Πρόλογος

«Κάμποσοι Έλληνες, εδώ και δύο δεκαετίες, ενδιαφέρονται παθιασμένα για καθετί που δημιούργησαν οι λεττριστές και οι καταστασιακοί, και είναι βέβαιο ότι στη χώρα μας μεταφράζονται και συζητιούνται πολύ περισσότερο και πολύ πιο έντονα απ’ ότι αλλού -να κάτι

που ίσως χρειαστεί να σχολιάσουμε αργότερα», γράφει ο Γ.Ι. Μπαμπασάκης στην εισαγωγή του στο «Όλα τα άλογα του βασιλιά» της Μισέλ Μπέρνσταϊν. Πράγματι· και, μια και δεν βλέπουμε κανέναν άλλο πρόθυμο1, αρχίζουμε εμείς τη συζήτηση αυτή.

«Η ανατροπή των ειδώλων -έτσι ονομάζω κάθε είδους ιδεώδους- είναι μάλλον η δουλειά

μου» έγραφε ο Νίτσε. Είναι υπό αυτή τη σκοπιά που θα πρέπει να καταπολεμηθεί η κυρίαρχη τάση αγιοποίησης των καταστασιακών και ιδιαίτερα του Ντεμπόρ, και πρωτίστως επειδή δεν είναι συνεπής προς το ίδιο το πρόγραμμα της I.S., αυτό της εργασίας του αρνητικού, της ιστορικής κριτικής.

Είναι γεγονός, βέβαια, πως ο ίδιος ο Ντεμπόρ έδωσε τον τόνο σε όλη αυτή την ιστορία, από το ‘72 και μετά παριστάνοντας τον μοναδικό φύλακα της καταστασιακής ορθοδοξίας και από το ‘79 και μετά παίρνοντας πόζα για την αιωνιότητα. Πέρα από την όποια φιλολογική αξία τους, όλα τα κείμενα του Ντεμπόρ στη δεκαετία του ‘80 (In girum imus nocte et consimimur igni, Αυτή

η κακή φήμη, Πανυγηρικός) δεν παύουν να είναι παραλλαγές στο θέμα της αυτοδικαίωσης, από κάποιον που (στον αντίποδα του διαρκούς ψαξίματος και της θεωρητικής αναζήτησης που τον χαρακτήριζαν από το ‘52 ως το ‘64), υπερηφανεύονταν πως δεν βρήκε τίποτε που να χρειάζεται διόρθωση στο έργο του.

Ένα καλό ερώτημα είναι γιατί στην Ελλάδα, που τα καταστασιακά κείμενα «μεταφράζονται και συζητιούνται πολύ πιο έντονα απ’ ότι αλλού», δεν έχουν εκδοθεί ακόμα παρά ελάχιστα κείμενα που ασκούν κριτική στην I.S και στο Ντεμπόρ. Εκτός και αν η λέξη συζητιούνται στην παραπάνω πρόταση έχει τη σημασία του εκθειάζονται. Υπάρχουν στην κυκλοφορία για παράδειγμα δύο εκδόσεις του In girum, τα τελευταία τρία ανούσια βιβλιαράκια του Βανεγκέμ και μεταφράζονται πάνω από μια βιογραφίες του Ντεμπόρ ενώ αναμένουμε και τα ποιήματα της Alice-Becker Ho, της χήρας του Μάο, εεε..., συγνώμη του Ντεμπόρ. Παρόλα αυτά δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμη πχ. το Τέλος του Ειρηνικού Καταστασιασμού -που υπάρχει μεταφρασμένο-, το Hecatombe του Βουαγιέ, το κείμενο του Guilliame για τον Ντεμπόρ και πολλά ακόμη.

1 Την εποχή που πρωτογράφτηκε ο πρόλογος πράγματι δεν είχαμε υπόψη μας κάποια άλλη εγχώρια κριτική. Από τότε έχουν εμφανιστεί μερικές, ενώ άλλες προϋπάρχουσες τέθηκαν υπόψη μας. Πχ.: «Για τον Ντεμπορισμό», Γιάννης Ιωαννίδης ή «Ο Γκυ Ντεμπόρ είναι πραγματικά νεκρός», Luther Blisset, εκδόσεις Οξύ.

«Δεν κρίνουμε μια εποχή από την αντίληψη που έχει ή ίδια για τον εαυτό της», έγραφε ο Μαρξ, αλλά οι έλληνες situs πολύ συχνά κάνουν ακριβώς αυτό, όσον αφορά τον Ντεμπόρ. Η λέξη κριτική εδώ είναι άγνωστη: οι μετα-καταστασιακοί για παράδειγμα, δεν κριτικάρονται για τις όποιες ελλείψεις τους, όσο για το ότι βεβήλωσαν τα ιερά κείμενα. Σε ένα τέτοιο κλίμα δύσκολα μπορεί να γίνει κατανοητή η σημασία κειμένων όπως αυτά του Βουαγιέ, (ο οποίος εξάλλου τοποθετείται στον σωρό των μετα-καταστασιακών, παρόλη την έντονη διαφοροποίηση του, ίσως επειδή χρησιμοποιεί που και που την λέξη θέαμα).

Θα επιμείνουμε ιδιαίτερα στον Βουαγιέ, επειδή ακριβώς η σκέψη του Βουαγιέ και τα συμπεράσματα της συνιστούν μια πολύ σημαντική τομή σε όλη τη μέχρι τότε επαναστατική θεωρία, τομή που δεν έχει ακόμα εκτιμηθεί στο ελάχιστο -και αυτό όχι μόνο στην Ελλάδα, φυσικά, αλλά παγκόσμια: η πρόσφατη περίοδος είναι εξαιρετικά φτωχή σε σκέψη όπως είναι φτωχή και σε Ιστορία.

Ενδεικτικό του κλίματος, το Βουαγιέ, Οδηγίες Χρήσεως2 μας ενημερώνει για το «πόσο

ενοχλητικοί (...) είχαν καταντήσει οι επίδοξοι κριτικοί της Κ.Δ και του Ντεμπόρ» (εδώ και εκεί με έναν ύμνο ναι, αλλά όχι με την κριτική, την βαρεθήκαμε πια την κριτική), και πως ήταν φορείς μιας αντίληψης που πρέπει να «την κονιορτοποιούμε οπουδήποτε τη συναντάμε». Είναι σεβαστή η αγωνία του συγγραφέα απέναντι στην αποκαθήλωση του Ντεμπόρ από την θέση του επίσημου άγιου του αρνητικού, αλλά «όταν ένα ολόκληρο κίνημα οπισθοχωρεί -όπως συνέβη με το κίνημα της δεκαετίας του 1960- δεν γυρεύεις την αγιογράφηση (...) εκείνων που το εξέφρασαν

στην ακμή του, αλλά γυρεύεις τους λόγους που το οδήγησαν στην παρακμή του3».Στο Βορειοδυτικό πέρασμα μπορούμε επίσης να διαβάσουμε για τον Βουαγιέ:

«Χαρακτηρίζεται από έναν δηκτικό τρόπο έκθεσης των συλλογισμών του με διασκεδαστικές

(αλλά όχι πάντα εύστοχες ή ενδιαφέρουσες) εξάρσεις επιθετικότητας». Δυο τινά συμβαίνουν: είτε οι θέσεις του Βουαγιέ είναι σωστές είτε είναι λάθος. Αν είναι σωστές, τότε, εξαιτίας ακριβώς της σοβαρότητας όσων διαπραγματεύονται, αποτελούν την πιο σημαντική κριτική του κόσμου μέχρι τώρα. Αν από την άλλη είναι λάθος, τότε, και πάλι εξαιτίας της σοβαρότητας του ζητήματος, θα ήταν τρομακτικά χρήσιμο να ακούσουμε την ανασκευή τους. Σε κάθε περίπτωση, δεν μπορούμε απλά να παρακάμψουμε αυτή την κριτική χαρακτηρίζοντας την «μη ενδιαφέρουσα». Εκτός αν υπάρχει κάτι πιο ενδιαφέρον από την κριτική της ολότητας.

Όπως γράφει ο Raphael Pallais:

2 Έπίμετρο στο «Εισαγωγή στην επιστήμη της δημοσιότητας», Γ.Ι. Μπαμπασάκης.3 Χρήστος Μόρφος

Εκεί που ο Ντεμπόρ είναι ικανοποιημένος με μια κριτική θεωρία (δηλ. ουσιαστικά με μια αληθινή γλώσσα η οποία θα καταγγέλλει την άδικη τάξη) του κόσμου η οποία να «μοιάζει σωστή», και την οποία θα χρησιμοποιήσει όταν κρίνει ως στρατηγικά σωστή στιγμή ενάντια στους εχθρούς του, ο Βουαγιέ δεν επιθυμεί τίποτα άλλο από την αλήθεια για αυτόν τον κόσμο.(...)Αν για τον Ντεμπόρ η θεωρία είναι ένα ξίφος, ένα τάγμα ή ένα σύνταγμα, το οποίο ο ίδιος θα εξαπολύσει στην μάχη την κατάλληλη στιγμή, και το οποίο θα χαθεί σε αυτήν την μάχη4, για τον Βουαγιέ αποτελεί το κατεξοχήν επαναστατικό εργαλείο, και η νίκη της είναι και νίκη της επανάστασης. Επομένως, δεν δέχεται ότι μπορεί να υπάρξει σκέψη σωστή, αληθινή, αλλά ηττημένη -όπως οι σκέψεις του Μαρξ, των καταστασιακών και τόσων άλλων ηττημένων. Vae victis. Για τον Βουαγιέ, η εκατόμβη των θεωρητικών ταγμάτων του Ντεμπόρ, που κείτονται νεκρά στο πεδίο του εμφυλίου πολέμου, δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι δεν ήταν αληθινά. Και σκοτώθηκαν, όχι επειδή δεν ήρθε ο Blόcher να τους σώσει την κατάλληλη στιγμή, αλλά απλά εξαιτίας της ενυπάρχουσας έλλειψης αλήθειας τους.Μπορεί να πει κανείς ότι αν ο Ντεμπόρ ήταν ο D' Artagnan της κριτικής, τότε ο Βουαγιέ είναι ο Γαλιλαίος της.

Τα κείμενα του Βουαγιέ που μεταφράσαμε εδώ, είναι αρκετά πρόσφατα (από το 1997 ως το 1999) και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον σε αρκετά σημεία τους. Πρόκειται για τις επιστολές που ανταλλάχθηκαν σε μια δημόσια αντιπαράθεση στο internet μεταξύ του Βουαγιέ και του Τόμας Ρόσα Μπουένο, ενός βραζιλιάνου ελευθεριακού και μεταφραστή. Ο Βουαγιέ -με καταλυτικό χιούμορ και διεισδυτική σκέψη, για όποιον δεν φοράει παρωπίδες- επιχειρεί εδώ μια αναθεώρηση της έννοιας του θεάματος, που στον Ντεμπόρ κατέληξε να σημαίνει τα πάντα και τίποτα. Το θέμα δεν είναι φυσικά να ξεκινήσει μια καινούργια ανόητη λατρεία του Βουαγιέ στη θέση αυτής του Ντεμπόρ, αλλά να επανεξεταστεί η θεωρία χωρίς ανόητες προκαταλήψεις, και (επιτέλους!) να δώσει αφορμή για κριτική σκέψη και ουσιαστικές συζητήσεις πάνω στο ζήτημα.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ:

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους Χρήστο Μόρφο, Τόμας Ρόσας Μπουένο και την Γεωργία για την βοήθεια τους, καθώς και τον Γιάννη Ιωαννίδη, για τις συμβουλές και την μετάφραση του

4 Πανυγηρικός

κειμένου «Ο σκοπός μου στην ζωή». Επίσης τον Β.α.αλ. για την σελιδοποίηση και την επιμέλεια της έκδοσης. Τέλος, ευχαριστώ προκαταβολικά όσους φίλους αναγνώστες υπομείνουν την μετάφραση μου.

Ο σκοπός μου στη ζωή

Αγαπητέ Α…

(…)

Παρ’ όλο που κατά κάποιον τρόπο δεν το αγνοούσα, μόλις τώρα συνειδητοποίησα πως ο μοναδικός σκοπός μου στη ζωή από τότε που διάβασα το Κεφάλαιο, το 1962, ήταν να ξεμπροστιάσω τον αναγωγισμό του Μαρξ. Μέχρι τότε λέξη «αναγωγισμός» δεν είχε καμιά απήχηση μέσα μου. Τη γνώριζα αλλά δεν υποψιαζόμουνα πόσο σημαντική είναι. Το γράμμα σου μου το αποκάλυψε.

Ο αναγωγισμός δικαιολογείται πλήρως στις επιστήμες της φύσης αλλά δεν δικαιολογείται καθόλου σε ό,τι αφορά τη μελέτη της ίδιας της ανθρωπότητας. Οι επιστήμες της φύσης δεν θα υπήρχαν χωρίς τον αναγωγισμό. Δεν θα υπήρχε καμιά εφαρμογή τους, ούτε ο ηλεκτρισμός, ούτε η ατομική βόμβα, ούτε τα OGM5, κλπ. Μπορούμε να πούμε πως ο αναγωγισμός είναι η αξιωματική Αρχή αυτών των επιστημών. Η απάντηση του Λαπλάς στον Ναπολέοντα («ο Θεός

είναι μια άχρηστη υπόθεση») το αποδεικνύει περίτρανα. Δεν μπορούμε όμως να βγάλουμε από τη μέση το Θεό όταν ισχυριζόμαστε πως μελετάμε την ίδια την ανθρωπότητα και όχι απλώς τη μηχανική των ουρανίων σωμάτων. Το σφάλμα του Μαρξ είναι ότι θέλησε να βγάλει από τη μέση τη σκέψη προκειμένου να μελετήσει την ανθρωπότητα. Ο Μαρξ, παρ’ oτι ισχυριζόταν πως είναι διαλεκτικός, θέλησε να ανάγει τη μελέτη της ανθρωπότητας σ’ ένα είδος μηχανικής των ουρανίων σωμάτων. Ο Σαρτρ θα έλεγε: «Ο υλισμός είναι ένας αναγωγισμός». Το είπε εξάλλου στο Κριτική

του διαλεκτικού λόγου, αυτή την ηρωική (ουίσκυ+αμφεταμίνες) απόπειρά του κατά του αναγωγισμού.

Εφόσον απ’ όλα τα πιθανά σύνολα, το σύνολο των ανθρώπων είναι το μόνο που είναι

πράγμα και όχι μόνο σκέψη, δεν μπορούμε να το πραγματευτούμε με τη βοήθεια του αναγωγισμού. Διότι αν, αντίθετα από τα άλλα σύνολα, το σύνολο των ανθρώπων είναι ένα πράγμα, αυτό συμβαίνει επειδή εμπεριέχει τη σκέψη. Το σύνολο των ζώων είναι μόνο μία σκέψη

και κατά συνέπεια δεν θα μπορούσε να υπάρχει πριν από την ύπαρξη της σκέψης. Αντίθετα από το γένος των ζώων, το ανθρώπινο γένος είναι ένα πράγμα. Το ζωώδες ή η αλογοσύνη είναι σκέψεις και μόνο σκέψεις. Η ανθρωποσύνη είναι πράγμα. Πριν από την ύπαρξη της σκέψης υπήρχαν ίσως ζώα αλλά σίγουρα όχι πλήθη ζώων. Υπήρχαν ίσως άλογα αλλά όχι γένος αλόγων. Τα πλήθη υπάρχουν μόνον από τη στιγμή που υπάρχει σκέψη. Δεν είναι παρά σκέψεις.

5 Γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί.

Το μοναδικό πλήθος που δεν είναι μόνο σκέψη, είναι ακριβώς η ίδια η ανθρωπότητα κι αυτό επειδή εμπεριέχει τη σκέψη. Αυτό το συλλογικό ον είναι το μόνο που δεν εξαρτάται από μια εξωτερική σκέψη προκειμένου να υπάρξει, ακριβώς επειδή εμπεριέχει τη σκέψη. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ύπαρξη των αλόγων με την ύπαρξη των πληθών. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να πούμε πως οι αριθμοί υπήρχαν πριν εφευρεθούν. Δεν πρέπει να συγχέουμε την ύπαρξη των αλόγων με την ύπαρξη του αριθμού των αλόγων -εκτός κι αν τα άλογα ήξεραν να μετρούν, όπως ισχυρίστηκε ο Σουίφτ στα περίφημα ταξίδια του. Οι Πλατωνικοί ισχυρίζονται πως οι αριθμοί υπήρχαν πριν εφευρεθούν. Αλλά οι αριθμοί τους υπάρχουν μέσα στον ουρανό των ιδεών και συνεπώς δεν έχουμε καμιά άμεση επαφή μαζί τους.

Δεν έχω την εντύπωση πως η σκέψη είναι το θεμέλιο των πάντων. Έχω απλώς τη βεβαιότητα πως δεν μπορούμε να μελετήσουμε την ανθρωπότητα αφαιρώντας το ρόλο της σκέψης, όπως ισχυρίστηκε ο Μαρξ.

Παρόμοια, ο σκοπός μου δεν είναι να συλλάβω τα πράγματα όπως ήταν πριν υπάρξει η σκέψη αλλά μόνο να μη θεωρήσω την ανθρωπότητα στηριζόμενος στον αναγωγισμό. Το πρόγραμμά μου είναι πολύ πιο περιορισμένο από αυτό που εκθέτεις στο τέλος του γράμματός σου. Πριν αναρωτηθώ αν η λογική υπάρχει πριν να υπάρξει η σκέψη, αναρωτιέμαι ποια είναι η δρώσα λογική μέσα στην ανθρωπότητα αν δεν βγάλουμε από τη μέση τη σκέψη όπως έκανε ο Μαρξ. Προς το παρόν, αυτή η λογική είναι τελείως άγνωστη. Συναντάμε μέσα στην ανθρωπότητα τόσο λίγη σκέψη και κίνηση της σκέψης, ώστε οι πάντες το αγνοούν και σκέφτονται όπως ο Λοκ. Κι ο Μαρξ δεν βοήθησε να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση. Είναι κληρονόμος του Λοκ μάλλον παρά του Χέγγελ. Μπορούμε να πούμε ότι έπαθε overdose από τη σκέψη του Χέγγελ και, αντιδρώντας βίαια, πήρε την αντίθετη θέση. Πιο σοβαρά, ο Μαρξ ζούσε σε μια εποχή ενός μανιώδους αναγωγισμού, τον οποίο αποκαλούμε γενικά επιστημονισμό. Ο αναγωγισμός είναι σωτήριος στη Φυσική. Γίνεται επιστημονισμός μόνον από τη στιγμή που, στηριζόμενοι σε αυτόν, θέλουμε να βγάλουμε συμπεράσματα έξω από το πεδίο της Φυσικής. Όλοι σκέφτονται πως είναι μεσημέρι κοιτάζοντας το ρολόι τους, και οι παπουτσήδες θέλουν να εξηγήσουν τον κόσμο με βάση την υποδηματοποιία. Αυτό είναι αναγωγισμός-επιστημονισμός. Η αναγωγή των πάντων στην υποδηματοποιία! Ο κόσμος εμπεριέχει τη Φυσική, η Φυσική δεν εμπεριέχει τον κόσμο.

Φιλικά,

Ζαν-Πιέρ Βουαγιέ

Αρχική επιστολή του Τόμας Μπουένο

29 Απριλίου 1997

Ραφαέλ,

Πολύ καλά λοιπόν, ας συνεχίσουμε: ο κόσμος κυριαρχείται από το εμπόρευμα, σε αυτό συμφωνούμε, επειδή όλα ξεκινούν με την ανταλλαγή και η ιστορία του κόσμου είναι η ιστορία της ανταλλαγής. Αλλά τι εξασφαλίζει την συνέχιση της κυριαρχίας του εμπορίου, εξαιτίας ποιου πράγματος συνεχίζουν όλοι να δέχονται την κυριαρχούσα μιζέρια και κάθε άτομο υπερασπίζεται με ζήλο το δικαίωμα του να είναι ένας απλός μεταφορέας εμπορευμάτων {1}; Η οικονομία είναι μια ιδεολογία {2}, συμφωνούμε και πάλι, αλλά τίνος πράγματος; Τι αντικατοπτρίζει αυτή η ιδεολογία, ποια στιγμή της πραγματικότητας βρίσκεται αποκρυσταλλωμένη σε αυτήν; Για όλα αυτά ο Βουαγιέ δεν μας λέει τίποτα, παρ’ όλες τις διαλεκτικές του περιστροφές, τις αντιστροφές του της γενικής {6}, τα κυκλικά του επιχειρήματα. Το να αντικαταστήσεις την λέξη οικονομία με την λέξη «εμπόριο» είναι απλά ένα θεωρητικό τρυκ {5} και όχι λύση.

Η εντύπωση η οποία έχω -και περί αυτού πρόκειται, περί εντύπωσης, αν και συχνά είμαστε αναγκασμένοι να βασιστούμε σε αυτές, είναι ότι ο Βουαγιέ, αφού ξεκίνησε τόσο καλά στα πρώτα βιβλία του, ερωτεύτηκε την ίδια του την επιχειρηματολογία και συνέχισε βασισμένος πάνω της, παίρνοντας κάθε προηγούμενη έννοια σαν βάση για την επόμενη, και ξεχνώντας να τις βασίσει ad hominem.

Η θεωρία του θεάματος δεν έχει ακόμα κριθεί {3}, και η επιτακτικότητα αυτής της κριτικής, η οποία σκιαγραφήθηκε αλλά δεν ολοκληρώθηκε από τον Βουαγιέ, μπορεί να φανεί στην ολοένα και μεγαλύτερη ευκολία με την οποία επαναφομοιωτές κάθε απόχρωσης την προσαρμόζουν στα μέτρα τους. Ο ίδιος ο Ντεμπόρ, στα Σχόλια πάνω στην κοινωνία του Θεάματος*, με το αλκοολικό ζυμάρι που είχε για μυαλό είκοσι χρόνια αργότερα, την περιορίζει ένα βήμα παραπέρα, σε μια τεράστια (και κρυφή!) συνωμοσία των μμε και των συνεργατών τους (επίσης κρυφών).

Στην απάντηση του στο «Rideau»6, παρ’ όλες τις σχετικές του διαμαρτυρίες, ο Βουαγιέ βασίζει την επιχειρηματολογία του σε αυτή την περιορισμένη έννοια{4}, φέρνοντας κοντύτερα κατά μια έννοια τον Ντεμπόρ της Κοινωνίας του Θεάματος με τον Ντεμπόρ της κομψής

6 «Απάντηση στο Rideau του M-E Nabe», κείμενο του Βουαγιέ όπου περιέχει παρόμοια επιχειρηματολογία με τις παρούσες επιστολές.

πολυνευρίτιδας και της έκθεσης στο κέντρο Beaubourg, του Ντεμπόρ που επικαλείται ο κάθε χυδαίος νεοπαρατηρητής7 δημοσιογραφίσκος.

Και αυτού του είδος ο χειρισμός (δεν βρίσκω άλλη λέξη) με κάνει πολύ νευρικό, ειδικά όταν προέρχεται από κάποιον του ύψους του Βουαγιέ, από τον οποίο περίμενα πολύ περισσότερα.

Ate jα, Tomαs

* Των οποίων τελείωσα την ανάγνωση σήμερα, 29 Απριλίου, για πρώτη φορά.

7 Από το περιοδικό Nouvel Observater (Νέος Παρατηρητής).

Απάντηση στον κ. Μπουένο, μέρος πρώτο

18 Ιουνίου 1997

«Όλη η τέχνη της ζωής συνίσταται στο να υπηρετούμε τους ανθρώπους που μας κάνουν να υποφέρουμε».

Μαρσέλ Προύστ

{4}. Όπως μπορεί να δει ο καθένας, δεν βασίζω την επιχειρηματολογία μου στην περιορισμένη έννοια του θεάματος. Απλά λέω ότι ο Ντεμπόρ δεν μπόρεσε ποτέ, παρ’ όλους τους ισχυρισμούς και τις διαμαρτυρίες του, να ξεπεράσει αυτή την περιορισμένη έννοια (τηλεόραση, διαφήμιση, τύπος, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πληροφόρηση, κατάχρηση εικόνων και κόσμος εικόνων, δηλαδή μικροπράγματα). Μιας και εσύ, ο τόσο σοφός, τα κατάφερες, δώσε λοιπόν έναν ορισμό του θεάματος ο οποίος να σημαίνει κάτι διαφορετικό από αυτήν την περιορισμένη έννοια (και η οποία εξάλλου δεν είναι όντως περιορισμένη, αφού -μέχρι αποδείξεως του ενάντιου- δεν υπάρχει κάποια ευρύτερη), ή δείξε μου το απόσπασμα στο οποίο ο Ντεμπόρ δίνει αυτόν τον ορισμό, το απόσπασμα δηλαδή στο οποίο δεν αρκείται στο να φτιάχνει ωραίες φράσεις όπως συνηθίζει.

Ξέρω καλά ότι ο Ντεμπόρ διαμαρτύρονταν ενάντια σε όσους ισχυρίζονταν ότι περιόριζε την έννοια του θεάματος σε αυτή την περιορισμένη έννοια. Ξέρω επίσης καλά ότι για τον Ντεμπόρ η έννοια του θεάματος ήταν η θεαματική χρήση των αγαθών και όχι η κατάχρηση των εικόνων ή ένας κόσμος εικόνων. Εκεί που τον καιρό του Μαρξ υπήρχε μονάχα συσσώρευση αγαθών, σήμερα θα είχαμε συσσώρευση θεαμάτων, εξαιτίας της θεαματικής χρήσης των αγαθών. Τα αγαθά παραδίδονται στο θαυμασμό των καταναλωτών. Τα εμπορεύματα κατέχονται προς επίδειξη, ω τι γυφτιά!

Κάνοντας το υποτιθέμενο θέαμα ένα χαρακτηριστικό του κόσμου «μας», ο Ντεμπόρ αποδεικνύει μόνο τον χυδαίο ωφελιμισμό του, τον χυδαίο Μαρξισμό του, με τη χειρότερη έννοια της λέξης. Για τον Ντεμπόρ η αληθινή χρήση είναι αυτή που συνίσταται στο να τρώμε ότι τρώγεται, να πίνουμε ότι πίνεται, να ζούμε σε ότι μπορεί να κατοικηθεί, και τον υπόλοιπο χρόνο, να κάνουμε καταστάσεις, ενώ αντίθετα το να θέλεις να έχεις ένα αντικείμενο και να το επιδεικνύεις είναι που συνιστά το θεαματικό κακό.

Η εθνογραφία μας δείχνει αντίθετα ότι όπου δεν κυριαρχεί το εμπορευματικό κακό, αυτό το δεύτερο είναι που συμβαίνει: η αληθινή χρήση, δηλαδή η ανθρώπινη χρήση, ήταν να δείξεις για να αναγνωριστείς και φυσικά να φας κιόλας. Οι Έλληνες έτρωγαν τα ζώα που θυσίαζαν, αλλά

και κανένα ζώο δεν τρώγονταν χωρίς θυσία. Οι ωφελιμιστές καταγγέλλουν εδώ την υποκρισία. Οι ωφελιμιστές είναι ηλίθιοι.

Επομένως, αυτή η υποτιθέμενη θεαματική χρήση των εμπορευμάτων είναι στην πραγματικότητα ένα απομεινάρι της χρήσης που γίνονταν από τους αληθινούς ανθρώπους (η ακτινοβολία αυτού του απομειναριού είναι βέβαια πολύ εξασθενημένη σε σχέση με ότι ήταν στην αρχή της ανθρωπότητας, ύστερα από δυο χιλιετηρίδες εξάπλωσης). Είναι τελείως καταπληκτικό που αυτός ο κόσμος, ο υποτιθέμενα υλιστικός, εγωιστικός, ηδονιστικός, υπολογιστικός κλπ. δεν μπορεί να ξεπεράσει τον συγκεκριμένο τρόπο χρήσης, και αν όχι να ξεπεράσει τον τρόπο χρήσης καθεαυτόν (ο οποίος είναι πλέον σχεδόν ανύπαρκτος στην χώρα του αν-σε-πιάσω-θα-σε-γαμήσω και του θα-σε-ρίξω-εκεί-που-ήμουν-εγω), τουλάχιστον να ξεπεράσει την επίκληση του και τη συνεχή εμφάνιση του ως κίνητρο. Έτσι ο Ζακ Ριγκώ ανέβαλε την αυτοκτονία του για δεκαπέντε λεπτά κάθε φορά που έβλεπε μια Rolls Royce. Ένας κόσμος όπου υπάρχουν Rolls Royce δεν μπορεί να είναι και τόσο κακός. Τα εμπορεύματα είναι ένα συνεχές κίνητρο για επικοινωνία όντας προ-αναγνωρισμένα. Αλλά είναι επίσης μια μόνιμη άρνηση της επικοινωνίας εξαιτίας ακριβώς του ότι είναι προ-αναγνωρισμένα. Η επικοινωνία και η αναγνώριση λαμβάνουν χώρα, ναι, αλλά αλλού. Δεν είναι δημιούργημα κανενός. Επομένως, αν υπάρχει ένα θέαμα σε αυτόν τον κόσμο είναι αυτό της γενικευμένης επικοινωνίας και αναγνώρισης. Αλλά αυτό το θέαμα δεν είναι ψευδαίσθηση, γιατί αυτή η επικοινωνία και αυτή η αναγνώριση δεν αποτελούν ψευδαισθήσεις, κάθε άλλο. Είναι τόσο αληθινές, που εμποδίζουν κάθε άλλη μορφή αναγνώρισης και επικοινωνίας. Επομένως, απαντάω εν παρόδω το σημείο{1} της ερώτησης σου και τις ανοησίες που λέγονται για την υποτιθέμενη εθελούσια δουλεία. Η λέξη θέαμα έχει δυο ερμηνείες, είτε με το νόημα του θεάματος ενός πραγματικού φαινομένου (πχ. της φύσης ή ενός τοπίου), είτε το θέαμα ενός φανταστικού γεγονότος (πχ. ενός σπουδαίου και φαλακρού ηθοποιού που παίζει Άμλετ επί σκηνής). Ούτως ή άλλως δεν υπάρχει ελπίδα για τον Ντεμπόρ, ο οποίος χρησιμοποιούσε την λέξη θέαμα με την δεύτερη ερμηνεία. Το θέαμα του κόσμου είναι το θέαμα μιας πραγματικότητας και όχι ενός φανταστικού γεγονότος, είναι το θέαμα της πραγματικά αλλοτριωμένης επικοινωνίας και της πραγματικά αλλοτριωμένης αναγνώρισης και κανείς δεν μπορεί να συμμετάσχει σε αυτήν την επικοινωνία και σε αυτήν την αναγνώριση, ο καθένας είναι εκεί υποχρεωτικά θεατής, εκτός προφανώς από τους εμπόρους (απαντώ ξανά εδώ στο σημείο{1} της ερώτησης σου). Δεν υπάρχει τίποτα πιο πραγματικό. Και είναι κάτι πολύ διαφορετικό από την τηλεόραση, την διαφήμιση, τον τύπο και τις μαλακίες που προπαγανδίζουν εκεί για να κερδίσουν το ψωμί τους. Όμως, όπως ήδη είπα στο κύριο σημείο της απάντησης μου στον Nabe, αυτό δεν είναι η αιτία, είναι απλά ένα αποτέλεσμα. Αν υπάρχει ένα θέαμα του

κόσμου, όπως υπάρχει ένα θέαμα της φύσης (και πως να μην υπάρχει), αυτό δεν σημαίνει ότι ο κόσμος είναι στην ουσία του θέαμα ούτε ότι η αρχή του είναι το θέαμα.

Αυτό που χαρακτηρίζει τον κόσμο αυτό είναι ακριβώς το ότι η υποτιθέμενη θεαματική χρήση των εμπορευμάτων αποτυγχάνει οικτρά και κωμικά, χωρίς δια τούτο να συνιστά ψευδαίσθηση όπως ισχυρίζεται η σκέψη τύπου Canal Plus. Το κίνητρο της αναγνώρισης είναι αληθινό ακόμα και αν η αναγνώριση ποτέ δεν έρχεται εκεί που αναμένεται. Αλλά αν η απόπειρα για αναγνώριση αποτυγχάνει δεν είναι επειδή είναι θεαματική, όπως ισχυρίζεται ο ηθικιστής Ντεμπόρ, αλλά επειδή οι σκλάβοι είναι σκλάβοι και τα μέσα αναγνώρισης τους διαφεύγουν. Οι καλοί γιατροί Kraft Ebbing, Havelock-Ellis, Freud και Reich μας ενημέρωσαν ήδη αρκετά σχετικά με την αληθινή μιζέρια που αυτές οι παροδικές απόπειρες συσσωρεύουν. Η περίφημη μεσαία τάξη αποτελεί την πελατεία του κ. Freud. Είναι τρομερά ενθαρρυντικό το ότι μέσα στην χειρότερη σκλαβιά, η οποία δεν τολμάει πλέον να παρουσιαστεί με το όνομα της, η ανάγκη για αναγνώριση παραμένει και επιμένει να εμφανίζεται -έστω και σε αυτές τις κωμικές και παράδοξες μορφές. Αντί για ψευδαισθήσεις, ο κόσμος στηρίζεται μάλλον στην εκμετάλλευση της ακατάπαυστης ανάγκης για αναγνώριση. Ποτέ οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζονταν λιγότερο, μιας και ο σκλάβος δεν αναγνωρίζεται πλέον ούτε καν ως τέτοιος. Δεν παύει να περνιέται για ελεύθερος (πως θα μπορούσε ποτέ ένας αντι-λεπενικός, αντι-ρατσιστής ή μαχητικός πούστης να είναι σκλάβος, αφού είναι ήδη αντι-λεπενικός, αντι-ρατσιστής, μαχητικός πούστης, ή ίσως και τα τρία ταυτόχρονα. Όσο για τον τελευταίο μετά-πούστη δημοσιογράφο, αυτός είναι το λιγότερο ένας επαναστάτης ντεμπορντικός). Και αν οι άνθρωποι ποτέ δεν αναγνωρίζονται ούτε στο ελάχιστο, είναι επειδή η αναγνώριση λαμβάνει χώρα αλλού, ολοκληρωτικά αλλού, πράγμα το οποίο δεν είναι, αλίμονο, καθόλου ψευδαίσθηση. Απαντάω ξανά στο σημείο {1} της ερώτησης σου.

Είναι γνωστό ότι υπάρχουν ψευδαισθήσεις, ή αν προτιμάς προλήψεις σε αυτόν τον κόσμο, για παράδειγμα η πρόληψη της δημοκρατίας (αυτό δεν σημαίνει ότι η δημοκρατία δεν υφίσταται σε αυτόν τον κόσμο, αλλά απλά ότι δεν είναι αυτό που θα πίστευε κανείς), η πρόληψη της ελευθερίας (το ίδιο), η πρόληψη της οικονομίας, η πρόληψη της παραγωγής και της κατανάλωσης. Ο Βίτγκενσταϊν είναι ακόμα πιο αρνητικός από μένα. Σύμφωνα με αυτόν η αιτιότητα είναι μια πρόληψη. Πως τόλμησε να υποστηρίξει μια τέτοια τερατολογία, και μάλιστα ενάντια σε κάθε έννοια της κοινής λογικής, της τόσο γενναιόδωρα μοιρασμένης; Παρόλα αυτά, μετά από δυο λεπτά σκέψης και αφού περάσει η πρώτη έκπληξη, είναι προφανές.

Στην πραγματικότητα ποτέ ο κόσμος δεν ήταν λιγότερο θεαματικός από σήμερα, αφού το θέαμα, με την έννοια του απατηλού γεγονότος, έχει περιοριστεί στην τηλεόραση και την διαφήμηση. Η διαφήμιση και η τηλεόραση δείχνουν την επικοινωνία και την αναγνώριση εκεί που

δεν υπάρχει επικοινωνία και αναγνώριση, ή έστω δεν την δείχνουν όπως πραγματικά είναι. Αυτό είναι που δεν επιτρέπει στην επικοινωνία και την αναγνώριση να λάβουν χώρα, παρά μόνο αλλού και αλλιώς. Είναι ακριβώς επειδή η επικοινωνία και η αναγνώριση υπάρχουν -παρόλα αυτά-, που η διαφήμιση και η τηλεόραση μπορούν να υποκρίνονται ότι τις παρουσιάζουν ή έστω ότι αναφέρονται σε αυτές και που μπορεί η διαφήμιση να έχει κάποια επιρροή και δύναμη. (Κάθε Rolls Royce που βλέπω επεκτείνει την ζωή μου για δεκαπέντε ακόμη λεπτά. Ορίστε, μια όμορφη διαφήμιση την οποία κανένας διαφημιστής δεν θα μπορούσε να σχεδιάσει. Ή ακόμα: όταν ανεβαίνω στο τιμόνι της HP μου, στρίβε ποιητή, γιατί θα σε βγάλω στις ειδήσεις). Το εμπορευματικό κακό συνίσταται ακριβώς στο ότι μπορεί κανείς να επιδείξει πολύ λίγα, ακριβώς το αντίθετο από ότι υποκρίνονταν ο Ντεμπόρ, και αυτό επειδή ότι μπορεί κανείς να επιδείξει, όλοι μπορούν να το επιδείξουν. Τι το θεαματικό έχει επομένως ένας κόσμος όπου το θέαμα έχει περιοριστεί σε μερικές εικόνες σε αφίσες ή σε μερικούς καθοδικούς σωλήνες8; Σκατά λοιπόν. Δεν υπάρχει τίποτε το φαραωνικό και όταν κάτι φαραωνικό συμβαίνει, για παράδειγμα ο πόλεμος (όπως τον αποκαλούν οι αμερικάνοι) στον Κόλπο, δεν βλέπει κανείς τίποτα (εκτός αν συμβαίνει να είναι ιρακινός).

Μόνο οι ωφελιμιστές ισχυρίζονται ότι δεν το καταλαβαίνουν αυτό. Όταν εξήγησα στον Alain Caille του Mauss την ομοιότητα των πυραμίδων από εμπορεύματα που παρουσιάζονται στο Playboy και απεικονίζονται στο I.S. 10, με τις πυραμίδες από γλυκοπατάτες της Kirivina 9, μου είπε ότι δεν καταλάβαινε τι εννοούσα.

Ο σκοπός της ύπαρξης απομακρύνεται, αλλά καθώς απομακρύνεται διαφοροποιείται και πλουταίνει. Είναι επειδή απομακρύνεται που πλουταίνει, είναι η διαφοροποίηση που προκαλεί την απομάκρυνση του. Η διαφοροποίηση απαιτεί απόσταση. Αυτή είναι η αλλοτρίωση, κατά τον Χέγκελ. Στην αρχή ο σκοπός της ύπαρξης ήταν εγγύς αλλά ανούσιος (δες το παράθεμα από τον Βέμπερ). Όσο διαφοροποιείται τόσο απομακρύνεται. Το πρόβλημα είναι: πως να τον κάνουμε να επιστρέψει. Έχουν περάσει διακόσια χρόνια που το εμπόριο κυριαρχεί ολομόναχο. Ορίστε, επομένως, το χιλιόχρονο Ράιχ. Δεν χρειάζεται παρά να κάνουμε υπομονή για 800 ακόμα χρόνια.

Όλη η αναγνώριση απομακρύνθηκε, όχι όμως σε μια αναπαράσταση όπως ισχυρίζονταν ο Μεγάλος, αλλά στο χρήμα, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με αναπαράσταση.

{1} Θα απαντήσω ακόμα πιο συγκεκριμένα στην ερώτηση σου “Τι εξασφαλίζει την

συνέχεια της κυριαρχίας του εμπορίου;”. Μα, είναι το εμπόριο, αγαπητέ, που εξασφαλίζει τη συνέχεια της κυριαρχίας του εμπορίου, επειδή ακριβώς το εμπόριο δεν είναι ένα ουδέτερο 8 Κύριο εξάρτημα της οθόνης της τηλεόρασης9 Ο Βουαγιέ εννοεί εδώ την Kiriwina, το νησί στο νότιο ειρηνικό που μελέτησε ο Μαλινόφσκι. Διατηρήσαμε ωστόσο την δική του λάθος γραφή (Kiriniva) καθ’ όλη την διάρκεια της μετάφρασης.

πράγμα ανάμεσα στα άλλα, του οποίου ο σκοπός θα ήταν να μας δώσει να φάμε, αλλά είναι η επικοινωνία και η αναγνώριση, όλη η επικοινωνία και όλη η αναγνώριση (και για τους Βέλγους ακόμα περισσότερα, είναι καταδικασμένοι). Όλη η επικοινωνία και όλη η αναγνώριση λαμβάνουν χώρα στο εμπόριο, και σύμφωνα με τις μεθόδους του εμπορίου· και αυτό προξενεί την μιζέρια την οποία βλέπεις. Το εμπόριο δεν είναι ένα πράγμα ανάμεσα στα άλλα, δεν είναι ούτε καν η πιο σημαντική εξουσία, όπως λέει ο Μαρξ, είναι η μόνη εξουσία. Ορίστε λοιπόν η αιτία, κύριε, που η κόρη σου είναι χαζή. Ο Μαρξ το λέει, αλλά δεν του δίνει την πρέπουσα σημασία, το λέει στα πεταχτά ή το κρύβει πίσω από τον Goethe, τον Μπαλζάκ ή τον Shakespeare. Το εμπόριο είναι η αλλοτρίωση της επικοινωνίας και της αναγνώρισης. Στο εμπόριο, η επικοινωνία και η αναγνώριση γίνονται ξένες. Είναι ίσως απαραίτητο να σε προειδοποιήσω ότι οι λέξεις έχουν νόημα μόνο με την έννοια του Χέγκελ, ώστε να μην μιμηθείς τους μαλάκες που χρησιμοποιούν την λέξη αλλοτρίωση για οποιαδήποτε περίπτωση: αν κάνεις αυτό ή εκείνο, τότε αλλοτριώνεσαι, η μηχανή σε αλλοτριώνει, η κατανάλωση σε αλλοτριώνει, μπλαμπλαμπλα.. Η αλλοτριωμένη επικοινωνία και η αλλοτριωμένη αναγνώριση παίρνουν την μορφή μιας φύσης, μιας φύσης η οποία είναι κατά τον Χέγκελ, όπως όλοι ξέρουν, το αλλότριο-είναι του πνεύματος. Μπορείς μόνο να στοχαστείς την φύση, στην οποία παίρνεις μέρος, πέρα από τη θέληση σου. Ανάλογα, μπορείς μόνο να στοχαστείς την αλλοτριωμένη επικοινωνία, στην οποία παίρνεις μέρος, πέρα από τη θέληση σου. Η αλλοτρίωση είναι κάτι το απαίσιο, το οποίο περιγράφεται στην Αποκάλυψη ή στον Χέγκελ. και το οποίο απλώνεται τώρα κάτω από τα μάτια μας, χωρίς γι’ αυτό να γίνεται περισσότερο ορατό. Είναι ξεκάθαρο: μπορείς να στοχαστείς την αλλοτριωμένη επικοινωνία, δεν έχεις άλλη επιλογή, αλλά δεν μπορείς να δεις την αλλοτρίωση επειδή, τουλάχιστον από ότι φαίνεται, δεν βλέπεις πλέον την επικοινωνία. Είναι, επειδή η αλλοτρίωση είναι αόρατη, που η φύση έχει τη φυσικότητα της.

Το εμπόρευμα συνεχίζει να κυριαρχεί επειδή είναι η μοναδική και παγκόσμια μέθοδος επικοινωνίας και αναγνώρισης, η οποία λαμβάνει χώρα στον κόσμο, και επειδή για να σταματούσε να κυριαρχεί θα έπρεπε η επικοινωνία να γίνονταν άμεση, πράγμα που αντιστοιχεί στο να υποθέτεις το πρόβλημα που έχεις να λύσεις, ως ήδη λυμένο. Για να δείξω την άλλη μεριά του προβλήματος, το εμπόριο συνεχίζει να κυριαρχεί, επειδή τίποτα δεν του αντιτίθεται, εκτός ίσως από τον subcomandante Μάρκος και τα παλικάρια του. Στοιχειώδες, αγαπητέ Μπουένο.

{2}Για νιοστή φορά επαναλαμβάνω (και έχω ήδη δώσει πολλές αποδείξεις της επιμονής μου) ότι η οικονομία δεν είναι μια ιδεολογία, είναι απλά μια λέξη κενή νοήματος. Αν τα οικονομικά είναι μια επιστήμη, μια ιδεολογία αν θέλεις, ελάχιστα με αφορά το τι αντικατοπτρίζουν, δεν με νοιάζει αν κρυσταλλώνεται εκεί ή όχι μια στιγμή της πραγματικότητας (αφήνω τα οικονομικά

στους οικονομολόγους), το μόνο που με ενδιαφέρει είναι ότι η οικονομία δεν υπάρχει. Η οικονομία δεν είναι τίποτα, μονάχα μια λέξη χωρίς νόημα, επαναλαμβανόμενη από καλά εκπαιδευμένους παπαγάλους. Η οικονομία είναι μια πρόληψη όπως είναι ο Θεός. Η θρησκεία είναι ενδεχομένως μια ιδεολογία και μια πρακτική αλλά όχι ο Θεός, ο Θεός είναι μόνο μια πρόληψη. Το ίδιο ισχύει όσον αφορά τα οικονομικά και την οικονομία.

{5}Είναι, παρόλα αυτά, το άκρων άωτο να βλέπεις να σου προσάπτουν ότι λες τα πράγματα με το όνομα τους, το ότι λες εμπόριο αντί για οικονομία. Είναι το άκρων άωτο το να κατηγορούν ως θεωρητική ταχυδακτυλουργία το γεγονός του να λες ένα πράγμα με το όνομα του. Αγαπητέ μου, δεν είσαι ο χειρότερος. Έχω δει και άλλους παρόμοιους και θα δω ακόμα περισσότερους. Από ότι βλέπω είσαι οπαδός της τελικής λύσης. Εγώ όχι. Είμαι οπαδός των μετριοπαθών αρχών. Η αντικατάσταση της οικονομίας από το εμπόριο έχει τουλάχιστον το πλεονέκτημα να εμποδίζει το γράψιμο ηλιθιοτήτων του τύπου «Οι κάτοικοι των νησιών Φίτζι

ζουν σε ένα εμπόριο κυνηγιού και τροφοσυλλογής» ενώ μπορεί κανείς παρόλη τη μαλακία που αυτό συνιστά να γράψει ατάραχος «Οι κάτοικοι των νησιών Φίτζι ζουν σε μια οικονομία κυνηγιού

και τροφοσυλλογής». Ακόμα πιο καταπληκτικό είναι το ότι άσχετα με το ότι ζουν σε νησιά, οι κάτοικοι των Φίτζι ζουν στην πραγματικότητα σε ένα εμπόριο, μια και το εμπόριο (commerce) έχει επίσης την γενικότερη έννοια του «έχω σχέσεις με κάποιον» όπως στην έκφραση «le

commerce des filles vous expose a la chaude pisse»10. Κατά τον ίδιο τρόπο, η αντικατάσταση

της οικονομίας από το εμπόριο έχει το ταπεινό προσόν να θυμίζει ότι το εμπόριο προϋποθέτει εμπόρους και επομένως να καταδείχνει την ύπαρξη αυτών των τελευταίων, η οποία δεν σταμάτησε να ξεχνιέται, η οποία δεν σταμάτησε να διαλύεται μέσα στο γενικό συμφέρον και την οικουμενική τάξη. Παρόλα αυτά είναι ξεκάθαρο, ότι το εμπόριο ενδιαφέρει μόνο τους εμπόρους, ενώ ο σκοπός της οικονομίας είναι να μας κάνει να ξεχάσουμε την ύπαρξη του εμπορίου και ειδικότερα των εμπόρων. Είναι πασίγνωστο, μας ξαναλέει ο πίθηκος Μινκ11, κουνώντας τα τέσσερα χεράκια του, ότι η οικονομία υπήρχε από πάντα και επομένως θα συνεχίσει να υπάρχει. Δεν μπορεί να πει κανείς το ίδιο για το εμπόριο. Και αν η οικονομία υπάρχει από πάντα (πρέπει να επιβιώσουμε, έτσι δεν είναι;) πως οι έμποροι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως οι επικεφαλείς οποιουδήποτε πράγματος; Και πως θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι θα μπορούσε να κάνει χωρίς αυτούς και τα τέσσερα χεράκια του πιθήκου Μινκ;

{3}Πιστεύω ότι για να γίνει δυνατό να κριθεί η θεωρία του θεάματος, θα πρέπει αναγκαστικά να υπάρξει πρώτα. Όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, μπορώ μόνο να κρίνω τους

10 Η σχέση με τα κοριτσάκια σε εκθέτει σε καυτό κάτουρο.11 Γάλλος οικονομολόγος.

υπερβολικούς ισχυρισμούς του Ντεμπορ ότι έφτιαξε την ακριβή (αυτή η απροσμέτρητης

σκληρότητας λέξη είναι δική του) θεωρία αυτής της κοινωνίας. Η θεωρία της κβαντικής ηλεκτροδυναμικής, του Feynman12 μεταξύ άλλων, έχει δέκα δεκαδικά ψηφία ακριβείας και παρόλα αυτά η επανακονικοποίηση του ηλεκτρονίου θεωρείται απλά μια έξυπνη μπακαλίστικη λύση. Με πόσα δεκαδικά ψηφία λοιπόν, ισχυρίζεται ο υπερβολικός Ντεμπόρ ότι αξιολογεί την θεωρία του ως ακριβή; Είναι πολύ ατυχές, για μια ακριβή θεωρία, να μην έχει καμία μετρήσιμη επίπτωση. Τουλάχιστον τριάντα εκατομμύρια πέθαναν στο όνομα του Μαρξ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η θεωρία του ήταν επιστημονική. Θα είχε μια ακριβής θεωρία αυτού του κόσμου ως μοναδική επίδραση να ενθουσιάσει μερικούς μετά-πούστηδες δημοσιογράφους ή ένα γέρικο ζαρωμένο μωρό; Ο Ντεμπόρ ικανοποιούνταν να φτιάχνει φράσεις και το να φτιάχνεις ωραίες φράσεις είναι διαφορετικό από το να σκέφτεσαι. Αργά ή γρήγορα καταλήγεις στο «τρεμάμενο

φως του ήλιου πάνω στα δέντρα»13.

{6}Θα με ικανοποιούσε να μου δείξεις ένα απόσπασμα της δουλειάς μου, επέτρεψε μου το αυτό μια και μοιάζεις πεπεισμένος για να σου αποδείξω το αντίθετο, όπου να παρουσιάζω αντιστροφές της γενικής. Ίσως να βρεις μία, αλλά αμφιβάλω ότι θα βρεις δυο. Ο πληθυντικός που χρησιμοποιείς λοιπόν, μου μοιάζει υπερβολικός.

Σε κάποιο άλλο σημείο με συγκρίνεις με τον Schroedinger14, για τον οποίο δεν γνωρίζω πολλά. Αν μου επιτρέπεις θα προτιμούσα τον Godel. Καταρχήν, αυτός ο Schroedinger ήταν ένας παλιάνθρωπος που έβαλε μια γάτα μέσα σε ένα θάλαμο αερίων15. Α, ναι! Μόνο θεωρητικά. Αλλά, ως απόδειξη ότι δεν πρέπει κανείς να αστειεύεται με τους θαλάμους αερίων, οι Ναζί, για να τον ευχαριστήσουν για την εξαίρετη ιδέα του, σκότωσαν έναν από τους γιους του το 1942. Έπειτα, ο Godel κατέστρεψε, μέσα σε ένα χρόνο δουλειάς, όλες τις ελπίδες των φορμαλιστών στα Μαθηματικά. Ο Godel έδειξε ότι σε κάποια δεδομένη στιγμή περιορίζεται κανείς μονάχα στην παρατήρηση της αλήθειας, αφού σε ένα δεδομένο φορμαλιστικό σύστημα μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι αδύνατο να την αποδείξει παρόλο που βλέπει πως πρόκειται για κάτι που ισχύει. Οι φορμαλιστές δεν ήθελαν παρά να εξαφανίσουν τον παρατηρητή από τα μαθηματικά. Πρόκειται για το αντίστοιχο της τελικής λύσης στα μαθηματικά. Χαμένοι οι κόποι τους, ο Godel απέδειξε την αιώνια ανάγκη για τον παρατηρητή στην αριθμητική. Είναι ο Παρατηρητής, με κεφαλαίο Π16. Και εγώ επίσης αντιμάχομαι αυτούς που θέλουν να εξαφανίσουν τον παρατηρητή.

12 Αμερικάνος νομπελίστας φυσικός.13 Γκυ Ντεμπόρ, «Πανηγυρικός», εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος14 Περίφημος κβαντικός φυσικός των αρχών του 20ου αιώνα.15 Το γνωστό νοητικό πείραμα της γάτας του Schroedinger.16 Αμετάφραστο αστείο. Στα γαλλικά γράφει “l'observateur avec un gros ob”. Δίνοντας έμφαση στο “ob” προκύπτει η λέξη “Zob” που σημαίνει πέος.

Επωφελούμαι αυτής της απάντησης για να αμφισβητήσω τις λαθεμένες απόψεις του Pallais και εσένα σχετικά με αυτή την ιστοσελίδα. Η παρούσα ιστοσελίδα δεν είναι ούτε αναρχική ούτε ντεμπορντική. Αντίθετα με μια φυλλάδα όπως η Liberation-Chargers όπου το να γράφεις εκεί λερώνει τη σκέψη σου (και όχι μόνο τα δάκτυλα σου), εδώ γράφει κανείς όποιος θέλει και διαβάζει όποιος θέλει, συμπεριλαμβανομένων και των φίλων μας των ζώων της NSA, της CIA, του FBI, του GRCQ και του DGSE, χωρίς να ξεχνάμε τους πιστούς μου αναγνώστες της μυστικής υπηρεσίας. Αυτό που χαρακτηρίζει αυτή την ιστοσελίδα, μέχρι τώρα, είναι η απουσία έστω και μιας υπόνοιας λογοκρισίας, πράγμα το οποίο δεν υπάρχει πουθενά αλλού από όσο ξέρω. Επομένως τα γράμματα μου, πλαστογραφημένα από τους Ντεμπόρ-Λεμποβισί, βρίσκονται όλα εδώ, ορατά από όλο τον κόσμο. Είναι προφανές ότι αν δεν είχαν πλαστογραφήσει τα γράμματα, δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να τα δημοσιεύσω. Οι δυο συνεργάτες σίγουρα δεν το πρόβλεψαν αυτό (παρόλη την ακριβή τους θεωρία!) και είχαν απόλυτο δίκιο να αντιτίθενται στην επεξεργασία δεδομένων και την δυαδική γλώσσα των υπολογιστών. Αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος. Αντίθετα με τον τύπο ή το βιβλίο, ότι γράφεται και διαβάζεται εδώ γράφεται και διαβάζεται δημόσια. Εδώ, αν θέλεις να απαντήσεις, απαντάς, όπως στην αρχαία Αθήνα. Γι' αυτό και δεν επιθυμώ να διατηρήσω ιδιωτική ηλεκτρονική αλληλογραφία. Ο αναγνώστης δεν είναι ποτέ ο κατάλληλος. Είναι πάντα σπατάλη χρόνου και κόπου. Ειδικά με εσένα, κ. Μπουένο, που δεν ικανοποιείσαι ποτέ όπως φαίνεται. Αυτός είναι ο λόγος που δημοσίευσα το γράμμα σου σε αυτή την σελίδα, επειδή μόνο εδώ θα συμφωνούσα να σου απαντήσω. Έτσι αναιρείται μια από τις δυο ενστάσεις που είχε ο Προυστ αναφορικά με την συνομιλία: δεν πρέπει, έλεγε, να περιορίζει κανείς τον εαυτό του στην εμβέλεια του συνομιλητή του, επειδή ο πραγματικός συνομιλητής του, δηλαδή εκείνος που θα επωφεληθεί από τα λεγόμενα του, δεν είναι γνωστός. Η απεραντοσύνη αυτού του κόσμου (Wide Wild World) εξασφαλίζει ότι θα υπάρχει σίγουρα τουλάχιστον ένας τέτοιος αναγνώστης τον οποίο θα απέκλειε πρακτικά ο διάλογος. Κάθε διάλογος δεν γίνεται παρά μεταξύ κουφών, με εξαίρεση τους διάλογους του Πλάτωνα, αφού, στην συγκεκριμένη περίπτωση, έδινε ο ίδιος και τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις. Αυτοί οι διάλογοι ήταν στην πραγματικότητα μονόλογοι. Προφανώς, εκθέτει έτσι κανείς τον εαυτό του σε μερικές ενοχλήσεις. Σε αυτήν την Πνύκα, εδώ και εκεί, μερικοί σκύλοι μπορεί να σε δαγκάσουν. Είναι μια από τις μικρές ενοχλήσεις της δημοκρατίας. Αλλά αυτή η ενόχληση είναι μόνο επιφανειακή, μια και έτσι ο καθένας αποκαλύπτει το ποιόν του σε όλους. Ο Αριστοφάνης ήταν σκληρός και ιδιαίτερα άδικος με το φίλο του το Σωκράτη.

Η αλλοτρίωση στον Βέμπερ

Παράθεμα από τον Βέμπερ, από τη Μελέτη πάνω σε μερικές κατηγορίες της γνωστικής

κοινωνιολογίας, 1913.

Η πρόοδος της οποίας παρίσταται κανείς μάρτυρας, όσον αφορά την διαφοροποίηση και την κοινωνική ορθολογικοποίηση σημαίνει επομένως, αν όχι πάντα, τουλάχιστον όταν κανείς λάβει υπόψη του το αποτέλεσμα, ότι, στο σύνολο τους, τα άτομα απομακρύνονται για να αυξήσουν την ορθολογική βάση των τεχνικών και των ορθολογικών κανόνων οι οποίοι σχετίζονται πρακτικά με αυτές, και των οποίων, συνολικά, η θεμελίωση τους είναι κατά κανόνα περισσότερο απόμακρη από ότι είναι για τον «άγριο» η σημασία των μαγικών τεχνικών του μάγου. Η ορθολογικοποίηση της κοινωνικής δραστηριότητας επομένως, δεν συνεπάγεται κατά κανένα τρόπο μια γενίκευση της γνώσης της σχετικής με τις συνθήκες και τις σχέσεις αυτής της δραστηριότητας, αλλά οδηγεί γενικά στο αντίθετο αποτέλεσμα. Ο «άγριος» γνωρίζει πολύ περισσότερα για τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τις ύπαρξης του από ότι ο «πολιτισμένος», με την τρέχουσα έννοια του όρου, για τις δικές του.

Επωφελούμαι από αυτό το απόσπασμα για να σου καταδείξω ότι αν αφαιρέσεις τις λέξεις «οικονομική και κοινωνική» από την έκφραση «οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες τις ύπαρξης

του», το νόημα δεν αλλάζει στο ελάχιστο. Ένας μαθηματικός θα έλεγε ότι αυτοί οι όροι είναι ουδέτερα στοιχεία, σε μια επιχείρηση συσκότισης, ο σκοπός της οποίας δεν είναι παρά να φανεί έξυπνη. Αυτοί οι όροι δεν προσθέτουν απολύτως τίποτα, το οποίο έχει σαν συνέπεια, ότι η απάλειψη τους δεν αφαιρεί τίποτα. Παπαγάλοι. Θα επιχειρήσω εδώ το σχολιασμό κάποιων άλλων χωρίων του Μαξ Βέμπερ.

Απόπειρα ορισμού της οικονομίας

Το υλιστικό και οικονομιστικό αξίωμα, ιδιαίτερα στο Μαρξ, είναι ότι ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι πρέπει να καλύψει τις ανάγκες του. Η οικονομία θα ήταν επομένως, σύμφωνα με αυτό το αξίωμα, η δραστηριότητα του ανθρώπου καθώς καλύπτει τις ανάγκες του. Λοιπόν, τι πρέπει να κάνει ο άνθρωπος για να καλύψει τις ανάγκες του; Πρέπει να λάβει μέρος σε καθορισμένες σχέσεις (είναι ο Μαρξ που το λέει), με άλλα λόγια πρέπει να επικοινωνήσει, πρέπει να αναγνωριστεί. Αν δεν επικοινωνήσει, αν δεν αναγνωριστεί, δεν μπορεί

να καλύψει τις ανάγκες του. Ποια είναι επομένως αυτή η περίφημη οικονομική δραστηριότητα μέσω της οποίας ο άνθρωπος καλύπτει τις ανάγκες του; Είναι η επικοινωνία. Όλες οι ξεχωριστές δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα διαμέσου της επικοινωνίας και ορίζονται από την επικοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών. Η οικονομία είναι επομένως η επικοινωνία, το οποίο είναι σαν να λέμε ότι η οικονομία δεν υπάρχει. (Ο Marshall Sahlins καταλήγει έτσι στο συμπέρασμα ότι η οικονομία δεν είναι παρά η κουλτούρα. Το επιχείρημά του: αν η οικονομία είναι μια στιγμή της κουλτούρας, η οικονομία δεν υπάρχει, όλα είναι κουλτούρα· αντίστροφα αν η κουλτούρα είναι μια στιγμή της οικονομίας, η κουλτούρα δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο οικονομία. Δεν υπάρχει χώρος και για τα δύο, είναι ή το ένα ή το άλλο. Ο Sahlins είναι παρόλα αυτά γενναιόδωρος, η οικονομία δεν είναι ούτε καν στιγμή κάποιου πράγματος, αντίθετα δεν υφίσταται καθόλου, είναι μια απλή πρόληψη). Επομένως η οικονομία δεν υπάρχει, αφού δεν είναι παρά ένα άλλο όνομα για την επικοινωνία. Και αυτό το άλλο όνομα δεν είναι καθόλου αθώο. Είναι η άρνηση της ύπαρξης της επικοινωνίας. Κρύψτε αυτήν την επικοινωνία την οποία δεν αντέχω να βλέπω, λέει ο υποκριτής ωφελιμιστής. Γιατί αυτή η ονομασία να είναι κάτι παραπάνω από μια κενή ονομασία, χωρίς αντικείμενο και χωρίς αναφορά; Επειδή κάτω από αυτή την ονομασία έχει συσσωρευτεί για πάνω από δυο αιώνες μια ακατάπαυστη αστική προπαγάνδα (προπαγάνδα στην οποία οι διανοούμενοι έπαιξαν βασικό ρόλο). Να λοιπόν γιατί, όπως σημειώνει ο Malraux, η τέχνη, η οποία ήταν προηγουμένως υπέρ της αριστοκρατίας μετατράπηκε στον 19ο αιώνα σε αντι-αστική. Σήμερα, αυτό που πλασάρεται ως τέχνη είναι και πάλι υπέρ της αστικής τάξης, (δηλαδή είναι μετά-πούστικη), ένα βουνό από υλιστικές και ωφελιμιστικές προκαταλήψεις. Δεν είναι επομένως μια απλή κενού νοήματος ονομασία, αλλά η μαγική λέξη η οποία αμέσως εμποτίζει το πνεύμα με την νεφελώδη σύγχυση των ωφελιμιστικών προκαταλήψεων, οι οποίες μπορούν να συμπτυχθούν στο «Πρέπει να επιβιώσουμε, έτσι δεν είναι;», το οποίο θα πρέπει να εκλάβει κανείς ως «Είναι απαραίτητο να τρώμε, έτσι δεν είναι;», γιατί αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο βλέπουν τη ζωή αυτοί οι άνθρωποι, όπως ο Ντεμπόρ στο κάτω κάτω, που στάθηκε ανίκανος να τηρήσει το αντι-οφελιμιστικό συμβόλαιο του, και ασφαλώς και ο Μαρξ. Στην πραγματικότητα, οι αστοί απλά υποκρίνονται ότι βλέπουν τη ζωή με αυτό τον τρόπο, μια και αυτοί κατέχουν το καλύτερο κομμάτι, την παθιασμένη δραστηριότητα της επικοινωνίας και της αναγνώρισης που συνιστά το εμπόριο. Παρόλα αυτά, αυτή η παθιασμένη δραστηριότητα δεν πρέπει να είναι και απόλυτα ικανοποιητική καθότι σε αυτό το σημείο ο πλούσιος Levy μοιάζει σκέφτεται όπως ο Lacenaire: τίποτα δεν αξίζει όσο μια λαμπρή λογοτεχνική εκδίκηση. Δυστυχώς, ο κακόμοιρος κος Levy δεν έχει καμία ελπίδα. Μόλις που έχει εκφράσει μια οργισμένη διάθεση ενάντια στην αστική κατάσταση και παφ! ο πλούσιος μπαμπάς του τού

αγοράζει έναν εκδοτικό οίκο. Αλίμονο, ο φτωχός κος Levy δεν είχε την ευκαιρία να γεννηθεί σε ένα μπακάλικο στα προάστια, δεν του έτυχε να είναι αυτοδημιούργητος. Η λέξη οικονομία, λοιπόν, παίζει τον ίδιο ρόλο όπως η λέξη Θεός παλιότερα. Είναι ακριβώς επειδή στερείται νοήματος που μπορεί κανείς να γεμίσει αυτή τη λέξη με λαθραίες έννοιες. Αν αυτή η λέξη είχε νόημα θα εξόριζε από μέσα της κάθε απατηλό περιεχόμενο.

Τέλος, οι ωφελιμιστές θα ήταν ικανοί να παραδεχθούν ότι ο άνθρωπος καλύπτει τις ανάγκες του διαμέσου της επικοινωνίας, αλλά μόνο για προσθέσουν αμέσως ότι ο σκοπός είναι η κάλυψη των αναγκών και το μέσο είναι η επικοινωνία, ότι επομένως είναι καλύτερα να αφήσει κανείς τα μέσα σε έμπειρα χέρια (τέσσερα από δαύτα, στην περίπτωση του πιθήκου Μινκ) έτσι ώστε να μπορέσει να επιτύχει το στόχο ο οποίος είναι να τραφεί. Όμως ο πραγματικός σκοπός είναι η επικοινωνία, ο μόνος σκοπός, το μόνο διακύβευμα.

Πότε εμφανίστηκε η λεγόμενη «οικονομία»; Όταν οι Εγγλέζοι έκλεισαν τα κτήματα τους για να μεγαλώσουν πρόβατα και να διώξουν τους χωρικούς από αυτά, όταν απέσυραν τους νόμους σχετικά με το καλαμπόκι, προτιμώντας να το εισάγουν φθηνά, κάνοντας έτσι αυτούς που το παρήγαγαν με μεγάλο κόστος στην Αγγλία μια εργατική δύναμη διαθέσιμη για τα εργοστάσια. Σε αυτό το σημείο πρωτοεμφανίζονται μάζες ανθρώπων που κρατούνται μακριά από κάθε επικοινωνία, πράγμα το οποίο καθιστά εύκολη την απόδειξη της ανυπαρξίας αυτής της επικοινωνίας. Το ότι οι άνθρωποι στην μεγάλη πλειοψηφία τους έχουν μετατραπεί σε πρόβατα, συνιστά την απόδειξη ότι η επικοινωνία δεν υπάρχει, ή έστω ότι είναι ασήμαντη. Δεν είναι η πρωταρχική επιθυμία του προβάτου το να τραφεί; Πως τολμά λοιπόν κανείς να μιλάει για επικοινωνία και αναγνώριση τη στιγμή που τούτο το κοπάδι μόλις που έχει να φάει και η κοινωνική ασφάλιση του έχει έλλειμμα; Είναι επομένως η κατάσχεση της επικοινωνίας, η μονοπώληση της από μια τάξη η οποία μετατρέπει αυτούς τους ανθρώπους σε κοπάδι. Ζήτησες κυκλικό συλλογισμό και ορίστε, αλλά δεν είναι δικό μου δημιούργημα. Οι έμποροι είναι άνθρωποι που στο όνομα του κακού που ήδη έκαναν ζητούν το δικαίωμα να συνεχίσουν να το διαπράττουν. Αν δεν βρεθεί κανείς να τους εμποδίσει θα συνεχίσουν για πολύ καιρό ακόμα.

Ζαν-Πιέρ Βουαγιέ

Απάντηση στον κ. Βουαγιέ

3 Ιουλίου 1997

Ίσως εξαιτίας του παρελθόντος μου και του τρόπου ζωής μου, είμαι, όπως το θέτει ο πρώην-ανώνυμος Abalain, λίγο παρανοϊκός. Επιμένω να βλέπω μοναχά μια σειρά από καλοφτιαγμένες προτάσεις που κυμαίνονται από το ασήμαντο στο ήδη γνωστό με «πολύ

κομψότητα και ελάχιστη ουσία», όπως έλεγε η γιαγιά μου, εκεί που θα μπορούσε να βρίσκεται μια ουσιώδης ιδέα κρυμμένη ανάμεσα σε τόσα όμορφα στυλιστικά γυρίσματα. Είναι φυσικά το στυλ σου, κύριε, που σε μεγάλο βαθμό στηρίζει τη μεγάλη σου φήμη.

Οφείλω να ξεκινήσω αυτήν την απάντηση αναφέροντας την πλήρη μου διαφωνία απέναντι στην καλή σου προδιάθεση προς αυτή τη ντεμπορντιστική ιστοσελίδα. Τα καλά αναρχικά παιδάκια, ειδικά οι αμερικάνοι αναρχικοί, αποκρουστικοί μέσα στην δημοκρατική τους good will

και το ανεκτικό τους ημι-μυστικισμό, θέλουν να φτιάξουν μια σελίδα διαλόγου για να έχουν ωραίες φράσεις να λένε στα φεστιβάλ αλληλεγγύης και fund-raising που συνηθίζουν να διοργανώνουν, αυτό είναι φυσικά το στυλ τους. Και τόσο το καλύτερο αν το θέμα συζήτησης είναι της μόδας και έξυπνο, με μια δυο διασημότητες όπως εσένα να του δίνουν χάρη. Δεν έχω την αξίωση να αναγνωριστώ δημόσια (ούτε ιδιωτικά) ως ένας λαμπρός θεωρητικός, και σίγουρα όχι με την γελοία ελπίδα ότι κάποιος υποθετικός αναγνώστης σε μια απόμακρη γωνία του πλανήτη θα επωφεληθεί από την σοφία μου. Είναι καλύτερα να διαλέγει κανείς με ποιούς συνδιαλέγεται, και αδιαφορώ πλήρως για αυτό που είπε ο Προυστ για την συνομιλία: όποιος θέλει να μου μιλήσει ξέρει που να με βρει, όπως εγώ σε βρήκα εδώ, μόνο κι έρημο ανάμεσα σε τούτους τους χάφτες από bytes αναρχικούς.

Αφότου πέρασε πάνω από ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που είχα την κακή συνήθεια να δημοσιεύω μακροσκελή άρθρα σχετικά με την επανάσταση σε άγνωστες επιθεωρήσεις που κανείς δεν διάβαζε, δεν δημοσίευσα ποτέ ξανά πάνω από δέκα γραμμές ταυτόχρονα, και είναι επομένως ενόχληση να πρέπει να σου απαντήσω εις βάθος και εκτενώς εδώ, σε αυτό που θεωρώ μια ηλεκτρονική μάζωξη ηλιθίων, αλλά πιστεύω ότι δεν έπρεπε να σε αφήσω χωρίς απάντηση. Όσων αφορά τους υπόλοιπους συχνάζοντες σε αυτό το αναρχικό αποχωρητήριο, αυτοί οι ηλίθιοι μπορούν να συνεχίσουν να απαιτούν, όπως ήδη έκαναν οι εξυπνάκηδες ανώνυμοι, να παρουσιάσω την «συνεισφορά» μου στην «αντιπαράθεση». Από την πλευρά μου δεν θα λάβουν παρά προσβολές.

Ακριβώς εξαιτίας αυτών των συνθηκών τις οποίες αρνείσαι, ο άνθρωπος του αρνητικού πρέπει να εργάζεται στη σιωπή, μέχρι την μέρα που θα έχει κάτι να πει. Τότε θα προκαλέσει, όπως έγινε ξανά και ξανά στο παρελθόν ένα πάταγο ο οποίος, όπως για παράδειγμα έγινε με τις εξισώσεις του Schroedinger, θα ακουστεί χωρίς δυσκολία σε όλες τις γωνιές του κόσμου. Ενόσω περιμένει κανείς πρέπει να διασκεδάσει και λιγάκι, και το να αναζητώ και να βρίσκω ηλίθιους για να προσβάλω είναι μια ευχάριστη ενασχόληση για μένα.

(Πέρα από αυτό, όπως και ο ίδιος απέδειξα εδώ πολλάκις, η αμεσότητα της δυαδικής γλώσσας οδηγεί με μεγάλη ευκολία σε απερίσκεπτα λόγια και σε μια βιασύνη απάντησης η οποία ποτέ δεν είναι κατάλληλη για μια συνομιλία. Πράγμα που δεν θα μπορούσε να συμβεί σε μια πραγματική συνάντηση στην οποία η φυσική παρουσία του συνομιλητή μετριάζει κάπως τις παρορμήσεις).

Λέγοντας τα αυτά, μπορώ να καταλάβω το όνειρα μιας τέτοιας δικτυωμένης αγοράς και πίστεψα και ο ίδιος ότι θα μπορούσα να την βρω εδώ, αρχικώς, πράγμα που εξηγεί την «δημόσια απολογία» μου. Οι λόγοι που με οδήγησαν να σε θεωρήσω ένοχο ήταν λαθεμένοι σε αυτό το σημείο, και σε έκρινα κατά βάση για τις ίδιες λαθεμένες ιδέες που είχα και εγώ.

Αυτή η δημοκρατία, λοιπόν, την οποία ονειρεύεσαι δεν έχει κανένα πρακτικό αποτέλεσμα στον κόσμο, και επομένως δεν είναι δημοκρατική, εκτός αν θεωρείς πρακτικό αποτέλεσμα το να μπορέσει ο μικρός Billy17 να ρίξει μια όμορφη καστανή με στρογγυλά πισινά σε κάποιο φεστιβάλ επειδή κουβέντιασε μαζί σου στη σελίδα του. Εκτός αυτού, αυτή η σελίδα συζήτησης δεν μπορεί να θεωρηθεί δημόσια, ακόμα και με πληθώρα καλής θέλησης. Είναι μια λέσχη, και όπως όλες οι λέσχες, όσοι την παίρνουν αρκετά σοβαρά για να θέλουν να γίνουν μέλη είναι άμεσα συγκρίσιμοι με αυτούς που είναι εκεί απλά για να ειδωθούν.

Η μόνη δυνατότητα δημοκρατίας που βλέπω στο Internet είναι ότι δίνει στον καθένα την ευκαιρία και τα μέσα για να μιλήσει με το μεγαλύτερο αριθμό όσων θέλουν να τον ακούσουν. Αλλά δεν πρέπει κανείς να δείξει συμπτώματα βουλιμίας, όπου το μόνο κίνητρο είναι το να απαντά όσο το δυνατόν γρηγορότερα στο μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ατόμων, δηλαδή να αναγωρίζεται, με τη χειρότερη έννοια του όρου: εκείνη την οποία τόσο όμορφα και άνετα κέρδισε ο κος Ντεμπόρ κατά το δεύτερο και οριστικό τέλος του. Μια πραγματική παθολογία της αναγνώρισης.

Έχεις δίκιο τουλάχιστον σε ένα σημείο, αγαπητέ Βουαγιέ: εξαιτίας αυτού του κάθε άλλο παρά ατάραχου τρόπου ζωής για τον οποίο σου μίλησα στην αρχή -η λέξη «περιπλάνηση»

17 Ο Bill Brown, εκδότης του fanzine και του δικτυακού τόπου Not Bored. Ο Tomas πίστευε τότε -λαθεμένα- ότι το forum ανήκε σε αυτόν.

δεν ήταν τυχαία- δεν υπάρχει τίποτα σε αυτόν τον κόσμο που μου αρέσει, εκτός από τα παιδιά μου και δυο τρεις γυναίκες που στάθηκαν στην πορεία μου. Ως εκ τούτου, ποτέ δεν ικανοποιούμαι, είναι αλήθεια. Αν σε κατηγορώ είναι επειδή, τουλάχιστον περιστασιακά, φθάνεις στην ουσία, και σε ζηλεύω για αυτό. Και, όπως και εσύ, δεν είμαι ευχαριστημένος με τα «έργα» σου. Είναι προφανές ότι δεν σου έδωσαν ανοσία απέναντι σε ότι κατέληξες τελευταία, πράγμα το οποίο λέει πολλά.

Αλλά ας περάσουμε στην ουσία.Όπως μπορεί να δει οποιοσδήποτε, λες ότι να ‘ναι και βασίζεις την επιχειρηματολογία

σου σε ότι ανά πάσα στιγμή σου φαίνεται πιο βολικό. Τώρα, σύμφωνα με εσένα, «για τον Ντεμπόρ η έννοια του θεάματος ήταν αυτή της θεαματικής χρήσης των αγαθών», με την έννοια των περίφημων περίβλεπτων εμπορευμάτων, όπως η καινούργια κουζίνα που αγοράζει η κα Levy για να κάνει την κα Sollers να ζηλέψει, ή την νέα κουζίνα με την οποία κάποιος ηλίθιος χωρίς αίσθηση του γούστου διαβεβαιώνει ότι ξέρει από καινοτομίες. Εκπλησσώμενος από την προσπάθεια της δημοσιογραφικής πορνείας να περιορίσει το θέαμα στην έννοια «μέσα μαζικής ενημέρωσης», παριστάνεις τώρα τον ανθυ-βανεγκεμικό. Στην περίπτωση του Βανεγκέμ, ο οποίος έσπρωξε την έννοια σε καταγέλαστα όρια στην πραγματεία του για το σαβουαρ-βιβρ 18, κατά βάθος ο κακομοίρης δεν ήτανε παρά ένας βάρδος της δημιουργίας καταστάσεων, ο οποίος στο τέλος πατήθηκε από όλες εκείνες τις Rolls Royce που αποπειράθηκε να απομακρύνει από το δρόμο του. Στην περίπτωση των δημοσιογραφικών πορνών, είναι φυσιολογικό το ότι προσπαθούν να περιορίσουν τον κόσμο σε ένα μέρος όπου οι ίδιοι είναι τα Αφεντικά, ή τουλάχιστον οι αρχιερείς, και εξάλλου γι’ αυτό πληρώνονται. Στην περίπτωση σου, όσο και αν προσπαθώ να το αποφύγω, είναι μόνο μια λέξη που μου έρχεται κατά νου: ψευδής συνείδηση. Στην πραγματικότητα πρόκειται περί δύο λέξεων, αλλά καταλαβαίνεις τι εννοώ.

Η μείωση της άποψης του αντίπαλου σε κάτι καταγέλαστο ή εύκολα ανασκευάσιμο είναι φτωχό στρατήγημα, ιδιαίτερα όταν αυτός ο αντίπαλος, εδώ και είκοσι χρόνια, δεν είναι εδώ για να απαντήσει. Ελπίζω να μην φθάσει κανείς να σου πει αυτό που ειπώθηκε για κάποιον άλλο εδώ και πολύ καιρό: «Αυτή η ψευδής συνείδηση αποκαλύπτει εύκολα την μίζερη ζήλια η οποία ταλανίζει το Μαύρο Μέτωπο. Και η μόνη αντίστάθμιση της είναι ακριβώς η υιοθέτηση, στη μικροσκοπική κλίμακα του μονολόγου της, της ίδιας της γλώσσας της εξουσίας, η οποία καταγγέλλει τους αντίπαλους της χωρίς να λέει ποιοι ακριβώς είναι, και φυσικά χωρίς να ορίζει

την αληθινή τους θέση». Αλλά κανείς δεν είναι εδώ να υπερασπιστεί τον Ντεμπόρ, ο οποίος ήξερε να υπερασπίζεται τον εαυτό του τέλεια πριν αποκτήσει αυτή την πίκλα από αλκοόλ για μυαλό.

18 Στα ελληνικά κυκλοφορεί ως «Η επανάσταση της καθημερινής ζωής», εκδόσεις «Άκμων».

Είναι γνωστό, και εσύ το ξέρεις καλύτερα από τον καθένα, ότι (α) ο Ντεμπόρ ποτέ δεν είπε μια παρόμοια ηλιθιότητα; (β) ακόμα και αν την είχε πει, δεν θα σήμαινε ότι το θέαμα είναι μονάχα η θεαματική χρήση των αγαθών -τίποτα δεν μας εμποδίζει να επιχειρήσουμε να διορθώσουμε μια θεωρία τόσο συναρπαστική, και (γ) η θέση σου περί «πυραμίδας από γλυκοπατάτες» της παραγωγής δεν είναι παρά μια εκδοχή υπό άλλη οπτική γωνία του άρτος

και θεάματα για την κοινωνία του θεάματος, όπου ο άρτος παίρνει την θέση των λιονταριών και αντιστρόφως -αν θεωρείς ότι ένας κόσμος που γίνεται όλο και πιο σφαιρικός εδώ και πάνω από τέσσερις αιώνες μπορεί να έχει ακόμα γωνίες- και η κομψότητα των εθνολογισμών σου δεν αλλάζει τίποτα επ’ αυτού. Πολύ καλά, είναι ένας αταβισμός από καιρούς πιο ευτυχισμένους και λιγότερο μίζερους, και λοιπόν; Δεν είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για το τι ήταν αυτό ή εκείνο, αλλά για το τι είναι και σε τι χρησιμοποιείται. Η θεαματική κατανάλωση είναι ένα φαινόμενο του είδους γυναίκα-με-γένια, σκύλος-με-δυο-κεφάλια, πολύ φανταχτερό και πολύ ηχηρό στα τηλεοπτικά debates ή στη διαφήμιση, αλλά βασικά δευτερεύον, ελάσσων, πράγμα εύκολο να το καταλάβεις και ακόμα πιο εύκολο να επαναλαμβάνεις σαν παπαγάλος.

(*) Ακόμα και αν κάποιος κατάφερνε να με πείσει ότι η έννοια του θεάματος, κατά τον Ντεμπορ, και όλων όσων μιλάνε σχετικά, έχει αυτή η περιορισμένη και κοινότυπη σημασία των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της επίδειξης στους γείτονες, θα αναγκαζόμουν να παραδεχθώ ότι όλα συνεχίζονται και ότι πίστεψα ότι είδα στην κοινωνία του θεάματος κάτι που δεν υπήρχε· επομένως ότι δεν κατάλαβα τίποτα από τα διαβάσματα μου. Και ακόμα ότι επομένως εγώ είμαι εκείνος ο οποίος γνωρίζει τι είναι το περίφημο θέαμα. Παρακαλώ λοιπόν να απευθυνθείς σε εμένα την επόμενη φορά που θα θελήσεις να μιλήσεις γι' αυτο.

[Υποσημείωση στις 3 Ιουλίου] Είσαι μάλλον εσύ που κάνεις τον πονηρό, μια και γνωρίζεις πολύ καλά τι είναι το θέαμα. Αλλά αν συνεχίζεις να υποστηρίζεις ότι δεν το γνωρίζεις παρόλα αυτά, ορίστε:

(...) το θέαμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η διάλεξη του εμπορεύματος, και αυτή η διάλεξη είναι μια εγκυκλοπαίδεια. Το θέαμα είναι αυτό που μας μιλάει κάθε στιγμή για όλα όσα υπάρχουν, όπως ο Μαρκο Πόλο μας μιλούσε για όσα υπήρχαν στην Κίνα. Κάτω απ’ τα μάτια του εμβρόντητου ανθρώπου παρελαύνει το ουσιαστικά ανθρώπινο, χωρίς αυτό να είναι προσκεκλημένο. Το σύγχρονο θέαμα είναι το γίγνεσθαι κόσμος του εμπορεύματος, η ουσιαστικοποίηση του κόσμου; Το θέαμα είναι όντως η υλοποιημένη θρησκεία. Ο κόσμος έχει πλέον μια πραγματική και όχι μόνο μια θεϊκή ουσία. Αυτό που μπορούσε ακόμα να περνάει απαρατήρητο -ακριβώς επειδή δεν χρειάζονταν τίποτα από κανένα για να δράσει και ν’ αναπτυχθεί -έχει

εισβάλει παντού και δεν άφησε κανένα μέρος απ’ όπου το βλέμμα να περάσει χωρίς να συναντήσει το εμπόρευμα επί το έργον.

Ακριβώς.

Τόμας Ρόσα Μπουένο

Δεύτερη απάντηση στον κ. Μπουένο

3 Αυγούστου 1997

Αγαπητέ κ. Μπουένο,

Δεν είμαι εγώ εκείνος που έγραψε: «Ο καπιταλισμός φθάνοντας σε μια αφθονία από εμπορεύματα διασκορπίζει τις παραστάσεις-του της ευτυχίας, και επομένως της ιεραρχικής επιτυχίας, σε μια απειρότητα από αντικείμενα και gadgets που εκφράζουν, πραγματικά και απατηλά, τη συμμετοχή στα στρώματα της καταναλωτικής κοινωνίας. Το θέαμα της ποικιλίας των αντικειμένων τα οποία διατίθενται προς πώληση μας καλεί να πάρουμε ποικίλους ρόλους, επειδή στοχεύει στον να υποχρεώσει τον καθένα να αναγνωρίσει τον εαυτό του, να τον πραγματώσει, στην ενεργητική κατανάλωση αυτής της απλωμένης παντού παραγωγής. Όντας μονάχα μια απόκριση σε ένα θεαματικό ορισμό των αναγκών, μια τέτοια κατανάλωση παραμένει η ίδια θεαματική μια και συνιστά ψευδο-χρήση: έχει ουσιαστικό ρόλο μόνο ως μια οικονομική συναλλαγή απαραίτητη στο σύστημα. Επομένως οι πραγματικές ανάγκες είναι αόρατες; και ότι φαίνεται σχεδόν στερείται πραγματικότητας. Το αντικείμενο αρχικά φαίνεται έτσι ώστε να θέλει κανείς να το αποκτήσει; ύστερα υπάρχει μόνο ως επίδειξη. Οι μάζες των επιθυμητών αντικειμένων είναι επομένως έτσι φτιαγμένες, ώστε να έχουν ως λειτουργία το να προσδιορίζουν μια συγκεκριμένη κοινωνική θέση, ή ακόμα μια ψευδο-προσωπικότητα, επακριβώς αντίστοιχη στο αντικείμενο το οποίο την

αντιπροσωπεύει». I.S., Νο 10, Μάρτης 1966, σελ. 45. Δεν είμαι εγώ που όρισα το θέαμα ως την θεαματική χρήση των εμπορευμάτων, ως

ψευδο-χρήση και ψευδώς δημιουργημένες ανάγκες, ως διασπορά αναπαραστάσεων της ευτυχίας σε μια απειρία από gadgets, ως πρωταρχικώς θεαματική κατανάλωση σαν απόκριση σε ένα θεαματικό ορισμό των αναγκών, ως το θέαμα των πολλάκις αντικειμένων προς πώληση,

ας μην πω άλλα, αρκεί. Αν όλα αυτά δεν συνιστούν τον ορισμό του θεάματος ως την θεαματική χρήση των εμπορευμάτων, τότε τι είναι;

Το θέαμα είναι επομένως αυτό, μια διασπορά αναπαραστάσεων ευτυχίας. Όμως, αυτό έχει ήδη όνομα, είναι η διαφήμιση, αγαπητέ μου, ή η προπαγάνδα. Το θέαμα είναι η διαφήμιση. Ή αλλιώς, το θέαμα είναι το θέαμα των ποικίλων αντικειμένων προς πώληση. Τι πρωτότυπο. Αλλά τότε, όλα είναι θέαμα. Τα βουνά της Ωβέρνης είναι και αυτά θέαμα. Είναι κατανοητό ότι αντιμετωπίζοντας την ασυνέπεια ενός παρόμοιου ορισμού, ο κος Ντεμπόρ, προσπάθησε να τον καλύψει με τέχνη στο βιβλίο του. Ήξερε καλά ότι όσο πιο νεφελώδεις θα ήταν οι θέσεις του, τόσο πιο διάσημος θα γίνονταν· αλλά ότι αντίθετα η απλότητα του Weierstrass ή του Poincare θα ήταν

ολέθρια για αυτόν, επειδή εκείνοι οι συγγραφείς ήτανε ικανότεροι του στο να κτίσουν μια ακριβή θεωρία.

Διάβασες καλά: μια τέτοια κατανάλωση είναι θεαματική επειδή πρόκειται για ψευδο-χρήση. Αντίθετα, αν αυτή η κατανάλωση συνίστατο στο να πίνεις καλή μπύρα επειδή είναι καλή, και να τρως καλές τομάτες επειδή είναι καλές, πλαισιωμένος από καλή παρέα, τότε δεν θα είχαμε πλέον ψευδο-χρήση και επομένως ούτε θεαματική κατανάλωση. Και προφανώς, ο μόνος ουσιαστικός ρόλος μιας τέτοιας θεαματικής κατανάλωσης είναι ως οικονομικής ανταλλαγής

απαραίτητης στο σύστημα.Επομένως, όλα εξηγούνται. Υπέροχο, δεν βρίσκεις; Η αρχική σύλληψη αυτής της ιδέας

προκύπτει από μια αιχμηρή παρατήρηση του Βέμπερ στο Πάνω στην αντικειμενικότητα της γνώσης στις επιστήμες και την κοινωνική πολιτική: «Η αποκαλούμενη 'υλιστική αντίληψη της ιστορίας' με την παλιά απλοϊκή όσο και ιδιοφυή έννοια του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, χωρίς αμφιβολία δεν ασκεί καμία γοητεία στις μέρες μας (1904) παρά μόνο σε μερικούς άσχετους και ερασιτέχνες. Πράγματι, είναι σε αυτούς τους κύκλους που βρίσκουμε ακόμα διαδεδομένη την παράξενη ιδέα ότι η ανάγκη για την αιτιολόγηση ενός ιστορικού φαινομένου δεν έχει ακόμα ικανοποιηθεί όσο δεν έχει βρεθεί (ή θεωρηθεί ότι έχει βρεθεί) με ένα

κάποιο τρόπο, η παρέμβαση των οικονομικών αιτιών». Ο κος Ντεμπόρ γνώριζε ποια ήταν η αληθινή χρήση, όπως ο συνεργάτης του ο

Λεμποβισί γνώριζε, με τη σειρά του, ποιος είχε ασκήσει κριτική στον Μαρξ και ακόμα στον Χέγκελ· αλλά πήραν το μυστικό τους στον τάφο και στο κρεματόριο. Ούτε ο κος Ντεμπόρ, ούτε ο κος Λεμποβισί μας είπαν, πριν παραδώσουν την πνοή τους, γιατί μια πυραμίδα από γλυκοπατάτες της Kirivina ή μια πυραμίδα από εμπορεύματα στο Παρίσι είναι αξιοθαύμαστη. Το ενδιαφέρον ερώτημα δεν είναι το να γνωρίζουμε αν είναι καλώς ή κακώς που είναι αξιοθαύμαστα αυτά τα σύνολα αντικειμένων, αλλά το γιατί είναι αξιοθαύμαστα. Αν δεν ήταν όντως αποτελεσματικά σε έναν κόσμο όπου ελάχιστα πράγματα είναι αποτελεσματικά, τότε κανείς δεν θα προσπαθούσε τόσο σκληρά για να τα αποκτήσει.

Η ουσία των πραγμάτων δεν εμφανίζεται ποτέ. Αν εμφανίζονταν, όλες οι πιθανές και δυνατές ερωτήσεις θα είχαν απαντηθεί. Ο σκοπός είναι ακριβώς να εμφανιστεί τελικά αυτή η ουσία. Παρόλα αυτά, δεν μπορεί κανείς να πει πως ότι εμφανίζεται δεν είναι ουσιώδες και πως ότι είναι ουσιαστικό δεν εμφανίζεται. Αν οι συγκεκριμένες πυραμίδες είναι τόσο επιθυμητές, είναι ακριβώς επειδή η ουσία των πραγμάτων εμφανίζεται σε αυτές, αλλά με τον τρόπο που εμφανίζονταν οι χρησμοί στους Δελφούς. Όλα έχουν νόημα αλλά κανείς δεν ξέρει ποιο ακριβώς είναι, απλώς γνωρίζει ότι υπάρχει. Έτσι στο βαθμό που για ένα διάσημο πρόσωπο είναι γνωστή η κενότητα και η ασημαντότητα του, τόσο η εξουσία του, η αποτελεσματικότητα και το ανεξήγητο του κύρους του διασαφηνίζονται στο βαθμό που το κύρος αυτό στηρίζεται σε αναγνωρισμένες

ιδιότητες και ταλέντα, όπως στην περίπτωση του Καίσαρα, του Ναπολέοντα ή του Χίτλερ και μπαίνει κανείς σε πειρασμό να αποδώσει μια σχέση αιτίας και αποτελέσματος ανάμεσα σε αυτά τα ταλέντα και αυτό το κύρος. Όταν όμως ένας ηλίθιος είναι διάσημος και με κύρος όπως ο κος Levy, έχει να κάνει κανείς με σκέτο κύρος. Η αναδρομική πλευρά του κύρους είναι εδώ ξεκάθαρη. Οι διάσημοι είναι διάσημοι επειδή είναι διάσημοι. Η περίπτωση του κ. Levy δεν γλυτώνει την εφαρμογή της οικουμενικής αναδρομικής συνάρτησης του Church19: Ο κος Levy, όπως και οι συνάδελφοί του, οι φιλόσοφοι της τηλεόρασης, για να χρησιμοποιήσω ξανά την έκφραση του καθηγητή Bourdieu, του οποίου η εμφάνιση ασελγούς χασαπόπαιδου, μου είναι όλο και πιο συμπαθητική, είναι ένας lambda κανένας. Το ζευγάρι είναι πραγματικά ταιριαστό, μια και η κούκλα Barbie -του είναι μια lambda κούκλα. Κάθε άνδρας ονειρεύεται τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του, σαν ένα χυδαίο συνημίτονο χ, ότι εφαρμόζεται, (ενάντια στην θέληση της πάντα) σε μια lambda κούκλα. Και τότε αδιαφορεί για πολλές μη θεαματικές ανάγκες, αληθινής καλής μπύρας και αληθινής καλής τομάτας. Αυτού λεχθέντως, θα ήταν απαραίτητο παρόλα αυτά απλά να παλουκώσουμε όσους κάνουν κακές τομάτες και κακή μπύρα, απλούστατα επειδή δεν σέβονται τους εαυτούς τους και μη έχοντας σεβασμό δεν σέβονται ούτε την ανθρωπότητα τις οποίας είναι μέρος. Όλο το νόημα της ναυμαχίας των Αργινουσών βρίσκεται εδώ. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν έπαιρναν στα αστεία αυτά τα ερωτήματα. Μια μέρα, ο Ντεμπόρ μου εμπιστεύτηκε ότι εκείνος και η Brigitte Bardot θα αποτελούσαν ωραίο ζευγάρι. Σκέπτομαι, από πλευράς μου, ότι εκείνος με τον Μιτεράν θα ήταν ακόμα καλύτερο.

Το λες πολύ καλά ακόμα και εσύ στην απάντηση σου, κ. Μπουένο. Το να γράψεις ότι το θέαμα συνίσταται στην θεαματική χρήση των αγαθών, δηλ. στην ψευδο-χρήση, στην ουσιαστικά θεαματική κατανάλωση, είναι καθαρή ηλιθιότητα, και ακόμα περισσότερο φιγουρατζίδικη. Όλα ειπωμένα με αποφθεγματικό τόνο. Αλλά δεν είμαι εγώ που το έγραψα. Δεν είμαι εγώ που μειώνω την άποψη του αντιπάλου μου, είναι ήδη χαμηλή. Ούτε είμαι εγώ που έγραψα τον γελοίο Πανηγυρικό. Βέβαια ο καθένας είναι ελεύθερος να γράψει ότι επιθυμεί, αλλά όχι και κάποιος που, τριάντα χρόνια πριν, κορόιδευε τον Henri Lefevre επειδή ο τελευταίος έγραφε ποιήματα όπως "κανείς δεν είχε τολμήσει να γράψει εδώ και 25 χρόνια". Τουλάχιστον ο Lefevre ποτέ δεν τόλμησε να καταφύγει στο «τρεμάμενο φως του ηλίου»20. Μόνο ο Paul Geraldy θα μπορούσε να το κάνει.

19 Αναφορά στην θέση του μαθηματικού Alonzo Church περί υπολογίσιμων αλγορίθμων, βασικό κομμάτι του κλάδου των μαθηματικών που ασχολείται με τη θεωρία υπολογισμού. Αναδρομικές συναρτήσεις είναι αυτές που χρησιμοποιούν τον εαυτό τους στον ορισμό τους. 20Πανηγυρικός, Ελεύθερος Τύπος, σελ. 48.

Δεν βλέπω την διαφορά που υπάρχει μεταξύ του παραπάνω αποσπάσματος και αυτών που λέει ο διάσημος ηλίθιος Baudrillard όταν μιλάει για την καταναλωτική κοινωνία ή τα θεάματα. Θα πρέπει παρόλα αυτά να αποδώσουμε τω Baudrillard τα του Baudrillard, τότε που απάντησε εξαιρετικά καλά σε εκείνη τη διαφήμιση τράπεζας τις οποίας ήδη ξέχασα το όνομα, η οποία έλεγε «Τα λεφτά σας μας ενδιαφέρουν...»: «Δώσε, δώσε, γύρνα μου τον πισινό σου, να σε γαμήσω». Αυτό ακριβώς έλεγε αυτή η διαφήμιση και όλοι το κατάλαβαν στην εντέλεια, μια και η ουσία εμφανίζεται μερικές φορές.

Παρόλα αυτά, όταν ένας ηθοποιός παίζει, με ταλέντο ή ίσως με τεχνική, ένα ρόλο του Shakespeare, είναι στην πραγματικότητα το πνεύμα του Shakespeare που είναι παρόν, πνεύμα το οποίο είναι το ίδιο εκδήλωση του γενικού πνεύματος. Είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα με το θέαμα των ποικίλλων εμπορευμάτων προς πώληση. Το πνεύμα εμφανίζεται εκεί. Βρίσκεται σε ότι θαυμάζουν και θαυμάζεται. Η μόνη ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι γιατί το κύρος είναι επιθυμητό, γιατί η διασημότητα θαυμάζεται; Πίστευα, αρχικά, ότι ο Ντεμπόρ ήθελε να δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Δεν το πιστεύω πια. Αυτό που εκείνο τον καιρό με ενδιέφερε σε αυτή την υποτιθέμενη σκέψη ήταν μια πλευρά αντι-υλιστική και αντι-οικονομική την οποία μόνο η δική μου γενναιοδωρία της προσέδιδε. Έπρεπε να ξεκαθαρίσω το προφανές, ότι ο Ντεμπόρ ήταν απλά ένας χυδαίος υλιστικός οικονομιστής μαρξιστής, που τύλιγε την δυσνόητη σκέψη του σε χεγγελιανά και σουρεαλιστικά νήματα, ένας αριστεριστής ελαφρά λιγότερο ηλίθιος από τους άλλους. Δεν είμαι εγώ που είπα την εξής ηλιθιότητα: "Το θέαμα είναι η οικονομία που

αναπτύσσεται από μόνη της". Πόσο βαθύ. Αυτή είναι σκέψη. Η άποψη του αντιπάλου είναι επαρκώς πομπώδης και γελοία από μόνη της, τόσο που δεν χρειάζεται να προσπαθήσω να την μειώσω. Αρκεί να την παραθέσω.

Πιστεύω ότι κάνεις λάθος σχετικά με το ότι αυτή η σελίδα είναι μια λέσχη, χάρη στην Altavista21 και τον προφήτη της, ο οποίος είναι Γάλλος (οι σκανδαλολόγοι διαβεβαιώνουν ότι η Αltavista είναι το μοναδικό πράγμα που λειτουργεί ακόμα στην Digital Equipment. Ελπίζω να μην έχουν έτσι τα πράγματα, και πως ο επεξεργαστής Alpha θα γνωρίσει μια λαμπρή πορεία). Παρέθεσα παραπάνω το τιμημένο όνομα του Χίτλερ. Να είσαι λοιπόν σίγουρος ότι σε λίγους μήνες όλοι οι Ναζί φίλοι μας θα έχουν την ευχαρίστηση να συμβουλευτούν αυτήν την σελίδα. Η ιστοσελίδα αυτή είναι πιθανώς μια λέσχη, αλλά κανείς δεν γνωρίζει ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει (εκτός από τους φίλους μας στην NSA, προφανώς). Και καθώς παραθέτω το όνομα Καίσαρας, όλοι οι Λατινιστές φίλοι μας θα περάσουν από εδώ. Όπως και οι Κορσικανοί φίλοι 21 Μηχανή αναζήτησης για το Internet. Την εποχή που γράφτηκε η επιστολή ήταν η πιο ισχυρή. Τα ονόματα που παραθέτει στην συνέχεια της παραγράφου ο Βουαγιέ είναι όλα κορυφαίων επιστήμονων και τεχνικών από το χώρο των υπολογιστών.

μας, χάρη στο σεβαστό όνομα του Ναπολέοντα. Η Huitema είναι νοικιασμένη (η Huitema επομένως θα συμβουλευτεί την σελίδα). Και ο Donald Knuth ο οποίος δεν έχει τίποτα ενάντια στην δυαδική γλώσσα των υπολογιστών! Και οι Hoare, Shell και Metzner. Και ο καθηγητής Wirth αν είναι ακόμα σε τούτο τον κόσμο. Και οι Thompson, Kernighan και Ritchie. Και ο Bertrand Meyer. Αυτό κάνει κάποιος που συμβουλεύεται την Altavista. Ρωτάει ποιες είναι οι εμφανίσεις του ονόματος του ή του ονόματος ενός ατόμου που τον ενδιαφέρει. Αυτό έκανα και εγώ για σένα και σε βρήκα στη φυλακή της Sante, ένα απόγευμα στο Παρίσι. Είναι το παιχνίδι της χήνας22! Την εποχή της I.S κανείς δεν μπορούσε να αντιδράσει γρήγορα στις επιθέσεις της. Σήμερα αυτό δεν θα ήταν δυνατό πλέον.

Τέλος, γιατί επιμένεις στο να σου γράψω προσωπικά ενώ είναι προφανές ότι δεν καταλαβαίνεις αυτά που σου λέω (ας μην εξαιρέσω τον εαυτό μου, μια που ούτε εγώ καταλαβαίνω τι μου λες). Μη γράφοντας για κανέναν συγκεκριμένα μπορώ πάντα να διατηρώ την ελπίδα ότι θα γίνω κατανοητός από κάποιον άλλο στην λογομαχία αυτή (και για σένα ισχύει το ίδιο). Επέτρεψέ μου σε αυτό το σημείο να σου εκθέσω αυτήν την άποψη περί μετριοφροσύνης του Ελβέτιου: «Όποιος θέλει να μάθει επακριβώς τι αξίζει, μπορώ να το μάθει

μόνο από το κοινό, και πρέπει επομένως να εκθέσει τον εαυτό του στην κρίση του» (πράγμα που κάνει γενναία ο κος Levy!). Όπως η Brigitte Bardot, τραγουδάω «Πάνω στην Χάρλευ-

Ντέιβιντσον μου, δεν γράφω για κανέναν». Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν βολιδοσκοπώ τις αρχιδιές του κ. Levy δεν το κάνω συγκεκριμένα απευθυνόμενος σε αυτόν αλλά μπροστά στην αιωνιότητα, και αυτός είναι και ο λόγος που ενοχλείται.

Ζ.Π Βουαγιέ

22 Ένα είδος επιτραπέζιου παιχνιδιού όπου ταξιδεύεις από την μια θέση στην άλλη. Παραπομπή μάλλον στο web surfing, μια τεχνική πλοήγησης στο internet.

Κάνεις λάθος, κ Μπουένο

Παρίσι, 3 Οκτωβρίου 1997

Αγαπητέ κ. Μπουένο,

Κάνεις λάθος. Με κατηγορείς ότι το προηγούμενο γράμμα μου δεν έχει καμία ουσία. Και όμως, έχει τουλάχιστον μία: μου προσάπτεις ότι εγώ είμαι που απέδωσα στον Ντεμπόρ μια ηλίθια σύλληψη της έννοιας του θεάματος (αυτά είναι τα λόγια σου), αυτή της θεαματικής χρήσης των αγαθών. Λοιπόν, σου έδειξα αμέσως, με αποδείξεις, ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, ότι αυτή ήταν όντως η έννοια του θεάματος όπως την χρησιμοποιούσε ο Ντεμπόρ. Ούτε για μια στιγμή δεν ισχυρίστηκα ότι αποδέχομαι αυτή την έννοια, όπως με κατηγορείς. Το έχω ξαναπεί, δεν ικανοποίησε ποτέ και ούτε η λογική ούτε η ντροπή σε σταματάνε.

Συνοψίζω εδώ την θέση που παρουσίασα στην απάντηση μου στον M-E Nabe: Υποστηρίζω ότι οι υποτιθέμενοι εχθροί του Ντεμπόρ έχουν απόλυτο δίκιο να εκλαμβάνουν την έννοια του θεάματος με το νόημα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, αφού πουθενά, και παρόλες τις προθέσεις του, δεν κατάφερε ο Ντεμπόρ να της προσδώσει κάποιο άλλο συνεκτικό νόημα, πράγμα τρομερά ενοχλητικό για κάποιον ο οποίος ισχυρίζονταν ότι είχε γράψει την ακριβή θεωρία της κοινωνίας. Η αξία της συγκεκριμένης θεωρίας μπορεί εύκολα να εκτιμηθεί αν λάβει κανείς υπόψη του ποιοι είναι οι σημερινοί οπαδοί της.

Πουθενά δεν ισχυρίζομαι ότι ο Ντεμπόρ θέλησε να γράψει, ούτε καν ότι έγραψε, μια θεωρία των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ισχυρίζομαι απλώς ότι η υποτιθέμενη έννοια του θεάματος είναι απλά μια λέξη χωρίς νόημα, ακόμα μια, και ότι ποτέ, παρόλους τους ισχυρισμούς του, δεν κατάφερε ο Ντεμπόρ να της δώσει ένα περιεχόμενο. Να επομένως γιατί οι σημερινοί οπαδοί της μπορούν κάλλιστα να της δίνουν όποιο νόημα επιθυμούν. Έτσι λοιπόν εξηγείται το πως μπορείς εσύ να εκλαμβάνεις την λέξη με την έννοια που σε βολεύει και εγώ με μια άλλη. Όλη η τέχνη του Ντεμπόρ συνίστατο στο να κάνει πιστευτό ότι αυτή η λέξη, όπου την χρησιμοποιούσε, είχε μια έννοια πέρα από την κοινότυπη. Αλλά όπως μας αποδεικνύουν οι ταινίες του, όταν έλεγε θέαμα, εκεί έβλεπε γυμνές γυναίκες. Και πρόκειται ασφαλώς για ένα πολύ ελκυστικό θέαμα. Ο Ντεμπόρ επομένως ήταν ένας ταχυδακτυλουργός, όπως ο άντρας της κυρίας Claudia Schiffer23. Αλλά τα κόλπα και οι

23 Η Claudia Schiffer ήταν εκείνη την εποχή παντρεμένη με τον David Coppefield, διάσημο ταχυδακτυλουργό.

ταχυδακτυλουργοί παλιώνουν, ενώ ορισμένες ιδέες ποτέ. Τα θεωρήματα του Θαλή και του Πυθαγόρα δεν έχουν ούτε μια ρυτίδα.

Ζ.Π Βουαγιέ

Η κοινωνία του θεάματος είναι ελάχιστα θεαματική

19 Φεβρουαρίου 1998

Απάντηση στον κ. Μπουένο

Ο Ντεμπόρ και η Κοινωνία του Θεάματος

Θα προσπαθήσω να γίνω ακόμα πιο ξεκάθαρος, παρόλο που μοιάζει σαν σπατάλη χρόνου και κόπου μαζί σου· εξάλλου ο κόσμος είναι μεγάλος.

Ο Ντεμπόρ γράφει ότι το θέαμα παρουσιάζεται ταυτόχρονα σαν την ίδια την κοινωνία, σαν μέρος της κοινωνίας και σαν όργανο ενοποίησης (θέση 3).

Στην πραγματικότητα δεν μου φαίνεται τόσο καλά διατυπωμένο: αν και το θέαμα παρουσιάζεται «σαν η ίδια η κοινωνία», δεν είναι ασφαλώς ολόκληρη η κοινωνία αλλά μόνο ένα τμήμα της που θέλει να περνιέται σαν η κοινωνία ή που αναλαμβάνει να αντιπροσωπεύει την κοινωνία απέναντι στον εαυτό της. Στις δικτατορίες αυτό το τμήμα είναι η προπαγάνδα, στις επιχειρήσεις είναι η διαφήμιση και η δημοσιογραφία (δηλαδή και πάλι η προπαγάνδα) ή, γενικότερα, η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου.

Όταν ο Ντεμπόρ λέει ότι το θέαμα «παρουσιάζεται», πρόκειται για μια έξυπνη διατύπωση ή μάλλον μια ωραία φράση. Δεν μπορούσε να γράψει, όπως όλος ο κόσμος ότι το θέαμα είναι από την μία πλευρά ολόκληρη κοινωνία και από την άλλη μέρος της κοινωνίας.

Ο Ντεμπόρ πάντα υποστήριζε πως το θέαμα ήταν η ίδια η κοινωνία («Όλη η ζωή των

κοινωνιών…» , θέση 1) και όχι απλά ο διαχωρισμένος τομέας που συγκεντρώνει κάθε βλέμμα και εξαπατά κάθε συνείδηση. Δεν σταμάτησε ποτέ να επιμένει γι’ αυτό, κάνοντας πολλές διαμάχες με όσους έπαιρναν τον όρο θέαμα στην περιορισμένη του διάσταση. Αυτοί οι τελευταίοι, παραγνώριζαν την ιδιοφυία αυτού του μεγάλου ανδρός και την προσέβαλαν. Αρκετά πια με αυτό το τροπάρι. Μέχρι και ο κ. Levy σήμερα αντιτίθεται σε όσους θεωρούν τον Ντεμπόρ «καταστροφέα του θεάματος με την έννοια εικόνας ή των ΜΜΕ» . (Comedie σ. 249). Είναι αστείο που σε αυτό το θέμα υποστηρίζεις την ίδια άποψη με τον κ. Levy. Ο Λεμποβισί και ο Ντεμπόρ είχαν πάντα παράξενους υπερασπιστές! Παρόλα αυτά, χωρίς να θέλω να προσβάλω τον κ. Levy, μπορούμε να διαβάσουμε «Το θέαμα είναι το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσώρευσης

ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα» (θέση 34), ή «Εκεί που ο πραγματικός κόσμος μετατρέπεται σε

απλές εικόνες, οι απλές εικόνες γίνονται πραγματικά όντα» (θέση 18), αλλά και ακόμη (γιατί να

σκοτιστεί, ένας σοφιστής αποδεικνύει πάντα ένα πράγμα και συνάμα το αντίθετο του) «το θέαμα

δεν είναι ένα σύνολο εικόνων…» (Θέση 4). Για τον Ντεμπόρ, τα αγαθά και η κατανάλωση τους είναι υποσχέσεις ευτυχίας «το θέαμα

δεν είναι παρά μια εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης» (άντε πάλι με τις εικόνες! - θέση 63). Ο τίτλος του δεύτερου κεφαλαίου είναι εξάλλου «Το εμπόρευμα σαν θέαμα». Για τον Ντεμπόρ, επομένως, το θέαμα είναι ο εμπορευματικός κόσμος στο σύνολο του και όχι απλά ένα τμήμα αυτού του κόσμου.

Καταρχήν, αφού επιμένεις, πες μου που ακριβώς ο πραγματικός κόσμος μετατρέπεται σε απλές εικόνες όπως ισχυρίζεται ο Μεγάλος; Πουθενά. Πιθανώς να βλέπεις εικόνες, κυρίως τηλεοπτικές, οι οποίες ισχυρίζονται ότι είναι εικόνες του κόσμου ή που παρουσιάζονται σαν εικόνες του κόσμου. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο κόσμος μετατρέπεται σε εικόνες. Δοκίμασε να πεις κάτι τέτοιο στους ιρακινούς. Παράγει και περιέχει πολλές εικόνες (είναι επομένως θεαματικός) αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να μετατρέπεται σε εικόνα. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Μερικές εικόνες, μερικές γυμνές γυναίκες σε αφίσες, προσπαθούν να πλασαριστούν ως ο κόσμος αλλά αυτό δεν είναι δυνατό να γίνει λόγο της ανεπάρκειας της δημοσιότητας του κόσμου. Ο κόσμος δεν εμφανίζεται

πουθενά. Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να είναι θέαμα; Ο πραγματικός κόσμος δεν

μπορεί να μετατραπεί σε κάτι άλλο ολοκληρωτικά παρά μόνο στον εαυτό του. Είναι ικανοποιημένος που δεν εμφανίζεται. Συνεχίζει να υπάρχει, διακριτικά. Τρέμει συθέμελα αλλά παρόλα αυτά δεν είναι ανυπόμονος. Όσο για ότι εμφανίζεται, αυτό δεν είναι ο κόσμος αλλά δεν είναι επίσης ούτε εικόνα, ούτε θέαμα περισσότερο απ’ όσο είναι οι Άλπεις.

Οπότε, που μπορεί κανείς να δει εικόνες, οι οποίες να είναι εικόνες ευτυχισμένης ενοποίησης ή άλλες, και οι οποίες να ισχυρίζονται ότι είναι εικόνες του κόσμου ή να παρουσιάζονται σαν εικόνες του κόσμου; Σε ρωτώ, που μπορεί κανείς να δει κάτι τέτοιο; Στη διαφήμιση, στη τηλεόραση και πουθενά αλλού. Το μόνο μέρος όπου τα εμπορεύματα αποτελούν θέαμα, με την έννοια της σκηνοθεσίας, το μόνο μέρος όπου η κατανάλωση είναι μια εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης, το μόνο μέρος όπου τα εμπορεύματα είναι εικόνες είναι η διαφήμιση, με όλο το σεβασμό στον Ντεμπόρ, αυτό τον άνθρωπο που δεν διόρθωσε τον εαυτό του αλλά κατέβασε τα βρακιά του μπροστά σε έναν σκατιάρη που περίμενε να κληρονομήσει και, τελικά, κληρονόμησε24. Όλα τα άλλα είναι λόγια.

24 Αναφέρετε στον κληρονόμο του Gallimard. Ο Ντεμπόρ τον είχε βρίσει και είχε δηλώσει ότι δεν θα ξανάβλεπε ποτέ καταστασιακό βιβλίο στον εκδοτικό του οίκο, αλλά τελικά ξαναγύρισε εκεί

Παντού εκτός από την διαφήμιση και την τηλεόραση, και ιδιαίτερα στα σούπερ-μάρκετ (μια εικόνα της κόλασης που ούτε ο Δάντης δεν μπορούσε να συλλάβει) τα εμπορεύματα και η κατανάλωση τους δεν αποτελούν ούτε εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης, ούτε εικόνα κανενός άλλου τύπου, αλλά μονάχα ένα θέαμα τρόμου και ερήμωσης, δυσάρεστης συγκέντρωσης παραιτημένων και τρομαγμένων σκλάβων. Και εκεί δεν έχουμε να κάνουμε με σκηνοθεσία αλλά με πραγματικότητα. Εκεί η λέξη «θέαμα» δεν έχει την έννοια της σκηνοθεσίας και της απλής ψευδαίσθησης, αλλά ενός εφιάλτη τον οποίο κανείς βλέπει ξύπνιος, αν οι λέξεις διατηρούν το νόημα τους. Για να το ξαναπώ, το μόνο μέρος όπου υφίσταται η εικόνα της ευτυχισμένης ενοποίησης είναι η προπαγάνδα και η διαφήμιση, το μόνο μέρος όπου τα εμπορεύματα και η κατανάλωση τους συνιστούν μια υπόσχεση ευτυχίας είναι η διαφήμιση, το μόνο μέρος όπου τα εμπορεύματα αποτελούν θέαμα είναι η διαφήμιση. Οπουδήποτε αλλού, όλα αυτά δεν είναι παρά ένας εφιάλτης τρόμου και θλίψης, και δεν πρόκειται περί εικόνας. Η φράση «εικόνα ευτυχισμένης

ενοποίησης περιβαλλόμενη από τρόμο και θλίψη» είναι του ίδιου του Ντεμπόρ (θέση 63). Αναγνωρίζει επομένως (χωρίς να νοιάζεται που πέφτει σε αντίφαση αν αυτό τον βοηθάει να φτιάξει μια εντυπωσιακή διατύπωση), ότι η εικόνα της ευτυχισμένης ενοποίησης λαμβάνει χώρα σε μια μορφή που δεν είναι ούτε εικόνα, ούτε θέαμα, ούτε σκηνοθεσία, ούτε καν ευτυχισμένη ενοποίηση αλλά εφιαλτική και σχεδόν αόρατη πραγματικότητα στο μεγαλύτερο μέρος της. Η φτώχια και η έλλειψη ικανοποίησης είναι κρυφές, ή έστω όταν εμφανίζονται αυτό γίνεται ακριβώς στην θεαματική τους μορφή (με την χυδαιότερη έννοια του όρου), την τηλεοπτική. Η ηλιθιότητα της κας Ockrent είναι τόσο μεγάλη που ο σύζυγος της μπορεί να διεισδύσει εκεί με ένα τσουβάλι ρύζι στον ώμο.

Θα γίνω ακόμα πιο ακριβής: δεν είναι όλα όσα είχαν προηγουμένως βιωθεί (ποια θα ήταν αυτά εξάλλου;) τα οποία απομακρύνθηκαν σε μιαν αναπαράσταση, αλλά μόνο η ιδεολογία, πράγμα το οποίο δεν είναι και τόσο κακό. Όλη η ιδεολογία των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες επικοινωνίας περιορίστηκε σε μια αδιάκοπη συσσώρευση θεαμάτων. Αυτό που παλιά ήταν μονάχα γραμμένο και ειπωμένο σήμερα είναι φωτογραφημένο, μαγνητοσκοπημένο, φιλμαρισμένο, τραγουδισμένο και χορογραφημένο, όπως είχε καταλάβει καλά ο Σελίν, που παρατήρησε, ως συγγραφέας, τον βρώμικο ανταγωνισμό. Η ιδεολογία έγινε οπτικοακουστική και έχει περιοριστεί στο να αποτελεί σκηνοθεσία. Δεν έχει ανάγκη πλέον ούτε καν το δυσάρεστο καθήκον της κριτικής και οι νέο-καθηγητές και νέο-συγγραφείς είναι απλά θεατρίνοι των οποίων η επιτυχία εξαρτάται από την αναρρίχηση τους στο προσκήνιο (που εξάλλου γίνεται έρποντας). Το μόνο θέαμα είναι το θέαμα της ιδεολογίας. Αυτό είναι όλο. Και η ιδεολογία δεν είναι ο κόσμος που γνωρίζουμε αλλά μονάχα ένας λόγος για αυτό τον κόσμο.

Σήμερα, αυτός ο λόγος, αν μπορεί κάποιος να τον αποκαλέσει έτσι, είναι φωτογραφημένος, φιλμαρισμένος, μαγνητοσκοπημένος ακόμα και βιωμένος. Να ποια είναι επομένως η ουσία του θεάματος. Αυτή είναι η μόνη διαφορά από την εποχή του Μπαλζάκ και του Μαρξ. Η ιδεολογία έγινε θέαμα και δεν χρειάζεται πια να ισχυρίζεται ότι είναι σκέψη. Είναι μονάχα σε αυτήν την οπτικοακουστική ιδεολογία όπου τα εμπορεύματα αποτελούν εικόνες ευτυχισμένης ενοποίησης, παρόλο που τα ζυμαρικά Panzani ή το λάδι Lesieur πχ. δεν είναι δα και τόσο ερεθιστικά. Μπορεί να τα θεωρήσει κανείς σαν ένα κοριτσάκι του οποίου τα εσώρουχα είναι μεν υγρά, αλλά από κάτουρο. Σήμερα η ιδεολογία είναι οπτικοακουστική: δεν είναι μόνο τύπος, εκδόσεις, αλλά και κουλτούρα, διαφήμιση, τηλεόραση, σινεμά, μόδα, η υποτιθέμενη μετα-πούστικη τέχνη, σπορ και γενικότερα η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, την οποία τα κοπάδια των υπαλλήλων είναι αναγκασμένα να καταναλώνουν σαν θεατές και σαν πιστοί. Αλλά όλα αυτά αποτελούν απλώς έναν ειδικευμένο τομέα του κόσμου και όχι τον ίδιο τον κόσμο ούτε «μια κοινωνική σχέση

διαμεσολαβημένη από εικόνες» (θέση 4), παρόλο που τα χαρτονομίσματα έχουν πάνω τους εικόνες. Η Disneyland δεν είναι ολόκληρος ο κόσμος και ούτε θα γίνει ποτέ.

Οι αστοί, ξερατά για τον Μαρξ, το Flaubert και τον Bloy υποτίθεται ότι εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς μεταξύ του 19ου και του 20ου αιώνα. Όμως όχι, είναι πάντα εδώ. Η ιδεολογία έγινε θέαμα, είναι η αθλιότητα της αστικής τάξης η οποία δίνεται με θεαματική μορφή. Είναι το «γουρούνι επί σκηνής». Ο κος Levy είναι το τέλειο καπιταλιστικό διανοούμενο γουρούνι ή διανοούμενος καπιταλιστής. Είναι η πεμπτουσία του γουρουνιού.

Αν αληθεύει ότι η ιδεολογία έγινε θέαμα σαν ξεχωριστός τομέας της κοινωνίας μόνο όταν το εμπόρευμα κατέκτησε όλες τις όψεις της ζωής, παρόλα αυτά δεν είναι αλήθεια ότι όλες οι όψεις της ζωής έγιναν θέαμα, δεν είναι αλήθεια ότι όλα τα εμπορεύματα έγιναν θέαμα, δεν είναι αλήθεια ότι ολόκληρη η κοινωνία μετατράπηκε σε θέαμα, δεν είναι αλήθεια ότι τα εμπορεύματα και η κατανάλωση τους είναι εικόνες ευτυχισμένης ενοποίησης. Ο Ντεμπόρ είναι ένας καλός κινηματογραφιστής: βλέπει εικόνες παντού.

Το θέαμα, με την έννοια του Ντεμπόρ, είναι εκεί όπου τα εμπορεύματα είναι εικόνες και το μόνο τέτοιο μέρος είναι η διαφήμιση ή, γενικότερα, η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου και τα θεάματα καθαυτά. Να ποια είναι λοιπόν αυτή η τρομερή σύλληψη η οποία, σύμφωνα με τον συγγραφέα της, εξήγησε τόσα πολλά πράγματα που παρέμεναν ως τότε ανεξήγητα. Ο Ντεμπόρ πίστευε ότι ήταν θεωρητικός του κόσμου αλλά ήταν απλά ο θεωρητικός της Disneyland. Αυτός είναι ο λόγος που καλλιέργησε με τόση επιμέλεια τη σύγχυση ανάμεσα στο κόσμο και το θέαμα.

Ο Ντεμπόρ σίγουρα πέτυχε να καταγγείλει το τμήμα της κοινωνίας του οποίου ο ρόλος είναι να συγκεντρώνει και να εξαπατά κάθε βλέμμα και κάθε συνείδηση (και θα είχε σίγουρα

επιτύχει να το πολεμήσει ακόμα καλύτερα αν ήταν λιγότερο πομπώδης και λιγότερο επιτηδευμένος, γιατί, από όσο γνωρίζω, οι στιγματισμένοι δεν το πήραν και τόσο κατάκαρδα και διαφημίζουν όλοι τους, δίκαια, τον Ντεμπόρ) αλλά απέτυχε τελείως να δείξει ότι το θέαμα ήταν μια κοινωνική σχέση ανάμεσα σε ανθρώπους, ότι το θέαμα ήταν το κεφάλαιο μετασχηματισμένο σε εικόνα, ότι ο κόσμος μετατρέπεται σε απλές εικόνες, μπλα μπλα μπλα. Ούτε καν το επιχείρησε ποτέ. Αυτός ο μέθυσος γρήγορα κουράζονταν και γρήγορα ικανοποιούνταν. Σίγουρα, το θέαμα έχει την όψη «του συνόλου ολόκληρης της κοινωνίας» αλλά δεν είναι το σύνολο της κοινωνίας. Η κοινωνία δεν είναι καν θεαματική, αντίθετα είναι, αλίμονο, τελείως αόρατη. Το θέαμα το οποίο παρουσιάζεται ως η κοινωνία είναι στην πραγματικότητα μόνο ένα κομμάτι της κοινωνίας παρόλο που όλα τα μέλη της κοινωνίας είναι θύματα αυτής της φαινομενικότητας. Όλα τα μέλη της κοινωνίας μπορούν να δουν πολύ καθαρά «το σύνολο της κοινωνίας» στην αναπαράσταση που τους δείχνει ένας τομέας ειδικευμένος στην ψευδαίσθηση και στην σκηνοθεσία (πράγμα το οποίο μένει να αποδειχθεί) αλλά, παρόλα αυτά, δεν είναι ολόκληρη η κοινωνία θέαμα, ούτε θεαματική, ούτε σκηνοθεσία. Αντίθετα το «το σύνολο της κοινωνίας» (το αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ) δεν εμφανίζεται ποτέ και είναι ακριβώς αυτή η έλλειψη δημοσιότητας που καθιστά το θέαμα δυνατό να επεκτείνεται και να ευδοκιμεί. Δεν είναι το θέαμα το οποίο κρύβει την κοινωνία και την εμποδίζει να εμφανιστεί, αντίθετα είναι η έλλειψη δημοσιότητας της κοινωνίας που επιτρέπει στο θέαμα να υπάρχει. Αντίθετα με τις κοινωνίες που μελετήθηκαν από τον Levi-Strauss, στις οποίες οι κανόνες της ανταλλαγής αγαθών, σημάτων και γυναικών εμφανίζονταν ενώ ταυτόχρονα παρέμεναν ακατανόητες για τον εθνογράφο, στις σημερινές κοινωνίες αυτοί οι κανόνες δεν εμφανίζονται. Επομένως, αυτός ο ειδικευμένος τομέας της κοινωνίας μπορεί κάλλιστα να αποτελεί όργανο ενοποίησης, αλλά ενοποιεί μόνο την αποβλάκωση και όχι την κοινωνία. Αν η κοινωνία εμφανίζονταν ποτέ όλα τα προβλήματα θα λύνονταν αυτομάτως. Είναι ακριβώς εξαιτίας της αορατότητας της κοινωνίας που οι άνθρωποι κάνουν άλλα από αυτά που πιστεύουν ότι κάνουν και πάντα τα κάνουν ενάντια στις επιθυμίες τους. Όλο το πρόβλημα συνίσταται, σύμφωνα με τον Χέγκελ, στην εμφάνιση του κόσμου στον εαυτό του (η φαινομενολογία του πνεύματος stricto sensu, αν δεν κάνω λάθος), να τι δεν ήταν δυνατό να κατανοήσουν ο Levi-Strauss και ο Κ. Derrida ο οποίος είναι αφοσιωμένος στην αναζήτηση του χαμένου του πετσιού.

Ο Ντεμπόρ αγνοεί τι είναι η ολότητα της κοινωνίας, όπως επίσης εγώ και αναμφίβολα και εσύ. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι η κοινωνία, το μόνο που με νοιάζει είναι η απάντηση στο ερώτημα «γιατί να υπάρχουν σκλάβοι αντί για οτιδήποτε άλλο;», ερωτήματα τα οποία ο Ντεμπόρ

γελοιοποίησε με κάθε έννοια του λέξης. Ότι και αν είναι η κοινωνία, αυτό ήταν ήδη από την εποχή του Μπαλζάκ και του Μαρξ και συνεχίζει πάντα να είναι.

Το θέαμα ως μέρος της κοινωνίας και ως παραγωγή ενός μέρους της κοινωνίας εμφανίζεται μονάχα, αντίθετα με τους ισχυρισμούς του Ντεμπόρ, με τη μορφή της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου (στη γενικότερη της έννοια), και αν είναι αλήθεια ότι αυτή η βιομηχανία συνεισφέρει στην ενοποίηση της αποβλάκωσης μέσα στην κοινωνία, αυτό δεν γίνεται με τη μορφή ενός τομέα διαχωρισμένου από το εμπόρευμα. Tο εμπόρευμα είναι το μόνο όργανο ενοποίησης αυτού του κόσμου. Είναι σίγουρα αλήθεια ότι η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου συγκεντρώνει κάθε βλέμμα και κάθε συνείδηση αλλά αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή είναι προορισμένη εξ' ορισμού για το βλέμμα και τη συνείδηση. Είναι αλήθεια ότι αυτή η βιομηχανία συνιστά ένα παντοδύναμο όργανο ηλιθιότητας, αλλά τουλάχιστον πρόκειται για την ίδια παντού ηλιθιότητα, την οικουμενική ηλιθιότητα. Η οικουμενική πρόοδος, με την κακή έννοια, δεν πρέπει να σε καταπλήσσει. Ιδού το αρνητικό επί το έργο! Δεν είναι λάθος ότι το σύνολο της κοινωνίας δεν είναι ούτε θέαμα ούτε θεαματικό, και αυτό γιατί, αν ήταν θέαμα, θα το βλέπαμε αλλά δεν το είδαμε ποτέ, και ούτε το είδε ο Μαρξ, ο Durkheim ή ο Mauss και ακόμα περισσότερο όλοι οι υπόλοιποι που τόσο θα το ήθελαν. Ο Χέγκελ ήταν αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος οραματιστής της κοινωνίας. Και ο Χέγκελ είναι κατηγορηματικός: η κοινωνία είναι η επικοινωνία, η επικοινωνία είναι η γνώση, η κοινωνία είναι το γενικό σύστημα οργάνωσης της φαινομενικότητας. Η ιστορία του κόσμου είναι η ιστορία της εμφάνισης του κόσμου στον εαυτό του. Αν κάθε ψευδαίσθηση είναι μια φαινομενικότητα, κάθε φαινομενικότητα δεν είναι παρόλα αυτά ψευδαίσθηση και η κοινωνία δεν ζει διαμέσου του γενικού της συστήματος ψευδαίσθησης όπως ισχυρίζεται η σκέψη τύπου Canal Plus, αλλά, όπως κάθε κοινωνία, διαμέσου ενός γενικού συστήματος της φαινομενικότητας το οποίο δεν εμφανίζεται ποτέ (στις κοινωνίες που μελέτησε ο Levi-Strauss εμφανίζονταν ακόμη). Το να ισχυρίζεσαι το αντίθετο είναι σαν να μπερδεύεις το σοδομισμό με τη βαζελίνη. Αυτό το αγνοείς και αντίστοιχα αυτή σου η άγνοια σου διαφεύγει. Είναι μια ωραία μάχη. Ακριβέστερα, ο Χέγκελ και οι άγριοι γνωρίζουν αυτό που απομένει να μάθει η κοινωνία, ενώ ο Βέμπερ και εσύ το αγνοείτε. Επομένως το θέαμα περιορίζεται στην βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου: κουλτούρα, σπορ, μόδα, διακοπές, τηλεόραση, show business, διαφήμιση, τύπος. Ο κόσμος στο σύνολο του δεν είναι η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, δεν είναι ένα θέαμα, δεν είναι θεαματικός, δεν είναι μια σκηνοθεσία, δεν είναι μια ψευδαίσθηση, δεν είναι μια συσσώρευση θεαμάτων ή εικόνων. Για να ήτανε ψευδαίσθηση θα έπρεπε τουλάχιστον να εμφανίζεται, κάτι το οποίο αρνείται να κάνει. Αρνείται να εμφανιστεί, τελεία και παύλα. Και όταν εμφανίζεται είναι με τη

μορφή της φύσης. Το θέαμα του αληθινού κόσμου είναι σαν το θέαμα των Άλπεων. Σαν τον Χέγκελ, μπροστά στις Άλπεις μπορούμε μοναχά να πούμε das ist. Είναι η φυσικοποίηση της σκλαβιάς. Στην κοινωνία, έτσι όπως εμφανίζεται, η σκλαβιά είναι φυσική. Είναι αυτονόητη. Έγραψα πριν ότι δεν υπάρχει μια κοινωνία του θεάματος αλλά μόνο το θέαμα της κοινωνίας. Αλίμονο όχι, δεν υπάρχει καν το θέαμα της κοινωνίας, μονάχα το θέαμα μιας φύσης. Η επονομαζόμενη κοινωνία του θεάματος απέχει πολύ από το να είναι θεαματική. Κανείς δεν την βλέπει ποτέ παρά μόνο στην τηλεόραση. Η κοινωνία που βλέπει κανείς εκτός τηλεοράσεως είναι τελείως συνηθισμένη, τελείως φυσική, πράγμα που είναι ότι χειρότερο για μια κοινωνία (οι κοινωνίες των αγρίων είναι πολύ λιγότερο φυσικές από τις δικές μας. Αυτό είναι που προβληματίζει τους εθνογράφους).

Ο κόσμος κρύβει καλά το μυστικό του. Ο κόσμος εμφανίζεται ενώπιον του εαυτού του μυστικά, χωρίς συνείδηση της ολότητας και, προφανώς, του εαυτού του. Ο κόσμος είναι πιο μυστικοπαθής από την CIA και τη Mossad μαζί. Ο κόσμος είναι ένα απόρρητο μήνυμα το οποίο δεν αναγράφει παραλήπτη στο φάκελο του. Επομένως το θέαμα δεν είναι, όπως ισχυρίζεται ο Μεγάλος (θέση 10), «η άρνηση της ζωής που έγινε ορατή». Είναι ακριβώς το αντίθετο. Σαν κάθε ιδεολογία το θέαμα (των ΜΜΕ) έχει το ρόλο της απόκρυψης της πραγματικής άρνησης της ζωής η οποία, χωρίς αυτό, θα ήταν πολύ πιθανό να γίνει ορατή. Πρέπει να επικεντρώνεται, το θέαμα των ΜΜΕ, υποχρεωτικά σε αρκετά αιματηρές αρνήσεις της ζωής, με άλλα λόγια αρκετά θεαματικές: μακελειά, στρατόπεδα συγκεντρώσεως, θάλαμοι αερίων, γενοκτονίες, τοπικοί πόλεμοι, μαζικοί τάφοι, τα οποία δεν είναι παρά λεπτομέρειες σε σχέση με μια γενικότερη θεώρηση και μπροστά στην επίμονη αληθινή και παγκόσμια άρνηση της ζωής η οποία παραμένει μυστική. Το τελευταίο σημαίνει ότι κανείς δεν θα την δει ποτέ στην τηλεόραση. Δανείστηκα τον όρο λεπτομέρειες από τον κ. Λεπέν ελπίζοντας ότι δεν θα μου ζητήσει δικαιώματα25. Είναι εξάλλου μια παρηγοριά μετά την γενική αντιγραφή του τίτλου μου Ράιχ,

οδηγίες χρήσεως. Ο κ. Levy, έχοντας στο πλευρό του το απαραίτητο Bond girl26, αποτελεί τρανό ερασιτέχνη αυτού του τύπου της παραποίησης λεπτομερειών, είναι ένας από τους πολύ ενεργούς μαχητές της παραπληροφόρησης του Δυσάρεστου, (να και ο λόγος που δεν χαμογελά ποτέ στις φωτογραφίες του). Η ουσιαστική άρνηση της ζωής, αυτό που αληθινά αρνείται τη ζωή, παραμένει αόρατο, μυστικό. Και, γι’ αυτό το λόγο, είναι η ζωή στο σύνολο της που αρνείται τη ζωή, το πνεύμα που αρνείται το πνεύμα, η επικοινωνία που αρνείται την επικοινωνία. Αν η άρνηση της ζωής γίνονταν ορατή το πρόβλημα θα λύνονταν αυτόματα. Όταν οι δέκα χιλιάδες

25 ο Λεπέν είχε πει προς υπεράσπιση της ναζιστικής Γερμανίας 'οι θάλαμοι αερίων ήταν μια λεπτομέρεια'26 Την Arielle Dombasle. γαλλίδα ηθοποιό και σύζυγο του B-H Levy.

οπλίτες θέλησαν να ξεφορτωθούν κάποιον από τους αρχηγούς τους, τριακόσιοι από αυτούς έσκυψαν και μάζεψαν από μια πέτρα, και αυτό άρκεσε αν δώσει κανείς βάση στο Ξενοφώντα επί του θέματος. Η φαινομενολογία του πνεύματος δεν είναι θέαμα.

Όπως ακριβέστατα παρατηρεί ο Βέμπερ, οι άγριοι έχουν επίγνωση της κοινωνίας τους καλύτερα από όσο έχουμε εμείς της δικής μας (ή της δικής τους, για την ίδια αιτία). Η αιτία είναι η αλλοτρίωση. Η επικοινωνία απομακρύνεται από μας και γίνεται αόρατη ή μάλλον παραμένει ορατή αλλά ξένη. Είναι κάτω απ’ τα μάτια μας και όμως δεν την βλέπουμε. Έτσι, σύμφωνα με το Χέγκελ, η φύση είναι το πνεύμα, αλλά αγνώριστο. Στην εργασία του ο Χέγκελ προσπαθεί να μας δείξει ότι αν και επιφανειακά δεν είναι πολύ ευχάριστη, η φύση είναι, παρόλα αυτά, το πνεύμα μετασχηματισμένο. Οι σκλάβοι έχουν το καθήκον να καταστρέφουν όλα όσα είναι υποχρεωμένοι να παράγουν, αλλά, αντίθετα με ότι συνέβαινε σε άλλες κοινωνίες, μπορούν να παράγουν και να καταστρέψουν όσο θέλουν. Η επικοινωνία όμως δεν γίνεται γι’ αυτό λιγότερο ξένη γι’ αυτούς, ούτε παραμένει λιγότερο απομακρυσμένη και αόρατη. Η αλλοτριωμένη επικοινωνία είναι το αντίθετο του θεάματος. Είναι πράγματι αναγκαίο να προσπαθήσει να δει κανείς το πνεύμα επί το έργον στη φύση ή την επικοινωνία επί το έργον μέσα στην κοινωνία. Παρόλο που δεν μιλάμε για τον ίδιο θεό, μπορώ να ξαναλάβω υπόψη μου τα λόγια του Bloy: «Όλα όσα επιτυγχάνονται εξωτερικά είναι απλά μια φαινομενικότητα. -μια ανάκλαση αινιγματική per speculum, - αυτών που

επιτυγχάνονται αληθινά στην περιοχή του αόρατου». Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορεί

κανείς να αναπαυθεί σε ένα δωμάτιο στη Gaza ή οπουδήποτε αλλού. Η αόρατη

ουσία η οποία εξουσιάζει πραγματικά τον άνθρωπο διαπερνά και ενεργεί ακόμη και στο πιο καλοκλειδωμένο δωμάτιο.

Πράγματι, αυτή η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, τελείως πρόσφατη (ας πούμε από το 1960) είναι αρκετά χαρακτηριστική της εποχής μας και δεν υπήρχε την εποχή του Μαρξ και του Μπαλζάκ, εκτός από τον διατεταγμένο τύπο, δηλαδή τις «Χαμένες Ψευδαισθήσεις» και τη διαφήμιση. Τουλάχιστον οι δημοσιογράφοι της εποχής του Μαρξ και του Μπαλζάκ ήταν κυνικοί. Ο Lousteau και ο Bixiou αστειευόταν στην προσωπική τους ζωή και έκαναν χαριτωμένα σχόλια σχετικά με τις αθλιότητες τους. Οι σημερινοί είναι αριστεροί και εγγενώς με καλή συνείδηση -και δεν περιορίζονται πλέον μόνο στις στήλες των εφημερίδων- είναι δηλαδή αισχροί. Κοιτάξτε αυτά τα δήθεν κυνικά μαθητούδια της Liberation-Chargeurs που πάντα χαχανίζουν, δεν εξαπατούνται εύκολα, έτσι δεν είναι; Πάντα έτοιμοι να πουν μια στυφή λέξη. Πείτε μπροστά τους, δεν θα πω τις λέξεις «Heil Hitler», αλλά απλώς τη λέξη «detail» και κόβεται ο κυνισμός και ο χλευασμός τους. Εκεί δεν γελάνε πια.

Αλλά αυτό δεν αποτελεί λόγο για να πει κανείς ότι ο κόσμος έγινε θεαματικός, ότι η κοινωνία είναι θεαματική. Μόνο η ιδεολογία έγινε. Ο ελεύθερος χρόνος των σκλάβων είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από μια εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης. Ο Σελίν δεν έκανε λάθος σε αυτό το ζήτημα, όπως επιβεβαιώνει ιδιαίτερα από πλευράς του ο αγώνας λεμβοδρομίας στο Chatou. Αρκεί που αυτά τα γουρούνια περνιούνται για ηδονιστές. Αυτό πραγματικά αρκεί για να περιγράψει αυτόν το κόσμο ακριβέστατα. Ο υποτιθέμενος ηδονισμός αυτών των θεαματικών διακοπών είναι στην πραγματικότητα ηλιθιότητα, ταπείνωση, εφιάλτης, αηδία. Είναι σε αυτές τις διασκεδάσεις, τις ειδικά φτιαγμένες γι’ αυτόν, όπου ο σκλάβος μπορεί να φανερώσει όλη την του κατωτερότητα και την άγνοια του ως σκλάβος. Ο Αφέντης είναι στο θεωρείο του, ρίχνει την chechia στην αρένα και οι σκλάβοι ξεκινάνε. Όσο για τον κόσμο ή την κοινωνία παραμένουν ότι ήταν ήδη την εποχή του Μαρξ και του Μπαλζάκ, είναι η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου και η ιδεολογία που μετασχηματίστηκαν σε θέαμα (πολύ πιο πέρα από τις προσδοκίες του Χίτλερ και του Γκέμπελς) αποτελώντας απλά το λογικό επακόλουθο: ο σκλάβος πρέπει να μπορεί να ξοδεύει το μισθό του. Η κατανάλωση είναι ο σκλάβος που πρέπει να ξοδέψει το μισθό του.

Δεν είναι, λοιπόν, η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου που καθιστά το σκλάβο αυτό που είναι, αλλά αντίθετα είναι επειδή οι σκλάβοι είναι σκλάβοι που καθιστούν δυνατή την ύπαρξη αυτής της βιομηχανίας, που της δίνουν τη δυνατότητα να αποικιοποιήσει την υποτιθέμενη καθημερινή ζωή (υποτιθέμενη με την έννοια που ο Βίτγκενσταϊν μιλάει για τους υποτιθέμενους

φυσικούς νόμους) του σκλάβου. Υπάρχει για να καταλαμβάνει την ώρα που ο σκλάβος δεν εργάζεται. Ο ηλιθιοδέστατος Finkielkraut γκρινιάζοντας ισχυρίζεται ότι είναι η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου που εμποδίζει τους σκλάβους να προσεγγίσουν τη σκέψη. Είναι όμως απλά το γεγονός πως οι σκλάβοι είναι σκλάβοι που τους εμποδίζει να προσεγγίσουν τη σκέψη και που καθιστά την βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου δυνατή να υπάρξει εύκολα και κερδοφόρα. Είναι μονάχα επειδή οι σκλάβοι δεν έχουν πρόσβαση στην επικοινωνία και την δημοσιότητα που δεν έχουν πρόσβαση στη σκέψη. Είναι λόγο του ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα άλλο από το να ξοδεύουν τους μισθούς τους, που καθιστά δυνατή την ύπαρξη της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου, η οποία υπάρχει ακριβώς για να ξοδεύονται αυτοί οι μισθοί (το μέρος τους που δεν ξοδεύεται σε μακαρόνια Panzani και λάδι Lesieur). Τι άλλο θα περίμενε κανείς απ' αυτούς; Η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου στηρίζεται στην κατωτερότητα των σκλάβων (και το απαραίτητο μάρκετινγκ): δεν είναι η κατωτερότητα αυτής της ανθούσα βιομηχανίας που είναι η αιτία της κατωτερότητας των σκλάβων. Η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου είναι το αποτέλεσμα του διαχωρισμού και όχι η αιτία. Επομένως, είναι ηλίθιο να γράψεις ότι ο διαχωρισμός είναι το άλφα και το ωμέγα του θεάματος (θέση 25) και μάλιστα διπλά ηλίθιο από τη στιγμή που ο τόνος

του κειμένου είναι πομπώδης. Αντίθετα, η ιδεολογία που μετασχηματίστηκε σε θέαμα είναι το θέαμα της διαμεσολάβησης, της δημοσιότητας και της επικοινωνίας. Ο διαχωρισμός είναι το άλφα και το ωμέγα του κόσμου, το αποτέλεσμα της απομάκρυνσης της επικοινωνίας και της δημοσιότητας από τον κόσμο. Το εμπόρευμα είναι η αιτία αυτού του διαχωρισμού. Μέσα στον κόσμο είναι η επικοινωνία η ίδια, είναι η δημοσιότητα η ίδια (το χρήμα) που διαχωρίζει.

Το εμπόριο είναι ο γόνος του διαχωρισμού: παράγει περισσότερο διαχωρισμό από όσο καταναλώνει. Το εμπόρευμα μπορεί να εμφανιστεί μόνο εκεί που υπάρχει ήδη ο διαχωρισμός, αλλά επίσης εκεί όπου εμφανίζεται παράγει ασταμάτητα διαχωρισμό. Είναι επειδή η πραγματική εκσπερμάτωση είναι σπάνια, να είσαι σίγουρος γι’ αυτό, που στις πορνοταινίες δεν υπάρχει παρά εκσπερμάτωση. Με την ίδια έννοια είναι επειδή η δημοσιότητα είναι απαγορευμένη στον κόσμο που, στην θεαματικοποιημένη ιδεολογία, υπάρχει μόνο δημοσιότητα, δημοσιότητα και πάλι δημοσιότητα, με ίδια αθλιότητα, χυδαιότητα και σπατάλη δημοσιότητας όπως και εκσπερμάτωσης στις πορνοταινίες.

Επειδή σε αυτό τον κόσμο υπάρχει μια βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου δεν σημαίνει ότι ο κόσμος έγινε, ή θα γίνει ποτέ, κόσμος του θεάματος με την έννοια που μερικοί ισχυρίζονται.

Εκτός αυτού είναι τελείως αδικαιολόγητο να ισχυρίζεσαι ότι όλη η ζωή (και τίποτα άλλο) στις κοινωνίες στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής παρουσιάζεται σαν μια ασταμάτητη συσσώρευση θεαμάτων και πως ότι βιώθηκε απομακρύνεται σε μια αναπαράσταση. Είναι μονάχα η υποτιθέμενη ζωή, όπως παρουσιάζεται από την βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου που εμφανίζεται σαν συσσώρευση θεαμάτων. Είναι μόνο η συσσώρευση θεαμάτων που εμφανίζεται σαν συσσώρευση θεαμάτων και τίποτα άλλο. Όσο για ότι είχε άμεσα βιωθεί, απλά και ξεκάθαρα εξαφανίστηκε. Η ζωή όπως είναι, η μάλλον η απουσία ζωής, ποτέ δεν εμφανίζεται. Κανείς δεν ξέρει τι είναι η ζωή, ούτε εδώ ούτε αλλού. Κάποιοι κέρδισαν μεγάλη δόξα επειδή επιχείρησαν να πουν τι είναι η ζωή, και συγκεκριμένα οι Σταντάλ, Μπαλζάκ, Προυστ, Τζόϋς, Σελίν. Ο Ντεμπόρ δεν ξέρει τίποτα γι’ αυτό και κυρίως δεν ήθέλε να μάθει. Νοιάζονταν μόνο για την ανύψωση του (όρος ακατάλληλος για αυτόν τον μέθυσο, ανύψωση ή πιοτό, πρέπει να διαλέξει κανείς27), στη θέση του εξοχότατου Ντεμπόρ, μεγαλύτερου εντοπιστή οκτασύλλαβων της αιωνιότητας.

Μόνο η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου παρουσιάζεται σαν μια ασταμάτητη συσσώρευση θεαμάτων (τα οποία είναι επίσης και εμπορεύματα, αλλά εμπόρευμα είναι και το πλουτώνιο). Η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου όμως δεν είναι ούτε ο κόσμος, ούτε η

27 Λογοπαίγνιο με την λέξη erection που σημαίνει "ανύψωση" με την έννοια του να γίνεις μεγάλος, γνωστός κλπ., αλλά και στύση.

κοινωνία. Είναι μονάχα στα πλαίσια της βιομηχανίας του ελεύθερου χρόνου, είναι μονάχα μέσα στην οπτικοακουστική ιδεολογία όπου «οι εικόνες αποσπάστηκαν από κάθε πλευρά της ζωής»

και όχι στον κόσμο ή την κοινωνία παρόλο που η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου είναι τμήμα αυτού του κόσμου και αυτή της κοινωνίας. Είναι όμως πιθανό, ότι η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, και μόνο αυτή, «εκτυλίσσεται μέσα στην ίδια της τη γενική ενότητα σαν ένας ξεχωριστός

ψευδό-κόσμος, αντικείμενο της μοναδικής παρατήρησης», καταρχήν επειδή είναι η βιομηχανία του θεάματος που ότι κάνει προορίζεται να ειδωθεί και που κατέχει τα κατάλληλα μέσα γι’ αυτό. «Το θέαμα γενικά» (θέση 2) δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο «οι ιδιαίτερες μορφές του,

πληροφόρησης ή προπαγάνδας, διαφήμισης ή άμεσης κατανάλωσης ψυχαγωγίας» (θέση 6). Δεν μπορεί επομένως να είναι η «συγκεκριμένη αντιστροφή της ζωής, η αυτόνομη κίνηση του

μη-ζωντανού», «μια κοινωνική σχέση ατόμων μεσολαβημένη από εικόνες», «το κεφάλαιο

μετασχηματισμένο σε εικόνα» και μπλά μπλά μπλά. Αλλά ως βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου, μπορεί κάλλιστα να είναι «μια θεώρηση του κόσμου που έχει αντικειμενοποιηθεί» (θέση 5), δηλ. μια ιδεολογία που έχει αντικειμενοποιηθεί. Και για τον ίδιο λόγο δεν μπορεί να είναι ο «πραγματικά αντεστραμμένος κόσμος» αλλά μόνο ο φαινομενικός κόσμος που ισχυρίζεται πως αποτελεί ολόκληρο τον κόσμο (αντεστραμμένο ή όχι) αλλά δεν είναι στ' αλήθεια. Εντωμεταξύ, ο αληθινός κόσμος, δηλ. ο υπαρκτός κόσμος που περιέχει και παράγει αυτόν το φαινομενικό κόσμο, συνεχίζει την ύπαρξη του ήσυχα μέσα στην γενική αδιαφορία. Πάντως, ο φαινομενικός κόσμος ο οποίος παρόλη την ανυπαρξία του μοιάζει υπαρκτός δεν είναι λιγότερο αποκαλυπτικός: είναι ένας κόσμος όπου η δημοσιότητα λαμβάνει χώρα, είναι μια παράσταση της δημοσιότητας. Επομένως, καθώς μετατρέπεται σε θέαμα, η ιδεολογία αλλάζει συνάμα περιεχόμενο. Τα σκληρά Αγγλοσαξονικά και προτεσταντικά κηρύγματα ηθικής κατέληξαν σε μια πρωτοφανή γιορτή του ηδονισμού. Εδώ, υπάρχει όντως μια ποιοτική αλλαγή. Γιορτάζει

κανείς κυρίως αυτό που δεν έχει. Η ιδεολογία του ηδονισμού είναι μέσα σε κάθε θέαμα

του κόσμου όπου η δημοσιότητα λαμβάνει χώρα, δηλ. το εντελώς αντίθετο του κόσμου όπως πραγματικά είναι αν μπορούμε να βγάλουμε συμπέρασμα απ’ τα λίγα που βλέπουμε. Αλλά η σκηνοθεσία της δημοσιότητας δεν είναι δημοσιότητα, είναι μόνο ένα αρκετά αηδιαστικό θέαμα. Εντωμεταξύ, ο υπόγειος είναι γεμάτος ηδονιστές, οι αυτοκινητόδρομοι ξεχειλίζουν ηδονιστές με τέρμα το γκάζι, στα γραφεία αφθονούν οι ηδονιστές και τα συνδικάτα των πούστηδων διαδηλώνουν στους δρόμους υπέρ του διαζυγίου. Να λοιπόν με τι ασχολείται η μαφία της κουλτούρας, στα ΜΜΕ ή αλλού, ασχολείται με τη σκηνοθεσία της δημοσιότητας και πρώτιστα με τη σκηνοθεσία της δικής της δημοσιότητας. Η δραστηριότητα της διανοητικής μαφίας είναι η βιωμένη και μιλιτάντικη ιδεολογία. Και να γιατί ο κ. Levy, παρόλο που είναι άθλιος σκηνοθέτης

(κάτι στο οποίο είναι εξαιρετικός, δεν προσπαθεί εξαπατήσει πως έχει αξία, σε αντίθεση με τον Ντεμπόρ) είναι τελείως αντιπροσωπευτικός αυτών των ανθρώπων, είναι κατά κάποιο τρόπο ο μόνιμος γραμματέας αυτής της ακαδημίας. Είναι ο συγγραφέας ο περιορισμένος στην δραστηριότητα της γραφής και επομένως απόλυτα υποχρεωμένος να γράψει οτιδήποτε. Γεννημένος πλούσιος, φίλος με ισχυρούς πλούσιους καπιταλιστές και καπιταλιστής ο ίδιος δεν χρειάζεται να ανησυχεί, όπως οι φτωχοί του σιναφιού του για το αναγκαίο χρήμα, μα μόνο για τις δάφνες τις δόξας, μοιάζοντας σε αυτό (και όχι μόνο) με τον υποκόμη της Arlincourt.

Όπως η κα Barbie-Levy, η υποκόμισσα πήγαινε στα βιβλιοπωλεία για να αγοράσει τα βιβλία του άντρα της, είχε κάνει κάποια εντύπωση με τα βιβλία της ώστε να υπερηφανεύεται για τις συνεχείς επανεκδόσεις της, και ξόδευε τον εαυτό της σε πάρτυ στα οποία καλούσε όλο τον τύπο της εποχής της κλπ. Ήταν η υποκόμισσα τόσο όμορφη όσο η κα. Barbie-Levy, κατέβαζε το κυλοτάκι της με τόση χάρη; Είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να διαφέρει και το οποίο θα ενδιέφερε πολύ τον Σταντάλ σήμερα. Επίσης είναι ήδη αναγνωρισμένος από τους σύγχρονους του (αντίθετα με τον υποκόμη). Είναι επομένως τελείως ελεύθερος να εργαστεί για την υστεροφημία του χωρίς να χρειάζεται να πετύχει το ελάχιστο κατόρθωμα ή την ελάχιστη ανακάλυψη. Δεν χρειάζεται καν να μπει στον κόπο να υπογράψει ένα ουρητήριο28 όπως όλο το πλήθος των μετα-πούστηδων καλλιτεχνών. Παίζει την αιωνιότητα στα δάκτυλα. Ο θεαματικός καλλιτέχνης δουλεύει κατευθείαν με τη δημοσιότητα (η γυναίκα του καλλιτέχνη είναι επίσης πολύ θεαματική. Παίζει σημαντικό ρόλο στη θεαματικοποιημένη ιδεολογία. Όντως, όταν κατεβάζει το κυλοτάκι της με τόση χάρη στην μνημειώδη φωτο-νουβέλα που της αφιέρωσε ο άντρας της μεταδίδει μια εικόνα ευτυχίας. Από την άλλη πλευρά μας πληροφορεί μέσα από τις στήλες της Monde, ότι το υγρόμετρό της ξεχειλίζει29 όταν ανιχνεύει μια κοινωνία του θεάματος ενώ ο σύζυγός της κάνει μεγάλη δημοσιογραφία με τα πτώματα των μελαψών Αλγερινών. Γνωρίζω εξάλλου γιατί δεν ανακατεύεται με τα πτώματα των Τούτσι και των Χούτου, παρόλο που είναι αμέτρητα, είναι που φοβάται ότι οι νέγροι δεν θα του κόψουν τα δέντρα σε αντίποινα αν θα έχουν την δυνατότητα να του κόψουν τα αρχίδια. Ή ίσως η Mitidja είναι ελάχιστα δασωμένη30. Κάποιος καλός στις διαπραγματεύσεις ποτέ δεν ρισκάρει. Η κα. Μπαμπέτ-Λεβύ πάει στον πόλεμο με τον πολύ, πολύ φθαρμένο φίλο του Vacherin31. Εξάλλου, τούτος είναι ο κόσμος του, είναι ένας από τους ιδιοκτήτες. Κάνει ότι θέλει, αυτός και οι φίλοι του, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Ο

28 Αναφορά στον Marchel Duchamp και το έργο του «Κρήνη», ένα ουρητήριο με υπογραφή του καλλιτέχνη. Η χειρονομία του απέκτησε πλήθος μιμητές.29 Deborde (λογοπαίγνιο με το Ντεμπόρ).30 Ο Levy έχει επιχείρηση εμπορίου ξυλείας.31 Andre Glucksmann, ένας από τους «Νέους Φιλοσόφους».

κ. Levy σαν τον Ντεμπόρ είναι ένας μανιακός της δημοσιότητας όπως άλλοι είναι μανιακοί με το θεό. Είναι ένας ακούραστος μαχητής της θεαματικής ιδεολογίας. Είναι, σαν το Ντεμπόρ, ένας φανατικός της αναγνώρισης. H μετα-πούστικη τέχνη, (δηλ. η τέχνη μετά τον απαίσιο αλμπίνο πούστη Warhol) ασχολείται μόνο με τη σκηνοθεσία της δημοσιότητας. Στην θεαματικοποιημένη ιδεολογία όλα περιορίζονται στην απλή διεκπεραίωση.

Όταν ο Φουκουγιάμα δημοσίευσε το άρθρο του και έπειτα το βιβλίο του όπου διαβεβαίωνε ότι είναι το τέλος της ιστορίας, όλη η μαφία των ΜΜΕ σηκώθηκε σαν ένας άνθρωπος (ας μην ξεχνάμε ότι ένα μεγάλο μέρος της αποτελείται από Σταλινικούς, από Σταλινικούς αντισταλινικούς όπως ο κ. July, κρυπτο-σταλινικούς και φιλοσταλινικούς). Παρόλα αυτά η λογική του Φουκουγιάμα είναι άψογη. Σαν τους δασκάλους του, Χέγκελ και Κojeve, ο Φουκουγιάμα πιστεύει ότι η ιστορία είναι μια μάχη για τη δημοσιότητα (όπως πιστεύω και εγώ). Πιστεύει ακόμα ότι η δημοσιότητα έχει ήδη υπάρξει, όπως το πιστεύει και η ολότητα της μαφίας των ΜΜΕ που καθοδηγείται στη Γαλλία από τον πίθηκο Μινκ (αφαιρετικός πίθηκος και αυτός, πίθηκος περιορισμένος στην πιθηκότητα). Επομένως, η μαφία των ΜΜΕ είναι σε πολύ κακή θέση για να κριτικάρει τον Φουκουγιάμα, αλλά ούτε ένας δεν παρέλειψε να επιχειρηματολογήσει πάνω στο Φουκουγιάμα, όπως συνηθίζουν. Το να συζητάνε και να επιχειρηματολογούν για την δημοσιότητα είναι σαν να μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου. Ίσως αναρωτιέσαι γιατί ο Φουκουγιάμα πιστεύει ότι η δημοσιότητα έχει πραγματωθεί. Εγώ ξέρω. Είδα μια φωτογραφία αυτού του μεσοαστού και φορούσε ένα ροζ μπουφάν. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένας μεσοαστός που κερδίζει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια το χρόνο και φοράει ένα ροζ μπουφάν δεν νιώθει αναγνωρισμένος. Και όσοι του επιτέθηκαν είναι σαν κι’ αυτόν. Μόνο το χρώμα του μπουφάν διαφέρει.

Πρέπει παρόλα αυτά να παραδεχτούμε σε αυτό το κόσμο τα πάντα, και όχι μόνο τα αγαθά, είναι πιθανό να είναι αντικείμενα σκηνοθεσίας. Αλλά αυτή η σκηνοθεσία δεν παύει να είναι έργο ενός τομέα διαχωρισμένου και ειδικευμένου (πχ. της CIA και της Mossad, και από όσο ξέρω η CIA και η Mossad δεν είναι ακόμα ολόκληρος ο κόσμος) και αυτή η σκηνοθεσία καθεαυτή, παρόλη τη μαζικότητα της, δεν παύει να αποτελεί ένα διαχωρισμένο τομέα, ακόμα και αν εξαπατά την ολότητα των κατοίκων της γης (πράγμα που μένει να αποδειχθεί).

Στην πραγματικότητα η μόνη αληθινά θεαματική κοινωνία ήταν η Σταλινική κοινωνία. Δεν ήταν παρά μια γιγάντια και αιματηρή αναπαραγωγή των σκηνών του θωρηκτού Ποτέμκιν. Η εξέγερση στο θωρηκτό Ποτέμκιν το 1905 δεν ήταν λοιπόν παρά ένας κακός οιωνός. Ο «Τεν Τεν

στη σοβιετική ένωση» είναι μια ειλικρινής και καθαρή αναφορά, το Nord του Herge. Αντίθετα,

παρόλη την εκτίμηση μου για τον Σελίν, βρίσκω την Mea Culpa του συγκεχυμένη, ακατανόητη και ψευδή: που είδε τον Popu32 να εργάζεται στην USSR;

Εν συντομία: η σκηνοθεσία δεν είναι το μυστικό του κόσμου. Είναι, αντιθέτως, επειδή αυτό το μυστικό παραμένει απαραβίαστο που είναι δυνατή η άνθιση και η λειτουργία της σκηνοθεσίας, που επιτρέπει η ιδεολογία να γίνει θέαμα. Υπάρχει περισσότερη σκηνοθεσία σήμερα (υπάρχει όντως;) από ότι την εποχή του Μπαλζάκ αλλά πρόκειται απλά για ποσοτικό ζήτημα. Όσο ισχυρή και αν είναι, η σκηνοθεσία είναι απλά μια λεπτομέρεια, ένα δευτερεύον χαρακτηριστικό του κόσμου. Η αιτία που οι σκλάβοι υπακούουν βρίσκεται αλλού. Η άρνηση της ζωής παραμένει αόρατη. Αν γίνονταν φανερή θα διαλύονταν. Και ο Ντεμπόρ δεν έγραψε μια θεωρία του κόσμου ως ενός γενικού συστήματος φαινομενικότητας, όπως η φαινομενολογία του πνεύματος. Κάποτε πίστευα ότι αυτό αποτελούσε το έργο του. Αλλά δεν ήταν τίποτα τέτοιο. Τον θέμα τον προβλημάτισε τόσο λίγο όσο και το παντελόνι του το οποίο κατέβασε μπροστά στον κληρονόμο του Gallimard. Τα εμπορεύματα περιέχουν το αρνητικό σαν φαινομενικότητα σίγουρα, αλλά αυτό δεν είναι θέαμα. Η αξία είναι η ανταλλαγή πραγματοποιημένη στη σκέψη αλλά αυτό δεν είναι επίσης θέαμα, ούτε σκηνοθεσία, είναι πραγματικότητα. Ακόμα περισσότερο, κανένας δεν το βλέπει. Είναι το γνώριμο που δεν είναι για τούτο και γνωστό.

Όπως έγραψα στον M-E Nabe, οι δημοσιογράφοι είναι αθώοι (με όλο το σεβασμό προς τον κ. Levy, τον αφηρημένο συγγραφέα) όταν εκλαμβάνουν τη λέξη θέαμα με την έννοια ΜΜΕ. Δεν υπάρχει καμία άλλη έννοια. Ο Ντεμπόρ πήρε αυτό που του άξιζε, διάλεξε τους αναγνώστες του. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής σήμερα στο Παρίσι, πράγμα ενοχλητικό για κάποιον που ισχυρίζονταν, με τόση επιμονή (στο Αυτή η κακή φήμη) ότι απολάμβανε να δυσαρεστεί. Επιβεβαιώνει τον Buffon: έχει μόνο το (παρακμιακό) στυλ αφού του λείπει η σκέψη. Αν είχατε την ατυχία να διαβάσετε τον αυτοπανηγυρικό του, θα μαθαίνατε ότι στο σπίτι του στο δάσος «Άφθονα καυσόξυλα καίγονταν στο τζάκι». Άφθονα! Καυσόξυλα! Είναι κάτι το καταπληκτικό! Τι σπουδαίος άντρας! Τίποτα δεν κάνει σαν τους υπόλοιπους ανθρώπους. Είμαι σίγουρος ότι έτρωγε τις αγκινάρες a la croque-au-sel33, όπως ο Βοναπάρτης.

Σε ξαναπροκαλώ να αναφέρεις έστω και ένα απόσπασμα του Ντεμπόρ που να ορίζει το θέαμα με άλλη έννοια από αυτή των ΜΜΕ και που δεν αποτελεί κοτσάνα όπως το ότι ο κόσμος μετασχηματίζεται σε εικόνες ή ότι η οικονομία αναπτύσσεται για τον εαυτό της. Σε προκαλώ να μου αναφέρεις έστω και ένα φαινόμενο στο οποίο το θέαμα να έχει διαφορετική έννοια από τα ΜΜΕ. Όλα όσα βρήκες να μου αντιτείνεις ως τώρα είναι πως εγώ ξέρω τι είναι το θέαμα. Αλλά

32 Νεολογισμός του Celine που σημαίνει λαός.33 Με τ’ αλάτι.

δεν τίθεται τέτοιο θέμα, ποτέ δεν ήξερα τι είναι το θέαμα, αντίθετα με τους παπαγάλους που επαναλαμβάνουν αυτή τη λέξη ή τον Ντεμπόρ που ισχυρίζονταν ότι ήξερε (οι Ντεμπόρ και Λεμποβισί ισχυρίζονταν επίσης πως ήξεραν ποιος είχε κριτικάρει το Μαρξ!). Σήμερα γνωρίζω ότι το θέαμα με έννοια διαφορετική από τα ΜΜΕ είναι μια λέξη κενή νοήματος, ακόμα μια. Ο Ντεμπόρ με βοήθησε να το συνειδητοποιήσω αυτό με την καθοδήγηση του. Μου είπε μια μέρα ότι μπορεί κανείς να συζητά και να κάνει συμβιβασμούς με τη θεωρία αλλά ποτέ με τις πράξεις. Ναι πράγματι. Εφαρμόζω στον εαυτό του τη σοφή αυτή αρχή. Θέλω να πω, είδες ποτέ τον Ντεμπόρ ή έστω κάποιον έστω από τους μαθητές του, να συζητάει την θεωρία ή οτιδήποτε άλλο; Είδες έστω έναν τους να σκέπτεται; Είδες έστω έναν τους να επιχειρηματολογεί; Είναι πολύ υπεράνω.

Μου λες ακόμα ότι πίστευες ότι είδες στην κοινωνία του θεάματος κάτι το οποίο δεν είχε την έννοια των ΜΜΕ, όπως το βλέπω εγώ. Έλα λοιπόν, μοιράσου με εμένα αυτό που πίστεψες ότι είδες (εσύ, βραζιλιάνε, με ένα σακί καφέ στον ώμο υποθέτω). Είναι ένα ερώτημα παγκόσμιου ενδιαφέροντος, χωρίς σύγκριση με τα ΜΜΕ και τις παιδαγωγικές ιστορίες για τους πούστηδες ή τους θαλάμους αερίων. Εξάλλου, όλες οι δημοσιογραφικές ιστορίες είναι διδακτικές ενώ σ’ εκείνες του Ιουβενάλη οι πούτσοι έχουν τρία μέτρα μήκος, τα αρχίδια ζυγίζουν μια λίμπρα το ένα και οι κωλοτρυπίδες είναι αποτριχωμένες. Στον Bloy οι ιστορίες είναι τραχιές, βοηθούν στο ξεπέταγμα των κουράδων που αποτελούν, σήμερα, τον επιούσιο του δημοσιογραφικού κόσμου, η άλλη όψη του νομίσματος που δεν φαίνεται ποτέ αλλά που οι Bloy και Σελίν είχαν διαπεράσει. Εκεί επίσης η αχρειότητα είναι κρυφή. Θα παρατήρησες ότι δεν υπάρχει ούτε μία αναφορά στο Σελίν σε όλη τη σιτουασιονιστική φιλολογία (ούτε στην οκτασυλλαβική του ποίηση!). Είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ ο Σελίν. Πως το σκέφτηκαν οι σιτουασιονιστές στο κάτω κάτω; O Σελίν αποτελεί σημείο αναφοράς της κακής σκέψης, δηλαδή της σκέψης σκέτα. Είναι πολύ εύκολο να εκτιμά κανείς τον Λωτρεαμόν στις μέρες μας. Βέβαια αυτός ο τελευταίος προανήγγειλε καινούργιες εποχές. Δεν έγραψε όμως αυτός «Όμορφο σαν στρατόπεδο συγκεντρώσεως». «Έχετε δει από κοντά θηλυκό καρχαρία, όχι μόνον στα εστιατόρια, αλλά και στην πραγματικότητα (το Παρίσι δεν διασώθηκε παρά μόνον χάρη στην ανυπακοή του φον Σόλτιτζ. Γι’ αυτό από τότε, αποκαλώ την τραπεζαρία ‘Ναπολέων Γ ’́ του ξενοδοχείου Μωρίς, ‘αίθουσα φον

Σόλτιτζ’». Αηδίες! Μου θυμίζει το Χρυσοθήρα Μίκυ, αυτό το θαύμα που συγκλόνισε την παιδική μου ηλικία μαζί με τον Felix τον γάτο. Πρόσφατα, ξαναγόρασα αυτά τα δύο έργα σε τσουχτερή τιμή. Δεν είναι τελείως Rosebud34;

34 Το σύμβολο της παιδικής ηλικίας, στην ταινία Citizen Kane

Ζ.Π. Βουαγιέ

Σταματήστε το ψάξιμο, κύριο Μπουένο

6 Οκτωβρίου 1998

Σταματήστε το ψάξιμο, κύριε Μπουένο, μια και βρήκα έναν ορισμό του θεάματος διαφορετικό από τα ΜΜΕ, στα Προλεγόμενα για έναν ορισμό της ενότητας του επαναστατικού

προγράμματος, Καπιταλισμός, μια κοινωνία χωρίς κουλτούρα, από τους Κανζυέρ και Ντεμπόρ, γραμμένο στις είκοσι Ιουλίου του 1960.

{1} Μπορούμε να ορίσουμε την κουλτούρα ως το σύνολο των μέσων με τη βοήθεια των οποίων μια κοινωνία συλλογίζεται τον εαυτό της και εμφανίζεται στον εαυτό της, επιλέγοντας έτσι όλες τις όψεις χρησιμοποίησης της διαθέσιμης υπεραξίας της, δηλαδή, την οργάνωση όλων όσων υπερβαίνουν τις άμεσες ανάγκες αναπαραγωγής της. - Ωφελιμισμός {α} Ο καπιταλισμός, αφού εξάλειψε κάθε αυτοτελή σημασία από την παραγωγική δραστηριότητα - Οφελιμισμός {β} - προσπάθησε να τοποθετήσει το νόημα της ζωής στη σχόλη και από εκεί να αναπροσανατολίσει την παραγωγική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την επικρατούσα ηθική, αφού η παραγωγή είναι η κόλαση, η αληθινή ζωή είναι η κατανάλωση, η χρήση αγαθών.Αλλά αυτά τα αγαθά, ως επί το πλείστον, δεν έχουν καμία χρησιμότητα, εκτός από την ικανοποίηση κάποιων ιδιωτικών αναγκών που έχουν διογκωθεί προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αγοράς. Η καπιταλιστική κατανάλωση επιβάλλει ένα μηχανισμό περιστολής των επιθυμιών μέσω της τακτικής ικανοποίησης αναγκών, που παραμένουν ανάγκες χωρίς να ήταν ποτέ επιθυμίες, ενώ οι αυθεντικές επιθυμίες εξαναγκάζονται να παραμείνουν στο στάδιο της μη πραγμάτωσης τους (ή αντισταθμίζονται από θεάματα ).

[...] Επιπλέον, τα αγαθά αυτά δεν έχουν κοινωνική χρησιμότητα, πάνω απ’ όλα επειδή ο κοινωνικός ορίζοντας καλύπτεται εξ’ ολοκλήρου από το εργοστάσιο, τα πάντα είναι διαρρυθμισμένα σαν να είναι έρημος (οι πόλεις υπνωτήρια, οι αυτοκινητόδρομοι, τα πάρκινγκ...). Ο τόπος της κατανάλωσης είναι η έρημος .

Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε: είναι ο τόπος της κατανάλωσης το θέαμα ή η έρημος; Ένας σκλάβος είναι ολομόναχος στο ξόδεμα των εισοδημάτων του. Η κατανάλωση είναι η έρημος στην οποία ο σκλάβος ξοδεύει ο μισθό του, μόνος.

Για τον Ντεμπόρ αυτή η κατανάλωση ισοδυναμεί με το θέαμα (δες το απόσπασμα 3). Αλλά τι υπάρχει για να θεαθεί; Μπορούμε να δούμε σκλάβους εκτός εργασίας να λιώνουν τις σόλες τους στην άσφαλτο των πεζοδρομίων, να μποτιλιάρουν τους δρόμους με τους απαίσιους τροχοφόρους κεσέδες γιαουρτιού τους, ένα απαίσιο και σιχαμερό θέαμα αλλά πάντως σε καμία περίπτωση την εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης που ισχυρίζεται ο Μεγάλος. Ορίστε τι είναι στην πραγματικότητα το υποτιθέμενο θέαμα της κατανάλωσης: το απαίσιο πλήθος του εκτός εργασίας ανθρώπινου δυναμικού, δηλαδή σαν να λέμε, μια εικόνα δυστυχισμένης ενοποίησης. Η έκφραση «ανθρώπινο δυναμικό» που χρησιμοποίησα δεν είναι παρά ένας ευφημισμός που σημαίνει κοπάδι. Εκεί που ο σκλάβος παρέμενε άνθρωπος ορισμένος αρνητικά αφού η ανθρωπινή ουσία του αρνιούνταν, το κοπάδι δεν είναι παρά κοπάδι, δεν κατέχει την ανθρώπινη ουσία ούτε καν ως στέρηση της. Το κοπάδι είναι η πλήρης θετικότητα. Το καταναλωτικό ανθρώπινο δυναμικό είναι παρόμοιο με τα πρόβατα που βοσκάνε, με τη διαφορά ότι το ανθρώπινο δυναμικό δεν βόσκει ήρεμα όπως τα πρόβατα: ζει με το φόβο του να είναι διαφορετικό και του να πληρώσει λίγα σέντς παραπάνω.

Παρόλα αυτά, φαίνεται σε αυτό το απόσπασμα ότι η γενική χρήση των αγαθών για τους Ντεμπόρ και Κανζυέρ είναι η κοινωνική χρήση.

Πρόσεξε σε παρακαλώ τις αναπόφευκτες ωφελιμιστικές αναφορές {α} το κύριο ζήτημα για την κοινωνία θα ήταν ο τρόπος με τον οποίο η πλεονάζουσα αξία χρησιμοποιείται, η οργάνωση αυτού που ξεπερνά τις άμεσες ανάγκες τις αναπαραγωγής και όχι το ζήτημα της ολότητας. {β} Κανένα στοιχείο δεν μπορεί να παρακρατηθεί από την παραγωγική δραστηριότητα, αφού η παραγωγική δραστηριότητα είναι αυτό που απομένει αφού ο καπιταλισμός της παρακράτησε κάθε σημασία για τον εαυτό του. Για τον Ντεμπόρ, τον ωφελιμιστή, υπήρχε μια γεμάτη νόημα παραγωγική δραστηριότητα, η οποία αναφέρεται στο δεύτερο μέρος του κειμένου. «Μια μετατόπιση του κέντρου ενδιαφέροντος της ζωής, από την παθητική σχόλη στην

παραγωγική δραστηριότητα νέου τύπου». Το θέμα είναι ότι μια παραγωγική δραστηριότητα με νόημα, δεν είναι πλέον παραγωγική. Είναι μια αντίφαση εν’ όροις (ένα οξύμωρο). Αυτό που κάνει μια δραστηριότητα παραγωγική είναι η φτώχεια της, η απομόνωση της. Για παράδειγμα, η δραστηριότητα του καλλιτέχνη δεν είναι παραγωγική, παρόλο που μπορεί κανείς να μιλήσει για την παραγωγή ενός καλλιτέχνη, όπως μιλάμε για την παραγωγή πατάτας. Η δραστηριότητα των κηπουρών της Kirivina δεν ήταν μια παραγωγική δραστηριότητα, παρόλο που κάποιος μπορεί κάλλιστα να μιλήσει για παραγωγή γλυκοπατάτας. {2} Στην πραγματικότητα, τα αγαθά χρησιμεύουν απλά ως σύμβολα κύρους, όλα τα σημεία γοήτρου και διάκρισης προς πώληση, εξάλλου, γίνονται ταυτόχρονα υποχρεωτικά για

όλους, ως αναπόφευκτη τάση του βιομηχανικού εμπορεύματος.

Θα πρέπει και πάλι να διευκρινίσουμε το θέμα: τα πράγματα, λέει, δεν έχουν κοινωνική χρήση, αλλά η μόνη τους χρήση είναι προς κοινωνική επίδειξη. Μα δεν είναι η χρήση προς κοινωνική επίδειξη η κατ' εξοχήν κοινωνική χρήση, όπως μας διαβεβαιώνει η καλύτερη εθνογραφία; Στην πραγματικότητα, και οι Κανζυέρ και Ντεμπόρ υπογραμμίζουν αυτό το γεγονός, αυτή η κοινωνική επίδειξη αποτυγχάνει, κάθε σημάδι κύρους και διαφοροποίησης εξαφανίζεται, μια και σημασία κύρους και διαφοροποίησης που είναι υποχρεωτικά για όλους, παύουν πλέον να είναι σημάδια κύρους και διαφοροποίησης και καταντούν σημάδια υποταγής. Στην πραγματικότητα, αντί του να διακρίνεσαι, εκείνο που μετράει είναι το να μην ξεχωρίζεις από το κοπάδι, ή τουλάχιστον να ξεχωρίζεις μέσα στα πλαίσια της υποταγής, όπως κάνει το ανθρώπινο δυναμικό με τα ρόλερ σκέητς. Επομένως, τα εμπορεύματα δεν έχουν κοινωνική χρήση (πέρα από το να αποτελούν σημάδια υποταγής, όπως συμβαίνει και σε κάποια είδη μαϊμούδων, όπου ο κατακτημένος αρσενικός επιδεικνύει τα οπίσθια του στο κυρίαρχο για να δείξει την υποταγή του. Τι διαφωτιστικό θέαμα!): αλλά αυτό συμβαίνει μοναχά επειδή η κοινωνική χρήση αποτυγχάνει παταγωδώς.

{3} Ο κόσμος της κατανάλωσης είναι στην πραγματικότητα ο κόσμος όπου ο καθένας γίνεται θέαμα για τον άλλον.

Να λοιπόν αυτός ο διάσημος ορισμός ο οποίος δεν εξομοιώνει το θέαμα με τα ΜΜΕ Τώρα, για τους ίδιους λόγους που αναφέρθηκαν πρωτύτερα από τους συγγραφείς, το παραπάνω δεν ισχύει. Ο κόσμος όπου ο καθένας γίνεται θέαμα για τον άλλον δεν υπάρχει, αφού τα σημάδια που ξεχωρίζουν τα άτομα είναι υποχρεωτικά και οδηγούν σε μεγαλύτερο κονφορμισμό, σε μεγαλύτερη αγελοποίηση. Αγελοποίηση, κοινότητα μέσα στην υποταγή και διαχωρισμός έχουν πάρει την θέση της κοινωνίας. Είναι ένα είδος νοσταλγίας για τον Επίγειο Παράδεισο της κοινωνικότητας. Με αυτό τον τρόπο εξάλλου ο Πλάτωνας εξηγεί την ερωτική έλξη. Αυτή δεν ήταν, λέει, παρά η έκφραση μιας χαμένης ενότητας, μιας εποχής όπου ο άνδρας και η γυναίκα αποτελούσαν ένα ενιαίο όν. Αντί γι’ αυτό, έχουμε, όπως πολύ καλά το θέτουν οι συγγραφείς, μια απαίσια έρημο όπου εμφανίζεται ακριβώς όπως είναι, δηλαδή ως το θλιβερό θέαμα ενός θλιβερού κονφορμισμού, και όχι μόνο θλιβεροί τροπικοί. Επομένως, πρόκειται μάλλον για το αντίθετο ενός θεάματος, αφού τα πράγματα εμφανίζονται ως έχουν. Θα ξέρεις επ’ αυτού, κ. Μπουένο, μια και ζεις ακριβώς κάτω από τον Τροπικό του Αιγόκερου. Αν θα έπρεπε να πω, παρόλα αυτά, ότι πρόκειται για θέαμα, αυτό θα ήταν επειδή, στην πραγματικότητα πιστεύω ότι πίσω από τα σκηνικά αυτού του φτωχού θεάματος βρίσκεται η επικοινωνία εν δράση, η

οποία όμως δεν μπορεί να ειδωθεί. Βλέπουμε την έρημο, με άφθονους κατοίκους παρεπιπτώντως, ωστόσο αυτή η έρημος είναι αποτέλεσμα της επικοινωνίας. Αν θα έπρεπε να το εκλάβω αυτό ως θέαμα θα ήταν για λόγους τελείως αντίθετους με αυτούς του κ. Ντεμπόρ. Η επικοινωνία υπάρχει, παρόλα αυτά δεν μπορεί να ειδωθεί. Επομένως ότι βλέπει κανείς είναι ένα θέαμα. Αυτή η άποψη θυμίζει εκείνη του Πλάτωνα, με τη διαφορά ότι, παρόλο που είναι αόρατη, η επικοινωνία υπάρχει όντως στον κόσμο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ούτε ο Μαρξ ούτε ο Ντεμπόρ είχαν εμπειρία της επικοινωνίας εν δράση, πράγμα που δεν μπορεί να ειπωθεί για τον Χέγκελ. Η επικοινωνία υπήρχε πάντα, μια και επικοινωνία δεν συνεπάγεται αναγκαστικά και συμφιλίωση.

Είμαι σίγουρος ότι ο Ντεμπόρ θεωρούσε τον εαυτό του σαν έναν από τους μεγάλους κριτικούς του Μαρξ. Αφού είχα εκδώσει, στα τέλη του 1976 την Έρευνα , όπου τόλμησα να

κριτικάρω35 δυο αποσπάσματα από το Αληθινό σχίσμα : «Η λειτουργία του οικονομικού συστήματος μπήκε από μόνη της, από την ίδια της την κίνηση, στο δρόμο της

αυτοκαταστροφής»36 και, «Ο καπιταλισμός επιτέλους απέδειξε ότι δεν μπορεί πια να αναπτύξει

τις παραγωγικές δυνάμεις»37 (τι σπουδαίος κριτικός του Μαρξ, εκείνος που έγραψε τις

παραπάνω φράσεις! Στην πραγματικότητα, ακόμα περισσότερο από την κουλτούρα. η οικολογία θα είναι η σημαντική αγορά του επόμενου αιώνα, και θα παράγει τεράστια κέρδη) ο Ντεμπόρ μου είπε ξερά «Θα πρέπει να διάβασες το Αληθινό σχίσμα άσχημα». Σε αφήνω να φανταστείς την έκφραση του όταν είδε την αφίσα μου Οι πόρνες του Παρισιού στην οποία ισχυριζόμουν

ότι κανένας δεν είχε κριτικάρει τον Μαρξ. Επρόκειτο για ένα έγκλημα ενάντια στην εξοχότητα του, μια προσωπική επίθεση!

{4} Η διευθυντική σφαίρα είναι ο αυστηρός σκηνοθέτης αυτού του θεάματος

[...].

Έξω από το χώρο της εργασίας, το θέαμα είναι ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο

σχετίζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους. Μόνο διαμέσου του θεάματος οι

άνθρωποι λαμβάνουν κάποια -διαστρεβλωμένη- γνώση ορισμένων συνολικότερων όψεων της κοινωνικής ζωής, από τα επιστημονικά ή τεχνολογικά επιτεύγματα μέχρι τα κυρίαρχα πρότυπα συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένων των συναντήσεων των ισχυρών της γης.

Αυτός είναι ο ορισμός του θεάματος ως ΜΜΕ. Να λοιπόν η περίφημη «κοινωνική σχέση

μεταξύ ανθρώπων, μεσολαβημένη από εικόνες»: είναι αυτό που ενώνει τους ανθρώπους με τον κόσμο διαμέσου των ΜΜΕ. Τι συναρπαστικό!

35 στην σελίδα 4136 Αληθινό σχίσμα σελ. 1937 Αληθινό σχίσμα σελ. 21

Πράγματι, όπως το θέτουν οι Κανζυέρ και Ντεμπόρ, η κουλτούρα μπορεί να οριστεί σαν το σύνολο των εργαλείων με τα οποία μια δεδομένη κοινωνία σκέφτεται και παρατηρεί τον εαυτό της. Απλούστατα, στις μέρες μας, ακολουθώντας τη λογική του Καπιταλισμού όπως διαμορφώθηκε στους δυο τελευταίους αιώνες, η κουλτούρα βιομηχανοποιήθηκε και αυτή όπως και όλα τα άλλα. Μετά την βιομηχανοποίηση της δολοφονίας από τον Χίτλερ, το θέαμα, κατά τους Κανζυέρ και Ντεμπόρ δεν είναι τίποτα άλλο παρά η βιομηχανοποίηση της κουλτούρας, της ιδεολογίας και της προπαγάνδας (προφανώς με λίγη βοήθεια από τις μυστικές υπηρεσίες). Αλλά τίποτα παραπάνω. Η κουλτούρα, η οποία παλιότερα ήταν το προνόμιο των αριστοκρατών και των ανώτερων τάξεων (ο αρχιδούκας Ροδόλφος μπορούσε να παίξει το μέρος του τσέλου στο κομμάτι για τρίο εγχόρδων που του ήταν αφιερωμένο) είναι στις μέρες μας παραγόμενη μαζικά και προορίζεται για τις αμόρφωτες μάζες.

Αυτή είναι λοιπόν η Κουλτούρα με το υπουργείο της, ελάχιστα διαφορετικό από το υπουργείο βιομηχανίας. Όταν χρησιμοποίησα την έκφραση «μαζικός ατομικισμός» για πρώτη φορά το έκανα σαν αστείο, από τότε όμως έχω παρατηρήσει αναρίθμητους συγγραφείς να την χρησιμοποιούν πολύ σοβαρά χωρίς ούτε καν να συνειδητοποιούν το οξύμωρο που είναι εγγενές σ’ αυτήν. Τι μπορεί κάποιος σαν τον Αλκιβιάδη και ένας απ’ το ανθρώπινο δυναμικό με πατίνια να έχει κοινό;

Όσον αφορά την κατανάλωση, πως θα μπορούσε να είναι το κεντρικό σύστημα που ενώνει τον έναν άνθρωπο με τον άλλο, αφού, όπως ο ίδιος ο Ντεμπόρ παραδέχεται, η κατανάλωση είναι μια έρημος, δηλαδή η έλλειψη κάθε επαφής. Η κατανάλωση είναι ο σκλάβος που ξοδεύει το μισθό του, μόνος.

Μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι ο Ντεμπόρ δεν κατάφερε να κάνει καμία περαιτέρω πρόοδο, και πως απλά έντυσε τις θεωρίες του το 1960 με καινούργια ρούχα (Pompei38 άραγε;).

Η πιο ενδιαφέρουσα λέξη ανάμεσα σε αυτές που παρατέθηκαν είναι η λέξη έρημος. Πρόσφατα στη Γαλλία ο Michel Houellebecq έκανε καταπληκτικές περιγραφές αυτής της ερήμου και του ανθρώπινου δυναμικού που την κατοικεί στο «Επέκταση του πεδίου της πάλης» και στο «Στοιχειώδη σωματίδια». Όπως ο Ντεμπόρ και ο Φλωμπέρ, ο Houellebecq (Η Μαντάμ Μποβαρύ είναι αυτός!) αποτυγχάνει να δει, μέσα σε αυτήν την έρημο, την επικοινωνία επί το έργο. Γι’ αυτό, όσον αφορά την «καλή πλευρά των πραγμάτων», αναγκάζεται να καταφύγει στο μυστικισμό. Η καλή πλευρά των πραγμάτων είναι σε αυτόν τον κόσμο.

Ανακεφαλαιώνοντας: σύμφωνα με τα προηγούμενα αποσπάσματα, το θέαμα είναι η κατανάλωση, μια σκηνοθεσία από τον καθένα προς όλους. Παρόλα αυτά η κατανάλωση είναι μια

38 Γαλλική φίρμα ρούχων, κάτι σαν τα GAP.

έρημος, σύμφωνα με τον ίδιο τον Ντεμπόρ. Η κατανάλωση είναι το θλιβερό θέαμα του ανθρώπινου δυναμικού που βόσκει φοβισμένα. Επομένως, όπως είχα πει ξεκάθαρα, το μόνο μέρος όπου μπορούμε να δούμε την κατανάλωση ως μια εικόνα ευτυχισμένης ενοποίησης είναι η διαφήμιση ή, σε μεγαλύτερο βαθμό, στα ΜΜΕ. Όταν ο Ντεμπόρ παρουσιάζει κάποια άλλη εικόνα, όπως μόλις είδαμε, είναι μια παράλογη εικόνα, και η απλή παρατήρηση αρκεί για να καταδείξει πόσο λαθεμένη είναι. Και ακόμα και αν αδυνατείς να μου δώσεις έναν ορισμό του θεάματος ο οποίος να είναι διαφορετικός από αυτόν των ΜΜΕ πες μου έστω που μπορεί κανείς να παρατηρήσει ένα τέτοιο θέαμα, για να αντισταθμίσεις την έλλειψη ορισμού. Θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί σε ένα θέαμα είναι να παραμένει αόρατο και να μην εμφανίζεται ποτέ.

Ζ.Π. Βουαγιέ

Δεν ψάχνω πλέον, κ. Βουαγιέ

10 Οκτωβρίου 1998

Το είπες και ο ίδιος καλύτερα πριν καιρό, κ. Βουαγιέ, ότι δεν αξίζει τον κόπο να ασχολείται κανείς με την ντεμπορική αρχαιολογία για να βρει έναν καλό ορισμό του θεάματος:

Όπως αποδεικνύουν μερικές από τις δημοσιεύσεις μου, προσπάθησα από το 1971 (στην πραγματικότητα από το 1967) να δώσω μια έννοια πέρα από την κοινότυπη στην ψευδο-σύλληψη του θεάματος. Απ' όσο θυμάμαι, δεν έφτασα ποτέ σε αυτό το σημείο. Ο κ. Μπουένο ικανοποιήθηκε, ο ίδιος, με μια από αυτές τις απόπειρες για ένα ορισμό. Μοιάζει μάλιστα πολύ ικανοποιημένος. Όπως όλοι του είδους του, ικανοποιείται εύκολα και με ελάχιστα. Ορίστε μερικοί από τους ορισμούς, τους οποίους παράθεσε, και οι οποίοι τον ικανοποίησαν τόσο: «(...) το θέαμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η διάλεξη του εμπορεύματος, και αυτή η διάλεξη είναι μια εγκυκλοπαίδεια. Το θέαμα είναι αυτό που μας μιλάει κάθε στιγμή για όλα όσα υπάρχουν, όπως ο Μάρκο Πόλο μας μιλούσε για όσα υπήρχαν στην Κίνα. Κάτω απ' τα μάτια του εμβρόντητου ανθρώπου παρελαύνει το ουσιαστικά ανθρώπινο, χωρίς αυτός να είναι προσκεκλημένος. Το σύγχρονο θέαμα είναι το γίγνεσθαι κόσμος του εμπορεύματος, η ουσιαστικοποίηση του κόσμου; Το θέαμα είναι όντως η υλοποιημένη θρησκεία. Ο κόσμος έχει πλέον μια πραγματική και όχι μόνο μια θεϊκή ουσία. Αυτό που μπορούσε ακόμα να περνάει απαρατήρητο -ακριβώς επειδή δεν χρειάζονταν τίποτα από κανένα για να δράσει και ν’ αναπτυχθεί - έχει εισβάλει παντού και δεν άφησε κανένα μέρος απ’ όπου το βλέμμα να περάσει χωρίς να συναντήσει το

εμπόρευμα επί το έργον». Με τέτοιους ορισμούς πάει κανείς μακριά. Προφανώς ο κ. Μπουένο με θεωρεί τόσο ηλίθιο όσο είναι ο ίδιος ώστε να ικανοποιηθώ με κάτι τόσο λίγο ενδιαφέρον. Αν αυτό είναι το θέαμα, τότε δεν είναι τίποτα, για τον απλό λόγο ότι δεν μπορεί κανείς να παρατηρήσει κάτι στον κόσμο που να ικανοποιεί αυτούς τους ορισμούς, εκτός ίσως από τα μέσα προπαγάνδας. Αυτοί οι ορισμοί επιτείνουν ακόμα περισσότερο την εξίσωση θέαμα=προπαγάνδα. Είχα κάτι άλλο υπόψη μου όταν έγραφα αυτούς τους ορισμούς και το έχω πάντα, γιατί, αντίθετα με τον κ. Μπουένο, δεν με ικανοποίησαν αυτοί οι ορισμοί.

Και, παρεπιπτώντως, αποφάσισα να σου απαντήσω εδώ εν συντομία, παρότι ήδη σου είπα πολλές φορές αναφορικά με αυτή την ιστοσελίδα, επειδή κάποιος ανέβασε εδώ ένα κείμενο του Raphael Pallais με την υπογραφή μου, υπό τον τίτλο «Ντεμπόρ/Βουαγιέ, οδηγίες χρήσεως».

Παρόλο που συμφωνώ απόλυτα με όσα λέει ο Pallais, δεν είμαι ο συγγραφέας αυτών των σωστών παρατηρήσεων και δεν θα τις άφηνα ποτέ εδώ, σε μια τόσο κακή συντροφιά.

Όσον αφορά την συνεισφορά μου στο τέλος του ειρηνικού βουαγιερισμού, παρακαλώ έχε υπομονή κ. Βουαγιέ, την σκέφτομαι από καιρό σε καιρό. Η αναμονή έχει πάντα τις ανταμοιβές της, ακόμα και αν δεν είναι αυτές τις οποίες περίμενε κανείς.

Τόμας Ρόσα Μπουένο

Έκανα και εγώ την έρευνα μου

11 Οκτωβρίου, 1998

Σου αρέσουν τα παλιά κείμενα; Να ένα39 δικό σου:

Η δημοσιότητα της αθλιότητας δε διακρίνεται από την ιδέα της κατάργησης της. Μ' αυτόν τον τρόπο το πνεύμα φθάνει στους άντρες (και στις κοπέλες). Η αθλιότητα είναι πάντα η αθλιότητα της δημοσιότητας. Πρέπει λοιπόν, να αναζητήσουμε τους λόγους της εμμονής της αθλιότητας σ' αυτό που προκαλεί την αθλιότητα της δημοσιότητας.Ο φετιχισμός είναι η αθλιότητα της δημοσιότητας. Είναι η ίδια η μορφή του κοινωνικού διαχωρισμού. Παντού όπου υπάρχει η αντίθεση των ατόμων και της ολότητας τους, αυτή η αντίθεση παίρνει τη μορφή του φετιχισμού της ολότητας. Η αντίθεση του όλου και των ατόμων γίνεται διαμέσου των μερών του όλου, που παρουσιάζονται απομονωμένα ή διατηρούν απατηλές σχέσεις με το όλο και μεταξύ τους. Η παραπλανημένη συνείδηση είναι η θεμελιώδης στιγμή του φετιχισμού. Διαμέσου αυτής τα πράγματα γίνονται αυτό που φαίνονται. Η απουσία συνείδησης παίρνει τη μορφή της συνείδησης.Ο φετιχισμός του εμπορεύματος βρίσκεται συγκεντρωμένος στην αξία του. Χρειάστηκαν στον Μαρξ οι αρκετές χιλιάδες σελίδες του Κεφαλαίου για να διεισδύσει στο βάθος της πραγματικότητας αυτού του φετίχ. Είναι ο ζυγός της αξίας που λυγίζει τα ανθρώπινα μέτωπα, είτε αυτά είναι αστικά, είτε γραφειοκρατικά, είτε προλεταριακά. Η αξία είναι η σχέση δυο ποσοτήτων. Τι πιο φανταστικό από το γεγονός ότι εδώ και τώρα χ κιλά καρότα αξίζουν ψ λίτρα κρασί ή ακόμα ζ λεπτά ενός βοηθού κομμωτή. Η αξία είναι εδώ και τώρα η υπέρτατη αυτονομία του εμπορεύματος. Είναι επικίνδυνο να κλέβεις, να λεηλατείς ή να πυρπολείς. Είναι ακόμα πιο επικίνδυνο να μη δουλεύεις ποτέ! Η αξία δρα αμείλικτα, ενώ το παραπλανημένο βλέμμα δεν συναντάει παρά μόνο τα πράγματα και την τιμή τους.Στο 19ο αιώνα, με την ολοκληρωμένη αντίθεση της ζωής του ατόμου και της ζωής του γένους του (σε καθημερινή ζωή από τη μία μεριά και αυτόματη κυκλοφορία των εμπορευμάτων από την άλλη) όλες οι ελπίδες επιτρέπονται. (Αυτές του Χέγκελ και

39 Είναι ένα απόσπασμα από το “Ράιχ, τρόπος χρήσης», στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος.

αυτές του Μαρξ). Σ' αυτό το στάδιο τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: η καθημερινή ζωή δεν είναι τίποτα, η κυκλοφορία είναι το πάν. Η μηδαμινότητα της καθημερινής ζωής είναι μια ορατή στιγμή του όλου της κυκλοφορίας. Ο φετιχισμός δεν εξαπατά πια, παρά μόνο την κυρίαρχη τάξη και τους συκοφάντες της. Πολλές φορές το προλεταριάτο εξαπέλυσε επίθεση για την κατάκτηση της ολότητας και η δημοσιότητα της αθλιότητας λίγο έλειψε να θριαμβεύσει πάνω στην αθλιότητα της δημοσιότητας.Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ. Ο εκσυγχρονισμός των αγώνων των καταπιεσμένων και κυρίως ο ανολοκλήρωτος χαρακτήρας τους, επέφεραν από το 1930 και μετά τον ταχύτητα εκσυγχρονισμό του φετιχισμού από την κυρίαρχη τάξη και το κράτος της. Η είσοδος στο προσκήνιο του επιστημονικού φετιχισμού υπήρξε αξιοσημείωτη: New Deal, μπολσεβικισμός και εθνικοσοσιαλισμός ταυτόχρονα. Αυτός ο εκσυγχρονισμός ουσιαστικά συνίσταται στο να στερήσει την καθημερινή από αυτό που της απέμενε: την αρνητικότητα της, δηλαδή, την δημοσιότητα της αθλιότητας της, τη δημοσιότητα της μηδαμινότητας της. Το μυστικό της αθλιότητας της καθημερινής ζωής είναι το αληθινό κρατικό μυστικό. Είναι ο ακρογωνιαίος λίθος που ολοκληρώνει το οικοδόμημα του διαχωρισμού, το οποίο είναι επίσης το οικοδόμημα του κράτους.Το θέαμα -η επιστημονική ανάπτυξη του φετιχισμού-, δεν είναι τίποτα άλλο από την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων δημοσιότητας, το κρατικό μονοπώλιο της εμφάνειας. Μ' αυτό, μόνο η κυκλοφορία των εμπορευμάτων παραμένει δημόσια. Το θέαμα είναι η κυκλοφορία των εμπορευμάτων που απορροφάει όλα τα διαθέσιμα μέσα δημοσιότητας, καταδικάζοντας έτσι την αθλιότητα στην αφάνεια. Το θέαμα είναι η μυστική μορφή της δημόσιας αθλιότητας, όπου η αξία δρα αμείλικτα ενώ το παραπλανημένο βλέμμα δεν συναντάει παρά τα πράγματα και την χρήση τους.Στην ιμπεριαλιστική δημοσιότητα της κυκλοφορίας των εμπορευμάτων, η αξία δεν εμφανίζεται ποτέ. Είναι το θέαμα της αφάνειας της αξίας. Αυτή η "φυσική" αφάνεια συνιστά την κατά βάθος θεαματιστική τάση της κυκλοφορίας, που θα μπορέσει να την εκμεταλλευτεί η αστική τάξη στην πορεία της επιστημονικής ανάπτυξης του φετιχισμού. Στο μέτρο που η αξία δε γίνεται δημόσια με άλλο τρόπο, η κυκλοφορία μπορεί να παρουσιάζεται σαν καρναβάλι της χρήσης. Κυρίως χρήσης του χρήματος, περιττό να το πούμε. Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς εύκολα το πως γοητεύεται ο θεατής που έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με την αξία. Προκαταλαμβάνει κάθε ιδέα, τα πάντα φαίνονται ολοκληρωμένα. Απαγορεύει κάθε αναγνώριση, το εξαθλιωμένο ον

θεωρεί τον εαυτό του σαν το μοναδικό εξαθλιωμένο ον. Η χρήση του χρήματος εμφανίζεται από μόνη της σαν το εργαλείο κατάργησης της αξίας. Αποκορύφωμα της αντιστροφής. Να πως το πνεύμα φθάνει στους άντρες (και στις κοπέλες, πράγμα ακόμα πιο θλιβερό).

Τόμας Ρόσα Μπουένο

Ακόμα μια φορά κάνεις λάθος, κ. Μπουένο

14 Οκτωβρίου 1998

Είσαι σε λάθος δρόμο για μια ακόμα φορά, κ. Μπουένο. Δεν είναι η δική μου έννοια του θεάματος η οποία αποτελεί το θέμα της συζήτησης μας, αλλά η έννοια που του έδωσε ο Ντεμπόρ. Η δική μου πρόκληση ήταν: παρακαλώ, παράθεσε μου έστω και μια γραμμή του Ντεμπόρ σχετική με το θέαμα, στην οποία αυτό να μην έχει την έννοια των ΜΜΕ. Δεν περίμενα να μου παραθέσεις κάποιες από τις πολυάριθμες θέσεις μου πάνω στο θέμα, οι οποίες παραμένουν μη ικανοποιητικές. Όλες τους απέτυχαν να με ικανοποιήσουν.

Έπειτα, το απόσπασμα που παρέθεσες ενίσχυσε την θέση μου: για χρόνια πίστευα ότι η λέξη θέαμα σήμαινε κάτι διαφορετικό από τα ΜΜΕ και ότι αυτό το νόημα μου διέφευγε. Το απόσπασμα που παράθεσες είναι μια απόδειξη της προσπάθειας μου να βρω μία σημασία για την λέξη θέαμα. Όπως βλέπεις, είχε αξιοθρήνητα αποτελέσματα.

Το μόνο νόημα που μπόρεσα να συλλάβω ήταν αυτό του Πλάτωνα: ότι πραγματικά υπάρχει δεν εμφανίζεται, επομένως ό,τι βλέπουμε είναι μια ψευδαίσθηση, ένα θέαμα. Με το πέρασμα των χρόνων στάθηκα μάρτυρας της εμφάνισης της φτώχειας. Την παρουσιάζει ο Houellebecq40. Η μη εμφάνιση της φτώχειας δεν λαμβάνει χώρα μέσα στον ίδιο τον κόσμο, αλλά, για άλλη μια φορά, στην διαφήμιση και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Και είναι εδώ -στον κόσμο του τύπου- που ο Houellebecq πετυχαίνει διάνα.

Γενικά μιλώντας, η λέξη «θέαμα» χρησιμοποιούνταν πάντοτε από μένα ως «θέαμα ενός πράγματος», χωρίς ποτέ να χρησιμοποιώ τις αμετάβατες εκδοχές της σαν μαγικά ξόρκια, όπως συνήθιζε να κάνει ο Ντεμπόρ και η στρατιά των παπαγάλων. Ένα παράδειγμα αυτού είναι η σκηνοθεσία του αντι-ρατσισμού από τον αχρείο σοσιαλιστή του Βισύ41, η οποία είναι ένα θέαμα του ρατσισμού, και οι διαδηλώσεις των πούστηδων και των σκηνοθετών, η οποίες είναι ένα θέαμα εξέγερσης.

Έκτακτη είδηση: μετά από ΝΑΤΟϊκές πιέσεις, οι Σέρβοι αποσύρθηκαν από την κα. Levy. Το πετάρισμα των φτερών μιας πεταλούδας δεν θα νικήσει ποτέ τον καιρό.

40 Πρόκειται για τον συγγραφέα Michele Houellebecq. H “Επέκταση του πεδίου της πάλης» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Εστία».41 Τον Μιτεράν.

Ανέφερες την λέξη θέαμα

28 Οκτωβρίου 1998

«Αυτές είναι οι σκέψεις και τα λόγια που τα μανιασμένα πλάσματα δύνaνται να εκφράσουν. Μια τέτοια ευχή δεν είναι σημάδι τρέλας; Μπορεί αυτός ο θυμός να βρει αναπαμό; Εσείς που νιώθετε συμπόνια για αυτό τον πόνο, γοργά απομακρυνθείτε από τις περιοχές τούτες, για να αποφύγετε το τρομερό ρόγχο της αστραπής που θα

πετρώσει τις ψυχές σας».Αισχύλος

Αγαπητέ κ. Μπουένο,

χάρη στην ιντερνετική έκδοση της «Έρευνας», μπόρεσα να κάνω μια γρήγορη λίστα των τρόπων με τους οποίους χρησιμοποιείται η λέξη θέαμα με τη χρήση ενός συνηθισμένου πλήκτρου συντομεύσεως. Έτσι επιβεβαιώθηκε εκείνο που σου ανέφερα προηγουμένως: συνήθως κάνω μεταβατική χρήση της λέξης.

Θέαμα της ικανοποίησης.Θέαμα της μη-ικανοποίησης.

Το μόνο θέαμα που υπάρχει είναι το θέαμα της λεπτομέρειας (άρα σίγουρα

δεν πρόκειται για θέαμα της κοινωνίας ή θέαμα του κόσμου· και ο κόσμος δεν εμφανίζεται ποτέ, παρά μόνο διαμέσου της βιομηχανοποιημένης προπαγάνδας με τη μορφή της τηλεόρασης, διαφήμισης, αστυνομίας, και κουλτούρας. Αν η κοινωνία ή ο κόσμος εμφανιζόντουσαν άμεσα όλα θα ήταν πανεύκολα. Αυτό που είναι χαρακτηριστικό των κατοίκων αυτού του κόσμου είναι ακριβώς η φτώχεια τους όσον αφορά τον κόσμο, δηλαδή η φτώχεια της πρόσβασης τους στον κόσμο. Το μόνο μέσο πρόσβασης που έχουν είναι ο μισθός τους και η βιομηχανοποιημένη προπαγάνδα).

Το θέαμα της μη-ικανοποίησης, είναι το να η μη-ικανοποίηση σε σχέση με

τις λεπτομέρειες (Αντιρατσιστές, αδελφές και σκηνοθέτες, τομάτες, πλουτώνιο και μπύρα).Το θέαμα του τέλους του κόσμου.

Το θέαμα της παγκόσμιας μη-ικανοποίησης των σκουπιδιάριδων (Τα

παράπονα των οικολόγων, συγκεκριμένα, απέραντο πεδίο για μεγάλα κέρδη).Το θέαμα της κρίσης.

Το γελοίο θέαμα της αποσυντιθέμενης κυριαρχίας (θα πρέπει να παρατηρήσει

κανείς τον τρόπο με τον οποίο ο Ντεμπόρ και οι άλλοι έκαναν στροφή εκατόν-ογδόντα μοιρών σε

αυτό το σημείο: προηγουμένως οι ηγέτες ήταν τελείως ανίκανοι και καταγέλαστοι ενώ τώρα είναι ικανοί για τα πάντα).

Το θέαμα του είδους ως απειλή για το είδος.Το θέαμα των παγκόσμιων προβλημάτων.Η οικονομία δεν είναι τίποτα άλλο από παγκόσμιο θέαμα των

περιπετειών της αστικής τάξης. (Η οικονομία, σύμφωνα με αυτό τον ορισμό υπάρχει μόνο

στην τηλεόραση και τον τύπο).Το θέαμα είναι η πραγμοποιημένη θρησκεία (αμετάβατος ορισμός. Στην

πραγματικότητα, το θέαμα δεν είναι η πραγμοποιημένη θρησκεία, είναι το Εμπόριο το οποίο είναι μια πραγμοποίηση του Θεού. Και το θέαμα-διαφήμιση, τηλεόραση, κουλτούρα και ούτω καθεξής, δεν είναι παρά η θρησκεία αυτού του θεού. Αντί για πραγμοποιημένη έγινε βιομηχανοποιημένη, όπως κι’ όλα τα άλλα).

Το θέαμα του προλεταριάτου.Το θέαμα της ανεπάρκειας των αγαθών.Η αστική τάξη σκοπεύει να σαγηνεύσει τα πλήθη με το δικό της

προσωπικό θέαμα.

Όπως γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο, η αληθινή ανθρώπινη μιζέρια είναι το μόνο αληθινό πράγμα που συμβαίνει σε αυτόν τον κόσμο (το κέντρο του κόσμου , «ο τρόπος με

τον οποίο ζούμε» σύμφωνα με το πρώιμο έργο του Ντεμπόρ όπως σωστά έδειξε ο Le Manach στο «Artichaut de Bruxelles»42. Δεν πιστεύω πια σήμερα ότι γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο. Η αληθινή ανθρώπινη δυστυχία -η φτώχεια σε κόσμο, η δυστυχία της επικοινωνίας- παραμένει μυστική και επαίσχυντη. Χρειάζεται ένας Houellebecq για να την αποκαλύψει. Η προπαγάνδα κάνει ότι περνά απ’ το χέρι της για να μην αφήσει αυτή την δυστυχία να εμφανιστεί. Κάνοντας το αυτό, με τη δική της δημόσια δυστυχία, καταλήγει να αποκαλύπτει την δυστυχία εξαιτίας της επιθυμίας της να επιδείξει πλούτο. Η διαφήμιση θέλει να απεικονίσει τον πλούτο, αλλά πόση δυστυχία υπάρχει σε αυτή την απεικόνιση. Επομένως, ακόμα περισσότερο από όσο φαίνεται άμεσα στον κόσμο, είναι στην διαφήμιση όπου η αληθινή ανθρώπινη δυστυχία εμφανίζεται, αν και έμμεσα, διαμέσου της δυστυχίας με την οποία παρουσιάζεται ο πλούτος. Κλώνοι, ρομπότ, ανθρωποειδή είναι το μόνο που βλέπει κανείς, ενώ το σάουντρακ ψιθυρίζει άτομο, άτομο). Η αστική τάξη παρουσιάζει το θέαμα της ίδιας της τραγωδίας.

Η αστική τάξη αποκτάει νέο σφρίγος από το θέαμα της αδυναμίας της και της άγνοιας της.

42 «Ο Γκυ Ντεμπόρ και το κέντρο του κόσμου», Le Manach, στα ελληνικά στο βιβλίο «Ο Κήπος» (εκδόσεις «Αλήστου μνήμης»), σε μετάφραση Γιάννη Ιωαννίδη.

Το μόνο που μπορεί να αντιτάξει η αστική τάξη στον εαυτό της είναι το θέαμα της κρίσης της δράσης της.

Η αληθινή δυστυχία της αστικής τάξης είναι πως οι εμπορικές σχέσεις, το εμπόρευμα, είναι μια συνολική απουσία ανθρώπινων σχέσεων. Πραγματοποιούνται, πραγματοποιούνται παγκόσμια, αλλά σαν δραστηριότητα

των πραγμάτων, σαν θέαμα. (Εδώ έχουμε ένα μη μεταβατικό ορισμό, το ίδιο λάθος με τους

μεταβατικούς που προσπάθησα να βρω. Το θέαμα θα ήταν λέει η δραστηριότητα των πραγμάτων. Όμως, δεν μπορώ να δω κάποια δραστηριότητα των πραγμάτων να λαμβάνει χώρα πουθενά. Το μόνο που βλέπω είναι πλήθος κλώνων και ανθρωποειδών να πηγαινοέρχονται, παντού. Η απουσία ανθρωπίνων σχέσεων μόνο την νιώθεις, δεν μπορείς ποτέ να τη δείς. Είσαι απών όταν λείπεις από τους άλλους, είπε ο κ. de la Palisse. Και αυτό ισχύει για τις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι απούσες επειδή έπρεπε να φύγουν. Είναι, επομένως, κάπου αλλού, και δεν μπορούν να ειδωθούν. Το μόνο που είναι ορατό είναι η φύση. Όπως το έθεσε ο ποιητής, υπάρχει ένα αλλού, αλλά δεν ξέρουμε που. Όταν οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ορατές, είναι μονάχα με την μορφή των καρικατούρων που η τηλεόραση και η διαφήμιση παρουσιάζουν. Άλλο ένα πλήθος κλώνοι, μερικά ακόμα ανθρωποειδή. Οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν απομακρυνθεί, αλλά όχι σε μια αναπαράσταση, ούτε σε κάτι ορατό. Σε αυτόν τον κόσμο, όλη η δημοσιότητα απομακρύνθηκε και βρήκε συσσωρεύτηκε στο χρήμα. Παρόλα αυτά, το χρήμα, το οποίο είναι μια κοινωνική σχέση, δεν εμφανίζεται ως τέτοια, αλλά ως κάτι αρκετά μη-θεαματικό. Για να το πω ακόμα πιο ξεκάθαρα, το χρήμα είναι αόρατο. Εμφανίζεται μόνο ως αξία, μια ανταλλαγή χρήματος που συντελείται στην σκέψη. Κατά τα αλλά, είναι καλά κρυμμένο σε ναούς και πορτοφόλια. Το γεγονός ότι σε αυτόν τον κόσμο οτιδήποτε είναι προ-ανταλλαγμένο στην σκέψη με χρήμα, που οφείλεται στο ότι όλα έχουν μια αξία, δεν έχει τίποτα το θεαματικό.

Η πραγματική αδυναμία της αστικής τάξης είναι η αδυναμία της να εμποδίσει την όλο και μεγαλύτερη μετανάστευση των ανθρώπινων σχέσεων μέσα στα πράγματα και, μέσο αυτού, την γενίκευση τους σαν παγκόσμιο θέαμα

του κόσμου, σαν καθολικό θέαμα της καθολικότητας. (Το καθολικό θέαμα της

καθολικότητας λαμβάνει χώρα μόνο στην τηλεόραση. Το καθολικό θέαμα του κόσμου λαμβάνει χώρα μόνο στην τηλεόραση και όχι άμεσα σε αυτόν τον κόσμο. Οι ανθρώπινες σχέσεις απομακρύνονται, αλλά όχι στα αντικείμενα -παρόλο που μπορεί να αφήνουν τα σημάδια τους στα αντικείμενα-, αλλά προφανώς στην αξία, μια ανταλλαγή ήδη συντελεσμένη στην σκέψη. Οι ανθρώπινες σχέσεις απομακρύνονται αλλά δεν εμφανίζονται. Η παρουσίαση τους στην τηλεόραση, στην διαφήμιση, δεν είναι παρά μια καυστική γελοιογραφία της μιζέριας. Στο προηγούμενο γράμμα μου, έγραψα ότι η φτώχεια δεν εμφανίζεται σε αυτόν τον κόσμο. Στην

πραγματικότητα εμφανίζεται ως θέαμα στην διαφήμιση και την τηλεόραση, αλλά έμμεσα και αρνητικά. Ο λόγος που δεν μπορώ να παρακολουθήσω τηλεόραση είναι ότι η μιζέρια με πνίγει. Νιώθω αυτήν την μιζέρια, αλλά και πάλι είμαι ανήμπορος να την ονομάσω, να την δω, να σχηματίσω την έννοια της. Το είδος του πλούτου που εμφανίζεται στην διαφήμιση είναι μιζέρια, είναι ένα σημάδι φτώχειας. Το ίδιο είδος μιζέριας υπάρχει στην τηλεόραση, ούτε καν μιζέρια, σκέτος μιζερισμός43. Αυτό μπόρεσα να παρατηρήσω κάθε φορά που στάθηκα εκεί, μπροστά σε ένα δέκτη. Έμεινα κατάπληκτος από τόσο μιζερισμό, όπως στην σκηνή όπου ο μάγος του Οζ ξεμασκαρεύεται από ένα σκυλάκι που περνάει πίσω από την κουρτίνα. Ο μιζερισμός δεν υπάρχει στα βιβλία του Houellebecq· υπάρχει πραγματικά στους τηλεοπτικούς δέκτες. Η ουσία της μιζέριας εμφανίζεται στην διαφήμιση, όχι στον κόσμο. Η μιζέρια η οποία εμφανίζεται στον κόσμο αποκρύπτει την πραγματικότητα της μιζέριας. Δεν υπάρχει παρά μιζέρια και κανένα σημάδι πλούτου δεν κάνει ποτέ την εμφάνιση του. Η μιζέρια που εμφανίζεται δεν είναι αντιτιθέμενη στον πλούτο, έλλειψη πλούτου, έλλειψη κόσμου, αλλά περιστασιακή, μη ουσιώδης. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι είναι επομένως θεαματική, μια απατηλή εικόνα της ουσιώδους μιζέριας. Ο πλούτος, όπως εμφανίζεται στην διαφήμιση και την τηλεόραση, είναι ταυτόχρονα φτωχός και χυδαίος. Παρόλα αυτά ισχυρίζεται ότι αντιπροσωπεύει τον πραγματικό πλούτο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο έχει να κάνει ταυτόχρονα και με τη φτώχεια και με τον πλούτο. Τυχαία, έπεσα πάνω σε μια ρήση του Heidegger η οποία έλεγε: «Τα ζώα είναι φτωχά σε κόσμο». Αμέσως σκέφτηκα ότι το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους, όταν συμβαίνει να είναι φτωχοί. Ο μοναδικός ουσιώδης πλούτος είναι ο κόσμος, η μοναδική ουσιώδης φτώχεια είναι ο κόσμος, δηλαδή η γνώση, αφού ο κόσμος είναι γνώση. Η φτώχεια δεν εμφανίζεται σε αυτόν τον κόσμο. Πρέπει να είσαι ένας Heidegger για να την δεις. Η καθημερινή ζωή είναι η ζωή από την οποία ο κόσμος έχει αποσυρθεί, είναι ζωή φτωχή σε κόσμο, παρόλο που αναγκαστικά λαμβάνει χώρα στον κόσμο. Και γίνεται ακόμα φτωχότερη σε κόσμο εξαιτίας του γεγονότος ότι ο κόσμος τούτος είναι ένας πλούσιος κόσμος. Η μόνη πρόσβαση της καθημερινής ζωής σε αυτόν τον κόσμο είναι οι μισθοί, η διαφήμιση, η τηλεόραση και ούτω καθεξής. Κανενός είδους άμεση πρόσβαση στον κόσμο).

Το σύγχρονο θέαμα είναι το γίγνεσθαι κόσμος του εμπορεύματος, η ουσιαστικοποίηση του κόσμου. Το θέαμα είναι όντως η υλοποιημένη θρησκεία. Ο κόσμος έχει τώρα πια μια πραγματικά κι όχι μόνο μια θεϊκή ουσία.

(Αμετάβατος ορισμός. Ο κόσμος πάντα είχε αληθινή ύπαρξη, ή μάλλον είναι εξ’ ορισμού ύπαρξη αντίθετα από την ύπαρξη του θεού, η οποία παρέμεινε μια χίμαιρα για αιώνες. Ας μην ξεχνάμε

43 Αποδίδουμε έτσι το «misérabilisme».

τον παιχνιδιάρη Χέγκελ, τον Άθεο και Αντίχριστο: «Ο Θεός είναι ένα αποτέλεσμα». Η ύπαρξη είναι που υπήρχε από πάντα, όχι ο θεός. Αυτό δεν εξηγεί τι είναι αυτό το μυστηριώδες θέαμα, και τι κερδίζουμε όταν το δημιούργημα του θεού αποκαλείται θέαμα. Ο θεός παραμένει το ίδιο αόρατος και σιωπηλός. Μόνο τα χερουβείμ του μπορούμε να ακούσουμε στο σταθμό Canal plus.

Ο μισθωτός είναι ο σκλάβος που έχει δικαίωμα εισόδου στην αγορά, που είναι ο τόπος όπου το χρήμα ξεδιπλώνει τη δύναμη του, το θέαμα της

μεγαλοπρέπειας του. (Την δύναμη του σίγουρα, όσο για το θέαμα της μεγαλοπρέπειάς του,

αυτό μένει να αποδειχθεί. Παρεπιπτώντως, ότι μπορεί να ειδωθεί, πλούτος ή φτώχεια, ομορφιά ή ασχήμια, πόλη ή εξοχή, στάνη ή πυρηνικός σταθμός, είναι έργο του χρήματος. Επομένως, ναι, κατ’ αυτό τον τρόπο, ότι μπορεί να ειδωθεί είναι ένα θέαμα που προήλθε από την μεγαλοπρέπειά του χρήματος).

Το σύγχρονο θέαμα αποτελεί τον ύψιστο βαθμό του (αμετάβατη αναφορά).Το θεαματικό προλεταριάτο εξαφανίστηκε. Σκατά στο θεαματικό

προλεταριάτο. Σκατά στο θέαμα του προλεταριάτου. Οι προλετάριοι πέρασαν στην παρανομία. Έτσι είναι ουσιαστικά αντι-θεαματικοί, είναι αυτό που δε φαίνεται. Είναι οριστικά προφυλαγμένοι από κάθε αντιπροσώπευση, κάθε

θέαμα και κάθε αστυνομία. (Πόσο αληθινό. Δεν μπορεί να υπάρξει κάτι σαν συνδικάτο της

ουσιώδους φτώχειας, ενώ υπάρχουν συνδικάτα πούστηδων).Μερικοί νοσταλγούν τον παλιό καλό καιρό του θεαματικού

προλεταριάτου. Κι αυτή η πρόοδος είναι κατόρθωμα του ίδιου του θεάματος. Ο σκοπός του θεάματος είναι η θεαματική κατάργηση του προλεταριάτου. Δεν

κατάφερε παρά να καταργήσει το θέαμα του προλεταριάτου. (Πόσο αληθινό, ακόμα

και αν η εξαφάνιση του θεάματος του προλεταριάτου, δηλαδή σαν να λέμε, η εξαφάνιση της αντιπροσώπευσής του, δεν αποτελεί έργο του θεάματος, ούτε της προπαγάνδας, αλλά έργο του

κόσμου. Χρησιμοποίησα τη λέξη θέαμα δυο φορές στο απόσπασμα αυτό, με μια αμετάβατη, ουσιολογική έννοια, χωρίς προσδιορισμό. Μπορεί κανείς να καταλάβει ότι θέλει, δηλαδή τίποτα συγκεκριμένο, όπως και στην πρόζα του Ντεμπόρ).

Το προλεταριάτο σαν τάξη είναι το θέαμα του προλεταριάτου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣ ΜΑ

Πού λοιπόν, σύμφωνα με αυτούς τους μεταβατικούς ορισμούς, λαμβάνουν χώρα τα θεάματα; Όχι άμεσα στον κόσμο, αλλά έμμεσα, στην προπαγάνδα. Επομένως δεν είναι ο κόσμος ο οποίος περνάει μια περίοδο αλλαγής κάθε δέκα χρόνια (χρόνια κρίσης, χρόνια μεγάλου κέρδους, χρόνια ηθικής συνειδητοποίησης, χρόνια του κώλου, και ούτω καθεξής), αυτό

ισχύει μόνο για την προπαγάνδα, την προπαγάνδα και τίποτα άλλο. Οι διανοούμενοι μαλάκες, οι οποίοι έχουν αναλάβει να παράγουν προπαγάνδα, το propagandastaffel44, παραμένουν οι ίδιοι. Τα ίδια πράγματα παρουσιάζονται και ακούγονται τα τελευταία τριάντα χρόνια. Σημείωσε παρακαλώ, επίσης, ότι η λέξη θέαμα, με την μεταβατική της σημασία, πρέπει να εκληφθεί όπως με τη συνηθισμένη έννοια της λέξης.

Όσον αφορά τους αμετάβατους ή ουσιολογικούς ορισμούς, είναι όλοι λάθος.Λησμόνησες, κ. Μπουένο, όπως και τόσοι άλλοι, ότι εδώ υπάρχουν μοναχά «γιατί;»,

πράγμα το οποίο αποτελεί μια ευχάριστη αλλαγή από το Άουσβιτς και την Καταστασιακή Διεθνή όπου δεν υπήρχε κανένα.

Ζ.Π. Βουαγιέ

44 υπηρεσία προπαγάνδας

Τo θέαμα της χρησιμότητας

24 Δεκεμβρίου 1998

Με θέμα της συζήτησης μας να είναι ο ορισμός του Ντεμπόρ για την έννοια του θεάματος, μια έννοια η οποία δεν είναι ταυτόσημη με αυτή των ΜΜΕ (σύμφωνα με τον άνθρωπο πως έχει μια κακή φήμη), ο κ. Μπουένο ισχυρίζεται ότι απάντησε, παραθέτωντας ένα απόσπασμα από το Ράιχ, τρόπος χρήσης, όπου προσπάθησα να δώσω έξι ορισμούς του θεάματος. Φυσικά η απάντηση μου ήταν ότι το ζήτημα δεν ήταν ο δικός μου ορισμός του θεάματος αλλά εκείνος του Ντεμπόρ (που κατ’ εμέ δεν υπάρχει). Το κείμενο μου παρόλα αυτά αποδεικνύει ότι δεν περίμενα είκοσι χρόνια για να νιώσω την ανάγκη να δώσω περιεχόμενο στην έννοια του θεάματος, αφού ασχολούμαι σε αυτό το θέμα ήδη από το 1971. Παρόλο που από τότε έχουν περάσει είκοσι χρόνια, οι διάφοροι παπαγάλοι δεν νιώθουν καμία τέτοια ανάγκη.

Πάντως, η απάντηση του κ. Μπουένο, μου δίνει μια αφορμή για να γίνω λίγο πιο συγκεκριμένος στο τι σημαίνουν σήμερα για μένα αυτοί οι εναλλακτικοί ορισμοί.

Έξι ορισμοί του θεάματος.1. Το θέαμα είναι η επιστημονική ανάπτυξη του φετιχισμού.2. Το θέαμα είναι η κυκλοφορία των εμπορευμάτων, η οποία αφαιμάζει

κάθε διαθέσιμο μέσο δημοσιότητας.3. Το θέαμα είναι η μυστική μορφή της δημόσιας μιζέριας.4. Η αξία δεν εμφανίζεται ποτέ. Είναι το θέαμα της μη εμφάνισης της

αξίας.5. Το θέαμα είναι η μη εμφάνιση του πνεύματος.6. Το θέαμα της χρησιμότητας.

Στην πραγματικότητα, ο κόσμος όπως εμφανίζεται αποτελεί ένα θέαμα της χρησιμότητας. Δηλαδή μια άρνηση του Πνεύματος. Η χρησιμότητα εμφανίζεται, το Πνεύμα είναι αόρατο. Αυτό ισχύει τόσο για τον κόσμο όσο και για την θεωρία.

Να τι προβλημάτιζε και συνάμα έλκυε τους εθνολόγους: για τους άγριους η χρησιμότητα είναι αόρατη, μόνο η επικοινωνία εμφανίζεται, για παράδειγμα η μαγεία.

Στην πραγματικότητα, και όλως παραδόξως, είναι στο μισητό πεδίο της διαφήμισης (και στην Τέχνη, όταν ακόμα υπήρχε κάτι τέτοιο) όπου μπορούμε να μιλήσουμε για επικοινωνία, όσο ασήμαντη και αν είναι. Σε έναν κόσμο που κυριαρχεί το χρήσιμο μόνο η διαφήμιση μπορεί να ασχοληθεί με το Πνεύμα και με την επικοινωνία, και ξέρουμε με ποιο τρόπο το κάνει.

Σε έναν κόσμο όπου η χρησιμότητα είναι ο αφέντης, το υποτιθέμενα λογικό άτομο είναι αυτό που κυριαρχεί. Όμως, αυτό το υποτιθέμενα λογικό άτομο δεν είναι καθόλου λογικό, είναι απλά υπολογιστικό, δηλαδή σαν να λέμε, υποταγμένο.

Το λογικό άτομο είναι Βασιλιάς, το υπολογιστικό άτομο είναι δούλος.Μια από της κριτικές που γίνονται συχνά στον Χέγκελ αφορά τη φράση του: «Ότι είναι

πραγματικό είναι και λογικό». Όμως λίγα πράγματα είναι αληθινά, και επομένως λίγα είναι και λογικά. Αυτή η κριτική στον Χέγκελ έχει τις ρίζες της στην σύγχυση ανάμεσα στο (αστικά) υπολογιστικό και το λογικό, στην σύγχυση ανάμεσα σε ύπαρξη και πραγματικότητα. Ο Χέγκελ είναι παρόλα αυτά αρκετά σαφής στο συγκεκριμένο σημείο: το είναι δεν είναι πραγματικό,

πρέπει να γίνει τέτοιο στην πορεία. Θεωρούμενο μεμονωμένα, το είναι αντίστοιχο του μηδενός. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ξεκινάει η «Εγκυκλοπαίδεια των φιλοσοφικών επιστημών», αν δεν με απατά η μνήμη μου. Μόνο ότι είναι αληθινό μπορεί να είναι λογικό. Επομένως, ο Χέγκελ είναι ο πρώτος θεωρητικός ενός γενικευμένου θεάματος: δεδομένου ότι τα περισσότερα από όσα βλέπουμε δεν είναι πραγματικά, αφού δεν είναι λογικά, ότι βλέπουμε είναι μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας, ένα θέαμα της πραγματικότητας και όχι η ίδια η πραγματικότητα, το πραγματικό πράγμα, με τα λόγια του Χέγκελ. Για τους αστούς, μόνο η χρησιμότητα είναι αληθινή, κατά τον ίδιο τρόπο που για τον πίθηκο Μίνκ, μόνο τα τραπέζια μπορεί να ειπωθεί ότι είναι αληθινά.

Η ουσιώδης φτώχεια βρίσκεται στην ερήμωση της επικοινωνίας, η οποία είναι ταυτόχρονα και ερήμωση της κοινωνίας, όπως σωστά έγραψαν οι Κανζυέρ και Ντεμπόρ. Επομένως, αφού μόνο το χρήσιμο μπορεί να ειδωθεί, αφού το χρήσιμο είναι το μόνο θέμα προς συζήτηση, αφού η επικοινωνία δεν μπορεί να ειδωθεί, ούτε η φτώχεια μπορεί να ειδωθεί.

Όσον αφορά τον Αριστοτέλη η διάκριση πρέπει να γίνει ανάμεσα σε περιστασιακή και ουσιώδη φτώχεια. Η ουσιώδης φτώχεια πλήττει τον αριστοκράτη στο παλάτι του καθώς και τον αστό στο διαμέρισμα του ή τον ζητιάνο στο πεζοδρόμιο. Η περιστασιακή φτώχεια πλήττει τον ζητιάνο, τον αριστοκράτη και τον αστό μόνο όταν χάσουν τα χρήματα τους. Η ουσιώδης φτώχεια είναι η φτώχεια του πνεύματος, του λογικού και της πραγματικότητας. Η ουσιώδης φτώχεια είναι η φανερή και απελπιστική νίκη της χρησιμότητας. Στις μέρες μας, στον θριαμβεύων αστικό κόσμο, στον κόσμο των τραπεζιών του πίθηκου Μινκ, η ποίηση αναζητά καταφύγιο στον πόλεμο, στην άρνηση της χρησιμότητας (όμορφο σαν διηπειρωτικός πύραυλος), και οι αστυνομικοί είναι οι μόνοι εναπομείναντες ποιητές.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, το θέαμα της χρησιμότητας δεν είναι η μυστική (ούτε η φανερή) μορφή της δημόσιας φτώχειας (3), ούτε επίσης η αιτία αυτής της φτώχειας, αλλά μονάχα η αιτία ή το αποτέλεσμα της αορατότητας αυτής της φτώχειας.

Το θέαμα της χρησιμότητας δεν είναι το θέαμα της αορατότητας της επικοινωνίας (4), αλλά η αιτία ή το αποτέλεσμα αυτής της αορατότητας. Πως θα μπορούσε κάτι αόρατο να γίνει θέαμα; Οξύμωρο. Από την άλλη, η μη εμφάνιση ενός πράγματος μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση ενός θεάματος, μιας ψευδαίσθησης, ακριβώς όπως η αορατότητα των ιδεών σύμφωνα με τον Πλάτωνα προκαλούσε τις σκιές στην σπηλιά. Η αορατότητα της επικοινωνίας προκαλεί την ψευδαίσθηση ότι η χρησιμότητα είναι το μόνο πράγμα σε αυτό τον κόσμο. Στο θέαμα του χρήσιμου, η φτώχεια παραμένει μυστική, μια και είναι η φτώχεια ενός πράγματος του οποίου ή ύπαρξη διαψεύδεται και αποκρύβεται από το θέαμα της χρησιμότητας. Παρόλα αυτά, το θέαμα του χρήσιμου δεν είναι κατά κανέναν τρόπο η μυστική (ή η φανερή) μορφή της φτώχειας.

Έτσι λοιπόν, ο κόσμος όπως εμφανίζεται (και όχι όπως πραγματικά είναι, υποθέτω) είναι μονάχα μια υλοποίηση (με την έννοια της υλοποίησης ενός φαντάσματος), και όχι μια υλοποίηση της Ιδεολογίας γενικά, αλλά μονάχα μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας, αυτής του ωφελιμισμού.

Εξακρίβωσε το, όπως λέει ο Άνταμ Σμιθ, τσεκάροντας τον εγωισμό του χασάπη σου: τόλμησε να του πεις ότι το κρέας του είναι κακό όσο ακόμα κρατάει το χασαπομάχαιρο του. Ατυχήματα συμβαίνουν. Η απομάκρυνση από το πνεύμα προκαλεί την υλοποίηση του ωφελιμισμού. Η απομάκρυνση από το πνεύμα προκαλεί όχι την χρησιμότητα, αλλά το θέαμα του θριάμβου της, δηλαδή την υποτιθέμενη ύπαρξη μόνο αυτής και την εξαφάνιση κάθε μορφής επικοινωνίας: μόνο η χρησιμότητα μοιάζει να υπάρχει, ο κόσμος παρουσιάζεται σαν μια εικόνα της αστικής σκέψης.

Παρεπιπτώντως, από που προέρχεται μια τέτοια σκέψη, πως ένας τέτοιος τρόπος σκέψης θα μπορούσε να υπάρχει, αν ο κόσμος δεν έμοιαζε να είναι η ύπαρξη μόνο του χρήσιμου; Με την αλλοτρίωση της επικοινωνίας ο κόσμος παίρνει μια μορφή χρησιμότητας. Αυτός είναι ο τρόπος που ενεργεί το θέαμα. Αυτό είναι που πρέπει να εξηγηθεί. Γαμώτο, και άλλο «Γιατί;»! Μα υπάρχει τίποτα άλλο από «Γιατί;». Τα πράγματα ήταν πιο εύκολα στο Άουσβιτς όπου δεν υπήρχαν τέτοιες απαιτήσεις.

Τέλος, το θέαμα της χρησιμότητας είναι πραγματικά η απουσία του πνεύματος (6), (το χρήσιμο μοιάζει να υπάρχει), πράγμα το οποίο δεν σημαίνει ότι είναι το θέαμα της απουσίας του πνεύματος, αν ήταν έτσι τα πράγματα θα ήταν πολύ εύκολα. Αν αυτή η απουσία δεν φορούσε μάσκα, αν εμφανίζονταν σαν καθαυτή απουσία, αντί με την μορφή απαίσιας και επαίσχυντης απόλυτης χρησιμότητας, θα καταλύονταν αμέσως. Το 1971, είχα ήδη συλλάβει τη φύση ενός θεάματος το οποίο δεν θα είχε την έννοια των ΜΜΕ. Αν το θέαμα σημαίνει την απουσία του

πνεύματος, και αν αυτή η απουσία δεν εμφανίζεται ως τέτοια, τότε αυτό το θέαμα δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο από το θέαμα του χρήσιμου, μια ψευδαίσθηση ότι υπάρχει μόνο χρήσιμο και τίποτα άλλο. Εδώ τελειώνουν οι ομοιότητες με την Πλατωνική έννοια του θεάματος της σπηλιάς. Εκεί το Πνεύμα βρίσκεται απέξω, εδώ η χρησιμότητα είναι απόλυτα κλεισμένη στο Πνεύμα. Αυτό ακριβώς είναι που εννοούσε ο Χέγκελ: η αλλοτρίωση του πνεύματος είναι η φύση, παρόλα αυτά το πνεύμα είναι παρών στη φύση, και προσπαθεί ασταμάτητα να την ξεπεράσει. Το να είσαι ικανός (η απλή επιθυμία δεν αρκεί) να παρατηρήσεις την απουσία του πνεύματος είναι το ίδιο με το να παρατηρήσεις την ύπαρξη του. Το να μπορείς να παρατηρήσεις την απουσία του πνεύματος ισοδυναμεί με το να συνειδητοποιήσεις ipso facto την ύπαρξη του. Δάκρυα, δάκρυα χαράς.

Να γιατί σε ένα τόσο σκληρό κόσμο τα τοπία είναι τόσο όμορφα: δεν έχουν καμία χρησιμότητα, πράγμα που δεν μπορεί να ειπωθεί για τα αστυνομικά τμήματα.

Μέχρι πολύ πρόσφατα, η τέχνη δεν είχε άλλο σκοπό από το να δείξει πόσο κενή ήταν η χρησιμότητα. Το βουβαμένο πνεύμα της άρνησης του χρήσιμου βρίσκεται σε ένα μικρό κίτρινο τοίχο σε ένα δρομάκι στο Delft. Το κουδούνισμα ενός κουταλιού σε ένα φλιτζάνι τσάι, μια ασταθής πέτρα που μετακινείται όταν την πατήσεις, η γεύση ενός Madeleine, όλα αυτά45

διαλύουν την χρησιμότητα πιο αποτελεσματικά από ότι μια μάχη. Σήμερα πια η τέχνη έγινε χρήσιμη: απεικονίζει ασταμάτητα το κενό του πνεύματος στις διάφορες εκθέσεις!

Τέλος, το αποτέλεσμα του θεάματος της χρησιμότητας είναι ότι ο θεατής υπόκειται -σε απελπιστικό βαθμό- μονάχα στο χρήσιμο, που είναι το ίδιο με το να εκτίθεται στην αορατότητα του πνεύματος, μια και η συνεχώς παρούσα ορατότητα του χρήσιμου πάει χέρι-χέρι με την αορατότητα του πνεύματος.

Όλα αυτά ήδη προϋποτίθονταν στο Ράιχ, τρόπος χρήσης, αφού έγραφα ότι «η κυκλοφορία των εμπορευμάτων μπορεί επίσης να πάρει τη μορφή ενός πανηγυριού της

χρήσης». Ήδη υποσυνείδητα μαχόμουν τον Ντεμπόρ, τον Ντεμπόρ που ασχολούνταν με την αληθινή χρήση των πραγμάτων, με την έννοια του ωφελιμισμού, σεβόμενος ταυτόχρονα και την χρήση τους από τους ινδιάνους Kwakiutl, η οποία αποτελεί μια βίαιη άρνηση της χρησιμότητας (η εκατόμβη του χρήσιμου στο βωμό της επικοινωνίας). Οι αντιφάσεις δεν ενοχλούσαν και πολύ τον Ντεμπόρ. Η θεαματικοποιημένη επαφή με την ολότητα δεν γίνεται μέσω της βιομηχανοποιημένης προπαγάνδας, της διαφήμισης, του τύπου, των ΜΜΕ, των παγίδων των μυστικών υπηρεσιών, αλλά μέσω της συνεχούς επαφής με το θέαμα της χρησιμότητας, δηλαδή, με τον κόσμο όπως εμφανίζεται, έναν κόσμο όπου το χρήσιμο και το άσχημο πάνε χέρι-χέρι.

45 Από το «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο».

Ζ.Π. Βουαγιέ

Το κεφάλαιο που γίνεται εικόνα

31 Αυγούστου 1999

Αγαπητέ κ. Μπουένο,

Μόλις ανακάλυψα ενόσω διάβαζα ένα βιβλίο, μέτριο κατά τα άλλα, τι θα μπορούσαν να σημαίνουν οι λέξεις «Το θέαμα είναι το κεφάλαιο σε τέτοιο βαθμό συσσώρευσης που

μετατρέπεται σε εικόνα». Δεν σημαίνει παρά τα εμπορικά σήματα και τον παγκόσμιο διαφημιστικό ανταγωνισμό όπου αυτά παρουσιάζονται. Έχει δίκιο ο Le Manach όταν γράφει στα artichauts του: «Η Θεωρία του Θεάματος δεν είχε άλλο στόχο παρά να δημιουργήσει ένα αδιαφανές τείχος αδιαπέραστο από κάθε κριτική»46.

Αν πιστέψουμε τον καθηγητή Yoyotte, η Nike προφερόταν ήδη nique στην αρχαία Αίγυπτο και γράφονταν με ιερογλυφικά, όχι όπως προφέρεται αλλά όπως γίνεται.

Ο J-C Guillebaud, στο Η επαναθεμελίωση του κόσμου γράφει: «...η κοινωνίες που έρχονται αντιμέτωπες στην παγκόσμια αγορά είναι κυριολεκτικά παθιασμένες με την χρήση συμβόλων. Γνωρίζουν, και σωστά, ότι η επιτυχία ή η αποτυχία των προϊόντων τους στηρίζεται

σε αυτό». Όπως έγραψε ο Benjamin Barber: «Τα εμπορικά σήματα είναι κώδικες που περιέχουν

αναφορές και εικόνες προσεκτικά καλλιεργημένες από την διαφήμιση και το μάρκετινγκ». Ακόμη, «...η κατάκτηση των αγορών στηρίζεται επομένως στην επιτυχημένη προβολή των συμβόλων

κατοχής». Κατόπιν, ο δημοσιογράφος Guillebaud κατακρίνει «αυτή την σταδιακή μετάβαση από την

ουσία στο σύμβολο», «αυτή την αντικατάσταση του περιεχομένου από το σημείο». Δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τον ωφελιμιστή Ντεμπόρ. Για τον Ντεμπόρ, όπως και για τον Guillebaud, η ουσία είναι το τσιγάρο, η τομάτα ή η μπύρα. Λάθος! Η ουσία είναι η επικοινωνία και τα σημεία και τα σύμβολα είναι στιγμές της επικοινωνίας.

Για άλλη μια φορά, φθάσαμε «στις αληθινές ανάγκες του ανθρώπου» και την απο-πραγματικοποίηση του κόσμου.

Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο, η επικοινωνία, ο αγώνας για επικοινωνία και για την κατοχή της επικοινωνίας από τα εμπορικά σήματα εμφανίζεται ξεκάθαρα. Ο ωφελιμιστής δημοσιογράφος ανακάλυψε ξαφνικά ότι πρόκειται για ζήτημα πλασαρίσματος συμμετοχής και

46 «Γκυ και Ζεράρ», από την μπροσούρα «Για το Ντεμπορισμό», Γιάννης Ιωαννίδης (1998 και 2001).

ταυτότητας. «Οι κοινωνίες που έρχονται αντιμέτωπες στην παγκόσμια αγορά» δεν χρειάστηκε να περιμένουν για να το μάθουν.

Και τα εμπορεύματα είναι σαβούρα όχι επειδή τα τσιγάρα, οι ντομάτες και η μπύρα είναι κακά, αλλά επειδή η συμμετοχή και η ταυτότητα που αληθινά πλασάρουν είναι μια ψευδαίσθηση.

Γιατί οι ηλίθιοι της Encyclopedie des nuisances 47 δεν θα έπρεπε να δηλητηριαστούν μαζί με τους υπόλοιπους σκλάβους, όπως ήδη συνέβαινε στους Λονδρέζους εργάτες από το 1860; Γιατί οι σκλάβοι θα πρέπει να τύχουν καλής μεταχείρισης; Όλα είναι όπως θα έπρεπε να είναι. Οι οπλίτες που θα βάλουν μπροστά την καινούργια Αθήνα δεν υπάρχουν.

Ζ.Π. Βουαγιέ

47 Γαλλικό ελευθεριακό έντυπο με καταστασιακές επιρροές.