὴ ἴδια ὴ ναι και ανεπίτρεπτόν να δεχώμεθα τὴν εἱσβολὴ ξένων αντιλὴιμεωνΕΔΑ πίστευε πώς μιλουσε πολυ, καἰ μερικα ακροαριστερα στελέχη περι μόυσικης... [που] οὔτε ποτε ὴσθανθη ὴ ἑλληνικὴ ιμυχὴ».τόν υποπτευονταν όα ἦταν προβοκατορας (Ακόμη καίιμπα τό (Ιωαννης Λαδασ,Λόγομ ΠΑθὴνα,1970,σ.94)Ι974 ὴ προσωπικότητα του συνέχισε να εἶναι πολυ αμφιλεγόμενη. Άλλα η απαντηση του Άνδρέα Παπανδρέου έδειχνε καθαρα πωςΒλέπε πλ­ Σοφία Μαλτἐἔουι Ποίας πίστθὐεί τὸν Ἀνΐρέαἰ Ἀθἠναι ὴ διαφωνία του με τόν Παπαδόπουλο δεν αφορουσε τὴν ουσία τηςἙρμεἰαἐιι 1977)­ Ἐπιπλἑον ἡ ἔλλεθίῃι σοβαρὀτηταἔ τηἐ μυστικηέ επαναστασεως αλλα τις μεθόδους. 'Ως πολιτικός καὶ διανοουμενοςστρατιωτικης ὁμαδας Ἀσπιΰα, τὴς ὁποίας ἦταν ό πολιτικὁς άρχη· δεν δεχόταν πως ό στρατός, ακόμη καἰ λαβαίνοντας υπόιμη τἰς εἰδι­γός, δείχνει πως ἦταν ακόμη εκείνη τὴν εποχὴ μαθητευόμενος στόν κές συνθηκες τὴς Ἑλλαδος, μπορουσε να παρει τὴ θέση τὴς πολιτι­τομέα αυτό. (Πετρος Γαρουφαλιας, Ὁ «Άσπιΰα» καἰ ή πολιτική κριἴ κῆς ελίτ. Φαινοταν σαν να πιστευει πως, για να κανει κανείς μιασα7Ὁυ Ἱ9υλά”)]965­ηΑθἠνα›1977λ προοδευακὴ έπανασταση,πρέπεινα αναικαθηγητὴςΙἹανωαστη­

Λίγο μετα τὴν απελευθέρωσὴ του από τό στρατιωτικό καθεστώς μίου και πώς, π.χ. μια προλεταριακὴ επανασταση δεν θα μπορουσεκαί τὴν αναχὡρησὴ του από τὴν Ἑλλαδα, ὁ Ἀνδρέας Παπανδρέου να έχει ώς αρχηγό, έργατη. Έπιπλέον, φαινόταν σαν να καταδικαξειέδωσε συνέντευξη στό Παρίσι που δημοσιευθηκε στὴ Μοιιαο της ώς υπερβολικό τό βαθυ αίσθημα του ελληνικου λαου κατα της ξέ­25ης “Ιανουαρίου 1968. “Η ερωτηση του Ἑρίκ Ρουλώ υπὴ ρξε αυτὴ: νης επιβουλης. “Αλλα στὴν πραγματικότητα ὁ 'Ανδρέας Παπανδρέ­«Λέγεται πως οἱ συνταγματαρχες κατα βαθος θαυμαξουν τὶς εθνικι­ τυ, με τόν πολυ αυταρχικό του χαρακτὴρα, ἦταν καἰ πρίν από τόστικές ἱδέες σας καἰ τἱς οἰκονομικές σας διδαχές. Φαίνεται μαλιστα 1967 θαυμαστὴς τών πρωην αξιωματικών “Ατατουρκ καἰ Νασερ, οἱνα έχουν υἱοθετὴσει, σε μεγαλο βαθμό, τό σχέδιο πενταετους προ­ όποῖοι δεν ἦταν περισσότερο μορφωμένοι από τόν Παπαδόπουλο.γραμματος που εἴχατε ετοιμασει. Λαϊκης προελεύσεως, δεν ανὴ­ Φαίνεται λοιπόν ότι οἱ πραγματικοί λόγοι τὴς αποφασιστικης αντι­κουν στὴν οἱκονομικὴ αυτὴ ὁλιγαρχία που τόσο πολυ καταγγείλα­ θέσεως του νέου αυτου Παπαναστασίου στὴν επανασταση τουτε. Σας ελευθέρωσαν καἰ σας επέτρεψαν να αναχωρὴσετε από τὴν 1967, ἦταν πως αὐτὴ εἶχε επιτύχει, ενώ αυτός εἶχε αποτυχει, ἱδίωςΈλλαδα. Γιατί λοιπόν τους έχετε τέτοια αδυσωπητη έχθρα;›› Ὁ μετα τη σόλληιμη τῶν αξιωματικών του Ἀσπιΰα. Αυτὸ έξηγεῖ καἰἈνδρέας Παπανδρέου απαντησε: «Διότι αβυσσος μας χωρίζει. Εἶ­ τὴν ριξοσπαστικοποίηση τὴς πολιτικῆς θέσεως του “Ανδρέα Πα­μαι δημοκρατης. Αυτοί εἶναι δικτατορες... Ἡμιμαθεῖς θέλουν να πανδρέου από τό 1967 ώς τό 1974, για να υπερκερασει τους επανα­έπιβαλουν τόν στρατό σαν τὴν ελίτ του έθνους... Οἱ περισσότεροι , στατες αξιωματικους από τα αριστερα. “Αλλα τό ανταρτικο πόλεων,απ' αυτους εἶναι στενόμυαλοι καί βίαια ξενόφοβοι». που προσπαθησε να όργανὼσει από τό εξωτερικό, από τό 1968, εἶχε

Αυτὴ ὴ «ξενοφοβία» πολλών συνταγματαρχών ἦταν γεγονός. Ὁ εμφανιστεί με μερικές μόνον βομβιστικές επιχειρησεις χωρίς κανε­συνταγματαρχης "Ιωαννης Λαδας, από τους ὴγέτες τὴς επαναστα­ ναν κίνδυνο για τό καθεστώς, καἰ ώς τὴν πτωση του κανένα ανταρ­

286 287

Γεωργιος Παπανδρέου καἰ ό γιός του που ἦταν υπουργόξ, έξαπέλυ­¬ Ξ' = ~ ¬ έ ε » ~ ± ¬ ε» .τικο δεν ειχε οργανωθεί στην Ελλαδα. Ευτυχως γι° αυτον, οπως και . . . ι ε ε 5 . .σαν π οσωπικες επιθέσεις κατα των πολιτικων τους αντιπαλων καιθα δουμε, οἱ ‹‹συνταγματαρχες›› απέτυχαν παταγωδως. 9ανέπτυξαν σε τέτοιο σημείο έχθρότητες μέσα στό ἴδιο τους τό κόμ­Η διαχείριση του Γεωργίου Παπανδρέου από της αναλὴιμεως _ _ γ , ., , „ „

ε αξυ δια ο ων π οσωπικοτητων που ηταν πλεον ευκολο γιατὴς έξουσίας στἰς 16 Φεβρουαρίου 1964 ύπηρξε ούσιαστικα δημα­ μἶχ μ Έ, φ ρ ,ρ _ _ , 3 , , „ ,

γωγικὴ καἰ ανεύθυνη, καὶ από τὴν πλευρα αὐτὴ μοιαζει πολυ πε­ τη βασιλισἶἶα (Ιἶρειδερικη Κη οποια μεἶα ἶο θἕχναἶο του συἔυγοἱ) ΤηςΠαυλου Α , στις 6 Μαρτιου 1964 και την ενθρονιση του γιου τηςρισσότερο με τὴν οἰκονομικὴ πολιτικὴ του Μεντερές στὴν Τουρκία _ Β_ ς , λ , _λλ, , , ζ ,

¬ ­ Ν . , . . . ­ νσ αν ιν υ ε ε ινει ασι ο ω α α που συνε ι ε στ νστην δεκαετια του 1950 παρα με την προσεκτικη διαχειριση του , Τ ,Τ Ο ζ ιχ Υ β μητ ρ χ ηΚαραμανλη.

Ὁ 'Οργανισμός Οὐτονο τκ ”ς Συνεί ασια καί Ἀναπτὐξεω (ΟΟ

­ ουσια να κυβερνα), παρα τό θανατο του Σοφοκλη Βενιζέλου, ναυποδαυλίζει τὴν αντίσταση κατα τῶν Παπανδρέου. Ὁ πιό σίγουρος

# 17 #7 § 9 · .. . . . . . . .

ΣΑ) έκρινε με πολύ αύστη ρότητα τὴν παπανδρεϊκὴ πολιτικὴ στὴν ανηρωπἕκ της στηΪ κυβερνηση Π¶πανδρεοὉ που καω καποιοντροπο αντικαθιστουσε τον Σοφοκλη Βενιζέλο, ἦταν ό υπουργόςοἰκονομικὴ του έκθ ` ` Έλλ'δ ' 6 ' ι _

ι .. _εση .γιοἶ την , α, α που Ίιμοσιευσε ΈΟΥ Φἶ Έθνικῆς Άμύνης, Πέτρος Γαρουφαλιας (νουνός του ύποφαινόμε­βρουαριο του 1966. «Τα μετρα που παρθηκαν το 1964 _ λεγει η „

νου). Στις 15 Ἱουλίου 1965 τό Παλατι πέτυχε τὴν απομακρυνσηεκθεση _ για πολιτικους καὶ κοινωνικούς λόγους, ὁδὴγησαν στὴν ~ , ,του Γεω ιου Παπανδ εουαναπτυξη τῶν ἑσόδων, ἰδίω α ” , ` ' 1 ἐ Ω ργ ρ '9 γροτικων που ξεπερασε Έα πιτρεπο Ὁ αντιβασιλισμός στὴν Έλλαδα εἶχε έν τῷ μεταξυ αύξηθεῖ ση­μενα ὅρια τῆς οίκονομικῆς ἰσορροπίας. Τό αποτέλεσμα τῶν μέτρων

αὐτῶν ύπὴρξε ακόμη πιό αρνητικό, διότι δεν προσπαθησαν νασυσχετίσουν τὴν αύξηση τῶν αγροτικῶν έσόδων μὲ μια βελτίωσητῆς δομῆς τῶν καλλιεργειών καἰ έτσι κατέληξαν σε μὴ συμφέρουσααναπτυξη τὴς παραγωγῆς (όπως τό σιταρι που τό Κρατος υποχρεω­νεται να αποθηκεύσει καὶ να έξαγει έπιξημίως) σὲ βαρος ἄλλωνπροϊόντων που έπιφέρουν καὶ εἶναι ἐξαγωγιμα, όπως τό βαμβακι.

››”Η ταχύτατη αὔξηση τῶν ἐξόδων του Κρατους σὲ συσχετισμόμε τἰς έπιχορηγὴσεις στὴ γεωργία, τἰς αύξὴσεις τῶν μισθῶν τῶν δη­μοσίων υπαλλὴλων καὶ τῆς ανόδου τῶν τρεχουσῶν ἐξόδων (ἰδίωςτῆς Παιδείας) αντί ν' αντισταθμισθεῖ με προσπαθεια παραλλὴλουαύξὴσεως τῶν ἐσόδων του προϋπολογισμού συνδυασθηκε μὲ έλα­φρυνση τὴς φορολογίας. Τό πλεόνασμα του τακτικου προϋπολογι­σμου που χρηματοδοτουσε μέρος τῶν κρατικῶν ἐπενδύσεων μειω­θηκε τό 1964 καἰ σχεδόν έξαφανίστηκε τό 1965. Οἱ κρατικές επεν­δύσεις χρειαστηκε να μειωθουν τό 1965, και τό 1964, ὅπως καί τό1965, χρηματοδοτἠθηκαν σὲ αυξανον ποσοστό μὲ πόρους βραχείας

μαντικα. Με τὴ λέξη αύτὴ δεν έννοουμε πως ό έλληνικός λαός ἦτανυπέρ τὴς αμέσου έγκαθιδρύσεως `Αβασιλεύτου„ αλλα πως ἦτανύπέρ της τελείας έξαφανίσεως τῶν πολιτικῶν έξουσιῶν τὴς βασι­λείας. «Ὁ βασιλιας βασιλεύει αλλα δὲν κυβερνα», σύνθημα του Άν­δρέα Παπανδρέου, εἶχε συνειδητοποιηθεῖ ως σωστό απ' όλη τὴνΈλλαδα. “Ακόμη καί στὴ Βουλὴ, τό 1964­1965, υπῆρχε μια ύποβό­σκουσα αντιβασιλικὴ πλειοψηφία όχι μόνο στὴν Ένωση Κέντρου„αλλα και στὴν ΕΡΕ.

Έξαλλου ὴ μαξικὴ είσοδος τῶν μικροαστῶν στὴ Βουλὴ μετα τό1950 (βλ. Δημ. Κιτσίκης Ἑλλάς καί Ξένοι, 19!9­1967, Ἀθὴνα. Βι­βλιοπωλείο τῆς Έστίας, 1977, σσ. Ζ16­217), καἰ η πρόθεση που ἐξέ­φρασαν οἱ βουλευτές να χρησιμοποιήσουν, περισσότερο από ό,τι εἶ­χαν κανει στό παρελθόν, τὴν προνομιακὴ θέση που τοὺς έδινε ἡ

βουλευτικὴ ῖη ὴ ύπουργικὴ ἰδιότητα για να πλουτίσουν, τό φαινόμε­νο αύτό προκαλεσε ανησυχία σέ όλα τα στρωματα του πληθυσμούκαἰ δυσφὴμισε τό πολιτικό λειτούργημα.

Ἡ πτὡση του ὴθικου έπιπέδου του Έλληνα πολιτικού που φυσι­προθεσμίας». (Ο.Ο.Ι).Ε. Ετατἰεε έσοπουιἰηαεε, θκἐεε, Παρίσι, 1966, ε Ν ­σσ. 39­40). Παρα ταυτα, παρθηκε και ένα σημαντικό θετικό μέτρο:ὴ εγκαθίδρυση της έντελῶς δωρεαν παιδείας σέ όλα τα έπίπεδα.

Παραλληλα μέ τὴ δημαγωγικὴ αὐτὴ διαχείριση της οἱκονομίας, ὁ

288

κό ηταν να έκμεταλλευθει ἡ έπανασταση του 1967, ὴταν τόσο ό­φθαλμοφανὴς ὥστε ό πρωην ύπουργός καί μέλλων καραμανλικόςπρωθυπουργός Γεωργιος Ραλλης, γιός του κατοχικου πρωθυπουρ­

ι9 289

γου του 1943­1944, 'Ιωάννη Ράλλη, αίσθάνθηκε τὴν ὰνάγκη νὰ στρατου θα ἔλεγχε, γιὰ λογαριασμό του βασιλέως καὶ των άγγλοσα­γράψει βιβλίο τό 1971 γιὰ νὰ υπερασπίσει τό σωμα του («κληρονο­ ξονικων δυνάμεων, τὴν πολιτικὴ ξωὴ τὴς χωρας, χωρίς όμως καὶμικὸ σωμα» θὰ ἔλεγε κανείς τουλάχιστο όσον ὰφορα τὴν οἰκογένεια να καταργὴσει τὰ κόμματα. Ἡ προετοιμασία αυτου του πραξικόπη­Ράλλη,4ὴ ὁποία βρίσκεται στὴν ἐξουσία άπὸ τὸ 1821) διότι, όπως ματος που απέτυχε καὶ βραχυκυκλωθηκε ὰπὸ τους συνταγματάρ­γράφει: «Έγινε συνὴθεια τα τελευταία χρόνια νὰ κατηγορουνται ό­ ' χες, έπιβεβαιωθηκε επίσημα άπο τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση στίς 12λοι οἱ "Ελληνες πολιτικοἰ ως φαυλοι καὶ ανίκανοι». (Γεωργιος Ι. Ὁκτωβρίου 1971, κατὰ τὴ διάρκεια συνεντευξεως τυπου του άν­Ράλλης, Ἡἀλἠθεια γιὰ τοὺς Έλληνες πολιτικούς, Ἀθὴνα, Ἑρμείας, τιπροσωπου της, όπου ὁ πρωθυπουργός τὴς παραμονὴς τῆς 21ης19711 σι 7) “Απριλίου 1967, ό Παναγιωτης Κανελλόπουλος, κατηγορὴθηκε

Ἀπὸ τἰς 15 'Ιουλίου 1965 ως τἰς 21 'Απριλίου 1967, ὴ βασιλο­ ονομαστικά: Οί περισσότεροι των παλαιων πολιτικων ­ δηλωσε ὁμὴτωρ Φρειδερίκη στὴν προσπάθειά της να συνεχίσει νὰ κυβερνά υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργω Βυρων Σταματόπουλος ­παρὰ τὴ θέληση τὴς πλειοψηφίας της χωρας καἰ τὴς Βουλης, μετέ­ που με τὸν κ. Π. Κανελλόπουλο έχουν υπογράψει τὸ υπόμνηματρεψε τὴν τελευταία αὐτὴ, κατὰ τὴν έκφραση του Γεωργίου Παπαν­ διαμαρτυρίας κατα του καθεστωτος προς τὸν αντιπρόεδρο των Η­δρέου, σε οἶκο ὰνοχης. Δεν υπῆρχαν πλέον, ἐκτὸς ἐξαιρέσεων, (ό­ ΠΑ, "Αγκνιου (Αςηενν), ἦταν έτοιμοι τὸν Μάιο του 1967 νὰ δω­πως του πατέρα μου Νίκου Κιτσίκη, που έλεγε τότε: «ντρεπομαι σουν άναχρονιστικὴ καὶ δικτατορικὴ λυση στο πολιτικό μας πρό­που εἶμαι βουλευτὴς››) παρὰ βουλευτές ἐξαγορασμένοι καί βουλευ­

λ βλημα. Ἡ “Επανάσταση άπέτρεψε τὴν έγκαθίδρυση καί στερέωσητές προς ἐξαγορὰ. "Η Φρειδερίκη ὲπονομάστηκε εκείνη τὴν ἐποχὴ ὸλοκληρωτικου καθεστωτος. (Ἐλεὐθερος Κόσμος, Άθὴνα, 13Κίρκη, ὴ μάγισσα που μεταμόρφωσε σὲ χοίρους τους συντρόφους

ι Ὁκτωβρίου 1971).του Ὁδυσσέα. Όλοι αυτοί, καί ἦταν 45, που ως βουλευτές της 'Η συνέχιση αγγλικων ἐπεμβάσεων στὴν ἑλληνικὴ καὶ τουρκικὴἙνωσεως Κέντρου, δέχτηκαν μ° αυτές τὶς συνθὴκες νὰ ὲγκαταλεί­ πολιτικὴ ξωὴ παρὰ τὴν ὰμερικανικὴ διαδοχὴ του 1947, εξηγείταιψουν τὸ κόμμα τους καί νὰ γίνουν υπουργοί, θὰ παραμείνουν για ἀπὸ τσ πρόβλημα ­της Κυπρου όπου το Λονδίνο διατηρεί δυο ση­πάντα στὴ συνείδηση τοῦ έλληνικου λαου ὴ ντροπὴ του κοινοβου­ μαντικές στρατιωτικές βάσεις. Ὁ Ἀνδρέας Παπανδρέου στίς άνα­λευτισμου. Στὸ στάδιο αυτό, τὸ στρατιωτικό πραξικόπημα καραδο­ μνὴσεις του αναφέρει μια έκθεση τὴς Ιης 'Ιουλίου 1968, ἑνὸς «μέ­κουσε στὴ γωνία του δρόμου. λους δυσαρεστημενου τὴς χουντας του Παπαδόπουλου που ζεί ση­

“Αντίθετα μὲ τον Καραμανλῆ, οἱ Παπανδρέου δέν δέχτηκαν τὴν μερα στὸ έξωτερικο». (Α. Παπανδρέου, ἔνθ' άν., σ. 221). Ἡ έκθεσηὰποπομπὴ τους. Ἡγηθηκαν του αγωνα κατὰ των Άνακτόρων.

ι αυτὴ έλεγε πως «οἱ Βρετανοί ὴξεραν πολυ καλὰ πως ό βασιλευςΑίφνίδια έγιναν εξαιρετικα δημοφιλείς. Οί γενικές εκλογές που έτοίμαξε πραξικόπημα δικό του καἰ πως προβλεπόταν γιὰ τὶς 13προβλέπονταν γιὰ τὶς 28 Μαίου 1967 θὰ τους εἶχαν σίγουρα δωσει

λ Μαίου [του 1967] τουρκικου μοντέλου καἰ μερικές ὰπὸ τίς κατευ­τὴν απόλυτη πλειοψηφία καὶ τὸ ξὴτημα τῆι; ὐπἀθἔεωἔ του βασιλιί θυνουσες ίδέες εἶχαν δοθεί από τους Βρετανους, οί όποίοι ἦταν στε­κου καθεστωτος θα εἶχε τεθεί. Τότε τὸ Παλάτι αποφάσισε να προ­ νὰ συνδεδεμένοι με τὸ πραξικόπημα του Γκιουρσέλ [της 27ηςωΜωσωπωωΜῳαωω%ωέαΜωσωωβωὼωψ

ἱ ΜωωΠΜΜίἩθωμσΏωσίρατηίοὐἑ­ Ὁ αξιωματικός τὴς Κεντρικῆς Ύπη ρεσίας Πληροφοριων, Γεωρ­

Αυτό το βασιλικό πραξικόπημα ετοιμάστηκε με πλὴρη γνωση1 γιος Παπαδόπουλος, 47 χρονων τὸ 1967, που εἶχε κατορθωσει νὰ

των κυβερνήσεων του Λονδίνου καί της Ουάσιγκτον καί μέ τὴ συγ­ περασει στα μάτια του κόσμου ως ὁ άνθρωπος των Ἄμερικανῶνκατάθεση των ὰντιπαπανδρεϊκων πολιτικων ὴγετων. Σκοπός ἦταν και της βασίλισσας Φρειδερίκης, που δὴλωσε ὰτὰραχος πὼς εἶχενὰ ἐφαρμοστεἴ ἡ ίίίουρκικὴ φὁρμουλω­ στὴν ὁποία θ ἡγεσία του κάνει τὸ πραξικόπημα τὴς 21ης Ἀπριλίου πρὸς όφελος των στρα­

29Ο 291

τηγῶν, τῶν Ἀνακτορων και των δυτικῶν συμφεροντων. ὲνῶ αυτοι .

δεν του το ειχαν ζηῖὴοει, ἐογαζοῖον στὰ ηρραρκηνιρ ἀπὸ τὸ 1ο53¬ ειλικρίνεια αὐπου του εἰσαγγελὲως τοο =Αρείου Παγου, συντηρητμτην εποχη οῃλαδὴ τηο ἀνοοοο του Νηρερ στην Αἴνρππν Παρὰ μιὰ κου βασιλικου, που οἱ αναγνωστες του βιβλιου Ζ του Βασιλη Βασι­

λικου γνωριζαν καλα οταν διαβασε στο ραδιοφωνο διαγγελμα περικαταπληκτικὴ ικανοτητα που εἶχε να συγκαλύπτει τις πραγματικές °

του ποοθὲοειον εἶχον ἀοχἰοοι γύρω ρτρ 1960 νη τὸν φωνάζουν οἱ κοινωνικης δικαιοσυνης λαϊκιστικου περιεχομένου. 'Ο ελληνικοςλαος δὲν μπορουσε να γνωριζει πως το κειμενο αυτο εἶχε συνταχθεῖσύντροφοι του στον στρατο. μικρο Νασερ. Ὁ βασιλικος ὑπουργος '

Ἐθνικῆς Ά ον του ιο6¿ι­ιο65 Ποτ ρ Γρ ρρ ρλια δι ιθ απο ἐπαναστατες αξιωματικους. ἶι® αυτο και το οποδεἶχτηκε μὲ πολ­μη9 ννενφ ειηγηπκε . ...στον υποφοιινομενο πὼο οῖογν το ἔμοθο αὐτὸ) πληροφόρησε τὸν βηο λη δυσπιστια. οταν την αυγη της 21ης Απριλιου ο νεος πρωθυ­πουργος το παρουσίασε στο ραδιοφωνο: «Ἑλληνικἐ λαέ... Ποιοι εἴ­σιλεα λεγοντας του πως πραγματικα πίστευε ὅτι ὁ Παπαδοπουλος

” λιτικο κο α και δὲν ἑἱ ουμε τηνἦταν νασερικος και πως ἔπρεπε αμεσως να απομακρυνθεῖ απο τις μαστε; Δὲν ἀνὴκουμε σὲ κανενα πο μμ χ“ ~ πρόθεση να εὐνοησουμε καμια πολιτικὴ ομαδα σὲ βαρος αλλης.ταςεις του στρατου Ὁ βασιλευς ὅμως αδρανησε διοτι δεν τον πί­

στεψε. Άνηκουμε στη μοχθοὺσα ταξη και θα παραμείνουμε στο πλευρο.Αφου ἐργἀσῖηκε γιὰ περισσὸῖερο ἀπὸ Ι3 χρόνια σῖὴν προσπἀο τῶν πτωχῶν Ἑλλήνων αδελφων μας... ”Απο αυτη τη στιγμη δεν

υπαρχουν πλεον δεξιοι, κεντρωοι και αριστεροι. Ύπαρχουν μονονθεια καταληφεως τῆς ἑςουσίας με τη βοηθεια μιᾶς πολυ μικρης μυ­ °στικης ομάδος νέων ἀξγωμοοκῶνν της Ἐνώρρωρ Ἑλλήνων Νέων Έλληνες οι οποιοι πιστευουν στην Ελλαδα... Ο βασικος μας στο­Άξιωμοιτικων (ΒΕΝΑ) και ἀφοῦ οἰοθονθηκε νὰ πλησιάζει η στιγμη, χος ειναι ἡ κοινωνικη δικαιοσυνη, ῆ δίκαιη ανακατανομη του εθνι­

” ι ”λ ι ` ” 'λοκλ” ου τδ κοι­με τὴν αγωνια ἢ να ανακαλυφθεῖ ἢ να του παρουν την ἐξουσία οι κου εἰσοὸἠμαωςτ ἡ ὴθικὴ καἰ Ὁ ικη ανυψωση Ο ηρ ηςστρατηγοί προς οφελος του βασιλέως, ὁ Γεωργιος Παπαδόπουλος νωνίας και ειδικα τῶν αγροτῶν. των εργατῶν και των πτωχοτερωνυπε ε ε τιν πα οι ονι του π ο · = ¬ ­ ε ταςεων ἐν γένει». (Μοτο Μετοεευ, Δα ῦνἐεε σἰεε σοἰοπείε [«Ἡ Ἑλ­Φ Ο η Ρ μ Ἡ ο ξικοπηματος απο βαριας μορφηςνευρικη διοιτοοαχὴς τὴν οποία οἱ ἀνηηαλρἰ τρρ χρησιμοποίησαν λας τῶν συνταγματαρχοὔν››ι, Παρίσι, Εοἶίοητ, Ι967. σσ. '77­79). Πο­

ριεργως ομως μια πολυ σημαντικη φραση του διαγγἑλματος δενγια να τον αποκαλὲσουν τρελο. Στὴν πραγματικοτητα ὅμως. ὅπωςτο εδειξε ὁ μεγαλος ψυχίατρος Καςιμίρ Νταμπροβοκι (Κοερρη Ορη ανονδημοσιευεται απο ντον Μαρσω, παρα το γεγονος ὅτι διανεμηθῃ­

Μωνειςί) τὴν παραμονη δημιουργικών πραξεων οι οημιουργικες κε ολοκληρο στους ξενους δημοσιογραφους τῶν Αθηνων σε φυλ­προσωπικοτητεο μποοετ νὰ ποοχοον ἀπὸ βαριἑρί νρρρικὲρ κρίσεις γ λαδιο τεσσαρων σελίδων με τον τίτλο: Τπε Ρνοσἰαιπαιίοπ ο/Αρνί!

~ ι ΖΙ, Ι9ό7. Ἡ φραση αὐτὴ λεει: «Οὔτε ανηκουμε στην καπιταλιστικηπου ονομασε κρίσεις «θετικης αποσυνθεσεως». (Κ.ΠεοτοννεΙ‹ι. Ροεί­τινε Πιειπιεἔκαιιοπ |‹‹Θετικη αποσυνθεση››], Βοστωνη. ΙυιιιΙο Βγοννῃιοου. τλπωιλεγμενος απο την παλια του κατασταση, ε› εημιευρί πολίτες»γος φτανει σε ανωτερη σύνθεση της προσωπικοτητας του

ὀλιγαρχία, τὴν οποία και δεν θα αφησουμε να ἐξαθλιωσει αλλους

Εὐτυχῶς για την επανασταση, ὁ βασιλευς ἐςαπελυσε κατα τῶνιΗ πρωτη κυβερνηση που σο Κ οοθ κε ετη τὸ η ρξρ­ συνταγματαρχῶν στις Ι3 Δεκεμβρίου Ι967, αντεπανασταση πουΥ Ρ η η μ Ο κοπημα

της Ζιης Απριλίου 1967, ἀυτανοκχουοε το ρομβιβρρρρ ποὺ εἶχε απετυχε αυθημερον, και ολη η βασιλικη οικογενεια με τον πρωθυ­πουργο της τον Κολλια κατεφυγε στη Ρώμη Αὐτο ομως δεν ἔπεισεεπιτευχθει μεταςυ Ανακτορων. που βρέθηκαν μπροστα σε τετελε­ ο.

ομενο γεγονος. και τῶν ἐπονοοτοοῶνι Ἐνῶ ο Γεὡρνιρρ Πηπηδὸο τον Παπαδοπουλο να αλλαξει τακτικη, αυτην που ειχε εγκαινιασειτο 1953 και αφου εγινε πρωθυπουργος εριξε στους δημοσιογρα­πουλος κατέλαβε μονο τὴ θεση του ὑπουργου Προεδρίας της Κυ­ 5

βερνἠσεως, ὁ Κωνσταντῖνος Κόλλιας, δικαστικος. πιστος στὴ βασι­λ0μὴτ0Ρα¬ διορίσΐηκε πρωθυπυυργὸς. Πῶς να πιστὲφει κανείς στὴν

ε φους ενα «Ζητω ὁ βασιλεὐς››! (Σχετικα με την τακτικη αὐτὴ βλ.Δημ. Κιτσίκης, ‹‹ΤΙιε Νετιοιτειιἰεοα οι τυο Ρτεεοιιτ ξὶτεεκ Κεςιιτιε ειπα

ιτε Ιιηρεοτ οτι ιτε Ροτοἰἔη Ιὶοιετιοιτε», Ἐπιθεώρησις Κοινωνικών292

293

Ἐρευνων, Ἀθηνα, Ἰανουαριος ­ Ἱούνιος 1971, σσ. 39­44 καὶ 52). τηγός “Ορέστης Βιδαλης, ένας από τοὺς τρεἴς στοοτὶιγοοἔ ποὺΣτα πλαίσια αὐτῆς της τακτικης οί ἑπαναστατες από την επομένη | διηύθυναν τό βασιλικό αντιπραςικόπη μα της Ιὅηι; Δεκεμβοἰοοηδη του πραζικοπηματος της 21ης Άπριλίου επίμονα παρουσίασαν

! 1967, ηταν της γνωμης ότι ὁ Παπαδόπουλος δὲν εἶχε βγεἴ ποΐὲ άποὡς αἱτία της έπεμβασεως τους τόν κίνδυνο κομμουνιστικού ἐγχει­ τὴν Έλλαδα καὶ πως δεν εἶχε μετεκπαιδευτεῖ ως στρατιωτικός στὶςρηματος. Ὁ Παπαδόπουλος ποὺ εργαζόταν για τὴ μεγαλη του στιγ­ ΗΠΑ διοτι διαφορετικα δὲν θα ηταν αντιαμερικανός. «Οἱ περισσό­μὴ ἐπὶ 13 χρόνια δεν πίστευε βέβαια στη σοβαρότητα ενός τέτοιου τεροι από μας τοὺς Έλληνεἐ ἀξιωμοῃκοὐἐῖ _ ποοοθοοο __ ποὺ με·κινδύνου. “Αλλα ἔπ ρεπε να δικαιολογησει τὴ χρησιμοποίηση ποὺ ἔ­ τεκπαιδεύθηκαν στὶς ΗΠΑ παρέμειναν πιστοὶ στὴν Οοἀοὶγκτον κοἱκανε του σχεδίου Προμηθεύς ποὺ του επέτρεψε να αναλαβει την ακριβως γι® αὺτό αντιτίθενται στόν Παπαδόπουλο, ὁ ὁποῖος εἶναιαρχη. Τό ἑλληνικὸ αύτό στρατιωτικό σχέδιο, ποὺ ἐνσωματωνόταν νασερικός, έθνικιστης καὶ σοσιαλιστὴς. Σημερα χρειαζεται τὶς καπι­στο γενικό πλαίσιο αμύνης του ΝΑΤΟ με ημερομηνία 25 Ἀπριλίου1966 καὶ ἦταν ὺπογραμμένο από τό βασιλέα καὶ τόν πρωθυπουργότης ἐποχῆς εκείνης, έπρεπε να έφαρμοστεῖ μόνο σέ περίπτωση αμέ­

ταλιστικές επενδύσεις αλλα αυριο θα μπορουσε καλλιστα να στρα­φεῖ πρός τόν σοσιαλισμό. Παραμένει στό ΝΑΤΟ διότι λοειαζοτοοπρός τό παρόν τοὺς Ἀμερικανοὺς. Φοβαται πως, αν κανει στροφη

σου κομμουνιστικού κινδύνου κατα του Κρατους. Οἱ ἐπαναστατεςΝ πρός Άνατυλἀς. 70% Τῶν Ἑλλὴνων ἀξιωματικῶν καἰ ἡ πλειοψη”καταφεραν να τό κινησουν χωρὶς αδεια.| φία τῶν Ἑλληνων ὲπιχειρηματιῶν _ ἰδίως οἱ εφοπλιστές ­­ δὲν θα

Να γιατὶ ό Παπαδόπουλος κατα τη διαρκεια της πρωτης του συ­ τό δεχθούν». (Συζητηση του Βιδαλη με τον ὺποφαινόμενο στο Σι­νεντεύςεως τύπου, ποὺ έδωσε στὶς 27 “Απριλίου 1967, δεν δίστασε καγο, στὶς 11 Σεπτεμβρίου 1970). Παραπλησια γνωμη για τόν Πα­να απαντησει σ® ένα δημοσιογραφο μὲ πολλη σοβαροφανεια ως ε­ παδόπουλο εἶχε καὶ ό Κωνσταντῖνος Μητσοτακης, δηλαδη πως οὺ­ξης: «Ἑρὡτησις: Πότε η Κυβέρνησις θα μας δωσει αποδείξεις αἱ σιαστικα ὀ Παπαδόπουλος ἦταν «νασερικὸς». (Σοἔθτηοίι τουὁποῖαι θα αφορουν τὸ πραξικόπημα; ­ Γ. Παπαδόπουλος: Τό 3 Μητσοτακη με τόν ύποφαινόμενο στὸ Παρίσι, στὶς 29 ΔεκεμβρίουΚομμουνιστικό; ­ Ἑρὡτησις: Ἑκεῖνο τό ὁποῖον έκαμε τόν στρα­

ὶ 1968).τόν να αναλαβη τὴν έξουσίαν. ­­ Γ. Παπαδόπουλος: Πρόκειται πε­

Δ Ένας αλλος λόγος για τό πραξικόπημα δόθηκε από μέλος τηςρὶ ύλικου, τό ὁποῖον δια να μεταφερθῇ από τοὺς χωρους εἰς τοὺς κυβερνησεως με την εὐκαιρία της πἐμπΐίιο ὲπεοοίοο τη§ ἑπονοοτοὶτόποίους εὺρέθη έχρειασθησαν 70 ὀχηματα τῶν τριῶν τόννων. Ύπο­ σεως: “Οταν η ἐπανασταση έξερρἀγη ­ ἔλεγε ο κοβοονλιτὶκοἐλογίσατε μόνοι σας τόν χρόνον». (Γεὼργιος Παπαδόπουλος, Τὸ Πι­ εκπρόσωπος ¬­ η Ἑλλας ηταν χωρα ὺπαναπτυκτη, γι° αυτό καὶ ηστεύω μας. /1όγοι..., τόμος 1ος, Ἀθηνα, 1968, σσ. 12­13). “Από τα έπανασταση ὺπηρξε ίστορικα αναγκαία καὶ έπέτυχε τὴν οἰκονομικὴαρχεῖα αὺτα της ΕΔΑ ποὺ κατασχέθηκαν, η κυβέρνηση τελικα δη­ αναπτυξη τἦε χὼοοο­ (Ἐλοὐθεροἔ Κόσμος, Άθἠνοβ 20 Άποιλἰοομοσίευσε ένα ίσχνου περιεχομένου μικρό βιβλίο ποὺ καθόλου δεν 1972).αποδείκνυε τὴν ύπαρξη τό 1967 έπικειμένου κομμουνιστικού εγχει­

γ Ὁ ανταποκριτης στην Άθηνα της αμερικανικης καθημερινηςρηματος. Αύτὴ η αγγλικη δημοσίευση φέρει τόν τίτλο, Τἢε Ππιἰετ­ ' εφημερίδας Ιιπεκπατὶοπαἰ Ηεταἰιἰ Τκἰὺαπε του Παρισιού, δημοσίευ­πιἰπἰπς ο/Με Οκεεἰτ Ναιἰοπ αν Οοιπιπαπἰειπ. Τἰιε Ιὶεσοιτἰε Ιἔενεα! Με σε στὶς 17 Ἀπριλίου 1972. αρθρο μέ τόν τίτλο: «Πέντε χρόνια μεταΤκαιἰι [<‹Ἡ ὺπονόμευση τοῦ ἑλληνικου ἔθνους από τόν κομμουνι­

γ το ελληνικό πραξικόπημα. Ὁ τελευταῖος των συνταγματαρχῶν τουσμὸ. Τα ἔγγραφα αποκαλύπτουν την αληθεια››], Άθηνα, Δεκέμβριος

1 1967 ποτὲ δεν ύπηρξε τόσο ἰσχυρὸς». Ὁ ανταποκοιτὴἐ οιοπἰοπονο1968­

Ν αυτό ποὺ ὀνόμαζε την έντυπωσιακὴ οἱκονομικὴ πρόοδο της "Ελλα­Ἡ πραγματικη αὶτία της έπεμβασεως τῶν αξιωματικών βρισκό­ δος, χαρη στην ὁποία τό κατα κεφαλη εἰσόδημα ςεπερνουσε τόταν στὸ ραδιοφωνικό διαγγελμα τους της 21ης Άπριλίου. Ὁ στρα­ 1972 τα 1200 δολλαρια (1221 αντἰ 816 δολλαρια πέντε χρόνια νω­

294295

ρίτερα, οπως εγραφε το αμερικανικο περιοδικο Νεινεινεεἰτ). Ὁ αντα­ κες τασεις, αὺτο ποὺ εννοουμε με τὴ λεξη «νασερικος». Εἶναι αλη­ποκριτὴς διαπίστωνε επίσης μια γενικη βελτίωση του βιοτικου επι­ θεια πώς ὴ επανασταση της 21ης “Απριλίου επετυχε οἰκονομικο αλ­πεδου του ελληνικου λαου στὴν ὕπαιθρο οπως καἰ στἰς πολεις. μο χωοἰἑ προηγούμενο­ Ἡ Κρητη π­λ­ ἔκονε οἰκονομικο αλμο ἑνοἑΤο οἰκονομικο αὐτὸ αλμα επιτεύχθηκε χαρη σ° εναν ελεγχο της αἰῶνος. Άλλα η κοινωνικη και πανεπιστημιακη αλλαγη δεν ἔχειπολιηκηἑ ἔωῆἐ κοἰ τηε Οἶκονομἰοις ποὺ δὲν προκαλεσε την αντίθε­ καθολου προχωρήσει. Αὺτο οφείλεται στο οτι μεσα στὴν ὴγετικὴση ποὺ μποροῦσε να φοβααω ὴ κυβερνηση.”Ο δημοσκηφαφος ομαδα τῶν αξκυμαπκών,‹π συντηρηηκοἰεπεβληθηκαη οπως οἙρίκ Ρουλώ στὴ Μοπεἰε της ΖΖας Ἀπριλίου 1972, διαπίστωνε ότι αδελφος του Παπαδοπουλου, ο Κώστας, ὁ Μακαρεζος και ο Παττα­«αναμφισβήτητα ὴ «εθνικη επανασταση» του στρατηγου Παπαδὀ­ κος. Είδικα ὁ Μακαρεζος εἶναι ὺπερ τὴς ἰδιωτικης καπιταλιστικηςπουλου προκειται να συνεχισθεῖ εντελώς ανενοχλητα» και προσθετε ἐπιχειρηοεωο Το 1968» ὐοοποορνοἐ Κοινωνικών Ύπηοεοιῶν ἦτανοτι«η στερεοτηςτης αναισημερα αναμφισβητητη.ῖΑποδαξη πώς ο κοηοηαολονοἑ κοθηνητηεἶεῃηοἐιδημητοαςἱἔμευω ὺφυπουργοςτο συστημα «φιλελευθεροποιηθηκε», πώς τα στρατοπεδα συγκεν­ απο ΖΟ Ἱουνίου Ι968 ώς τις 3Ι “Ιουνίου Ι97Ο]. Ἑνας δημοσιογρα­τρώσεως εκλεισαν. Παραμενουν μονον 400 περίπου πολιτικοί κρα­ φος τον παρακάλεσε Ιεπροκειτο για συνεντευξη στὴν καθημερινητοομενοτ». "Οσο για' τὴ Βουλη. ὁ Γεώργιος Παπαδοπουλος εἶχε ὲκ­ καθεστωτικη εφημερίδα Νέα Πολιτεία] να δώσει εναν ορισμο τώνφραστεῖ με πολλὴ σαφηνειας στις 6 Σεπτεμβρίου 19697 σε λογο του κοινωνικών προθεσεων τῆς Ἑπαναστασεως. Ὁ Δημητρας απαντη­που εἶχε εκφωνησει στη Θεσσαλονικη σχετικα με τον κατευθυντη­ σε πώς απο τὴν σκοπια του τουλάχιστο εβλεπε τὴν επυιναοτιιση ὡςριο ρολο του κρατους. Το κρατος. εἶπε„ εἶχε ὺποχρεωση να κατευ­ ίοοολονικο τοποθετημένη ὑπὲρ ἑνοο χοιοηονηςου οοοιολιομου­θονει τον λαο προς τὴν κατεύθυνση ποὺ εἶναι δίκαιη καἰ ώφελιμη Μολἶἑ οἱ οοντηοηηκοἰ ἀἔιωμοηκοἰ ἔλοβον Υνὡοη τηο οηλῶοεωογια το κοινωνικο σύνολο. Το οἰκονομικο αλμα δεν μπορεί να επι­ οὐτηἐι του ὑοοποοονου Τοοἔι διομοοτοοηθηκον οτον Ποποοοποολοτευχθεῖ με Βουλη. Μια κυβερνηση ποὺ θα ελεγχοταν απο Βουλη λεγοντας πώς το καθεστώς δεν εἶναι δυνατον να λεγεται σοσιαλιστι­δεν θα μπορουσε να ἐξουδετερώσειτο προσαπακο συμφερον που κο».ΓΓὴνἑπ0μἑνη τὴς‹3υνεντευξεως,η Ἱῖστατεξεφρασετὴνιὶνησυ­καλὐπτεταικατω απο τὴ θεωραιτου ατομισμσϋ_ χαιτών συντηρητικῶν αὐτῶν με βαμο αρθρο κατα του ὐφυπουρ­Ἑαν μεχρι τὴν ανοιξη του Ι972 το καθεστώς εἶχε σχεδον μονο γου. Ὁ ἴδιος ὁ Δημητρας επιβεβαίωσε στον ὺποφαινομενο τἰς συνε­επιτυχίες. μερικα ανησυχητικα σύννεφα αρχισαν να παρουσιαςον­ χεῖς δυσκολίες ποὺ συναντησε απο τὴν πλευρα τών συντηρητικῶν].ται στον ορίζοντα, ποὺ ἐπειδὴ δεν αντιμετωπίσθηκαν με σθενος, «Ὁ Ποποοοποολοἐ οονθηκολονηοο ηληοωἔ __ οονὲλιοε ο Τσο­ὺπηρςαν ὴ απαρχὴ της πτώσεως. Τὴν αίτία του «φρακαρίσματος» κωνας _ ὺπο τὴν πίεση τῶν συντηρητικών. Ἡ συνεργασία του μετης ἐπαναστατικης μηχανης την εξεθεσε η ριζοσπαστικη μερίδα τον βασιλεα απο τον “Απρίλιο μεχρι τον Δεκεμβριο του Ι967 ὑπηρ­τών επαναστατῶν που κατηγορησαν εκείνη την ὲπυχη τον Παπαδὁ­ ςε καταστρεπτικὴ για το κοινωνικο προοδευτικο πνεῦμα τῆς επανα­πουλο οτι εἶχε προδώσει τὴν επανασταση. Στίς 29 Αὺγοὑστου Ι972 στασεως: η ΖΙ Ἀπριλίου γλίστρησε ανεπανορθωτα προς τα δεξια.καἰ ημέρα Τριτη. ὁ ὐποφοιινὐμενος ἔτρωγε μαζί με τον ὑφυπουργο Εἶμαι πλεον πεπεισμενος, εἶπε ὁ Τσακωνας, πώς ὴ κοινωνικη επα­Παιδείας Δημὴτριο Τσακωνα στο σπίτι του δευτέρου Ὁ Τσακωνας νασταση δεν προκειται πλεον να γίνει. Γ ι” αὺτο καἰ αποφασισα νααποκαλυιγε πως την παραμονη εἶχε παρσυσιασει στον Παπαοσπου­ παραιτὴθιἴ» Δυο ὴιιερες αργοτερα οἱ εφημερίδες ανὴγγειλαν πώς ὁλο την παραίτηση του. 'Η πραγματικη αίτία της παραιτησεώς του„ Παπαδοπουλος εἶχε δεχτεί την Τεταρτη 30 Αὺγουστου τὴν παραί­προσθεσε, ἦταν πώς η επανασταση εἶχε παραμείνει ἠμιτελὴς καί δεν τηση του Τσακωνα για να του επιτρεφει να βαλει ὺποψηφιοτητα σεπροχωρουσε πλεον. ‹‹“Απο προσωπικη πείρα ­ εἶπε ο Τσακωνας εδρα της Νομικης Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν (μεχρι τοτε¬ γνωρίζω οτι ὁ Παπαδοπουλος εχει ἐθνικιστικες καἰ σοσιαλιστι­ ἦταν καθηγητης στὴν Παντειο).296

297

Ένα αλλο σημαντικό μέλος τὴς ριζοσπαστικῆς μερίδας των ἐπα­ αλλα πλοία ἑλληνικὴν σημαίαν, ὴ δια να μας ἑπισκεφθουν περισσό­ναστατῶν όπὴρξε ὁ Γεωργκη Γεωργαλας ὺφυπουργός παρα τῷ τεροιςένοιπεωηγηταί”Εγμωνἐπαδὴιόπολιακόςκόσμοςἔπασχενπρωθυπουργῷ,γνωστόςστόνκόσμο ως«υπουργός11ροπαγανδας» από νόσον βαρεαμω.”Επαναλαμβανεαμ δηλαδὴ τό σφαλμα τουτου καθεστῶτος. Σ° ένα «ακρως απόρρητο» υπόμνημα του μέ ὴμε­ Καραμανλη, ό όποίος έφερεν οἰκονομικὴν πρόοδον αλλα καί πολι­ρομηνία 21 Αὺγουστου 1971 ποὺ απηύθυνε στόν πρωθυπουργό τικὴ στασιμότητα ῆ όπισθοδρόμησιν, μὲ αποτέλεσμα τὴν εθνικὴντου Γ.Ι1απαδὀπουλο,εϋσηγουνταν τὴν αναγκη να μὴν αποτελμα­ κρμμν 1961­1967».(Γ\ Γεωργαλας,ὲνθ°αν„ σσ.233­237λτωθεί ὴ έπανασταση: «Πιστεύω ότι ὑπό τας παροὺσας συνθὴκας _ Ἑκτός από τὴ σφοδρὴ κριτικὴ τῶν ριζοσπαστων περί προδοσίαςέγραφε ­ ὴ καλυτερα προοπτικη δια τὴν χωραν εἶναι ὴ πραγματο­ της Ἑπαναστασεως, τό 1972 ὺπῆρξε καί ό χρόνος απαρχης διε­ποίησις μιας, ουτως εἰπεῖν, δευτέρας Ἑπαναστασεως», (Γεωργιος θνους οἰκονομικης καί νομισματικῆς κρίσεως (στίς 18 ΔεκεμβρίουΓεωργαλας, Τα ἑλληνικὸ πρόβλημα καί ἠ λὐσις του, Ἀθὴνα, 1975, 1971, τό δολλαριο ὺποτιμὴθηκε κατα 7,89% έναντι του χρυσου)σ. 196). Μεταξὐ τῶν μέτρων ποὺ έπρεπε νὰ λαβει δεύτερη αὐτὴ ποὺ σὴμανε για τὴν 'Ελλαδα καὶ αρχὴ της πληθωριστικῆς περιόδουέπανασταση ἦταν καί ὴ «συντριβὴ του κατεστημένου εἰς τὴν Άνω­ ποὺ ­θα τὴν έφερνε στὴν βαριας μορφης οἱκονομικὴ κρίση τῶν αρ­τἀτην Παιδεἱοιν». (Ένα, άν). χων τῆς δεκαετίας του 1980. "Αλλο παγκόσμιο φαινόμενο ποὺ κτυ­

Κατόπιν αὺτου, στίς 12 'Ιανουαρίου 1972, σ° ένα μυστικό ὺπό­ πησε τὴν "Ελλαδα τό 1972­1973 ἦταν ὴ φοιτητικὴ αναταραχὴ ποὺμνημα πρός αξιωματικοὺς έγραφε τα έξὴς: «Εἶναι εόχης ἔργον ὅτι ἦ δεν μπόρεσε ν® αντιμετωπιστεί, ακριβως διότι ὴ 'Επανασταση δενἙπαναστασις έγινεν από κατωτέρους αξιωματικοὺς καί συνταγμα­ εἶχε συντρίψει τό πανεπιστημιακό κατεστημένο (όπως αλλωστε δενταρχας καί όχι από στρατηγοὺς καί τα Άνακτορα. Ἡ Ἑλλας τόλμησε να τό συντρίιμει ὀ Καραμανλὴς οὔτε πρίν από τό 1963 οὔ­ἐχρειαζετο “Επαναστασιν ἐκ των κατω καί όχι πραξικόπημα ἐκ των τε μετα τό 1974). Ίσως ὁ ὺπέρμετρος ὺπη ρετικός σεβασμός του Πα­ανω. Εἶναι συζητὴσιμον έαν θα ἐπραγματοποιείτο ὴ Ἑπαναστασις παδόπουλου για τόν «κόριο καθηγητὴ›› του Πανεπιστημίου ναχωρίς τόν Γ. Παπαδόπουλον καί τοῦτο όφείλομεν να τοῦ τό ανα­ προερχόταν από τό γεγονός ότι ὁ πατέρας του ἦταν ένας ὀίσημοςγνωρίσωμεν... 'Η πορεία όμως πρός τοὺς τεθέντας στόχους δεν εἶ­ δασκαλος στὴν Πατρα, ακριβως όπως ὁ πατέρας του Καραμανληναι καθόλου ἱκανοποιητικὴ. Εἰς τὴν πραγματικότητα θετικὴ ἐξέλι­ στὴν Πρωτη Σερρων. Πρόκειται για ίδιομορφία του αγροτικου καίηις υπαρχει μόνον εἰς τόν οἰκονομικόν τομέα. Εἰς τοὺς αλλους το­ μικροαστικου χαρακτηρα.μείς παρατηρείται στασιμότης, όπισθοδρόμησις ἦ βραδυτατη ἐξέλι­ Τα σχετικα κύρια αρθρα του καθεστωτικου Ἑλευθέρου Κόσμουςις. “Αποτέλεσμα της ως ανω στασιμότητος εἶναι ὴ βραδεία λὴθη του Μαΐου του 1972 εἶναι αποκαλυπτικα για τὴν ανοδο τῆς φοιτητι­τῶν στόχων... Ἡ αἰτία τοῦ ως ανω φαινομένου... [όφείλεται στὴν] κης έπαναστατικῆς φουρτοὺνας. Στίς 25 Μαίου 1972 ὴ εφημερίδαστρατηγικὴ τῆς Ἑπαναστἀσεφς 1π0ὐ] συνίσταται όχι εἰς τὴν μεγα­ έκανε έκκληση πρός τόν φοιτητικό κόσμο διαβεβαιωνοντας τονλην αλλαγὴν... αλλα εἰς τὴν πραγματωσιν μερικῶν μεταρρυθμί­ πως ό φυσικός αρχηγός της ἐξεγέρσεως των νέων ἦταν ὁ Γεωργιοςσεων, βελτιωσεων, ανακαινίσεων καί ἐςωραϊσμων, οϋτως ωστε τό Παπαδόπουλος. Τὴν επομένη, τό κυριο αρθρο έλεγε πως στόν κό­σὺστημα τό όποίον ἦτο ὴ αἰτία του κακου, να παραμείνη εἰς τὴν οὺ­ σμο των νέων μια μεγαλη έπανασταση εἶχε αρχίσει καί πως αὐτὴνσίαν του αθικτον. Εἰς τὴν πραγματικότητα δὲν πρόκειται περί Ἑπα­ τὴν ὲπανασταση τὴν ένσαρκωνε καί τὴν πραγματοποιουσε ὁ ίδιος όναστασεως, αλλα περί αποπείρας ποιας τινός αναδιευθετὴσεως των πρωθυπουργός. Παντως κατι δεν πὴγαινε καλα, συνέχιζε. Άλλαπραγματαυμ ωστε ακριβως να αποφευχθη ὴ έκ βαθρων μεταβολὴ κατόπτν μακρας μελέτης του προβληματος δαμαστωσαμε πως τότων... Ἡ Ἑπαναστασις δέν έγινε δια να προωθηθῆ ὴ ἐκβιομηχανη­ μεταρρυθμιστικό πνεῦμα τοῦ πρωθυπουργου δέν αφομοιωθηκε απόσις, δια να κατασκευασθουν περισσότερα ἔργα, δια να ὺιμωσουν καί τίς κρατικές ὺπηρεσίες, τοὺς πανεπιστημιακοὺς ὺπεὑθυνους, καί298

299

πους της 21ης Ἀπριλίου. Άφωμοιωθηκαν απο το κατεστημενο ποὺἀκὸμα καἰ ἀπὸ ὑπουργοὑς' Έτσι συχνὰ ἡ πραγμἀῖωση τῶν προθὲθ τοὺς σαγηνευσε καί τοὺς διεφθειρε με ποικίλους τροπους. Έτσι ὴσεων του πρωθυπουργου χωλαίνει. Οί αντιπροσωποι των φοιτητων Ζιη .Απριλίου δὲν ἔθιξε τὸ κατεστημἑνα Θὰ Έολμὴση νὰ τὸ θίξη ἡ

_ ἔλεγε τὸ αρθρο _ ἔχουν Ἐὴν υποχρἑωση νὰ πληροφορὴσουν 25η Νοεμβρίου [1973]; Άμφιβαλλω γιατί δεν βλεπω πουθεναξγιατὸν πρξοθυπουῃὸ για τἰα καθυωερὴσεις στὴν ἐφαρμογὴ τῶν μὲ­ τὴν ωρα, τοὺς φορεῖς της αναγκαίας, για μια τετοια ενεργεια, ἐπανα­τρων, για τίς λανθασμένες αποφασεις καί γενικα για οποιοδηποτε στατικης ὁρμης». (Γ. Γεωργαλαα ἔνθ, άν.) 45).

σύμπτωμα ἀρχαϊκῆς νοοτροπίας. ± ι , Στίς 25 Νοεμβρίου 1973, ένα πραςικοπημα ανὲτρεπε τον Παπα­Τἑλοῷ Έὸ κύριο αρθρο της 3Οη€ Μαΐου 1972 ειχε στην πρωτη σε­ οοπουλο ἐν μεσω διεθνους οίκονομικὴς κρίσεως ποὺ κτυπουσε καίλίοα τον τεραστιο τίτλο «Κίνδυνος δια τὴν Ἑπαναστασιν» καἰ ζη­ Έὴν Ἑλλάδα καὶ ἐν μέσω βίαιας φοιῖηῃκῆς ἀναταραχης ποὺ θὐμιζε

τουσε να παρθουν κυρωσεις κατα των αντιδραστικων ὺπευθὺνων τὁ γαλλικὸ Μάιο του 1968­ .Ο Παπαδὸπουλοῷ παρὰ Ἐκ ἐππωίεςποὺ μὲ τὴν ἀδρἀνειὰ τους στὶς Κρατικές ὐπη ρεσἰες ἑμποδίζουν τὴν του στον οίκονομικο τομεα, εἶχε συνεχως αναστείλει τίς κοινωνικὲς' “ ` ' . ` ενο ὺπε α­ .. . . . ε .ι . ,ριςοσπαστικοποιηση της επανασωσεως Το καῖεστημ ρ και εκπαιδευτικες μεταρρυθμίσεις και συμμαχουσε ολο και περισσο­σπίζεται, ἔλεγε. Μερικες φορες μαλιστα αντεπιτίθεται. Έχει πλοκα­ μὲ Έὴν καπιταλιστικὴ ὁλιγαρχἰα της ὁποἰαα ἡ συντριβὴ εἶχΐμια φανερα καί αορατα ποὺ περικυκλωνουν το θὺμα τους, το ὰναγγελθεῖ τὴν αὺγὴ τὴς 21ης “Απριλίου ως ὀπρωταρχικος στοχοςσφίγγουν καί το ὺποχρεωνουν ν® ακινητοποιηθει. Πιστευουμε πως του ἐγχειρὴματοα Γιὰ τὸ πολιτειακὰ τὴν 1η Ἱουνἰου Ι9737 εἶχεο κ. πρωθυπουργος σκέπτεται κατα τροπο ακομα πιο ριζοσπαστικο ταργὴσει τὴ βασὶλεἰα καὶ ἐγκαθιδρὐσει Τὴν Άβασἰλευτη μὲὰπὸ μαῷ κατέληγε τὸ αρθρο°~ ς δρικο καθεστως, αφου προηγουμένως εἶχε ἐπί χρονια αφησει να

ΘΟΉ ἡ ριζοσπαστικὸτηω του Παπαδοπουλου ηταν μυθος το απε­ αναπτυχθεί στὴ χωρα το αντιβασιλικο αίσθημα καί αὺτο βεβαιαδειςαν οί φοιτητικές ἑςελίξεις του Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί του ἱκανοποιουσε τοὺς ριζοσπαστικοὐς της ,Επαναστάσεως Ἀλλὰ σῖὰ' ` ' ` ” “ 1 73. Ἡ ἐπανα­ . Ν . . Ν . . . ., .ΠολὉτεχνειΟυ° τον Φεβρουαριο και Νοεμβριο του 9 ματια των τελευταίων αυτων, ο Παπαοοπουλος βυθιζοταν ολο και

σταση της ΖΗΝ Ἀπριλἰ0υ° όπως καὶ ἡ ἀντίστοιχη του Τουρκἑς περισσοτερο στον νεπωτισμο καί τὴ διαφθορα προσωποπαγους κα­στὴν Τουρκία σῖἰς 27 Μαΐου Ι960° εἶχε μικροαστικὴ ἑθνικοσοσιαῇ θεστωτος, περιστοιχισμενος απο οίκογενεια καί φίλους ποὺ ολοιλιστικὴ χροια τριτοκοσμικων τασεων: Ὁ “Ανδρεας Δενδρινος, θεω­ μαζι συναλχἀσσονταν μὲ τοὺς Έλληνες μεγαλοεπιχειρηματἱες'ρηῃκὸς του ἐθνικοσοσιαλισμου γερμανὶκου τύπω) ςπὴν Ἑλλάδα Δυο αλλοι λογοι τῆς πτωσεως του Παπαδοπουλου εἶναι πρωτα ἡ(για τἱς δυο τασεις του εθνικοσοσιαλισμου, ουτικου και τριτοκοσμι­ συνδιαλλαγὴ ποὺ ἔκανε μὲ Έὴν Ουἀσιγκτονἰ Ἑπειδὴ γνώριζε πολύκου τὺπου, βλεπε τον προλογο μου στου Άνδρἐα Δενδρινου, Ἑλ­ καλἀ πῶς ὁ βασιλεὺς ἦταν σύμμαχος τῶν .Αμερικανῶν καἱ πὼα αὐ­ληνίκἠ Πρὀκλησἱῷ Άθῇνα° 3η ἔκδοση” Ἐλεὐθερη Σκἑψις° 1978) τοι θα αντιορουσαν βίαια στὴν καταργηση της βασιλείας, ὁ Παπα­παρουσίασε ἕνα κατηγορητηριο κατα της Ζ1ης Απρίλιου σε βιβλιο δὁπουλος τοὺς πρόσφερε ἔνανῃ τῆς ἀνακῃροξεως της Ἀβασίλευ­του μὲ τίτλο: Ἡ 21η Άπριλιρυ καί πῶς απέτυχε (Αθηνα, Ἑλεὺθερη (ἡ κατάργηση αὐτὴ της βασιλείας ἔγινε κατὸπιν Ἐηα ἀποτυχοὑΣκἐψιςτ 1977)· Τὸ συμπέρασμα του κατηγορητηρίου αὐῖου ἦταν σης βασιλικῆς ὲξεγερσεως του Ναυτικοὺ τον Μαιο του 1973) ναπως ο Παπαοοπουλος δὲν εἶχε καμια ίοεολογία καὶ πως δυστυχως ἑγκαταστὴσει στὴν Ἑλλάδα τὴν περίφημη «τουρκικὴ φὀρμουλα»ὲπανἀσταση δὲν ἔγινει ὰπλῶς καῖἀληψη της ἐξουσίαζἑ Καἰ ὁ Γεωα που μεχρι τοτε εἶχε απολυτως απορρίψει. Πραγματι, ὴ Οὺασιγκτονγαλας στὸ ἴδιο συμπέρασμα ἔφτασε οταν έγραψε στις 27 Νοεμβρίου ἔκανε γνωστο δημοσίως πως δεν θα αντιτίθετο στὴν καταργηση τὴς

· ` ' ” ` ” ` ' 1 ο . ι . ι ε . 7 . . .1973 ° «Το κατεσῖημενἶι οων δεν μπορει να συντριψη δυναιμιω τς βασιλειας και κατοπιν αυτου ο Παπαδοπουλος ανακη ρυχθηκε προε­καινουργιο, προσπαθει να το μαγεψη σὰν Ϊὴν Κίρκἶι και να 130 δρος της Δημοκρατίας. Άμεσως μετα, μπὴκαν οί βασεις ενος κοι­απορροφηση. Αὺτο επαθαν πολλοι απο τους βασικους εκπροσω­

301300

νοβουλευτισμοὺ τουρκικου τύπου, δηλαδη του συστηματος ποὺ εἶ­ εἶχε παραμπρίσει παὐῷ ριζοσπαστικοὺς ποὺ ζητοῦσαν τὴ σϋγκρὀπητχε σκοπο να εγκαθιδρύσει το αποτυχον βασιλικο πραξικόπημα τῶν ση ἰδῦολογαςθυ κρατθυῷστρατηγῶν τῆς ανοίξεως του 1967 καὶ ποὺ εἶχαν προπαγανδίσει το Τὸ απαπἐλεσμα ἦταν ὅτι» ἐφὀσον ἡ προσωπικὴ δημοφιλία του1966 τόσο ὀ δημοσιογράφος του Ἐλευθἐρου Κόσμου, Σάββας Κων­ Παπαδόπουλου δεν μπορουσε να συγκριθεῖ με τη δημοφιλία ενοςσταντόπουλος (βλ. Σ. Κωνσταντόπουλος, Ὁ φόβος τῆς ὅικτατο­ Ντε Γκωλ, του ῆρωα της γαλλικης αντιστάσεως κατα τῶν Γερμα­ριας. Τέσσερες διαλέξεις, Ἀθηνα, 1966) όσο καί ὁ αρχηγος τῆς Ε­ νῶνι αὐτὴ μὴ ἔλονταἑ ὀιαανωπικὁ ὑπὀβαθρο πολὺ Υρθγορα μαιὼ·ΡΕ και πρωθυπουργός Παναγιωτης Κανελλόπουλος: «Συμφωνω θηκε σὲ πολὺ χαμηλα ἐπἰπαδα­ Τρανὁ παραδειγμα τηἐ αναςανὀτηταααπόλυτα μαζί σας ­ εγραφε ὁ Κανελλόπουλος στον Κωνσταντό­ του Παπαδόπουλου να εκμεταλλευτεῖ ὺπερ του καθεστώτος του τηνπουλο τον Μάρτιο του Ι966 ­¬ ότι πρεπει όλα τα εθνικα και δημο­ κοινα γνώμη ὐπηρξε ἡ ἐγπαθίδαϋσπ πῆ€ Άβααἰλευπηἑ­ Τὴν πτώσηκρατικα κόμματα, αφου απομονὼσουν τον κομμουνισμόν, να αναλα­ τῆς μοναρχίας τὴν ἑπιθυμουσε με πάθος, αναμφισβήτητα, ενα ση­βουν την ύποχρεωσιν ¬­ οἱονδἠποτε εξ αὐτῶν καί αν φερη εκάστο­ μαντικότατο τμῆμα του ελληνικοῦ λαου. Ένας «λαϊκος χειρισμός»τε ὁ λαος είς την κυβερνησιν _ να ρυθμίζουν απο κοινού το θεμα της μεγάλης αὐτῆς επαναστατικῆς πράξεως θα μπορουσε να εἶχε με­της ηγεσίας τῶν “Ενόπλων Δυνάμεων. Αἱ δυνάμεις αὺταἰ ανηκουν τατρεψει μεγάλο ποσοστο του λαου σε ενθουσιὼδη ὺποστηρικτὴκαὶ πρεπει να ανηκουν αποκλειστικώς εἰς το Έθνος. Ἑγγυητὴς αὺ­ τῆς ΖΙης Άπριλἰου. 'Ο Παπαδόπουλος όμως κατόρθωσε να περά­της της ύπερτάτης εθνικῆς αποστολης των πρεπει να εἶναι μόνον 6 σει αὺτο το γεγονος σαν να μὴν εἶχε συμβεί τίποτα. Το αποτελεσμαΒασιλεύς, καἱ κανενα κόμμα, ἢ μαλλον ὺπο τον Βασιλέα, όλα τα ἦταν ὅτι»­ὅταν σἠμανε ἡ ὥρα πῆἐ ππὡσεὼς Τ0υ, καμια λαϊκη φωνὴεθνικα καἰ δημοκρατικα κόμματα μαζί». (Σ. Κωνσταντόπουλος, ενθ' ι δεν ακούστηκε για να τον ὺπερασπίσει.άν., σ. 158).

'Η προεδρία της κυβερνησεως δόθηκε στὶς 8 “Οκτωβρίου 1973στον παλαιο πολιτικο Σπυρο Μαρκεζίνη κατοπιν αποφάσεως τουΓ. Παπαδοπούλου ποὺ ανακοινώθηκε στὴ συνεδρίαση του ὺπουργι­κου συμβουλίου της Ιης 'Οκτωβρίου 1973. Ὁ Παπαδόπουλος εδω­σε εντολη στον Μαρκεζίνη να ετοιμάσει για το 1974 γενικες εκλο­γες ποὺ θα εγκαθίδρυαν μια «τουρκικὴ βουλη» δύο μεγάλων «εθνι­κῶν κομμάτων», και τα παλαια πολιτικα κόμματα κλὴθηκαν νασυμμετάσχουν σ° αὺτες.

"Αλλος δεύτερος λόγος της πτωσεως του Παπαδόπουλου ύπη ρξεἡ εμμονη αρνηση του ­να εγκαταστησει ἱδεολογικο κράτος. Σ® αὺτοντον τομεα εἶχε ακολουθησει το παράδειγμα του στρατηγου ΝτεΓκωλ. Ὁ Έλληνας ὴγετης, όπως και ό Γάλλος πρόεδρος, πάντοτεεἶχε αρνηθεῖ να ὁργανὼσει το κράτος επί τη βάσει επίσημης ίδεολο­γίας, με συστηματικὴ προπαγάνδα καὶ μαζικες οργανωσεις σαν ναπίστευε πως πολλοὶ ενθουσιώδεις οπαδοί θα τον εἶχαν δυσκολειμειστο εργο του. Ἱδιαίτερα, εἶχε αρνηθεῖ να επιτρειμει την ανάπτυξηνεολαίας του καθεστῶτος του τύπου της ΕΟΝ του Μεταξα. Τελος,

302303

ΠΙ. Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΩΝ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΛ­ Ϊ` ” δ ' ` Έλλ θ ό αναλο α αἰ­ΑΗΝοΤοΥΡκικΗ ΣΥΝοΜοΣΠοΝΔ1Α ΜΕΤΑ Το 1" Τοκερ "χε ιαβιβασειστον ηνα πρω ®π®®ρ1 1

1967 σθηματα του πρωθυπουργου Νιχατ Ἑρίμ.Οἱ δηλωσεις του Παπαδόπουλου δη μοσιεόθηκαν πραγματι στην

πολίτικη ἐφημερίδα στίς 29 Μαίου 1971. “Απο τὶς ερωτησεις τουΜετἰν Τοκὲρ έβγαινε καθαρα ότι η πραγματοποίηση τῆς συνομο­σπονδίας ἐςαρτιόταν από δυο όρους: την ὕπαρςη καἰ από τἰς δυόπλευρές του Αἰγαίου. δυνατών κυβερνησεων· τη λυση του Κυπρια­

Έςι μῆνες μετα την πρωθυπουργοποίηση του, ὁ Γεωργιος Παπα­ κου” Όσον ἀἶροίἶα Εὸν πρῷτο' όρο' γρὴγφα ἔιίινε ἀνωὲηπτὁ πῷςδόπουλος, σὲ συνέντευξη που έδωσε στην καθημερινη ἐφημερίδα Τορρκια Ϊίοτε δἦν 117991 σε Τοσο Τραγικη κατασταση. Οσο για το

Κ κ ' νω τοῦ α ου τ7 ἑλλ νικης ὲπαναστασεως ό­τῆς Κωνσταντινουπόλεως, Μἰίἰἰνετ καὶ που δημοσίευσε η ἐφημερί­ υπρἶα 0; η γ μη ρχἶιγ Ϊις η Ϊ ”

δα αὐτὴ στίς 28 “Ιουνίου 1968, δηλωσε: «Άκουγονται ακόμη οἱ φω­ πως Ϊην ειχε παρουσιασει στις δηλωσεις ἘΟὉ” ηταν πως η Όση τουδ` ” ” ” 7 οὐ ενο διότι δια ο ετικα θα κινδυ­νες του Ἀτατοὑρκ καί του Βενιζέλου... Πρέπει να ἑνωσουμε τις δύο εγ Ἑανςεἔα ῖέαἔἔαιο περοἕγ :λ ζαὰ φςρἀκτὲς του Αἱγαίοω· Ὁ Του 8 ά .ν . . νευαμ , ειπ ,« σουμ τ π τ ο το καρφι». ­σ .

ρως να υπογραμμίσω _ απαντησε ὁ Παπαδόπουλος _ την πίστη σἶἶἶ)δΕα52κ 'ἶουριῖῖξἐιἔεθταιν Ελλαδα Θαθ ἶἰρἶἹγίατΟπ(ἶΠὲ(ἶεἱ)ὲ)ἶω§μου στην αναγκαιότητα. πραγματοποιησεως αὐτῆς της ὁμοσπον­ σε ἔρονἱἑὲ ας (ΕἘἶ)αΪμ:ΞΟῖ0Ψ ἕξπῖνἕηεἔὐνἕμδίας... “Εαν εἶ α μαγικ` δυνα θα έκανα τ` 7 ' ` ­ πωα ειμαω μικ χωρε ' εχ με” την ενω ° Έ Έ μποίηση της ὁῖιοσπονδἶας καἕῃἔὰ ὡδηγουσ: ῖταἔρἔἘχΈ(Ξη:ὸτρ:ἔἐ1ῖ(ῖς μας ἔναντι τῶν μεγαλων χωρῶν δεν θα διπλασιασθεί απλως. αλλαπρὸς αὐτὴν Έὴν καῖεὐθυνση» θα πολλαπλασιασθεῖ... Ὁ κ. Ἑρἰμ πρέπει να γνωρίζει ότι αυτό που

Τὸ 1969 καὶ 1970 ὁ ἀρχηγὸς της ἑλληνικης ἐπανασῖἀσεως ἔκανε λέει ό κ. Παπαδόπουλος τό πιστευει καἰ θα τὸ κανει. Δηλὼνω κατη­

μεγαλη προσπαθεια για να αναπτυξει την έλληνοτουρκικη φιλια. γορηματῃςα Ο? θαηςκαἕουἶεη αυτο Μἶυ κηρἕἄτῖουμἶλ Βμοΐὔα σἙΟ(Οἱ γνωρίζοντες προσωπικα τόν Γ.Παπαδόπουλο μπορουοαν ἴσως ΐρει αἶ Ηοἶ οταν' ῖμλἕ α Ήἶν σεισμο Έἶω Επιαγκε ( _1Πἐ0_ Μηνν° αμφισβητησουν την είλικρίνεια τῶν έλληνοτουρκικῶν αίσθημα­ σ“ναΪ0Ἱ­ἐἶἔὰς οθἐρκω ' Ιἐ Ἐρ\ῖὶΈΎἐὲιΟθῖῆΞ(:εψΠνυἹῖΕηρξ£”,ἐ Ζῖιἶἔεἕκτἴἶἑτων του. Άλλα σημασία έ ει τἰ εἶπε καὶ τἰ ἔπ α ε στὸν το έα υτ` πο η μπορο σ η 1 τη ουρκι ‹

καί όχι τόσο οί προσωπικέἔ του προτιμησεις).ρἹἕλλα χρειαὲτηἕε να) αὐτὴ στιγμή' Πιστὲψτε με° δὲν ἑπρὸκειτο περἰ ἀπλης ἀνθρωπιστικῆς. 3 . 7 . ν τ ..περιμένει την στρατιωτικη επέμβαση στην "Αγκυρα στίς 12 Μαρ­ στἔὅεἕἕἐἕἑἑἔ ΙἶιἔῖῖὲχἑιὸἹἶοουυἶοἶἐἶἕέῖχἶἕυἕἕεειἔἶ'

μ ε ετσ , μ ­τίου 1971 γιανα πα ειεὐ εν` ανταπόκ α ` ` α ” ” θ .1 ­ . ρ μ 2η ριση πο ην πεναντιοχ η„ ποίθ σ τ” ασι του Ἑλευθερίου Βενιζέλου τῆς Ιθης ΜαίουΈγινε πρωτα η δηλωση του Μετἰν Τοκὲρ (Μειιιι Το1‹ετ) γαμπρου η η® γη λἶρ, λ­ . ± 1933: «Μιαν ημεραν θα καμωμεν μίαν ὁμοσπονδίαν ανατολικην».του Ισμὲτ Ἱνονου που ηλθε στην 'Αθηνα και έδωσε συνέντευξη τυ­ (Αν καί ὁ Βενιζελο και ὁ Παπαδόπουλος χρησιμοποιουν τη λέξηπου, στὶς 25 Μαΐου 1971. Έλεγε πως κατόπιν της συναντησεως του 9

όμοσπονδία, αναμφίβολα έννοουν συνομοσπονδία, δηλαδη τό πρω­με τον Παπαδόπουλο ἦταν πλέον πεπεισμένος ότι ὁ Έλληνας πρω­ . . . . δ . . . . .

θυπουργὸς έπιθυμουσε εἱλικρινα την τουρκοελληνικὴ φιλία. ”Αλ­ τοςκαι ἔαλαίἶοτεροςσῖαδιο ομοἶποὴ Οἶτοιηξἶεωῷ' ἢυἶο που εντυπω­λωσῖη πρόσθεσε, ἐπρὀκειτο νὰ δημοσιεύσει σΐὴν ΜἰΖ|ί])ε[ σὲ σιαζει ειναι η πεποιθηση και των δυο Ελληνων αυτων πρωθυπουρ­7ν ” ι ξ ελλ νοτου κικ` συνο οσπονδία εἶναι ία αναγκαιότητακες ημέρες, δηλωσεις ποὺ ὁ Παπαδόπουλος του εἶχε κανει. Ὁ Με­ γω οτ ςη Ο η Η μ

ἱστορικη. (ασχετως αίσθηματισμων). ότι η ἱστορία ἔχει μια καποια3θ4

1 20 305

κατεύθυνση π0ὐ θα καταληξει ἀργὰ ἢ γρηγορα στὴν ἔνωση τῶν δύο | γράφεται συνὴθως ὴ «ἱστορία» άπο τουρκικης καὶ ἑλληνικης πλευ­χωρῶν. Καὶ περιπίπτει κανεὶς στὴν προπαγάνδα, οταν ίσχυρίζεται ρας. Π.χ., στο βιβλίο τοῦ Σελαχαττὶν Σαλισίκ, Τιπὶά οογππεα Τιικἰτ­πως στὴν πραγματικοτητα τετοιες προσπάθειες τείνουν άπο τον 19ο Υαπαπ ἰἰἰεἰτἰἰεκἰ νε Εεπὶίτἰ Ειεηπι 1‹‹Οἱ άνά τὴν ἱστορία τουρκοελλη­αἰῶνα άπλῶς καὶ μόνο νά ὶκανοποιὴσουν τὶς στρατηγικὲς άνάγκες νικὲς σχεσεις καὶ ὴ Ἑθνικὴ Ἑταιρεία»], Κωνσταντινούπολη, Κὶτειρ­της “Αγγλίας καὶ αργοτερα τῶν 'Ηνωμένων Πολιτειῶν. ς:ι1ι1‹ Τἰοετει, 1968, διαβάζουμε πως το ελληνικο εθνος εἶναι μιά

Π.χ., ενα άρθρο του θεωρητικου οργάνου του εκτος νόμου ΚΚΕ, «κοινωνία δολοφόνων›› (περικοπὲς του βιβλίου αύτου παραθέτει οτου μηνιαίου Νέου Κόσμου, του Αὐγούστου 1955, εφερε τον τίτλο Νεοκλῆς Σαρρὴς, Ἡ ἄλλη πλευρά, Άθἠνα, Γραμμὴ, 1977 βλ. σ.«Τουρκοφιλία καὶ ἑθνοπροδοσίά». Ἑγραφε: «Τά τελευταία χρόνια ὴ λθ'). ·

ξενόδουλη πλουτοκρατικὴ ολιγαρχία, με αμερικάνικη ὲτουτῃ τὴ 'Ανάλογο «ἐπιστημονικο» επίπεδο ἔχουν καὶ τά άρθρα στο ,Βῆμαφορά ἔμπνευση κι ὲπιταγη, προσπαθεί να πείσει το λαό μας πως τά­ του συνταγματάρχη Δημὴτρη Χονδροκούκη, βουλευτῆ του μαρξι­χα ὴ Τουρκία τῶν μεντερεδων ἦταν άνεκαθεν καὶ εἶναι ¬­ φυσικά σΐικου (ἄρα διεθνισΐικου) ΠΑΣΟΚ Πεὶρωῶἑ · Νἠσων ποὺ ΥΡΦΡΘ1πιο πολὺ σημερα ­ «φίλος» καὶ «σύμμαχος» της 'Ελλάδας καὶ του π.χ. στο βιβλίο του, Ἡ αθέατη πλευρά της Τουρκιιις (Ἀθηνα, Κε­λαου της. Κυβέρνηση, τύπος, ραδιοφωνο και κάθε λογης πληρωμε­ δρος, 1978): «Ὁ μέσος Τουρκος στὴν πλειονότητά του ἔχει συνηθί­νοι κοντυλοφοροι κανοναρχουν καὶ ἐκθειάζουν τά «θερμά» καὶ «φι­ σει στὴ σχεδον ζωωδη διαβίωση του... Νά εκμεταλλευτούμε τὶςλικά» αὶσθὴμάτα, που τρεφουν ­ τάχα ¬ γιά τὴ χωρα μας οἱ μπα­ άδυναμίες του καὶ νά ίσχυροποιὴσουμε τἠ φυλετική μας ύπεροχὴ»σιμπουζουκοι της ”Αγκυρας» (σ. 45). (σ. 14, ἐγὼ ὐπογραμμίζω).

Μεσα στον κοινο βόθρο τῆς άριστερης καὶ δεξιᾶς κομματικης Δείξαμε προηγουμενως οτι πράγματι το Λονδίνο καὶ άργότερα ὴπροπαγάνδας, καὶ άπο τὶς δυο πλευρὲς του Αίγαίου, μαζεύονται τά Ούάσιγκτον ὐπηρξαν ὑπὲρ της ἐλληνοτουρκικῆς ενωσεως γιά νάίδια ολικά του σωβινιστικου μίσους. Έπειδὴ τοτε ὴ ἑλληνοτουρκι­ αποτρεψουν τὴ ρωσικὴ κάθοδο στὴ Μεσόγειο. °Η θεση αὐτὴ παρε­κὴ συνεργασία γινοταν σε βάρος της Σοβιειικης Ἑνὼσεως, τὸ μενε πρὶν άπο το 1974 ἐμφανἐστατη στους κυβερνητικούς κύκλουςδιεθνιστικο ΚΚΕ συναγωνιζόταν σὲ άκραῖο εθνικισμό, καὶ με το ἴ­ τῶν Ἡνωμενων Πολιτειών. Εἶναι ἑπίσης άλὴθεια πως ὴ βασίλισσαδιο άκριβῶς λεξιλογιο, τὴν άκροδεξιά, καὶ ύπεράσπιζε τὴν τσαρικὴ Φρειδερίκη, ὴ οποία δεν εἶχε κανενα αίσθημα εἱδικά εὐνοϊκο γιάΡωσία! Συνεχιζε λοιπον το άρθρο: «Στον καιρο των άπελευθερωτι­ γ τους Τούρκους, εδειξε καθαρά στο γράμμα της της Ζόης “Ιουνίουκῶν κινημάτων τῶν σλαβικῶν λαῶν (1875­1877)... ὴ σουλτανικὴ

' 1952 (καὶ στὸ Υρθμμα 111€ τῆἐ 27119 Μαΐου 1953) στὸν Φίλο 111€ πο­Τουρκία ἔτριζε καὶ συγκλονίζονταν άπο τά ὶσχυρά άπολυτρωτικά ξ λιτικὀ καὶ Άμερικανο στρατηγο Μάρσαλ (Οεοτςε Μετε1ιε1Ι) πως τοκινὴματα τῶν ὑπόδουλων Σλάβων της Βαλκανικης, που τά βοηθου­ ἐπίσημο ταξίδι ποὺ μόλις εἶχε κάνει στὴν Τουρκία, συνοδευόμενησε καὶ τά υποστήριζε ό μεγάλος ρούσικος λαός... «Οί Τουρκοι άφο­ άπο τον σύζυγο της Παυλο Α' καὶ που εἶχε γίνει στά πλαίσια τηςμοιωτες, οἱ πιο σκληροί άπ° όλους τους άῳομοιωιὲς _ εγραφε ὁ ἑλληνοτουρκικης φιλίας, δεν εἶχε άλλο σκοπο άπο το νά δυναμωσειΜεγάλος Στάλιν ­ βασάνιζαν καὶ καταπίεζαν χρονια τά Βαλκανι­ τὴ νοτιοανατολικὴ πτερυγα του ΝΑΤΟ κατά της Σοβιετικῆς Ἑνὼ­κά Ἑθνη...» Αὐτά τά λίγα, επιγραμματικά λόγια δείχνουν άπ° τὴ μιά σεως. (Ρτοοετὶοε, Οιιεεη οί τυο ΗεΙΙειιεε, Α Μεαειικε ο/ Πιπἰεκειαπ­μεριά, με ἐπιστημονικὴ σαφήνεια καὶ πληρότητα, το ρόλο ποὺ δια­ εἰἰιτἕ [«Βαθμος κατανοὴσεως»], Λονδίνο, Μεοιιιἰ11ειι, 1971, σσ. 154­δραμάτισαν οἱ Τουρκοι καταχτητὲς ­ άφομοιωτες καὶ άπο τὴν άλλη 158). Πράγματι, στὶς 18 Φεβρουαρίου 1952, ὴ Ἑλλάς καὶ ὴ Τουρ­ξετινάζουν κυριολεκτικά τοὺς ἐλεεινούς πλαστογράφους καὶ δια­ κία εἶχαν γίνει μελη του ΝΑΤΟ. Στἰς 18 Αὐγούστου του ἴδιουστρεβλωτὲς της ίστορικης άλὴθειαςι» (σο, 47­52),

1 τους ὴ Σμύρνη εἶχε ἐπιλεχθεῖ ὡς ἔδρα τῶν συμμαχικῶν δυνάμεωνΜε τετοια άλλωστε «ἐπιστημονικὴ σαφὴνεια καὶ πληρότητα»

306

ξηράς του ΒΗΑΡΕ (δαρκειπε Ηεααααακτετε ο/ Αἰἰἰετἰ Ροινετε ἰπ

307

Επτορε) για τὴ νοτιοανατολικὴ Ευρωπη. Τέλος, στις 25 Φεβρουα­ κίας... Παντα υπεστὴριξα πως στὴ διεθνὴ κονίστρα Τουρκία καίρίου 19539 εἶχε ὑπογραφεῖ στὴν .Άγκυρα τὸ Σύμφωνο μὴ ὲπιθἑσεως Ἑλλας ἴσον ὅχι δυο αλλα δέκα, είκοσι, τριαντα, διοτι τη συνεγἶ­

δ ' ' ε των δυο ω ων δεν αυξα­καἰ φιλίας μεταξυ Γιουγκοσλαβίας, 'Ελλαδος καί Τουρκίας (που γασἰα οἱ Ψατςἶτητἶς πραγμαἶοςποιἶισ ως χςρσυμπληρώθηκε με τὴ συμβαση της 7ης Νοεμβρίου 1953 καὶ τὴ νονται κατα τροπο αριθμητικο αλλα γεωμετρικο... Το προσωπο τουσυνθήκη συμμαχίας του Μπλέ" Τῆς 9ης Αὐγοὑστου 1954). Μέσα κ. Παπαδοπουλου μου εμπνέει ἐμπιστοσυνη... Μέ συμβουλειμαν με­

ρικες φορές: ας παραμερίσουμε το κυπριακὸ καί ας προσπαθησουμεσ® αυτα τα πλαίσια πραγματοποιηθηκε ἐπίσης τον Νοέμβριο ­ Δε­κέμβριο 1952 τὸ ὲπἱσ Ο ταξἰδὶ στ¬ν ­Ελλάδα Τοῦ π οἑδ ου τ~ να βελτιωσουμε τὶς σχέσεις 'Ελλαδος και Τουρκίας... [Άλλα] τοπμ η υ ο πε , , ,Τουρκικης Δημοκρατίας Τξελαλ Μπαγιαρ. “Αλλα το γεγονὸς παρα­ Ι963, σοβαρα γεγονοτα ελαβαν μερος στην Κυπρο. Αἶμα χυθηκε.

Άθῶο αἶμα Συνεπεία αυτου Τουρκος ηγέτης δεν μπορεί να πραξειμένει, οτι ὁ έλληνοτουρκισμὸς υπαρχει απο το Μεσαίωνα, δηλαδη Ζ

σε μια ἐποχὴ ὅπου δέν υπὴρχε ρωσικὸς κίνδυνος ουτε αγγλικὴ ὴ τιποτει χωρε ν7α προΐπαρζει καπἶῃα ἐξελἶξη ἶτηἶ Κυπρο που ναεπιτρεπει τη ληθη [Αλλωστε] η Τουρκια δεν εχει καθολου ωςαμερικανικὴ παρουσία στὴ Μεσογειο.

Ἡ ἐλληνοτουρκικὴ ένωση θα μπορέσει να διαρκέσει μόνον έαν στοχο τη διχοτομηση της Κυπρ0υ° ἐφοσον δεν υπαρξει κινδυνοςένωσεως»βασίζεται στὸ γεγονὸς του ελληνοτουρκικου πολιτισμοῦ καἰ οχι σε Θ'

Ελλ δ ο το στο οξένα στρατηγικα συμφέροντα. Άλλα ἐφοσον αυτα τα ξένα συμφέ­ Έτσι η Τουρκια συμφωνουσε με την α α ως πρ 9 χ °

που ἦταν ὴ ένωση των δυο λαῶν, αλλα ἐπέμενε για μια προηγουμε­ροντα συμπίπτουν μὲ τα συμφέροντα τὴς περιοχῆς Ἑλλας καί° 7 ~ ε τ ­ , , ι ~Τουρκια θα πρεπει να χαίρονται γι° αυτο. Θα ηταν σίγουρα πολυ νη ἶωἶη του Ιἶυπρ"1κ0υ;7Ειλε Ξῖμπλσῖοσυληιῖστον αρχηγίἶ τηῖἑλἶγητ

­ νικης επαναστασεως _ οπως αλλωστε το ειχαν διαπιστωσει εκεινηπιο δυσκολο να πραγματοποιηθεί ὴ ένωση, έαν ολες οἱ μεγαλες δυ­νἀμεις ἦταν ἀντίθετες σε αὐτὴν. 1 τὴν ἐποχὴ ολοι οἱ παρατηρητές _ για να τὴς βρεῖ μια λυση, τοσο

μαλλον καθοσον ὴ Τουρκία λίμναξε σε μια τοσο σοβαρὴ ἐσωτερικὴΣτίς Ι5 Ίουλίου 1971, ὁ Τουρκος προεδρος της Κυβερνὴσεωςκατασταση που αδυνατουσε να προβαλει μια έξωτερικὴ πολιτικὴαπαντησε δημοσίως στον Έλληνα συναδελφο του με μια συνέντευ­

ξη που παραχώρησε στὸν γενικο διευθυντὴ του `Αθηναϊκου Πρα­ ι μεγαλου βεληνεκουα Π'χ' η καθημερινη γερμανικη ἐφημεριδακτορείου _ καί που δημοσιευθηκε στίς 25 _ λεγοντας πως ὴκυβέρνηση του ὴταν καί αυτὴ υπέρ μιας τουρκοελληνικὴς συνομο­σπονδίας. Ὁ Νιχατ Ἑρἰμ δὴλωσε: «Μολις ανέλαβα τὴν προεδρία

Ρκαπἰτ/πιτεκ Αἰἰςεπτειιιε της αης Απρίλιου 1972 εγραφε πως «η στα­ση της Τουρκίας στην τελευταία κυπριακὴ κρίση, ὴ οποία ὴδηδιὴρκεσε 52 ὴμέρες, δείχνει πως ὴ ”Αγκυρα _ αντίθετα μὲ τὴν κα­

~ τ τασταση που έπικρατουσε τα προηγουμενα χρονια _ εμπιστευεταιτης κυβερνὴσεως είχα τὴν ευκαιρία να διαβιβασω ένα προφορικὸμηνυμα στον πρωθυπουργο σας μέσω του πρέσβεως μας στὴν σημερα τους ὴγέτες των Ἀθηνῶν»..Αθηναΰ ποὺ ἐξἑφραζε Έὴν ἑπιθυμία καί τὴν ευχὴ Β ~°Ο Γεῶργιοἐ Σεωργαλαει ὁ οποίος ἦταν τοτε υφυπουργοαπαρα

­ τω Πρωθυπουργῳ, σε λογο που ἐκφωνησε ως εκπροσωπος της ἑλ­τιωσεως καί συσφίγξεως των σχέσεων μεταξυ 'Ελλαδος και Τουρ­ληνικης κυβερνησεως, στίς 9 Δεκεμβρίου Ι97Ο, έθετε τὴν Έλλαδακίας. “Απο πολυ νέος ἔτεινα να πιστευω πως η Τουρκία ἦταν ὴ φυ­

Τ 7οσικὴ σύμμαχος της Ἑλλἀδοςκαἰ συνεχίζω νὰ τὸ πισῖεὑωω Άν­ στην ενδιαμεση περιοχη με εκφρασεις σχεδον πανομοιοτυπες μεεκείνες που χρησιμοποιουσε ο ἑλληνοτουρκιστης Αθανασιος Σου­τιπροσωπευσα τὴν Τουρκία στὴν έπιτροπὴ που ἐπεξεργασθηκε το

Συνταγμα του νέου κυπριακου κρατους... Παντα εἶχα υπογραμμίσει ἶωωτηἦ αἶλ” σςσί 85_9Ρ του ΐεροηἴουἦενοῖ) Ἐομου μωἰ Σζνκρπἰκηὅτι ὴ Κυπρος μπορουσε να γίνει συγκεκριμένο προτυπο των ιδανι­κῶν του Άτατουρκ καί του Βενιζέλου, δηλαδη για τὴν ἴδρυση μιαμέρα καποιας μορφὴς ομοσπονδίας μεταξυ Ἑλλαδος καί Τουρ­

εοεΑ 309

Ιστορια Ελλαδος και Τουρκιας, ενθ. αν.). Ο Γεωργαλας ειπε: «°”Αςχαραξουμε έναν σταυρο στον χαρτη της γης. Θα δουμε τοτε πωςστο βορρα ἔχουμε μια ξωνη υπερβολικὴς αφθονίας ἢ σχετικὴς ευη­

μερίας ενώ στόν νότο ύπαρχει μια ζώνη σχετικὴς ὴ απόλυτης φτω­ τὴν Τουρκίαν... 'Αντεθνικιστὴς και ὁμοσπονδιακός _ κατα τούτοχειας. Μεταξύ τῶν δύο τούτων ζωνών πανω στὴν διαχώριστικὴ

λ δὲ νσσφανασιὼττισ _ διἐβλσπσ ατι μια ἑλλιινσττσσσιςιιτὴ ἔνωσιἐ θαγραμμὴ απλώνεται ὴ Μεσόγειος καί οί χώρες ποὺ τὴν περιβαλλουν. απετἑλει πρωτοσταδιον φασιν εύρυτερου όμοσπονδιακού φασματος'Ο σταυρός δείχνει επίσης πώς στὴν Δύση ἔχοομε χωρες ποὺ συγ­ μὲ γειτονικούς λαούς». (Δημ. Τσακωνας, Ἀθηναγόρας, ὁ οἰκουμενι­κεντρώνουν τὶς προσπαθειἐς τους στὴν τεχνολογία, τὴν οἰκονομία κσἑ των νέων ιηδεωνι Ἀθὴνα¬ 1976= σα· 6263· Γιὰ τὸ ἱστορικὸ Έῶνκαι τὴν παραγωγὴ. Αύτὲς εἶναι οἱ ὁρθολογικὲς κοινωνίες, οί κατα­ ἑλλτινστσσριτιιτῶν πσσσπαθσιῶν τσυ Ἀθιινανσσα βλ­ και Αλεἔισναλωτικὲς κοινωνίες τῶν πρακτικών ανθρώπων. Στὴν Ἀνατολὴ ἔ­ Ἀλεἔανδσησι Τλσ Οἶσθα Μιπσπἰιν ίπ Τιιπλτθν Ι9ἶ8­Ι9­ασ Απ Α$Ρσι'ιχουμε τό βασίλειο της μεταφυσικῆς και τῶν θρησκειών, τών ανθρω­ ο/ θκεσο ­Τπκἰσἰελ Κεἰαιἰοπε, [«Ἡ ἑλληνικὴ μειονότης τὴς Τουρκίας,πων της ἐνδοσκοπικης περισυλλογῆς. 1918­1956. Μια όψη των ὲλληνοτουρκικῶν σχἐσεων»], Πανεπιστη­

››Ἡ διαχώριστικὴ γραμμὴ εύρίσκεται καὶ παλι στὴ Μεσόγειο και ιιισ τσυ Λσνδινσιπ σιδαιττσσιιτὴ διατριβἠ» 1978› δαιτταλσνσαφτιιιετπιό συγκεκριμενα στὴν ανατολικὴ λεκανη της. Τό κεντρο τού σταυ­ νη, σσ­ 375·38^×)­ρου πέφτει ἐκεῖ που ὴ αφθονία συναντα τὴ φτώχεια και ὴ μεταφυσι­ Στόν διπλωματικό χώρο απεβίωσε στις 19 “Ιουλίου 1970, ἔναςκὴ τὴν τεχνολογία· τό σημείο όπου τα ὴθικα και θρησκευτικα ἱδανι­ ἔιιμσνσἔ θιασῶτιιἔ τῆσ στσνῆἔ ὲλλιινστσιισιτιιτῆσ φιλιασι 9 ὐπσιασνὸσκα συναντούν τόν μοντέρνο τρόπο παραγωγὴς. Σ° αύτὴν τὴν περιο­ Ἑξωτερικῶν Παναγιώτης Πιπινελης. Εἶχε δηλώσει στους Έλληνες

ι τ· ι . ι τι ι ι . ,χη ειναι που γεννηθηκαν σχεδον ολοι οί πολιτισμοί και οἱ περισσό­ Κωνσταντινουπολιτες ότι οἱ λογοι που καθιστουσαν επιτακτικη μια~ ± ·› ¬ 'Ξ ιτερες τῶν μεγαλων θρησκειών. “Εδώ εἶναι που σχηματίσθηκαν όλες πσλιτικὴ ιισνιμιισ ὲλλτινστσσσιτιιτιιἑ φιλιασι «σι λσνσι αστσι ειναι τα

οί μεγαλες κατηγορίες τού πνεύματος καὶ τα πολιτικα συστηματα. σον οὐσιαστικοί, πηγαίνουν τόσον βαθεια εἰς τας ρίςας τών πραγ­Συνεπώς, θα ἔπρεπε να εἶναι εύκολότερο να βρεθεί ὴ απαντηση ποὺ ματων, μας ὁδηγούν τόσον μακραν είς τας Ιθετηρίδας και τους αἰώ­ψαχνει ὴ ἐποχὴ μας μὲ τόση απελπισία, σ° αύτὴν τὴν περιοχὴ ποὺ νας, ώστε δεν εἶναι δυνατόν εύκόλως να μεταβληθούν». (Παν. Πιπι­εἶναι τόσο εύφορη καί όπου γραφηκε τό μεγαλύτερο μερος τῆς ί­ νἑλης, Ἡ Ἑλληνοτουρκικἠ φιλια καἰ ἠ ἑλληνικὴ μειονότης Κων­στορίας τῆς ανθρωπότητας». (Γ. Γεωργαλας, ‹‹Αςαίηετ πιο Εεταο1ίε1ι­ 1

σταντινουπόλεως, Ἀθὴνα, Κἐντρον Κωνσταντινουπολιτῶν, 1961,ΠιΘΠῖ». [‹‹Κατα τού Κατεστημἑνου»] Ἐπιθεώρησις Κοινωνικω» σ. 28). Άμἑσως μετα τὸ θανατὀ του ανέλαβε τό ύπουργεῖο του ὁἘρευνων, Ἀθὴνα, Ἱανουαριος ­ Ἱούνιος 1971, σ. 46). πρωθυπουργός Παπαδόπουλος, ό ὁποῖος διόρισε για ύφυπουργό

Ἡ περίοδος 1971­1972 ύπῆρξε γεματη από ἔντονες προσπαθειες του τόν συνεχιστὴ τού Πιπινελη, Χ. Ξανθόπουλο­Παλαμα, πουκαι από τις δύο πλευρὲς για τὴν προώθηση τὴς ἐλληνοτουρκικης παντοτε ύπεραμύνθηκε τῆς αναγκης τὴς ὲλληνοτουρκικὴς φιλίας,ὲνώσεως στόν πολιτικό όπως και στόν πνευματικό καἰ θρησκευτικό σπισσ διαπιστώνει κανεισ και στσ βιβλια πσα ἐἔσδτσσε τα 1978 και ὅ°τομέα· Άλλα στις αρχὲε Ἱουλίου 1972 απεβίωνε ένας απο τοὺς πιὸ ι που γραφει πως «αν τό κλίμα πού ἑπικρατούσε στις ἐλληνοτουρκι­ἔνθερμανθ ἑλλιινστσσρκιστές. ὁ Οἰκουμενικός πατριαρχης Κων. 1 . κὲς σχεσεις ώς τό Νοέμβριο τού 1973 συνεχιςότανε, θα αποφεύγον­σταντινουπόλεως “Αθηναγόρας Τὶ ὴθελε να ἐπιτύχει ὁ Άθηναγό­ ῇ

ταν ὴ τραγωδία της Κύπρου». (Χ. Ξανθόπουλος ­ Παλαμας,Διπλω­ρας στόν τομεα αὐτό; Μας τό παρουσιαζει ό ανθρωπος που τον ματικὸ Τριπτυχο, Άθηνα, Οί “Εκδόσεις τῶν Φίλων, 1978, σ. 245).γνώρισε από κοντα, ὁ καθηγητὴς Δημ. Τσακωνας: «Ἑπίστευε εἰλι­ Ώἑ συνέχεια και απσιτσραφωιια τῶν διπλωματικών αὐτῶν πρα­κρινῶς εἰς τὴν μίαν ὲλληνοτουρκικὴν ἔνωσι καί φιλία. "Οχι φυσικα ] σπαθσιῶν ιαπιἶσἔε στιἑ 8 Ὁκτωβσισυ 1973 9 δισσισιισίἐ απὸ τανδια να προστατεύση ἔτσι τα συμφεροντα τὴς 'Αμερικης ἢ ὀποιασδἠ­ πρόεδρο τὴς Δημοκρατίας Γ. Παπαδόπουλο, τού παλαιού πολιτι­ποτε αλλης αντισοβιετικης ἢ φιλοσοβιετικης δυναμεως, αλλ® αντι­ κού Σπύρου Μαρκεζίνη ώς πρωθυπουργού.Ὁ Μαρκεζίνης εἶχε ἐπὶθἐτως δια να καταστὴση κυρίους τού οἴκου των τὴν "Ελλαδα και τών ἑλληνστσσρκιιτὥν αιτσιιιι πισ ἔντσνα αισθἡιιατα ὑπὲρ τῆσ ἐνώ­

31θ 311

σεως τῶν δύο χωρών απο τόν Πιπινἑλη και τον Παλαμα. ”Αλλωστε, λύνιη πειρελὰιιύν οιο Αινὰῖο μπορούσε νὰ γινει μενὰλη ούνὰμη κοιιπηρε τον τελευταιο για ὑπουργὸ Ἑξώτερικῶν. “Απο τις ΙΖ ως τις 18 πὼἐ οὲν θὰ οιοιὰζο νὰ κηρύξει ιιολρμο κὰιὰ ιηἑ Τούρκιὰο­ Ὁ ιὰε°Ιανοι›αριοι› 1972 είχε επισκεφτεί την Τουρκια, αφοο 6 Ἱσμετ Ἱνο­ ἐίαρχος ἐτοίμαζε τοτε τὸ πραξικόπημα τῆς Ι5ης Ἰουλίου 1974νού ­­ πού ἦταν ακόμη ὁ αρχηγος του Ρεπουμπλικανικου Λαϊκου οιην Κύπρο ιιού κὰιύοιριιιμει ἴοιύἔ ιςὰι γιὰ μιὰ νρνοὰι ιιἔ προοιιὰ·Κόμματος εἶχε ὁ ἴδιος ἐπισκεφτεῖ τὴν Ἑλλαδα τον Δεκεμβριο θειεἔ ἐλληνοιούριςιιςηἔ ούνομοοπονοιοιιἐ­ ΩΗ Τούρκικη ειοβολη πούτου Ι97Ι. Αότα τα δύο ανεπίσημα ταξίδια ἦταν σημαντικα για την ἐηὰκολούθηοε οιην Κύπρο οιιἐ 20 Ἱούλιού 1974 ἔοειξρ ιςὰθὰρὰδλη προσπαθεια τῆς τότε ἑλληνοτουρκικῆς προσεγγίσεως (βλ. Σπ. ιιιύιἐ ιο Κύιιριὰιςο ύπηρἔε ὲιιι 20 λρονιὰ η ιςύριὰ ὰιιιοι ιηἐ ὰιιοιύ·Β. Μαρκεζίνης, Άναμυἠσεις, Ι972­Ι9?<Ι, Ἀθηνα, 1979, σσ. 9­87). χιὰἔ ιηιἐ ἑνιύοεωἑ ιῶν ούο λιοριύν¬ ιςὰι πιο σύνκεκριμἑνὰ ὰιιιὰ ιηἑΜόλις ὁ Μαρκεζίνης ἔγινε πρωθυπουργός ἐπεβαλε πληρη απα­ αποτυχίας αὐτῆς ύπηρξε η καταρρευση της τουρκικης ἐπαναστα­γόρευση αντιτουρκικης προπαγανδας στα ἑλληνικὰ μὲσα ὲνῃμερὼ­ σεως του 1960 και τῆς αντίστοιχης ὲλληνικης του 1967, οι όποιεςσεως. Άλλα λιγότερο απο δύο μῆνες μετα τὴν πρωθυπουργοποίη­ εἶχαν προσπὰθησει να λύσουν τὸ Κυπριακό­σἠ του, στις 25 Νοεμβρίου, αὐτὸς καἰ ὁ Παπαδόπουλος ανατρεπον­ "Οταν το ἔκπτωτο μεντερικὸ καθεστώς δικαστηκε απο τούς ἐπα­ταν απο τὸν ακραίων αντιτουρκικώ αισθηματων ταξίαρχο Δημ. νὰσιὰιεἑ οιη νηοο Υιιρριοὰιι (Πλὰιη η Νηοοἐ τῶν Σκύλων) ὰπο μιἹωαννίδη. (Ὁ Παπαδόπουλος γνώριζε ότι ἦταν καταδικασμένος “Οκτωβρίου 1960 μεχρι 15 Σεπτεμβρίου 1961, μια απο τις κύριεςπλεον και ότι θα ανατρεπόταν απο τους ριζοσπαστικούς αξιωματι­ ιςὰιηνοριιἔ ἑνὰνιιον ιού ἦιὰν πὼο η ιςύβὲρνηοη “ιού Μύνιερὲἐῖ ἦιὰνκούς, τους λεγόμενους «κανταφικούς», μὲ κίνδυνο μαλιστα να ἐκτε­ ο ηθικοο ὰύιούρνοἔ Τῶν ὰνθελληνικῶν ιὰρὰχῶν πού Κὰιύοιρεψὰνλεστεῖ για προδοσία τῆς ἐπαναστασεως, γι' αὐτὸ και αφησε τον ἔμ­ ιιἐ ἑλληνικὲἑ ιιιιριούοιοο οιην Πολη οιιἑ 6­7 Σριιιομβριού ι955¬πιστό του Ἰωαννίδη να τεθεῖ ἐπικεφαλῆς των κανταφικῶν και να Κὰιοπιν ιῶν ὰκροὰοειύν νιὰ την ύιιοθοοη ὰύιη πού οιηριςεοὰν ὰποτον ανατρέψει. Έτσι ούτε εκτελέστηκε ούτε καν φυλακίστηκε απο 20 Ὁκιιύβριού 1960 μέχρι 5 Ἱὰνοοὰριού ι96ι¬ ιο ιούρκιιςο οιιςὰ­τὸ νεο καθεστώς). στηριο αποφανθηκε ότι .ἔνοχοι τῶν ανθελληνικῶν βιαιοπραγιῶνΧαρακτηριστικό τῆς νοοτροπίας του νεου καθεστώτος εἶναι και ιὰν ο πρωθύιιούρνοο Μενιερὲἑ κὰι ο ύπούρνοἑ Ἐἔιοιεριιςῶν Ριιιιητο εξης περιστατικο πού διηγηθηκε στον ύποφαινόμενο ὁ Δημ. Κύ§ιιι Ζοιιμ (Φὰιιν Ρούοοηἔ Ζορλούλ Ἀνὰννωριοιηκρ οὲ οτι εἶ­τσακωνας. Σ­τις 25 Δεκεμβριου 1973 απεριωσε στὴν Πόλη 6 ιισμετ ταν προκαλέσει πε πιοατὲε αιπὲε για να ποοωθπσουν πε απὸινειεἹνονού. Ὁ Τσακωνας απο τις 25 Νοεμβρίου ἦταν ύπουργος Πολι­ ιού€ ἐπι ιού Κύπριὰκού­τισμου της ιωαννιδικης κοβερνὴσεως Άδαμ. °Ανδρουτσοποολ0υ_ Το πιο συγκινητικὸ ίσως περιστατικο τῆς αποκαταστασεως τηςΣταλθηκε στὴν Τουρκία για να αντιπροσωπεύσει την ἑλληνικὴ κυ­ Ἑλληνοιούριςικηἔ φιλιὰ§ ὰπο την ιούρκικη ἐπὰνὰοιὰση του 1960»βερνηση στην κηδεία του Ἱνονού. Χωρις να ἔχει εςουσιοδοτηθεῖ ύπηρξο η ιοιρ οιὰοη ιού πὰιριὰρχη Άθηνὰνορὰ­ ΕΩΞ μὰριύἐ σιηαπο την κυβερνηση του, ὲπωφελὴθηκε απο τὴν παρουσια του στὸ δίκη αρνήθηκε να κατηγορὴσει εὐθεως τὸν Μεντερες για τα ἔκτρο­τουρκικὸ εδαφος για να κανει πολλὲς ἐπαφες με Τούρκους ἐπισὴ­ πὰι «Γνωριἔιιιρ ιον κὰιηνορούμενο Μενιερὲ€3 Ὁ Πὰιριὰρχηἐ ἔρρι·μους μὲ σκθπὁ την προώθηση της ὲλληνοτουρκικῆς φιλίας. (Τις ιμε ένα φιλεύσπλαχνο πατρικο βλεμμα, πραο και προστατευτικὸ,ειςἐπαφες αύτες μοῦ τις επιβεβαίωσαν οι Τουρκοι επίσημοι σε μεταγε­ ιον οημιον ιού¬ ιον κὰιηνορούμενον Μενιερὲο κὰι ὰιιὰνιηοε ιΐὰλο­νἑστερο ταξίδι μου στην "Αγκυρα και την Κωνσταντινούπολη). "Ο­ καγαθα: Βεβαίως». ί Χημ. Τσακωνας, Ἀθηναγόρας, ἔνθ' αν., σ. 73).ταν ό Τσακωνας ὲπεστρειμε στὴν Ἀθηνα, βρῆκε ένα κλίμα ακρως Γιὰ νὰ ὰνιιληοιιὰ ινινιῖιἐ ιο μὲ)/Θθοἑ ιηἑ ὰλλὰνηἐ οιιε ἑλληνο·αντιτουρκικὸ και ὁ ἴδιος ὁ Ἱωαννίδης τὸν επισκέφθηκε στο ύπουρ­ ιούριΐιιςὲιἐ ολύοριἑ ιἶἶι ιού Κύπριὰιςούι ὰιιο ιο ι952 ῶἐ ιο 19747 ὰογεῖο του για να του δηλώσει πώς η Ἑλλας με την πρόσφατη ανακα­ οιὰβὰορι ιι ἔνρὰοιι η ρὰοιλιοοὰ Φρειοερικη οιον οιρὰιηνο Μὰρ·3ι2

313

σαλ, στίς 26 'Ιουνίου 1952: «Ὁ Τουρκος πρωθυπουργὸς αφησε ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ*ίδιαιτἑρως να ὲννοηθεῖ στοὺς επίσημους μας πὼς ὴ κυβερνηση τουἦταν εύμενῶς διατεθειμενη στὸ Κυπριακὸ καί δὲ θα συναντούσαμεμεγαλες δυσκολίες ἀπ° αὐτούς. ἐὰν ὴ ἑλληνικὴ κυβερνηση ύπο­χρεωνὀταν να ἐνεργησει ἐπισὴμως [πρὸς τὴν κατεύθυνση της ἐνώ­σεως τὴς Κύπρου μὲ τὴν Ἑλλάδα] υπὸ τὴν βίαιη πίεση τῆς κοινης

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ: Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΝΕΕΣΒΑΣΕΙΣ, 1928­1942.

γνὡμη€»“ (Ρῖθὀθτἰολ ἔνθ, άν” σ' 155)' ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΣ (Γιαννης) _ Οίριζες του ἑλληνικου φασιαμοιἰ Στρατος καί9 πολιτική _ Ἀθηνα, Διογένης, 1977.

ΑΚΑ5 (Ττν1ι1‹ Βϋετϋ) _ Οὀαιρίετίιπ _ Ιετευ1›υ1, 1945 [‹‹Οἱ ἀπὀιμεις μου»]. “Ανα­μνησεις του συγγραφἐως, ὁ ὁποῖος ύπὴρςε Τουρκος ύπουργὸς τῶν“Εξωτερικών απο Δ Μαρτίου 1925 μεχρι 11 Δεκεμβρίου 1938 καί μεταπρέσβης στὸ Λονδίνο.

ΑΚΑ5 (Τονίικ Ιἰίίειϋ) _ Ουκιϊρἰετίπι: ίκίποί κἰιαρ _ Ιετεη1τ›ιι1, 1968. ί‹‹Οί αποψειςμου: βιβλίο δεύτερο››].

ΑΤΑϋν (Τϋτκκενε) _ Τιιτκίείι Ροκείἕκ Ροἰίεν, 1939­Ι9#.ῖ _ Αρκετα, Ρυυ1ἰοε­ιἰουε οί ι1ιο Ρεειύτν οί Ρο1ίιί‹:ε1 Βοἰευοεε οί Πιο Πηίνοτείιν οί Ατικετε,1965.

Βαίκακ (Τίιε) δίαίεε. Ι ­ Εσοποκιίο: α Πενίειν ο/Πιο Εοοαοκιίσ ααα Γίκαπσίαί Βενε­Ζορκιεαι ο/Α Ιὑακἰα, Βιιίἔακία, Οτεεσε, Κοακιακἰα ααα Υαἕαεἰανἱα, εἰκοεΙ9!9 _ Εουὸοιι, Οκἴοτδ Πυἰνττεἰτν Ρτεεε, 1936, τορτἰτιιεο ἰυ 1970, δνΙοίσηεοιι Βερτἰυι Οοτροτετἰοη, Νενν Υοτίτ. (Τὸ βιβλίο αὐτὸ, στὴν ούσία,ἑτοιμἀσθηκε ἀπὸ τὸν Βἰ‹:Ι‹1ιετυ Βννοει­Εεοοτι).

ΒΑΠΠΙΝΟ (ίἔειτἰο) _ Πίτα ἔπειτα αεεαπία: Ια οακιραρπα α'ί Οκεοἰα _ Μί1ειιο, Οί­εε1ρἰιτο, 1965.

ΒΕΝΕΖΗΣ (Ἡλίας) _ Ἐμμανουἠλ Τσουδερὐς, ό πρωθυπουργός της μάχης τηςΚρήτης καί ή εποχή του. Ἀπὸ τὸ αρχείου του, τἀς αναμνήσεις του, ἀπὸἄλλα κειμενα της Ἱστορίας Ἀθηνα, 1966.

ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣ (Κώστας) _ Ἑθνισμὁς καί οικονομική ανάπτυξη. Ἡ Ἑλλάδαστὸ μεσοπόλεμο _ Άθὴνα, Ἑξαντας, 1978. (Καλύπτει τὴν περίοδο1922­1929).

* Στὴν βιβλιογραφία αὐτὴ δὲν συμπεριλαμβανονται, ἐκτὸς ἐξαιρεσεων, οί τίτλοιτης βιβλιογραφίας τοϋ πρώτου τόμου, στὴν ὁποία παραπὲμπουμε τον αναγνώστηγιὰ πληρέστερη ενημερωση του. Ένα μεγαλο μερος αύτου του βιβλίου εἶναι βασι­

' σμἐνο σὲ προηγούμενες μελέτες μου καὶ συνεπῶς στα ανεκδοτα αρχεία του ἑλληνι­κου ὑπουργείου τῶν Ἑξωτερικῶν. Για τα προσφατα γεγονοτα χρησιμοποίησα καίἐκτενεῖς συζητησεις μου μὲ πολιτικὲς καί στρατιωτικες προσωπικότητες, ἑλληνι­κες. κυπριακἐς καί τουρκικὲς (ὅπως με τὸν Νιχατ Ἑρίμ προτου δολοφονηθεἶλ

314 315

ΒΕΡΕΜΗΣ ςοανοτ). ΔΗΜΗτΡΑΚοΠονλοΣ τοε 1 · ·λ _ Μῃ .­τἠματα Μρω ἀπὸ τὸ Βὅνιζέλθ καί τήν 0χήυ;:Ζεἔ)ΞαἶἕιλιππὀῖἑΖ οοτοομυ (Μτπῃππ) _ λτπὶωτχασπεαε. 1939­1945 _ Αῃιαω. κακα Μτπιπα.

9 ει. 1974. |‹‹Ἡ ἐποχὴ του ἐθνικου ὴγἐτη. 1939­1945»|. δηλαδη του1980 (Συλλογικὸ βιβλίο πολλῶν συγγραφέων).ΒΟΒΟΛΙΝΗΣ (Σπ­ καὶ Κ.) Μέ7α ἐλληῃκὀν βιο)/ραφικὀυ λεξἱκόν' τόμος Α .ἡὴ Ισμετ Ινανοο οφπαἱς τον αποκαλουσαν τοτε κατα το προτοπο των Ολο.

Ἀθὴνα, Ἑκδὀσεις «Βιομηχανικὴ Ἑπιθεὼρησὶς». 1958. κλιιρωιὶὶαον κρατων.ΟΚΑΖΖΙ (Εὶηειηατἰε) _ Π ρτἰκσῇυτο ιἰεἰἰο /Με: Ζ' ἰαιρτεεα ιἰί Οτεσίο _ Εοτηα.(ΖΕΚΨΙ (Ματἰο) _ διοτἰα αε!!α .αοεττο ιἰἰ Οκεοἰο _ Μ1 . 8 , 1965.

ΙΜΟ” υἔω 1945. (Ἀπὸ τὸν πρέσβη της “Ιταλίας στὴν Άθηνα το 1940). ἙλληνικὴΟΗΠΚΟΗΙΠ. (ννἰηετοα 8.) _ Τλε Σοσοπιἰ 14/οτἰτἰ 14/οτ _ Νανα Υοτ1‹, Βειατοιη _

ΒΟΟΚ8, Ι96149629 6 τὀμομ ἔκδοση Έσὲπης· (Ιη ἔκδοση στὴ Βοστώνη μεταφρασηρ Εαανουελε Γκρατσι. Η αρχη του τελους, Αθηνα. Εστια.

τὸ 1948­1953 ἀπὸ τὶς ἐκδὀσεις Ηουἔβτοη ΜὶΓ11ὶα. Γαλλικὴ μεταφραση: 1980' _

Μέῇοίἴεα Μ” ΖΩ αεαχίὲἴηθ Μὸπαίαἰθ, ΡΜ89 ΡΙ0Π)§ ΗΟΠΚΜΟΠΖΙΟ8 ($.Ε.) ετὶ. _ Στοκναποπ πτ Οτεεσε _ Εοαὀοη, Ηοττιεοτι αηεὶ

οοεΜετΑτο5 ςε.Ρ. Ριτοωτ) τα τωοε ε τ· ιι α 1 ιι τ τ τι 1 .. .. 80%· 19”ΟΠ." εἰ ὀθ Ι2 Τωηυἰε άἔω Μ ΒαΠ(ΞΙἶ:1Ἐ.ῖ8ρῖί[ἶ:ΞΪ:α2Ζ¿ῖἙΠ(ἶτ8ἦ ΙΝοΝυ αεωα) _ τα×1‹θτ_. τοπ ενεπηω νθω, 1938­1947 _ Νεα νοτια τωιαεπ

Ιηίοτὶηειτἰοη Οἴὶιοο. 1948.τὶοη Οατηοεὶε. Οειτττε ετιτο όσο) Ροτἰε. 13 52. 161· οοτοοτο 1939.ΔΑΦΝΗΣ (Γρηγὀριος) Ἡ Ἑλλὰς ἕεταξὐ δύο πολἑαωἴπ 29234940­ Τόμος ὀεὐ Ἱστορία του ἐλληνικου ἔθνοοτ. Τόμος ΙΕ Ί Νεώτερος Ἐλληνισμὐς απο το Ι913 ὥς τὸ

τερος: Ἡ εῖυοδος του αντιβενιζελισμου _ Άθὴνα, Ίκαρος. 1955. 194] Ε Άθὴνα” Ἑκδοτικὴ Ἀθηνῶν” 1978'ΔΕΛΤΑ (ΠΣ­1 ·τ Ἐλωθέοοε Κ­ Βενιζέλος. Ἡμερολόπο, αναμνήσεις, μαρτυρὼς, 1ΑεοΜοΝΙ οτ εΑΝ εΑνὶΝο ςι=Γαῃωεοο› _ το ροετπω αωκυωτω επ/ι11›απω,

αλληλωραφἀι Άθἠνα) Ἑρμηα 1978 (Ἀρχεῖο της Π­Σ. Δὲλωμ Α_)' κε!!ε1εετἰτ›το1τἰοπ:ε· τἰοί Ζπο¿>ο:ε>π‹>οΙο αε! Ιἱε, Γταττσοεοο Ιαοοκτοπὶ τἰὶ Σο”Ξονἰπο _ Βο1οεηει. Οαρρο11ὶ. 1965.Καλύπτει τὴν περίοδο ἀπὸ το 1915 ὁὀ ` 1936. .. τ

9 Το .ΙΑΒΟΗΚΕ (θοτἰὴοτὀ) _­¬ αὶο Τιικἰτοἰ ἰπ αεκ .ἰοἰττεκ 1935­194! _ Εοἰρτἰἑ. ΟτὶοΠΕΤΨΙΕΕΚ (Ποιταὶὀ 8.) σα. _ Π/ο›·|‹ἰ 14/απ Π (ῖεκκτοιι Μίἰϋαὶψ δταιἰίεε, Ροκ: Ι/Ἱ. Η Ϊ 1943Τἰτε Μειἰἰτεκκακεοκ Τλεατετ. Ι/ο|. Ι 1Βα11‹α τ. Ο τε. Τα Ν Ε τ] _ Η„Η55Ονν| Ζ­ ”

Νθνν ΥΟΓΚ5 Οῃιαῃά ΡΠΌΙΒΜΠ8 Ιῃοη Ι980.ῖἶ\/Ιελἱἔῖες ποε γρἶᾶῖηκῖιῖ ἀπὸ ΙΟΗΝΒΟΝ (Οὶὶοὶιηετε Α.) ¬­_ Νοὶἰοποἰἰνπε ρωὶεοπ 61 ροανοἰτ εοουπαττἰεὶε. λε:πρώην ἀξιωματικοὐς της \^/θιΉ_ΙΉ80Ιπ γιὰ λογαριασμὁ του ἀμερικανιμ οὶέὺιιτε οὶε Ζο τὀι·α|πτΖοκ σλτὶποἰεε _ Ρειτἱε. Ρενοτ. 1969. (Άναλογη κατα­κου στρατοῦ. Ὁ τόμος αὐτὸἔ περιλαμβάνει μελέτες γιὰ τὴ γερμανικὴ σταση του ΕΛΑΣ _ ΕΑΜ στὴν Έλλαδα υπηρχε καὶ στὴ Γιουγκοσλαβία

εὶσβολὴ στα Βαλκάνια καὶ τὴν Κρητη τὸ 1941 καὶ ` ` ἀ _ και την Κινω”κὲς ἐπιχειρἠσεις του γερμανικου στρατου στὰ Βα›ἶἑῖἰΞΞ)'ντιανἘαρτι κΑι‹ΑοεΜΑΝοοτυ (νττιωρ κατω) _ Ζωωα αῳὶωπω _ Αααα. 1967. ναι

Ποσωπεπεε (Ι.εε) αη›!οκιοὶἰοαεα/κακςοἰε, Ι932­1939. Ια) εἐτἰε: Ι932­1935, τοαιε Ιετ έκδοση” Ι«Διπλωμἀτη( μὲ τὸ ζὁρω. Πρὼῖη ἐκδοση: ΚωνσταντινοὐποβΡἩΒ, ΙΠἹΡΓΠΉΘΠΘ Παῇοῃωα 1964. λη. 1955. Μεταφραση στα ρωσικά: Πἰρἰοκτατ ροκενοἰε, Μὸσχα. 1966.

Ποειικτοπτε οκ Οεκυτοκ Γοκεἰἔκ Ροἰἰον Ι9Ι8­1945. δωἰεε Π, νοΖ. 12 _ Ψαεϋἰα­ ΚΠΣΙΚΗΣ (Δημήτρης) ΕΥ Ἡ Ἑλλὰς της 4ης/Ιὐνοὐστου καί αίμ87ά/ΜΙ ὀυνάμδὶς”ἔωῃυ Π5. Οονῇῃιῃθῃτ Ρτἰῃῇῃἐ Οἶῇοθη Ι962. Τα αἶχεια τοιἱξλἐηνικου ὐπουρτειου Εζωτερικων, Ι936­1941 _ Ἀθη­

να, καρος. .ΕΒΕΝ (Αητοοιτγ) _ Μέιποἰκεε: Ζ' έρτεανο είε/οκσε,/ἔν›·1'νο 1938 ­ Ί 1945 _ Ρ ­Ε Ω" Η ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Δημητρης) __ Ἑλλάς καί Ξένοι, 1919­Ι9ό7. Ἀπὸ τα αρχεἴα του ἑλλη­τὶε. Ρὶοα, 1965. (Μετάφραση ἀπὸ τὸ ἀγγλικὀ: Τἰτε Ιῖα' Μ ” . Το

Θ” ΒΜΟΗἙ Θ νικου ὐπου νείου Ἐξωτερικων _ Ἀθὴνα. Ἑστἰα. 1977.Κεσἰτοκἰοἕ. Ι/οί. ΠΙ, Εοηὀοη. 1965). ρ(ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰὶηὶττὶ) _ «Εο Οτὸοο οτ Ιε ρτοὶοτ Βτἰοιτὀ εἰ” Πηἰοα οατορὁεηηε ατι ΙετΈνας χρόνος ὅημιουρτικουμόχθου. _ Ἑρνασιο _ 4 Αὐτ οὐστοο 1936, 4 Α ” ”/ ηοϋστσυ ιηοὶ 1930», Κοναυ εἰ, Ηἰετοὶτε τοοιἰεππε ετ σοπὶεκτροποἰκε (Ρατἱε) νο1. 12.1937 _ Άθὴνα. Έκδοση Ἐθνικῆς Ἑταιρεὶας. 1937. (ὶΗ ἐργατικὴ πο­ 3¶ ”

λιτικὴ του Μεταξικου καθεστῶτος).ΕΟΝ Δευτέρα δἰάσκὅψκ περἰφερεἰακωυ ὰωκηΐωυ καί ὀιωκητριων Ἐθνικῆς ΚΙΤΒΙΚΙ8 (Πἰ111ἰΐΓ1) _ <‹1.ο5 ΡΤ01οτε ‹1" οτιτοατο 1›α11‹αοἰΩι1τ. 1930­1934». Ιἔενιιε λί­

Ὁρ)/αυώσεως Νεολαίας Ἑλλάδος' Ι9_26 Μαἴυυ ΙΜΟ' .Ετος Ε._ Πω' ετοπἰοιιε (Ρειτὶε). 93ο ειηηὲε. νοὶ. 241, ηαηνὶοτ­πιτιτε 1969.κῃκἀ Άθὴνομ .Εκδόσεις ΕΟΝ 1940 ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πὶπὶἰττὶ) _ «1.` ὶηεταυτατἰοη αο Ια αἰοτατυτο τογα1ο οτ Οοοταεε Π ασ Οτὸ­

ΟΕΑΒΝΕΟΚ (1ο11οοηεε) _ Τ11τ|‹ι)·ε'τἰε Ραείετ /1!κτοπ χποραἔακααει _ Αηλατα. οθ” 193ἶΕ936»` Κεν" ΩΠΗΪΠΟΪΨ άίρἰοῃωἰἰημθ (Ρ8ῇ8)“ νω” 91' ΠΟΒ 1528

Οιὶατ Υαγια1ατι. 1976 [Ἡ φασιστὶκ` ε ` ' 8 1 ]8ῃν1θΗωΠ 1977'Τουρκίω « η γ ρμανικη προπαγαν α στην κὶτεικτε (οτῃπιτα _ ατι επεσε απττ 11 Αῃὲιαωθ τι ιτ Αὶιεῃαἐῃο. τα 1936 α

316 .

317

1941», Κεναε λίειοτἰσαε (Ρετίε), 91ο ουυὲτ. νο1. 238, )υί11οι ­ εεριευιοτο _ Ἀθὴνα, Ίκαρος, 1964 καί τόμος τέταρτος: 1933­Ι 941 _ ”Αθὴνα,”Ἱ­1967. καρος, 1960.

ΚΙΤΒΙΚΙ8 (Πἰυιίττἰ) _ ‹‹Ιο1”οι·ιυατίοιι οτ αἐοίεἰου: 1ο Οτὲοο Τασο ιὶ 1' ἰυνοεἰου ε11ε­ (ΜΕΤΑΞΑΣ, 1.] _ Τὸ πολιτεομα του Ἰωάννου Μεταξα. Ἐκ του προσωπικου τουηιιιοαο αειιε Ιοε Βο11‹ευε. 13 αὀοοιυυτο 1940 _ 6 οντ11 1941» ρρ. 181­ αρχειου _ Άθὴνα, 1945.209 ἀαυε Σα μπειτε το Μέιἰίιειναπέε Ι939­1945 _ Ροιίε, Οευτιο υατἰο­ ΜΕΤΑΞΑΣ (Ἰωαννης) _ Εις τὸ προσωπικό του ἠμερσλόγιο. Α Ἱ ἐπιμετρο, σχόλια,ιια1 ὸο Ια Κοουοτουο εοἰουτίἱιαυο, 1971. ντοκουμέντα _ Β? Ἀμβροσιου Τζιοου: ἀπὸ το ανέκδοτο ημερολὀγιό του

ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰιπίττἰ) _ «Σα Γεπιἰιτο οτι Οτὲοο 1941­1942. Εεε οοιιεἑουοιιοεε ρο1ἱ­ _ Άθὴνα, Γκοβόστης, 1977. (Ἑπιμἑλεια τὴς κόρης του Λουκίας Με­τἰαιιοε», Ιἱεντιο ά' Ηἰειοἰνο είε ία άομκἰἐιπε ςιιεκνε ιιιοιτάἰαίε (Ρατίε). 19ο ταξα).ιιυυὲο, υο 74, υ.ντἰ1 1969. Μηνιαἴον Δελτιον του ὐτρυπουργειου Τύπου και Τουρισμου _ Ἀθὴνα. (Ἀπὸ 1936

ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Νίκος) ἐκδ. _ Ἡ οικονομική έρευνα των μεγάλων τεχνικών ζητημα­ μεχρι 1941).των, συντελεσθεϊσα ὐπὀ του Τεχνικου Ἐπιμελητηριου της Ἑλλάδος _ ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ (Ἀνδρἐας) _ Λόγοι. Τόμος Β” _ Άθἠνα, 1964.Ἀθὴνα, Τεχνικὸν Ἑπιμελητὴριον τὴς Ἑλλάδος, 1933. (Ἡ ἑλληνικὴ οί­ ΜΟΥΖΙΒΟΗ (ΣΟ.) _ Οροτατιοπ Οἰοενο _ Εουὀου, Ψἰιιςετο, 1950. (Περίφημηκονομία στὸν μεσοπὀλεμο). ὑποθεση γερμανικὴς κατασκοπείας που διαδραματίσθηκε στὴν "Αγκυ­

ΚΝΑΤΟΗΒΠΗ.­ΗΠΟΕΒΞΕΝ (Ηυςρο) 8ἰτ _ Βψίουισι ίπ Ρεασε αιιά Ι/Ι/αν _ ρα. Δεν αναφερεται καθόλου στις ὰναμνὴσεις του Κυιιι‹:1ι1›υ11 ­ Ηυςεε­Σουαου, Μυτιαν, 1949. (Άναμνὴσεις του "Αγγλου πρεσβεως στὴν Ἄγ­ εσυ ἀλλὰ ὁ νου Ρειροιις στὸν ὲτιίλογο ποὺ ἔγρανιε στο βιβλίο του Μου­κυρα, κατὰ τὴ διαρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου). ςις, ὲγγυαται τὴν αυθεντικότητα της).

ΚΟΣΙΟΡΟΠΣΟΒ (.Ιο1ιρ 8.) _ θκοεσε απά Με Βτιτιαλ Οοιτιιεοιιοιι, Ι935­Ι94Ι _ ΝΙΟΟΣΑΪΠΕΒ (Ο.Ι..) _ Οκἐοε: !'ε)]”οι·2 άε άἰκ απο, Ι924­Ι934 _ Αι1τὁηοε,()ουιἰ­Οκίοτὀ, Ο1ατοτιτ1ου Ρτοεε, 1977. το υατίουα1 1ιο11ὀυἰαυο τίο Ια Ουευιυτο είε οοιηιυοτοο ἰυτοτιιειτίουωο. 1935.

ΣΑΝΟΕΒ (\Νἰ11ὶοιυ 5.), ΟΣΕΑΒΟΝ (Ενετοττ) _ Τλιε· Ππάετ·|αι·οά ΡΙ/αν, Ι94θ­Ι9­Η (Φυλλάδιο στατιστικῶν στοιχείων 32 σελίδων)._ Νονν Υοτ1‹, Ηειτροτ, 1953. ΟΚΟΤΙΝ (Α1ιυτοτ Οϋυαϋτ) _ Α ςτιἰάε το Τμνκἰελ Τνοαιἰεε, 1920­Ι 964 _ Αρκετα,ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ (Σπυρος) _ Πως ειρθάσαμε στήν 4η Αυγούστου _ Άθὴνα, Θεμἐ­ Ρυ1›1ἰσατίουε ο1`τ1το Ραου1τγ οί Ρο1ἰτἰοο1 Ξοίουοοε οί τυο Πυἰνοτεἰτγ ο1”Αιι­

λιο, 1965. καιει, 1966.ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ (Σπυρος) _ 4η Αυγούστου _ Ἀθὴνα, Θεμέλιο, 1966. ΟΚΤΕ (Ρυ.ἰ1‹) _ Ι/ατίικ νεηςιει/σοἰααι _ Ιεταυί›υ1, 1951. [«Τὸ δραμα του φορουΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ (Σπυρος) _ Ἡ ἐξωτερικη πολιτική της 4ηςΑὐγοὐστου _ Ἀθὴνα, ἐπὶ τῆς περιουσίας››].

'Εκδοσεις Διάλογος, 1975. Οίαγμινίσ Τίίτκ άι; ροἰἰιἰκαοι, Ι9Ι9­Ι 965 Ατι1‹ατε, Αυ1‹οι·α ϋιιἰνοτεἰτοεί 5ἰγιιεα1 Β11­ΜΑΟΟΑ8 (Σόου) _ ‹‹Ατατίίι·1‹ οι Ιυϋυϋ: ἑι ιτανοτε αιιοΙαιιοε εουνουίτε ροι·εουηο1ε››. ςἰ1οτ Ρυ1‹ϋ1τοεί, 1)ιςίς1οτί Βα1‹οτι1ιἐι Ματροαει, 1968. ί‹‹Τα στοιχεία της

Ι.εε Βαίκαιιε (Ατὴὲιιοε), τοπιο Χ, 4ο ττἰητοετιο, 1938. τουρκικὴς ἐξωτερικὴς πολιτικῆς, 1919­1965»]. Συλλογικὸ βιβλίο.ΜΑΛΑΙΝΟΣ (Μιλτιάδης) _ 4η Αυγούστου: πως καί δισιτἰ επεβλήθη η δικτατοριο ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (Βασίλειος Π.) _ Διπλωματική ιστορια του ἑλληνικου πολέμου,

του Ἱω. Μεταξά _ Άθὴνα. 1966. (Πρώτη ἔκδοση, 1946). Ι94θ­Ι945 _ Άθὴνα. 1956.ΜΑ88ΙΟΙ..Ι (Βουὀ) _ Σα Τιινοιιἰε άσναιιτ ία Θιιεττο. Μιζιείοιι άΑιι|‹αι·α, Ι939­Ι94θ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ (Βασίλειος Π.) _ Ἡ χθεσινή και ή αυριανή Ἑλλάς. Μια γενική_ Ρατἰε, Ρ1ου, 1964. βάσις πολιτικῆς σκέψεως καί πράξεως _ Καιρο, ΝΕΑ, 1946. (Πραγ­ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ ­ ΑΙΝΙΑΝ ( Ἀλέξανδρος) _ Ἀπομνιιμονεὐματα _ Άθὴνα, Ἱκα­ ματεία μεταςικὴς ἰδεολογἰας).

ρος. 1948. ΠΑΠΑΓΟΣ (Ἀλέξανδρος) _ Ὁ πόλεμος τῆς Ἑλλάδος, 7940­194! _ Άθἠνα. ΟἱΜΕΝΕΜΕΝΟΙΟΟΕΠ (Νυιυαυ) _ ΙΟ απο επι· Ζεα ιτσυεε άε Σααεαππε _ Ιετευ1:ιι1 Φίλοι του Βιβλίου, 1945. (Γαλλικὴ μεταφραση: Σα Ονὲοε επ μπειτε,

1935. (Ἀπὸ τον γενικο γραμματέα του τουρκικου υπουργείου τῶν Ι94θ­Ι94Ζ _`Αθὴνα,1951/Αγγλικὴ μεταφραση:Άθὴνα,Ι.Μ. Σκαςί­Ἐςωτερικῶν. Άργὸτερα, απο τὸ 1942 στο 1944, ὁ Μενεμεντζίογλου κης, 1949. Ἱταλικὴ μεταφραση: Μιλανο, Οειιττιιιτἰ, 1951).ὲχρηματισε ὑπουργὸς τῶν Ἑξωτερικῶν). ΠΑΠΑΓΟΣ (Ἀλέξανδρος) _ Ὁ ἐλληνικὀς στρατός καἰ ή προς πόλεμον προπαρα­

ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ (Σταμάτης Σ.) _ Γεώργιος Κονδύλης, Ι879­1936 _ Άθὴνα, σκευή του άπο Αυγούστου Ι923 μέχρι “Οκτωβριου Ζ9­49 _ Ἀθὴνα,Μαυρίδης, 1954. Πυρσός, 1945.

ΜΕΤΑΞΑΣ (Ἱωαννης) _ Το προσωπικό του ημερολόγιο. Τόμος τρίτος: Ι9ΖΙ­7932 ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (Θεοφύλακτος Φ.) _ Ἡ μάχη της Ἑλλάδος, 1940­Ι94Ι _ ”Αθὴνα, Γαλαξίας ­ Κεραμεικός. 1966.

318319

8ΤΕννΑ1ὶΤ (Ι. ΜοΠ. Θ.) _ Πιο δτταἔςίε/οι· Οποτε, 29 Μαν ­ Ζ .Ιιιιιε 19411: α δτοτνΡΑΡΑΝΑΒΤΑΒΒΙΟΠ (Α1εκαη‹1τε Ρ.) _ Ι/στο ! Πιιιοκ ὺαἰκακιααε. λεε ροη/εκεποεε ΟΧ “Μ Ορρωἰαῃἰἰ] Ιἐοῃὸοπ ΟΧΪΟΠΙ υῃἰνθΐεἰτγ Ρῖωες 1966ὑαἰἰσαπἰ ιτε 1930­Ι935' Ρ ” Ρ 15 ” “ ” ” ” “ ­ ­ ­(Ι 8, _ ΗΠ83 Π ΙΙΩΜΟΠ8 ὸθ 18 ΟΟΠΟΙΜΠΟΠ ΠΉΘΓ ΤΑΜΚΟΩ (Μετἰτι) _ Α Βἰὸἰἰοςταρλιν οκ Με Γσκειἔιτ Κεἱαιιοιιε ο/Με Κεραωἰσ ογ"οοιἰοηει1ο, 1934. (Οεηττο οιιτορἑεη ἀο Ια Βοτειιὶοη Οατηεςἰο). Τα δὐο σ Τμηζθἑ, 19194967 "εἰ Βηε/­Βἰ08„ΖΡὴἰεΞ Ο/Ταηζἰεὴ δ¬[ωε"„ε„ _ ΑΠ.στον Παπαναστασίου ἑξηγουνται ἀπὸ το γεγονὸς ότι μέχρι τελευταῖα τι ΚΒΓΗ7 Μἱὀὀιε Εαετ ΤΒὼω081 ΠΠἰνθΓ3ἰη,¶ 1968.ἀπόδοση στὴ λατινικὴ γραφὴ ἐλληνικῶν ὸνοματων δὲν ἀκολουθουσε

Τέσσαρα χρόνια διακυβερνήσεως Ι. Μεταςα, 4 Αὐγοὐστου Ι936 ­ 4 Αύγοὐστου 1940κανέναν κανονα και ἐπὶ πλέον βασιζόταν στὴν προφορα. μὲ ἀποτἐλε­ .Αθἠνω ­Υφυπουργεῖον Τύπου καἰ Τουρισμοῦη 1940, 4 τόμοςσμα ὁ καθένας να μεταγραφει τὸ ὅνομα του χρησιμοποιώντας τὸ λατι­ ΤΟΥΝΒΕΕ (ΑΙ­Ποιό _Ι_) _ .5'ω·ι·ε)» ο/ Ιιπεκιιαιἰοκα! Αγἴαἰτε, Ι93θ _ Ι.οη‹1οο,"κό ἀλφἀβητο ὅπως ηθελε· οκτοω υῃινωιιν Ριεει. 1931.

ΡΑΡΕΝ (ΡΓΘΠΖ νου) _ Μέκιοἰκεε _ Ρατιε. Ραιητηιειτὶοη, 1953. (Ἀναμνησεις του ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ (Β Ι.) .Ο Ἐπ!σΙῃσμὀς, ]9“_Ι9“ ­Αθὴναΰ Α' ΠαπαζἠσηςςΓερμανου πρἐσβεως στὴν “Αγκυρα κατα τὴ διαρκεια του δευτέρου παγ­ 1946.

κοσμἰου πολὲμοω” ϋ1.ΜΑΝ (Α. Ηε1ίι1‹) _ «με ηειιττωἰτὀ τιιτηιιο οι Ιοε Ετετε­Πηἰε», ρρ. 553­571, εὶαιτεΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ (Γεώργιος) _ Γύρω ἀπὸ τὴν παλινόρθωων του Ι935 __ Ἀθὴ_ Ια: ἔπετκε επ Μἑιἰἰιετταπἐε, 1939 ­ Ι945 _ Ρειτἰε. (Ξειιττο ιιει1οιταΙ τ1ε1ε

να, Ίκαρος, 1950 (Ἀναμνὴσεις του υπουργου των Οιἶκονομικῶν του Κθὼεκῇε Μἰεῃῇῇαηεη 1971­

Παν. Τσαλδἀρπ ὁ ὁποῖος ἐξουσιοδοτἠθηκε τὸν Αϋγουσῖο του 1935 Η/συ ειπα' Ροετιιαι· Οτεεεε: ακ Αιιαἰνεἰε ὑαεειἰ οιι (ῖκεελτ Π/τἰιἰπἔε, ρτερατετἰ υγ Ηονὀαπο τὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση να ἔλθει σὲ ἐπαφὴ. στο Λονδινο. μὲ τὸν Α. Βρειιοετ. ‹:οιιειι1ιειηι _ ννεερἰοςτοη, Εἰρτατν οἴ Οοηςτεεε. 1952, ττιἰ­βασιλὲοι). . . . ι γ ¬ ­κηεοςταρηοο. (Καλυπτει τον δευτερο παγκοσμιο πολεμο και τον μετα­ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ (Γεωργιος) _ Χρονικον τῆς ζωῆς μου, Ζ889­Ι979 _ Ἀθὴνα. Τὸλεμο μέχρι τὸ 1949)

1980” ΨΕΙΚΕΒ (ΧΜΡ.) _ Ροἰἰιἰςαἰ Ττιιεἰαεε αιπἰ Πεπιοσκαωι ἱκ ΤιιΗ‹ε_ν.Τιε Γκευ ΡακινΠΙΠΙΝΕΛΗΣ (Παναγιωτης Ν.) _ Ιεωργιος Β _ Αθηνα. 1951. Ωῃα Μ /ψθηηωὴ Ιὀεἰὀηῃη Ε' Ι­ Βῇῃθ 1973'

ΠΙΠΙΝΕΜ­ἑΣ (Ιἶἔἔἔγἔῖῇς Νἶἐἔ. 7στ0ρΙα.τ”ς έξωτθρἰκης πολἰῃκης της Ἐλλάη ΥΑΙ„ΜΑΝ (Αὴιτιοὀ Εττιἰτι) _ Τατλεν ἰκ Μν Τἱτηε _ Νοττηαη (Ο1‹1α1ιοιτια), Πηἑνοτ­ος' _ ­μ ηνα' Σαλιβεροῷ 1948' ειτν οί Ο1‹1αΗοηιε Ρτοεε. 1956. (Άπομνημονευματα του γνωστου Τουρ­

Ξαστηῖσεε (λετε) τἰε Ια (ἶκεσε ρεκααητ Ια ςιιεινε, 1940­1945 _ Ατηεηεε. Εὸιτιοη αε1τι δημοσιογραφου ποὺ πέθανε τὸ Ι9­/2).11 ρε «Ια Ραὶκ α 1 1 ετ” 1946.

8 9 Ρ Γ 8 Η ΙΟΘΠ” ΨΥΡΟΥΚΗΣ (Νῖκος) _ Ὁ Φασισμὀς καἰ ή 4η Αὐγούστου _ Άθὴνα. ἙπικαψὀτΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ (Αλέξανδρος Ε.) _­ Ἡ θέσις της Ἑλλάδος εις τὸν δεύτερον παν­ 19.Δκόσμων πόλεμον _ Νέα Ύὸρκη, Οοειτιοε (τοε1‹­Αηιετιοαυ Ρτἰητἰηὲ ΖΑΒΠΖΙΑΝΟΣ (Σπυρίδων) «Διευθυνομἐνη οίκονομἰα ἢ οἱκονομἱα ὑπὸ ἔχεγ.Πο.. 1944_ (¬Αναμνὴσεις του αντιπροέδρου της ἐςὀριστης ἐλληνικῆς Ἑρ7σσία ‹.Αθὴνσ) 7 καὶ Μ Φεβρουαρίου Ι937­ (Ἀπὸ τὸν ἀνιψιὸκοβερνὴσεως. Άφορουν ἱδίως τα χρονια 1941­1942. Δεύτερη ἔκδοση του ἀντιπροἑδρου της Κυβερνὴσεως Κωνσταντίνου Ζαβπζιὰνους Γρἀ.στὴν Άθἠνα τὸ Ι‹Μ6›' φει: «Μετα τὴν παταγὼδη χρεωκοπἰαν, τὴν ὁποίαν ἐσημεἰωσαν καἰ ὁ

5ΑΙ.Ο1Π`ΟΒ (Τηἶοὀοτο) _ Τλε Οτεελτε ἰιι Με Πιιἰιεα' Σιατεε _ .Οαηιυτἰὀςο σοσιαλισμὸς ἀλλὰ καὶ ὁ καπιταλισμὀςς ἡ ὁδὁς πρὸς τὸ ΣωματειακὸνΜ Η ὀ( εεε. . οτνετ Πηὶνοτεἰιν Ρτοεε. 1964. |ΣὉντεχνΠ”έὸν] Κρἀῖος δὲν ἀποτελεῖ ὰπλῶς λὑσιν ἑπιβεβλημὲνηνς ἀλ.

ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ (Κωνσταντῖνος Δ.) _ Τὸ Βαλκανικὀν Σὑμφωνον καί ή ἐλλ νι­η λα και τὴν μονην ἀπομἐνουσαν››).

κη εξωτερἰκη π®λ'"'"7· ]92δ”Ι934 _ Αθηνα· Εστω" 1974· Ζηινκονλ ιωιιῃιιιω _ /ιῃἔω ­ τιωίωι τιαιιιιοω, 1933 ­ 1939 _ ωωοῃ.εοΗΑοΗτ(Η­ι Μτ · · ·· · · . ι 1 · ­­ ­ ­­ ­18 Ιῃω) _ ΘΜΟΠΉ ά ΙΜ ῃιαἔκ­Ζε” Ὁ Ραωλ ΑΠΉΟΕ ” ΠΠΙΉΟΠΩ ιο $ε‹:1‹ετ αρα Ψειτουτς 1976. (Τουρκικη μεταφραση: Ιπἕιὶιτ ­ Τιιτλ ιἰιαλα­οτε ΙΙ, 1954.

Ζετἰ 1933 ­ Ι939 _ Ιεταη1›υ1. Ηεροτα Κἰιαυενἰ, 1978). “Απο τὴν κόρηΒΟΗΚΑΜΜ ΥΟΝ ΤΗΑΠΠΕΝ (Εὴτοηςετὸ) _ Οκἰεσλενιλαιιτἰ ακα' τἰἰε Οκοεειπα­ του π οἐδ ου Έ­„ Βοολγαρίας Τοὀοτ Ζῇἰνιςονη ποὺ ἡ ἴδια χρημἀτισε

Ρ 9 η9 =σλιτε ιιπ Ζινειτεκ Η/εἰιλτκιεγς _ ννιεευεαρη. Ρ. 8τ‹­τιηοτ. 1955. ( Αφορα τα ὐπουργὸς Πολπισμου ῖηα Βουλγαρίας­χρονια 1939­1941).

ΒΟΚΟΕΝΙΟΚΙ (Μἰο1ια1) _ Πεἰεπιιἰἰτ αιιἰαικεἰτἰ, Ι939­2943 _ Εοηὀοιι. Οτνἴτ.1962. [‹‹”Ημερολὀγιο Άγκυρας. 1939­1943››|. Τοῦ Πολωνου διπλωμα­τη που ἀντιπροσωπευε τὴ χωρα του στὴν ”Αγκυρα. ἀπὸ τὸ 1936 ως τὸ1945.

321Ζ!320

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ: ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ, 1943­1960

ΑΠΑΜΒ (Τλδἰ.) _ ΑΚΕΙ.: Τ1ιε Οοιπιπαπἱα Ρακτμ ο/Οςυρ›·ιι.ι· _ Βτουῖοτό (ΟαΙίἙοτ­

«Επτε1‹;:ί›› αεκἕἰσἰπαεπ αετἰεπιε _ Ιετειιιυυ1. Επισκςἰ, 1976. [‹‹Ἡ ἱστορικὴθέση του Κομμουνιστικου Κόμματος Τουρκίας. Συλλογὴ αρθρων τουΜιχρί Μπελλἰ καί τῆς ἑπιθεωρὴσεως Επιε1ωἰ››].

ΒΕΡΓΟΠΟΥΛΟΣ (Κὼστας) _ Τὸ αμροτικὀ ζήτημα στην Ἑλλάδα. Τὸ πρόβλημαπίε), Βταπῖοτό Ππίνετεἰτγ­Ηοονοτ Ιπετἰτιιτίοπ, 1971. της κοινωνικής ἐνσωμάτωσης της χεωμχιιιι; _ Ἀθὴνα, Ἑξαντας, 1975.ΑΒΑΜ8 (Τλλί.) _ ίλδ. Ακπη» Ακεα Ηαιια'1›οο1‹ /οκ Ομρκμσ _ Ψαεπἰπςτου, Π8 ΒΑΑΝΤΑΣ (Δημὴτρης) _ Ἡ προηομένη ἐπανάσταση 1941 ­ 44. Πολιτική ἱστορίαΟονοτπιττσπτ Ρτίιιτἰπς Οίιιοο. 1964. (Νέα ἔκδοση ἀπὸ τους ΚΕΕΡΕ. ΚΚΕ' _ Άθἠνα, Ευαγγελίου, 1977. (Ἀπὸ τὸν ἰδρυτὴ τῆς ΕΠΟΝ καίΕιιμοτιο οι α1. _ Ακεα Ηαπαὺοοἰτ/οτ Ονρταε, 1971 (αριθμ. σειρας: 550 ­ υπουργό “Αμύνης τὴς κομμουνιστικῆἐ Κυβερνἠσεωἐ κατὰ τὴ διάρκεια22/Ζ). 'Επίσης στὴν ἴδια σειρὰ αλλα γραμμένα από διαφορετικοὑς συγ­ του ἀνταρτοπόλεμου του 1946­1949).γραφεἴς, Ακεα Ηακαὀοολ/οτ ΰκεεοε (αριθμ. σειρας: 550 ­ 87) καί Ακεα ΟΑΡΕΙ.Ι. (Κίοηατὀ) _ δἰυιἰοπιατα, Α Οκεελ Νοιε Βααλ, 1944 ­ 1945 _ Ι..οιτ‹1οπ,Ηαπὀὑοολ /οκ Τιιι·1σε)› (αριθμ. σειρας: 550 ­ 80). ΜειοὀοτιαΙτ1, 1946.ΑΒΑΜ8 (Τ.Ψ.), ΟΟΤΤΙΙΕΠ. (ΑΜΠ 1.) _ Οχρταα όε1°ινεεπΕασι ακα Η/”6εΙ _­ Βειί­

1 ΟΕΒΕΒΟΥ (Αίί Ρυατ) _ Μοελανα 1ια2ικα!αι·ι _ Ιεταιτ1›υΙ, ναταπ Νοςτἰγειτι, 1955ίἰπιοτο. .ῖοίτιτε Ηορκίπε Ρτόεε, 1968. [«Μοσχοβίτικα απομνημονεὑματα››]. “Ο στρατηγός Τζεμπεσόυ υπῆρξεΑΗΜΑΠ (Ροτοπ) _ Τἢο Τιιι·1‹ἱ.τ1ι Εκρετἰτπεπτ ίπ Πεπιοεταομ 1950 ­ 1975 _ Ι.οπ­ πρέσβης του Κεμαλ στὴ Μόσχα κατὰ τὴ διαρκεια του πολέμου “Ανε­τίοπ, Ηιιτετ, 1976. (Ρμ1›Ιίε1ιεὀ Γοτ Πιο Κοιτα! Ιπετὶίυτς οί Ιπτοτπατἰοπω ςαρτησίας τὴς Τουρκίας.Απαἰΐΰ­ ΟΕΒΕΒΟΥ (ΑΗ Ρυεί) _ Μί11ίΜιϊοα‹ἰε1ε Ιιαιιιαἰαιι _ Ιείιιπριιί. ναταη Νεςιίγατι.ΑΝΑΙ.Ι8 (Οίπτἰττἰ Τ.) _ 1.ε.ε· Βαίλαπε, 1945­1960. Ι.α ρπίσε απ ρυπνοἰι· _ Ρετίε,

λ 1953 [‹‹'Απομνημονεόματα του 'Εθνικου ”Αγῶνος»].Ρτεεεοε υπίνστείτείτεε ας Ρτειιτοο, 1978. ΟΕΒΕΒΟΥ (ΑΗ Ρυατ) _ Ξιηναεϊ Ιιατιταἰαιι _ Ιείαιτουί, ναταυ Νοςτἰγειτι, 1957 ­ΑΚΑΙ.Ον (8.1.) _ 1/οεροιιιίιιαπηα Βουετελοἔο αίιρἰοκιαια, 1922­1923 ςςς. _ Μο­

1 1960, Ζ τόμοι, [‹‹Πολιτικα απομνημονεὐμαΐαλλλ­Βἴςνα. 1960­ [<<.Αναμνἠσ€ιΩ Σοβιετικου διπλτυμἀτου. 1922­19239

Α ΟΟΠΕΟΠΜΒΙ3 (Τίιοοὀοτο Α.) _ θκεελσ Ραἰἰτίσαἰ Κεαοιίοπ τα Απιειἰσαπ απιἰ ΝΑ­Ύπὴρξε πρέσβης στὴν “Αγκυρα κατα τὴ διαρκεια του πολέμου 'Ανε­1 ΤΟ Ικχἶτιαπεεε _ Νοιν Ηανοο, Υαίο Ππίνετεἰτγ Ρτεεε. 1966.ξαρτησίας της Τουρκίας. Τὸ βιβλίο αὐτό ἑκδόθηκε ἐπίσης στα τουρκι­ ΟΟΠΕΟΠΜΒΙΒ (ΤΗ. Α.) ΗΙΟΚ3 (Β.) οἀε. _ 11.8. Γοτοἰςκ Ρσἰἰαν Τοιναπἰ (ῖκεεσεκα: Βἰτ Σοιςνει αιρἰοπταιιπιπ ΤτΖτ1‹ἰ)›ε ἢατιταίατι ­ Ιετειυομί. 1967. ακα Οῃυτπε _ Ψαεὴίπςτοπ, Απτοτίοειπ Ππἰνετεἰίγ, Οεπτοτ Γοτ Μοτἰἰίοτ­ΑΚΠΙΤΙ (Νοίεοπ) _ Εεε ίιτνεείἰεεεαιειιλτ έικαπςειυ επ Ταταιιἰε _ Οοιιὲνε, Πτοπ, τεπεαπ Βτίιὀίοε. 1975. (Ἑλληνικὴ ἔκδοση: Ἡαμερικανικἠ πολιτική στὴν

1970.1 Ἑλλάδα καί Κύπρο _ ”Αθὴν01. Παπί­19991191 1976)­ΑΥΕΚΟΕΡ­ΤΟ$$ΙΖΖΑ (Εναιις1ιο1οε)_ Ισε/ει: ει Ζα Ιτασλε. Οιτἑσε 46 ­ 49 _ Ρα­ ΟΒΑΚΝΒΗΑΚΝ (Νειιιογ) _ Τλιο Ομρταε Κενοίτ. Απ Αοοοππ: αχ” Με Ξιιαἔἕἰε /απ

τίε, Ετίἰτἰοπε ασ ΒτετςιιἰΙ, 1973. (Σὲ ἑλληνικὴ μεταφραση: Φωτιά καί Ππίοιτ ινίιλι θκεεοε _.Ι.οιι‹:Ιοπ, Αίἱοπ από Πιτινίπ, 1978.Τσεκοὐρι, Ἀθὴνα. Ἑστία. 1974. καί σὲ αγγλικη: Β] Ρίκο ακα Απε, Νοιν ι ΟΚΟΠΖΕΤ (Ρτοιταοίε) _ Ζε σοκ/ϊἰτ είε Ε'1τ)›ρι·ε, 1946 ­ 1959 _ Βτυκσ1Ισε, ΕτειοΙίε­1ἰοο11οΙ1ο. Ν.Υ.. Οειτατααε Βτοτμοτε, 1978). εςιηοπτε ΕιττίΙο Βτμγίαιττ, 1973, Ζ τόμοι. (Οοπττο ευτορόοπ ‹1σΙα ΠοτατίοπΑιεα Ηαπιἰὺοοἰτε Γοτ Ογρτυε, Οτεοοο από Τμτκογ: βλ. ΑΒΑΜ8 (Τλλί.) Οειτιτομίο).ΑΥΒΑΚ (Μοίτυτοτ ΑΗ) _ Βαὲυπ.τι:|ι1‹, Πεπιοϋιαεί, 5'αε)·αΖί:πι. .5”ε·;·ιπε!ε·›·, 1945 ­ Εμμκπε: ρτοεεπτοὀ το ΡειτΙἰοιτιοπτ υγ τίτε Βσοτοτατγ οΐ Βτατο Γοτ Πιο ΟοΙοπἰεε, τησ1967 _ Ιείειιιϋιιί, Οοτςοίτ Υαγιπονἰ, 1968 [‹‹`Ανεςαρτησία, Δημοκρατία. Βεοτστετγ οί” διετα Ἐοτ Ροτοἰεπ Αΐἶεἰτε από τίιο Μἰπἰετει· οί Ποίοποο, υγΣοσιαλισμός. Ἑπιλογἑς. 1945­1967››]. Οοῃμῃμῃα οί Ησι Μαίεειγ, .ΙυΙγ 1960 _ Εοτιαοπ, Η.Μ.3.Ο.. Οπιπα.ΑΥΠΕΜΪΚ ($ον1‹οτ 8ίὶτογγε) _ Μεπαετεε' ίπ ακαιπι, 1899­1960 _­ Ιετειποιιί. Καπί­ 1093. («Β1υο υοοίτ» που περιέχει τα πλὴρη κείμενα τῶν συνθηκών τουΖί Κἰταυςνί, 1976 1«Τὸ δραμα του Μεντερές, 1899­Ι960››. ι 1959 και του Συνταγματος τὴς Δημοκρατίας τὴς Κυπρου).ΒΑΚΕΑ$(Μο1·πιιστ)_‹‹1Ο Κειειιτϋε αοὲτυ ἰκίίόατ 1‹ενιςειει››,Μί1Ζί)›ετ(Ιεταοομί), από Ογρτιιε (Κερυ1:1ἰο οἱ) _ Τ1ιε δεοοπεἰ Ρίνε ­ Υεαι· Ρἰαπ, 1967 ­ 1971 _ Νἰοοεία,ΙΟ­11 μἐχρι 18­Ι1­1977, 9 αρθρα. ί‹‹Ὁ καυγας για τὴν ἐξουσία στα Ραιπιτἰτις Βυτοου, χωρίς ὴμερομηνία.πρόθυρα της 1Οης Νοεμβρίου» 1938, ὴμερομηνία θανατου του Άτα­ ΓΑΤΟΠΟΥΛΟΣ (Δ.) _ Ἱστορία της κατ0Ζ1ἶ§ ­· Άθὴνα9 19499 79991· (Νέατοὐρκ].

έκδοση: Άθἠνα, Μέλισσα, χωρίς ημερομηνία).|ΒΕΙ.Ι.1 (Μί1ιιί)1 _ ΤΚΡ 'πίπ ιαιἰὴεε! 1‹οπμαια. Μιιιτἰ Βε1|ί' πἰπ ςνιπιἰαπιπἰαπ νο ΓΛΗΝΟΣ (Δημητρης) _ Τἰ εἶναι καί τί θέλει τὸ Ἐθνικὀ Άπελευθερωτικὸ Μέτω­

322323

πο. Πρόλογος Γιαννη Ζεὺγοο. ὑποι 7 Γ ' . “ΑΘ' 'Ο Ρ'. ψγου εωργιας ηνα” ηγαἔ ΡΚΕΠΕΒΙΟΑ, Ωιιεοιι οῖ ιοε Ηο11ειιεε _ Α Μειιειιιε ο/ Ππαειειαπαἰιω _ Ἑοοοοη.Εκδοτικός Ὁργανισμὀς. 1944.

ΓΛΗΝΟΣ (Δημὴῖρὴς) _ Τα σημερινα προβλήματα του ελληνισμού _ Ἀθὴνα. ΤαΝέα Βιβλια. 1945.

ΠΕΡΑΚΤΜΕΝΤ ΟΡ $ΤΑΤΕ _ Γοκεἰἔπ Κεἰιιιἰοιιε ο/Με Πιιίιεα' διιιιεε, 1949, νοἰ.Ι/Ι. Ήιε Νεαι Ειιει _ Χνεεοἰοἐτοη. 11.8. (Ξονετῃιηειιτ Ριἱητἰηἔ Οίιιεε.1977. (Επισης. το ἔτος 1950, ιλἰαεοἰοἔτοο. Ο.Ρ.Ο.. 1978).

ΠΕΚΕἙΙ (Τοκετ) _ Τλε Βευεἰορικειιι ιι/ Τπικιεἢ Τιειιἰο ζ1ιιιοιιἰειΦι: ιι διιιαι ο/Ι.ε­ἕιεἰιιιἰιῖει αιιιἰ .5'οτ·ιο ­ Ροἰἰιιοαἰ Πἰιπειιεἰοιιε _ 1ειιιιι1›ιι1.1ετοιι1›ιι1 ϋοἰνετ­ειιειι. ιιτιιιει ειιωιιιει, 1968. ”

ΕΗΒΠΟΗ ΠΠΟΠΊΘΒ) _ 0171195 1958 ο 1997 _ Ι­9119011. Οχΐοτο Πηἰνοτεἰτν Ρτοεε.1974.

ΕΜΠ­ΙΑΝΙΒΕ8 (ΑΘ1ιἰ11Θ) _ Ηἰειοἰιε ιἰε 6`1ι)φι·ε _ Ρετὶε. Ρτοεεεε ιιιιὶνετεἰτοἰτεε ὀεΡιειιιοο. 1963.

ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ (Πολυχρονης Κ.) _ Ἡ ἑλληνικὴ Άντιιιτασις, 1941 ­ 1944, όπωςαποκαλυπτεται απο τα μυστικα ιὶρχεἴα της Βἐριιαχτ είς τήν Ἑλλάδα _Άθὴνα. Ἑστία. 1964.

ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ (Πολυχρόνης Κ.) _ Οί ὅιωνμοί των Ἑβραιὼν ἐν Ἐλλαὁι, 1941 ­1944. Επι τη βάσει των μυστικωυ ἀρχειῖον των Ἑς­Ἐς _ Ἀθὴνα. Πα­παζήσης. 1969.

ΕΒΕΝ (Νμτἰ) _ Τιιϋαψ Τοιἰαν ιιιιιἰ Τοιποιιοιν: απ Εκρειιιιιειιι ἰιι 14/εειειιιἰπαιἰοιι_ Νοιν Υοτ1‹. Ρτειοἑοι. 1963.ΕΚΚΙΝ (Ροιἰοιιη Οοιηεὐ) _ Εεε ιεἰοιιοιιε ιιιιτο­εονιέιἰιιιιεε ει Ζιι ιιιιεειιοιι τἰεε Πέ­

Μεοιτι111ιιιι. 1971. (Γερμανικὴ ἔκδοση: Ει/αλιαπἕειι _ Τϋοιομεο. 1971.

και ἑλληνικὴ. Άθὴνα. 1971).ΟΑΚΠΝΕΒ (Ηιιιἐο Η.) _ Οιιειιἰἰἰα αιιιἰ Οοαπιειἔπειιἰἰἰα Ψαηαιε ἰιι Οκεεοε,

1941 ­ 1945 _ Ψεεὴἰηειοο. 1962. (Βασισμένο σὲ γερμανικα ἔγγραφα).ΟΙΒΒΟΝΒ (Η. Βοοττ) _ Ρειιοε 14/ἰι1ιοιιι Ηοιιοιιι· _ Αιι1‹οτε. ΑΠΑ Ριι1σ1ἰε1τἰιι8

Ηοιιεε. 1969. (5Η Κύπρος τὸ 1963 ­ 1964).

ΟΒΝΑ8 (θοοτἔε) Οετιοτιι1 _Τ1ιε Μειποἰτε ο/ θενιειτι! (ῖτἰνοε _ Ι.οη‹;1οο. Ἑοηἔ­ιιιειιε, 1964 (οἀἰτοεἱ ον (]1ιιιτ1οε ΡοΙογ). Ἑλληνικὴ ἔκδοση: ΓΡΙΒΑΣ ­

ΔΙΓΕΝΗΣ (Γεώργιος) στρατηγὸς _ Ἀπομνημονεὐματα ἈνωνοςΕ`.Ο.Κ.Α., 1955 ­ 1959 _ Άθὴνα. 1961. ”Η ἀγγλικὴ ἔκδοση περιέχειστοιχεῖο ποὺ δὲν ὑπαρχοον στὴν ἑλληνικὴ.

ΟΒΙνΑ$ (Οοοηιο) Οοηει·ιι1 _ Οιιει·ι·ἰ11ει Ι×ἰ/ιιηιιιε αιιιἰ ΕΟΚΑ 'Σ Ξιιιηἔἰε: α Ρο1ιιἰ­σο ­ ΜἰΖἰιαῃν Ξιιιιἰν _ Εοηοοπ. Ιιοηἕηιεηε. 1964. Ἑλληνικὴ εκδοση:Άνὼν Ε.Ο.Κ.Α καί ιὶνταιιτοιιόλεμος _ Άθὴνα. 1962.

ΗΑΒΠΙ8 (Οεοτἔε 8.) _ Τλε Οιἰἔἰιιε ο/ Οοιιιιπαιιἰειιι ιιι Τιιτἰαςιι _ Βτειοἴοτο (Οο­ΙἰΓ.). Ξτοοίοιο Ποἰνοτεἰιγ ­ Ηοονετ Ιηετἰιιιτἰοη. 1967. (Καλύπτει τὴν πε­9

ρἰοδο 1908 ­ 1925).ΗΑΚΒΙ8 (Οεοτεε 8.) _ Τλε Τιοαὑἰειἰ Αἰἰἰαιισε: Με Πιιἰιειἰ διατεε αιιιἰ Τιιι1‹ε)»,·

ιλειι Ριοὺἰειπε ἰιι Ηἰ:ιοιἰαι1 Ρεισρεσιἰνε, 1945 ­ 1971 _ Βιειοἴοιὀ (Πει­

Ιἰἰ), Βτειοίοτὀ Πιιἰνοτεἱτν ­ Ηοονοτ Ιοετἰιμτἰοη. 1972.

ΗΑΠΡΤ (Οεοτμεε). ΠΠΜΟΝΤ (Ρειο1) οτἰε. _ Οειιιιιιτἰι 1ιπραπιιοιΖιιὲιιιιι:ι'α .5'οε_να­

Ιἰετ Ηαιε1‹ει1ειι _ 1ετειιιοιι1. ΟὸιΙειη Υενιιὴειτι. 1977. |‹‹Τα σοσιαλιστικἀιιοἰιε _ Αρκετα. 1968. (Τουρκικὴ ἔκδοση: Τὶ2ι1‹­δοιψει ἰ!ἰ;1τἰ1ειἰ νεΒοἐωἰω ἴ„ωθ|ε8ἰ' ΑΠΜΓΦ 1968)¬ κινὴματα στην Οθωμανικη Αὐτοκρατορια››].

° 1ΕΤΗΕΜ _ ζειλεε Ειλειπ ἰιι λαιιιαἰαιι _ Ιειεοομ1, Πϋηγει Μιιτοιιοει. 1962 [«°Α­ ΗΙΙ.Ε (ίὶεοιἔο) Βιτ _ Α Ηἰειοηι ιι/ Οῃπιιε. Ι/ο1. 1 1/: Τἢε Οιιοιπαιι Ριιονἰιισε. ΤλεΒιίιἰεὴ (ἶο1οιι)ι, 1571 ­ 1948 _ Εοηὀοο. Οειηοτἰομε Ποἰνοιεἱιγ Ρτοεε.πομνημονεὑματα του ΚιρκασιοοἙτεμ››]. Ν

1952 νεα ἔκδοση το 1972.ΕΠΠΕ5 (Ποιηἰιιἰοιιε) _ £εε Καρειιιιιἰοε: Ια ,ςιιειιε τ·ἰνἰ1ε ἕιεεηιιε, 1943 ­ 1949 _άσο. ΝΕΒ. 1972. Ἑλληνικὴ: Οι” Καπετανιοι _ ”Αθ'να, Ἑξαντα

ΙΑΤΚΙΠΕΒ (1οΙπη Ο.) _ Βαἰἰαιιι Ττἰαπἔἰε: Βἱιτλ ακα Βεωἰιιε ο/αιι ΑΖ1ιιιιιεε αστοεε

η 93 το Βαλκανικὸ Σύμφωνο του 1954 μεταξὺ Γιουγκοσλαβιας. Ἑλλάδος

Ρετὶε, Ρεγοιὀ. 1970. (Άγγλικὴ με ' : Τ1ι Κ ' _ Ε _ Ψ

ταφραση Θ αρθἶαῃωδ ΟΠ Ιεἰεοἰοἕἰσιιἰ Βοππαοιιεε _ Τ1ιε Ηεἐιιε ­ Ριιτἰε. Μοιιτοη. 1968. (Άφορα

)1975 .

1 και Τουρκίας).ΡΕΚΒΟΥ (Οτ1ιοιι Οειηε1) _ Βιι ιἰενιε ιιιἰιιιι νειειι 1›αε1ιιι1‹ιιιι Αιἰιιοιι Μειιιἰειεε _ 1­

$ῖαΠΌΝ1ι Ηιιιι Υεγιο1ιιτι, 1978. 1‹‹Ὁ δὼσας το ονομα του σε μια ἐποχὴπρωθυπουργος `Αντναν Μεντερὲς››].

ΡΟἙΕΥ (Ο1ιετ1οε). ΒΟΟΒΙΕ (ν7.Ι.) _ Τἢε διιιηἕἰε/οι ξψιιιε _ Βτειιιίοτὀ (Οιι111.).Βτειοῖοτὀ Ποινοτεἰτν ­ Ηοονοι Ιιτετἰτιιτἰοιι Ρτοεε. 1975. (Ἀπὸ τὸ 1955 μὲ­χρι τῶν ὴμερῶν μας).

ΡΟΟΤ (Ι­19811) δἰτ _ Α Σιαιι ἰιι Γιεειἰοιιι _ Ιιοιιὀοη. Ηοὀαε: ειοὸ $τοιιρ1ιιοτι,

ΙΑΤΒΙΠΕΞ (1οΙιη Ο.) _ Ιἰευοἰι ἰιι Ατλειιε. Τλε ίῖιεεἰτ ίἔοιπιπιιιιιει ωεεοπιἰ Κοιιιιιἰ».1944­1945 _ Ριἰηοετοη, Ρτἰηοοτοιι Ποἰνετεἰτγ Ρτοεε. 1972. (Ἑλληνικὴμεταφραση: Άθὴνα. 1973).

ΙΑΤΚΙΠΕΒ (1ο1ιη Ο.) οὸ. _ Αιπὺαεεαιἰοι Μαεἱ/εαὲιλ ιεροιιε: Οιεεεο, 1933 ­ 1947_ Ρτἰοοετοη. Ρτἰοοοτοιι Πιτἰνετεἰτγ Ρτοεε, 1980. (Το ἀρχεῖο του Μαο­νεομη ποὺ ἦταν πρέσβης τῶν 'Ηνωμένων Πολιτειών στὴν Ἀθὴνα απο

τὸ 1933 ἕὑ τὸ 1947.1964. ςιΑναμνἠσεις. °ο Φ τ› ιι · ΜΑ λ · ­ 5Ο Έ πηρξε και γγ ος κυβῳνητης της 1 ιεικοοιλκοιιου ιιεοῃιιω) _ πω οιιριπι οιιωιιωι _ ειοιτιιοιιῃ. ΑιωῳιιιΚύπρου, ἀπὸ το 1957 ὥς το 1960).

ΡΟΚΚΕΒΤΑΙ. (Μιηοε) _ .1οιιιιιιι1 ιἰε Ροιιεειιιἰ _ Ρειτἰε. Αιηἰοτ ­ Πιιιτιοοτ. 1952.

324325

° ειιο 9Ψἰ1‹εο11. 1971.

Ἱερὁς Δεσμός Ἑλλήνων Άξιωματικων (1.Δ.Ε.Α) _ Ἀποκαλύιμεις του τύπου, 1951 ­ιοιτ _ Άοηνα, ι9ι5.

ΙΛΑΝΤΖΗΣ (Βασίλειος Ἱορδ.) Σ.Ε.Κ.Ε.όημιουργιας _ Ἀθὴνα, 1973. (Ἡ δραση της Συνεταιριστικης Ἑνὼ­σεω Κοιπνοπ 7 Ἑλλ'δ Σ.Ε.Κ.Ε

]υεοιι'ειι οοιιρ 61' Ετσι ιηι1ιτσἰτο σε 1967», Ηιστοἰκσ οοσιαἰε _ δοσἰαἰ Η!­ετοην (Οττειννει), νο1. 6, ιιονοτιιυτο 1970.καί καπνός. Χρονικόν συνεται ιστικ ”

ρ ης ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰιτιἰττι) _ «Εκ ιιποιινοιυοιιι οοιτιιιιιιιιἰετο ου θτὲοω, Ετμάεε ἰπτετπαιἰο­

παἰεε (Ωιιἐροο), νο1. 6, ιιο 3, εερτειιιυτο 1975.9 αραγωγων α ος, _ _

) ΚΙΤ$1ΚΙ$(Πἰιτι11;ι·ὶ) _ ‹‹Οτυοοο: (ἱοπιιτιιιιιιειτι ἰιι ει Νοιι ­ Ψοετοιυ Ξοιιιιις», ρρ. 211Ι·Ν.$Ε.Ε. 1Ρταιι‹:ο1 _ Μέιττειιτο έοοιιοπιἰαμε: Ζα Οτὲοε _ Ραιιε, Ρτοεεοε ιιιιἰνοτει­

ιειιτοε σο Μουσε, 1952. (Μελέτη που συνέταξε ὁ Νικολαος Παρισια­δηο­

ΨΑΝΝΙΔΗΣ (Γιάννης) _ Ἀναμντισειε _ °Α0ην‹ι, Θεμέλιο, ιστό.1Α8ΟΗΚΕ (ίἱοττυατὀ) _ Πιο Τὶλτκει ίπ άειι .Ιαἰιτειι 1942 ­ 1951 _ Ψιοεοοὸοη, Οι­

ιο Ηατιαεεοννιιτ, 1955.ΙΕΟΟΗΙΝΙ5 ((ῖ1ιι·ἰ8) _ Τναιἰε Ππἰοιιἰσπι ίπ Ονεεοε: α Ξτμάν ίπ Ροἰἰιἰσαἰ Ρατετιτα­

Ιιοιτι _ Οοιοαςο, Εειυοι· Εεἰιιοειιἰοιι Πινἰεἱοιι, Κοοεονο1τ Πτιἰνοιειιγ,1967.

ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ (Παναγιώτης) _ Τα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου, 1939 ­19:14.· ιστορικη άναόρομη καί κειμενα _ “Αθηνας ι964_ (°Αναμνὴσειςτου ἀντιπροεδρου της ἐςὸριστης ἑλληνικης κυβερνησεως τὸ 1942 ­

1943).ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ (Κώστας) _ Ἀπὸ τη Βάρκιζα στον Ἑμφόλιο. Τόμος Α 1· 1945 _

Ἀθηνα, “Εκδόσεις Διάλογος, 1977.

ΚΑΚΟΠΖΙ8 1000180) _ Εαιιο' Οννπετολιρ ιπ Ονρνμε. Ραει αιπἰ Ρνεοειιι _ Νἰοοεἰο,Βιιαυ 1977

­ 242 ἰιι ΑΕΒΙΙΙΟΗΤ, Πανὶσ Ε. οὀ. _ Οοιιιπιιιπἰεπι απά Ροϋτιοο! δν­.νιειπε ιιι Ρ1/εσιεικ Εμνορε _ Βοιι1ὀοι· (()ο1οτοτ.1ο), Ψοετνἰενν Ρτοεε (Ετο­

ὀοι·1ο1‹ Ρταοςετ), 1979.ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Νῖκος) _ Ἡ ςοιλοσοφιῖιι της νεώτερης φυσικής _ Άθηνα, Παπαζη­

σης, 1947. (Τὸ βιβλίο αὐτὸ υπῆρξε σταθμος στην πορεία της μαρξιστι­κῆς σκέψεως στην Ἑλλάδα).

ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Νῖκος) «Ὁ μαρςισμὁς καἰ ἡ φιλοσοφικη άξια τῶν μαρξιστικῶν1

σπουδῶν», Ἑλληνικὴ Ἀριστερἀ (Ἀθἠνα), αρ. 32, Μάρτιος 1966.

_ Το ΚΚΕ άπό τὸ 1918 ἕως τὸ 1931. Τόμος Α Ϊ 1918 ­ 1926. Τόμος Β?1926 ­ 1931 _ Ἀθηνα, 'Εκδοσεις τῆς Κεντρικῆς Ἑπιτροπῆς τουΚΚΕ, 1947.

_ Πέντε χρόνια άγωνες, 1931 ­ 1936 _ Ἀθηνα, Ἑκδὀσεις της Κεντρικῆς'Επιτροπῆς του ΚΚΕ. 1946.

_ Σαράντα χρόνια του ΚΚΕ, 1918 ­ 1958. Ἐπιλογη ντοκουμέντων. _[Βουκουρὲστι], Πολιτικὲς και Λογοτεχνικές Ἑκδὁσεις, 1958.

_ Ἐπιοημα κειμενα. Τόμος Α? 1918 ­ 1924. Τόμος Β 1· 1925 ­ 1928 _ο, .

ΚΑΚΡΑΤ (ΚΟΡΜΙ Η.) Ταηςε)/Ξ Ροἰἰἴἰω: Με Τἴαῃαἰἰίοῃ Μωῇ Ρωη, 5,7­ , [Βουκουρἑστι], Πολιτικἐς καὶ Λογοτεχνικὲς Ἑκδὁσεις, 1964 ­ 1965.

Κ Κ Ε _ Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ἐλλάόας στον πόλεμο και στήν άντισταση.ειεπι _ Ρτἰιιοετοη, Ριἱιιοειοιι Πιιινετεἰιγ Ρτοεε, 1959. (Καλύπτει την πε­ ” “ ”

ρἰοδο ισλ6 _ 1950)' ὶ Ἑπισημα κειμενα. Τόμος 5ος. 1940 ­ 1945 _ Άθηνα, Έκδοση ΚΚΕἐσωτερικου, 19 74ΚΕΒΚΟ8 (Αῃὼὲ) _ ΖΩ κέοἰειαποε μτεοομε, 1940 ­ 1944 _ Ρστἰε, Ισιιίΐοηι, 1966. ς'

. . . , . . , ΟΡΟ8 Ε 1ο ) Ν τι Ι πι από Οοιιιπιιυιιοιιι ιιι Μασεάοπια _ Τ1ιοεεε1ο­(Ελληνικη μεταφραση: Αθηνα, Θεμελιο, 2 τομοι, 1976). Ὁ συγγρα­φέας δὲν εἶναι ἱστορικὸς ἀλλὰ μυθιστοριογραφος.

1ΚΕΝΝΕΙ)Υ. ΚΟΒΘΠ Μ­1 _ (ἔςιτποπ Αιτιἰἕιιεκτἰἰἰα Οροιαιἰοπε ιιτ Με Βαἰκαπε,1941 ­ 1944 _ νναεηἰηςτοη, Πορστιιηοιιτ ο1`τ1ιο Αιιτιγ, 1954. (Βασισμὲ­νο σὲ γερμανικα ἔ α οι)

Κ ( νειιιςο 8 _ α οπα ισ

ιιἰ1‹ι, Ιιιετἰιμιε Γοτ Βιι11‹ειιι Βιιιὸἰοε, 1964.

ΚΟΡΔΑΤΟΣ (Γιάνης) _ Ἱοτοριιιι του ὲλληνικου ἐργατικου κινήματος, μὲ βάση όί­

γνωστες πηγές καί άνέκόοτα οῖρχεἴα _ Άθηνα, Καραβακος, 1956, Ζη

έκδοση (Ιη ἔκδοση σὲ δυο τόμους, Άθἠνα, 1931 ­ 1932). Καλυπτει τα779 φ ­

› , , χρόνια 1875 ­ 1918.ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰιηιττἰ) _ «Ιυει ιιιἑοειιιιετιτἰοιι σο 1 ιιςτιοιι1τυτο ςτοοηυο, ση Ἑοησιἰοῃ σε 1

ὀνο1ιιτἰοιι οσε εττιιοτιιτοε αςταἰτοεμ Ἀρχεἴον Οίκονομικων καί Κοινωνι­ 1 ΚΟΡΔΑΤ¬Σ (Γἔἀνης) ξελἰἦθς απο τἶιν Ιστωπα ἶο? (ηροτῃἶου κῃῖηματος σῃἶνΕλλαδα _ Αθηνα, Ιστορικο Φιλολογικο Ινστιτουτο Γιανης Κορδα­

κων Ἐπιστηαωυ (Άθὴναλ 1791409 44. ἀρ. 3, Ἱουλιος ­ Σεπτέμβριος1964.

ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰιιιἰιτι) _ «Ιυε ‹:οιι11ἰι σε Ο1ιγρι·ε››, Ιἰονπε/ταιιραἰεε άς δοἰοποε ροἰιιἰαπε(Ριιτἰε), νο1. 15, ιιο Ζ. εινι11 1965.

ΚΠἘΙΚΙ8 (ῦἰιῃἰιτἰ) _ ‹‹Ι„ει ηιιοειιοιι ο1ιγρι·ἰοτο››, ρρ. 479 ­ 481, ὀειιιε Ειιονοἰομοεάἰα

τος, 1964.

ΚΟΚΝΙΕΝΚΟ (Β.Ρ.) _ Παοοὅεε τἰνἰἔοπἰε ν Τιιτοἰἰ, 1918 ­ 1963 ἔἔ. _ Μοεκνει,1965. [«Τὸ ἐργατικὸ κίνημα στὴν Τουρκία, 1918 ­ 1963››].

ΚΟΠΒΟΠΕΑΒ (Βἰιηἰτιἰ θεοιμο) _ Κενοἰμτἰοπ από Πε/εατ: τὶιο διοηι ο/Με Οτεεκ

η„ίν2„¬αιἰδ _. ΡΜ89 νοι. 49 1969. Οοπιπιμπιοτ Ρατηι _ Ι.οηι1οιι, Οκἴοτσ Πιιἱνοτεἰιγ Ρτοεε, 1965.

1ΚΟΠΒΟΠΕΑΞ (ΠΩ.) _ Τλιε Ριτσα ο/Γτεεάοια: ίἔτεεσε ἰιι 14/οτ1άΑ/]”αἰτε, 1939 ­ΚΙΤ8ΙΚΙ8 (Πιιιιἰιτἱ) _ «Ιυε Ρειτ1ι:ιηοηι οι Ιοε ιτσιιείοτιιιατιοιιε εο‹;ιε1οε σε Ισ Οτὲοο

1953 _ Βγιαοιιεο, Βγταοιιεο Πιιινοτεἰτγ Ρτοεε, 1953.

ΚΠΝΙΗΟΕΜ (Βιιιοε Κ.) _ Τἰιε Οτἰμἰπο ο/τ|τε Οοἰά 14/αι· ιιι Ντε Νεαν Εαοτ. Οτεατ

326327

Ροινεκ Οσα/116: ααιἰ Πιρ1οαια‹:χ ία Ικαα, Τακκεςν ααα θκεεσε _ Ρτίτιοο­ ΜΕΥΕΚ (Α4). 1/Αεεῖἰ­ΙΟΠ 15111105) ΑΓ119 1599494211 91” 01111715 ύ 0191911999τοπ. Ρτἰηοετοη Πτιἰνοτεἰτν Ρτοεε. 1980. ινίἰτ 11 ιηειρε. (Μαε5.). Ηετνατο Πηίνοτεἰτν, 1962.

ΚΥΚΙΑΚΙΒΕ8 (8τατι1εγ) _ Ο_ιρ›·α:: Ε'οαετἰία1ἰοαα!ἰεαι ααα Οτἰείε (ῖονεπκταεα: _ ΜΙΝΙΒΤΕΚΕ 1 Ρ1ὶΑΝ(;Α1$1 ΠΕΒ ΑΕΕΑΙΚΕΒ ΕΤΠΑΝΟΕΚΕΒ _ Ποστααεατε αἰ­Ρ1ιἰ1αε1ε1ρ1τἰα. Πηἰνοτεἱτν ο1” Ροηιιεγ1ναηἰα Ρτοεε. 1968. ρἰοαιατἱαιιεε. (ἔοα/έκεαεε αει Εααεαίταε. 2 νο1μητοε _ Ρετίε, Ιαιρτἰηιοτὶο

ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ (ΕΔ.) _ σωἔααααωα ωρα 1· σα­ρα. 1946­1949 _ Μόσχα. ιιαιοιιείε. 1923. (Ματ ίανητ).Ναιικε. 1972. (Ἀκαδημία Ἑπιστημῶν τῆς ΕΣΣΔ). («`Εμφολιος Πολε­ ΜΠΑΤΣ1­1Σ(Δ.)_ Ἡβαρεια βιομηχανια στήν Ἑλλάδα. Πρόλογος Νίκου Κιτσίκημος στὴν Ἑλλάδα, 1946­1949››). _ Άθὴνα. Τα Νέα Βιβλία. 1947. (Δεύτερη ἔκδοση: Αθηνα. Κὲορος.

ΚΥΡΡΗΣ (Κώστας Π.) _ Κύπρος, Τουρκια καί Ἑλληιιισρὐς _ Λευκωσία. ”Εκοο¬ 1977. μὲ Θἶσα7ωΥὴ Ἑλλ­Πέ Παππαλσεις Λαμπουσα. 1980. Δ ΜΠΙΤΣΙΟΣ (Δημητρης) _ Κριαιμες ὥρας _ Άθὴνα. “Εστία 1974. (Άγγλικὴ

ΕΑΝΙΤΙ8 (ΝΟ.) ­ Οια· ῦεετἰαν· α Ορκεἰιἰεππἰοπ ο/.ῖαυτε Οκαρίαἰ Ρ›·ο1›1‹.να.τ Ρεκταί­ ἔκὁοση: 0119114­ Τ49 1/1114919919 1199149119 _ Τ119$$41ΟΠἰ1‹ἰι 1115111919 191αίαἔ Ια Οχρκαε _ Νίοοεἰει. 1963. Βα1Καη $τμε1ίς$. 1975).

ΕΕΕΡΕΒ (1ἱορ1τιει1‹1) Βἰτ _ Η/ααα θκεεκ κιεείε Οκεεκ _ Εοηαοιι. Οηρίίο απο 911111­ ΜΠΟΚΟΤΑΣ (Ρίζος) _ Έτσι χάθηκε ό Ἄρης _ Άθὴνα. Κἐδροῷ 1916­ (Ἀπὸαιιε, 1950. (Ἀναμνὴσεις του 'Αγγλου πρὲσβεως διαπιστευμένοι) παρα αὐτὐπτη μἀβῖυϋαλτὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση. απο Μαρτιο 1943 μέχρι Μάρτιο 1946).

ΕΕΟΝ (Οεοτρο Β.) _ Τ1ιε Οκεεκ δοσἰαϋετ Μονευπεαί ααα Με Είτε: Η/ααα Ψακ.ΜΠΝΚΜΑΝ ((7. Α) _ Ααιεκἰςαα Αἰιἰ το Οκεασε; α Καρρα οκ Μια Ρίκα: Τεν: ςνεατε

_ Νεκν Υοτ1‹. Ρταοἐοτ. 1958.Πω Ιωαα 19 Ι/11191 _ Ν99' ΥΟΓ19 Ε981 Ε91”9Ρ94Π Ο941191“1Υ 1ΒΟ9199Γ1¬ Νέος Δηροκρατης _ Λευκωσία. ΑΚΕΛ. απο Άττρίλιο 1960. (Τριμηνιαῖο ὀργανοαίεττἰομτοὀ ον Οο1μιτι1›ἰα Ποίνετεἰτν Ρτεεε, 1976. της κεντρικῆς ὲπιτροπῆς του ΑΚΕΛ).

ΛΙΝΑΡΔΑΤΟΣ (Σπυροῶ _· Ἀπὸ τὸν 11999419 στή χυὐυτα 11999 τ 19671 Α Ἀθἠτ Νέας Κόααος, μηνιαίο πολιτικο θεωρητικα περιοδικο του ΚΚΕ. απο το 1949.να Παπιιςησης. 1977 και μετα (Τόμος Α Ζ· 1949 ­ 1952 _ `Αθ11ν9¬ τιΑιντΑΖοτιο¥ΛοΣ (Νιιωωος) _ ι.·ε›.›ιὴνων σοσσοματοσεις κατα την τουρ­1977. Ϊ'ὀμαςΒ? 1952 ­ 1955 _ Άθὴνα, 1978. Τάαος Γ? 1955 ­ 1961_ Άθὴνα, 1979).ΜΑΟΜΙΕΕΑΝ (Ηατο1ι1) _ Ταε Βἰαει ο/ 14/αρ, 1939 ­ 1945 _ Εοηαοη. Μαοηαἰ1­

Ιειη, 1967.ΜΑΘΙΟΠΟΥΛΟΣ (Βάσος) _ Η ἐλληυικη αντίσταση, 1941 ­ 1944, καί οι καααμα­

χοι» δπως καταξιώνεται από τα ἐπιοημα γερμανικα αρχεία _ Άθἠνιι.Παπαζὴσης, 1976.

ΜΑΚΑΕ (Μαριηουι) _ Πα νἰ11α¿τε αααίαίἰεα. Κέσί: ιἰί απ Ιαετίτιαεακ ραχεαα. Ττα­αιιἰτ αιι τμτο. _ Ρατίε. Ρ1οη, 1963.

ΜΑΚΟΑΚΙΤΙΒ (Ο.) νἰοο ει‹1τι1ἰτει1 _ «Α Βττατορίο Αηεανείε ο1ι1ιο Εειειεττι Μεοἰίοτ­ταηοατι από απο Β1αο1‹ Θεα». Παἰεειἰ δτατεα Νανα! Ιαειίτιαε Ρκοσεεαίαἔε,νοΙ. 99, σο 843. Μαν 1973. (Νεινα1 Ιὶονἰενν Ιεειιε).

ΜοΝΕΙΙ.1. (119ἰ11ίατη Ηειτὀγ) _ Οκεερε: Αταεκἰεαα Αἰα” ία ασιίοιι, 1947 ­ 1956 _Νονν Υοτκ. Τννοητὶεατ Οειιτιιτν Ριιηο, 1957.

ΜοΝΕΙ1.Ι. (1Ν.Η.) _ Τἢε Μειαατοκρλοεἰε α/Οκεεεε εἰασε Η/οκ1α1 Η/ατ 11 _ Ορίσα­ρο, Πμἰνοτεἰίν οί Ορἰοαρο Ρτετεε. 1978.

ΜΕΓΑΛΙΔΗΣ (Δημητρης) _ Λεύκωμα του αγώνα: ΕΑΜ ­ ΕΛΑΣ, 1941 ­ 1945.Σχέδια, λιθονραφιῖες, ζυλοχραφιιτς _ `Αθὴνα. 1964. (Ὁλοκληρο το ἔργοἀποτελεῖται ἀπὸ εἰκονογραφικα ντοκουμέντα. Δίγλωσσο: ἑλληνικὰ ­γαλλικα. Τὸ ὑλικὸ αυξὴθηκε σημαντικὰ σχετικα μὲ τὴν πρώτη ἔκδοσητου 1946).

κοκρατίαν». Γνώσεις (Άθὴνα). 1958.

ΡΑΝΤΑΖΟΡΟΠΕΟΞ (Νἰι:ο1οε 1.) _ «ξῖοιητηιιηἰτν Εαννε ααα (ξμείοιηε οί” ννοετετοΜαοοαοηὶα μηεἱοτ Οίιοιηατι Πμἰο». Βα11‹αα Ξτακἰἱεε (ΤΗοεεα1οηί1‹ί). νοἱ. Ζ.

_ . Πο ι. ι96ι.ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (Θεοφὐλακτος) _ Ἀνατομια της ἐπαιιαστάσεως _

Άθὴνα. 1952. (Άντικομμουνιστικὴ παρουσίαση. πρὼην κομμοονιστουκαί μέλλοντος ὐπουργοῦ της ἐπταετἰας).

ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (Γεώργιος) _ Ἡ άπελεοθέρωαίς τῆς Ἑλλάδος _ Άθηνα. Ἑλ­ληνικὴ Ἑκὀοτικὴ Ἑταιρεία. 1948. 3η ἔκδοση.

ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ (Γεώργιος) _ Πολιπκα Θέματα _ Ἀθηνα. Ἀετὸς καί κατοπινΠ. Δημητρακος. 1941 ­ 1956. 4 τὸμοι. (Δημοσιεύματα καί λόγοι τουΠαπανδρέου. ἀπὸ το 1914 ὥς τὸ 1956).

ΡΑΡΑΝΠΚΕΟΠ (Οιτοτἑο) _ Της Τλιἰκα 11/αι· _ Αίμοηε. 1948. (Άιυορα τὴν πε­ρίοδο 1944 ¬ 1947).

ΠΑΡΑΣΧΟΣ (Κώστας) _ Ἡ Κατοχή. Φωτοηραςρικα τεκμήρια, 1941 ­ 1944 _“Αθηνα. Ἑρμῆς. 1974.

ΠΑΤΑΤΖΗΣ (Σωτήρης) _ Ἰωάννης Σο‹ριανόπουλος. Ένας ἐπαιιαστάτης χωρίςἐπανάσταση _ Άθηνα. 1961.

ΠΥΡΟΜΑΓΛΟΥ (Κομνηνος) _ Ὁ Γεώργιος Καρτάλης καί ιἐ ἐποχή του, 1934 ­

1957. Α” τόμος: 1934 ¬ 1944 _ Άθὴνα. 1965.Θ 4 `ΠΥΡΟΜΑΓΛΟΥ (Κομνηνος) _ Ὁ ὅούρείος ίᾶτπος: η ἐθνικἠ καί πολιτική κριοις

328 329

κατὰ τήν Κατοχή _ Άθὴνα, 1958. (Ἀπὸ τὸν ὑπαρχηγὸ του ΕΔΕΣ). σθηκε στὰ ὲλληνικα μὲ τίτλο: Ἡ Ἑλλάδα σὲ ἐπαναστατικἠ περιοδο. Σα­ΡΑΛΛΗΣ (Γεώργιος Ι.) _ Ὁ Ἰωάννης Δ. Ράλλης ὀμιλεἴἐκ του τάφου _ Ἀθηνα, .αάντα χρόνια ανωνες _ Άθὴνα, Καλβος, 1974.

1947. (Άπολογἰα του τελευταίου κατοχικου πρωθυπουργου που ἐζἐ­ ΒΤΑἩΠΑΝΟ8 (1.3.) _ «Τ1ιε Οτει­ι1‹ Νιιτίοιτα1 Ι.ί1›σι·ατἰοιτ Ρτοιιτ (ΕΑΜ): Α βτυὸνδωσε ὁ γιὸς του, καραμανλικὸς πρωθυπουργὸς της Ἑλλάδος τὸ 1980). ἰιι Ιισεἰετιιιιοε, Οτςιιιιἰτατἰοιι από Αιἰηιίιιίείταιἰοτι», .ἰοιιτιιαἰ ο/ Μοάετιι

ΚΙΟΗΤΕΚ (Ηεἰτιτ) _ θτἰεολιειιἰαιιά τινιεσὶιειτ Ιἰενοίατἰοπ ιιιιιἰ Κοκιεττενοἰαιἰοα, Η15ἴ91'.ν› ΧΧΙ)/(Ιλ ΜΗ911 1952­1956 ­ 19­#6 _ Ρτιιιι1‹1`ιιτι, Ειιτορἐἰἰεωιε νοτ1αεεαιιετα1τ, 1973. (Προλο­ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ (Λευτἑῦηἔ Σ­) _· Ἀπὸ τα Δηαακραϊια υτἠ /Ιαοκρατια _ Άθηνα,γος Κομνηνου Πυρομἀγλουλ Ἑλληνικὴ μετάφραση: 1936 . 1946) Δύο Κάλβος, 1975. (Τὸ Ηοονοτ Ιιιετἰτιιτἱοιι οτι Ψειτ, Κσνο1ιιτίοιι ααα Ροιιοο,ἐπαναστάσεις καί άντεπαναστάσεις στὴν Ἑλλάδα _ Ἀθηνα, Ἑςαντας, 89191919· 0911191999 ΗΠΑ› 9191111991 πρὸἑ μελἐῃι τὴ σὉλλΟ711 ἑΥ7Ρἀ·2 τὀμοι, 1975. (Διδακτορικὴ διατριβὴ ποὺ παρουσιάστηκε στὸ Ηεἰι1ο1­ φων του Σταυριανου ποὺ ἀφορουν 1111' Ἑλλάδα του 19414949)­Βθῖἔ τὸ 1971)· ΒΤΙΚΕΙΝΘ (Ραυ1) _ Τιιι·1‹ἰ51ι Ι/ἰἰἰαςε _ Εοιιιίοιι, 91(οἰι1οτι1”ο1ὀ απο Ν1οο1εοιι, 1965.

1ἰΙνΚΙΝ (Μει1οο1ιι·ι 1).) _ Ατεα 1)σνε1οριπειι1/οι· Νατἰοιιαἰ θτοινιλι: τὶιε Τατλαελι ΒΤΟΒΚ8 (ΚΟΜΙ9) 811 0119919119”­1 _ Ι­999911» ΝΜἹΟΙΒΟΠ 8119 9112189113 1949›Ρ,­α­εαθῃἰ _. Ν", ΥΟΓΚ, Ρταεεθι­3 1965· νέα ἔκδοση. (Άπομνημονευματα. Πρὡτη ἔκδοση τὸ 1937. Ὁ Στὀρς

ὑπηρςε Ἄγγλος διοικητης της Κυπρου απο τὸ 1926 ὥς τὸ 1932).Ρωσιο (Ἡ) σήμερα _ Ἀθηνα, “Εκδόσεις «Νὰ ὑπηρετουμε τὸ λαο», 1978. (Βλ. .

ιδίως τὸ τελευταῖο μέρος, σσ. 431 . 5589 «Ἡ πολῃικὴ της Σοβιετικης ` ΒΠΕΖΒΕΒΟΕΚ (ΟΕ.) _ Α λοιιἔ Βοιν ο/ Οαιιάίεε: Μεαιοἰτε αιιιἰ Πἰατἰεε, 1934­Ἑνιυσης στὴν Ἑλλάδα καί την Τουρκία››). 1954 _ Τοΐοῃἰοι Μ991111Π9Π› 1969­

ΡΟΥΣΟΣ (Πέτρος) _ Ἡ μεγάλη τετράεῃηι; άναμνησῃκἀ σημωώματα ῃἀ τήν ΒΨΕΕΤ­ΕΒΟΟΤΤ (Βἰο1‹1ιειιη) _ (ΐτεεοε: α Ροἰἰιἰοαἰ αιιιἰ Εοοιιοικἰο δατνεν, 1939­Ἑθνικἠ Ἀντιοταση καί τὸ ρόλο του ΚΚΕ _ 1Βουκουρἐστι], Πολιτικὲς 1953 _ Εοῃὸοη, Οιιίοιά Πιιἰνετεἰτν Ρτεεε (1ἰονα1Ιιιετἰιιιιε οῖ Ιιιιετιιατἰο­καί Λογοτεχνικἐς Ἑκδοσεις, 1966. 991 ΑΠ99­8)= 1954·

ΡΟΥΣΟΣ (Πἑφος) _ Ἡ μενάλη πενταετὼ, Ι940 _ Ι945' τόμος 20ς ___ ·Αθὴνα7 ΤΕΡΛΕΞΗΣ (Πανταζῆς) _ Διπλωματιιι καί πολιτική του Κυπριακοιἱ ΆνατομιαΣύγχρονη Έποχη, 1978. ένος λάθους _ Άθηνα, “Εκδοσεις Ραππα, 1971.

ΒΟΠΒΒΕΑΠ (1. ­ 1) _ Οεαννω τ·οιηρ1ὲιε_ι¬_ ωηιε 111 οι ιοιῃο Ιν _ Ριῃις, Οιι11ίῃιατι1 ΤΕνΕΤΟζἶ1.Π (Ροτ1ι1) _ Τιιτίτἰνο' αει εοεναἰἰτι νε 1‹οοιιιιιἰ.ιι/ααἰἰνετίετ, 1910­1966­ Ρ1ἐ:ίιιε1ο, 1964. _ Αο1‹ατιι, 1967. 1«Οἱ σοσιαλιστικές καί κομμουνιστικἐς δραστηριότη­

$ΑΙ.ΙΗ (ΗιιΙἰ1 Ιοταηἰυι) _ Ονρταε: Αα Αιιαἰνεἰε ο/ Ονρτἰοι ΡοΖἰιἰοα| Πἰεοοπἰ _ τες στὴν Τουρκία, 1910­1966››].Βι·οο1‹1νιι, Ν.Υ„ Τῃσο. Θεος 80%, 1968. Νέα ἔκδοση σομπληρωμὲνη: ΤΗΟΜΑΒ (Ι.ενν1ε ν.), ΡΚΥΕ (1ἱ1ο1·ιατο1 Ν.) _ Τλιε Πιιιτεά δταιεε αιια' Τατλεν ακα 1­Ονρταε. Τλιει Ιιιιραοτ ο/Πἰνετεε Νατίοιιαίἰειτι οιι α Σιαιε, Πιιἰνετεἰτγ (Α1α­ ταιι _ Οοοτυτἰὀχςο (Μαεε), Ηατνατά Ποίνετείτν Ρτοεε, 1952.Βοοια), Τ110 Πιιἰνοτεἰτν οί Α1α1›αιι·ια Ρτοεε, 1978. ΤΟΚΕΚ (Μετἰιι) _ δοἰάα νει .ναἑαα νιιταααιιίατ. Τιιτίτἰνεαελτἰ ἰλτἰ νοιιαῖ ἰλιιἰἰιιἰ σκια­

ΞΑΝΒΕΚ (Οτα1) _ Βαίλσαιι ἕείἰαιιιεἰοτι νε Τατλἰνε. 1945 ­ 1965 _ Αηκατα, Αιι1‹ιι­ αιιιιιιι αιιατοιιιἰεἰ _ Αρκετα, Α1‹ἰε, 1971. [‹‹“Αγ‹υνιστὲς της ἀριστεραςτα ϋιτἰνοτεἰιεεἱ Βἰνιιεολ Βἰ1ςίΙοι· Ρα1‹ϋ1τοεἰ Υανιιματι, 1969. [‹‹Βαλκανικὲς και της δεξιᾶς. “Ανατομία τῶν κυκλων τῶν δυο ὲπαναστατικῶν τασεωνἐξελίξεις καί Τουρκία, 1945­1965››]. της Τουρκίας»].

$ΑΝΠΕΚ$ (ἰτννἰιι Τ.) _ 1ἔαἰιιὑοιν ἰκ τλιε Ιἕοολτ: Ιλιε Ρεορἰε ο/ Κατα! Οτεεοτ _ ΤΟΚΙΝ (Ι.Η.) _ Τιῖι·1‹ἰ)ιτ'αε εαιιανι _ Αιικατα, 1ετατἰετ11‹ Μϋτ1ϋτ1ϋὲϋ, 1946. [«'ΗΟαιιτοτίἀεο (Μαεα), Ηατνατσ Πιιἰνοτεἰιγ Ρτοεε, 1962. βιομηχανία στην Τουρκία»1.

ΣΑΡΑΦΗΣ (Στέφανος) στρατηγὸς _ Ὁ ΕΛΑΣ _ Άθἠνα, Τὰ Νέα Βιβλία, 1946. ΤΚΠΜΑΝ (Ηαττγ 8.) _ Μέοιοίτοε, 1945­1952 _ Ρατἰε, ΡΙου, 1955­1956, 4 τὀ­(Ἀγγλικὴ συντετμημἐνη ἔκδοση: ΰτεελ Κεεἰεταιιοε· .4ι·κιν.· τλιε διοηι ο/ μοι.

”!ἶΖΑδ _ Εοιιὀοτι, Βἰτο1ι Βοο1‹ε, 1951. Γερμανικη ἔκδοση: Ια άειι Βετ­ ΤΣΑΤΣΟΣ (Θεμιστοκλης Δ.) _ Αίπαραμοναἰ της Άπελευθερώσεως, 1944. _ Ειἰἕειι νοιι Ηεἰἰαε _ 'Ανατολικὸ Βερολίνο, 1964). σανωνη, σημειώσεις καἰ αποσπάσματα απο τὸ ανέκδοτο ἠμερολόνιο του

$ΑΥΙΙ..ΟΑΝ (Αο1ιιι1) _ Τιιι°1σἰνε'άε .ιοί λιατελσειἰετ, 1871 ­ 1972 _ Ιειαιι1›ιιΙ, Ηατο­ Παναγιώτη Κανελλόπουλου _ Άθηνα, Ίκαρος, 1973.Ιιοτ Υονιιι1ειι·ι, 2η ἔκδοση, 1972 [«Τα αριστερα κινηματα στην Τουρκία, ΤΣΑΤΣΟΥ (Ἱωἀννα) _ Φύλλα κατολης _ “Αθἠναι 1965­ (Γαλλικὴ μετἀφβασηἕ1871 ­ 1972››]. ΤΒΑΤΒΟΒ, Ισειιιτισ _ θτὲοε, 1941­1944: ηοατιιαἰ άς 1' Οοοαραιἰοιι _

ΒΤΑἩΖΒΙΑΝΟΒ (1.5.) _ (ἴτεεοε: Αιιιετἰοαιι Πἰίειιιαια αιιιί Ορροττααἰτν _ (ἔ1τἰοιι­ Νοιιο1τἑτο1 (βιιἱεεε), Εα Βαοοιτιτἰὲτο, 1967. Ἀγγλικη μεταφραση: Τλιεεο, Ηοιιτν Κοεηοτν, 1952. (Καλύπτει τα χρονια 1940 ­ 1949). Μεταφρα­ Ξινστάλε Γἰοτσε 1·?άρει _ Νιιε1ινί11ο, ναυ‹31ετοἰ1ι Πιιἰνοτεἰιν Ρτεεε, 1969).

330 331

τἢεἰλ Ιπτε1·1ω2ἰο11ι::| Σεττἰπἔ _ Ι.ο11ὰο11, Ημιο11111εο11. 1948. (ἙλληνικὴΠροσωπικὸ ἡμερολὀγιο, 1941­1944. της συζύγου του ἀργὀτερα προὲ­ μετάφραση: Τὸ μῆ/10 της ἐγῃδοςς Ἀθὴναη °Εξἀντας9 1976911011 1179 Δημοκραῖίαἐ Κωνσταντἰνου Τσἀωου καὶ 48149119 του 110111· ννοορΗοσεε (‹:.Μ.) _ ιιεωιγ 111111ε11 οοῃωοιε ω1111111ε 1511111 11611511"­± 111

111 9911709 Σεφέρη· 1942», 111111” εωαιεδ (Τ11ε55ωο1111‹1›, 12ο), 1911.ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ (Γεώργιος Κ.) _ Άπομνημουεὐματα _ Ἀθὴνα, 1959. (Τοῦ ΚΝΟΟΒΗΟΗΒΕ (Ο.Μ.) _ Πε δπαἔἔἰε/ο× ίῖτεεσε. Ι94Ι­1949 _ 1.ο11σο1ι. Ηε1ι1 ­πρὼην κοιτοχικου πρωθυπουργου). Βθνἱε/Μαοθῃςϋοῃ. Ι976'ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ (Εμμανουήλ Ι·) _” Δἰπλωμαῃκἀ παρασκήνια· Ι9`””Ι944 _ Ἀθιλ ΧΟΥΤΑΣ (Στυλιονὸς Θ.) _ Ἡ έθυικη ἀντιστασις των Ἑλλήνων, 7941­1945 _

να­ 3ΑΘτὸ§› 1949­ (9Ανα1­11919912 πΡωθ9π99ΡΥΟυ)· Άθἠνοι, 1961. (Ἀπὸ ηγἐτη της μὴ κομμουνιστικης 'Αντιστασε‹ος).ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ (Ἑμμανουὴλ Ι.) _ Ἐλληνικές εὶνωμαλιὲς στή Μέση Ἀνατολὴ _ ΧΡΗΣ­ΠΔΗΣ (Χρι) χρόνἰα κατοχής, Ι94γ_γ9“_ Μαρτυρὼς ήμερολοιγγω 0Ἄθὴνα. Ἀετὸς, 1954. (Άλλο τμημα ὀιναμνἠσεων του πρωθυπουργου Άθἠναη 19·ῃ_της ὲξὸριστηἔ ἑλληνικηἔ κυβερνἠσεωα ἀπὸ τὸ 1941 ὥἔ τὸ Ι94” ΧΥΠΙ8 (8τι:ρ11ο11 Ο.) _ ΰτεεοε από Με Οτεα1Ρο1νετε, Ι944 ­ Ι947. Ριεἰμαε 1ο ΜεΤΣΟΥΔΕΡΟΣ (Ἑμμανουὴλ Ι.) _ Γνωμες καἰΛόγ01 _· 'Αθήναι Άυτὸἑι 1946­ (Τὰ Ττιωπαπ Ποριτἰπε _ Τ11εεεει1οι111‹ἰ, Ιοετἰιυτο Γοτ Βει11‹ε11 Βτμσἰεε. 1963.κείμενα τῶν λόγων ποὺ ἐἕεφὡνησε 9 Τσουδερὸο ἀπὸ 19 Ἰουλίου 1942 ΧΥρ1ε ςε1θρ1ιεΠ ο.) _ 111111 1945 011515 ονο 111€ 1111111811 8111111» 11111111" 5111111”99 119 4 Δεκεμβρίου 1944)· (Τ1ιω811ο111ι11›. ι­οι. 1. 1960.

ΤΣΟΥΔΕΡΟΣ (Ἰωάννης Ε) _ Οί Υεωῃἱκοἰ συυὥ­αφ'σ#0ἰ ἐν τῷ πλαισιῳ της έλ” ΧΥΠΙ8 (81. Ο.) _ ‹‹Τ11ε δεοτετ Αηὲἰο­$ονἰετ Αἐτεεηπεοτ οο 1116 Βε111‹ει11ε οί ΟοτοὶσετΜνικης κοινωνικής ῶαρθρώσεως _ Άθἡνίμ Έστω· 1960· 9. 1944», .Ιοιπιπεἰ ο/Οε1ι1°τα|Ειι1·ορεα1ι Αγἴαἰτε, Χν. Οοτοοετ 1955.

ΤΠΝΟΑΥ (ΜΒΜ) _ ΤΙ2(|(ἰ)'ε|αθ 30! ΩΜΜΖΩΪ· 29084925 _ ΑῃΙ‹8Γ·3¬ Βἰἰἔἰ ΥΗΥΙΠΘΛ1 ΧΥΠΙΒ (Βτ. Ο.) _ «Οτσεοε απο τ11ε Υεμτε Ποο1ειτειιἰο11››. Τἢε Αιπετἰσωπ δἰανἰσ ακα'1967­ ΜΤ91 ἀρωτεῦὰ Ρεύματα στὴν Τουρκία­ 1908­192514 Εαε:Ε1ποραυ1 Κενἰειν, νο1.ΧΧ, 11ο. 1.Ρε1›τι.1ετγ 1961. (Ἡ ἐπιστημονι­ΤΠΒΗΑΝ (Μϋτοτεπ) _ Τορταλ πηο1·1πιι νε !‹ὀιι ἰ‹α||‹υι›1ιιιει _ Ιειει1115μ1. 1964. κὴ αὐῖὴ ἐπγθεὼρηση ὀνομἀζεται σήμερα ὀγανἰσ ῃθνγερι και ἐκδιδεῖαγ[«Χωρονομικὴ μεταρρύθμιση καἰ πρόοδος τῶν χωριῶν››]. στὸ 8ωγῃΒ τῶν ΗΠΑ)­

ΠΠιι:ἰο Ξιοτἰοο 110118 Μετἰμε Μἰ1ἰτετσ. εά. _ Ζ.α Μιπἰπα Ιιαἰἰακα κεἰἰα εεροκιἰα ΧΥΠΙ5 (ΒΕ Ο­) «­Ι­με Π88Κ Μό Η” Οτωτἰοῃ οἶ [με Οοῃιῃωειοῃ οῃῃνθεῇἔἄἕπεττα Μοπαἰαἰε. Ι/οἱ. ΧΙ/Ἱ _2:Ατ1ἰνἰ£ἀ ιἰορο Ζ'ατ1π1ε1ἰ:ἰο.Αννεπίνκειπἰ ϋοῃ ωῃοθτῃἰῃε σκορ Ργοῃιἱθτ Ιῃοἰςιθῃἱε 119461» Βῃῃαγῃ ὀγῃἄἰἔδἰκ Εἕεο _ Ιὶοοκι. 1957.

(ΤΙ1οεε111ο11ι1‹1). νο1. 4. οο. 1, 1963.νΑΙ.1 (Ροτετιο Α.) _ Τἰιε Ταησἰεἰι §'£1·αἰ1ε απιἰ ΝΑ ΤΟ _ 8ιειηΓοι·‹1 (Οεμἰΐοτιπὶει). ΧΥΠΙ8 (Μ Ο.) «ΤΜ ΤΠΠΉΗΠ Βοαῇῃθ ἰῃ Ραΐερεοῇνθςγ Βαῃαγῃ διγπαἰεδ­ (ΤΜ558­Βτειιπίοτὀ Πηἰνετεἰτγ _ Ηοονετ Ιρετὶτμτἰοο. 1972.

1οῃ11ς1)_ νο1. 8. 11ο. Ζ, 1967.νΕΙ.ΙΚΟν (8τεί1111) _ «Βιιτ Ισ πιομνεοπεητ οιιντἰετ ετ εοοἰωἰειε εη Τι1τομἰ‹­:,ερ1ὸε Ιε ΧΥΒΙ8 ($1_ Ο.) _ Οιγπιιε: Ορη/7162 ιυπἰ Οοπσἰἰίωἰοπ, Ι954­1958 _ (]ο1μτο1›ιιε.τὲνο1ι.1τἰοο _ἰει111ε­αιτοιιε εἰς: 1908». ΕἸιιαε: ὑαἰἰαυιἰααεε (ὅοίιε). τιο 1. ΟΜΟ Βωω Πῃἰν€Γ5¿τΥ ΡΓΕΒ8 1967.Ι964· ΧΥΠΙ3 (81. Ο.) _ (ζιγπιιε: Κεἰπωακτ Κεριιὑἰἰσ ­ Τρι: Ηεἐμε. Μομιοτι. 1974.νΠΚΑΜΟνΙΟ (δνετοπιτ) 1111118 ΤΕΜΡΟ _ Ηυιν ακα Η/Ιηι Με Ρεορ|ε'ε Ζ.ἰὀε%α1ἰο11 ΥΕΚΑΒΙΜΟ5 (81ὲρ1πρηε) _ «Βιμ Ιεε οτὶεἰιιεε ὀυ ιρομνεοπερι σε Γετιρὲε νεττε ερ.$':1·ω8ἔ!ε ο/ θινεοε πιει ινἰὐι Πόσα: _ Εορὀοιπ. 1950. (Ἑκδοθηκε στὰ Αῃ8[οῃ€„­ Εγωγεε ¿)αΖ|(α„γ(Ι“ἕ5 (εοῃεγ ΧΙΠ3 13 1971γερμανικὸι στὸ Βελιγράδι τὸ 1950 μὲ τίτλο: Πὀετ αἰε Ι/ο!Ι‹ετενο!ιιτίο11 ιη ΖΟΡΜΠΑ/(ΑΣ (Σταῦρος) Σημαἀχ τσυλαου.. σε/γωὅς ἀπό τήν ίστορία ἴουγγργζαΟ1·ἰεσιε1ι!απ‹ἰ καὶ μὲρος αὐτοῦ στὰ σερβοκροὰτικοι σὲ μιὰ σειρὰ αρθρων σπάστω' γρ! 74936 __ 1Βουκ0υρἑσΉ]9 Πολιτικές καὶ Λογοτεχνικέςτης ἑφημερίδαἶ του Βελιγραδίου Βοϊὺα ἀπὸ 2958 μέχρι Ι_9_Ι949)· Ὁ Ἑκδὀοεις, 1966. (Ἱστορία του Ριζοσπἀστη, ὡς ἐπιοὴμου ὀργσνου τουΤὲμπο ἦταν ἀπεστοιλμὲνος του Τίτο στοὺς Έλληνες κομμουνιστἐς ὀιν­ ΚΚΕ)νταρτες.

ΨΕΒΕΚ (ΕΟ.) _ Τἢε Εναεἰυε Νει‹1π1|. Οεππαιηι, Βηιειἰιι ακό Με Ωαεει ο/α Τιπ­|‹1ε!ι Αἰἰἰαπεε ίπ Με δεεοπεἰ Η/οτἰεἰ 14/αι· _ ()ο1μι111›ἰε (Μἰεεοιπἰ).Ποἰνετεἰτγ οἴ Μἰεεοιιτἰ Ρτεεε. 1979.

91/ΕΙΒΒΑΝΠ (Ε.) _ Τιιτἰαεἰι Γοτεἰἔπ Ροἰἰσγ, Ι943­|9#5 _ Ρτὶροοτοῃ, ΡτἰοοετοοΠοἰνετεἰτγ Ρτοεε, 1973.

ἘΝὉΟΠΗΟΠΒΕ (ΟΜ.) _ Αρρἰε ο/Βἰεσοπἱ: α 19ιι1·ι·ε·_ιι υ/Κεεεπτ Οιεεἰσ Ροϋτίσε 111

332 333

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ: ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ, 1960­1973

ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ (Ἀνδρέας) _ Ἡ 21η Ἀπριλιου καἰ πως άπἐτυχε _ Άθηνα, Ἐλευ­θερη Σκὲιμις, 1977.

ΠΟΠΙ) (Ο.Η.) _ Ροἰίιἰσε απα ςονεκκιιιεπτ ίπ Τιικκεν _ Βοι·1‹σ1ογ, Πιιἰνοτεἰίγ οί Οα­Ιἰίοτηἰει Ρτοεε, 1969.ΑΒΑΒΑΝ _ ΠΝΑΤ ‹Ν9Γ1ΉἰΠ) 299 οοῃωϋυτοΐε _­ Τῃίίίἶ­Μ "/οἴλςῃδ Ϊ” ΕΜ”01769 ΠΚΑΚΑΚ18 (ΑΙΘΧ.) _ Σοσο! Οονεκπιπεπτ ίπ θκεεσε _ Αί1τοιιε, Πιιἰνετεἰτν οί Α­1960­1975. Α Ξοοἰο­Εσοιιυκιίο Ηεαρρκοἰααἰ _ Γοἰὀεη, Ε. Ι. ΒΠΙΙ, 1976. Η­ττῃττ Ι958_ΑΓΕΧΑΝΠΚΙΒ (Α1οΧἰε) _ Τλιε Οτεεκ Μἰποτἰιν ίπ Τακκεν, Ι9Ι8­19.76.14” αερεοι ΕΟΕἩΤ (Βίηθῃτ) _ Οτττῃῃἱλ δω" _ Ιεταῃωλ 1966. [«·Η Άρτστερὰ του Κἑν­ο/” Οκεοο ­ Τακκἰείι Ιἰεἰοιἰοιιε _ Εοηὀοη, Πιιἰνετεἰτν οί Ι.οιις1οιι, 1978, τρου„]τ

Ρ11. Π. ὀἰεεοττειτἰοη, ηιἰιιιεο.ΑΝΠΚΕΑΠΙ8 (ΚΩ.) _ Τλιε Μοεἰεκι Μἰποκἰτν ο/ Η/εειεκπ Τίικοοε

ΕΟΕἩΤ (Βίϋοητ) _ Βα εἰιϊ:επ ιἰεὲἰριπείἰιἰίι _ Αρκετα, 1968 [«Αυτη η ταξη πρέπειΤίιθεειλονἰ· να ιιιιλαξαη.1‹ἰ, Ιιιετἰιιιτε ίοτ Βε11‹ιιη 8ιιιι1ίεε, 1956. Ἑλληνικὴ ἔκδοση: Ἡμουσουλπα­ ΕΟΕνΙΤ (Βί11οιιτ) _ Αιαιιϊκκ νε ιἰεννιιπειίίκ _ Ατικειτιι, 1971. ί«°Ο Άτατουρκ καινικη μειονοτης της Δυτικης Θρακης _ Θεσσαλονίκη, Ἑταιρεία Μακε­ ὁ ἐπανασταττσμὸτἠτ

δονικῶν Σπουδῶν ΙΜΧΑ, 1956.` (ΑΠ1.1.Ε (Ο1ιειτ1εε ὀε) _ Μέιποίτεε οί' εεροἰκ, τοιιπο Ι _ Ρειτἰε, Ρ1οτι, 1970.ΑΥΒΕΜΙΚ (Τα1ᾶτ) _ 1/ε Ταίαι Ανιἰειιτίι· κοπιιαανοκ _Ιε1ιιιι1›υ1, 1966 [‹‹Καἰ ὀ Τα­ ΟΕΝΦ (8ϋΙτΥῃτ8ῃ) _ Βττ­αἑτῃ ττττττττἰττγτἰ Τϋτλὺτ­ ηΜ.ΜΪΤ, Κοῃγτιἔετῃἰα _ Ι.λαατ “Αϋντεμἰρ μιλαει››].

ΒΕΓΛΕΡΗΣ (Φαίδων Θ.) βλ. νΕθ1..Ε1ὶΙ8 (Ρίιὁάοη ΤΗ.)ειιιηί›ιι1, Πει· Υαγιιι1ετι, 1978. [«Ἡ Τουρκία μὲ τὸ μαχαίρι στην πλατη.(ΣΙΑ­ΜΙΤ [Μἰ11ἰ 18τἰ1τυατοι Τοε1‹ἰ1ἔιτἰ: “Εθνικη “Υπηρεσία Πληροφοριών,ΒΣΑΝΤΑ8 (Δημητρης) _ Ἀνδρέας Παπανδρέου. Ἐπιφάνεια καί πραγματικότητα η τουρκικη ΚΥΠ], ”Αντιανταρτικο››]._ Άθηνα, 1978.

ΟΕΝΕΥΟΙΧ (Μευτἰοο) _ Σα Οκἑσε αε Οοκακιαπίἰκ οκ Ια ίἰέιποοκαιιε ιἰηἴῖοἰίε? _ΒΟΚΑΝ (Βεηἰοο) _ Τιῖκκίνε νε .ιοενοίἰειπ εοκππἰοκι _ Ιεται·11:ιι1, Οϋη Υαγιιμειτι, ρατἰττ ΡΙΩΠ9 1972· (Εκδόθηκε τὴν ἴδια ἐποχὴ στὰ ἑλληνικὰ, στὴν Άθἠ.1968 [‹‹Η Τουρκία και τα προβληματα του σοσιαλισμου»|.. να, ἀπὸ τὸν ὲκδοτικὸ οἶκο Σιδέρη μὲ πρόλογο του ΚωνσταντίνουΟΑΝΠΙΕΙΒ (Ψτεν Ο.) _ Τίιε Εοοποπιν ο/Οκεεοε, Ι9­Η­1966. Ετη"οι·ι.τ/οι· Ξιαὺἰίἰτν Τσἀτσου κατ τίτλο: Ἡ Ἑλλάς του Καραμανλή ἦ ή ὅημοκρττττιτ ὅυσχτ.ακα Πενείοριπεπι _ Νονν Υοι·1‹, Ρταεἔετ, 1968.

ΟΑ1ἱΕΥ(.Ιιιιιο Ρ.Ο.) απο ΟΑ1ὶ1·3Υ(Αιτι1τονι Ο.) _ Τλε Η/ερ ο/Μαεἰαινι θίθθλί Ρϋἰἶτ ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ (Γεώργιος) _ «Αμιιίηει ΤΜ Ε8τει1›1ἰε1ιιτιε1ιτ››, Βενιιε αίε Κεοίιεκοίιεειἰοι· _ Νονν Υοτκ, Οο1ιιιτι1›ἱο Πηἰνετεἰιγ Ρτοεε, 1968.

παο)­

.νοοίοίερ _ Ἑπιθεώρησις Κοινωνικών Ἐρευνων (Ἀθηνα), 'Ιανουαριος ­ΟΙΕΕΟΨ (Ηει1ῦ1‹) _ Τιικκἰνε οκοποκιἰεἰ _ Ιετειτι1›ι11. 1965. [«Ἡ οικονομία τῆς Ἱοὐντος 197Ι_Τουρκίας››].ΟΓΕΜΕΝΤ (Ο1ἰνἰοτ) _ Πἰιιίοςποε ανα· Ζε ραικἰακσλιε Αιίιἐπαςοκοε _ Ρειτἰε, ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ (Γεῶργτος) Ἡ κρἡῃς της καταναλωττκης κοτνωνἀτς ἈθὴνατΡειγατὀ, 1969.

ΓΕΩΡΓΑΛΑΣ (Γεὼργιος) _ Ἡ ιΰεολογια της Ἐπαναστάσεως _ Ἀθηνα, 1971.

1971.ΟΓΟΟΟ (Κἰοηατὀ), ΥΑΝΝΟΡΟΠΣΟ8 (Οεοτεε) οοε. _ Οκεεοε απαει· Μἰίίτακν ΓΕΩΡΓΑΑΑΣ (Γεώργιος) _ Τὁ ἑλληνικὸ πρόβλημα καί ή λὐσις του _ Ἀθηνα,Ιἔπίε _ Εοηὀοη, Βεοκοτ ορο ννατυιιτς, 1972. (Συλλογικὸ ἔργο). 1975­ ί

ΟΟΕΠἘΟΠΜΑΚΙΒ (οθοῖἔθ) “_ Πω Μοφὴοωἔλί 0/ Οἴθθἄ Ι"ὀ“5„)| _ Αὼθωι θ11ὶ1Τ1.1 (Ϊειτιοτ) _ Γὥν νεακε ο/ Τιικκίκλι Ροἰἰιἰσαί Πενείορικεπι, Ι9Ι9­ Ι969 _ Ι­Οοηίοτ οί Εοοιιοιιτἰο Κεεοατοη, 1963.ε1±ιυυιι1, Ρει1‹ϋ1τε1στ Μειτυεειει, 1969.ΓΑΡΟΥΦΑΛΙΑΣ (Πέτρος) 7­ Ὁ Άσπιΰα καί ή πολίῃκἠ κρἀῃλ του Ἱουλῶυ Ι965 ΟΪΪΚΒΕΙ. (Μιιετείει) _ «Βατι Ττακγιϊὀα υυρϋηκϋ εὶιιτιιττι», Μίίἰηνει (Ιετεηίσιμ), ἀπὸ_ “Αθηνα, 1977.19­10 ῶς ΖΖ­1Ο­1977, 4 αρθρα. [‹‹°Η σημερινη κατασταση στη ΔυτικὴΔΑΦΝΗΣ (Γρηγόριος) _ Σοφοκλής Ἐλευθεριου Βενιζέλος, Ι894­1964 _ Ἀθη­ ' Θρἀκητἠτ

να, Ίκαρος, 1970.(3ϋΚΥΑΥ (Τατικ) _ Βἰκ ἰκιίιἰιιι· ναηςιίαπινοι· _ Ιειαιτ1:›ιι1, Οοιτι Υενιτισνί, 19711)ΕΜΙ(ἕΗΕΙ.(Αρὀτἑ), ΠΕΜΙΟΗΕΙ. (Ρτιιηοἰιιο) _ Σκε είίοιατιικεε ιπέαίἰιεκπιπέενιιιοε [«Μια ἐξουσία δικαι';εται››]. Ἀπὸ τον συνταγματάρχη που ἦταν διοικῃ._ Ρειτἰε, Ρτοεεεε ιιιιἰνοτεἰτειἰτοε σε Ρτοηοο, 1973.

της της Υεεειαὀα, της Νησου τῶν Σκύλων στην Προποντίδα, ὅπου έγι­ΔΕΝΔΡΙΝΟΣ (Ἀνδρέας) _ Ἑλληνικὴ πρόκλησις _ Άθηνα, “Ελευθερη Σκέψις, νε η δίκη της ἐκπτωτης κυβερνησεως ἀπὸ 14­10­1960 ἐὸς τίς 15­9­3η ἔκδοση, 1978. (Πρόλογος Δημητρη Κιτσίκη).

334

1961.ΗΑΚΡΠΤΓΠ (Καπιιιταη Βοκἰτ) _ Σα Τιικηαίε ιἰαπε Ζ' ίιπροεεε _ Ροτίε, Εοἰτἰουε

335

Αριρτοροε, 1974. (Ἑλληνικὴ ιιξἰτόιφραση: Καμουριἶιν Μπεκιρ ΧΑ9­τιοΥΤΛοΥ _ Ἡ Τουρκω σὲ αωέεοὀο _ Ἄθὴνιι, οροσημο. 1976). °'"®" ""ἶ"'"“ "_ "ε"®"Ρ® "ΙΜ Θ “'18” 0" ® · "Μ 8·

ΗΙΤΠἱΙδ (Ἡιεοὀοτε) _ Τππἰε Ε/]ἑ>ε2ε ο_/Εσοποτκἰε Α85‹οσἰα:ἰυπ ινἰΙ|ι Με δοκπποκ 23ἦ4 ενω 1976' Ππῃθο'Μ____|ζθ___ Με σαδε Φ, ΟΓ Νθνν ΥΟΓΚ ΡΗ _972_ ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Νικος) _ Οίἀθλιότητες της πολιτικῆς γιὰ την ἀνασυγκρότηση. Ὁ μυ­

ΗΟΙ.1)ΕΝ (υενὶὀ) _ (ῖτεεεε ινἰτἔιοιῖι 2ο!ιιΜπε. Τἰτε Μα&€κἕῖΜοαστκ Οιεεἰω _ θος των Ἐωων _ Αθηνα° 1958' Ρωσικη μεταφραση: Μυ"0ρϊ0νεαε”_Εοῃὀοῃ Ι__ΡΡ____οΟ__ 1972 πνἰι ωὐσἰαἢ _ Μοε1‹νιι, 3οοο1‹εἰΖ. 1960. (Κριτικὴ τῆς πολιτικῆς τῶν

ΗουκΜου2Ιοε (ειειιω _ Νο οωιιωη­ σωιω· Ω Β:08ω)››.¬,¬ οχ κωἔ ΡΜ 0; Δημωίων Έργων του Καραμανλῷ·ΙΜ Ηεἰἰαῃεε Εοῃὀοῃ ν/θ____8ΠἶΒΙὀ ____ὀ Ν___οΙ8ο___Ρ 1972_ ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Νῖκος) _ «Ὁ πακτωλὸς τῶν ἔργων της ΒΡΕ», Ἑλληνικὴ ἈριστερἀΠεκςὶ (Αωη _ :.ωωε× αινω ιι, ριορωιωτω) _ ιεωῃιωι, Αῃι Υᾶνιῃιω. (|ἶθ11ν®®)· ἀριθ· 23· Ι®®ν'®9 1965·1969 ___Οἱ ῆγἑτες ___λα__ε_ __ε_________ζ___ ΚΟ(;Α$ (Βιιὸι) _ Ατατιϊησ' τε” Ι2 Ματιιι. Απιἰιιτ _ Ιετειη1›ιι1, Οερι­Μαν, 1977, 4

ι24εεΗκε (οωιι1ω)­ Με τω­Με" αν” ρω” 1952 996: _ινιε5ι)8(ιθῃ. οι τόμοι· [Μπὁ τὸν.ηΑτατ°ὐρκ 99 τὴ 1211 Μαρτίου 119711· Άναμνἠ­το Ηειττεεεοινἰπ. 1965. σειῷἠ”

ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ (Παναγιώτης) _ Ἱστορικἀ ὀοκιμια _ Α ' : Πως ἐφθάσαμε Κ ΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ (Σαββας) _ Ο φθβος της ικταωριας' Τωσερὅς “ἀε­στην 27η Ἀπρὐιῶυ Ι967 _ Β? 794€) ­ Ζ94'4. Ἐθνικἠ )4ντ:ρταση _ ξεἶς _ Ἀθἠνα: Ι966'.Αθήνα 1975 ΛΑΔΑΣ (Ιωαννης) _ /Ιογοι _ Αθηνα, 1970.

ΚΑΚΡΑΤ (ΚΗ.) _ «Πε Μιιιιωιι ωω Ρωιιεω ιῃ Τωιων. ι96ο _ ιειω. Α εοοιο­ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ (ΒΑ) _ Ντ°'°°°μέ"α της ἐλληνἰκης #α°°"9ς _ ἈθὴναιΟυ|τιπεΙ Ατιεϋιεὶε οί ει Κενο1υτ1ορ» Απηειἰεαῃ Ηἰετοτἱσω Ιἰενέειι· (1Ν'ε1­ 1977' (Ὁ Γεώργιος Β; ὁ Ε' Βενιζὲλοα ὁ Ἱωἀννηἐ Μεταξας καί οί Ράλ­ερἰρἕιοῃ). Οειοϋετ 1970. ληδες ἦῖαν μασὁνοὺ”

Κ1Ι.1 (Βιιιιει) _ 1969 ­ 7975 ιἰϋκεπιἰιπἰε Ουπ!ταΗ)·εΙ Ηαἰιἴς Ρατιἰεἰκιἰε εεΖἰ;τκε|ε›· _ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ (Β'Α') _ Στά αὅυτα της ἐλληνικης Ιαασονἀχς _ Άθὴνα°Ιετεη1›υ1. Βοὲῃἰςἰ ϋρἰνοτεἰτεεἰ Υ”εγπ11ειτι. 1976. |«`Εζελίξεις μέσα στὸ 1977'Ρε πλ_κ___ν__ςὸ Λ___..κ. Κ. στ. .οδο 1960 19,/Όι ΕΑΝΠΑΠ (Ιεοοϋ Μ.) _ .ἴιὐικεοκ ε Ι964 Ι.ετ£ε›· το Ιποπα από Οτεεἰτ Δοὺὑνιπἕ 0/πο μ ι ο ομμ η ρι „ .

ΚΠ.1 ($υρε) _ Τιπἰεἰεἢ Ε”υπετΙ2πΙἰοπα! Πειιεἰορριεππ αποἰ.4εεε›π!›ζι· Πεὑαιεε οκ Με ΜΒ Η/ῇπθ ΗΜ" _ Ιω­Π88ΙθΙῃ° ΤΜ Ηὼκω ΠΠΙνθ„πΥ° 1979° (]θτυ82_Οοκειἰιωίσπε 0/1924 από 796! _ 1ειερ`οιι1, Ηορετι Οο11εεε.1ἰεεεετρ1ι ΙΕΠΙ Ραρθΐε ΟΠ Ρθεοθ Ρ!­οωθΠΙ8)°Οθῃτθἶ 1971 ΕΑΝΠΑΠ (Ιεοορ Μ.) _ ‹‹Τ1πε Νειιἰορει1 $ε1νατἰορ Ρειττγ ιη Τυτ1‹εγ››, Αεἰακ ακιἰ Α­

ΚΙΤΒΙΚΙΒ (ῦἰπιἰιτὶ) _ ‹‹Ι.ο Ρειτ1επιοηι οι 105 ιτεπεἴοτπιειἰοτιε εοοἰειἰεε ὸε 12 Οτὲορ. Χηω” δἰπὀἰεδ' νοΙ' ΠΠΣ 1976'_ὶιιειμι' ευ οοιιρ ε1' Ειετ Πι11ὶτε1τε ‹:1ε 1967». Ηἰειοἰτε ευσἰαἰε ¬ δοσία| Ηἰεω­ ΕΑΝΠΑΠ (Μοὼ Μ') _ Παἀἰωἰ Ροἰἰἰἰω ἰῃ Μοαεηι Τ“„(θ) _ Ι“θωεῃ° ΕΔ' ΒΠΠ°

‹Ο__2___8)_ __0ν___Ή_____ 1 970_ 1974. Τουρκικὴ μετάφραση: Τ'αι·|‹ἰ;›ε'κἰε ααιπ α|‹ιπι1αι·. 1960 εοππιει εο­

κπεικιε (υωιιιω _ «ενοιιιιωῃ οιε ιι ειπε ροιιιειμιι ἔωοιμω» ρρ. 218 _ 238 οιεῃι Μἰ νε ἦϋωαἰ §”εΪ®ἰ·""θΖ°' _” Ι8*°"'°"Ι· _Τ"1Ιἦ8" Κ'"^ἶ°ν1· 1978· [‹°Ἀ°δοσἰαἰ δττατηῖσαιἱοπ ακα' Βενεἰορτπεκτ ίπ Με Μεαἰιετταιιεακ Βαεἰκ κΡα_Ζ6ῖ_ἶἶματα Μην Τουρκία Κοινωνικες και πολῃικες διαμάχες με­Εὰ(Μ.Β. Κἰτειγ εὀ.) _ Τ1ιε Ηεειιι: ­ Ρετὶε, Μουιορ. 1973. Το »

κιτεικιε (ι1ιωιω› _ «τικ Νωιοωιεειῃ οιιικ Ρωιωι οτεωι ιιεἔιιῃε ιιω πε Ιω ΕΕΟΟ (ΚΜ) Κ) _ Ρ°Ζ'"" 1" Μ°°ἰ"" ῶεεσε ““ 8®°"[®Γ®ι (ΟαΜ®""8)· 81819091ρεοι οτι ἰτε Ροτεἰἔρ Κε1ειἰοΠε››. Ιἰενιιε αε Ιἔεσἢεπὶιεε εοεἰαἰεε _ Ἑπι­ ΠΠΙνεΓ8ΙἙΥ Ρτβ88° 1969'

ΜΑΛΤΕΖΟΥ (Σοφια) _ Ποιος πιστευει τον Άντρεα; _ Ἀθἠνα, Ἑρμεἰαη, 1977.θεώρησα; Κοινωνικῶν Ἑρευνῶν (Άθἠντι). Ἱανουύριοη ­ 'Ιούνιος 1971.ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰπιἰττἰ) _ ‹‹Νειἰορε1 ­ $οοἰε11επι ἰπ Οτεεοε» _ Ρερετ τεεὸ ει Πιο 1711ι ΜΑΚΟΕΑΠ (ΜΜΟ) _ Ζ'α 6,268 αω ωἰοηεἰα _ Ρ8Π8° Ι­'8Π_οΠτ° Ι967° (Τὸ βιβλίο

Ατιριιε1 Οορνετιτἰοτι ο1)ι1πε Ιτιιετκεπἰοπαἰ δταιίἰεε Αεεοσἰαιἰοκ (ΙΒΑ), Το­ αυτο βγηκε στις 15 Νοεμβρίου 1967):Ο______________ Ρὼ________ 25 29 1976 _________Ο ΜΑ1ἰΟΕΑΠ(Μειτο) _ Ζε οοιιρ εἰ Αιἢεπεε _ Ρετιε, Βυὼετ ­ Ο1ιειειε1, 1974. (Ἀπὸ

“ ” ' ` ' ιι 9 3κιτεικιε (υωιω «ωι οιωι ιι 18 Τωῳιιε.ὲιιι‹­±εε ιιει Εωιε­υῃιε, ωω ευ ωῃιιιι 21 Ἀπρι _®® 1967 9999 25_Ν®°μβρί®® 1 7 )·. . . . . ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ (Σπυρος Β.) _ Αναμνησεις, Ι972­Ζ97# _ Αθήνα, 1979.ἰετεὀ1ο¬ετε1σε›› _ ίἔοπιπιιιτιὶοετἰοτι ρτεεεηιεε ειιι εγπιροειιιρι οτρεπιεε ρετ

Ιε Οεκιτε ‹ἰ'Ειιιιἰεε ει εἰε Βοσωτιεκταιἰοπ εππορέεκπεε είε· 1' Πκἰνεκεἰτέ ‹1'ε ΜΟΚΙΝΝΟΝ (οαπὶὼβῃ) _ Τιωζε] αηα 098802: εγω” υηιη) _ ΝΟΜ _ ΝθννΜυππέα! ετ 16 Οριστε ιἰ' Ειαιἰε είε: Πεἰαιίοπε Μτετηαπἰοῃαἰεε ιἰε Ια Ροκ­ Υ0τ1‹, νιιτιιειἔε Ρτεεε, 1968. Ἀμερικανικὸς λίβελλος κατὰ του Μακα­

ρίου. Δείχνει γιατἰ οἱ 'Ηνωμένες Πολιτεῖες ἐπιθυμουσοιν τὴν ἐλληνο­

336 337

Ι

τουρκικὴ ένωση. “Αρχίζει μὲ τὴν ὲξὴς φραση: «Τὸ δοκίμιο αὐτὸ ὀιπευ­ ΡΑΡΑΝΠΚΕΟΠ (Αηἀτοιιε Ο.) _ Βεηιοτνασν αι Οιιηρσἰιιι: ιλιε (ῖνεεκ Ρνοιιι _θύνεται σὲ οσους ἀγαπουν τὸν δυτικο τροπο ζωῆς». ι (ἱατὸοιι Οίτν (Νονν Υοτκ), Πουοἱοὸιιν, 197Ο. (Ἀναμνὴσεις).

ΜΕΥΝΑΠΠ (Ιοειιι) _ λαο /οτεεε ροἰἰιἰηαεε εκ Οτἐοε _ ΜοιιττὀαΙ, Ειιιοεε σε ΠΙΠΙΝΕΛΗΣ (Παν.) _ Ἡ ἐλληνστουρκικη φιλια καἰ ή ἑλληνικη μειονότης Κων­8οἱειιι:ε ρο1ίτἰσυο, 1965. (Ανοο Ισ οοιτοουτε σε Ρ. Μοι·ΙορουΙοε οι Ο. Νο­ λ

σταντινουπόλεως _ Ἀθὴνα, Κὲντρον Κωνσταντινοοπολιτῶν, 1961.Κατσε). Ἑλληνικὴ μεταφραση: ΜΕΥΝΩ, Ζαν _ Οί πολιτικές δυνάμεις 1 Ρἰαηιιἰιις ἰιι Τατκαν _ Αοκαια, Οτια Ποὲυ ϋιιἰνοτεἰτοεἰ, 1967 (οσἰτεο υγ 1ΙΙ‹ίιτ αηὀστην Ἑλλάδα _ Άθὴνα, 1966. Ϊηαιιο).

ΜΕΥΝΑΠΠ (.1οα11) _ Καρρονι σαι· Γαὀοἰἱτἰοιι είε ία ιἰέηιοοναιἰε εκ θνἑοε, Ι5]αἰ!Ιει Πρακτικὰ Συμβουλιου του Στέμματος, Ι η καί 2η Σεπτεμβριου 1965 _ Άθὴνα, Γε¬1965­21 ανια 1967 _ Μοηιτ6ιι1, Ειιιοεε σε 8ο1ειιοε ροιιιίαοο. Οοιούτο νίκη Διεύθυνσις Τύπου και Πληροφοοιῶν. 1965.1967. ι Ρνοοἰαηιαιἰοη (Τλε) ο/Αρκἰἰ 21, Ι9ό7 _ Αὼοιιε, 1967. 4 σελίδες.

ΜΙΒΟ (Ρταοοοἰσ Ο.) «Σα Οτὲοο: Ια ρτὁοαιἰτὲ ιἰαιιε Ι* ἰοοοι·τὶιυἀο››, Αιιαηιεε ει Ρνένἰ­ 0 ΡΑΛΛΗΣ (ΓεὼΡ710€ Ι­) _ Ἡ αλἠθεια νιἀ τοὺς Ἑλληνες πολιτικούς _ Άθὴνα,εἰοη (8.Ε.Π.Ε.Ι.8., Ριιτἰε), ιιονοτιιοτο 1966. (Προκειται για τὴν καλύτερη Ἑρμείας. 1971.αναλυση τὴς ὲλληνικὴς ὲπικαιροτητας που δημοσιεύθηκε τὴν παραμο­ ΒΟΟ8 (Ι.οε1ἰε Ι..)1τ., ΚΟΟ8 (Νοι·ιι1οιι Ρ.) _ Μαιιαςενε ο/Μοιἰενιιἰεαιἰοη: Οηςαιιι­νὴ τοῦ πραξικοπὴματος τὴς 21ης “Απριλιοο). Ζαιἰοιισ αηα Εἰἰιεε ιη Τιινκεν, 1950­Ι9ό9 _ Οαηιοτἰὀςο (Μαεε). Ηατ­

ΜΟΠΖΕΕΙΒ (Νἰοοε Ρ.) _ Μοιἰετιι θνοεοε: Ραςειο ο/ Ππα'ει·ιἰενε|οριιιειιι _ 1.οιι­ νατα Πιτἰνοτεἰιν Ρτοεε, 1972.ὸοιι. ΜειοητἰΠαιι, 1978. (Συλλογὴ μελετών). Ἑλληνικὴ μεταφραση: Ἑλ­ Ξ ΚΟΠΒΞΕΑΒ ($τορΙιοιι) _ Τλιε Πεαιη ο/ α Πειηοσνααν. (ῖνεεος αιιιἰ ιλισ Αιηετἰσαηλάδα. Όψεις υπανάπτυζης _ Άθὴνα, Ἑξαντας, 1979. | Οοιιοσἰειιοε _ Νονν Υοτκ, Οτονο Ρτοεε, 1967.

ΜΠΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ (Παῦλος) _ Άνατομια της ἑλληνικης πολιτικῆς. Γένεση καί λ ΘΕΝΟΕΒ (Μιιταῖῖοτ) _ Τιινκἰνοὶἰε αιιιώαἰ ναρι νε εἰνασα! ιἰανναιιιηἰαι· _ Ιειαιιοιθ.παρακμή του ὲλληνικου πολυκομματισμου _ Ἀθὴνα. Παπαζὴσης. Μαν Υαγιι·ιΙσι·ι, 1974. [‹‹Ἡ ταξικὴ δομὴ στὴν Τουρκία και ὴ πολιτικὴ1977. ι συμπεριφορὰ››].

ΝΑΠ1 (Ναόἰτ) _ 2? Μανιειαη Ι2 Μανι'α _ Ιειαο1›ιιΙ, Βἰιταιι. 1972. [‹‹'Απὸ τις 27 ΒΕΝΥΑΡΙΣΙ (Οτιαοτ) _ ‹‹ΚοιιτΙἰΙοηοιι 1‹ὀν1ϋΙι­:τ››, Μἰἰἰἰνει (ΙειειιτοιιΙ), απο ΖΖ­9 έως 1­Μαΐου [Ι96Ο] ὥς τις Ι2 Μαρτίου [1971]››]. 10­1977, ΙΟ αρθρα. [‹‹'Αστικοποιημἐνοι ὀιγρὀτες››]. Πραγματεύεται τὸ

ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ ­ ΠΑΛΑΜΑΣ (Χ.) ­_ Διπλωματικὁ τριπτυχο _ Άθὴνα, Οἱ κοινωνικὸ πρόβλημα της μαζικης μετακινὴσεως του αγροτικού πληθυ­Ἑκδὀσεις τῶν Φίλων, 1978. λ σμου προς τα τουρκικα ἀστικα κέντρα.

Ο.Ο.Π.Ε. _ Εταιἰεε έεοηοιηἰηαεε α'ε Ι' Ο.Ο.Β.Ε: Οιἐσε _ Ρειτἰε. (Ἑτὴσιο). 8ΕΥΗΑΝ (Βϋωθΐ) _ Οϋἴἔθιἰθκἰ αιἰαηι _ Ιετοοουἱ. 1966. [‹‹”Ο ανθρωπος στα

Ο.Ο.Ι).Ε. _ Ειααεσ έοοιισηιἰηαεο ασ Ι' Ο.Ο.Π.Ε: Τανααἰε _ Ριιτἰε. (Ἑτὴσιο) 5 παρασκὴνιοω' Ἀναμνἠσεις°Οηςιαιιἰταιἰοιι από Ραηοιιοκσ ο)° ιλε Οεηιιαἰ Οονετιιηιειιι ο] Τανκεν _ Αρκετα 8ΟΥ8ΑΕ (Μϋῃπῃ) ­Πχ­αΖθ0νθ„””θ„[ἰ” Τπηςσ _ ΑΠΏΠ8' ΑΠΜΓ2 ϋῃἰνθΐεἰ­

Ο 9 ιοεἰ Βαειιηονἰ 1967.1965,Κ 1”τΙτΜ ” Β τ1ΓΙι ΙΟ Ο ­ ­ . _ἶ_( εροπο Ε αῃαεῃιἔ οατ Ο Έ θοεῃτΐα ονθτῃῃιθῃτ Γ82 $ΟΥ8ΑΕ. (Ι11ιαιτιι) _ Τατκινε νε ιἰιϊνιναιἰα ηιασοπἰιικ να ιιιαεοιιΖαι·_ Ιειειιιοιιί, Ποτιιἰτατἰοιι Ιὶοεοατοο Ρτσοοτ .

ΟΖΒΠΒΠΝ (Ετςυιτ) _ Τλιε ΙἔοΖ:> ο ιλιε Μἰἰἰιατν ἰιι Κεοεκι Τιινκἰελι ΡοΖἰιιοε _ Υαγωαῃ) 1978­ [«Μασονία καἱ μασὀνοι στὴν Τουρκία καί στὸν κό­” σμο››]. 'Η αναπτυξη του αντισὴμιτισμου στὴν Τουρκία ὲκφραζεται, ὀ­

Ξῖἶιἐ1:ΞιὀἶΞ6ἕΜειεε.), Ηατναιὸ Πτιινοτειτν, Οοιιτοτ Γοι Ιητοιηετιοιιω καὶ στὴν Ἑλλἀδῳ μὲ τὸ αυζημὲνο ἐνδιαφἐρον ποὺ παρατηβεῖται

® ” για τὴ μασονία ποὺ θεωρεῖται σύμμαχος του σιωνισμου.ΠΑΝΑΠΩΤΑΚΟΣ (Κωνσταντῖνος Π°) __ Στήν πρώτη λίραιαμἠ αμύνης _ Άθἠνατ διαιε Εοοιιοιιιἰσ Ειιιειρνἰοεα _ ΙειαηοιιΙ, 1969. (ΤΙτο Εοοιιοιιιἰο ειπα 8οοἰα1 Βιυὀἰοε

1979. (Ἀναμνὴσεις του πρἐσβεως και ύφυποορνου Ἑξωτερικῶν της ΟΟΠΪ­ΒΓΒΠΟΘ Βοακυ·

ἑπταετίας Παναγιωτἀκοω· ΣΤΑΥΡΟΥ (Νικολαος Α.) _ Συμμαχικη πολιτικη καί στρατιωτικές ἐπεμβάσεις. ὉΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ (Γεὡριθοἐ) _­ Τὸ πίσΐεὐω #99: λόιλωι συνεντεύἔελῶ δΰλώ­ πολιτικός ρόλος των Ἑλλήνων στρατιωτικῶν _ Ἀθὴνα, Παπαζήσης,

σεις, μηνύματα καί ἐνκὐκλιοι _ Ἀθηνα, Γενικὴ Διεύθυνση Τύπου, 1979.1968 και μετα. Οἱ τόμοι ἐκδίδονταν τακτικὰ ἀπὸ τὸν “Απρίλιο του ΒΤΕΚΝ (Ι.αιιι·ειιοο) _ Τλε Η/τσιιἕ Ηοικε _ Νονν Υοτκ, Νονν Υοτκ Τἰιηοε Ριιο1ἰ­1968­ εὴἰιιε Ηοουεο. 1978. (Ἀπὸ τὸν διευθυντὴ τῆς Ψαεὴἱοςιοη Ροει, ὁ ρο­

ΡΑΡΑΝΠΚΕΟΠ (Αοὀτοειε Ο.) ­Α διταιεςν/οι θκεεκ Εσοιιοηιἰσ Πενοίορηιειιι _ λος τῶν Άμερικανῶν στη “Ελλαδα στὴν διαρκεια της ὲπταετίας).Αιησηε, Οοιιιετ οί Εοοηοηιἰο Βεεοατοὴ, 1962.

338 ' 339

Δ Π8 Οοαετεεο. Ηοιιεο. Οοππηἰττεο οιι Ροτεἰεη 1ὶε1ατἰοαε _ ΰνεεσε, δραἰπ ακεἰ Πιο

ΒΠΕΖΒΕΚΟΕΚ (Ο'Ι“') _ «θϊεεω Πῃἀθτ ὼθ ΟΟΙΟΠΒΙΜ Ρωθιἔ” Α/Ϊαἱϊδ (Νθνν δ'οιιτιεΜ ΝΑ ΤΟ δτνατερν. Ηεοτἰπἔε Βοΐοτο τ1·1ε Ηουεο Βμὶσοοτηιηἰττοο ου

ΥΟΓὉ* 'Μῃηω­Υ 1970 Ειιτορο, Ιυ1γ 12 ­ Βορτοπιϋοτ 15, 1971, 9Ζτιό Οοτιετοεε, Ιετ εεεεἰομ.ΤΑΝΙΠ ωωηῃ) _ «Τθρἶὸθισ ἀοῃ αὀαω" ΜΙΠΒΉ ‹Ιετ2ΠΒω)° άπο ἶ7_Η ἕως 10­ Π8 Οοηςτοεε. Ηομεο. Οοιτιπιἱττοε οιπ Ροτοἰεη Ιἱωατἰοηε. Οοκττοἰἰἰπἔ Με Πακιαἔε:

Πῖωῃ' ἶιειρα αρθρων' [Πεσσερις ανδρεα στην Κορυφη" ΠΣ Ροἰἰσν Ορτἰοπε /ον Ονεεεε. Α Κεροπ ο|α δἸαιἰ_ν Μἰεεἰοκ το θνεεοε,ΤΟΚΕΚ (Μετιη) _ Ιεκτετ Ρα;αρΖα 10 ριἰ, Ι954­1964 _ Αηκετα ­ Ιετειτι1›μ1, 1966­ ]α„“αη7 18 το 21, Ι974, Ραηαωπ [Ο Η. Κω 267. 93τὸ Οοῃἕκω, 2Πὀ

1969, 4 τόμοι. [‹‹10 χρονια μὲ τὸν Ἰσμἐτ πασα, 1954­1964››]. 'Απὁ τὸν εθεεἰοῃ 1974

γαἴιπρὸ Ἐου” Π8 (ῖοηἔτεεε. Ηοιιεε. Οοιηιηἰττοο οα Ροτοὶἔη 1ὶο1οτἰοι1ε.ΡοΖἰ£ἰοαΖακ‹ἰ .9:›·α2ερἰσ ΙΜ­ΤΟΚΕΚ (Μετιη) _ 5ο!ιἰα νε εαςιἰα νανιιαακἰαν. Τπνλινεαελι ιΙ‹ι ροκἰα ιΙπιΙα! οντα­ Ρἰἰεαἱίοω Ο/·Ηω„εΡ0„ἰῃ8 τη Θ­θεος. Μακάι 7 ­ Αρνί! 18, Ι972 _ Ψε­

τπιπιπ απαἰοπιἰεἰ _ Αηκοτα, Α1‹ἰε, 1971. [«'Αγωνιστἑς τῆς αριστερας 8Ι_ΙἰΠ8ωῃ ΠΟ 1972.

κἰιἱ τῆς δεξἔας' ­Ανατομία τῶν κύκλων τῶν δύο ἐπαναστατικῶν τάσεων ΠΒ Οοηετοεε. Ηουεε. Οοιτιτηὶττοο οη Ροτοἰςη Κεαιτἰοαε. Κοροττ. Τἰιε Πεςἰεἰυπ το

της :ΓοΡρκιας»ἶ° Ι­Ιοπιεροντ ἰπ Ονεεσε. Πεοειηοοι· 31, 1972. _ Ψαεηἰαἕτοη, ΒΟ. 1972.

Τουρκοελληνικη (Η)~ φιλια _ Αγκυρα° Υπουργειον Τυπ0Ὁ° Ραδωφωνιας και νΑΕΙ (Ροτοιιο Α.) _ Βτἰιἰεε Ασνοεε Ητε Βοεροταα· Με Γονείς” Ροἰἰον ο/ Τατἰτερ _Τ0υρισμἶ›υ° 1960' Βει1τἰπιοτο, .ιοηηε Ηορκἰηε Ρτεεε, 1971.

ΤΣΑΚΩΝΑΣ (Δημἶῃριοἕ Ιῖρ) _ Προβλἴματα ελληνικοτητυς: κοινωνιυλοῃα και νΕΟΙ..ΕΚΙ8 (Ρηἑὀοη ΤΗ.) _ «Μι (ὶτἐοε: τηοὀοττιε: Ιοε ἰιιετἰτμτἰοιπε ρο1ἰτἰαμοε›› ρρ.

φἰλοσοφια ­[ου νεου ἑλληνισμου _ Αθἠνα° 1970' 1085­1090, ὸαμε Επονσἰοραεαἰα Ππἰνενεαἰἰε _ Ρατἰε, νο1. 7, 1970.

ΤΣΑΚΩΝ^ἶ (ἦημηΈ1"®5ἶρ·) Τ Εῶαλωλἔ ως ξ°" "ων ἐΜ'1"σμ°”·”κ°"ω"°λ®­ ΒΕΓΛΕΡΗΣ (Φαίδων Θ.) _ Ἱουλιανα, 1965­1966 ­ Ἀοηνα, Ἀντ. Ν. Σακκω­ῃα της πηλιῃκης και πνθυμαῃκης ζωης _ Άθἠνῳ Ι971° 2η ἔκδοσπ λας, 1966. (Συλλογὴ 5 αρθρων ποὺ δημοσιεύθηκαν στὸ Βηρα, σχετικα

ΤΣΑΚΩΝΑΡ (Δημητριος Γρ.) Ειὶπινωνικα μαθηματα κοινωνιολονιας: νεοελληνι­ μὲ Έὴν κρίση Τῆς "ης .Ιουλίου 1965)­

κ°ς π°λ'"°μ°ς κα1β1°#11Ζα"κ11 κ°”ω"° _ Άθἠνα· 1972· κνετκειι τνωωτ Ρ.) ­ τω τωωπ τωοωωη 1960­1961. Αερεωε 0χΜε:ε±αη»

ΤΣΑΚΩΝΑΣ (Δημἠτριος Γρ) _ Ἀθηνηόρας' Ὁ οἰκουμενικὸς των νέων ίδεων Ρο!ἰ£ἰοε Ψεεηἰηετοη Τ11ο Βτοοκἰιιεε Ιηετἰτμτἰοη, 1963._ Ἀθηνα, 1976. 'Αγγλικὴ ἔκδοση: Α Μα” 521" 177 007· Π" Δυἔ ΟΙ Φως εἰς την πολιτικην κριιπν ποὺ συνεκλόνισε την Ἑλλάδα: αίἐπιστολοἰ της Α.Μ.Ραινἰατοἰι Ατὶιεααἕοναε ο/” ζῖοππαπτἰπορἰε _ Βτοο1‹1ιαο, (Μαεεμ), Ηο1γ του Βασιλέως καί του Πρωθυπουωου κ­ Ε Παπανδρέου. Πλήρη τὰ

Οι­088 οΓτΙἹοἀ0Χ ΡΓε58° 1977° Πρακτικά του Συμβουλιρυ του Στέμματος της Ιης καί Ζας ΣεπτεμβριρυΤΒΟΠΟΑΕΑΒ (Οοαετεατἰηο) _ Τἢε θκεεἰτ Τνα8εα',ν._ Ηε.τπ1οηὸεννοττ1ι (Μἰ‹;1ὀ1ο­ Ι965 .Αθἠνῳ .Ιστορικαἱ Ἑκδὀσεις, 1965·

εεκ), Ρεηεμἰιι Βοοκε, 1969. Γαλλικὴ έκδοση: Ι.α Θνὲοε ιἰε Ζ' ἰηαἐρεπ­ 1 ΧΟΝΔΡΟΚΟΥΚΗΣ (Δημητρης Ν.) ὐποστρατηγος _ Ἡ αθέατη πλευρά της__ ααπε (πα ΰ0Ι0„θ|$° Ρ"ἱ8° Μθερω­0° 1970' 0 \ Τουρκίας. Ἐννιακόσιες μέρες ζωῆς στὸ ΝΑ ΤΟ Σμύρνης. (Σελιδες ἀπὸ το

ΤΠΚΚΕΒ (Α1ρω·ε1αα) _ Ι9­74 Μἰ|Ζἰνετ;·ἰΖἰ|‹ οἰανι _ Ιετειη1›ιι1, Κμωυἐ Υαγιη1ατι, ημερολόνιὁ μου) .Αθὴναε Κέδρος, 1978­

1975, 7η έκδοση (Ιη ἔκδοση τὸ 1968) [‹‹Τὸ ἐθνικιστικὸ περιστατικὸ του1944››].

ΤϋΚΚΕ$ (Α1ρ.) _ Μἰ!Ιί αοἰανὶνι. Πολα: ιςιἰτ _ Ιετειτι15υ1, Κμτ1ιιὲ Υαγιιματι, 1975.[‹‹Τὸ ἐθνικὸ δόγμα. Τα ἐννἐα φῶτα»1.

[ΤϋΚΚΕ$ (Α1ρ.)] _ Πο|‹ιι2 ι;ι|‹ πιἰἰἰἰρετρἰἰἰἰτ νοἰιι _ Αηκετο, Εηπο1 ΜατΒειοοι1ι1‹ 1

Βοαεγἰἰ, 1974. [‹‹Ὁ δρόμος του ἐθνικισμου μὲ τα ἐννἑα φῶτα»1. 1

Τϋ1ὶΚΕ5 (Α1ρ.) _ Τεπιε! ἔϋνιιαἰει· _ Ιετο.α15ιι1, Ποτεἑη ΥογιηΙοτι, 1975 [‹‹Θεμελι­ὼδεις ἀπὀψεις››]. ”

ΤϋΚΚΕ$ (Α1ρ.) _ Βις ροἰἰτἰἱταπιι: νε Κιὺτιε _ Ιετατ11›μ1, Κυτ1υὲ Υογιι11ετι, 1975.[«Ἱ­Ι ἐξωτερικὴ μας πολιτικη καὶ η Κὑπρος»].

Τανἰσἰνε ἔενρεὶσἰετἰ νε :ετὀνἰ:πι_ Αηκατε, 1973. Βογα: Κἰτειρ, Βοαοα1‹εια1ιἑιιι οιητἰ ἰ­ |

1ο 1›α1‹αη1ι1‹1ατεταει Βἰι· Κατα! τεταυηὸαη 11α:ιτ1ετ1ιηιςτιτ. [‹‹Ἡ τουρκικη ¦

πραγματικότητα καἰ ἡ τρομοκρατἰα››1. Λευκὴ Βίβλος ποὺ συνταχθηκεμὲ ἐντολὴ του πρωθυπουργου ἀπὸ μια διυπουργικη ἐπιτροπη.

341340

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Α ιο3, ιοε, 141, ι99, τοι­202, 204,

Ἀβὲρωφ, Εύαγγελος, 13, 277 208, 221, 224, 231­233, 238, 241,

9Αγαδων τάξη, 239, 241, 244, 250, 246, 280, 306, 309, 312· Μεγάλη

257­258, 264, 271 'Εθνοσυνέλευση 214, 223­224· Φι­

Αγγελόπουλος, Θεόδωρος, 64 λελεύθεροι στὴν 21· πιἐσεις Γαλ­

Άγγλία, και τα Στενἀ 34, 100, 102­ ό λου πρἑσβεως στὴν 36, 38· ταξίδι

ίμπεριαλισμός της 202­ καί Βενιζἑ­ του πρωθυπουργού τὴς Βουλγαρίας

λος 32­34, 44­ και Κύπρος 193­ στὴν (1931) 39­40­ ἐνιἰργεια σοβιε­

199, 200, 202­204, 205, 208· καὶ ὴ τικου πρἐσβεως στὴν (1934) 42· ό

ἑλληνικὴ βασιλεία 43­45, 47­48, φὸν Παπεν στὴν 89, 95­96, 138· ὁ

49­51, 83­84, 274­275· πολιτικὴ Ραφαὴλ στὴν 95­96, 120­122, 124­

ἐπιρροὴ στὴ δεκαετία του 1930 32, 125, 127, 129, 137· πρέσβης τὴς

36, 41­42, 66· καί βαλκανικὴ ένωση Γιουγκοσλαβίας στὴν 103· ἄλλοι

38, 40­42, 43· καὶ ὴ οἰκονομικὴ πρἐσβεις στὴν 138· ὁ τύπος στὴν

κρίση του 1929 45­47·καἱὴ βαλκα­ 225, 251, 267· τὸ Δημοκρατικό

νικὴ οίκονομία 54, 68­69, 70, 74­ κόμμα στὴν 249, 306­ τὸ κόμμα τὴς

77, 81· καἰ δεύτερος παγκόσμιος Δικαιοσύνης στὴν 265· ὁ στρατὁς

πόλεμος 85­87, 92, 94­95, 99, 100­ στὴν 253, 255, 260, 304· φοιτητικὲς

112, 113­114, 127­129, 136­ καὶ ό διαδηλώσεις (1944) στὴν 254

λιμός στὴν "Ελλαδα 116­118, 120­ “Αγκύρας (ἑλληνοτουρκικὲς συνθὴ­

122, 130­131, 138, 140· και ὴ ἑξό­ κες, 30­10­1930), 28, 30, 31

ριστη ἑλληνικὴ κυβέρνηση 134­ “Αγκύρας (ἀγγλοτουρκικὴ οικονομι­

135· καἰ ό ὲλληνικὸς ἑμφύλιος πό­ κὴ συμφωνία, 2­12­1936), 77

λεμος 162­163, 174, 175, 177, 235­ Άγκυρας (ὲλληνοτουρκικὴ σύμβα­

236· ως αυτοκρατορία 106, 235. ση, 10­6­1930), 25, 29, 30

`Αγγλο­γαλλο­τουρκικὴ συνθὴκη “Αγκύρας (ἑλληνοτουρκικὁ σύμφωνο

συμμαχίας (19­10­1939), 77, 88 ἐγγυὴσεως, 14­9­1933), 25­26

Ἀγγλοοθωμανικὴ σύμβαση (4­6­ “Αγκύρας (ὲλληνο­τουρκογιουγκα1878), 194 σλαβικό σύμφωνο μὴ ἐπιθέισεως καὶ

Άγγλοσοβιετικὴ συμφωνία διανομὴς φιλίας, 25­2­1953), 308

τῶν Βαλκανίων (Μόσχα, Ὁκτὼ­ Άγροκομμουνισμός (στὴν 'Ελλαδα

βριος 1944), 163, 171, 173­174, καὶ τὴν Τουρκία), 163­164, 188,

231 223, 228

Άγγλόφιλοι, βλ. φίλοι Μεγάλων Δυ­ Άγροτικὴ μεταρρύθμιση (στὴν

ναμεων Κύπρο) 188, 191­193

Ι ”Αγκνιου, Σπυρος, βλ. Αετιενν, 8ρἰτο “Αγροτικὴ μεταρρύθμιση (στὴν

Αγκυρα, έδρα του τουρκικού κρα­ Τουρκία), 211, 243­245, 249, 254,

τους 26, 92, 93, 96, 98, 100­101, 257­258, 267. 269. 272­273

343

Άγροτικη Σχολη Κωνσταντινουπό­ 'Αθηναϊκὸ Πρακτορείο Εἰδησεων,61, Άναλφαβητισμὸς (στην Τουρκία, Αυστραλία, 118 5

λεωἐ, 220 308 Κύπρο καὶ Ἑλλαδα), 19, 190 Αὐστρἰα, 45­46, 85, 103'Αγροτικη Τράπεζα Τουρκίας, βλ. Ζ1­ Αἰακειο (της Κορσικης), 80 Ἀνατολη, 20­22, 27, 223, 310 Άφρικὴ (Βόρειος), 85, 134

τειετ Βεηκεει Αίγαῖο πἐλαγος, ὡς ἑνωτικός κρίκος Ἀνατολικη Ὁμοσπονδία, βλ. Ἑλλη­ Άφρικὴ (Νότιος), 75, 128Άγροτικὸν καὶ Ἑργατικὸν Κόμμα, 18­19, 120, 304­305· ὲλληνοτουρ­ νοωρρκίκη 'Ομοσπονδία

152, 156 κικη αντιδικία γιὰ τα νησία 136, °Ανατολικὸ κόμμα, αντιδυτικιστἐς, ΒΆγροτικὸν Κόμμα Ἑλλάδος (ΑΚΕ), 231· Γερμανοί καὶ 93, 113· λιμός ἀνατολίστὲς (στὴν 'Ελλαδα καὶ την

155­159 στα νησία 115, 136· Βουλγαρία καὶ Τουρκια), 22­23, 25, 27, 54, 79­82, εαλκανια, και Ταρρκαι εε, 1ο3­1ο4­Ἄδανα­ 241 166­ 234· πετρέλαιο στὸ 313 112, 15ο, 165, 179­181, 185­185, πόλεμος ατα 85, 114, 276­ Βαλκα­`Αδοιατικ1ί. 35 Αιγυπτοα απόσχιση ἀπὸ την Ὁθω­ 207, 210, 218, 223­224, 251, 254, νίκη Ένωση 3ο, 31­32, 56, 41, 78·”Αζερμπαῖτζὰν, 221, 234 μανικη Αυτοκρατορία 48, 195, 197· 273 καὶ Γαλλία 32, 36· καὶ “Ιταλία 32,Ἀθανασιαδης­Νόβας, Θεμιστοκλης, καὶ 2ος παγκόσμιος πόλεμος 107­ Άνδρουτσόπουλος, Άδαμαντιος, 312 36, 105· καὶ Ἀγγλία 32, 68­69,

21­22, 210 108, 138­ ὲλληνικη κυβερνηση °Αν·τἀν·τ, 45 104­106, 171· καὶ Γερμανία 32, 67­Ἀθηνα, έδρα του ελληνικου κράτους στην 115­116, 133­135· ἑλληνικὸ Ἀντιαεροπορικη Σχολη Άγκυρας, 68, 70, 75, 86­87, 95, 97, 110, 136·

20­21, 24, 48­49, 52­53, 92, 97, χρυσό στην 128­129· ανεξαρτησία 253 καί Μικρα Συνεννὀηση 39· καὶ ου­104­105, 108, 111­113, 122, 150, της 202,292­ὁΜακαριος στην 207 Ἀντιαμερικανισμός, 253, 265, 268, δετερότης 78­ καὶ οί ΗΠΑ 92­93,179, 195, 197, 199­200, 202, 204, Άιδίνι, 241 295 184· καὶ ΕΣΣΔ 166, 231· καὶη δια­208, 295, 304, 308, 309, 312­Πανε­ Αἰθιοπία, 51, 58, 61 Άντιβαρ, Χαλιντὲ Ἑντίμπ, βλ. Α­ νομη τους 166­167, 171, 231πιστημιο Ἀθηνῶν 185, 277, 297, Αίθουσες του Λαου, 210 (11να1·, 11811118 123115­ Βαλκανικὲς Συνδιασκέψεις, 1930­300· Πολυτεχνείο 300· πολιτιστικη Αῖνου­Μηδείας γραμμη, 102 Άντικομμουνισμὀς, 163, 170, 178, 1933, 30­31, 35κίνηση στην 27, 134, 185, 277· ὁ Ἀκαγιἐν, “Ενὶς βλ. Ακεγεη, Ευἰε 191, 212, 261 Βαλκανικη Ένωση, βλ. Βαλκανιατύπος στην 61­ 72­ 283, 284286, ΑΚΕΛ (°Ανο1›Θωτικα Κόμμα Έργα­ Άν­ίατααη 11941­19441, 155, 159­ εαλκανικη εαναννὀηαη, 59, 78295, 297, 299­300, 302· φοιτικες ςομὲνου Λαου), κυπριακό κόμμα, 165, 170 Βαλκανικό Συμφωνο (Σύμφωνο Βαλ­ταραχὲς στην 299­301· ὁ στρατός 187­188, 190­193, 205­206, 208, Άξονας (Ὁ), 85, 89, 115­117, 118, κανικης Συνεννοησεως, Ἀθηνα, 9­στην 51­52, 64, 286, 287, 290­291, 212 βλ. καὶ Κομμουνιστικὁ Κόμμα 120, 124, 128, 136, 159, 181­182, 2­1934), 30, 32, 36, 40­43, 99301· αγγλικη πρεσβεία στην 41­ Κυπρου (ΚΚΚ) 190 Βαλκανικό Σύμφωνο ἑλληνο­τουρκο­πρέσβης τῶν ΗΠΑ στην 108, 283­ Άλβανία, 35­36, 85, 94, 110, 114 Άραβες, 207, 260, 273 γιουγκοσλαβικὸ του 1954, 201,9 Ρονκἀλλ1 σΐὴν Π9° 11 Δίεθνὴἐ Ἀλγείυνοἰ, 82 'Αρόις,Τεφηκ Ρουσδη, βλ. Ατεε,Τον­ 308· βλ. καἰ Σύμφωνο φιλίας καὶΔημοσιονομικη Ἑπιτροπη Άθη­ 'Αλεβὶ (Οἱ), 272 ῇ1( 12118111 μη ἐπιθἑσεως Γιουγκοσλαβίας, Ἑλ­νῶν 45­46­ 27ο Συνεδριο της Εἰρη­ Ἀλεςανδρεια, 59, 110, 115, 129, 134, Ἄργος, 123 λόιδος καὶ Τουρκίαςνης (1929) 30· Βαλκανῃςὴ Ένωση­ 136 'Αρμενίας (Σοβιετικη Δημοκρατία Βαλκανισμός, 31συνδιασκενιι στην 11930) 30· δι­ °Αλεςαν6ρεαα, 19ε,2ο1,ρλ.καιΧα­ της), 233 εαν, 257πλωματικες συνομιλίες τοῦ 1931 ταυ Άρμενιοι, 217, 220 Βανατο, 12338­39· 9 Πιπινἐληἑ ἐπ1σΤ12ἑφε1 Τὸ Ἀλέξανδρος Α'(τσαρος της Ρωσίας), ”Αρνταχαν, 194, 232­233, 238 Βαντερμπιλντ, Ἑπιτροπη, βλ. νευ­1935 στην 59­60· ὁ Γεωργιος Β' τὸ 180 “Ασία, 22, 194 ‹1ετ11ἰ1τ, Ηετοία 8.1935 στην 63­64· Τουρκοι ηγέτες Άλιακμων ποταμός, ὡς ἀμυντικη Άσπίδα, 286­287 Βαρβαρεσος, Κυριακός, 46, 73­74,στην 93­94, 308, 312· λιμὸς στην γραμμη (1941), 114 Ἀτατουρκ, Μουσταφᾶ Κεμάλ, βλ. 128­129115­116, 117, 121­123, 125­126, 'Αλληλεγγυισμός (συνεργασία τῶν Αιετϋ1·1‹,Μυετεἴει Κε111ε1Ι Βαρβαρόσσα (ἐπιχείρηση), 90­91132, 140, 277­ ἀρχιεπίσκοπος Άθη­ ταξεων), 82, 153, 227, βλ. καὶ λαϊκι­ °Ατλαντ1κη Συμμαχία, 201 Βάρβογλης, 287νῶν (1942) 121· κ911129Ὁν1σμὐΩ σμὐς Άττλη, Κλημεντ, βλ. Ατι1εε, Ο1ε111ε11τ Βαρκιζας συμφωνία (12­2­1945),στην 151, 155, 160, 173­176­ η Δε­ Άμερικανόφιλοι, βλ. φίλοι Μεγαλων °'Α­ίσεσον, Ντην, βλ. Ασησεοη, Πεερ 176­178ςια στην 163, 170· ὁ Σοὐλτζμπἐργ­ Δυναμεων Άϋμπαρ, Μεχμετ Ἀλί, βλ. Ανοετ, Βαρλἰκ βεργκισί, βλ. νει1·111‹ νετςἰείκερ στην 181, 183 Άμερικη, βλ. Ἡνωμενες Πολιτείες Μεηίῃοι Α1ί Βαρνα, 284, 286

Αθηναγόρας, οἰκουμενικὸς πατριἀρ­ "Αμερικη (Νότιος), 70­71 Άϋντεμίρ, Ταλαόιτ, βλ. Ανόε1η11·,Τε­ Βασιλικός, Βασίλης, 293χης, 310­311, 313 Άναγἑννηση, 185 131 Βατικανό, 119­120

344 345

Βατούμ, 100, 194, 230 Βίτσι, 163 80· ἐπιρροη μεταξὺ τῶν δύο πολέ­ 1τ1α1

Βέλγιο, 1210 Βογιατζης, Άκπὀστολος, 159 μων 32, 34, 39, 51, 52, 81· οίκονο­ Γκρέιντυ, πρέσβης βλ. Οτεὀν, ΗοιιτγΒελιγράδι, 33, 41, 78, 90, 103­1011 Βολταῖρος, βλ. νο1τε1τ‹­1, Ρταιιςοἰε Α­ μικη διείσδυση 67­76, 78· ὁ Μετα­ Ρ.

Βελοολιὡιηε­ “Αααα 164­165, 112­ ιοαοι εαο και ιι 8ο­82, 82., 111­112­ Γλεςος, Μανολιις, ιοο179, 227 Βόρις Γ' της Βουλγαρίας, 36, 40, 87­ εἰσβολη στην Έλλαδα 85­114· καί Γληνός, Δημητρης, 127

Βενετοί, 53 88, 92­93 ὁ λιμός στην Ἑλλάδα 114­124­ καί Γουλιέλμος Β', της Γερμανίας, 210Βενιςελισμὸς­°Αιι­ιιβενιςελισμὸς, 19, Βόσπορος, 100 Τουρκία μετὰ τὸ 1939 136, 138, Γούντχαους, βλ. 91ἰοο‹11ιοι15ε, (ΣΜ.

32, ΔΔ, 519 53.521, 61, 130, 155, Βουδαπέστη, 96, 177 142­143, 231, 238· καί τουρκικός Γρίβας, Γεωργιος, 191, 203

184­186, βλ. καί Βενιζέλος, Έλευ­ Βουκουρέστι, 30, 155, 177 κομμουνισμός 219· καί ΕΣΣΔ 159­Θἐριος Βουλγαρία, στο 10ο αίωνα 29· καί τα 160­

Βενιςἐλος, °Ε)ιει›Θι­ηριος, προσωπικό­ βαλκανικα σχέδια συνεργασίας 31, Γερμανόφιλοι, βλ. φίλοι Μεγάλων Δτητα καί σταδιοδρομία 19, 80, 134­ 32, 35­36, 41­43, 76­ καί σχέσεις μὲ Δυνάμεων Δαρδανἐλλια, 100, 235­236ὰρχηγὸς του δυτικού κόμματος 79­ Τουρκία 38­41, 76­ καί σχέσεις με Γερμανοσοβιετικὸ σύμφωνο μη ἐπι­ Δεκατὲσσερις (Οί), 255­261καί Μεγαλη “Ιδέα 17, 19, 24· καί έλ­ Έλλαδα 39­41, 76, 92· καί η οίκο­ θέσεως (23­8­1939) 88, 159­160, Δεμερτζης, Κωνσταντῖνος, 64­65ληνοτουρκισμός 17, 19­21, 23­31, νομικὴ κρίση 46· κοιἰ 206; παγκὐ­ 230 Δημητρας, Ήλίας, 297304, 308­ και Μειιιξαα 65, 79­ στὴ σμιος πόλεμος 85­89, 92­93, 95­99, Γεωργαλας, Γεώργιος, 298, 309 Δημητριαδης, Φωκίων, 283

Συνδιάσκεψη της Είρηνης (1919) 102­ 109·1111 123· καὶ ὲλλλιναὁἔ Γ1291207199 Α7, 54 Δημοκρατικη Ένωσις, (του Παπανα­204­ στὴ Συνδιάσκεψη ­ιῇο Λωςιηιν. ἐμφύλιος 166, 234· ὁ Τσακωνας Γεωργιος Β', 44, 48­50, 55, 57, 59, στασίου), βλ. Ἀγροτικὸν καί Ἑρ­ν1ις(1922­19231 2ο1­και11λαοτη­ οταν 284 64­66. 68. 76, 83. 120. 127­129, γαακον κοαααως 521, 51, 521­ ιωιιΠοιπανασταισιρη Βραδυνη, Ἡ (εφημερίδα), 285 134. 153·154, 157, 163. 180. 182, Δημοκρατικό Άγροτικὸ Κόμμα, 157

30­31­ καί Γαλλία 38· καί Βουλγα­ Βρετανικό Συμβούλιο, 48 184, 275 Δημοκρατικό Κόμμα, βλ. Ποπιοκτατβία 39. και Άγγχια 32­33, 37, 214, Βρυξέλλες, 260 Γιαλτας συνδιασκεψη (1945), 176, Ραιιιι

235, 275· καί Ἰταλία 32­37, 44, 51­ 11111ζ111ν119› 275 29­ 179­ 193¬ 2065207 231 Δημοκρατικόν Σοσιαλιστικόν Κόμμα52­ και Παγκαλοο 19­20­ ιιαοταο­ Γιαννιοα­ Νικολαος­ 217 (1946), 152

φα οταν εεοοοια (1928) 19, 23, 4­1­ Γ Γιουγκοσλαβία (καί Σεοβίαλ καί Διιαοκοαιικοο 'Αγιον ίὲοιιαεοίοαλ 50τελικὴ ἀποχὡρηση 379 40, 55. κα, Βαλκανικη Ένωση 31, 38­43· καί Δημοκρατικός Στρατος, 178­179ταφεύγει στὸ Παρίσι (1935) 53, 55, Γαβριηλίδης, Κωνσταντῖνος, 159 βαλκανικό μέτωπο τὸ 1941 94, Διαμαντόπουλος, Κίμων, Π., 134

65­ .ααοοοιι 53,61­62,65,79, 155, Γαλλια, 250­ ααροοιι 32, 36­37, 44, 103­104, 106· καί Γαλλία 32, 36, Διγενῆς, βλ. Γρίβας, Γοὼογιοο208, 304­305, 308· βλ. καί Βενι­ 76­78, 84, 281­282· συμφέροντα 52·καί “Ιταλία 35,85·καί Γερμανία Διεθνης Δημοσιονομικη Ἑπιτροπηςελιομος­°Αναρανιςολιοαοο 45­46, 521­ Τοορκοι ααιιν 220­ Ἑλ­ 68­ 89­92­ 103­194· ο φον Νὡοοαι °Ααιιν‹:›ν του 1898, βλ. οοιοιαιοαιοα

Βενιζέλος, Σοφοκλης, 282­283, 289 ληνες στην 162· καί Βαλκανικη Έ­ στὴ 78° 151111 1111118999 σύμφωνο 105· ίιοεοοίὲτο 111τοτ11ετἰο1ιιι1ο (Ο.Ρ.Ι.)Βεντηρης, Γεωργιος, 130 νωση 38­43· καί καθεστως στην 8911 71ιΡμ1λν1Κὴ εἰσβολη 99, 101, Διεθνης Ένωση Ἑργασίας, βλ.Βέρνη, 105, 117, 127, 133 Έλλαδα 43­44· καί Κύπρος 200­ 109, 111­ καί 'Αγγλία 106­107, Πιλίοο Ι11ίοΓ11ετ1ο11ε1ε 1111 ΤτενεϋΒερολίνο, 67, 73­74, 80, 85­88, 92, 201· Χατἀυ 201· καί Ἱταλία 51·καἰ 109, 114­ καί εμφύλιος 176· καί Διεθνης Ἑρυθρὸς Σταυρός (Δ.Ε,Σ.),

99­100, 111­113, 118­119, 120, Εύρωπαϊκη Ένωση 67­ καί 2ος Μακεδονικό 166· καί “Αδέσμευτοι 117, 121­122, 127, 133, 140210, 219, 230 παγκόσμιος πόλεμος 81, 140 207 Διεθνης Τραπεςα, 271

Βοοολινοο ς°Ακαοιιμια Γ1ολεμο1›),8ο Γαλλοαγγλικη οομραοιι, 23­12­1920, Γιοογκοολαβικο οιοατιωτικο ποαςι­ Διοανιομος, 82, 149, 152, 193, 228,Βεσσαραβία, 42 198, 200­201 Κ9111111111 (27·3·1941), 105 307

Βῆμα, Τὸ (ἐφημερίδα), 283 Γαλλόφιλοι, βλ. φίλοι Μεγάλων Δυ­ Γ1(ε1<91λ11¬ Ζ111111­ βλ· 09159112­ Ζ11111 Δοβρουτσα, 109

Βιδαλης, Ὁρέστης, 295 ναμεων Γκθμλἰκ, 242 Δορύλαιο, βλ. ἙσκίσεχίρΒιέννη, 69 Γαρουφαλιας, Πέτρος, 289, 292 Γ1ςἑ1'σ11πεΡ71ς1 βλ­ 0911812918 Δορὑστολο, 29

Βιοτναα, 170 Γονοοιι, 32,58­59, 117, 1­ιο, 147­148 Γκοναἔ. 226 Δοοναβις, 109

Βικτωρία (βασίλισσα), 194 Γερμανία, συμφέροντα στην Ὁθωμα­ Γκιουρλἐρ, Φαρούκ, βλ. θϋτ1οτ, Ρετ­ Δραγούμης, Ίων, 79, 164, 184, 254Βιργινιοις καπνός, 75 νικη Αύτοκρατορία 194, 210· καί 111‹ Δύση, 20, 22, 79­80, 170, 178, 180,

Βισίνσκι, Ἀντρέι, 101 Ἑλλὰς πρίν από τὸ 1919 45, 52, Γκιουρσέλ, Τζεμαλ, βλ. (ὶϋΓ8ο1, Ως­ 184­186, 207, 217, 224, 310

346 347

Δυτικό κόμμα καί δυτικιστὲς (στὴν Ἑλληνοτουρκικη Ένωση, βλ. Ἑλλη­Ἑλλάδα και την Τουρκἰα), 19­21, νοτουρκικη 'Ομοσπονδία βλ­ Μ1111 13111111 1891911981 (ΜΒΚ) 1959)1 193= 203

23­24, 29,44, 54, 29, 150, 152, 163, 5Ει2,ηνοιοοοιοιο1 Ὁμοοπονοιο (και Ἑαιιοααιιααακὴ Τοαπαἔα Τααακίατι Ζαιαὲο Ζαυ βλ­ 19111991 19911

169, 179­181, 184­185, 224, 228, Σονομοοπονοιογ, 25­27, 30, 199, 112. 13 Βαα1α191

250, 266, 272­273, 282, 300 201­202, 205­206, 208, 304­305, Ἑοιατιιει 9 (ἐΦ1ιι1αι>1δα›. 211 ΗΔιοοοκονηοος, 18, 136, 201­202, 231 307­309, 311, 313 Ἑοιαακὸ Κὀααα Τ9αι>ι<1αε,11961). ­Ηλιου, =Η›,ιας, 13

Ἑλληνοτο1­2Ρ1ς11ςὴ πυὐσθετη συνθἠκη βλ· Τϋῇςἰγε Ιεςἰ ΡΜ­1ἰ8ἰ (Τ·Ι·Ρ·) ?Ηντεν, ”Ανθ0νυ, βλ. Εόοο, Α11111οι1ν

Ε οομμοχιοςωοηνο, 22­4­1938), 94 ΕΡΕ (Ἑθνιιαι Ριζασπαστικιι Ἑνω­ ·Ηνο3μινο °5Ε0νη (ο.Η.Ε.›, κοι κο­Ἑλληνοτουρκικη σί›μβαση”Αγκὐρας 91§)3 2835 2895 302 προς 203­2021, 207­ καἰ Τουρκία

ΕΑΜ, 126­127, 129, 155, 152­162, (10­6­1930), 25,34 Ἑοἐνι 1219991, Βλ­ ΕΓ9111 Ν1111 231­233. 244172, 124, 176 ·Ελληνοτοοοκικη οονοηκη οιιιος Ἐι>1α3Νι2ιατ1 βλ­ 1211191 18111111 ·Ηνο3μονοο Πολιοοτοο, 81, 113­114,

·Ε13οοτοι, 214­217, 220 ωνκοοο, 30­10­1930), 94 `Ει>ι<αν2ι11 Ὁιαιιανι 112­ 1211399111 01112111 116, 134­135, 252­ ιεπιοοοη 138,ΕΔΑ (Ἑνιοιἱα Δημοκρατικη Άριστε­ Ἑλληνοτουρκικὸ σύμφωνο ἑγγυη­ Ἑθκἰνο Φ2Ρ1ν119ὐν Τἔε11111λ1 βλ­Ε1'1ί1115 18218213 2022035 23223219 252,

ρα), 13, 165, 1821, 228­229, 283, σεως (Άγκυρα, 14­9­1933), 25­26, Ἑοτἰόιιτι Οο1τ1ο1 2537 2159 2839 3019 306_31ῃ.Ἑλ­286, 294 94 Έρμπακαν, Νετζμεττἰν, βλ. Ετρεικοιη, ληνες στἰς 131_132, καἰ Γιουγκο­

ΕΔΕΚ (Κυπριακό κόμμα) 187, 207 Ἑλληνοτουρκισμὸς, 13, 17, 21, 24­ Ν99111911111 σλαβἰα 213· οίκονομικὸς ρόλος 721­

ΕΔΕΣ, 162 25, 29, 31, 3ο8­309, 310 ­ Ἑοοιὡ. Ἑδαααοδααι Βλ­ 11911191» 25, 135, 140­141, 252, 299­ οπο­Ἑθνικισμός, ἐθνικιστὲς, 202­203, Ἑμβἐρ, βλ.. Ειτνοτ 13888 Εὸουωὸ στολη όπλων ἀπὸ τἰς 1Ο7­1Ο8­ καἰ

209, 212­213, 254, 260, 266, 271, ·Εν8ιοιμοοι1 περιοχη, 13, 19­20, 207, Ἑι>α1·1ι>α °Ηι1ισἐλτινοτι Βλ­ 1912111137 8 8οοτοοος πογκοομιος ποιομος295­296, 306, 311 132,. κοιι οολοτι­ 212, 224, 260, 309 Ἑαιααατ1ι>¬ 2181 2212225 114, 131­132, 14ο­141­ οτοιοοσμὸς Ἑνιαῖο Ἑκλογικὁ Μέτωπο Ἑργα­ Ἑσ11111(ἑφ1ι11εΡ1δ91)› 2851297 στὴν Μεσόγειο 21219 2363 268. ὁ

“Εθνικισμός ἱσότιμος, 148, 213­214, τῶν, “Αγροτών καἰ Προσφύγων Ἑτὲμ ὁ Κ1Ρ1ς111σ10§­ βλ­ Ε1119111 (ς:91”­ Γεὼργιοα Β· στἰς 1 321.135. καὶ ἐμ,

260 (1926), 152, 155 Μ) οοιιος οιι1ν·Ε2ι2ιο8ο 169, 171­172­Ἑθνικιστικὸ Κόμμα Δρασεως βλ, Ἑνιαῖο Μέτωπο Ἑργατῶν καἰ”Αγρο­ Ἑτἔεβ113 Μ11199λὲντ¬ βλ· 1291212119 Β117 ὁ Μακάριος ως 202. καὶ Κύπρος

Μ1Ι11γοτςἰ Ηοτοκετ Ρειτιἰεἰ (ΜΗΡ) τῶν (1928,1932,1933), 155 19111 268· καἰ τὸ δόγμα Τρουμαν 233­Ἑθνικόν Ἑνωτικὁν Κόμμα, 185 Ένωσις “Αγροτικών Κομμάτων Εὐ111Υ712λἀ'199› 287 237­ ἀντιαμερικανισμός στην5Ε‹›νοοοοοοιο2,ιομος, 150, 245, 255, ςὲκλογος ιοο 1946), 158 Εϋἑειναε Παντος, 2231 233 τοοοκιοι 252, 268­ κοι οπονοοτοοη

300, βλ. καὶ νασερισμὸς Ένωσις Βασιλοφρόνων (του Μετα­ Ευ9ὼ111ι› 1129 119λ1'11σ11κ99 λῶροἐ 20· στὴν Τουρκἰα 268. καὶ ἐπανἀσταση

Ἑκιντζἰ, Ταρἰκ Ζιγια, βλ. Εκἰηοἱ, Το­ ςα), 52 22, 49, 185, 279· ὁ ”Αθ01νασ1111δ1Ἱ9 7 στὴν Ἑλλάδα 284.285, 295, 301­ι·11‹ Ζἰγοι Ένωσις Ἑλληνων Νέων Ἀξιωματι­ Νὁβαἐ Κ111 ἡ 217223 210' Ένωση καἰΚο1ροιμοινλῇς 278, 281­282 καὶ

ΕΛΑΣ, 162, 176­178 κοον (ΕΕΝΑ›, 292 τιιε 30. 67. 282· καἰ 292 παγκα­ ,ουρωὴ φὀρμουλα, β›,_ τοορκικὴ·Ε2ι3ο±ιο, 7ο, 130, 133 Ἑνοοιο κοντοοο (Εκ), 158, 281­ αιααε παλειιατι 68­693 791 85· νέα φὀρμοολο·Ε2,13οοικοο ·Εοοι­ιοοο Εοοιοοος, 133 284, 289­290 ταἑιι στην 89· ΝΑΤΟ 1911 1833 297 ·Ηοομἑνοο Πολιτοτοο της Εοοὡπηο,ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκης Δημοκρατίας), Ἑνωτικοἰ ὀθωμανοἰ, 210, 216­217 ­Εφημερἰἐ του Ἑργἀΐουα 215 30

152, 155­156 'Εξέγερση του 1931 (Κύπρος), 199­ °Ἡπειρος, 151

“Ελεύθερος Κόσμος (ἐφημερἰδα), 201 Ζ299, 302 ΕΟΚ, βλ. Κοινη “Αγορα Θ

Ἑλεὐθερος Τύπος (ἐφημερἰδα), 21 ΕΟΝ, 154, 302 Ζαβιτςιανος, Κωνσταντινος, 72­73

Ἑλληνικὸς 'Ερυθρός Σταυρός, 137 Ἑπανόισταση του 1922 στην Ἑλλόι­ Ζ111λαρ1ἀδ”119¬ Ν1κοἔ= 16771682 177” Θεσσαλιαζ 195 ς

Ἑλληνικὸς Συναγερμός (κόμμα), δα, 162 179 Θεσἶαλονικη® ως βαση ἑξορμησεφα1827 185 Ἑπανἀσταση τῶν Νεοτούρκων του Ζενεβουόι, Μωρις, βλ. θοιιονοικ, τοο Ηατοκοτ Οτόυοιι (19Ο9)215­ ως

5Ε2,2.ι1νοομοοο‹ονοι, 138. ·Ηνομονο, 1908, 24, 214­212, 255­256 Μ291199 ®'21"1ρω"®®®®®® του ἶλλ'1ν""ἔ"Πολιτεῖες (Έλληνες στἰς) Ἑπιτροπὴ Βἀντερμπιλντ βλ. νατιόετ­ ΖὲΡβ1193 Ν1111'19λεων› 1627163 1912121099 1145 296· 9 Χπλειἶ την

Ἑλληνορθὀδοξο, σοσιαλιστὲα 163_ 1,111) 11810111 81 Ζορλοό, Φατἰν Ρουσδη, βλ. Ζο1·1ι1, προσφερει στους Γιουγκοσλαβους

1621, 297 Ἑπιτροπη Ἑθνικης Ἑνὼσεως (1960), Ρ111112 12119111 897902 ΡΙΟ5. γἶρμανικὴ είσβολὴΖυρίχης καὶ Λονδινου (συμφωνιες, 114· ὁ τυπος στην 215, 217· σοσια­

348 349

λισμὸς στην 214­217, 220· καὶ ἑλ­ ΚΚΕ) 17.3­176 βλ. και Αιειιί1τ1‹ 176ληνικὸς ἐμφύλιος 176 Ἰωανν1911§¬ Δ111­11119102 (ταξίαρχος), Κεντρικη Ύπηρεσία Πληροφοριών Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας, 175

Θράκη, 20, 87, 99, 123, 158, 166­ 312 ΗΠΑ (ΟΙΑ), 239 Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου167, 169 Κηρυξ (ἑφημερίδα Χανίων), 24 (ΚΚΚ, 1926), 190­191­ βλ. καὶ Α­

κιλικω, 241 ΚΕΑ (1941)Κ , . .Ι Κίνα, 149, 170 Κομμουνιστικό Κομμα Τουρκίας,Καβάλα, 276 Κίνημα “Αφροασιατικης Άλληλεγ­ βλ. Τὶίτκἰγσ Κοτηὶίτιἰετ Ροτιἰεί

Ἱαπωνία, 39, 87, 231 Καζαντζάκης, Νίκος, 153 γύης, 207 (Τ.Κ.Ρ.)Ἱ9ΤΡί91194 Γ1ἀνν11§± 171 Καἔὲβταἑ συμφωνία (26­94944) Κιοκσάλ, Ὁσμάν, βλ. Κόκεοί, Ο­ Κομμουνιστικό Κόμμα ΤουρκίαςἸζβὲστια (ἐφημερίδα), 174 172, 174, 178 μμ­,μμ [Ἑπἰσημο] τού 1920, βλ. Τϋτ1‹1γοἹκόνιο, 273 Κάιρο, 111, 121, 124­125, 128, 130, Κιοπρουλού, Φουατ, βλ. Κόρτίίίϋ, Κο1ηὶ1111ει Ρ11·1‹αει [Κι­:ε1111]Ἱνδίες, 75 133, 172, 197, 207, 231 Ρμειι Κομμουνιστικό Πανεπιστημιο τῶν'Ινδικός ωκεανός, 207 Καισάρεια, 257 Κιουπκιόι (Πρωτη), 276, 299 “Εργαζομένων της 'Ανατολης°1νονο1>, ”1σ11­ἑρ 114­ 11161111. 1811141 καιααμανος, Δημήτριος, 41­42, 42 κιοοωορκ, Σαμί, βλ. κιιαιις, 811141 (1‹.ον.Τ.Β.), 117“Ινστιτούτα του Χωριού, 210 Καλαμάτα, 287 Κιρκάσιοι, 219, 223 Κονδύλης, Γεὡργιος, ύποιμηφιος δι­Ἱόνιοι νησοι, 79, 195 Καλομοίρης, 287 Κιτίου μητροπολίτης, 200 κτάτωρ 51­52, 57­58· ἀντιβασιλείαἹρακ, 230, 234 Καμπιμπάυ, Ὁρχάν, βλ. Κει1›ἰοαγ,Ο­ Κιτσίκης, Νῖκος, 7, 280­281, 290 60­63· άποτυχαίνει 64, 66Ἱρἀν, 193, 234235, 273 1112111 ΚΚΕ, 152, 155, 158­161, 164­165, Κοραλτάν, Ρεφίκ, βλ. Κοταίιοη, Κο­Ἱσλάμ,καὶὁ Γκεκαλπ 22· καὶ σοσια­ Καναδας, 75, 134­135, 141, 169 167­168, 171­173, 175, 177­179, 1111

λισμός 150, 218, 223, 225, 273· καὶ Κανελλόπουλος, Παναγιωτης, 185, 212, 220­221, 235, 306 Κορινθιακη σταφίδα, 53­54Πράσινος Στρατός 223, 225· καὶ ὁ 291, 302 Κλμρτὲ, κίνημα, 220 Κορσικη, 80Μεντερές 250· Καί ποίνωλοίμίσμὐς Κανταφικοὶ, 312 Κοινη “Αγορα (ΕΟΚ), 271, 273, 282 Κορυζης, Ἀλέξανδρος, 108, 110217, 273 Καντρί, Γιακούμπ, βλ. Καταοεωα­ Κοινωνια τῶν “Εθνών (Κ.Τ.Ε.), 46, Κορυτσά, 94

Ἱσμὲτ, πασάς, βλ. Ι11ό11ϋ, 1811161 ηοὲ1ιι, Υακυρ Καατἰ 58, 117, 132 Κοσμογονία (του Γ . Κονδύλη), 51,Ἱσραηλ, 273 Καπιταλισμός, 81, 149, 163, 224, Κόλλας, Κωνσταντῖνος, 130 61, 63Ἱσταμπούλ, 27 ­ βλ. καὶ Κωνσταντι­ 244, 251­252, 257, 270, 273, 278, Κόλλιας, Κωνσταντῖνος, 292­293 Κουρδικη Λαϊκη Δημοκρατία (1945),

νούπολη 293, 295, 297, 301, βλ. καὶ φιλελευ­ Κόμμα Άγροτῶν καὶ 'Εργαζομένων 234Ἱστορία του Εὐρωπαϊκοῦ Πνεύμα­ θερισμός (1956), 158 Κουρδοι, Κουρδιστάν, 19, 234, 272

τος, του Παν. Κανελλόπουλου, 185 Καποδίστριας, Ἰωάννης, 150, 180, Κόμμα 'Εθνικης Άνασυγκροτησεως Κουρτουλοὺς (πλοίο), βλ. Κιιτιιιίυς“1τ<×λί<ι,ἐπ11>1>ο11 32­34145­46, 81· 111­ 274­275 (1945), βλ. Μ1111 καιιοῃῃα 12411141 κορσοωιας, Δτ., 171

πε1119λ1σμ9§ 441 681 84­85» 100191 Καραμανλης, Κωνσταντῖνος, 14,183. Κόμμα Ἐθνικῆς Σωτηρίας, βλ. Μἰ11ῖ Κρατικισμός, 143, 209, 239, 242,ΗΠΑ 184­ καὶ Δωδεκάνησος 136, 186, 276282, 288. 290 8ο1ἑ11ηοι Ραττἰεἰ (ΜΒΡ) 244, 266, 270, 280201· καί Ἑλλἀἑ 32­331 36, 44, 51· Καραοσμάνογλου, Άττίλας, βλ. Κόμμα “Εργαζομένων Τουρκίας Κρητη, 20, 24, 86, 128­129, 204, 297521 66· καί Κ9νδ9λ11§ 521 61· καί Κα1εοε1τ1α11οἑ1ι1, Αι111ο (1974), βλ. Τὶ1τ1‹ἰγσ Ειηοίτςὶ Ρατιἰεἰ Κριμαίας, πόλεμος της, 75Γ19971ς9σλαβ1α 35, 52, 85, 89· καί Κάρς, 194, 223, 232­233, 238 Κόμμα “Εργατῶν καὶ 'Αγροτῶν Κυπρο­Αραβικός Σύνδεσμος, 207Βαλκάνια 36­38· καὶ Αἰθιοπία 58, Καρυωτάκης, 287 Τουρκίας (Βερολίνο, 1919), βλ. Κυπρος, συμφωνίες του 1959 205­61· ἐπιτίθεται κατά της Ἑλλάδος Κασπία Θάλασσα, 221 Τϋτκὶνε ίηςὶ νο Ωἰίτςἰ Ε1τ1‹αε1 206, 208, 276· Δημοκρατία της86, 95, 1ο5­1ο6­ ροηοετται απο την κασωμονη. 218 Κόμμα 40414119 Συμμετοτῆε της 204, 201­2ο8, 3οε­ κριση του 1963­Γερμανία 86, 99,111­112,118­119· Κατεστημένο (ὡς ἔννοια), 284 Τουρκίας (Αγκυρα, 1920), βλ. 1964 192­193, 205­206, 238, 268,καὶ ό λιμός στην Ἑλλάδα 118­124, Καφαντάρης, Γεωργιος, 25, 170 Τϋηςἰνο Ηα11ς 1§τ11·;11‹1γι111 Ε1τ1‹ειε1 309· Άγγλοι στην 193­200,140· συμφωνία τῆς Καζἑρτας 172 Κέδρος, Ἀνδρέας, 126 Κόμμα της Δικαιοσύνης, βλ. Αε12ι1οι 291·καὶ Τουρκία 197­202, 261· καὶ

Ἱταλόφιλοι, βλ. φίλοι Μεγάλων Δυ­ Κεμάλ, Μουσταφά, βλ. Αιαιϋτκ, Μιι­ Ρμηἰμἰ Ἑλλάδα 193, 195, 197­204, 282,νἀμεων ειαὶει Κε111α1 Κομμοονιστικὴ Διεθνης, 152, 167, 305­ τὸ Παλάτι καὶ 184· ἐζἐγερση

'Ιωάννης ΚΓἈ πάπας, 119 κεμαλισμος, 143, 209­211, 239­240, 117, 219, 221, 224, 226 του 1931 199­200· πολιτικη ςωηἹωαννίδης, Γιάννης (ηγέτης του 244­246, 253­254, 264, 266, 285, Κομμουνιστικό Κόμμα Βουλγαρίας, στην 187­188· κομμουνιστὲς στην

350 351

· 5 4 71, 73· ἐ ωτε ικ` πολιτικ` 85, 93,187­188, 190­193· κοινωνικη διαρ­ Λευκα (Κυπρου), 196 Μαζιμοαί Δημητιἶιοςδ 255 Μ) 57 59 1Ο9_11Ζ ξΙ61ἶ)δη Ο 1λίαη52 127. , Μαξιμος, Σεραφείμ, 167, 220­221 ¬ 119 Φ 1 ¬θρωση 188­190, 192, 211­212­ το Λευκωσία, 190, 200, 202 , , , .. . 1511_θἀν111τ0 79 108 154. . . .. Μαο, Τσε­τουνγκ, μαοισμος, 149­ 9 › 5ἔὥπρἕἔιἑο ἐ1ἔἶαἔ1·›3 194, 202­ Λημνος, 86, 136 150 164 Μεταξ1κ011 153454­ Λίβανο 174 207 ' . .. 4 ­1 1 1

5 ¬ ' . . Μ τσοτακ , Κωνσταντίνο 279,Κυρηναϊκ.1 110 Λονδἱνο ὐο τ­ ,Α Μα Μαρινκοβιτη, βλ. Ματι111‹ον1ο, Α Μ Π 119 9τι 1 οωτε υσα 119 77 9 Μα 1 ., , . ριτα(ἐπιχειρηση), 85, 91­92, ΙΙΙ 295Κ”β(ἶ”° Α›ξεξΤἶ€° 200 4" 431” 68° 76­79 92° 97° 105­ Μσσκεςινησ, Σπσσσς, 181­182, 511­ Μικρα Άστα ςη ·Ανσισ21σ› 22, 218,Κωλεττης, 1ωαννης, 282 106, 108, 110, 114, 119, 121, 127, 312 22112231 226. ὡς πολκισῃκὴ πε­

ξωνσταντινιδηἦδ Γἐἶη ελ · Μάρκος Βαφειάδης. 178­179 91989 2929· ”­9949159 στην 20­ωνσταντινισμος, . ενι ε ισμος­ , , ­ , , ­ , , 01Ἑλλ . (1 . ,8Αντιρσνιςελισ σ 507­ ιι λι 5 8 5, 21, 5ο, Μωβ Καρλτ 825 1491 223 22 ηνες προσφυγες πο τηνμς ο τιστικη πιρροη , , 152·

Κωνσταντῖνος Αί, 53, 80, 180, 184, 53,59,185,272·Έλληνας,πρὲσβης Μαρσω" στραῖηγος' βλ' ΜΉΞΜΠ' Μ , Συνεννὸ 35 38­41, . Οεοτεσ Ο. 11599 11 111 5275, 277 σισ 4ο, 47, 48, 68, 97­98, 106· ο , , , , . Μ 1, , .δ λ Μ11. 1Κωνσταντῖνο Β11 183 Γ . Β, . 50 5.1 5 1Β1Β1Ο1 Μασσιλι, Ρενε, βλ. Μει88ιρ1ι, Κοιιε ιλ ιετ (εφημεω 995 β ­1 1 179Ω εωργιος στο , , 9 , , , ­ , .. Μ λ λ Α δ _ 31831Κωνσταντινοὐπολπ ἰσῖορικὀς ρὀλος καὶ τύπος σω 291 471 491 1201 1251 Μεγαλη, Επιτροπη των Εξωτερικων ἐηἑα 5οὀ‹οπου 025 ν Οεας

, . . , , Υποθεσεων(1933) 2527' οθωμανικη πρωτευουσα 535 133, 136· ἐξοριστη ἑλληνικη κυ­ _ ° . 277195 1961 4 310 3131 ὁ , , , ­ Μεγαλη Ιδεα, 17, 19, 24 Μολιεροἑ,­ Πατριαρχείο , βερνηση στο 114, 128 Αμερικα­ . Μ λ. Β λν 87 100 230Ρονκαλλι στην 119­ Έλληνες στην νὸς πρέσβης στο 116. Συνθηκη του . Μἶξἶυμῖιῇῖιτ βλ. Μἔνῖτἕἐιἶημὲεἔδῖιζἶ βιλιἶ7Μ‹;ητ1ο (1.0)39, 141­143, 313· καπιταλιστὲ τ” 1827 274· Π κὁσ ια Οἰκονο ικ' ° ` , . 55 ης αγ μ μ 11 · ­ ,2ο­7­1936, ιοο,244­ σ ωπσσ στην 21, 27, 2οο, 504­ Σσνσισσισση (1955) 59­ ο βσσαωσ Μ®"[®1ἶ1®"ἶ'®ἔ'"1, Ν""”” Μἕἔὅίἶἑσυμβαση )505­ Σχσλὴ Πσλὲμσσ της 258, 262­ Βσσισ τσ 1935 στσ 4ο­ 5 ιιενιςἐλσσ Μ:1):1τ;11ἶΞ58 Αντναντ βλ· Μ'3"ὀ"θ8° Μὀντβεαλη 131135ο Ντεμιρελ σπουδαζει στην 265· ὁ το 1932 στο 45· Επιτροπη Δανειων Μελίνα 49 52 Μὐσχα πρωτεύουσα της ΕΣΣΔ1 921στρατὸς στην 253, 255, 262· ὡς, 46­ Συμφωνίες του 1959 περἰ ερκοὶἔρη' _ 1 ' 10111113 105 160 166 171 173­ὲπσνσσισσκσ κεντ σ215 217­225 κσπ 195 208 Μερκουρηα Γ""ρ1”ος°49° 52° 64 “ ' ' 1 '1) · · ρου 9 · · 174 207, 225­227, 28ο­252, 284­227· ἐκλογὲς στὴν 249· ὑπὸ κατοχὴ Λονδίνου (συνθήκη, 6­7­1827), 274 ΜΕΡΚΟ1­)Ρ1ι§9 Σῖαμαῖηίῶ 52­ 60 2157

, . . . Μερσίνη, 202 ­ 1 9 5 9 119 μ(1921) 22­ και Βαλκανικη Ένωση Λουδ, λορδος Γ.Α., βλ. Ι.1ον‹1, ΟΑ. , ~ , 4 Δ Θ ­ 226_ 550,81­ κσι 5 2σ πσ κσσ ισ πσλσ­ λσ 8 Β· 187 207 Μεσ®781®ίἔ·'°®"Τ®®ρκ®1 29· 203 κα' μ0"ν'σ"'”1ς­ "Ξ νουα Ο σἔ)9 γ μ 9 σσαρι ηςσ ασ­095 9 4 4­ · Κ, . , ηνες 29· και Ρωσοι 29, 166, νεδριο της ομμουνιστικηςἕο.ἶ,(±Ξ1Ζ(:)ὲ:2 ;1Τ,ρ\ῖιτἐηἴἐκη άξια 202 2Ζ(ἕἔζ1ν34 (σ1)νθ.κ 1923) 167 194, 206, 234­235­ καὶ Άμερικανοἰ Διεθνοῦς (1924) 167· πρέσβης της

Κ . 9 λ η Σάββα 302 198 1Ξἑ η η” ” ” 44, 203, 236­ και “Άγγλοι 48, 86, Τουρκίας στην 98, 101­ πρὲσβηη(ἶνσταντοπου 09” ςη _ 110, 194· καἰ 'Ιταλοί 44, 68· ἰταλο­ της Ἑλλάδος στὴν 100· ἀγγλοσο­

Κως” ΖΟΙ Μ βρετανικὴ διαμαχη στην 49, 51· οἱ βιετικὴ συμφωνία ὉκτωβρίουΜαςσοσισιε 7Αλ81:σν69ο4 59 126 18819819 μετὰ Τὸν 20 παγκόσμιο πὀ7 1944 171· 173­174· 23 1“ ὁ Ἐὐπος

Λ Μαίανδρυἐ ­ποταμὸἐ (Μ8ι(ἀλ0ί;. Μεν­ 48119 23372365 3077308· ῶ€ κέντρο σῖὴν 2217222' Τουρκοσοβιεῖικὴλσ8α4. °1σσννησ, 286 ωρα), 241 πσλισσμσσ 51ο ἶυνθτὲκη 5141119 219­Ξ­Ιἕἐἐ) 212219Λαῖκευση, 209, 240, 254, 266 Μακαρἐζος, Νικολαος, 297 Μεταἔας. Ιωαννης, προσωπικοτη­ ουσ η 0 ηΛαϊῃσμὁς 165 209 224 2,10 266 Μακἀμος 188­190 192_193 202 τα καὶ σταδιοδρομια 52, 62, 79­83, ρατσογλου στην 230· συνδιασκεψη

295, 82. κσι σλλιασγγσισμσι, 295­2ο8, 288 2®ἶ0'γἰρμ®"®φ®λ"1ἶ88ἶ30°83'ὀἶ7;­ ὑπἶ”)ρἔἑἶ1ν_ Ἐοἔποἶῖῖἶ«Λαϊκιστικὸ Προγραμμα» του Γιου­ Μακεδονία, καἰ 2ος παγκόσμιος πο­ , δος του ἀνατολικου ἔομμαῃἶς 31 Ξἶην __ 19611 στ_ν Ζη 81Κηνσσς Νσισι, 224 λεμσσ 87, 99, 1ο9, 112­ και μσισεσ­ : 84 114 189 18509 89919299 · 11 191) 11Λαϊκὀ Κόμμα (στὴν Ἑλλάδα) 27.1 νῃςὸ 1661168 2301πληθυσμὸ§ 166,

1 83­ και ΕΟΝ 154, 302· πρωθυπουρ­ Μοσχοπουλος, Νικηφορος, 27Λεβίδ Δ ,Τ 53 55 ὲο 63 169 276 9 γὸς 49, 65, 79· δικτατορία 51­52, Μουσανωφ, Νικόλαος, 39

64 ΠΞ9 ημη ρ 8, 7 9 3 7 Μακἐας Λέων 27 66, 182· καί Κονδυλης 51­52, 60, Μουσσολίνι, Μπενίτο, βλ. Μιι88ο1ἰιιἱ,Λἐνιν, Β.Ι., 214, 221, 223­224, 226, Μαντανογλου, Ντζεμαλ, βλ. Μεσα­ 62­65· ἀφοσίωση στὸν Γρωργιο ΒΖ, Βειιιτο

271 11οἑ1111 00111111 83, 154, 180· οἰκονομικη πολιτικη Μπαγία¬ρ1 Τἔελαἶσ βλ­ ΒαΥΘ·Γ5 Ο9191Λὲσβοα 1361 204 Μαντσουρἱομ 39 71, 73, 75, 153­ ἐπανεξοπλισμος Μπακου, 100, 221­222, 224, 230

3521 558

Μπιιλωτςηι, 1Αλ1ς11ν6ρος 158 306 24. 31, 15ο, 189, 193­194, 1961198, Παγκααιααε Παλαμαε (δεύτεροι), 191

Μπαντουγκ, 207 7 Νέος Κόσμος βλη γθῃἰ Πϋῃῃι 207 791 156, 163, 190­191, 200­201,

1 7 ' 8° 1 ° ° ° ' ' 211 230 231 237 239

Μπαρζανι. Μουσταφα. βλ. Βαττειιιι, Νεοτουρκοι, 24, 29, 216 Οθωμανική Επιτροπή Ενωσεως και 1 · 1 ·

Μιιετείει Νήσος τῶν Σκύλων βλ_ Υμςειωᾶ Προόδου βλ. Οεη1α1ι11Ιιιἰ11αινο Τε­ Παλλαἴκὸ Μέτωπο (1936)1 155

Μπαρμπὑς, Ἑρρῖκος, βλ. Βατριιεεο, Νικόδημος. μητροήολίτης Κιτίου 181011 0ΘΠ11Υε11 Παλλαντιοα 287

Ηοτιτί 2ρ0 ·οθωμανικὸ ἔθνοςγ 214.215 Πανελλήνιος Συνομοσπονδία τῶν

Μπαστιμαρ, Ζεκί, βλ. Βαςιιιιιοτ, Ζο1‹1 Νικολἀειρ, βλ. Τσερνισωφ, Νικ. Ὁθωμανικὸ Σοσιαλιστικὸ Κόμμα, Ἑνὼσεων “Αγροτικών Συνεταιρι­

Μπατοὺο. Μουχσίν, βλ. Βειιιτ, Μιι11­ 1 7 Νοβικωφ,\Νικολαι Β. (πρέσβης), 172 , βλ. Οεπ1α1ι11 8οεγει1ἰει Ρ1τ1‹ειε1 σμῶν1 158

είῃ 1 Νόμος πρρἰ ἀγροτικης μεταρρυθμί­ 1

Οἶκοι του Λαου, 210 Πανεπ1στ11μ10 113€ 3ΑΥκὐΡ1191 2131

Μπελλί, Μιχρι, βλ. Βε111, Μἰ1πἰ 1 σεως σ ήν Τοι›ρκία(11­6­Ι9215)βλ. Ὁκυαρ, Ἀλι Φετχι, βλ. Οκγοτ, Α1ί 242

Μπεναρὀγια, Άβραἀμ. 2111­216 Ο1ἶ1ςΨ7ΤορταΚ1αρὀιτωα Καηυηιι Ροτ1ιἱ Πανεπ1σ“1ἠμ1ο 3Αθ11νῶν1 1851 2771

Μπὲίϋγκχοφ­ 90 τ·ΝὀιΞὀς περί ρυθμίσεως τῶν ἀγροτι­ Ψολυμπθῷ 113 297

Μπἑρλ, Άδολφος, βλ. Βετ1ε, Αε1ο1ί κῶν χρεῶν (1715­1937), 153 Ὁμοοπονδία Βρετανικών Βιομηχα­ Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως,

Α­ (11­) Νομος περί συστασεως τῶν δήμων ν1ῶν1 48 Ζ21= 228

Μπερτελο, Φίλιππος, βλ. Βοτι11ο1οι. (1834). 151 “Ομοσπονδία τῶν ἐθνῶν τῆς Άνατο­ Πω”­σλαμ1σμὁΩ1 2171 273

Ρ11111ΡΡΘ Ντὲ Γκωλ, στρατήγὸς, βλ. Οε1ιυ11ο, 21119 (1920)1 225 Πανωυρκισμὸςι 2538 259

Μπλὲντ (Γιουγκοσλαβίας), συναντη­ Ο111ι11οε αρ "Οργανισμος Οίκονομικῆς Συνεργα­ Παπἀγ0ς1 Ἀλέξανδρος, 61, 63651

ση Κονδύλη­Στογιαντίνοβιτς (14­ Ντεμἑρ, Δρ. Σεφἰκ Χιουσνιου, βλ. σίας καὶ Ἀναπτυξεως, (Ο.Ο.Σ.Α.), 711 1791 181·1861 202­203

· 1 ~· Α τι 1

7­1935) 52­ συνθήκη συμμαχίας (9­ Ποςήαοτ (Πογωοτ), 8ο1ι1‹ Ηϋετιίἰ 2111 288 Παπαγοςα εωνι 019 83

8­19521) του 308 Ντεμίρ, Γιακοὺπ, βλ. Ποιτιἱτ, Υακιιρ Ὁρθοδοξία, 163­1621, 208, 255, 297, Πίιπαδοπουλοῶ 1711611131/1051 131 2461285 287 291305 309 311312

Μπὸν, 219 Ντεμιρα. Νουρί, βλ. Ποιιιὶτειὲ, Νιιτὶ βλ. και Έλληνορθόδοξοι σοσιαλι­ 1 1 · 1 1 _

Μποραν Μπεχιτζὲ, βλ. Βοταιι Βο111­ Ντεμιρἑλ, Σουλευμαν βλ. Πι­:α11τε1 στὲἑ Παπαδόπουλος· Κωνσταντῖνοςα 297

ΘΘ 1 8ϋ1ογ1ι·ιειιι 9 Οὐασιγκτον, 107, 113, 131­132, 135. Π01πα1ωαννΟ01 Ε1ξεΚ111°Ξ1 191­1921

Μπρατιανου, Ἱων, βλ. Βταιἰατιιι, Ιοη, Ντενκτας, Ραοὺφ, βλ. Ποήκτεις Ιὶαιιῖ 1401 1721 1831 1851861 2031 2081 208

1­Ο­ Ντὲ Σαμπ ἐν. βλ. (ῖ1ιαπι1›τι111 (ἔ1ιει1·­ 233. 235, 252, 254, 268, 271, 283, Πο­πανασΤασἰ0υ1 3Αλὲἔαν8ρ0ς1 Καὶα 1

Μπραν. ρλ. 1911111111, 1111111111 181 1111 29ο, 301, 301 βαλκανική ἔνωαιι 30­32· και αλλα­

Μυλωνας. Ἀλέξανδρος. 157­158 Ντισραὲλι, βλ. Πἰε1·αο1ἰ, Βοτηειηιἰιι Οὐγγ0ι0ἰ0ι1 461 701 85 νοτουρκισμὐς 31” καἰ δικωτορἰαΝτὁνοβαν, Ουίλλιαμ, βλ. Ποοοναιι, ΟὐΥκὐ1 ΒἰΚΈω01 132­ 1111801 νἰαθΐ 50' 8808101 63” καἰ τὸ 3Α71)οΉκὸν

νν11111ι111 1. οοδετερισμος, 34. 79, 83, 186, 2ο3, και Ἑογαακὸν Κόμμα 152. 156­Ν .

Ντουμλουπινὰρ (πλοίο) βλ. Πι11ιι1­ 207­2081 2131 237·239 158“ ἐπιρροη 163 287

Ναντί. Γιουνοὐς. βλ. Ναοί, Υιιηιιε υρἰιιετ 3 Οὐδετεροτης. 78 Παπανδρ80υ1 Ανδρεας. 283­2871

Νασερ, 1”καμαλ/Αμπντελ. 207, 261, Ντὼκινς, Ἑδουαρδος, βλ. Πανακἰηε, 0081138711 στ0ατ1ιΥὁ§1 βλ­ 12/8ν€111 811 289­291

287, 292 Εοννεω Αιοιιιωιια Παπανδυααν11`αὡογιος.63. 1521 1581

Νασερισμὸς, Ζοι, 292, 295­297, βλ. Νυασαλανεη, 15 Οααλς. Σαμνεο. βλ. 87911991 Θαααααι 172­173. 279. 282­284, 288­29ο

καί Νασερ Νωυρατ, φον, βλ. Νειιταιίι, Κ. νοιι Οὐλους (ἐφήμερίδα), βλ. Π1ιιε Παπεν. φον, βλ. Ραροη, Ρτατιι νοιι

ΝΑΤΟ, 183, 186, 203, 206­207, 273, Οὐμοὑρμπεη (κωμοπολή), 242 Παρβους, βλ. Ρατνιιε

285, 294, 307 Ξ, Παρίσι, έδρα τής γαλλικής κυβερνή­

Ν ' λ 172 ,σεως 48, 133, 197, 209, 238, 282·

εαπο ,

Νέα °ΥΞρκῃ_ 135 Ξίἔἶἶοἕἶἕλος 7 Παλαμα3° Χρηστςη πνευματικο κέντρο 21, 218, 221­

Νεςατ, Έτεμ, βλ. Νοριι, Ει111­1111 _. ” , , καταφύγια τής ταααιαιαιε αναααλι·

Νἐα Πολιτεία (ἐφήμερίδα), 297 ἑενος' ὀλεκος' 2817 Πάγκαλος, Θεοδωρος, 19­2Ο τεὐσεωἐ 219­2201 260 ὁ τὐποἑ σΐὀ

Νέος Άνθρωπος (ἐφήμερίδα), 220 Μἑνοφοβια” 286287 Παγκοσμια Οικονομική Συνδιασκε­ 2861 296· Συνδ1ἀσΚΘΨ11 ῖηἐ 131911

Νἐος Δήμοκρατης (περιοδικο του Α­ Ο ιγή Λονδίνου του 1933, 39 11119 του 1919 σΐὸ 331 20/1° πρἑσβίιἐ

ΚΕΑ), 191 Παγκοσμιος Πολεμος (πρῶτος), 52, 311€ Τουρκἰαἔ στὸ 238· πρἐσβίιἑ τῆἑ

Νέος Κοσμος (περιοδικο του ΚΚΕ), "Οθωμανική Αυτοκρατορία, 17, 21, 1841 1941 1971 2101 2321 276­277 Ἑλλἀδοἔ σῖὸ 37' ὁ Βενιςἑλοἔ στο

3521355

20, 33, 45, 53, 55,65,204· ὁΒόρις Ρ λ, _ „ Τ Κ, 36 41­της Βουλγαρίας στὸ 40 να 194, 212· 1491 199 1”11171191ἶ1119§ 201111 1111 111 με 11111 01111 111 1

Πασαλίδης, Ἰωάννης, 228 Ραγκαβης, Νικόλ1αος,ΙἹ1 132 πόλεμος 44ἑΔ13λ. καἰ Σοβιετικη Ἑ­ ±ἰΒΣἔῖ511­ ιἶςαχιἰ

Πάτρα, 53, 299 Ραιχσμπανκ, βλ. Βοίο ε 211 νωση ΕΣΣ1 “ ”

Παττακός, Στυλιανός, 297 Ράλλη, οίκογἑνεια, 290 Σ ”Ἑνωσι1|39­40, 42· και Ζόςἔ τἑιἔιδιἐ­Ποολος Αχ 154, 179­184, 307 Ράλλης, Γεωργιος, 13, 277, 289 911109 1101111101 81·111181:8ςέλλ“ 1Πεδίον του "Αρεως (Άθηνα), 154 Ράλλης, Ἰωάννης, 290 Σαζάκ, Ἑμίν, βλ. 8ο.2α1‹, 13111111 94, 99­103,¬ 106­ και 111

Ποιοοιας, 115­116, 129, 137, 14ο, Ραφαηλι Ραφαίιλι 7819197. 991 1921 Σάιμον. Τζὼν, βλ. $1111ο11. 811 ιοιιο ιςομμοονιοςοςγ 159­16 , 1

151, 175 104, 120­122, 124­125, 127, 138­ 1 Σαϊντάμ, Ρεφίκ, βλ. 8ιιν11ειι11, Κι­:1ι1‹ 165, ἕἴλ'ὲ‹αι1ἐἑ:1ι11ἶι;λιοἶ7ἐτοκ:μῖ)ςΠελοπὀννησοῷ 539 151 1393 1211 Σαΐτ, σεΐχης, βλ. 81111, οεγο στην α οι ­ ¬, ·

Περσία, 230, βλ. καἰ 'Ιράν Ρεπουμπλικανικό “Αγροτικό Κόμμα Σακελλαρίου, Ἀλέξανδρος, 124­125, Τουρκοι¬ κομμουνιστες 212,Περσικος Κόλπος, 87, 100 τό1ζι×Ἑ”θνόυς1 βλ. Ομηιηυτἰνετςἰ 128 226” Κ111 Ο Ψυχρος πολεμος 193­τιοομοςογλοο, τοοογιος, 26­27 ,κονιιι ινιιιιοι 1111181 ςό1‹Μ1>1 Σαμος, 294 119­ 11111 ΚΨ111®1_ 1911­1911 1Πέτρος ό Μεγάλος, 27 Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, βλ. Σαμπαυἕῖἰἔ Έ ξ11111111λ1111ν)= 11111111" 206“~21ἔ€61ςἔἶ)1ἔ ἕἐυ κἘλ111Σ:Ξἰ:υρκ1_Πετρούπολη, 194 1(ῖι1ι1τ1τι11·ἰγό1Ηε Ρο1·ιἰεἰ(ΟΗΡ) 119191 ­ 11 11 1111111 911911 = ·Πίος 111, πάπας, 119 Ρὲπουμπλικανισ ός, 162, 209, 266 Σάν Φρανσίσκο (συνδιασκειμη του Σόβιετογιουγκόόλαβικο συμςιἑωἴἕἔἕ·Πιπινἑληςΰ Παναγιὼτηα 509 569 599 Ρὴγας Φςραςσέ, 216 ΟΗΕ, 8945), 2351 ©1152 και 1111 ἐπιθεσεως (5­ · 1

169 Ρηνανίας άνακαταληιμη (1936), 76 Σἀνιαἐι 1 719919 991 ,Πλοοτηοος, Νοςολοος, 34, 51, 54, Ρΐἐοε­Ρ<171<1ιΒιιε1°Αλὲἐ11νδ1>οει 112 Σαοατσογλοιλ Σονκρουν 111­ 8311· Σ0β1εῖοφ1101= 111· 9111111 Μ1111111"

162 Ρίμπεντροπ, φόν, βλ. Κίοοοιιττορ, ςόὲ1ιι, 8ί11‹τϋ Δ111'1111εων¬Πλατης, στρατηγός Κ., 65 1οο‹:11ἰ111 νοη Σ11λ11 911­ βλ­ 8911991111 Η1111111111” Σ9σ111λ1σ'111111 Ενωσ111 211Πόλεμος της Ἑλληνικῆς Άνεςαρτη­ Ροβεσπιὲρος, Μαξιμιλιανός, 259 1 Σβώτθσλαβι 29 _ Σόσιαλιστικη Ϊυεντερασιον, 214­Ἑλ

οιος του 1821, 17, 53­54 Ροοοοιο (Νομος), 75 Σβῶλοε, 'Αλἐἐανυοοο 152 Σοαιαλωτικο 1111791119 1111111111 _

Πόλεμος της Τόυρκικῆς Ἀνεξαρτη­ Ρόδος, 201 Σεβ11111› Μ11λ119ὺ1 1119911911 βλ· 8911­ 1111999 119181· 151 , λλ.δσίας του 1919­1922, 221 Ρόμμελ, στρατάρχης, βλ. Κό1111τ1ο1, Σ1‹οι, Σἶἶἔηλἔὅστἰἔἔ Πἐςομμα Ε 11 09

Πολίτης, Ἰωάννης, 69 Ετννἰιτ 119999 ° = ° , „ ,Πολίῖηα Νικὀλαοςς 37 Ρουμανίας 307 33.321, 35­367 39, 1121 Σεϋχαν, Ντιόυντάρ, βλ. 8ογ11ο11, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ερἔατων κα1Πολυχρονιαδης, Σπυρίδων, 39 85­86, 88­89, 91, 163, 171, 173 Πϋῃόοιτ ­ Αγρότων Τουρκἶις ΚωνιταντθΠολωνία, 77, 85, 148 Ροόσβελτ, βλ. Ροοεενο1τ, Ρ1·ο111‹111τ Π. Σεϋχέλλες 1111991191 201 ν(ἶυ111)λ11° 1919)° β 'ΤΜ 111€ 11111/Πόντγκόρνυ, Νικόλάι, 271 Ρουσδῆς, Τεφηκ, βλ. Ατοε, Τονἱικ Σιαντ0ς,Γ1ῶβ791Ξ¬› 1724131 176= 118 Ο111111 8081181151' 1211118181. . ­­ ­­ Σ11 Έ 257 Σοσιαλιστικό Κόμμα Τουρκίας, βλ.Π011ωφ1)Γ1)111101111ἐ (ἀνΉσυνταγμα1 18111811” Ποτ ος 155­156 159­161 Σι1111110νλ0ε.Χ1ιι2<110ιμπ0ε147¬68.76 Τι111‹ιγο εοογομοι 1111111111

Πὲἶηἶἕἑιατη 138 Ρουσὡΐ Ζἀνρ έως) βλ_ 111οι185ο8ι1, Σίσκό, Ἱωσηφ, βλ. Βἰεοο, Ιόεορρ Σοσιαλιστικό πανελληνιο συνέδριοΠότσνταμ (συνδιασκειμη, 1945), 232 Ιοοη­ἔοοουοε Σκἶ1111ὼ111ἐ¬8ἔ81 Σἐ1ξ›1Ξἑ1111ΞἔβυἔΞι18ἔἱ)ὲῇ94

Πραβδα (ὲῳημεριδαλ 174 Ρ‹2ι1(1ωι2ῖ218)ς13λ481Ιἔ(1ἐ153116081631 )Σ:ό1ἶ13τἶ›ς1στρατηγός βλ 8οό1σ1ε Κ Σόυλιὼτης “Αθανάσιος 185 309Πράγα, 177 , , . και οιιεεοοιι, οοιι­ 1 1 · ­ 1 · 9 1 1

Πράσινος, Στρατός, (κίνημα, 1920), Ιιἔοαιιεε ΣΜ., Σιἔυ§2;ἶ;ὲι7Ε8Ο7κεΡ› βλ. 8ι11215οι·ςε1.

Πἔἐιἑλιἑἶξὲιῦ όἐοιο Ρ<ἐ1ἐ<ι>οε1 4091119 331 511511 62 63”1 Σ1λΞι11ἘἙΞοο111ἘςΪ116ο, 168­169 Σοονοο.Τ€εβν1ὲ1¬111­ἶν1ἔιν1ε==ἶυ1Ιθ1

Προοδευτῃςὸ Κόμμα (ςου Γ_ Καφαν­ Ρουφθς, Ρὀδης, 53 Σμύρνη, 202, 217, 242, 249, 307 Σθυπχὶ, Μουσταφα1 β · 111) 12 11

­τάρῃ, 1928), 25 Ρὼμη, 33, 44­45, 52, 116, 119, 183, Σ9β1ετ1κ11 Ἑνωσ1ι(ΕΣΣΔ)1 711101119111­ 1111111Προμηθεὐς (σχέδιο), 29,1 2309 293ι νη αναδίπλωση 45, 212· ίμπεριαλι­ Σοφια, 39, 41, 87­88,192,9 , , 1

Προνουντσιαμιὲντό καί πραςικόπη­ Ρωσἐττης, Ραόὐλ, 78 91199 911»997100›¬2ἦ¿1°225·`230_2322 1661 1771 216 6 159μας 255 Ρωσία, ὡς αυτοκρατορία 84, 100, 237­238, 307· και τα Στρνα 87, 100­ Σόφιανοπόυλος, Ιωαννης, 1156ἑ

ΠΡ0ποντίδα, 242 306· καἰ Πολωνία 148· καί τά Στε­ 102, 230­236, 238· και Ατατουρκ Σοφουλης, Θεμιστόκλης, ­ 1

221­222, 224­226, 246, 271­ και αρ­ 181

356357

1

Σταλιν, Ἱωσηφ, 163, 166, 174, 221, σίων, 221 Τραπεζους, 223, 233 152­153, 187­­188, 211­212, 2691

231­232, 236­237) 2521, 306 Σωβινισμὀςϋ 260 Τρίμερὲς γερμανο­ιταλο­ιαπωνικο 271, 279, 295

Σταματὸπουλος, Βύρων, 291 σύμφωνο 27­9119401 871 901 1001

Σταυριανος, Λ.Σ., 9 , 105 Φεσενα (τω, 81, ιοο­1ο2, 23ο­281, Τ Τοίτοτ Κοοί1οα91831201·2981 2131 Φάληρο (ἀπορίροση τοορνίοο 8),

2321 238 Ταματς, Μεμντοὐ, βλ. Τειἑηιεις, 300 , 63Στεφανου, Στέφανος, 24 Μρηῃορῃ Τροὐμαν, Χαρυ καἰ δόγμα ΤΡ0111111ν¬ Φασισμὸα 329 2195 5ι¬ 819 1919 211,Στογιαντίνοβιτς, βλ. Βίοηααίηονἰὀ, Τανζιματ, 241 , βλ· Τ191Ή9Π> 1191111 8· 245­246

Μ111111 Ταρντιἑ, βλ. Τ8ι1·τ1ἰοιι,Α11ι:1τὲ Τσακ111111Ω Φεβςἔ στΡ111111Ρλ1ι9¬ βλ­ Φιλελευθερισμός, Φιλελεύθεροι, 21,

Σίρονοο Αοίκησ °Αησ1οο8ορο›σσο›ο τοσκονοη, 111 ©ο1<111ο1ο 1391111 82, 148, 15ο, 163, 169­ιτο, 184,

τηἔ Τουρκἰαἑί βλ­ Τ111“1ς1ΥΘ 113111 Ταχυδρόμος (ἐφημερίδα Θεσσαλονί­ Τσακωνας, Δημὴ'1Ρ1991 16371641 284­ 228, 241­242, 245, 250­251, 266.

Κ111”111111§ 01911811 9 κης), 215 2861 2965297· 312 278­279, βλ. καί Δυτικὸ κόμμαΣύλλογος προστασίας τῶν ὲλληνι­ Τζόνσον, Λύντον, βλ. .1ο11118ο1α, Ι.ν11­ ΤσαλδἀΩ1駬 Κωνσταντῖνοίῶ 110 Φιρωλεὺθερο ρεπουμπλικανικὸ Κὀμ,

κών 11901­όντων 1011 1931. 54 οοιι Τσ11λδ11Ρ1ι§1 Π11ν1117秬 25= 34· 50° 567 μα. βλ. Βοτροει Οιιημιμτἰνοτ ΡιτΙ‹ο81

Συμβασεις Λονδίνου (3­4 Ἱουλίου Τζουμχουριὲτ (ἐφημερίδα), βλ. Ου­ 60» 62 Φιλελευθέρων κόμμα (στὴν Ἑλλάδα).1933), 39­40 ιηῇμτίνοτ Τσαμπερλαιν, Νὲβιλ, βλ. ()1181111·›ε:1·­ 539 1559 186

Σύμφωνο φιλίας καἰ μὴ ἐπιθὲσεως Τίτο, Ἱ. Μπ. βλ. Τίτο, .1ο81ρ Βτο2 1111111 Ν9111119 Φιλλανδία, 140Γιουγκοσλαβίας, “Ελλαδος καί Τιτουλἑσκου, Νικολαος, βλ. Τἱτ­ Τσ91111εΩλ1111ν› Ὁσ111ν¬ βλ· Ο1191ΠΒθΓ_ Φίλοι Μεγάλων Δυνάμεων, Άγγλο­Τουρκίας (Άγκυρα, 25­2­1953), 11168011, Ν. 18111, Αιιείοη φιλο, 29, 323 44., 51, 83, 112, 154,308 Τοκὲρ, Μετίν, βλ. Το1‹ο1·, Μοιἰιι 1

Τσατσος, Κωνσταντῖνος, 277 Ι69¬ 1­Π_Ι72¶ 184, =Αμερ,κανὁφρλυναγερμὸς των Ἀγροτῶν καἰ Ἑρ­ Τορόντο, 169 Τσβἐτκοβιτς, βλ. Ονοτ1‹ονἰο λοι ΠΙ) 179, 181¬ 1849284, Γαλλὀ.

νοτῶν (1950), 158 Τοονμηη, Άρνολντ, 82,. Τονοροο, Τοεον1οοοίΝ1κ­1 113 ρίλοί 44, 281282­ τορρονοοίλοίΣονδοομοτ Ἑογοτῶν Τοοοκίοτ (Βε­ Αίοοιοι 1 τσοχοσλοροκίο, 4ο, 85 51¬ 803 839 1,2. η„,λὀφ,λ0, 421, 51.

ρολίνο, 1919), βλ. Τυτ1‹1γο 18ςί Τουρκὲς, Άλπαρσλαν, βλ. Τϋτκοα, Τσιανο, βλ. Ο1ο11ο,Οο1ο822ο Σοβιετὀφιλοι 166! 1697 Πι, 1779

12919981 Αιροίοιοο Τσίμισκίιτ, °1‹οονν1191 29 188, 225

Σ9νδ19ο,×9ν11 της Ειοίιιφο Λοἔοννίιε Τοοοοκίι Δ1111ο1<οοτ1ο1 Ποὡτίι Τσ1ν1σ9ρ·Μ9ρκ0β1τ9= βλ· Ο"1®®"” Φλωρονίίο ςσοννίνηηση Χίτλερ­(192241923λ 201 1 (1923­19602 262 λΛο1κον16 η40υσσΟ2ίνρ 28,ιο,194οχ 86

Συνδιάσκεψη τῆς Είρηνλης Παρισίων Τουρκικὴ Δημοκρατία, Δεύτερη, Τσ1Ρ1με1κΟ€¬ Ἡλ1919¬ 1521 1555156· Φοξ, (ἐταιρεία), 131

(191911920), 20, 33, 38, 204 262­263 159 Φὸρρεσταλ, βλ. Ρο1·το8τ81, .ῖειιτιοεΣονοίοσίεηινη της είρηνης Πορίσίων Τοορίοκη φορροολο, 268, 266­261, Τσολακογλοο. Γεὼογιοεί 112 Φοονκ, Βολίορ, 82,. Ροηιο ρί. ννοι

(1946), 115 269, 211, 213, 215, 285, 29ο, 801­ Τοοοδοοοα '1ιι111ονο91ιλ173·1ί11 1151 11,8,

Συνέδριο τῆς Είρηνης, 27ο (Άθὴνα, 302 117, 120, 124­125, 128­130, 132­ Φρειδερἰκῳ βασίλισσῳ 154, 179,

1929). 30 Τοορίοσροο, 28 136 181, 188, 186, 218, 281­288, 289­Συνὲδριο τῶν Λαῶν της Άνατολης Τουρκοβουλγαρικη δηλωση (17­2­ Τσουκοὑυοβα 1111191920 . Άδἀνων)2 290, 292, 307, 313

ίΜποκοο, 1920). 224 1941), 98, 98­99, 1ο4 241 Φολοίίσροο, 142­143, 211, 26ο, 801Σύνταγμα της Κυπρου (1960), 188, Τουρκοσοβιετικη συνθηκη ἀλληλο­ ΤσῶΡ1σ1λ1βλ­Ω11111”91Ἱ111= 8" ΨΙΠΜΟΠ

192493. 206 βοηθείας (Μόσχα, Σεπτέμβριος ' 8­ ΧΣονοίνροίο της Τοορκίοο 11924, 1989. Δὲν οηονροοορ, 28ο­281 Τονίιοίο 39 , . έ .δ )9 βλ

1961), 209, 266 Τουρκοσοβιετικη συνθηκη ουδετερὀ­ Τ1­1ΟΡελ111 7100909 Ο11­ Γ­1 βλ· Τ1'11”911¬ Χαἶιμιετι Μιλλιε ( φημερι α _

Συρία­ 207 τητος καί μὴ ἐπιθὲσεως (17­12­ Ψ­Ο ΧΗἶ1‹1ῃιἱἕἕἔ ΜἰῃἰγθΣχολη εοοληίοων, 8ο 1925), 282 1

8 επ" ,Σχολὴ Πολέμου .Αγκὑραςΰ 260 Τουρκοσοβιετικὴ συνθήκη φιλίας Χαλλ, Ιἐῖρντελλν βλ. Ηι111. (ῖοταο1Ι

Σχολὴ Πολέμου Κωνσταντινουπο­ (Μόσχα, 16­3­1921), 227 1 Χανἶα' ἐ „ ,Αλ ξ νδ ἐττα) 18λεωα 2533 262 Τράπεζα της Ἑλλάδος, 715 733,45 Ύπαναπτυξη (στην Ελλαδα, Κυπρο Χαταυί παρλια ε α Ρ 9 1

Σχολη Πολιτικῶν Ἑπιστημῶν Παρί­ 128 καὶ Τουρκἰαλ 92 188191 Μ9_150° 201 1

358 359

Χ1Κ11ἑτ31Ναἔ1μ3 βλ­ Η11‹Π1θ13 ΝἑΖ1ΙΉ βλ. Ηϋ111‹ἐτ 1ε1‹01ε8ὶ Ο118Π11›91111111› Ν9ν1119= 68 ΕΧιλμί, Χουσεΐν, βλ. Ηὶ11ι11, Ηἰὶεεγἰιι Χριοτιοινικὸς σοσιοιλισμὸς, 150,163­ Ο11Θ1ῃ1ϋ111Π3 ς1ιαΤ1Θ$ 11% 38 Εοθνἱτη Βωθιπ 2669 2.|2_273Χίος, 136, 204 1621, 297, βλ. και 'Ελλῃνορθοηοξοι (ἔ11ιιτ‹:11111, 811 9711181011 8., 105­106, '1071 8 1 163 1711749 231 Εὀειι, Α11Ι11ο13γ, 79, 105106, 110Χίτε , 1· ­ 0 , 11 , , ­ ·_ 1 16 _ _ σοσιαλιστες

111, 113­114, 116, 119­120, 125,Χιτλεα Αδολφοε και χιτλερισμὸε. Χρουστσὼφ, Νικὴ333, 238 232 ­ 130 ΠΙ Ι80. ” ° 5 1311 2 86, 89 . 1 . 1 . .

βλ .11”1ἶ1° Α*1®11_ Χωμενιδης, Χρη3333, 153 εἴ 03 081" Ζἶ° 13313, 11311313, 133. 1331333, 1131133 1331113Χομεινι, αγιοιτολλοιχ, 273 Οιιιοει·­Μ3ι1·1‹ον1ο, 90, 103 . .. . Ψ . . .. . . Ειεοηϋοινετ, Ι)νν1811τ, 183Χονδροκουκης, Δημητρης, 307

()οττ113118ε1ο1·1 1103001010 113τε1·113ιτιο113ι13 _ _ _ _, . . . . .

1 Ε1‹111ο1, Τ3ι1°11‹ Ζιγει, 229Χουνκιαρ Ισκελεσι, συνθηκη (1833), Ψυχρος πολεμος, 178­179 (ΟΡ­1­13 45­46 . .3

1311811313 Κονιενν (Τ110), 47Οο13111·1ο11ιν03ι1τ11. 207 256Οοιτιριοἰτ 0" Εεοοιιπρτε (Ρειτἰε), 37 Πνθτ ΡαεἔμΙΝΙ) Οοιι11‹:11 οί 13016311 Βοτ1ὀ11ο1ε10τ8 46 ·Ε11)ΗΜῃ° Νθο1ῃα“1Π° 273

ΒΧ Ο"”111"Γ11*11° 1310 141" 2111 224 221311 269 271 305 3083 Η 1 ­ Ο 11 1 1 Η 11‹ Ρ ττἰεἰ (ΟΗΡ), 23, ® 1 1 1 ° ° 'Α Ατ3ιτι1τ1‹ςιι101· Ω01111γε:τ1 (1955), 253 "Π ΠΠ" 8 8 44 245 249 315 οημ_® ΑΜΘΘ3 0101110111 68 210” 227” 2402411 2 _ 1 1 Ε11‹31111 ΟΗ3311 257Α01 1 · _ · ° . ­ , 2

_ 3 . 3"”ἐ1"° Υ“""8° 11111113 βλ ΝΜ3 Αγωτ. Μεϋιῃετ Α11. 228­229. 245 262 2243 200 112,31 . . . 131133, 1333333 033331, 2313232, 238Υ

3 3 Ο 11 Κ 111 Μ111οι Ρ τιΑοἐἔἑἔῖι Α3333111, 13131, 253, 256, 260­261 ἕἑ"ΚΚ/ῖἔθτἕὲι 01 _ 8 181 13113313 (ς:31133), 223­227, 228· = Α 3 113 3 18 ,220­221Α33133 1>33ι331, 262­266. 270, 272 1 ΠΠ (φημ8111 (1) 0333133313, 103­104 ΡΑε13ι113ε, Τ. νν., 187, 191 ΒΑὸινειτ, Ηε1ἰε13, Εὀἰϋ, 21

Ο Ρἰἐετο (10), ἐφημερίδοι 266ΖΕΞΒΣΞ 5ἕ1ἶο° 3 ἔ:±Ξ1ῖἶ,Θ1ΜΙἶ1311313,223)4

1 0311333, 133331, 97 Ξ1"“ἴ1®11'1)ἶἐ'11"ἕφἔζεἔἑδαἴἑ 919Υ ” 1118' Β τι Ζ 1‹1 230 Οἰΐτ “1 Το τ31‹1311ε11τ111ει Κ31πι111ι1 ΟΓΘΙΒΠ 198' ' _ °Α1ι331›3, 811, 13313333, 197 Βαἶ "Ώ Πέ °269

(1025) 22111) 1333333131, 131333, 2353236Α11π01ε, (ει2ειεε1 (ἐφημερἰδα), 215 Β: 1: Οἑ8ἶΙΠό3 242243 249 25Ι_1 Ρτ3ιη1‹1ι1ττε1· Α1180131οἰ11ε (ὲφημερἰδα),Α33331333 Υ331 033, 225 21 ° ° ° ° ° 309Τ0ν1ι1‹ Βϋ8τϋ, 32, 41, 76, 78, Β.Βἶὲ”3?ἔ0, 133 Π 1301113, Πτ. 1172111101, 68

Α331, 033, 199 11111113 Μ11111· 222 0333333313, Κ3313113, 292 Ο.._ Β0τἔ11ο1 90

.Ατε1τιιτ1‹, Μιιειειίει Κ011131, χαρακτη­ 1 1)αΨ1ΘΠ$3 1181138161, 275κα, προσωπικότητα 2627­ καὶ 133313, Α3311, Α. (13.) 131123ὲΠ1θΓ(Π·=8Π1<=τ13$3›Π1‹ 11113311, 219, ἐ33113, 0133233313, 253ὲ,1281­282, 303

τὸ Ρεπουμπλικοινικὸ Λοιϊκὸ Κόμμα Ι1ΞθΠ1υἶ3]8ἶ(1ΠἶΕ 8ἶ16 2213 2273228 ΟθΠθἔο1Χ9 ΖΖἘΗΓΙΟΒ”23 234­ · 1· 1 2 3 . "ΓΥ3 "ΟΠ ·· 153311 83133 230 3118 "ἔκ, και το Ισλαμ 3, 2 5, 250 _ _

13 Ρ1 .251. καὶ οἱ ξένες ἐπενδὑσεις Ζω. Β0τ111ε1οι, Ρ11111ρρε, 37 ΒθΠἹἰΓ2ἑ, Νυῇη 244 Οο1‹Ξ1ρ,Ιἔ1γε, 272, 209, 217, 254. . , . Βἰ11ἐϋ1, 305 Β . Ι 8..Ι 264_27Ο 27 Οτει γ, οκιτγ ,εἔἔ Ξ ΞἔΡῖΕ::1ἶἑῖι1ὲΞς2ιἐιἶ2ἶη” Βοτειη, Β01000, 229 Ξζιἑτθ 1 Η ΒΥΠΜΠ1 1 3” Οτ001‹ ννειτ 1ἱεΙἰ0Γ Αεεοοἰειτἰοη 1130. 01"227 229 271' καὶ ὁ ουδετερὶσμὸζ Βτειεεοττ, Η.Α. (ἀγγλικὴ ἑταιρεἰα), 77 Βθχῃοιςτατ Ραττἰ 2093 2419 243244 Νειν Υο1·1‹ (Ο.νν.1ι.Α.), 13183 ”Ζ3 'Ζ , , _ Βτειτἰειιιιι. Ι011 Ι. Ο., 33 ' 249 255 266” 1 Οτι111π1133ιτ1 (ἀεροπλόινοι), 107­108, 7, 39 και ο στροιτος 287καί οἱ κοινωνικὲς τάξεις 239_240¶ Βτιεηὀ, Ατιειιεἰο, 67

> Πθὼταεη Βθυῇ 187 Ξιιἔ‹1011ὶ:ΟτΙ1:112”ὲ”Ξ113111, 202. Βτι111‹­:1 Κοϋεττ 121 . . . . ϋ ει· ειτιι5 ~ 1 · · . · · 15 1, 13 , 194 · 31331113, 1311111313 ο., 1331 Πῖἕἔῖἐῃΰ 1­9 92491 96­97 033331, 033131, 238, 255­257, 259,349 93947 3049 308. καἰ ἡ Βουλγω Βγτ11ε8, ,ῖεπιοε Ρ., 234­235 262, 291

ρίοι 39· 0 θανατὸς του 201, 209­ Ο 1)11ΠἹ111Ρ1118Γ (πλοἴολ 138440 Η210, 2212­ κοιἰ ὁ κεμοιλισμὸς 209­ ΠΝΠἹΘΠ13 Ρ81113 213211, 253, 233 Ω33133331313, 813 1333333, 46­47 Πυτινωθτ, 133 ΗὲΙ‹111ι1νετ1 ΜΙΙΗΥΘ. 21360

361

Η11111 Ζ11"11®81‹19201>224 1Ο11111011=1·11111Ο11=268 259­ 262 111881111015, 1011111111 1011, 88, 92,Η1ι1ο1‹ο1 Ο1·σΙι1811, 215 11111ο1:1, 131. Μετοεἱ, 121 Μ111ῖ Κ811‹11111111 Ρ811181, 244 100, 1011, 123

Η811111 Θ1918<± 5­1 213 11111181 1111 111ν‹1111111‹›1 (ἐ11111111±1>1δα)1 Μ1111 8111111111 11111111 1111811), 278 11οΠ1ῃ1„1 11111111 113 13,1

11111113" 1180111681 113 215 1111111111. 200, 304 1101111111, Μ111 11111110 ο., 1111. 1110111­

ΗΘΤΠΘΒ Ε110ΠΘ1'111 311 Κ Μ11Ι1γε1ςἰ Η81·81‹ε1 Ρ8ι1·1181(ΜΗΡ), 261 νης ΚΙ”, πὰπαα1111111111, 11811111, 227 Μο1111×ν1<1αεο9πλ11ν9). 107 8 1118 111· 12 188 185 1711­1111111 1111885111­1, 218­220 Κεοἰυεγ, Οτ11ει11, 253, 256, 261

Κεηἶἕἕιῖ ἑΓ:1112ἑΞ 2.ἐ6 256 1

1111111 Α11011 11111111111101011111 5ο 52 Κ1‹11ο(1111›19ῦ11<ὸ 1<‹11ὀ1161δ111›122. 217 1 ἴ “ ° ° ° °

611 157 68170 8182 85 91 111119 1‹1111101111111101111 Α111111 271 ΰωαῃθ (ἀερ0πλανα)° 7ἶ Κ®"88®11"· 161111­111®11"®81 831 141­15011 7 1 ¬ ° 1 _ 5 1 ­ 1 1 ο1·1ἰ8ο11­Κ11ι1‹:18ο11 (Σο. ἀμερικοινικὴ βλ Κ111 ρουσωϊσμὸς

. . Κ 111 ,Υ Κ Κ ό ,2Ι­22, . . .. ”104, 1曆ἶ. 111 118. 119. 210, 280 ἔἘο8111111198 11 9 1119 11 11 ἐταιρω στηγ Αγκυρα), 265 Κογω Απ Ροκθ (ΒΑΡ) στὴν Ἑλλὰ­23Ι. 25 Μ1ι88ο11111, Βε1111ο, 33, 36, 42, 44, 51­ δα (19210.19211) 111

ἐυἶοαονιίἔἶῖΰ 116 119 117181210 52” 61' 86' 90° ΠΙ Κ""1®11 (ὲ11”1με111δα· 19101· 21011 , ο1· 8 , , 1 1

Ηυττἰοειοο (ἀεροπλἀνα), 108 ΚΘΤΘΙἙΘΠ1 11811111 243­21111 Ν1111111111 1111111111, 281 Κ911811 0111111111 268

Κ6Ρ1111119 1811111, 2213 Νεάἰ, Υ1111118, 22, 210, 224­225 8

Ι Κι1τ111Ι118 (ἐφημερἰδα), 219­220 ΝΘΡ11 Ε111Θ1Ή1 2191 222 8212811α111Π1 ΡΓΘΠΒ1 216

Ι (ἐ ,δ 2” Κι11·111Ιι18 (πλοῖο), 137­138 Νε:ι11811·1, Κ. νο11, 361 Ἱ8 5811, 801111, 229Ιἶἴ Τ§®1111ε111 1111 1111111111, 8111111, 257 ΝΒ11 Υο11‹ Τ1111ε8, 181 8111010111, 81111111, 95, 98­1οο, 102,

Ιῃτ '11 1111®1Ι1ἐφ11μΙερ1δα?· 29 ΝΩΡ.. 168 1ο1, 111, 28ο­281, 211811 οἑ118111ο118ι Η1­118 11 Ττ115ι111ε (ἐφημε­ Ε 58Υὀ8ΠΊ, ΚΘΠΚ9 979 139

1" 1111295 Ε Β , ΗΜ” 283 Ο 8111111, 11111111, 21111

· ἕὶ 011185 1 1 1

1 12ε11ἔ11θ 12011118 Οο111111111θθ1 216 Ο11ε1·1‹ο111111ε111‹1ο 1101 ννε111·1118‹:Ι11 8οῇ2Ἐ:Μ` Η1ΒΙΠΉ"“ 67­68' 70® 73­74. ωνἰ8,ΒθΓῃΜ 241 (Ο.Κ­νν­) 113 8001111, 11.111., 178, 1761111815 (1­φ11μεΡ1δ11)¬ 219 1 ° 1 88115881 Οι111111ι111γο1 Ρ1τ1‹8.81, 2421111111ε11›1;11111 2ο9 21ο, 256 119111, Θ­ Α.. 48 Ο11818111419181 89 ­1

_ _ 1 1 1 οπο [ΠΊ Ο ὀ. 1 Η Γ 8811118111, Πυοὀοτ, 253, 256, 260­261Ι11ο11ιι, Ι8111ο1, πρωθυπουργος στον Ι.γ11Ι81ο11, 811 ΟΙ1νο1·, 122 .1 Θ 02 Θ 001 1118 010 11 011118 ΘΗΑΡΕ 307

μεσοπὸλεμο 23, 93· ὑπουργὸς 110111 9 ­ 11

Ἑξωτερικῶν 201· στρατιωτικός Μ 01151811 ΑΗ ­1201111, 242 ἔἔΞΖ:Π®]ἔ;ἐΙΞΙ1ἔὲἐ7

200 βέλος 2261 ανθεωπος ,του Μ8‹:Μ11ττ8γ, 116 Οἶἶἕῃῃ Ιιωιᾶτ νε ΤΘΜΜΩ ΟΘΠἩΥΘΠ9 8.Ο,Ε. (5ρεο18.Ι Ορετ811ο11 Εκεοιπἰνε),

ἑἶτἕἶουρὴ ἰἰᾶ 2Ξ~3· ἕἕι Βεχἱιςἕλος Μεὀἔιῃοἑω· 00111818 268 Ο8111ε111Ι1 8ο8γεΙἰ81 Ρ11·1‹881 218 162_ 1 και ετα ας 1 προε Ρος Με ο11ε81οτ Οι18τ‹11811 (ἐφημερἰδα) .1 . 8ο11111ι1·ἰε1ε1‹1 Ο11ντ8ι118τ8ι(Ι.ει)(ἐφημ8ρί­

της Δημοκρατίας 22112113, 22199 Π Ο.$.$. (θΐῖιοε οί Β118ι1εε1‹: $ο1·ν11:ο8), δα) 2”Ε , ' 5

254· και οι οπαδοι του 253, 255, Μ8ΓἱΠΙς0νἰὀ9 Α. Μ­ 32 81111818 (Τ11ο), περιοδικο, 94

259· 2ἶ1­263· 2661 2692701 272; Μ1111111111, 1110111 Ω., 285, 8ο7, 818­ Ρ 81111111111111, 11ο, 1112

11111111111111111119 1011 σ11ν11σπ1σ1®1 3111 . 810111111110111, Μ11111, 52, 78

11961­19651 26352641 268' "111 Ο 1811181111 111111 77 1>111›111,181111111011,59, 89,95, 98, 1οο 810111, 811 1101111111, 197

Ϊ 11131111 ΤΟΚΣΪΖΒΟΔ· 11111101 312 Μ111111§11111111,Μ11111111, 211 11111811. 217 811111±111111.011111 1. 181, 188­181,1 1111 1181 ΜΒΜ, 1=1,­111, 210.271 81111111, 0011111, 262­288, 266, 2091εο1Ι1ὲ‹1›(11με1›1ῦ9)ιἐ219 ,δω 218 Μ111110111, 1111111111, 2ο9, 2111­2112,2115, 11 81111111, 1111111111, 221­228, 227

.111 111 11" "1 φημερ' · 2119­25ο 252 258 264­266 2771 .1 . . 8 1111111101, 0 1 · 7Ιηἱἰΰκ (ἐφημερίδωη 218219 28ἱ9 28ἐ. 30έ5 1 Κἔϋεἔῖἶεἔιἶ ἐιξτει (ἐφημεριδοι και 1;9Ι86η1Ι98 11 στικη συμφωνια του

1 Μθῃεῃιθῃοἰοἐιιῃ Ν11ῃΜΠ° 99 1ὶε1:ο1121ὁ7881‹ἰ 1108111111 (ὲφημερἰδοι)Μἰἔτοε (καταστὴματα), 133 215 1 8

18111881 1811113 218 Μ1111 Β111111 Κο11111881 (ΜΒΚ), 255­Ρ1ε1ο118Β8ι111‹, 62, Ἡ 8ον1‹ο1, Μ8111111ι1(ρε88), 215, 256

362 363

Τ Τί1τ1‹ἰγε ϋ11‹ϋ νε Κί11τἱ1τ Βἰτ1ἱὲἰ (1960),

Τεὲιῃε , Μοττι‹1ιι11, 266 259τᾶωωἶ Αῃω, 37­38 ΤΥ"®Π2 ΝΒ” 48Τειενἰτἰ, Ε11‹ἑτ (ἐφημερἰδα, 1914), 210 ΗΤεη1‹ἰ1ἑτἱ νἰ1ειγε:τ ΠἰΖει111τι±1π1ε5ἰ (1865),

151 111158, 251, 257Τἰωεε (Τ1·ιε) του Λονδἰνου, 29, 96, Πη1οπΙητετι2ετἰοηει1ε ὼι Ττενει11 (Πό­

Ι36 λη, 1920), 220Τίτο, .ῖοεἰρ ΒτοΖ, 175, 178, 238 5

Τἰτιιἰεεου, Ν., 35, 94 νΤο1‹ετ, Μετἰπ, 304­305 ὀ 3 133

. νειι·κ1οτ1›ὶ1τ, Ηετο1 . $.,1 1,

ἔοΙἩῖἹηννΙς (ἀερἕπὲαναχ 107 νειη 1:16:61, Ιεττιοε Α.,182ΟΥ" θα ΑΓΠΟΙ ° 9 νωιιις νωἔ1ειςι9Δ2), 142­ιω, 211Ττυτηειη, Ηεττγ, 8. 184, 234­237 . . 147­ΤΠΠΟἩ9 Μετα 213 νο1τειιτε, Ρτεῃαοιε Ατουετ, 83,

Τϋτ1‹εα, Α1ρειτε1ειτ1, 254­261, 273, 300 149Τϋτ1‹ἰγε Ει·ηο1‹ςἰ­Ρεττἰεἰ, 22 ννΤϋτ1‹1γε Ηε11‹ Ιητἰτε1‹ἰγυΠ Ριτ1‹εει,

226­227 ννεινε11, Βἰτ Ατο12ἰ1›ε1ε1, ΙΟ9Τϋτ1‹ἱγο ΗειΙ1‹ Κιιτιυ1ιια Οτ‹:1υει±(ΤΗ­ 1λ|ε:11εε, Βιιηπηετ, 107, 134

ΚΟ), 268, 270 Ψοοι112οι1εε, (ῖ.Μ., 162, 170τωιςῳε Ιω υθτῃαἑἰ, 219­220Τϋτ1‹ἰγε Ϊαςἰ Ρειττἰεἰ (Τ.1.Ρ.), 228­229,

245 ΥΤϋτ1‹ἱγο Ϊααἰ νε ζἱἰΐτςἰ Ριτ1‹2ει, 219 Υειεειειὀει, 313Τϋτ1εἰγε Ϊηςἰ νε ςἰὶῖταἰ Βοεγωἱετ Ριτ1‹2ι­ Υεηἰ Βϋτιγε, (ἐφημερἰδα, Μόσχα,

ει, 219­220, 222, 227­228 1918), 222Τϋτ1‹ἰγε Κοιππϋηὶετ Ριτ1‹ειει [1ἰεετι21], Υοηἰ ίἱϋτι, (ἐφημερἰδοι, 1918), 210

225­226 Υοεϋ Οτὸυ, 223­226Τϋτ1‹1γε Κοηπϋιπἰετ Ρειττὶεἰ (Τ.Κ.Ρ.),

221­222, 227­228, 230 ΖΤϋτ1‹ἰγε Βοεγεὐἰετ Ειῃε1‹α1 νο Κὁγ1ϋ

Ρεττἰεὶ (1946), 228 Ζὶτεειτ Βεη1‹εει, 242ΤϋτΙ‹ἰγε Βοεγωἰετ Ριτ1‹ειει, 218, 220 Ζοτ1υ, Ρειτιῃ Ιἰϋετϋ, 313

364