1

Χάρης Βαρουχάκης Ψυχίατρος, τ. ∆ιευθυντής της Ιατρικής Υπηρεσίας του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου

Αττικής-«∆αφνί» 25ης Μαρτίου 33 και Παπαφλέσσα, Ωρωπός Αττικής Ωρωπός 12 Σεπτεµβρίου 2011 Προς 1. Το Συνήγορο του Πολίτη 2. Την Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου 3 . Την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία Κοινοποίηση: 1. Κύριο Γιώργο Χριστοδούλου Επίτιµο Πρόεδρο της Ε.Ψ.Ε 2. Κύριο Νίκο Τζαβάρα πρώην Πρόεδρο της Ε.Ψ.Ε. 3. Κύριο Αντώνη Μανιτάκη, Καθ. Συντ. ∆ικαίου Παν. Θεσσαλονίκης 4. Κύριο Νίκο Παρασκευόπουλο Καθ. Ποινικού ∆ικαίου Παν. Θεσσαλονίκης 5. Κύριο Κώστα Κοσµάτο , ∆ικηγόρο 6. Κύριο Γιάννη Σακέλη, Βοηθό Συνήγορο του Πολίτη 7. Κυρία Αιµιλία Πανάγου Ειδική Επιστήµονα στο Συνήγορο του Πολίτη 8. Κυρία Μαρία Βουτσίνου , Ειδική Επιστήµονα , στο Συνήγορο του Πολίτη 9. Κύριο Ευτύχη Φυτράκη Ειδικό Επιστήµονα στο Συνήγορο του Πολίτη 10.. Κυρία Χριστίνα Παπαδοπούλου, Ειδική Επιστήµονα στη Εθνική Επιτροπή για

τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου,. Θέµα: Καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση της περί ακούσιας νοσηλείας

ψυχικά πασχόντων νοµοθεσίας και επιπτώσεις της ηθικής και οικονοµικής κρίσης στους ψυχικά πάσχοντες. Σχετικές παρατηρήσεις και προτάσεις

Αξιότιµη Κυρία Σπανού, Αξιότιµε Κύριε Παπαϊωάννου ,Φίλε Κύριε Πρόεδρε της

Ε.Ψ.Ε Περιήλθε σε γνώση µου η ανακοίνωση του Συνηγόρου του Πολίτη της 13ης Ιουλίου

που αφορά «την πρώτη καταδίκη της Ελλάδας λόγω εγκλεισµού ψυχικά ασθενούς» , στην υπόθεση « Βενιός κατά Ελλάδας» και η σχετική µε τους ψυχικά πάσχοντες πρόσφατη έκθεση της Εθνικής Επιτροπής για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου της 14-04-2011.

Τα κατά των ψυχικώς πασχόντων µονίµως , ακόµη και λίαν προσφάτως, συµβαίνοντα έχουν επίσης αποκαλυφθεί και µε σειρά δηµοσιευµάτων του Τύπου που αφορούσαν κυρίως τα περιστατικά φρίκης στα Λεχαινά και την απόφαση του Υπουργείου να περικόψει τις συντάξεις των νοσηλευοµένων σε «κλειστές» ή και άλλες Μονάδες Ψυχικής Υγείας . Εσχάτως προστέθηκε και η περικοπή µέχρι µηδενισµού της χρηµατοδότησης των Ν.Π.Ι.∆. που λειτουργούν εξωνοσοκοµειακές δοµές για ψυχικά πάσχοντες και νοητικά υστερούντες.

Στην επιστολή µου της 15ης Αυγούστου 2011 αναφερόµουν στην ανάγκη µιας

επείγουσας αντίδρασης των θεσµικών φορέων και Αρχών που υπερασπίζονται τους ψυχικά πάσχοντες αλλά και όποιου άλλου συλλογικού οργάνου ή φυσικού προσώπου θα µπορούσε να επηρεάσει τις βουλές και τις αποφάσεις των κρατούντων.

Με την παρούσα µου επιστολή επανέρχοµαι σ’ αυτή την ανάγκη κυρίως επειδή αντιστάσεως µη ούσης οι καταστάσεις παγιώνονται και δύσκολα µετά ανατρέπονται , αλλά και επειδή οι αντιδράσεις της πολιτικής ηγεσίας στα καταγγελλόµενα είναι

2

εξαιρετικά ανησυχητικές και συνιστούν µείζονα απειλή για τα όσα πρόκειται να ακολουθήσουν ,εάν ουδείς αντιδράσει.

Επίσης µε την παρούσα µου επιστολή θα αναφερθώ σε ορισµένες παρατηρήσεις που αφορούν κυρίως το ιστορικό µέρος των εκθέσεων του Συνηγόρου του Πολίτη και της ΕΕ∆Α και επίσης θα σας εκθέσω κάποιες σκέψεις µου ή και συγκεκριµένες προτάσεις για τον τρόπο που θα µπορούσε να επιτευχθεί ο συντονισµός των δράσεων του Συνηγόρου του Πολίτη , της Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώµατα του Ανθρώπου και Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας για την υπεράσπιση ανθρώπων των οποίων απειλείται ευθέως η ηθική ίσως δε και η βιολογική τους ύπαρξη.

Κυρία Σπανού, Κύριε Παπαϊωάννου, φίλε Κύριε Γκιουζέπα Απευθυνόµενος σε σας πρέπει να θυµίσω και να σηµειώσω τα εξής: 1. Η καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό ∆ικαστήριο των ∆ικαιωµάτων του

Ανθρώπου δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Για τους γνωρίζοντες δε τα εις βάρος των ψυχικά πασχόντων συµβαίνοντα διαχρονικά, ήταν αναπόφευκτη και πολύ µάλιστα καθυστέρησε. Είχαν άλλωστε προηγηθεί οι επανειληµµένες , σκληρά καταδικαστικές, Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιµωρίας . Και δεν καθυστέρησε βέβαια η καταδίκη επειδή οι παραβιάσεις των περί ακούσιας νοσηλείας διατάξεων είναι σπάνιες – αφού το εντελώς αντίθετο συµβαίνει - αλλά µόνο επειδή οι ψυχικά πάσχοντες και οι νοητικά υστερούντες και ιδίως οι έγκλειστοι στα πανάθλια άσυλα που στήθηκαν εναντίον τους έχουν µειωµένες ή ,κάποιοι ,και εντελώς ανύπαρκτες δυνατότητες να υπερασπιστούν τα δικαιώµατά τους.

Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι η ανάκτηση αυτών των δυνατοτήτων πολύ σπάνια περιλαµβανόταν στους θεραπευτικούς στόχους των επαγγελµατιών ψυχικής υγείας ,όπως θα έπρεπε, και µόνο τα τελευταία λίγα χρόνια η κατάσταση φαίνεται να βελτιώνεται σ’ αυτόν τον τοµέα.

Πάντως όµως συνεχίζουν να είναι πάµπολλες οι περιπτώσεις όπου αυτή η αδυναµία των ψυχικά πασχόντων και των νοητικά υστερούντων συνιστά ευκαιρία για την εκµετάλλευσή τους από άλλους προς ίδιον όφελος και µε διάφορους τρόπους.

Επειδή λοιπόν είναι αυτονόητη η ευθύνη και το χρέος άλλων ( συγγενών ,

επαγγελµατιών ψυχικής υγείας, θεσµικών οργάνων) να τους ενθαρρύνουν προς αυτή τη κατεύθυνση και να τους συµπαραστέκονται , ο συντονισµός των δράσεων των θεσµικών οργάνων σ’ αυτόν τον τοµέα- που θα πρέπει να παραδεχτούµε ότι έχει καθυστερήσει - είναι τώρα εξαιρετικά απαραίτητος και θα µπορούσε να αποδειχτεί πολύ χρήσιµος .

2. Η ιστορία των σκληρών αγώνων για την προάσπιση των δικαιωµάτων των

ψυχικά πασχόντων είναι µακρά και πλήρης αποτυχιών και απογοητεύσεων . Ο δε Νόµος 2071/92, για µη εφαρµογή του οποίου καταδικάστηκε η χώρα µας ,είκοσι σχεδόν χρόνια µετά την ψήφισή του , δεν ήταν αποτέλεσµα αυτόβουλης κυβερνητικής πρωτοβουλίας. Είχαν προηγηθεί επίµονες και ισχυρές πιέσεις εκ του εσωτερικού αλλά και του εξωτερικού που κράτησαν δέκα πέντε ολόκληρα χρόνια και ανάγκασαν την ελληνική κυβέρνηση να συρθεί απρόθυµη στην προσαρµογή της εσωτερικής νοµοθεσίας στο ευρωπαϊκό κεκτηµένο.

Αυτής της διαχρονικής απροθυµίας αποτέλεσµα είναι το γεγονός ότι ο Νόµος 2071/92 ουδέποτε εφαρµόστηκε πλήρως και ,είκοσι χρόνια µετά, καίριες διατάξεις του εξακολουθούν να µην εφαρµόζονται. Είναι δε χαρακτηριστικό της γενικευµένης και συνεχιζόµενης απροθυµίας εφαρµογής του το γεγονός ότι ακόµη δεν έχει εκδοθεί ούτε

3

η σχετική ερµηνευτική του εγκύκλιος ,ούτε έστω κάποια έγκυρη οδηγία εφαρµογής του, παρά τις φορτικές πιέσεις προς τους αρµόδιους να το πράξουν.

Φοβάµαι ότι αυτή η απροθυµία των κρατούντων να ενδιαφερθούν για τους ψυχικά

πάσχοντες συνεχίζεται . Είναι δε χαρακτηριστικό ότι η οµάδα εργασίας που συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Υγείας για την αναθεώρηση των σχεδιασµών του µέχρι το 2020, στο κείµενό της που στάλθηκε στην Ε.Ψ.Ε ουδέν για τις συνεχιζόµενες παραβιάσεις του Νόµου 2071/92 αναφέρει ή προτείνει. Το ίδιο συµβαίνει και µε την προηγηθείσα Εκθεση των υπό τον κ. Νίκανδρο Μπούρα .εµπειρογνωµόνων.

Οι πρόσφατες εξ άλλου αποφάσεις του Υπουργείου καθιστούν εξαιρετικά

επείγουσα την ανάγκη συνεργασίας όσων αντιτίθενται σ’ αυτές τις αποφάσεις . Οι ιθύνοντες επιµένουν σε δικαιολογίες της κακιάς ώρας για τα συµβαίνοντα στα Λεχαινά, στη περικοπή συντάξεων των ψυχικά πασχόντων, στην καταστροφική περικοπή της χρηµατοδότησης των εξωνοσοκοµειακών δοµών. Τη διαχρονικά σπάταλη και αδιαφανή κρατική χρηµατοδότηση Ν.Π.Ι.∆., µε κύριο κριτήριο την πάσης φύσεως διαπλοκή χορηγούντων και λαµβανόντων, διαδέχτηκε τώρα η µίζερη και ανερµάτιστη επέλαση επί δικαίων και αδίκων. Τέτοιου είδους πρακτικές µόνο δεινά επιφυλάσσουν στους αρρώστους, στους παγιδευθέντες στις δοµές αυτές εργαζόµενους και σε όσα από αυτά τα Ν.Π.Ι.∆. πρόσφεραν χρήσιµο και πολλές φορές πρωτοποριακό έργο , και θα πρέπει ρητά να καταδικαστούν. Και θα πρέπει σύντοµα να υπάρξουν προτάσεις για να περισωθεί , ό, τι θα µπορούσε να περισωθεί σ’ αυτές τις κρίσιµες περιστάσεις.

3. Πιστεύω ακράδαντα ότι η αλµατώδης και πέραν παντός ανεκτού ορίου αύξηση

των ακουσίων εισαγωγών οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στην , αντιστάσεως µη ούσης , αγνόηση των εγγυήσεων που παρέχει ο Νόµος 2071/92 .

Επίσης δε πιστεύω ότι βασική προϋπόθεση οποιασδήποτε Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης είναι η ύπαρξη ενός νοµοθετικού πλαισίου που θα υπερασπίζεται θεσµικά τα δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων και δεν θα τα αφήνει έκθετα στις ορθές ή λανθασµένες απόψεις και στις καλοπροαίρετες ή ιδιοτελείς βουλές των από οποιαδήποτε θέση και ρόλο εξουσιαστών τους , που ερήµην αυτών αποφασίζουν γι’ αυτούς.

4. Κάποιοι , ελάχιστοι ψυχίατροι στην αρχή , στους οποίους αργότερα

προστέθηκαν, ίσως λίγο περισσότεροι νοµικοί , προσπαθούν εις µάτην να θεσµοθετήσουν και να θέσουν σε εφαρµογή ένα παρόµοιο νοµοθετικό πλαίσιο για σαράντα σχεδόν ολόκληρα χρόνια. Αλλά συνάντησαν πάντα τις σκληρές , συντονισµένες και επίµονες αντιδράσεις της πλειοψηφίας των ψυχιάτρων , των εισαγγελέων και των δικαστών.

Αυτές οι αντιδράσεις κατάντησαν τελικά το Νόµο 2071/92 γράµµα κενό περιεχοµένου. Και είναι οι ίδιες µε αυτές που εµπόδιζαν επί δέκα πέντε ολόκληρα χρόνια να τελεσφορήσουν οι προσπάθειες να καταργηθεί το χουντικό έκτρωµα 104 του έτους 1973, που αντικατέστησε τότε το Νόµο ΨΜΒ.

Έχουν δεν πηγή τους τις ίδιες και διαχρονικά αµετάβλητες αντιλήψεις και εµµονές: Το µύθο της επικινδυνότητας των ψυχικά πασχόντων, όπως και τον εξ ίσου διαδεδοµένο µύθο του ακαταλόγιστου και της έλλειψης οποιασδήποτε ικανότητας δήλωσης της βούλησής τους και ανάληψης της ευθύνης για τις πράξεις τους. Αυτές οι αντιλήψεις και εµµονές -που είχαν αρχίσει να υποχωρούν τα τελευταία χρόνια, αλλά φαίνεται να επανέρχονται σε επίπεδο πολιτικής ηγεσίας- οδηγούν στην αντιµετώπισή των ψυχικά πασχόντων και των νοητικά υστερούντων ως πολιτών δεύτερης κατηγορίας

4

,ικανών να αποδέχονται µεταχείριση απαράδεκτη για οποιονδήποτε άλλο . Και δικαιολογούν το απαραβίαστο δικαίωµα των ψυχιάτρων και των εισαγγελέων ακόµη δε και συγγενικών τους προσώπων να αµφισβητούν το δικαίωµα αυτών των ανθρώπων να έχουν οποιοδήποτε λόγο για τη ζωή και τη µοίρα τους. Να θέτουν δε πάντοτε και χωρίς δισταγµούς σε δεύτερη µοίρα τα ατοµικά τους δικαιώµατα – ακόµη και τα πιο στοιχειώδη- όταν νοµίζουν ότι διακινδυνεύει η τάξη και η ασφάλεια των άλλων ή και των ιδίων ,ακόµη δε και η απλή ενόχληση των «υγιών» από τους «πάσχοντες».

5. Σύντοµη ιστορική αναδροµή Θα αναφερθώ ,µε κάθε δυνατή συντοµία ,σε κάποια κοµβικά σηµεία των

ατελέσφορων προσπαθειών µιας µικρής οµάδας ψυχιάτρων από το Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Αττικής κυρίως προερχοµένων- και κάποιων επίσης λίγων µεµονωµένων προσώπων από το νοµικό κόσµο -και κυρίως της Θεσσαλονίκης- που είχαν στόχο να ανατρέψουν αυτές τις σχεδόν παγιωµένες αντιλήψεις και εµµονές.

Το θεωρώ αναγκαίο γιατί η ιστορία διδάσκει και γιατί καλό είναι να µη παραµένουν στην αφάνεια και στη λήθη όσοι κάτι προσπάθησαν να κάνουν για την προς την ορθή κατεύθυνση εξέλιξη των πραγµάτων. Και επίσης επειδή έτσι θα συµπληρωθούν , ως προς το ιστορικό τους µέρους ,και οι σχετικές εκθέσεις του Συνήγορου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώµατα του Ανθρώπου ,όπως και άλλα σχετικά βιβλία και λοιπά δηµοσιεύµατα .

Βασικός όµως στόχος µου είναι να αναδειχτούν οι δυσκολίες και οι αντιστάσεις που θα πρέπει να υπερνικηθούν εάν ο Συνήγορος του Πολίτη , η Εθνική Επιτροπή για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και η Ε.Ψ.Ε. δεχτούν τη πρότασή µου και αποφασίσουν – µε τη θλιβερή ευκαιρία της καταδίκης της Χώρας µας και τις πρόσφατες αποκαλύψεις για τα φρικώδη συµβαίνοντα στα Λεχαινά και τις καταστροφικές πρόσφατες αποφάσεις του Υπουργείου - να συντονίσουν τη δράση τους για να υπάρξει επί τέλους ένα θεσµικό πλαίσιο που θα καλύπτει όλα τα επί µέρους ζητήµατα , αλλά κυρίως µια γενικευµένη πρακτική που θα σέβεται τα δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων και θα τους παρέχει τη περίθαλψη που χρειάζονται στον κατάλληλο χώρο µε τα πρέποντα µέσα και σε συνθήκες αξιοπρέπειας και ελευθερίας . Και µε µόνους περιορισµούς αυτούς που είναι απολύτως αναγκαίοι για τη θεραπεία ,και µόνο για τον απόλυτα αναγκαίο για τη θεραπεία τους χρόνο.

5.1. Από το χουντικό Ν.∆ 104 του έτους 1973 µέχρι το Νόµο 2071 του έτους

1992 ΄Όπως ήταν επόµενο το χουντικό καθεστώς που επιβλήθηκε στη χώρα το 1967 δεν

µπορούσε να ανεχθεί τις κάποιες εγγυήσεις υπέρ των πασχόντων που προέβλεπε ο Νόµος ΨΜΒ. Και το έτος 1971 κατήργησε στη πράξη µε απλό έγγραφο του τότε υφυπουργού Υγιεινής και τις ελάχιστες προϋποθέσεις προκειµένου κάποιος πολίτης να εγκλεισθεί και να πεθάνει στο Ψυχιατρείο.

. Στο «∆αφνί» κάποιοι, και παρ’ όλο ότι η περισσότερο βέβαια αρµόδια δικαστική

εξουσία παρέµεινε απαθής , τόλµησαν να του επισηµάνουν , αλλά βεβαίως εις µάτην, ότι η εντολή του δηµιουργεί ζήτηµα παράνοµης κατακράτησης. Η χούντα ,αντί απάντησης άλλης, θεσµοθέτησε τη νοοτροπία της και την πρακτική της µε το Ν.∆ 104 του έτους 1973 και την έκδοση Υπουργικής Απόφασης – τον Νοέµβριο αυτού του έτους- που ρύθµιζε τα της εισαγωγής στα Ψυχιατρεία των Ελλήνων , και του όχι σπάνια ισόβιου εγκλεισµού τους σε αυτά.

5

Λίγους µήνες µετά , το Μάη του 1974 - και ενώ η ακαδηµαϊκή Ψυχιατρική , ο Νοµικός κόσµος αλλά και η ∆ικαστική εξουσία απείχε-, ξεκίνησαν στο «∆αφνί»- και µόνο, εξ όσων τουλάχιστον γνωρίζω, στο «∆αφνί» ,οι πρώτες αντιδράσεις και οι σχετικές συζητήσεις στο Επιστηµονικό Συµβούλιο του Νοσοκοµείου . Πολλοί ∆ιευθυντές Γιατροί , στις εκθέσεις πεπραγµένων των κλινικών τους αλλά και στις συνεδριάσεις του Επιστηµονικού Συµβουλίου αναφέρονται µε συγκεκριµένα στοιχεία στα δεινά του Ν.∆.104 /73 και διατυπώνουν σκέψεις και προτάσεις. Οι σχετικές συζητήσεις και διαβουλεύσεις καταλήγουν , τον Οκτώβριο του 1976 σε γραπτό υπόµνηµα που για πρώτη φορά θέτει ζήτηµα αναθεώρησης του Ν.∆. 104 και προτείνει τη συγκρότηση νοµοπαρασκευστικής Επιτροπής µε αυτό το σκοπό.

Τον Οκτώβριο του 1978 σε Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζονται δηµόσια

και για πρώτη φορά τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την καταπάτηση των δικαιωµάτων των ψυχικά πασχόντων στη Χώρα µας .Ανακοινώνονται τρεις επιστηµονικές εργασίες: «Οι νοµικοί κανόνες για την ακούσια νοσηλεία των ψυχικά πασχόντων»( µε την οποία αναλύονται µία προς µία διατάξεις του Ν.∆. 104/73, που καταλήγουν στην πλήρη υποταγή του ψυχικά πάσχοντα στις βουλές των άλλων και στην γιγάντωση πέραν από κάθε όριο του πληθυσµού των ψυχιατρείων ), «Ποινικός Νόµος και ψυχικά πάσχοντες», ( είναι νοµίζω η πρώτη δηµόσια παρουσίαση , όπου εκτίθενται τα δεινά από τις προβλέψεις του Ποινικού Κώδικας για τους ψυχικά πάσχοντες που διέπραξαν αξιόποινη πράξη ), και « Τα αστικά και πολιτικά δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων» (όπου αναλύονται οι απαράδεκτοι περιορισµοί που επιβάλλονται στην άσκηση των πολιτικών και αστικών δικαιωµάτων τους.)

Αυτές οι δηµόσιες παρουσιάσεις των µειζόνων προβληµάτων νοµίζω ότι βρήκαν ευµενή ανταπόκριση σε έγκριτους νοµικούς της Θεσσαλονίκης ( Παρασκευόπουλος, , Μανιτάκης ,Αλεξιάδης , Κοσµάτος Φυτράκης κ.α.) που ασχολήθηκαν έκτοτε συστηµατικά και συνεχίζουν να ασχολούνται µε πολύ θετικό τρόπο υπερασπιζόµενοι τα δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων. Νοµίζω επίσης ότι από τότε ξεκίνησε η επικοινωνία και η συνεργασία ψυχιάτρων από το «∆αφνί» και νοµικών της Θεσσαλονίκης για την αντιµετώπιση των σχετικών προβληµάτων.

Μέχρι τον Απρίλιο 1980 αυτοί οι λίγοι ψυχίατροι στο ∆αφνί, που ξεκίνησαν τον

αγώνα , συνεχίζουν ,µε δηµοσιεύµατα στον τύπο και παρεµβάσεις σε συνέδρια , την προσπάθεια , µάταια όµως ,να ανακόψουν την καταστροφική εξέλιξη των πραγµάτων, ενώ η ασυδοσία στις διαδικασίες εγκλεισµού ξεφεύγει από κάθε όριο, αφού κανείς άλλος δεν φαίνεται να ενοχλείται.

Μια νέα προσπάθεια τότε ( αρχές 1980) , κατέληξε σε µια πρώτη σηµαντική

επιτυχία. Το ∆ιοικητικό Συµβούλιο στο «∆αφνί» αποδέχεται - µετά από πολύµηνες συνεδριάσεις , µε συµµετοχή του Προέδρου της Επιστηµονικής Ενωσης του Νοσοκοµείου , που κράτησαν µέχρι το Σεπτέµβρη του 1981- λεπτοµερές και πλήρως τεκµηριωµένο υπόµνηµά της, στο οποίο περιλαµβάνονται όλες σχεδόν οι θέσεις, αντιλήψεις και πρακτικές που πρέπει να χαρακτηρίζουν τις διαδικασίες εισαγωγής των αρρώστων και προσδιορίζονται τα ηθικά , ιατρικά και νοµικά πλαίσια µιας οποιασδήποτε οριστικής νοµοθετικής ρύθµισης στο µέλλον. Επίσης αποδέχεται την τεκµηριωµένη επισήµανση της Επιστηµονικής Ενωσης ότι οι νοµοθετικές ρυθµίσεις που εξακολουθούσαν να επικρατούν έξη χρόνια µετά τη πτώση της δικτατορίας ήταν αντισυνταγµατικές.

6

Η Απόφαση αυτή του ∆.Σ. του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Αττικής ( όπως έχει µετονοµαστεί το «∆αφνί») είναι η πρώτη διοικητική πράξη που περιλαµβάνει τις βασικές αντιλήψεις και ρήτρες που θεσµοθετήθηκαν τελικά, δέκα χρόνια µετά, µε το Ν.2071/92.

Η επιτυχία αυτή όµως κράτησε πολύ λίγο . Η προοδευτικών αντιλήψεων αυτή

απόφαση του ,κατά τα κρατούντα κριτήρια συντηρητικού ∆.Σ. ( Πρόεδρος Ε.Σπηλιωτόπουλος, Αντιπρόεδρος Π.Σακελλαρόπουλος), καταργήθηκε λίγους µήνες µετά από το νέο ∆.Σ που διορίστηκε από την κατά τεκµήριο προοδευτική παράταξη που κέρδισε τις εκλογές. Και επανήλθαµε δριµύτεροι στο καθεστώς της πλήρους ασυδοσίας.

Τον ίδιο χρόνο ( 1981) η Επιστηµονική Ενωση του Ψ.Ν.Α επιχειρεί µια καίριας

σηµασίας δηµόσια παρέµβαση µε αφορµή το χυδαίο τρόπο που εµφανίστηκε και σχολιάστηκε τότε στον Τύπο ένα έγκληµα που διέπραξε ένας άρρωστος, ψυχικά πάσχων. Με ανακοίνωση της καλούνται «…Το Υπουργείο Υγείας , Ιατρικές Εταιρείες, Ιδρύµατα για την προάσπιση των δικαιωµάτων του ανθρώπου κ.α …» να υπερασπιστούν τους ψυχικά πάσχοντες της χώρας που εν ονόµατι της δήθεν επικινδυνότητας τους , « …υπέστησαν µια χωρίς προηγούµενο επίθεση µε αποτέλεσµα όχι µόνο την βάναυση προσβολή της τιµής και της υπόληψής τους αλλά και ανυπολόγιστη ζηµιά στην ίδια τη ζωή και τη µοίρα τους.» Στην ίδια ανακοίνωση καταγγέλλεται επίσης και ο τρόπος που αντιµετωπίζεται η ψυχική αρρώστια από τα µαζικά µέσα ενηµέρωσης «..που ενσπείρουν τον πανικό και ενισχύουν την αρνητική στάση του υγιούς πληθυσµού έναντι του πάσχοντος…µε θέσεις ,στάσεις και αντιλήψεις… που οδηγούν στον δια βίου εγκλεισµό των ψυχικά αρρώστων , στη φυσική και ηθική εξουδετέρωσή τους και στην κατά Χίτλερ «τελική λύση» του προβλήµατός τους… ενώ θάπρεπε να ασκήσουν όλη τους την επιρροή στους έχοντες την εξουσία ώστε να βελτιωθεί και στη χώρα µας το επίπεδο των ψυχιατρικών υπηρεσιών µέσα και έξω από τα Νοσοκοµεία».

Το Φλεβάρη του 1982 επιχειρούµε στο «∆αφνί» µε ένα « Σχέδιο ερµηνευτικής

εγκυκλίου για το άρθρο 5 του Ν.∆ 104/73» και ένα «Σχέδιο Υπουργικής Απόφασης περί εφαρµογής του άρθρου 4 του Ν.∆ 104/73» που υποβάλαµε στο Υπουργείο να δώσουµε τις ευνοϊκότερες δυνατές ερµηνείες στις ισχύουσες ακόµη διατάξεις µέχρις ότου καταργηθούν ολοσχερώς µε ένα άλλο νοµοθέτηµα , όπως είχαµε προτείνει. Για πρώτη φορά τότε προτείνεται η διατύπωση « πράξη βίας ή καταστροφής», ( που τελικά θεσµοθετήθηκε µε το Νόµο 2071/92) για να αντικαταστήσει τους πολύ αόριστο και πολύ απαξιωτικό όρο «επικίνδυνος» και τον ακόµη πιο αόριστο «βλάβη»

Τον Αύγουστο του 1983 η Επιστηµονική Ενωση του Ψ.Ν.Α καταφεύγει σε

δηµόσιες καταγγελίες : « Υποχρεωνόµαστε πάλι να καλέσουµε την Κυβέρνηση και τα κόµµατα, τον Τύπο, τον ιατρικό και νοµικό κόσµο, όσους ασκούν εξουσία και έχουν επιρροή, να καλέσουµε τους ανθρώπους αυτής της χώρας να αναλογιστούν ποια βάναυση µεταχείριση επιφυλάσσεται σε ανθρώπους. Και όχι µόνο τους ήδη εγκλωβισθέντες αλλά και για όλους, τους όλο και περισσότερους που µε βάση έναν απάνθρωπο αλλά ακλόνητο Νόµο θα εγκλωβιστούν σε λίγο.» Η καταγγελία πήρε ευρεία δηµοσιότητα αλλά γλήγορα σκεπάστηκε από βαρύ πέπλο σιωπής.

Το Γενάρη του 1984 επιχειρήθηκε µια τελευταία προσπάθεια µε τη διοργάνωση στη

Θεσσαλονίκη, σε συνεργασία της Επιστηµονικής Ενωσης του Ψ.Ν.Α. µε το Καθηγητή Αντώνη Μανιτάκη, µιας ανοικτής συζήτησης µε θέµα τα συνταγµατικά δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων.

7

Κατά τη συζήτηση αυτή στην οποία συµµετείχαν έγκριτοι νοµικοί ( Μανιτάκης , Αλεξιάδης , Παρασκευόπουλος και άλλοι) επιβεβαιώθηκε και από νοµικής πλευράς η ορθότητα και των νοµικής φύσης απόψεων της Ένωσης.

Παρ’ όλο που και αυτή η προσπάθεια πήρε ευρεία δηµοσιότητα , ουδόλως συγκίνησε τους κρατούντες. Προκάλεσε όµως την πειθαρχική δίωξη του Προέδρου της Επιστηµονικής Ενωσης από το τότε ∆.Σ του Ψ.Ν.Α.

Το Μάρτη του 1984 η Επιστηµονική Ενωση εκδίδει το περιοδικό της: Τα «

Τετράδια Ψυχιατρικής» Τα «Τετράδια Ψυχιατρικής» αποτέλεσαν σταθµό στην ιστορία και την εξέλιξη της

ψυχιατρικής στην Ελλάδα , ιδίως της µαχόµενης, µε πολύ σηµαντική την επιρροή τους τόσο στη θεωρητική σκέψη όσο και στις προσπάθειες υλοποίησης µέτρων και πρακτικών προς το συµφέρον των ψυχικά πασχόντων. Και υπήρξαν εξ αρχής και συνεχίζουν να είναι η ακµαία και σταθερή έπαλξη και το ελεύθερο βήµα για όσους προσπαθούν να υπερασπισθούν τα δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων.

Από το πρώτο κιόλας τεύχος τους τα «Τετράδια» ασχολήθηκαν µε µείζονα

ζητήµατα. Όπως π.χ. το ζήτηµα της δήθεν «επικινδυνότητας» των ψυχικά αρρώστων και του εις βάρος τους στίγµατος που τέτοιες αντιλήψεις συνεπάγονται . Ένα ζήτηµα που υπήρξε ανέκαθεν και εξακολουθεί να είναι µια βαθειά ριζωµένη προκατάληψη και αιτία δεινών και µαρτυρίων χιλιάδων άκακων και ειρηνικών ανθρώπων. Και που δυστυχώς, παρά τις φωνές αντίστασης ,που αποδεικνύονται όµως άκαρπες, εξακολουθεί ακόµη να κατέχει δεσπόζουσα θέση και στην ψυχιατρική νοµοθεσία.

Στο δεύτερο τεύχος των « Τετραδίων» ( Αύγουστος 1984) δηµοσιεύεται άρθρο µε

τίτλο: ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ∆ΙΑΤΑΓΜΑ 104/73 : ΕΝΑΣ ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ ΑΚΛΟΝΗΤΟΣ ΚΑΙ ΕΝ ΚΑΙΡΩ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ.

Στο άρθρο αυτό (αφιερωµένο σ’ αυτούς – αρρώστους, γιατρούς και άλλους –που ένιωσαν στο πετσί τους την απανθρωπιά του Νόµου για τους ψυχικά πάσχοντες και αγωνίζονται για την κατάργησή του) καταγράφεται η µέχρι τότε ιστορία των αγώνων στο «∆αφνί» για την αλλαγή του θεσµικού πλαισίου που αναφέρεται στους ψυχικά πάσχοντες , ως απόλυτα αναγκαίας και πρωταρχικής σηµασίας προϋπόθεσης για την προς την ορθή κατεύθυνση εξέλιξη της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης.

Ακόµη ένα σηµαντικό ντοκουµέντο που δηµοσιεύεται στο δεύτερο τεύχος των « Τετραδίων» είναι : « Η προσωπική ιστορία µιας «άρρωστης» , µια αποµαγνητοφωνηµένη συνέντευξη µε τον τελευταίο γιατρό της. Σ’ αυτή η άρρωστη περιγράφει τα όσα υπέστη περιφερόµενη από ψυχιατρείο σε ψυχιατρείο χωρίς τη θέλησή της και συνοψίζει την κατάσταση που διαπίστωσε εκεί και της οποίας υπήρξε θύµα και καταλήγει « …όντας φυτό ο άλλος , δεν έχει προσωπικές ορέξεις, δεν έχει βούληση, δεν έχει αποφάσεις δεν έχει τίποτα . Είναι σήκω –σήκω , κάτσε-κάτσε. Έτσι δεν διαταράσσει τα κακώς ή τα καλώς κείµενα και έτσι γίνεται αυτή η επιχείρηση. Αυτή είναι η γνώµη µου και φτύνω σ’ αυτή την επιχείρηση µε όλη µου την ψυχή».

Στο ίδιο τεύχος επίσης, µεταφράζεται , σχολιάζεται και δηµοσιεύεται για πρώτη φορά σε ιατρικό περιοδικό αλλά νοµίζω και σε νοµικό ένα κείµενο µε τίτλο « Νοµική προστασία προσώπων που πάσχουν από ψυχική διαταραχή και εισάγονται ως ακούσιοι ασθενείς» που αποτελεί πρόταση που έγινε αποδεκτή στις 22 Φεβρουαρίου 1983 από την Επιτροπή των Υπουργών του Συµβουλίου της Ευρώπης , η οποία και «…συνιστά στις Κυβερνήσεις…να προσαρµόσουν τους Νόµους του στους κανόνες που επισυνάπτονται στην πρόταση αυτή».

8

Αυτό το κείµενο εξ άλλου αποτελεί και το βασικό σηµείο αναφοράς όταν κάποιος θέλει να υπενθυµίσει στους κρατούντες στην Ελλάδα ,τις διεθνείς δεσµεύσεις της χώρας, όταν ρυθµίζει θέµατα που αφορούν τις διαδικασίες ακούσιου εγκλεισµού.

Έτσι κυλούσαν τα πράγµατα και αντιστάσεως µη ούσης συνεχώς χειροτέρευαν. Θόρυβος µέγας όµως ξεσηκώθηκε στον Τύπο από τον εγκλεισµό συγγενικού

προσώπου ενός διάσηµου ποδοσφαιριστή της εποχής ( οι χιλιάδες των άλλων «ανωνύµων» δεν συγκινούσαν κανένα ) .

Επιχειρείται τότε µια ακόµη προσπάθεια µε άρθρο που δηµοσιεύεται στη «Βραδυνή της Κυριακής» της 19ης Ιουνίου 1988.

Στο άρθρο αυτό συνοψίζονται οι αντιλήψεις και οι προτάσεις των ψυχιάτρων του Ψ.Ν.Α. που τελικά πήραν εν πολλοίς και θεσµική κατοχύρωση µε το Νόµο 2071/92 , αλλά και µε το Νόµο 2716 του 1999.

Τον Ιούνιο του 1989 µε πρωτοβουλία του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου

Θεσσαλονίκης ( Πρόεδρος : Αριστείδης Μπουσουλέγκας ) οργανώνεται η «Πανελλήνια Συνδιάσκεψη για τον εκσυγχρονισµό της Ελληνικής Νοµοθεσίας σε θέµατα που αφορούν τους ψυχασθενείς. Έγκριτοι νοµικοί ( Ν. Παρασκευόπουλος, ,Ε.Κώη, ∆. Παπαστερίου, ∆. Παπαγεωργίου, Σ. Ορφανουδάκης) συµµετέχουν στις εργασίες της συνδιάσκεψης και επιβεβαιώνουν για άλλη µια φορά τις θέσεις της Επιστηµονικής Ένωσης του Ψ.Ν.Α. και επί των νοµικής φύσης ζητηµάτων.

Τον Ιανουάριο του 1990 το Υπουργείο Υγείας αφυπνίζεται και µε έγγραφό του

ζητάει τις απόψεις του Καθηγητή της Ψυχιατρικής Κ. Στεφανή , του τότε Προέδρου της Ε.Ψ.Ε Γ. Χριστοδούλου και του Προέδρου της Επιστηµονικής ΄Ενωσης του Ψ.Ν.Α.). Η Ένωση επαναλαµβάνει για µια ακόµα φορά τις απόψεις και τις προτάσεις της ( µε κάποιες επί µέρους συµπληρώσεις), όπως τις είχε καταγράψει τα προηγούµενα πολλά χρόνια µε ων ουκ έστιν αριθµός υποµνήµατα και αναφορές στις Αρχές , µε δηµοσιεύµατα στα «Τετράδια» και στον Τύπο και µε ανακοινώσεις και συζητήσεις και παρουσιάσεις σε συνέδρια και άλλες συναθροίσεις και τονίζει τη πάγια θέση της ότι «…απαιτείται η εκ βάθρων τροποποίηση της υπάρχουσας νοµοθεσίας και κυρίως βέβαια του Ν.∆ 104/73 και της Υπουργικής απόφασης Γ2β/3036/73 όπως τροποποιήθηκε µε την Υπουργική απόφαση Α2β/5345/78.. » .

Έτσι λοιπόν αποφασίζει επί τέλους το Υπουργείο να καταργήσει το Ν.∆.104/732. 5.2. Τα ακολουθήσαντα την ψήφιση του Νόµου 2071/92 Μια Νοµοπαρασκευαστική Επιτροπή που συντόνιζε ο Ν. Παπαντωνίου ,Οµότιµος Καθηγητής του Πανεπιστηµίου Αθηνών αναλαµβάνει να εισηγηθεί τα περί εκούσιας ή ακούσιας νοσηλείας άρθρα του νέου Νόµου . Η Επιτροπή αυτή υπέβαλλε το πόρισµά της το Νοέµβριο του 2090. ύστερα από 22 Συνεδριάσεις της σε ολοµέλεια. Πέρασε περισσότερο από ένας χρόνος ακόµη για να ψηφιστεί επί τέλους , τον Ιούλιο του 1992, ο Νόµος 2071/92. Ακόµη και πριν από τη δηµοσίευσή του ,φάνηκε ότι ο Νόµος δεν θα τύχαινε καλής υποδοχής ούτε από τον ψυχιατρικό ούτε από το νοµικό κόσµο. Στο Συνέδριο π.χ. που έγινε στο Βόλο τον Απρίλιο του 1991 µέλη της ανωτέρω Επιτροπής (Παρασκευόπουλος, Μητροσύλη, Αλεβίζος ,Βαρουχάκης) που οργάνωσαν µια Στρογγύλη Τράπεζα για να παρουσιάσουν τις διατάξεις που είχαν

9

προτείνει και να ακούσουν τις επ’ αυτών παρατηρήσεις, αντιθέσεις ή άλλες προτάσεις βρέθηκαν σχεδόν προ κενής αίθουσας. Με την ψυχρή αυτή υποδοχή ξεκίνησαν οι περιπέτειες του νέου νόµου που συνεχίζονται ακόµη συµπληρώνοντας δέκα εννέα χρόνια ,παρά τις προσπάθειες κάποιων λίγων ψυχιάτρων και - αρκετά περισσότερων- νοµικών ( κυρίως µε τη Θεσσαλονίκη συνδεόµενων ( Μανιτάκης , Αλεξιάδης ,Παρασκευόπουλος Κοσµάτος , Φυτράκης, Ζαχαρής κ.α) να κάµψουν την αδράνεια ,την απροθυµία ή και την ενεργό αντίδραση στην εφαρµογή του. Τον Αύγουστο του 1992 το σχετικό Φ.Ε.Κ. φτάνει στο Ψ.Ν.Α – «∆αφνί» ο νέος νόµος αλλά χωρίς ερµηνευτική εγκύκλιο και φυσικά δεν εφαρµόζεται. Λίγοι ψυχίατροι στο «∆αφνί» ζητούν από το ∆.Σ. , το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο ∆ικαιοσύνης την έκδοση ερµηνευτικής εγκυκλίου και µέχρι να εκδοθεί αυτή η εγκύκλιος την έκδοση απόφασης ∆.Σ «…που να προσδιορίζει τις διαδικασίες µε κάθε δυνατή λεπτοµέρεια). Ένα µήνα µετά επανέρχονται , τονίζοντας ότι «..ούτε καν από τις δικαστικές αρχές ..» εφαρµόζεται ο νέος νόµος και ότι «…αν συνεχιστεί αυτό θα παγιωθεί πάλι ένα παράνοµο και απαράδεκτο καθεστώς η ανατροπή του οποίου κατορθώθηκε ύστερα από πολύχρονες προσπάθειες στις οποίες πρωτοστάτησε το δικό µας νοσοκοµείο». Απάντηση καµιά . Εξ άλλου αίτηµα εφαρµογής του νέου νόµου από άλλα ψυχιατρικά Νοσοκοµεία ή εισαγγελικές αρχές δεν υπάρχει. Τον Νοέµβριο οι λίγοι ψυχίατροι στο « ∆αφνί» ( που φυσικά έµειναν λιγότεροι-ο εξής ένας)) επανέρχονται και υποβάλλουν στο ∆.Σ. ένα προσχέδιο ερµηνευτικών οδηγιών. Πρόκειται για ένα κείµενο που πιστεύω ότι αποτελεί µια καλή προεργασία για τη σύνταξη της επί χρόνια αναµενόµενης αλλά ουδέποτε εκδοθείσας ερµηνευτικής εγκυκλίου . Και µόνο τα τυπογραφικά λάθη που είχαν τότε επισηµάνει ότι υπήρχαν στο Νόµο εάν είχαν διορθωθεί θα είχε υπάρξει µια σηµαντική πρόοδος . Η λέξη π.χ. «µπορεί» που υπάρχει στο Νόµο και εξ αβλεψίας (;) αντικατέστησε τη λέξη «χωρίς» που υπάρχει στο κείµενο της Επιτροπής που τον εισηγήθηκε έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς να τον καταστρατηγούν. Το ∆.Σ αναβάλλει την απόφασή του. Και η υπόθεση οδηγείται στις καλένδες αφού ούτε ερµηνευτική εγκύκλιος εκδίδεται , ούτε το ∆.Σ του µεγαλύτερου Ψυχιατρείου της χώρας εκδίδει την απόφαση για την τήρηση των διαδικασιών µε το προσχέδιο ερµηνευτικών οδηγιών που του προτάθηκε ή οποιοδήποτε άλλο. Τον Μάρτιο του 1993 µε έγγραφό τους οι ελάχιστοι αποµείναντες υπερασπιστές του Νόµου προσπαθούν µε έγγραφό τους προς τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο να πείσουν τους Ιατρικούς Συλλόγους να συντάξουν τους προβλεπόµενους από το Νόµο καταλόγους ψυχιάτρων. Πλήρης και εδώ αποτυχία. Τον ίδιο µήνα η Ελλάδα δέχεται και την επίσκεψη την Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιµωρίας .(CPT). O Νόµος 2071 του 1992 είναι το µόνο σχεδόν θετικό σηµείο τής κατά τα άλλα συντριπτικής για το επίπεδο της παρεχόµενης ψυχιατρικής περίθαλψης στη χώρα µας , Έκθεσής της. ( Επί πολλά χρόνια ή Ελληνική Κυβέρνηση αρνιόταν τη δηµοσίευση της Εκθεσης προφανώς εξ αυτού του λόγου). Η Επιτροπή εξ άλλου επαινεί τις προβλέψεις του Νόµου, προβαίνει σε λεπτοµερή περιγραφή του σηµειώνει όµως ότι « ….οι διατάξεις που σχετίζονται µε την ακούσια νοσηλεία δεν εφαρµόζονταν , και στις περισσότερες περιπτώσεις

10

δεν ήταν ούτε καν γνωστές» Και συνιστούσε στις Ελληνικές Αρχές«…ως θέµα επείγουσας σηµασίας , να προβεί στα απαιτούµενα µέτρα προκειµένου να εξασφαλίσει ότι οι διατάξεις του Νόµου του 1992 που διέπουν την ακούσια νοσηλεία ασθενών και οι εγγυήσεις που είναι στη διάθεση των ασθενών ειδικότερα όσον αφορά την εισαγωγή και την έξοδό τους , εφαρµόζονται δεόντως» Τον Ιούλιο του 1993 ο µόνος που απόµεινε να υπερασπίζεται στο «∆αφνί» το Νόµο 2071/92 απευθύνεται στον προϊστάµενο της εισαγγελίας πρωτοδικών Αθηνών , στο Υπουργείο ∆ικαιοσύνης , το Υπουργείο Υγείας , τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, το ∆.Σ του Νοσοκοµείου και την Επιστηµονική Επιτροπή του ( η σύνθεση της οποίας είχε αλλάξει ) και τους γνωρίζει τις συνηθέστερες , δέκα τον αριθµό, παραβιάσεις των επιταγών του Νόµου. Ουδείς ενοχλείται και η κατάσταση όπως ήταν φυσικό χειροτερεύει µε τους εισαγγελείς όπως και τους ψυχιάτρους να αγνοούν το νέο νόµο και να πορεύονται σύµφωνα µε τον καταργηθέντα. . Εν συνεχεία και προς αντιµετώπιση της ενοχλητικής επιµονής του , η απέχθεια προς τις επιταγές του Ν. 2071/ 92 τόσο από τους εισαγγελικούς λειτουργούς όσο και από τους ψυχιάτρους εκδηλώνεται µε πιο ενεργητική µορφή. Και ιδού παραδείγµατα και από τις δύο πλευρές: Το ∆.Σ. του Ψ.Ν.Α. –«∆αφνί», η νεοεκλεγείσα Επιστηµονική Επιτροπή του και η ∆ιεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου ενηµερώνουν τους ψυχιάτρους του Νοσοκοµείου ότι «… γίνεται επεξεργασία του Νέου Νόµου και σύντοµα θα βγει ερµηνευτική και µέχρι τότε οι διαδικασίες θα είναι σύµφωνες µε τον παλαιό Νόµο.» Την αντίδραση των ψυχιάτρων συµπληρώνει ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών Αθηνών Αναστάσιος Κανελλόπουλος που απαντά στην αναφορά του ψυχίατρου στο «∆αφνί» - και αποφαίνεται: «Σε απάντηση της από 17/7/93 αναφοράς σας προς την υπηρεσίαν µας, σας γνωρίζουµε ότι η εφαρµογή των άρθρων 93 επ. του νόµου 2071/92 που αφορά τιη διαδικασία της νοσηλείας των ψυχικώς ασθενών είναι αδύνατη. Εξακολουθούν δε να ισχύουν οι διατάξεις του Ν.∆. 104/73 και της υπ’ αριθµ.Α2β οικ. 5345/10.11.1978 αποφάσεως Υπουργείου Κοιν. Υπηρεσιών καθόσον αυτές δεν καταργήθηκαν από τον προαναφερθέντα νόµο, ούτε ρητά ,ούτε σιωπηρά. Προσεχώς δε πρόκειται να ζητήσουµε από το αρµόδιο Υπουργείο την κατάργηση των άρθρων 93 επ.Ν.2071/92 . (Αυτό το έγγραφο ,στα χρόνια που πέρασαν, έτυχε δυσµενούς αλλά στην πράξη ανεπιτυχούς κριτικής από πολλούς έγκριτους νοµικούς.) Έτσι τελικά ένας Ψυχίατρος ,ένας διοικητικός υπάλληλος και ένας εισαγγελέας κατάργησαν στην ωραία µας χώρα το Νόµο που ψήφισε η βουλή. Μετά την κατάργηση από τον εισαγγελέα Πρωτοδικών Αθηνών του Νόµου 2071/92 ο εναποµείνας ένας ψυχίατρος που τον υπερασπίζεται καταφεύγει , µε το µε αριθµό 473/ 11.1.1994 έγγραφό του στον Υπουργό της ∆ικαιοσύνης. Μεταξύ δε των άλλων του αναφέρει ότι « …Με επανειληµµένα έγγραφά µου επεδίωξα την εφαρµογή των νέων διαδικασιών και για τους εισαγόµενους στο ψυχιατρείο όπου εργάζοµαι. Απέτυχα παταγωδώς . Σε απάντηση µάλιστα της τελευταίας αναφοράς µου έλαβα το έγγραφο µε αριθµό 40905/ 1.11.93 της

11

εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών το οποίο και συνηµµένα σας υποβάλλω… Το έγγραφο αυτό της εισαγγελίας πρωτοδικών Αθηνών δεν µε απαλλάσσει από την ευθύνη να εφαρµόζω τον νέο Νόµο. ∆ίνει όµως επιχειρήµατα σε όσους θέλουν την µη εφαρµογή του και το δικαίωµα να επικαλεστούν συγγνωστή νοµική πλάνη, όταν τυχόν κατηγορηθούν από πολίτη ή άλλον εισαγγελέα για παραβίασή του. Ως κρατικός λειτουργός οφείλω να τηρώ το Σύνταγµα και τους νόµους που ισχύουν µέχρις ότου η Βουλή τους καταργήσει ή τους τροποποιήσει. Και ως ψυχίατρος οφείλω να υπερασπίζοµαι τα δικαιώµατα των αρρώστων και να τους ενισχύω στην προσπάθειά τους να τα ασκήσουν γιατί αυτό έχει- συν τοις άλλοις- και σοβαρό θεραπευτικό αποτέλεσµα. Από την άλλη µεριά όµως είναι προφανές και δεν µπορώ να θεωρήσω εαυτόν γνωρίζοντα περισσότερα για νοµικά ζητήµατα από όσα η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών. Και επίσης πρέπει να σας οµολογήσω ότι κουράστηκα να αγωνίζοµαι επί σχεδόν είκοσι χρόνια για µια υπόθεση – όπως τα δικαιώµατα των ψυχικά πασχόντων και η θεσµική τους κατοχύρωση-η οποία ελάχιστους φαίνεται να ενδιαφέρει. Και ότι δεν σκοπεύω να καταντήσω γραφικό κακέκτυπο ∆ον Κιχώτη, συνεχίζοντας έναν αγώνα που στην πατρίδα µου αποδείχτηκε µάταιος. Γι’ αυτό Κύριε Υπουργέ, σας παρακαλώ θερµά και µ’ όλο το σεβασµό µου, να µου απαντήσετε: Ισχύουν τα άρθρα 94-101 του Νόµου 2071/92 ή συµφωνείτε µε το µε αριθµό 40905/1.11.93 έγγραφο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών;». Η αναφορά αυτή φαίνεται ότι έπαιξε κάποιο θετικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγµάτων. ( Κατά πάσα πιθανότητα µε τη συνδροµή του καθ. Ν. Παρασκευόπουλου που αν θυµάµαι καλά ήταν τότε σύµβουλος του Υπουργού Κουβελάκη) Ακολούθησαν ένα άρθρο του Κώστα Κοσµάτου στα « Τετράδια Ψυχιατρικής» που επισηµαίνει και αντικρούει µε στέρεα επιχειρήµατα την άρνηση τόσο των ψυχιάτρων όσο και των εισαγγελέων να εφαρµόσουν το νόµο και προτείνει ορισµένες διορθωτικές και συµπληρωµατικές παρεµβάσεις. Επίσης , αναφορές του πεισµατάρη ψυχίατρου στους υπουργούς Υγείας και ∆ικαιοσύνης και του εισαγγελείς Αθήνα και Πειραιά που καταγγέλλουν την άρνηση ψυχιάτρων και εισαγγελέων να εφαρµόσουν τον Νόµο και περιγράφουν « … το καθεστώς πλήρους ασυδοσίας που έχει πλέον εδραιωθεί στις εισαγωγές των αρρώστων …και συνεχώς αυξάνεται ο αριθµός εκείνων που θα παραµείνουν εδώ δια βίου…» ,και ένα δηµοσίευµα στην « Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία » της 9ης Απριλίου του 1995 της Γ. ∆άµα που αναδεικνύει το θέµα σε όλες τις βασικές του διαστάσεις. Λίγες µέρες µετά κάποια θετικά σηµάδια άρχισαν επί τέλους να εµφανίζονται: Ο Αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ηλίας Σπυρόπουλος ζητάει από το Ψ.Ν.Α-«∆αφνί» αντίγραφα των αναφορών του ψυχίατρου του νοσοκοµείου, ακολουθεί σχετική αλληλογραφία µε το ∆.Σ. , οι αναφορές στέλνονται και τελικά ύστερα από τέσσερα χρόνια φτάνουµε την 13-02-1966 στην έκδοση της εγκυκλίου του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου ( Αντιεισαγγελέας Ηλίας Σπυρόπουλος) . Η εγκύκλιος αυτή υπήρξε καίριος επίσηµος ερµηνευτικός σταθµός και το πρώτο θετικό σηµείο στην όλη εξέλιξη των πραγµάτων

12

Όµως η θετική αυτή εξέλιξη αφορούσε κυρίως την ερµηνευτική κατοχύρωση των σχετικών µε την ακούσια νοσηλεία διατάξεων του νόµου και όχι την πρακτική εφαρµογή τους. Η ψυχιατρική κοινότητα στη συντριπτική πλειοψηφία της αδιαφορούσε ή ενεργητικά αντιδρούσε Εξ άλλου και η µεγάλη πλειοψηφία των εισαγγελικών λειτουργών (κυρίως στην Αθήνα) συνέχιζε την πρακτική τής άρνησης εφαρµογής του νόµου ή της υπονόµευσής του µε σαθρά επιχειρήµατα. Χαρακτηριστικό παράδειγµα της αντίδρασης στην εφαρµογή του Νόµου παρά την εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου είναι έγγραφο που υπογράφουν δέκα διευθυντές ψυχίατροι του Ψ.Ν.Α-«∆αφνί» και στο οποίο αναφέρουν µεταξύ των άλλων ότι «… ο Νόµος 2071/92 δεν εφαρµόστηκε ποτέ για πολλούς λόγους µεταξύ των οποίων και η άρνηση της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, η οποία µε έγγραφό της έκρινε ότι η εφαρµογή του είναι αδύνατη. Ζήτησε µάλιστα από το αρµόδιο Υπουργείο την κατάργηση των διατάξεων του Νόµου αυτού…Η Επιστηµονική Επιτροπή και οι διευθυντές του νοσοκοµείου πλην ενός εθεώρησαν το νόµο πρακτικώς δυσεφάρµοστο, πολλές από τις διατάξεις του οποίου προσκρούουν στην σκληρή για τη χώρα µας πραγµατικότητα και σε µια άνευ προηγουµένου δικαστηριακή τυπολατρεία , η οποία ούτε κατ’ ελάχιστον δεν κατοχυρώνει ουσιαστικά τα δικαιώµατα των ασθενών…» Ο « πλήν ενός» ψυχίατρος στο «∆αφνί» προσπάθησε για άλλη µια φορά –ανεπιτυχώς - να πείσει τους συναδέλφους του ότι ο Νόµος 2071/92 είναι προς όφελος των αρρώστων και το µόνο που µας ζητάει είναι «… να πράττουµε τα ελάχιστα και στοιχειώδη , που ως γιατροί οφείλουµε στους αρρώστους µας. Και να διαχειριζόµαστε µε φρόνηση , προσοχή και επιµέλεια την εξουσία που έχουµε να στερούµε από τους ανθρώπους την ελευθερία τους και να επεµβαίνουµε χωρίς τη θέλησή τους στη φυσική και ηθική τους ύπαρξη…». Ούτε µεταγενέστερη επίσκεψη , το 1997 , της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων και οι παρατηρήσεις της είχαν κάποιο αποτέλεσµα Μάταια η α η Επιτροπή σηµείωνε ότι «..ο κύριος λόγος για τις δυσκολίες στην εφαρµογή του Νόµου του 1992 είναι η συνεχιζόµενη απουσία των απαραιτήτων διατάξεων για την εφαρµογή και ερµηνεία των σχετικών προβλέψεων… Φαίνεται ότι µέχρι σήµερα το µόνο συνεπές κείµενο µε εθνικό κύρος στον τοµέα αυτό είναι η εγκύκλιος που εξέδωσε την αρχή του 1996 ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου µε αποδέκτες τους Εισαγγελείς Εφετείων...η εγκύκλιος υπενθύµιζε στους εισαγγελείς τις προβλέψεις του νόµου που διέπουν τον ακούσιο εγκλεισµό στο νοσοκοµείο και τις υποχρεώσεις τους στον τοµέα αυτό. … Η Επιτροπή …ξανά συνιστά να λάβουν επειγόντως οι ελληνικές αρχές τα απαραίτητα µέτρα για να διασφαλιστεί η σωστή εφαρµογή των διατάξεων του Νόµου 2071…». Τελικά η υπεράσπιση του Νόµου αφέθηκε στους Νοµικούς ( Παρασκευόπουλος , Κοσµάτος , Φυτράκης και άλλοι ) και σε λίγους εισαγγελικούς λειτουργούς από τη Θεσσαλονίκη κυρίως προερχόµενους. Η συνταξιοδότησή µου δεν µου επέτρεψε έκτοτε να έχω πλήρη και έγκυρη πληροφόρηση για την εξέλιξη των πραγµάτων . Βέβαιο πάντως είναι ότι η υπόθεση βάλτωσε και καίριες διατάξεις του Νόµου 2071/92 αγνοούνται, παρά το γεγονός ότι πλήθυναν οι φωνές που τον υπερασπίζονται ( Εγκριτοι νοµικοί , συνήγορος του Πολίτη, ΕΕ∆Α, Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία µε επανειληµµένες παρεµβάσεις της). Εξ άλλου οι γενικότερες εξελίξεις στα θέµατα της

13

κατοχύρωσης των δικαιωµάτων των αρρώστων και η ανάγκη αντιµετώπισης των προφάσεων όσων δεν θέλουν την εφαρµογή του απαιτούν ενδεχοµένως την αναδιατύπωση των προβλέψεών του, ίσως δε και την συµπλήρωσή του µε διατάξεις περαιτέρω κατοχύρωσης των δικαιωµάτων των ψυχικά πασχόντων. Και όχι βέβαια µε διατάξεις που θα µας γυρίζουν στο βάρβαρο καθεστώς .

6. Προτάσεις Κατόπιν των όσων ανωτέρω αναφέρθηκαν είναι νοµίζω σαφές ότι η συνεργασία του Συνήγορου του Πολίτη, της ΕΕ∆Α και της Ε.Ψ.Ε είναι απολύτως απαραίτητη και επείγουσα , δεδοµένου µάλιστα ότι οι µείζονες στόχοι τους είναι κοινοί και κατ’ επανάληψη δηµοσιοποιηµένοι. Νοµίζω επίσης ότι οι όποιες πρωτοβουλίες και δραστηριότητες αναληφθούν θα πρέπει να είναι καλά συντονισµένες , να στηρίζονται σε στέρεα επιχειρήµατα, έγκυρα στοιχεία και ακριβή και όχι εξωραϊσµένη αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης . Όσοι εξ άλλου µετάσχουν στην όλη προσπάθεια θα πρέπει να είναι καλά προετοιµασµένοι και έτοιµοι να αντιµετωπίσουν τη σκληρή αντίδραση όσων διαφωνούν µε τις διαπιστώσεις ή τις προτάσεις τους και εκείνων των οποίων τα συµφέροντα θίγονται. Να είναι όµως ανοικτοί και να ενθαρρύνουν την προσέλκυση και άλλων προσώπων ή οργανώσεων που θα ήθελαν να καταθέσουν τις ιδέες ή τη προσωπική τους εργασία , µετέχοντας στην όλη προσπάθεια που ασφαλώς θα αποδειχτεί εξαιρετικά κοπιώδης και που ίσως , στην εκπεσούσα χώρα µας, αποδειχτεί τελικά µάταιη.

Σας προτείνω λοιπόν τα εξής: 6.1. Συγκροτείται Μόνιµη Τριµερής Συντονιστική Επιτροπή για την Παρακολούθηση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθµισης από εκπροσώπους του Συνηγόρου του Πολίτη, της ΕΕ∆Α και της Ε.Ψ.Ε.

Σκοπός της Επιτροπής είναι: 6.1.1. Να επισηµάνει τα κενά ή τις αρνητικές ή αντιφατικές προβλέψεις του υφισταµένου θεσµικού πλαισίου και κυρίως του Νόµου 2071/ 92 , του Νόµου 2716 /1999, του Ν.2447/1996- στο µέρος που αφορά τη δικαστική συµπαράσταση- , των υφισταµένων νοµικών κανόνων για τη χρηµατοδότηση προγραµµάτων που επιχορηγούνται από την Ευρωπαϊκή Ενωση , αλλά και όποιων άλλων θεσµικών ή διοικητικών ρυθµίσεων ή παραλείψεων που προκαλούν στρεβλώσεις ή δυσχέρειες ερµηνείας ή εφαρµογής των υφισταµένων διατάξεων. 6.1.2. Να επεξεργαστεί προτάσεις για τη διόρθωση της παγιωµένης αυτής απαράδεκτης κατάστασης. 6.1.3. Να επεξεργαστεί προτάσεις για τον τρόπο µε τον οποίο θα εξασφαλιστεί ότι οι όποιες νοµοθετικές ρυθµίσεις αποφασιστούν θα υλοποιούνται στην πράξη. 6.1.4. Να επεξεργαστεί προτάσεις για την οργάνωση και θεσµοθέτηση ενός ανεξάρτητου από τη Κυβέρνηση , κοινής αποδοχής και υψηλού κύρους οργάνου παρακολούθησης της υλοποίησης της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης και υποβολής προτάσεων µε σκοπό τις κατάλληλες διορθωτικές παρεµβάσεις που θα χρειάζονται κάθε φορά. Θεωρώ θέµα άµεσης προτεραιότητας τη λειτουργία αυτού του οργάνου. Μεταξύ των άλλων αρµοδιοτήτων αυτού του οργάνου θα είναι π.χ. , κλιµάκιά του να επισκέπτονται τους τόπους όπου διαµένουν ψυχικά πάσχοντες και πέραν των άλλων να τους ενθαρρύνουν και να τους βοηθούν (π.χ. µε παροχή νοµικής βοήθειας ή διαµεσολάβησης µε το ∆ικαστήριο ή τους οικείους τους όταν προκύπτει η ανάγκη δικαστικής συµπαράστασης ή διεκδίκησης οποιουδήποτε δικαιώµατος.) . Επίσης

14

κλιµάκιά του να αναλάβουν την συλλογή και επεξεργασία συγκεκριµένων στοιχείων που θα επιτρέπουν την αντικειµενική αξιολόγηση όλων των δοµών ( Ξενώνων , Οικοτροφείων , Προστατευοµένων διαµερισµάτων) δηµόσιων και ιδιωτικών. Εφ’ όσον η πρότασή µου γίνει αποδεκτή θα σας καταθέσω ένα σχέδιο δράσης που όχι µόνο θα αξιολογήσει αξιόπιστα τις υπάρχουσες δοµές αλλά θα επιτρέπει τη συνέχιση της λειτουργίας τους , ακόµη και σε συνθήκες οικονοµικής στενότητας, χωρίς τον κίνδυνο επιστροφής των αρρώστων στα άσυλα και χωρίς απόλυση των εργαζοµένων που έχουν παγιδευτεί σ’αυτές . Οι όποιες οικονοµίες , θα προκύψουν από την αύξηση του αριθµού των προσώπων που στεγάζουν (πχ. µε την µεταφορά από άλλες, όπως η νέα Λέρος των Λεχαινών και άλλες παρόµοιες όπου ενταφιάζονται δια βίου πάσχοντες άνθρωποι) η δε βελτίωση της λειτουργίας όσων δεν λειτουργούν όπως πρέπει θα στηρίζεται στη στενή εποπτεία τους και στην υποχρέωσή τους να ακολουθούν τους κανόνες καλής λειτουργίας. 6.2. Για την επίτευξη του σκοπού της η Συντονιστική Επιτροπή: 6.2.1. Θέτει πάλι σε λειτουργία την Οµάδα Εργασίας που είχε συγκροτηθεί σε συνεργασία του Συνηγόρου του Πολίτη µε την Ε.Ψ.Ε. Στην Οµάδα εργασίας προστίθεται και εκπρόσωπος της ΕΕ∆Α. Στα πλαίσια της Οµάδας Εργασίας συγκροτούνται και λειτουργούν υποεπιτροπές µε συµµετοχή ειδικών για την επεξεργασία επί µέρους θεµάτων. 6.2.2. Οργανώνει ενηµερωτικές συναντήσεις µε εκπροσώπους των Κοµµάτων µε αίτηµα την υποστήριξή τους στα θέµατα που αφορούν τους ψυχικά πάσχοντες . 6.2.3 . Οργανώνει συναντήσεις µε πρόσωπα κύρους και κοινής αποδοχής µε αίτηµα την µε οποιοδήποτε τρόπο συµπαράσταση στο έργο της. 6.2.4. Οργανώνει, µε τη βοήθεια των Ελλήνων Ευρωβουλευτών και της Ελληνίδας Επιτρόπου ,επιτόπια συνάντηση µε την αρµόδιο Επίτροπο της Ευρωπαϊκής Ενωσης , µε αίτηµα την εξασφάλιση κοινοτικών πόρων υπέρ των ψυχικά πασχόντων Επεξεργάζεται δε και προτείνει διαδικασίες ταχείες , απλές , διαφανείς και εύκολα ελεγχόµενες χωρίς την παρεµβολή πολυπλόκων τεχνοκρατικών και στείρων γραφειοκρατικών µηχανισµών που το µόνο που πετυχαίνουν είναι η διαπλοκή και η αναποτελεσµατικότητα. Ανάλογη πρωτοβουλία είχε υπάρξει στο παρελθόν από τους Ψυχίατρους του Ψ.Ν.Α. που βοήθησε τα µέγιστα στην εισροή κοινοτικών πόρων ( που βέβαια κατά τις ιερές και απαραβίαστες ελληνικές συνήθειες κατασπαταλήθηκαν ή « αξιοποιήθηκαν» ,θετικά αλλά συνήθως αρνητικά» από τους πλησίον στα κέντρα των αποφάσεων κοµµατικούς φίλους.) 6.2.5. Λαµβάνει δηµόσια θέση καταθέτοντας τις απόψεις και τις προτάσεις της σε κάθε ζήτηµα που αφορά τους ψυχικά πάσχοντες και τους νοητικά υστερούντες όταν εµφανίζεται κίνδυνος καταπάτησης των δικαιωµάτων τους. Σας ευχαριστώ

Χάρης Βαρουχάκης Υ.Γ. Η υλοποίηση της πρότασης µου, εάν φυσικά γίνει αποδεκτή , θα απαιτήσει

τη συµµετοχή πολλών ανθρώπων , που θα θελήσουν να προσφέρουν αµισθί τις υπηρεσίες τους . Είµαι βέβαιος ότι θα υπάρξουν.(Τουλάχιστον κάποιοι από εκείνους που είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ τους ανθρώπους που µας εµπιστεύτηκαν λίγες από τις λίγες ελπίδες τους. Γι αυτό σας παρακαλώ να αναρτήσετε την επιστολή µου αυτή στην ιστοσελίδα σας.