Σχολιασμός επί της ΣΜΠΕ του σχεδίου ‘ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ’

Ο χρόνος που έχει διατεθεί για δημόσια διαβούλευση επί της ΣΜΠΕ του σχεδίου ‘ΙΑΝΟΣ ΓΑΙΑ’

είναι σχεδόν απαγορευτικός για εμπεριστατωμένη ανάλυση της ΣΜΠΕ και αυτό μόνο για όσους

έχουν αντιληφθεί το ζήτημα και έχουν τη δυνατότητα να ετοιμάσουν κάποια παρέμβαση μέσα

στα ασφυκτικά χρονικά περιθώρια. Θεωρείται ανάλογα περιορισμένη και η δυνατότητα

ανάλυσης της ΣΜΠΕ και των όποιων σχολίων εκ μέρους των αρμοδίων οργάνων της περιφέρειας

και της πολιτείας.

Α. Γενικές παρατηρήσεις:

Α1. Χαρακτήρας και μέγεθος επένδυσης

Η μελέτη αναφέρει επανειλημμένα ότι: «στο σύνολο της Ζώνης Α λαμβάνονται μέτρα μείωσης

της επιτρεπόμενης δόμησης, ώστε το σύνολο της έκτασης των εκάστοτε Ζωνών δόμησης δεν

επιτρέπεται να υπερβαίνει το 25%της συνολικής έκτασης της Ζώνης Τουρισμού Αναψυχής...», και

ότι «επιτρέπονται Τουριστικά Καταλύματα (κύρια και μη κύρια, σύνθετα τουριστικά καταλύματα

κλπ), ειδικές τουριστικές υποδομές και λοιπές τουριστικές εγκαταστάσεις (συνεδριακά κέντρα,

γήπεδα γκολφ, υδροθεραπευτήρια κ.λπ.)»,…

Γιατί η μελέτη δεν θίγει το θέμα μιας πιθανής μελλοντικής επέκτασης της υπό μελέτη επένδυσης

(π.χ. δημιουργία περισσότερων γηπέδων γκολφ, αύξηση της δυναμικότητας και της δομημένης

επιφάνειας);

Έχει αποκλειστεί το ενδεχόμενο αύξησης των ορίων δόμησης ; Τι προβλέπεται σε περίπτωση που

ανατραπούν οι σχετικοί όροι που λαμβάνει υπόψη η ΣΜΠΕ;

Α2. Επιπτώσεις

Η μελέτη παρουσιάζει σαν ουδέτερες ή ακόμη και θετικές τις σημαντικές και πολυδιάστατες

επιπτώσεις της επένδυσης στην περιοχή, μέσα από ποικίλες και μεγάλης κλίμακας τεχνικές

παρεμβάσεις αλλοίωσης και αλλοτρίωσης, κατά τρόπο μη αναστρέψιμο: α) ενός μοναδικού

διεθνώς αναγνωρισμένου τοπίου, β) μιας προστατευόμενης περιοχής και γ) μιας σημαντικής και

ακόμη μη εξερευνημένης πλήρως αρχαιολογικής περιοχής! Οι μη-αναστρέψιμες επιπτώσεις από

τις βίαιες τεχνικές παρεμβάσεις σε μια ευαίσθητη περιοχή που αποτελεί πολύτιμο εν δυνάμει

κεφάλαιο ήπιας βιώσιμης ανάπτυξης για τον τόπο αλλά και την χώρα σε οικολογικό, φυσικό,

ιστορικό και πολιτισμικό επίπεδο αγνοούνται.

Η μελέτη, για παράδειγμα, θεωρεί ουδέτερη ή ακόμη και θετική την κατασκευή γκολφ στην

περιοχή αγνοώντας ότι πρόκειται για:

1. «Ξένο σώμα» από φυσική-οικολογική άποψη που εγκαθίσταται βίαια (με ανθρώπινη

παρέμβαση) σε μια «αφιλόξενη» γι’ αυτό και προστατευόμενη περιοχή

2. Λειτουργική δραστηριότητα εντελώς διαφορετικών περιβαλλοντικών και φυσικών απαιτήσεων

σε σχέση με το ξηροθερμικό κλίμα της περιοχής που για να «επιβιώνει» απαιτεί συνέχεια

σημαντική τεχνική υποστήριξη, αφύσικη για την περιοχή

3. Εξαιρετικά απαιτητική εγκατάσταση όσον αφορά τις εισροές και το κόστος (νερό και ενέργεια

που συνεπάγεται η αφαλάτωση, φυτοπροστασία και λίπανση)

4. Πηγή περιβαλλοντικής ρύπανσης (συμπεριλαμβανομένων των αγροχημικών και απόβλητων

αφαλάτωσης και άλλων εκροών)

5. Παρέμβαση «ξένη» στην ισορροπία του ευαίσθητου οικοτόπου που έχει διαμορφωθεί και

ισορροπήσει στις ξηροθερμικές και ανεμόπληκτες συνθήκες της περιοχής μετά από αιώνες, με

άγνωστες επιπτώσεις στις αλληλεπιδράσεις που μπορεί να έχει με ενδημικά είδη χλωρίδας

και πανίδας

6. Βιασμό του ιστορικού και φυσικού τοπίου.

Β. Ειδικές παρατηρήσεις:

Β1. Περί οικοτόπων

Είναι εντυπωσιακό το να παρουσιάζεται η παρέμβαση στους οικοτόπους της περιοχής σαν

περίπου θετική οικολογικά ή έστω αμελητέα και ότι αντισταθμίζεται από άλλες θετικές δράσεις ή

επιπτώσεις (π.χ. από την αναμενόμενη προσέλκυση άλλων πτηνών). Πως είναι δυνατόν να

βαφτίζεται η «βίαιη» παρέμβαση στην εύθραυστη οικολογική ισορροπία της περιοχής μέσω της

δημιουργίας ενός ξένου φυσικού σώματος με πολυδιάστατες αρνητικές επιπτώσεις (τοπίο,

φυσικές απαιτήσεις συντήρησης, οικολογικά χαρακτηριστικά, αλλότριο πολιτισμικό στοιχείο,

υψηλές απαιτήσεις εισροών) σαν θετική επίπτωση μόνο και μόνο επειδή θα προκαλέσει

προσέλκυση άλλων πτηνών; Με τη λογική αυτή θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει την θέση ότι

μια παρέμβαση σε έναν αρχαιολογικό χώρο η οποία θα δημιουργήσει, εκτός από επιχειρηματικά

οφέλη, και ενδιαιτήματα για άλλα έμβια είδη (π.χ. πτηνά ή θηλαστικά) είναι θετική και επομένως

καλοδεχούμενη… Η επιλεκτική απομόνωση κάποιας εκτιμώμενης επίπτωσης από το σύνολο δεν

μπορεί να θεωρηθεί σαν τεκμηρίωση θετικών επιπτώσεων. Η δυναμική των πιθανών

αλληλεπιδράσεων του απαιτητικού και αφύσικου συστήματος «γκολφ» με το περιβάλλον φυσικό

οικοσύστημα, μέσα στο συνολικό πλαίσιο των πολυδιάστατων επιπτώσεων των ποικίλων και

μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεων, της δομημένης έκτασης και συναφών εγκαταστάσεων και

δράσεων στην περιοχή αγνοείται.

Β2. Σχέδιο διαχείρισης

Στο Κεφ. 4, ενότητα 4.2.1 αναφέρεται ότι «σήμερα στην περιοχή του Σχεδίου, η οποία και συνιστά

μία ιδιωτική έκταση, λόγω της απουσίας των απαιτούμενων πόρων δεν εφαρμόζεται κάποιο

σχέδιο διαχείρισης από έναν φορέα, ο οποίος ταυτόχρονα να έχει και ιδιοκτησία επί της περιοχής

αυτής, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται έντονα, μεταξύ άλλων, τα εξής προβλήματα:

υπερβόσκηση, πυρκαγιές, εφαρμογή μη βιώσιμων περιβαλλοντικά γεωργικών πρακτικών,

ανεξέλεγκτη απόρριψη απορριμμάτων, διάβρωση εδαφών, ανεξέλεγκτη πρόσβαση σε περιοχές

υψηλής οικολογικής και πολιτιστικής σημασίας…». Επίσης, αναφέρεται ότι: «Η περιοχή ανήκει

στο κοινωφελές εκκλησιαστικό Ίδρυμα «Παναγία Η Ακρωτηριανή». Με τη σχετική από 14.07.1998

Σύμβαση Παραχώρησης Χρήσεως Γης Τουριστικής Αναπτύξεως και Εκμεταλλεύσεως

παραχωρήθηκε η Περιοχή του Σχεδίου στον Φορέα Υλοποίησης Loyalward Ltd και προβλέφθηκε η

δημιουργία ενός πρότυπου τουριστικού προορισμού με στόχους περιβαλλοντικής προστασίας».

Εδώ τίθεται μια σειρά ερωτημάτων:

Εφόσον δεν ήταν εφικτή η εφαρμογή κάποιου σχεδίου διαχείρισης από τον ιδιώτη ιδιοκτήτη,

γιατί δεν υπήρχε τουλάχιστον έλεγχος όσον αφορά στις αναφερόμενες ανεξέλεγκτες δράσεις σε

προστατευόμενες περιοχές; Όμως, η ευθύνη ανήκει μόνο στον ιδιώτη-ιδιοκτήτη ή και στις

αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες;

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία υπάρχουν αρμόδιοι δημόσιοι φορείς που έχουν την ευθύνη

ελέγχων για την προστασία του περιβάλλοντος, της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τοπίου, την

υπερβόσκηση, και τις πυρκαγιές. Εάν την αποκλειστική ευθύνη για όλες αυτές τις δράσεις την

είχε ο κάθε ιδιώτης, ο οποίος λόγω «έλλειψης πόρων» επιτρέπει ανεξέλεγκτες δράσεις

καταστροφής περιβάλλοντος, τοπίου και πολιτιστικής κληρονομιάς στην ιδιοκτησία του, τότε

φαίνεται πως οι θεσμοθετημένοι φορείς δεν έχουν ουσιαστικό ρόλο και ότι οι σχετικές

νομοθεσίες δεν εφαρμόζονται.

Παράλληλα, η ΣΜΠΕ αναφέρει ότι ο ιδιωτικός φορέας της επένδυσης θα αναλάβει την κατάρτιση

και εφαρμογή ενός συνολικού σχεδίου διαχείρισης. Με δεδομένη την απουσία των ελεγκτικών

μηχανισμών του κράτους που διαπιστώθηκε παραπάνω, να υποτεθεί ότι αυτό το καθεστώς θα

ισχύσει και στην περίπτωση υλοποίησης του προτεινόμενου σχεδίου;

Β3. Νερό

Αναφέρεται σε πολλά σημεία της μελέτης ότι το προτεινόμενο ΕΣΧΑΣΕ αποτελεί «οργανωμένο

υποδοχέα τουριστικών δραστηριοτήτων πρότυπου χαρακτήρα» αφού «εντάσσονται σε αυτό

πρότυπες εγκαταστάσεις και δράσεις οικολογικού και πολιτιστικού χαρακτήρα και

ενσωματώνονται καινοτόμες τεχνολογίες (πχ αφαλάτωση, παραγωγής ενέργειας κ.α.) και

υλοποιείται περιορισμένη δόμηση». Όλα αυτά έχουν τη μορφή ευχολογίου ή εκθέσεων ιδεών

χωρίς καμία επιστημονική τεκμηρίωση και ποσοτικοποίηση.

Για παράδειγμα, όσον αφορά την αφαλάτωση, η διεθνής βιβλιογραφία και οι εκτιμήσεις

επιπτώσεων από πολλές περιοχές εγκαταστάσεων αφαλάτωσης καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι

η διαχείριση διάθεσης του αλμολοίπου στη θάλασσα αντιπροσωπεύει μια μείζονα

περιβαλλοντική και οικονομική πρόκληση. Οι διαθέσιμες σήμερα λύσεις είναι περιορισμένες και

δεν έχει εξευρεθεί μια πρακτική επίλυση σε αυτή την περιβαλλοντική πρόκληση. Λόγω του

υψηλού κόστους, της έντασης ενέργειας και του συνολικού οικολογικού αποτυπώματος, πολλοί

επιστήμονες θεωρούν την αφαλάτωση σαν έσχατη λύση για παροχή νερού σε πληθυσμούς που

αντιμετωπίζουν ακραία προβλήματα έλλειψης νερού. Και φυσικά άλλη σημασία έχει η

αντιμετώπιση τόσο σοβαρών επιπτώσεων από την αφαλάτωση για την επίλυση προβλημάτων

επιβίωσης και άλλο η αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της αφαλάτωσης για τις ανάγκες

ενός γηπέδου γκολφ. Φαίνεται παράδοξη η απόλυτη αλλά και ατεκμηρίωτη θέση-ευχή της

μελέτης ότι όλα τα σχετικά προβλήματα που παραμένουν δυσεπίλυτα διεθνώς θα λυθούν με

καινοτόμες τεχνολογίες οι οποίες αναφέρονται με αόριστο ή ασαφή περιγραφικό τρόπο.

Εκτός από τα σοβαρά περιβαλλοντικά θέματα, το κόστος παραγωγής νερού αφαλάτωσης είναι

ένα δεύτερο σοβαρό πρόβλημα. Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα της Ισπανίας όπου το

Υπουργείο Περιβάλλοντος προτείνει η χρήση νερού αφαλάτωσης για τη γεωργία να διατιμάται

για την παραγωγή κηπευτικών και φρούτων €0.12/m3-€0.30/ m

3, για αστική κατανάλωση €0.70/

m3-€0.90/ m

3, ενώ για τουριστικές περιοχές και γήπεδα γκολφ €1.30/ m

3. Με αυτό τον τρόπο

επιχειρείται και ένα είδος «επιδότησης» των εργοστασίων αφαλάτωσης που αποδεικνύονται ,

εκτός των άλλων, και μη-βιώσιμα οικονομικά.

Εδώ τίθεται και ένα εύλογο ερώτημα: ποιος δημόσιος φορέας εγγυάται ότι δεν θα γίνει χρήση

υπόγειων υδάτων μέσω γεωτρήσεων για την άρδευση, έστω μερικώς, του γηπέδου γκολφ;

Β4. Ενέργεια

Παρόμοια είναι και η θέση-ευχή για την επίλυση των ενεργειακών αναγκών των εγκαταστάσεων

μέσω των ΑΠΕ. Την στιγμή που η πραγματικότητα αποδεικνύει πλέον και σε επίπεδο

καθημερινότητας του πολίτη κάτι που ήταν γνωστό σε πολλούς ειδικούς, ότι το κόστος

παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ΑΠΕ είναι πολύ υψηλό και καθιστά αυτού του είδους την

παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μη-βιώσιμη αλλά εξαρτώμενη από επιδοτήσεις που πληρώνει ο

καταναλωτής μέσω των τελών ΑΠΕ. Ακόμη και η Γερμανία πλέον, που παράγει και εξάγει

εξοπλισμό ΑΠΕ, υφίσταται αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής των βιομηχανικών

προϊόντων της λόγω υψηλού κόστους ενέργειας που οφείλεται στην αύξηση της συμμετοχής των

ΑΠΕ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μήπως αναμένεται ότι οι ΑΠΕ που προβλέπει η

επένδυση θα επιδοτούνται (και) μέσω ΔΕΗ από τους Έλληνες φορολογούμενους;

Β5. Βιωσιμότητα

Υπάρχουν πολλές ωραιοποιημένες περιγραφές δράσεων, παρεμβάσεων και επιπτώσεων και

θέσεις-ευχές στη ΣΜΠΕ, όπως αυτές για το γκολφ, την αφαλάτωση και τις ΑΠΕ που αναφέρονται

συνοπτικά παραπάνω, με πολλές ασάφειες, ατεκμηρίωτες σε πολλά σημεία. Δεν υπάρχει

κοστολόγηση όλων αυτών των δράσεων και παρεμβάσεων ούτε στοιχεία που να αποδεικνύουν

την οικονομική βιωσιμότητα του έργου.

Πόσο θα στοιχίσει τελικά η επένδυση; Πόσο θα στοιχίσει η κάθε μία καινοτομία που αναφέρεται

στη ΣΜΠΕ ότι θα επιλύσει επιτυχώς μια σειρά σοβαρότατων, διεθνώς χαρακτηριζόμενων ως

δυσεπίλυτων, τεχνικών προβλημάτων; Ποιο είναι το λειτουργικό κόστος σε συνδυασμό με τον

συνεχή αυτό-έλεγχο της ποιότητας των διαδικασιών, προϊόντων, παρεμβάσεων, αποβλήτων

πάσης μορφής και της προστασίας του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων της περιοχής και

της δημόσιας υγείας ώστε να διασφαλισθεί η επίτευξη του στόχου της «πρότυπης τουριστικής

ανάπτυξης (και μάλιστα του τύπου του προτεινόμενου Σχεδίου)» ;

Β6. Έλεγχοι

Ποιος είναι ο σχεδιασμός όσον αφορά τον έλεγχο όλων όσων «υπόσχεται» η μελέτη; Έχει γίνει

εκτίμηση του κόστους των ελέγχων, της ύπαρξης και της επάρκειας των εμπλεκόμενων

υπηρεσιών της πολιτείας, της περιφέρειας ή της τοπικής αυτοδιοίκησης καθώς και των ειδικών

που θα αναλάβουν σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία για την περιφέρεια και την τοπική

αυτοδιοίκηση εξαιρετικά περίπλοκους και εξειδικευμένους ελέγχους; Έχει προβλεφθεί το πως θα

καλυφθεί το σχετικό κόστος;

Δημήτρης Μπριασούλης, Καθηγητής

Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής

Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών