گفتمان متافیزیک

دقیقیان 20:18ساعت 1389میزان 09جمعه شیرین‌دخت

. شیوه‌ای گفتمان دموکراتیک، جوامع در هستند تغییر به جامعه یک نیاز بیانگر تازه‌نفس، گفتمان‌هایگفتمان‌های مانند است، مشخص سرفصل یک مورد در کردن فکر از رسمی و شکل‌یافته

و دارند چیرگی قومی اقلیت‌های یا زنان مطالعات بر که غربی جوامع در چندفرهنگی یا و فمینیستی . هستند مردم میان در پایگان دارای

ارایه فصل سر یک بررسی برای چارچوبی نظری، بستر و ساختار زبان، عنصر سه کمک به گفتمانو. سیاسی حقوق ادبی، نظریه‌ی جامعه‌شناسی، فرهنگ‌شناسی، می‌تواند نظری بستر این می‌دهد

. نیز و نشانه‌ها زبان‌ نوشتاری، بیانی، شکل‌های در می‌توانند گفتمان‌ها باشد دیگر رشته‌ی هر . شوند ارایه رسانه‌ای چند فرم‌های

در بار نخستین فرانسوی »۱۹۶۹برای « ) Discoursواژه‌ی واژه« » در سخن عام معنای به دیسکور یا : ) / خواه ارتباط‌گیری گفتمان، رفت کار به فوکو میشل سوی از طرف از طرف به دویدن معنای به

. شمار به نشانه‌ها توالی از مجموعه‌ای گفتمانی، هر ست رسمی بحث و جدل یا گفتاری یا نوشتاری . نظامی گفتمان، است واژه یا زبان‌شناختی نشانه‌های توالی که زبان، همچون نه اما می‌رود،

. در فوکو داده‌هاست و استدالل‌ها سلسله یک از نتیجه‌گیری آن نشانه‌ی هر که است نشانه‌شناختیواژه‌ها نشانه‌شناسی نظام را زبان که بود دوسوسور فردیناند تاثیر زیر مفهوم‌پردازی این

زبان‌شناختی نشانه‌ی از دوالیه‌ای نشانه‌شناختی نظام را اسطوره که بارت روالن نیز و می‌دانست . شناخت کالن بدنه‌های تحلیل به مفهوم، این کمک به فوکو می‌دانست اسطوره‌شناختی نشانه‌ی وجسمانی مجازات دیوانگی، چون تاریخی مقاطع مسلط گفتمان‌های و پرداخت قدرت با مناسبت در

. کرد بررسی را جنسیت گفتمان و . تجربه‌ای مطالعات، این گرفته‌اند شکل دموکراتیک سیستم‌های کار و ساز در گفتمان نظریه‌های

و سنتی استبدادی، جوامع در تحول انداختن پیش برای آگاهانه گفتمان‌پردازی پیچیدگی از مستقیم . از خاصی کار‌های و ساز ایرانی، نمونه‌ی در تحول خواست گفتمان‌های نداشته‌اند شرقی فرهنگ یا

. است تحلیل نیازمند که می‌دهند نشان خودرا آن تحول‌های و شده تبدیل ما روزمره‌ی توجه مرکز به گفتمان پردازش فرایند اخیر، دهه‌ی در

. همه‌ی داشتن دست در با قدرت مسلط گفتمان‌های غیردموکراتیک، شرایط در می‌کنیم دنبالپایگان‌یافته و جدید گفتمان‌های بازتاب و برآمد مانع رسانه‌ای و دانشگاهی جزایی، قانونی، نهادهای

. بخش. می‌کوشند نو گفتمان‌های رواج در بسیار موانع وجود با آگاهانه پیشرو نیرو‌های می‌شوند . که دارد جا رو، این از است گفتمانی تحول می‌کنیم، دنبال رویدادها و اخبار در ما چه آن بزرگ

. کمکی این کنند بررسی و تحلیل بیشتر را گوناگون گفتمانی تحول‌های نظریه‌پردازان، و کنش‌گرانناکجاآبادی و آرمان با قیاس در را پرهزینه و دشوار گام هر بی‌صبری با که دیدگاه‌هایی به بود خواهد

. خودآگاه‌تر را جاری فرایندهای مطالعات، گونه این می‌کنند اعالم خورده شکست و ناکافی ذهنی،نگارنده. گمان به که می‌پردازم تحول گفتمان‌های فرایند در کارهایی و ساز به این‌جا در می‌سازند

. اصطالح کمک با سپس، هستند اخیر دهه‌های تاریخ یا موجود نمونه‌های از نتیجه‌گیری قابل » نو» گفتمان به فرسوده گفتمان یک‌باره‌ی فرارویاندن در شتابزدگی شرح به گفتمان متافیزیک

. پرداخت خواهم انتقالی گفتمان‌های و عملی آزمون‌های گذراندن بدونقرار ما برابر در را انگاره‌ای اندیشه، و بیان آزادی نبود در مدنی جنبش اخیر سال‌های تجربه‌ی

با: انتقالی گفتمان‌های کارآمد، و نو گفتمانی شکل‌گیری تا فرسوده گفتمان یک فاصله‌ی در می‌دهد. نمی‌روند شمار به فرسوده گفتمان برای ناگهانی جانشینی که می‌گیرند شکل کوتاه عمر‌های نیمه

. این می‌کند دستکاری را برخی و می‌دهد تغییر را مسلط گفتمان عناصر از برخی انتقالی گفتمانخواهند جامعه با ارتباط‌گیرنده و موجود پویش‌مندی‌های با همخوانی به قادر صورتی در گفتمان‌ها

سیاسی و اجتماعی روزمره‌ی کنش در شوند، فرستاده مردم میان به انتقالی مراحل در که بودبه جدیدی انتقالی گفتمان به رویش برای دوباره و کنند پیدا را خود خطاهای دهند، پس آزمون

. زیرا می‌کنند، کوتاه‌تر و کوتاه را فواصل این بحران‌ها و جنبش گردند باز گفتمان‌پردازی فضای . که می‌یابند فرصت اجتماعی گروه‌های می‌شود تنگاتنگ گفتمان‌پردازی فضای و مردم میان ارتباط

برای اصالحی پیشنهادهای شعارها، حتا و شخصی رسانه‌های رایزنی‌ها، کنش‌ها، قالب در . به خود نوبه‌ی به بازخوردها این کنند بدل و رد گسترده سطحی در را گوناگون گفتمان‌های

. و جمعی خرد دادن دخالت بر افزون کاری، و ساز چنین می‌انجامد بعدی انتقال شکل‌گیریبعدی انتقال‌های برای و می‌دهد کاهش را سراسری سرکوب خطر گفتگو، فضای گسترش

. می‌کند امکان‌سازی . فاصله‌ی در گفتمان این است اعدام مجازات لغو گفتمان انتقالی، گفتمان‌های این از نمونه‌ای

محکوم برای وکیل گرفتن خواست از دنیا، معاصر تاریخ جوامع بسته‌ترین از یکی در دهه یک حدودسنگسار لغو و بشر حقوق به سپس فرارویید، قانون‌مند محاکمه‌ی خواست به شد، شروع سیاسی

. اعدام مجازات لغو به عمومی حمایت از برخورداری با گفتمان این اخیر، ماه چند در یافت گسترشاوج به یعنی است، انجامیده اعدام حکم گونه هر الغای یکسره سپس و سیاسی زندانیان برای

. وقتی شده، تبدیل گرایش‌ها همه‌ی مشترک فصل به اینک که گفتمان همین گفتمانی چنین انسجامو وابستگی اتهام‌های کج‌بینی‌ها، مورد شد، ارایه اصالح‌طلبان سوی از اولیه انتقالی مراحل در

. گرفت قرار بودن، نمایشیبالقوه بحران‌های زمینه، چند در کارآمد گفتمان‌های به شکل‌دهی برای خود تالش‌های در جامعه

. . از می‌بینیم نظری و سیاسی جدل‌های در را بحران‌ها این نمودهای پی در پی ما می‌گذراند را مثبتیشکل‌دهی دینی، ایمان نقش بازتعریف سکوالریزم، زنان، اعدام، لغو چون زمینه‌هایی در جمله آن

عدالت و اسراییل و فلسطین آمریکا، چون دیگر ملل با مناسبات درباره‌ی جدید گفتمان بهاجتماعی.

انشعاب‌ها، از بسیاری جلوی و دارد حیاتی اهمیت انتقالی گفتمان‌های بررسی چشم‌انداز، این در . در انتقالی تغییر هر دنبال به می‌گیرد را انتقالی گفتمان هر دنبال به نیروها جدایی و پراکندگی‌ها

. نیست - - شدن شاخه هزار به نیازی باشد عقب‌تر روز نظری بحث‌های از شاید که گفتمان ) کنند ) تکمیل بیازمایند، کنش عرصه‌ی در را خود یک هر می‌توانند حریف نه و رقیب پیشاگفتمان‌های

. اجتماع الیه‌های به را خود موج که بود خواهد پیشتاز گفتمانی آن بگیرند پیشی رقیب از عمل در و . که گفتمانی کند بعدی انتقال آماده‌ی را خود و بگیرد بازخورد کند، ایجاد را محسوس تغییر بفرستد،

. گفتمانی جدل بود خواهد خود شکست مسوول بپردازد، جدال به تنها و نکند طی را فرایند اینبدون است رجزخوانی و شعر همچون و لفظی جنگ تنها آزمون، عملی فضاهای و ابزارها بدون

. میدانی آزمون » گفتمان » یکباره‌ی فرارویاندن در شتابزده گرایش می‌نامم، گفتمان متافیزیک نوشته این در چه آن

. واژه‌ی انتقالی گفتمان‌های و عملی آزمون‌های گذراندن بدون است، نو گفتمان به فرسودهحیطه‌ی در بلکه نیست، استعالیی دیدگاه‌های خوارداشت معنای به این‌جا در متافیزیک

کار ضرورت گرفتن نادیده و تحول پویه‌های مادی عرصه‌ی از گسست بیان در و روش‌شناسی . می‌برد، هدر به را ضروری مفاهیم و نمی‌برد جایی به راه خود تنها نه گرایشی چنین است میدانی

ایجاد اختالل آزمون حال در گفتمان‌های بازتاب دریافت در پارازیت‌گونه، فضایی ایجاد با بلکه . با. گفتمان نیست روشنگری یا فکری جدل نظریه‌پردازی، استدالل، تعطیل معنای به این می‌کند

. نیست یکی خردورزی نمود‌های این از یک هیچتا می‌یابیم چپ نزد بیشتر را گفتمان متافیزیک انتظار، برخالف کنیم، نگاه گذشته دهه‌های به اگر

زیان‌بار، و نادرست ناحق، چند هر خود، گفتمان‌های شکل‌دهی در که ارتجاع یا و راست . انتقالی، گفتمان‌های راه از گوناگون، تاریخی دوران‌های در ارتجاع داشته‌اند درست روش‌شناسی

. میان در چپ همزمان، رفت پیش نشده، نمایندگی و ناآگاه توده‌های میان در خود اقتدار تثبیت دربه را ذهن‌ها و می‌کرد انشعاب گفتمانی خرده هر سر بر می‌آورد، گفتمان پشت گفتمان خود، . چقدر نمونه برای شده‌اند فراموش و نمی‌آیند کس هیچ کار به امروز که می‌کرد مشغول اموری

را ) نامش که است حقیقی سوسیالیسم نماینده‌ی خوجه، انور آیا که این سر بر جدل و انشعاب ( ) ( ) مانده اگر که مایو یا ، شد عوض اصال نامش که شوروی اتحاد یا نمی‌شناسد جوانی هیچ امروز

) گفتمان‌ها شبه این اندازه چه ؟ می‌شد خشن دیکتاتوری و جمعی کشتار به محکوم زنش همراه بود

فکری چارچوب اجتماعی هدف‌های مهم‌ترین از را آن‌ها و داد هدر را چپ جوانان زندگی و ذهنسر بر بسیاری جان‌های و ذهن‌ها باید چه برای بازداشت؟ کار حقوق و دموکراسی یعنی خود،

» « » فنا » غیرسرمایه‌داری رشد راه و روستا طریق از شهر محاصره‌ی چون مجعول تیوری‌هایباشند؟ استوار آماری و میدانی بررسی و مطالعه کمترین بر گفتمان‌هایی چنین بی‌آن‌که شوند،

گفتمان به الهیات و دین حیطه‌ی از پیامبر مفهوم ناخودآگاه انتقال با که بود گفتمان متافیزیک اینقواعد همه‌ی از برکنار را خود شناخت و می‌دانست مشی خط ارایه‌ی را خود وظیفه‌ی تنها چپ،

. جزیی اختالف هر جامعه پذیرش احتمال بررسی و عملی و نظری آزمون علمی، شناخت . آن حال رقیب حتا نه و بودند دشمن یکدیگر با هم همه که بینجامد جدید ادعای یک به می‌توانست

و انتقالی گفتمان‌های ارایه‌ی در را آن‌ها هوشمندی تاریخی، منظر یک از پیامبران روش بررسی کهمحتوای ) ریختن در را آن نمونه‌های می‌دهد نشان بعدی گفتمان‌های به فرارویی برای آن‌ها آزمودن

به بت‌پرستی جشنواره‌های تبدیل و پیامبران آموزه‌های انداختن جا برای سنتی رسوم قالب در جدید .) ذهنیت نقص چپ، گفتمان شکست دیگر علت‌های کنار در می‌یابیم زیارتی یا نیایشی مراسمبینش – » عنوان به ایدیولوژی زدن جا و گرایش‌ها خود توسط آن سرکوب یا و اکادمیک علمی

فاصله‌ی« در میدانی کنش حذف یعنی گفتمان، متافیزیک نیز و برشمرد؛ می‌توان را علمیروز مساله‌ی به که همه‌جانبه و کارآمد سنجیده، گفتمانی به رسیدن مسیر در انتقالی گفتمان‌های

. شود تبدیل کشور یک مردمبر دعوا در را بعدی شبه‌گفتمان به شبه‌گفتمان از متافیزیکی پرش و میدانی اعتبار حذف نمونه‌ی . به گفتمان‌ها شبه این که نمی‌داند کسی می‌یابیم پرولتاریا هژمونی و کاسیکین یا خوجه انور سر

شده تلقی ما جامعه‌ی گفتمانی نیاز چگونه یا و می‌کردند استناد آماری و پژوهشی داده‌ی کدامچه شد؟ دریافت بررسی برای بازتابی و شد فرستاده مردم میان به گفتمان‌ها این موج کجا بودند؟

داشت؟ وجود برمی‌گشت، جامعه سوی از که تمسخری و رد موج گرفتن نادیده برای دلیلیکه زد مثال را چپ گفتمان‌های از بخش‌هایی می‌توان انتقالی، گفتمان نظریه‌ی از حمایت در

انتقالی گفتمان‌های کار و ساز زیرا داشتند، جامعه برای پایدار و مثبت نتایج یادشده، موارد برعکس . زمینه‌ی در را موفقیت‌ها این نمونه‌ی بودند کرده اعتبار کسب و دنبال را میدانی آزمون و

و انگلس و مارکس آثار ارایه‌ی و کتاب‌خوانی فرهنگ رواج صنفی؛ تشکل‌های کارگری؛ اتحادیه‌هایروحیه‌ی اجتماعی؛ عدالت گفتمان جهانی؛ فرهنگ از بخشی همچون جهان کارگری و مترقی ادبیات

. این می‌یابیم آزادی و کار و نان و ملی امکان‌های عادالنه‌ی توزیع خواست و محرومان؛ به خدمت ) کار ) و ساز نمونه‌ی همچون بلکه ، نیست نوشته این کار که چپ جنبش بررسی برای نه بود مثالی

. آن تصورناپذیر زیان‌های دامنه‌ی و ما جامعه‌ی در گفتمان متافیزیک سابقه‌ی گفتمان، انتقالی . شدن پذیرفته در گفتمان اعتبار نمی‌آید دست به کمال‌گرایی و زیبایی تفصیل، راه از گفتمان اعتبار

. متافیزیک گاهی است مطالبات برای ارتباطی چارچوبی ایجاد و جامعه از مهمی بخش‌های سوی ازشرکت و جامعه با عملی تبادل عدم دلیل به ولی دارد، نظر در را مردم روز موضوع گفتمان،

. چون می‌کند پیدا آزمون حال در گفتمان‌های برای متوقف‌کننده خصلتی اجتماعی، کنش در نداشتن . آن، یکباره‌خواهی و صراحت‌گویی می‌رسد نظر به کامل‌تر می‌کند، مطرح را حداکثر پیشنهاد‌های

. ناکجاآبادی دیدگاه‌های آن، مهم نمونه‌ی می‌دهد قرار سایه در را آزمون حال در گفتمان عمل‌گرایییا لیبرال ملی، نیروهای و بازرگان داکتر سوی از دموکراتیک آزادی گفتمان که بود چپ و راست

. سوختند را فرصت‌ها و دادند قرار سایه در را دموکراتیکدو در که است دین حوزه‌ی از حکومت حوزه‌ی تفکیک گفتمان بحران دیگر، امروزی نمونه‌ی

» : « » تکرار » به نیاز و شکافته‌ام دموکراسی هم‌پیوند عنصر سکوالریزم و مفهوم یک کاله نوشته‌یو. است ضروری بیانیه‌پردازی، آخر، درجه‌ی در و بررسی و بحث سکوالریزم، زمینه‌ی در نیست . بیانیه صدور اولی، طریق به و بررسی و بحث نظریه، نباید اما گفتمان‌پردازی برای مهمی مقدمه‌ی . راه گفتمان، شکل‌گیری تا بیانیه و نظریه از گرفت اشتباه جامعه در گفتمان خود ریشه‌گیری با را

. است دراز . همچون زن که فضایی در گفتمان این می‌کند تایید را انتقالی مسیر یک طی نیز زنان حقوق گفتمان

خود انتقالی مراحل بود، اقتدار از سرپیچی برای عبرتی نمونه‌ی و اقتدارپذیری و سرکوب سرمشق . . گروه‌های شکل‌گیری آن دنبال به بود ساده‌ترین زنان، برای ورزشگاه ایجاد خواست کرد آغاز را

. . کردند مطرح را زنان کار و حقوقی مسایل زنان، میان از برجسته حقوق‌دانان بود زنان غیردولتی . به تا شدند گفتمانی میدان وارد تبعیض‌ها یکی‌یکی آمد میان به قصاص قانون نقد بعدی، مراحل در

. . شکل ایرانی فمینیسم گرفتند قرار نقد مورد چندهمسری و خانواده قوانین رسیدند سنگسار حکم . بالقوگی‌های دیدن گرفت قرار مدنی حقوق جنبش اول صف در زن حقوق کنونی گفتمان و گرفت

. از دسته آن با برخورد راهنمای می‌تواند نیز نمونه این نبود آسان بسیاری برای جریان این . می‌کنند طی را خود اولیه‌ی مراحل حاضر، حال در که باشد انتقالی گفتمان‌های

. شکل نظریه‌پرداز نزد نظریه می‌دهند نشان را مطالباتی گفتمان با نظریه تفاوت نمونه‌ها این خود . و مردم پیچیده‌ی و مشترک محصول مطالباتی، گفتمان ولی می‌شود ارایه اجتماع به و می‌گیرد

متفکران، میدانی، و نظری محققان نظریه‌پردازان، و سویی از کنش بطن در آن‌ها مدنی نمایندگان . فن‌آوری‌های و اطالعات سریع گردش است دیگر سوی از خارج و داخل متخصصان و فیلسوفان

به پیش‌گفتمان‌هایی از دسته آن اما می‌رسانند، جامعه به را گفتمانی پیشنهاد‌های همه‌ی اینترنتیاجتماع در حاضر و مشخص نیروهای و بگذرانند را انتقالی مراحل که فرامی‌رویند گفتمان مرحله‌ی . ) فضای) در منحصرا نظریه ببرند مردم با متقابل و روزمره کنش درون به را آن‌ها ، دور راه از نه و

متفکران، فضای متقابل و سه‌گانه ارتباط‌گیری از مطالباتی گفتمان ولی می‌گیرد شکل نخبگان . برمی‌خیزد جامعه و کنش‌گران

. . بیانجامد شدن شاخه هزار به نباید الزاما نظر اختالف و نقد اما دارد ضرورت گفتمان مراحل نقد / / جدا و سوظن‌ها تهمت‌ها، دیگر آرمان، نهایی هدف نظریه با گفتمان تفاوت به آگاهی صورت در

. می‌مانند یکدیگر کنار در تحول نیروهای و نمی‌آیند پیش انتقال مسیر در شدن‌هادر که است بذری گفتمان، نهایت، در باشند، ضروری و حق بر هم اندازه هر نظریه‌ها و خواست‌ها

/ . در گفتمان یاری و روش‌شناختی نظری تغذیه‌ی در بیرونی عوامل بزرگ نقش می‌دواند ریشه خاک. است رویش مراحل