ژاپنی که مخبرالسلطنة هدايت ديد - هاشم رجب زاده

ديد هدايت مخبرالسلطنة که ژاپنی سخن آغاز

زاده رجب هاشم

مخبرالسلطنه سفرنامۀ% و سفر رجال معدود ( ازمخبرالسلطنه )حاج هدایت مهدیقلی

به نزدیک سالهای در که است قریحه ای و پرمایه و دانشور در و آمده سیاست میدان به مشروطه خواهی جنبش

دورة تا قاجار عصر پایان در ایران معاصر تاریخ رویدادهای و یادها واال همتی با نیز و داشته، برجسته چهره ای اول پهلوی و ادیان و اندیشه و سیاست در را خویش یافته های و دیدها

یادگار به و آورده قلم به دیگر دانشهای و موسیقی و فلسفهاست. گذاشته رضاقلی خان نوۀF و مخبرالدوله، علیقلی خان پسر او فرا از پس و شد زاده قمری1280 سال در است؛ هدایت رفت، آلمان به تحصیل برای1295 سال در مقدمات، گرفتن

را موسیقی و عربی و فارسی آموختن و بازگشت بزودی اما در آلماني زبان معلمی به1302 سال در کرد، دنبال ایران در

در و شد دولتی کار وارد1311 سال از و پرداخت دارالفنون گمرک و پستخانه ریاست نیایش و پدر شغل سابقۀF به1316

دل کار این از بعد ماهی چند اما یافت، راه تبریز تلگرافخانۀF و مدارس سرپرستی و علمیه مدرسۀF ریاست به تهران در و کند

]ن دیگر به فرنگ به شاه مظفرالدین دوم سفر در و شد معی پیوست. قافله به امین السطان علی اصغرخان میرزا خواست

انتخابات قانون تهیۀF در مشروطیت فرمان صدور از پس

،359-383 صص ،1368 تابستان ايران شناسي .

20/ ايران ادب و فرهنگ آيندة و گذشته

سمتهای رسید. از معارف وزارت به سپس و بود سهیم وزارت فارس، حکومت بار(، )سه آذربایجان حکومت دیگرش و دیگر وزارتخانه های تصدی و عامه فواید وزارت دارایی،

1312 تا1306 سالهای در شاه رضا نخست وزیری سرانجام،بود.

کتابهای آزاداندیش و ایران دوست دانشی مرد این از و خاطرات نام به او زندگینامۀF که مانده یادگار به ارزنده

تاریخ رویدادهای دربارۀF آثار این مهمترین بی گمان خطرات شرح در امم فکارا او کتابهای دیگر است. از ایران معاصر

در ایران گزارش گوناگون، اقوام باورهای و اندیشه و آداب برافتادن تا اسالم از پیش از ایران تاریخ شامل جلد چهار

اندیشۀF بیان در او شعرهای دیوان با مخبری تحفۀF قاجاریان، علم در االدوار مجمع نیز و سیاسی اش، و فلسفی و اجتماعی بود. و صاحب نظر درآن مخبرالسلطنه حاج که است موسیقی

1312 تا1311 سالهای در ایران در آلمان سفیر بلوشر پیرتFبا ایرانی رئیس الوزرای این که می نویسد: هنگامی او دربارۀ قرار خطاب مورد مرا بی لهجه ای و غلط بدون و روان آلمانی

روزگار محترم ایرانیان شمار از رفتم. وی فرو حیرت در داد مزید خود فطری اصالت بر نیز را آلمانی تربيت که بود قدیم به را صمیمیت و وقار گفتن، سخن و برخورد در و بود کرده گیرایی و می کرد... لطف توأم یکدیگر با تقلید قابل غیر نحوی

.1تراوید می او از نیز مسحورکننده ای به تشرف سفرنامه نام به جهان گرد به او سفر کتاب اما

Fامریکا و ژاپن چین، راه از معظمه مکۀ F1324 مجلس، )چاپخانۀ

توجه محل دارد که ارزشی و گیرایی همۀF با2خورشیدی( نیز کتابخوان مردم از بسیاری برای و نشده شایسته

و کتاب این در هدایت اسلوب و است. زبان مانده ناشناخته سفر در خود یافته های و دیده ها از که انگیزی دل شرح

و شیرین می دهد، عربستان و اروپا و آمریکا خاوردور، ژاپن به همراهانش و او سفر که به ویژه است، آموزنده در سرنوشت ساز رویدادهای مهمترین از یکی با است مقارن

66

ديد هدايت مخبرالسلطنة كه ژاپني

شیوۀF به است. نگاهی روس با جنگ همان که کشور این تاریخ اندیشۀF و بیدار ذهن جریان این از او برداشت و دریافت و جهان در که مسائل از بسیاری دربارۀF را وی درست

می دهد. نشان است مانده ناگشوده هنوز ما پیرامونFدر ژاپن بهرۀ Fیک بی گمان هدایت سفرنامۀ Fمجموعۀ

از دیدار هنگام است. نویسنده ژاپن شناسی سرشار اما کوتاه و بوده فرهنگ با و آموخته پخته، ساله، چهل مردی ژاپن

هم دیدن به و دیده دو هر دل چشم با و تن دیده با را دیدنیها و سفر از پس و پیش که پیداست او سخن از و نکرده بسنده

که عمده ای کتابهای خواندن و گردآوردن به آن هنگام در هم آراي و پرداخته بوده اند نگاشته ژاپن دربارۀF غربی ها و ژاپنیان

در و بررسیده موشکافانه را نویسندگان و بینندگان این پس را خود سفرنامۀF و سنجیده علم و انصاف و خرد ترازوی

]ر و تأم]ل سال پنجاه از است آورده به قلم سالگی86 در و تفک آگاهی او از برمی خورد که داننده ای هر به سفر در وی3

تدبیر حسن نتیجۀF ژاپنی »ترقیات که ایتو، چه است، می گرفته|نیشی چه تعلیمات« اوست، و چه و توکیو در آنها مترجم ک

)ص بود آمده آنها با مصاحبه برای چیف|و در که ژاپنی خبرنگار راه در که درآمده مدرسه از تازه روسی افسران ( با25

در و راه ( در20 )ص بودند شده قطار هم آنها با منچوری است. آنها نبوده کم بررسیدن فرصتهای نیز چین شهرهای

در بریتانیا مختار وزیرSir Ernest Satow سرساتور با هم دیداری با ( هدایت28 داشته اند. )ص انگليسي خاورشناس و پکن

Fکمپفر انگلیرت ارزش پر سفرنامۀ Engelbert Kaempferژاپن Sir انگلیسی رادرفورد سر کتاب نیز و آلمانی پیشگام شناس

Ratherford alcockچمبرلن است. از بوده آشنا Basil Hall

Chamberlainژاپنی، چیزهای او سرشار کتاب و Japanese thingsکه به و کرده یاد جابه جا شده، نگاشته نوزده قرن پایان در

مادام او، کتاب در فرانسویPiere Loti لوتی پی یر کج اندیشی این در است. هدایت تاختهMadame Chrysantheme کریسانتم ادب و تمد]ن و ژاپن مدافع و دوستدار همه جا بررسیدنها

67


برابر در را باخترزمین برق و زرق و می کند جلوه خاورزمیننمی شناسد. ارجی آن

Fاو وگذار گشت گزارش از جدا مخبرالسلطنه سفرنامۀ ایران اجتماعی و سیاسی وضع به بسیار اشاره های سفر، در در و ایران احوال بررسی در نیز و دارد، روزگار آن در

جسته سود ژاپن در خود شنیده های و دیده ها از نوشته هایش ( می نویسد:1314 مهر9) سعدآباد پیمان از انتقاد است. در

گفت: پیمان یازدهم مجلس در خود نطق در )رضا( شاه عالم امور که هنگام این در و بود بی سابقه مشرق در سعدآبادبود. خواهد صلح بقای به بزرگ مدد است مشوش

مقابل در است مشت تظاهر مشرق در پیمانها این گونه که روزی گفت اتابک به انگلیس سفیر توکیو سندان... در

Fلندن در شد امضا ژاپن و انگلیس بین وجنگ صلح عهدنامۀ پیمان اثر در ما و نیاوردند، رو به توکیو در و کردند تظاهر

سالۀF دوهزار حکومت کردیم. متانت رجزخوانی بی اساس رسد چه تا )انگلیس( چربيد سالۀF هفتصد حکومت )ژاپن( بر

)پهلوی(، سالۀF ده حکومت به بسر روز22 توکیو، در روز25 هم روی بر ژاپن در او

آگاه پژوهنده ای که است چنان ژاپن دربارۀF وی شرح اما برده این جا باشد. در بررسیده را ژاپن احوال چند سالی آزموده و

نگاهی سفرنامه اش میان از او اندیشه های و یافته ها بهمی کنیم.

سفر بهانۀ% و آغاز اصغرخان علی میرزا استعفای با جهان گرد به سفر فکر

است. حج زیارت آن بهانۀF و می آید )اتابک( پیش امین السطان استعفای هجری1321 جمادی االخر22 در شاه مظفرالدین

می دهد. او به را خدا خانۀF زیارت اجازۀF نیز و می پذیرد را اتابک بود خواست. مایل مکه سفر اجازۀF نویسد: »اتابک می هدایت

با کردند. نیز، مالمت دوستان و شدم باشم. حاضر همراه من هم فکر این مخلوق میلیونها توجه مرکز تشر]ف« به »ذوق

68


مسافرت این است. در ممکن که می آمده پيش من برایF(.3 )ص شود ساخته آینده اصالحات برای اتابک افکار زمینۀ Fکه قاجار صدراعظم به نسبت وی احساس و اتابک با او رابطۀ

خود برکشیدۀF و است برداشته معارف وزارت به را او و داشتن حرمت پاس همۀF است. با بررسیدنی می داند، فروگذار او روش و منش از خرده گیری از جابه جا فروتنی، دیدار و ژاپن سفر که است باور این بر بازگشت در اما نکرده،

]ه دیار آن دولتمردان با آورده پدید او در فکری تحو]لی و تنب اتابک و بود مانده حج رسم به ماه می نویسد: پنج . باز1است

|ر|پ در را مدت این نخواست طرف از مسافرت نقشۀF باشد، ا.7شد ریخته چین

و دارد را اتابک مترجم و دستیار کار سفر این در هدایت در همراهان و اتابک8است. همراه او حاشیۀF کوچک گروه با

( از1903 اکتبر )اوایل1321 رجب اول یا جمادی االخر آخر سنقرآباد... نشد... در توقف قزوین می افتند. در راه به تهران

خیال گوشۀF شد معلوم آمد، پیش طریق ختیار ا از صحبت ژاپن. من و چین طرف به یعنی است شرق راه اختیار اتابک

.( 5)ص باشد مکتوم مسقو تا کردم. فرمودند تقویت هم آمده، بیرون پیروز تجدد آزمون از روزگار این در ژاپن

به اروپایی قدرتهای با داده شکست1895 جنگ در را چین انتقام وآمادۀF بسته اتحاد پیمان انگلیس با برآمده، رقابت 9است. آرتور پورت بر انداختن چنگ برای روسیه از گرفتن

بازار و کوچه مردم وحتی آگاهان که نیست شگفت پسبنگرند. ستایش دیدۀF با را ژاپن آسیایی سرزمینهای مسکو به باطوم و باکو و انزلی راه از همراهانش و اتابک

از پس و می کنند دنبال آهن راه با را راهشان و روند می از و پورت آرتور به منچوری و سیبری آهن راه با سخت سفری

با سپس می رسند، چین شرقی کنارۀF در چیفو بندر به آنجا دو سفری در شانگهای از و می روند پکن و تین سین به قطار آنها می آیند. ورود ژاپن غربی بندر ناگازاکی، به کشتی با روزه

ناگازاکی، دیدن از پس و است،1902 دسامبر9 روز ژاپن به

69


ژانویه6 تا و می رسند توکیو به دسامبر14 روز کیوتو و کوبه این در روز22 می شوند، آمریکا روانۀF کشتی با که1904

با است همزمان توکیو از آنها افتادن می مانند. راه شهرژاپن. و روس جنگ درگرفتن

سفرنامه در مخبرالسلطنه سخن شیوۀ% کتابهای در که چنان نیز، سفرنامه در هدایت قلم و زبان

به هم کوتاه نویسی در و رساست و زیبا اما اشارتگر او، دیگرFپیش خطرات و خاطرات به ویژه دیگرش، نوشته های اندازۀ

و سجع و موسیقی از پر و است شیرین او نمی رود. گفتار از نمونه هایی لطيفه گویی، و نکته پردازی با همراه آهنگ، از صفحه50 به نزدیک که را او سفرنامه در ژاپن وصفمی خوانیم: اینجا در است، گرفته را کتابش

ناگازاکی گوید: »اطراف می ژاپن طبیعت زیبایی در است« بندر دره آخر افکنده پنجه دره در دریا است، ماهور

سونش از پرده ای گویی آفتاب پرتو در مغرب مقارن(92 )ص ارژنگی نقش و ژاپنی نگارخانۀF گرفته، را منظره اطراف زر

آن پشت از ماه چون منظر و بود هوا در مهی است... گاهی و سهال کبوتر( تبادل تا )کوبه راه عرض در و(94 )ص پیدا

جالب منظم مزارع و درهم سر درختان جنگل، و دشت جبال، در پنجه توکیو اطراف همه جا دریا »آب(96 )صاست. توجه.(121 )صاست« نیزار مزارع اطراف افکنده خاک

را ژاپن فوچی کوه که است کسی نخستین او شاید نیز ژاپن جبال عروس که یاما : »فوجی کرده مانند دماوند به

سر بر فلک نیلی گنبد زیر اخضر بساط در ابیض جامۀF و است( 99 )صاست. ژاپن دماوند یاما فوجی(121 )صدارد«

فارسی ادب بزرگان از سخنش پیراستن در هدایت خود جابه جا نیز و می گیرد یاری وموالنا، سعدي به ویژه

چه تا بردیم به سر کشتی در را شب می آفریند. »البد مضمون موفور رنج و آرطور بندر از »یادی(25 )صسحر« زاید

70


(95 )صزننده« غیر و زنند همه »خدمتكارها(95 )صکردیم«

صورت صورت، و سر کردن تازه را... یعنی کارها »الزام شامی مفصل و شد تنظیفی »مختصر(96 )صدادیم«

تقاص و است روس جنگ فکر )ژاپن( همه ،(99 )صخوردیم« آرطور، پرت

خصم پشت شکن جز نیست شهر در ولولهروس ابروی خم جز نیست آفاق در فتنه

(108 )ص

)صپارکی« دیگر نیم بود خوراکی ظرف نیمه »غذاها

و بود اقمار با مالعبه مشغول سرایه سپهر در »خورشید ،(109�(117)صفرمانگذار« یگانه شوگون عزت را شینطوتی . اخیرا

آخر به پی کيوتو »دربار ،(120 )ص نفرت کاتلیکی از و است ،(123)ص گرفت را داشت فرو انگارۀF برداشت از برده کار

به جای ژاپنی منتها است چاره آخر همه جا »)خودکشی( در به اشاره در . )شاید(125 )صمی درد« را خود شکم پیراهن

در ژاپنی حافظ(. قلم کن قبا جامه او غم که: در مضمون این ژاپنی )یعنی(126 )صگفتار« به تا است روشنتر نگار به تمثیل

عد]ت را »چینی سخن(. و به تا می کند بیان بهتر تصویر با را دشمن میلیون چهارصد ت|ف از شد معلوم آخر کرد مغرور

خشک همه دهن در آب هرون توپ پف از و نمی برد آب(137)صمی شود.

می کند: پیدا عامیانه شیرین رنگ گاه هدایت زبان و کردیم »ذوق نشاند« و طاس سر مرا مدتی و بود »خبرنگار

چه نمی کردیم، قناعت تماشا . »به(25 )صذوقیدیم« وا زود »مرده شوی خسیس، مرد از سخن در و(105 )صمی کردیم«

(111)صزر« چه و سنگ چه نهادن برای ببرد، را مکنتی چنین

»در(107 )صمی دانستند«. فارسی ول و هندی... کل »طالب اقناع تماشا به را دل و نمودیم گردش دلربا گذرگاههای ریششان بیخ بیعاری که منورالفکر »طبقۀF(112)صفرمودیم«

. جا( )هماناست« گرفته ندارند که را

71


پیر بی دفاتر استقرار و خارجه تجارت »یوکوهاما... بر اندک چین از بودا پیکرۀF آمدن از پس و(117)صشد« گشوده

شد« زیارت محل خانه آن ببینیم، برویم بود چه بود چه اندک (121)ص

او که است برابرهایی هدایت نوشتۀF در دیگر گیرایی چندتایی پیداست که آورده نامأنوس یا بیگانه واژه های برای

Fفرمانفرما است نمونه این اوست. از خود ساختۀ( = = منصب دار و ژاپن(. سلحشور حاکم شوگون: سپهساالر

میانۀF که = ریش سفیدی رافع و مقامی سامورایی(. )پدر داماد و عروس به نسبت بزرگی سمت و می گیرد را وصلت

= سرزمینی(. )کرسی = دریای وسط کند(. )دریای می پیدا هتل(. = اتاق = مهماندار(. )یورد پایتخت(. )پذیرايي چی

= خوشامد(. )کرياس و تعارف آميز = سخنان )اخوانیاتFگیشا(. بدراه(. )مطربه = زن مخصوص سرسرا(. )نمرۀ =

= کردی عباي و = قبا(. )باالپوش = کیمونو(. )آرخالق )قبا امثال گهگاه = بزم(. آوردن انس مردانه(. )مجلس کمیونویاست. هدایت قلم دیگر ویژگی هم فارسی

ذوق گویای که آورده سفر یادداشتهای در نیز نکته هایی به آنها با پورت آرتور در که انگلیسی خانمی اوست لطیف سالها و می داند چینی و آلمانی و فرانسه است نشسته کشتی آن در است. تصنيفي خانم است. خيلي بوده چين مقیم

چیزه چه پاش چين، از مياد كجا بود. از شده معمول اوقات به ناگازاکی در(24 )صورچین...« می ریزه قر چین، لب

»چهل که می ایستند، کشتی به بارکش از زغال نقل تماشای رد به دست دست و داشتند دست در زنبیلها زن نفر پنجاه

و(94 )صفعول« مفاعيل مفاعیل مفعول ضرب به می کردند وسط دریای صفای از فوق العاده »چون که می گوید باز

دادیم... رجحان را کشتی با حرکت بودند کرده تعریف دیدیم. خواب در شب را موصوف صفای از مقداری

موارد این نمی خواهد... در نگارش شب »گزارش وجا( )همان )صنباشد« جانان کنار در سر ولو است خواب اشتغال بهترین

72


95). مهمانخانۀF است: در تپش در او زیباپسند دل نیز ژاپن در

آن »میان شدند، آنان پذیرای نفر دوازه ده اوینو، پارک فاخر... من لباس در هیجده هفده سن به بود دختری جماعت

تاریک قدری هتل کریاس ندیدم، زیبایی و وجاهت آن به دختر را سعدی شعر داشت جا می دانست فارسی دختر اگر بود،

بخوانیم:ست نهاده آفتاب پیش در آینه(108)صاست... جبین شعاع یا خیمه آن در بر

روس دختر جمال از او وصف هم(25)ص دیگر جای دراست. دلکش بسیار بود آمده چین به که

دانستنی ها و دانسته ها نه شامل »ژاپن است خواندنی هدایت جغرافیایی وصف

Fنجیب که را آنها از جزیره است. هشت بزرگ جزیرۀ جزیره( می گویند. يسو )یاشیما( )هشت یاسیما می شمارند

وحشی مردم سکنای محل و است خارج جرگه این )يزو( از� را آنینو. جزایر سفرنامۀF در و(92 )ص می گویند یاماتو مجموعا

است شده جپین انگلیسی به که است جیپنگو ژاپن مارکوپولو آفتاب. وسعت مطلع بوده نيه|ن اصل ژاپن... در فرانسه به

� جزایر خاک است مربع کیلومتر کسری و هزار474 مجموعا اوساکا، و توکیو کيوتو، است می شده اداره مرکز سه از که است. بوده میلیون38 بر زاید ژاپن جمعیت1887 در

بیست جمله آن از که است آتشفشانی غالب کوهستانش برف ارتفاع متر2850 با یاما است. فوجی دایر آ تشفشان

جریان و گرما را جنوب نواحی استوایی دارد. جریان دائم که نقره و طال می بخشد. از سرما را شمال نواحی قطبی

متعلق چین در چون نیست... زمین اثری می دهد خبر ادریسی ... اقطاع شکل به رعایا بین منقسم و است آسمان پسر به

است... برنج عمده اش محصول

73


اول گروه از شده اند. ملکه منقسم گروه پنج به مردم دارند، پشم که آئینو بوده اند طایفه دو می شود. بومیان اختیار� که گوریل را یکی )میمون( مغول گوریلند جنس از هم اسما

آئینو گرفتند، را آنها جای زده پس جنوب به را یکی و شمال به|ریل و دارند اجماع يزو جزیره در از ژاپن جنوب، نواحی در گ

(115 )صاست. مغول نژاد زمان به متعلق هدایت جغرافیایی دانش که پیداست او ادارۀF زیر سرزمینهای رفتن دست از با ژاپن اوست. خاک

ایران خاک پنجم یک حدود و شده کوچکتر اکنون جنگ، از پیشاست.

کوه بلندی است گذشته میلیون110 از ژاپن جمعیت باستانی نام گرفته اند. یاماتسو اندازه متر2870 را فوجی

و می شود خوانده نارا امروزه که است ژاپن تاریخ پایتخت است. از بوده اینجا از شاید نام این به کشور شدن خواندهمانده اند. باز هزار20 از کمتر آئینو بومیان

وسعت با که ژاپن شمال )يزو( در هوکایدو جزیره امروز ژاپن بزرگ جزیرۀF چهار از یکی مربع کیلومتر78000 سدۀF در به ویژه و ژاپن تجدد جنبش از پس می شود شمرده هوکایدو شمال در کوریل رفت. جزایر آبادانی به رو بیستم روزهای در روسیه را جزایر این و ژاپن جنوب در نه است بازگرفتن برای ژاپن تالش و گرفت اختیار در دوم جنگ پایان

دو به یافتن دست و1855 تقسیم به بازگشت شاید و آنFجلوی این و نرسیده جایی به اوتوروفو و کوتاشیری جزیرۀ است. گرفته را شوروی با مناسبات شدن عادی

Fمی داند مغول را آن هدایت که هم ژاپنی نژاد مسألۀ پژوهندگان کنكاش و بحث زمینۀF و مانده نشده حل هنوز

است. در درست ژاپن نام ریشۀF در هدایت سخن است. اما|ن اشاره معنی این به نیز دیگر جاهای برآمدن گاه دارد: »نیپ 628 ،593) سوبکو ملکه عهد (. در93است« )ص آفتاب

و دانشمند نایب السلطنه، توکو شوء میالدی( شاهزاده 607 سال در را رسمی فرستادۀF نخستین ژاپن اصالح اندیش

74


Fآغاز چنین که سپرد او به نامه ای و کرد چین دربار روانۀ امپراتور به آفتاب برآمدن سرزمین »امپراتور می شد

را ژاپن پایه این می نویسد« بر آفتاب شدن فرو سرزمینخواند. می توان جهان خراسان

کاو هر پهلوی زبانشناسد

وی کز بود آن خراسانآسد خور

)فخرالدین گرگانی( اسعد

می پردازد. هم ژاپن و ایران دیرین مناسبات به هدایت کرد عنوان حضار از یکی ناهار نظامی( سر بندر بازدید »در درآورد بودایی هیکل جوف که طوماری از ما علوم وزیر که

ژاپن به ایران شاهزادگان از یکی اسکندر غلبۀF در کرد معلوم اتابک می شود« و منتهی بدو ژاپن سالطین رشتۀF و است آمده ایرانی شاهزادگان که می دانیم هنگامه می دهد: »درآن پاسخ

هدایت(102 )صنمی دانیم« رفتند؟ کجا به شدند متفرق همان مقارن که موغول از قومی مهاجرت »در می افزاید

همراه کسی ایرانی شاهزادگان از است ممکن است اوقات را این که بود گفته هیأت باشد...« مترجم رفته ژاپن به ایشان

است نتوانسته هدایت را کتاب این و است دیده کتابی در سلسلۀF در را ژاپن می نویسد: »سلطنت بیاورد. اما به دست سال2275 اسکندر غلبۀF از می دانند، سال2540 حاضره

کاله لکن نمی کند، مطابقه باشد صحیح تاریخ اگر می گذرد، تخت حواشی در که داودی گل طمغای و بیرق روی آفتاب

جا، )همان. اعلم الله باز می آورد، شبهه هست همه جا جمشید

است: نوشته کیوتو در میکادو قصر وصف در هدایت ،زیرنویس( دارد ظهور نگار و نقش در همه جا در برگ شانزده داودی »گل

(97 )ص 10است. سلطنتی طمغای که که چنان باستان ژاپن و ایران مناسبات وچون چند

است. نشده دریافته تاکنون ژاپن مردم نژاد و سرچشمه را زمینه این که ژاپنی معاصر نامی نویسندۀF سیچو ماتومؤتر

75


در او گمان به که است گفته هینوکایرو کتابش در بررسیدهFو آمده ژاپن به ایرانیان از گروهی میالدی هفتم یا ششم سدۀ

پژوهندۀF ریوایچی گذاشته اند. هایاشی اثر ژاپن فرهنگ در توکیو رودو، )شیلکو ابریشم راه نام به کتابش در ژاپنی دیگر

برافتادن از پس که می کند یاد ایرانی بزرگان از(1964 ارمغانهای و آمده ژاپن به راه آن از و چین به ساسانیان

داده اند. رواج پهنه این در و آورده همراه بسیار فرهنگی ژاپن باستانی ویرانه های و تپه ها در شده یافت تازه آثار

و تازه نمونه های کشور این قدیم پایتخت نارا در به ویژه تخت نقشهای با نزدیک یا همانند نمادهای از فراوانتری

از رنگی نیز کشور دو ادبیات است. در داده به دست جمشید غبار و رنگ زیر در که هرچند پیداست، دیرین پیوند این

روزگار ژاپنی می دهد. دوستان نشان تار بسی دراز سالهای مدرسه که دوم جنگ از پیش که می گویند برده به سر

و آمور به رفتن آرزوی از که داشته اند سرودی می رفته اند مردم روزها آن را ترانه این و است، می گفته آن سوی آن

هست. اما نیز چین در رودی نام می خوانده اند. آمور زیاد و بوده آریاها سرزمین و ایران همان سرود این در آموراست. داشته پیوندی آمودریا با که شاید

است معمایی ما وجودحافظ

است فسون تحقیقش کهفسانه و

ژاپنیان فضیلت های آورده: جمله یک در را ژاپنی ها ستودۀF ویژگیهای هدایت

فرزندی، و پدر عالقۀF رفاقت، تواضع، مناعت، »نظافت، حب] طبیعت، زیبایی از استفاده عدالت، حس بزرگتر، احترام و(115)ص است«، ایشان خصایل از مرگ تحقیر و وطن

برای نمونه هایی آوردن و فضیلتها این شرح به نیز جابه جااست. پرداخته هریک

آغاز امپراتور سرای از ژاپنی زندگی سادگی وصف در وصف به که است آن از ساده تر میکادو می کند: »عمارت

76


می شود دیده ژاپنی مؤسسات از باز: »آنچه و(100 )صبیاید« با کارهاشان همه انگیز، حیرت و است ساده بسیار به صورت

)صندارند. کار در تظاهري و زینت هیچ است، ابهت و متانت

102)Fتیکو« در ژاپن تاریخ سرداران آرامگاههای دربارۀ« است ... عمارتی می گوییم که معابد و می نویسد: »مقابر

از یکی »وارد توکیو در مهمانخانه ای در نیز(105 )صساده« کمال در حصیر فرش و است گل اندود دیوار شدیم، سالنها

و است راسته »قبای هم ژاپنی ها جامۀF(109 )صسادگی« ابریشم غالب ژاپنی »لباس که کردی«. هرچند عبای یا شال

قواره و برش آمدن دست به برای می گوییم که است. قدک زیرنویس( ،110 )صخودمان« سادۀF مردم به شباهت و است

بر آن بنیان و است سادگی و صفا دارای نیز ژاپنی »زندگی بلوارهای اطوار از یک »هیچ ،(126 )صخانواده« تشکیل در »طالق و(111 )صاست« نکرده سرایت ژاپن به اروپایی

رو فقط نه محترم »زنهای(128 )صدارد« ندرت ژاپن نامحرم را آنها آواز که داشته اند مضایقه بلکه می گرفته اند

سادگی که می ستاید را ژاپنی ها هدایت(120 )صبشنود« فریفتۀF ایرانیان ما که دارد دریغ و نداده اند دست از را زندگی

و »نظافت(121 )ص شدیم فرنگ تمدن گمراه کنندۀF جلوه های او(94 ،93 )صمی افزاید« طبیعی لطف بر ژاپنی ظرافت و کوبه مهمانخانه های تا گرفته گمرک مدیر اتاق از را همه جا و سادگی در امپراطور عمارت و کیوتو خیابانهای و توکیو

ژاپنی ها دربارۀF و(100 ،97 ،95 )ص می بیند نظر جالب تمیزی در و(115 )صاست« ایشان فضائل از »نظافت که می گوید

زمین به ژاپنی ها نیاکان نخستین آمدن افسانۀF به اشاره کرده شستشو زمین در را خود و برگشت می نویسد: ایزاناگی

گشت. )زیرنویس، مذهبی آداب جزء آنجا از استحمام سه روزی تا می داند الزم ژاپنی روزه همه را استحمام همین مردم این دوستی زیبایی و ظرافت در(121 )صنوبت(«

را ژاپنی انس صحرا و باغ گردش به ملتی »کمتر که بس انسشان مجالس دارند؛ مخصوصی تعلق گیاه و گل به دارد،

77


( 125 )صاست« دلپذیر

می گوید: توکیو در انگلیس سفیر قول از ژاپنی متانت از در شد امضاء ژاپن و انگلیس بین جنگ و صلح عهد که »روزی

حکومت نیاورند... متانت رو به توکیو در و کردند تظاهر لندن )اروپایی( هفتصدسالۀF حکومت )آسیایی( بر سالۀF هزار دو

(412 ص ،خطرات و خاطرات : و110 )صچربید« به چشم را ژاپنی نظم ژاپن خاک به نهادن پای از پیش

ژاپنی صحیۀF شدیم... طبیب ناگاساکی قرنتین می بیند: »وارد ر کشتی اسناد و دفاتر با محفوظ حدود و احترام کمال با

کشتی ناهارخوری در زن و مرد از کرد. مسافرین وارسی اسم به را یک یک ایستاد، پله سر دکتر شدیم. جناب جمع کشتی به حرکت اجازۀF رفتیم، سطحه به کرد، رد دیده سان

درهم اوضاع مالحظۀF از پس بود معجب رفت. منظری و داد با که می کند یاد این از بارها نیز(93 ،92 )صچین« برهم ژاپن در پکن، در ژاپن مختار وزیر به ورودشان زمان اطالع11بوده اند« پذیراییشان آمادۀF همه جا

از که ژاپنی ها در را تحرک روح و سرزندگی هدایت باز به خوبی است شده دانسته ژاپن پیشرفت عمدۀF مایه های

سر را شخص است ژاپن مردم در که می شناسد: »هیجانی پیداست. »همه نیز ژاپنی ارادۀF و عزم(93 )صمی آورد« دماغ( 108)صپرت آرطور« تقاص و است روس جنگ فکر

را می کند: »چینی جلوه اول نگاه در ژاپنی بالندگی بلند اهالی افتخار گردن اینجا افکنده، پیش سر دیدیم، مهموم

)بیگانگان( الشخورها نبود، معلوم صاحبخانه چین است. در است مشخص صاحبخانه می کردند. اینجا خودنمایی طرف هر( 93 )صوخندان« شاد متشخص، و

سؤال اهل ژاپن می نویسد: »در ژاپنی مناعت تحسین در »زنی که آنجا دارند« تا ازدحام که چین برخالف نشد دیده سراسیمه گذشتیم، و داد بدو ين نیم اتابک داشت سیبی سبد

بالعوض شد برداریم. معلوم سیب عوض در که دوید ما دنبال (97 )صبرداشتیم« سیب چند و برگشتیم البد نمی کند، قبول

78


این و می گوید ژاپن در گرفتن انعام نبودن رسم دربارۀF نیز (114 ،105 ،99 )صاند« نمی گرفته انعام پاسبان و مهماندار

Fما میان در رسم همین اگر که می داند خوب آشنا خوانندۀ فرهنگیمان ارزشهای و آسان زندگیمان اندازه چه تا بود مردم طریقت در زندگی شمردن حقیر از می شد. نیز جلوه گر بهتر

می گوید، سامورایی آیین در سلحشوری روح و غرور و شينتو افتخار، برای یا غیرت سر از خودکشی از و(138 ،134 )ص

و ،(125 )صمی درد« را خود شکم پیراهن به جای »ژاپنی غیرت گل که »مادام که می آورد را ژاپنی نویسندۀF یک سخن

حفظ را خود شؤونات آفتاب دولت می شکفد ژاپنی دل در (131 )صمی کند«

شناخته خوب نیز را ژاپنی صنعتگری مخبرالسلطنه و(96 )صاست« قوم صنایع بیشتر ژاپن در »تماشایی است، توجه تجارت به و دارند اهتمامی خودشان هنر عرضۀF » در در »ژاپنی است، امروز ژاپن وصف این که گویی(97 )صتام« هیچ از ژاپنی صنعت »دست و(125 )صدارد« قدرتی تتبع

سر سخن و ،(99 )صاست« حیرت محل که می سازد چیزی صنعتگر میلیون سی هستند »ملتی که آورد می را12رادرفورد

چیز هیچ ... در جهان در ملتی هر از استعدادتر با و مهربان و. (127 )صآنها« اختراع استعداد در که نیست تعجب قدر آن

از عالم احوال برابر در ژاپنی روشن بینی و بیداری از می بیند. گفتگو آشکار هدایت که است دیگری فضیلتهای

در همراهانش و او که است گرم ژاپن و روس نزدیک جنگ می نشینند: کشتی در روسهاست دست در که پورت آرتور

بیرون دهنه از خرامان خرامان درآمد، حرکت به »کشتی مالحظۀF با پیداست، قلل معافل از توپ رفتیم... باطریهای

ژاپن که این از غافل شد بیشتر ژاپنی ها از تعجبمان احوال این تدارک و است نخوابیده ما مثل اما هست آسیایی مملکت و اروپاییان بیداد از سخن در و(24 )صدارد« اروپایی

گوید: چین در کنسولی قضاوت حق تحمیل و کشیش نمایان است، سنگ پاداش را کلوخ انداز که دریافت به موقع »ژاپنی

79


مقابل در که ژاپنی(89 )صشد« جنگ مهیای و ساخت را خود گرفتن به زور و ژاپن به آمریکاییان آمدن به )اشاره کشتی چند

Fامروز شد تجارت( عاجز اجازۀ Fمی کشد روس با جنگ کبادۀ سبزی شاخۀF خانه ها تمام دسامبر13 »روز کیوتو در(119 )ص در امروز شد بود. معلوم عیدی گویی بودند زده خانه درب به

Fکه می شوند. پیداست نظام داخل جدید سربازان کیوتو حوزۀ دو ،(97 )صاست« امور متوجه اندازه چه تا جمهور ... افکارFجنگ در که افسری رزمی شور دیدن با توکیو نظامی مدرسۀ رفیق روسی صاحب منصبان است، بوده خورده زخم گذشته

می شدند. ملول جنگ خبر از که می آورد به خاطر را راه را ژاپن احوال این دیدن به و(103 )ص کجا به تا کجا از تفاوت

نخواهد شکست قوم می داند: »این فاتح روس با جنگ در را ژاپنی ها بینش(110 )ص 13نمی زنند« آب به بی گدار و خورد

(103 )صاست« ابهت و متانت با کارشان »همه که می ستاید

چینی مرض را آن و است ممنوع سخت ژاپن در »تریاک و( 121 )ص 14می دانند«

است ساخته شیفته همه از بیشتر را هدایت که آنچه� و »صورة� که ژاپن اند مردم عالی مقامی به را خود معنا

و ( »هرج119 است« )ص کرده خود آداب حفظ و رسانده نمی شود آنها م|دبر دام ندارد، خوش را اروپایی زندگی مرج داد نمي شود هوس باد به را آنها سرمایۀF هيچ متاع به و نهاد و درمي آورند خود به طرز ببينند خارج در آنچه ( و119 )ص

هندی راجه به (،127 می کنند« )ص مستحیل خود آداب به گرفته خرده او همت کوتاهی و می کرده سیاحت را ژاپن که

چند بردن به تنها و ندیده زیورها و زینت و رنگ جز که است را خود ( او89 )ص است کرده خوش دل ژاپن از گیشا

برمی آید: بدگویان رد به و می یابد ژاپن حامی و دوستدارکیست؟ نیست که آن است، اوهام پرست ژاپنی »گویند شکستم، پندار بت� گفتیرستم

برستی پندار ز که بت ایناست باقی

(

80


(119 ص

کاتلیکی بر مرام اصل در گوید: »بودایی دیگر جای و بسته اند دیانات به همه جا است خرافات اگر و دارد ترجیح دستورات از بهتر سایرین معاش قوانین نیست معلوم

.(89 )ص)کنفوسيوس( باشد« کنفوتسه سال در که عیسوی داعی(er) اکساویه سخن از او من روح لذت قوم »این که می کند یاد آمد، ژاپن به1549

»از ژاپنی ها که گوید كمپفو انگلبرت قول از است« و نهایت مراقب تر، عمل در و صادق ترند عقیده در عیسویان

)صتقوی« خودمان به اصطالح دارند، گناه کفارۀF به را توجه

که می تازد فرانسوی بدگوی نویسندۀF لوتی پی یر به نیز ،(137 »بدبخت جدیت« و به معتقد ژاپنی و است سخريه »اهل او

پیر منظور که جمله آن از مغرب تازگیهای دنبال که قومی(119 )صبروند« لطی هاست

دیدنی ها و دیدارها سیمای و منظر و باال و قامت به هدایت اشاره های

تصور نمودار به گونه ای که زیرا است خواندنی نیز ژاپنی ها ژاپنی ها میان آن از و خاوردور اقوام از روزگار آن مردم

روی هم بر را ژاپنی ها پیش سالی چند تا است. ایرانیها قامت و چهره در ظرافت و لطف از عاری و کوتاه قد

دیدن با ژاپن خاک به ورود در که نیز هدایت می انگاشتند، ستایش و شگفتی با قرنطینه پزشک رفتار متانت و کار نظم

اوضاع مالحظۀF از بود.. پس معجب است: »منظری نوشته نسبت ژاپنی باالی و قد مقایسۀF با خصوص چین، برهم درهم

در ژاپن در گردش روز نخستین در(93)صاروپایی« هیاکل بهFزنند همه »خدمتکارها که می بيند کوبه آبشار نزدیک قهوه خانۀ

»پادشاه که می آید شگفت برایش باز و(95 )ص غیرزننده!ی و او چشم در »پیچیدگی و خوش سیما« بود و خوش اندام مردی( 101)صداشت. جاذب و جازم نبود... قیافۀF ظاهر

81


چشم در پیچیدگی دارای ژاپنی هر که است مقدر گویی جوان زنهای »شکل که درمی یابد می گذرد که کمی باشد. باز

ورود اول در می نویسد: »ما و(109 )صنیست« زننده ژاپنی چند از می آمدند. پس غریب چشممان به مردم ژاپن و چین به

می دیدیم« شکیل و خوش سیما را بسیاری حتی عادت روز »ژاپنی ها که می کند نقل ژاپن تاریخ در کتابی از و(126 )ص

Fرا جثه حقارت هم عبارت ... این بشرند الماس چاپ نسخۀ کمبودهای هم سرانجام(127 )صرا« طبع علو هم و می رساند خفه رنگش می بخشد: »ژاپنی نفسانی کمال به را جسمانی

كوسج، ریشش سیاه، موش مور]ب، قدری چشمش است، )بینی( دماغ کوتاه، دست بلند، باالتنه برآمده سینه اش صندوق

در یدش راست، نظرش روشن، فکرش عوض در پهن، غیرت و مناعت شجاعت، رسا، کار در طاقتش طولی، صنعت

غیر چشم ژاپنی اگر است اعتباری کج و راست دارد... چون در هنوز تصویر این اما(126 )صدارد« حق بداند کج را ژاپنی

Fلوده پرست شاه درمی آید. مظفرالدین کمتر عامه اندیشۀ Fشدم. جرگه مشرف فرح آباد در است: »نوبتی اينان نمایندۀ

نشسته، زمين روی همه و بودند گرفته را شاه دور معتاد بحرینی پسر پرسیدند من می گذرد. از مزاح به مجلس به که کرد عرض می بایست ژاپنی ها؛ یا است بدگل تر

آرزوهای از بشود. یادم تفریحی که ندیدم ژاپن در او بدترکیبی 15کجا.« به تا کجاست از راه تفاوت ببین آمد، خودم

است شیرین هم ژاپنی چیزهای دربارۀF هدایت سخن است سلطنتی طمغای که برگ شانزده داوودی گل »نقش

(101 و95 )ص ژاپنی منقل می نماید. از رازگونه برایش(97 )ص

ما مسافران گذار( 109 )ص ساکه یا برنج شراب از و می گوید گرنه و ببینند ژاپنی کرسی تا است نیفتاده عامه مردم خانۀF به این که تفاوت این با می یافتند، خودمان کرسی همانند را آن برای پیچیده چادرشب در رختخواب و است اتاق میان در

بازی ژاپنی شاهزادۀF میهمانی ندارد. در پیرامون در پشتی این که می گویند(104 )ص می کند سرگرمشان مانند چوگان

82


در ژاپن والیات از یکی در فقط و ندارد رواجی امروزه بازیمی شود. برگزار خاصی موسم

گونه ای هم این که گو�، بازی و ژاپنی شطرنج از هدایت یو ـ یویی ـ )یویی کردن جفت و طاق از نیز و است، شطرنج

آورده می شود( شرحی پو« گفته ـ ک�ن ـ »جان امروزه که ژاپن امثال و افسانه و ادب و ترانه و شعر به(126 )ص است

نیز و است کرده یادداشت را آن از نمونه ای و پرداخته هم شعر(124 تا122 و112 و105 )ص را ژاپنی سخن از نمونه ای

از می داند اوستا گاتاهای همانند را هجايي( ژاپنی )هفده هایکوF(121 )ص ژاپنی چپق سیخچه«، دو »با ژاپنی غذاخوردن شیوۀ،

شوهر از پس دخترها کردن سیاه دندان ،(130 )ص مو آرایش م|طربه او به قول یا گیشاها زندگی راه و رسم(129 )ص کردن است. کرده یاد هم(111 )ص وحشی مرغابی شکار وجا( )همان

وسیلۀF ژاپن و چین در که ویکشا جین یا چرخدار صندلی در کولی را آنها و می کشد را آن »حمال و است حرکت

است ننشسته دلش به سواری این اما نشسته می گویند« نیز زمینه این در سخنش خواندنی ترین که شاید اما(22 )ص

Fدر را آن که باشد ژاپنی موسیقی دربارۀ Fو فن اهل یک پایۀ است. می نویسد: »کنفوتسه بررسیده و شنیده شناخت

تکمیل از قومی هر تعالی درجۀF است )کنفوسیوس( گفته موسیقی از که شد«. شگفتا تواند شناخته قوم آن موسیقیFشهر در و( 128 )ص می دهد نشان بیزاری چینی قهوه خانۀ

هروقت که داشتیم راه سر در فروشی »روده نیز چینی سیر گذشتیم او بر که بار می زد. چند رود نداشت مشتری بی نواییش نداشت؛ اثری ما در نواش کرديم را حالش

ژاپنی محلۀF به تین تسین در چون اما(27 )صبود. تأثرانگیز درآمدند در )مطربه(« از چند »گیشایی خانه ای به و می روند

رنگارنگ لباسهای در دری از خوبی بدین است درنیامده کسی خودشان مخصوص که سازهایی چنگ، در سازی کدام هر و

رقصیدن و زدن )شامیسن( می گویند... به سامسون است، می کنند عشقبازی در پروانه حرکت ... تقلید شدند مشغول

83


هم ما گوش در که است چینی ساز از مطبوع تر هم سازشان انسی مجلس در هم توکیو . در(32 )صنمود...« مطلوب »ساز خواندند، و زدند نقاره و دهل و کوتو و شامیسن گیشاها

)صنمی آمد« بدمان و نبود وحشی ما گوش به ژاپنی آواز و

110). پرداخته نیز ژاپن مردم اعیاد و عادات و رسوم به هدایت

آن لطف و پاییز شب یک در ماه تماشای رسم از میان آن از و رسم( 120 )صتمام( ماه »چوکیمی« دیدن ژاپنی، )به

آداب( 130 و129)ص عزاداری ،(109 )ص مهمانی در جام گردانی و70 و60 و پسران است سالگی پنج جشن(120)ص زایمان

)ص چای آیین و مردان، سالگی100 و90 و88 و80 و77

)بوشیدو( هم سلحشوران آیین به است. او کرده یاد(131 احترام و ستایش با ژاپن مردم باور و آیینها است. از پرداخته

می نویسد: در کيوتو در میکادو قصر از دیدار می کند. در یادFرسومات انجام محل و ریخته اند خاک قدری تاالر این گوشۀ

( 97 )صباشد«. خاک روی باید که است مذهبی

Fمذهب می گوید: اساس ژاپن باستانی آیین شینتو دربارۀ و نشر چه طبیعی، داللتی این و است آفتاب- پرستی ژاپنی اثر و است حرارت و روشنایی اثر در حیوان و نبات نمای

بیداری معنی به »بودها نیز و(119 )صظاهر« آنها جانبخش هر » در(122 )صنیست« ارباب از ذکری بودایی است... در

شده پیدا بتخانه و بت بشری تصورات روی هرجا و قوم بودا، اصول از است معجونی چینی . مذهب(124 )صاست« سرایت ژاپن به که نیاپرستی و أتسه ال کنفوتسه، برهمن،

و ایمان اگر معایب همۀF ... با است آمیخته شینطوئی به نموده به می کنند دعوت راه یک به مذاهب همۀF باشد نی]ت صدق هواپرست پیشوایان بروند... ریای را راه که آن شرط

و گفتند همه است... این کرده خراب را مذهب خانۀF بی تقوی(122-122 )صمسایل« نگشت حل

ژاپن تجد=د

84


Fقناعت، را می نویسد: »چینی ژاپن تجد]د سیاست دربارۀ هيچ، به خود حوزۀF غیر در آموزش از اجتناب و نفس به اعتماد

و شد بیدار خواب از زودتر ساخت. ژاپنی محصور خود فکر( 137 )صساخت« معارضه برای را خود

آموزش به را هدایت اعتقاد ژاپن در دریافته ها و دیده ها راسختر است، بایسته کشور تعالی برای که مردم بیداری و

راه .... با دارد کوشکی دریا کنار در ایتو می سازد: »مارکی که دانسته ایم که کرد عنوان ... اتابک رفتیم او منزل به آهن

است... جناب عالی تعلیمات و تدبیر حسن نتیجۀF ژاپنی ترقیات زدیم، کار به دست چون گفت کردید؟ شروع کجا از پرسید|ر|پ به آزموده جوانهای از نداریم، کار مرد دیدیم امریکا و ا

به سپس شدند تکمیل علمی شعبه هر فرستادیم. در ساختیم. بین مملکت در مدرسه هرگونه و پرداختیم تشکیالت

مارکی فرمایشات بود، رفته زمینه این در صحبتها اتابک و من بازدید در و(102 ،101 )صبرداشت« من دل روی از باری

Fدر مدرسه این انتخاب »شاید که می نویسد دخترها مدرسۀ نتیجۀF(102 )صبود« دخترها تربیت نمودن برای پروگرام محتاج فنی هیچ در »ژاپنی که شد آن آموزش در اهتمام تحت در فرستاده اند خارج به که نیست. جوانانی خارجی .(111 )صبخشیده اند«. ثمر و آموخته هنر سرپرستان مراقبت

بهانۀF برداشتن میان از در ژاپن تجد]د رهبران سیاست همگونی و است چشمگیر نیز غربي ها تحمیل و فشار

کشور احوال با داشته اند نوزده سدۀF پایان در آنها که مسأله ای کاتسورا کنت با دیدار در انگیز، حیرت روزگار آن در ما

خود زمامداری مدت در که کرد سؤال اتابک وزیر( از )نخست روس با عهدنامه گفت اتابک کرده اید؟ چه اقتصاد برای

در بود درصد پنج به گمرک حصر آن شروط از و داشتیم تازه قرار روس با شدیم موفق � اخیرا نداشتیم اختیار گمرک

بگذاریم. به مبتال و داشتیم را گرفتاری همین هم ما گفت »کنت

|ر|پ مرسوم مطابق را بودیم. عدلیه هم کاپیتوالسیون ا

85


را خودمان نظامی قوای کردیم، تنظیم را قوانین ساختیم، ایرادی کردیم. اروپاییان فسخ را عهدنامه ها و نمودیم تکمیل

کردند. تمکین می دیدند هم را سرنیزه نداشتند را مجرب معمر قضات از نفر شصت آلمان »دولت

نوشتند. مدنی ای قانون سال بیست ظرف در کرد مأمور دورۀF آن شود. ژاپنی ها مجری1900 ابتدای از بود مقرر ژاپن در1899)در( قبل، سال یک کردند ترجمه را قانون. (100 )صکردند« مجری

(123 )ص می پردازد نیز مذهب آزادی به او زمینه این در

زندگی در دریافته، را صنعتی تمدن جوهر و مایه که ژاپنی اما صمیمت است: »در مانده وفادار خود آداب به اجتماعی آداب و عادات به کردند... متوجه حاصل تردید اروپایی

پردۀF در غربی اجتماعات که »هرچند شده اند« و خودشان )صکردند« ژاپن در را کوشش و سعی آزادی و دموکراسی

به صورت ... از نشست فرو تجد]دش آتش زود »ژاپنی(128 »بیماریهای( 121 )صساختند« خود طرز با و پرداختند معنی( 111 )صاست« نجسته راه ژاپن به هنوز تمدن

با و آ ن درخشان پیشرفتهای و ژاپن دیدن با هدایت را آسیایی کشور این که بزرگمردانی صحبت و دیدار دریافتن

است. برآمده آنها تحسین به برده اند، پیش تعالی راه در بار ایرانی هیأت به که است مسیحی امپراتور اینان نخستین

بود تاریک هم قدری که تاالر جنب اتاق در می دهد: »امپراتور� و فوفل چوب از صندلی ای جلو 16بود ایستاده هند کار ظاهرا

گفت: ... پادشاه بی حرکت مجسمه چون و سربرهنه هدایت را شما تماشا برای بخواهبد هرجا که کرده ام سفارش

اتاق از ما بگذرد... تا خوش ژاپن در شما به کنند. منتظرم در از بعد بود ایستاده خود جای سر سیخ بودیم نشده خارج در پادشاه که است سال هشت بردند... گفتند تشریف دیگر

بیرون خود قصر از روسها توسط پرت آرطور تصر]ف تقاص (101 )صنیست« بیرون تدارک صرافت از آنی و است نرفته

لقب آسمان« که )»پسر میکادو سازنده سهم بیان در نیز

86


هیتو می نویسد: »موتسو ژاپن تجد]د است( در پادشاه درخشان آفتاب گذشته آفتاب پسری ( از مسیحی )امپراتور

(118 )صشد«. ژاپن تعالی همه از بیش را هسیروبومی ایتو تجد]د رهبران میان از ژاپنی »ترقیات که می نویسد اتابک زبان است. از ستودهFدیگر جای در و(102 )ص تعلیمات« اوست و تدبیر حسن نتیجۀ

(118 )ص می گوید نوین ژاپن بنیانگذاری در او تالش و تدبیر از

یاماگاتا، ایشان رفقای و اینوئه ایتو، می نویسد: »مارکی باز و مشاورین که بوده اند سلحشور مبرزین از نفر پنج آکی و یامادا

دادند. ایشان سوق تعالی به رو را ژاپن و شدند پادشاه شوگون ها شوکت گنجاندند، مملکت به را سیاست

ادارات و تجد]د( شکست از پیش لشکری )فرمانروایان است برده نام هم تاکاموری سايگو از(128 )صشد« آراسته

ژاپنی اصطالح )در(118 )صاست« بوده مرد هزار »مرد که تجد]د سران از صدمرد« گویند( سایگو »مرد را دلیر مردم طبقۀF از جنبش این رهبران دیگر و ایتو مانند و ژاپن

روح و بلندپروازی و رای استقالل است. اما بوده سامورایی یاران برابر در و می سازد جدا دیگران از را او جنگجویش

جمع خود گرد سلحشوران از هزار »سی برمی خیزد، قدیم )هاراکیری( خودکشی خورد و زد ماه هفت از پس و می کند

( 118 )ص داییگو امپراتور اخالق گوید: »در مردم نوازی سیاست در

بیشتر و می کرد زندگی درویشی به که ( نوشته اند898-930) به برمی آید، رعیتی خانه روزن از دود دید نمی طلبید. روزی

گفت ملکه شده ایم، متمکن ما ندارم، غصه دیگر گفت، زنش شده ای؟ متمک]ن کجا از مندرس لباست است، خراب خانه ات

از که نمی بینی است رعیت تمک]ن به تمک]نش قوم رئیس گفت )ص است؟ تمک]ن عالمت نه برمی آید دود رعایا سرخانه های

]ت پروری از ستایشی چنین با(140 ژاپن شرح به امپراتور رعیمی دهد. پایان سفرنامه اش در

باخترزمین و آسیا ژاپن،

87


Fو قدمت و اصالت بر گواهی هدایت برای ژاپن نمونۀ از است. بسی غرب به نسبت شرق فرهنگ و تمد]ن برتری

نیرنگ، پیامد را زمین خاور مردم تیره روزیهای و نابسامانیها بیشترین می داند. او باختریان جهانخواری و دست اندازی

جنگ »در که چنان می دهد، نشان کاتولیک د|عات از را بیزاری|کسر، محلی، اغراض با بود مسیحی د|عات فشار بازمایۀF که ی

کثیرالحیل ذوات آن حمایت به دول تعد]یات و د|عات تجاوزات در(89 )صنمود« افزون روز خارجه به نسبت را چینی تنفر بر نغمه پرتقالیها هجری( که1542/920 سنۀF »در ژاپن

رنگین17 آسمان دوم پسر به را بساط د|عات افزودند، طنبور (117 )صننگین« کارهای بیاورند تمکین به را بودایی تا و کردند

همچنان نیاكانی شؤون کاتلیک تجاورات و بودایی نفوذ »با اما� بلکه است عام نظر وجهه و است عزت را شینطویی اخیرا

به د|عات پای شدن باز از پس(120 )صنفرت« را کاتلیکی کاله و می کردند هم کفش در پا اسپانیلیان و »پرتقالیان ژاپن نفوذ مقدمۀF )کاتلیکی( را می رفت... دعوت ژاپنی سر

اروپاییان گفتند(123 )صشدند« اندیشناک دانسته سیاست دست یک در می خواهند، چه ما ازجان مذهبند، ضد بر خود

»گول کار آغاز در(124 )ص تفنگ، و توپ دیگر دست در انجیل هم و )چینی دو هر را ذات بد د|عات مریضخانۀF و مدرسه

. (127 )صمعلوم« سالها به نگردد نفس خبث که ژاپنی( خورد است، دیده نابسامان و پریشان و گرفتار را چین هدایت

خودنمایی طرف هر الشخورها نبود معلوم »صاحبخانه آنجا که شرط به روس را منشوری آهن »راه(93 )صمی کردند«

تا باشد... اگر چین مال سال هشتاد از پس که است کشیده شهر تاریخ در و ،(20 )صبگذارند« باقی چینی زمان آن

اروپایی روی به ژاپن که است بندری گوید: »اول ناگاساکی را هالند ناپلیون که1810 سند ... در است برگشوده به دست روزهاست چنین مترصد که انگلیس شد متصرف

هالند پرچم به باد ناگاساکی در فقط نهاد هالند مستملکات گشوده از1850 دهۀF رویدادهای شرح در(94 )صمی خورد«

88


استقرار و خارجه تجارت بر دیگر بندر چند و یوکوهاما شدن را اروپا سیاست سرانجام(117 )ص می کند پیر« یاد بی دفاتر

وجهۀF طریق هر به نفع می کند: »جلب خالصه چنین جهان در مردمی اگر و هرجا به انداختن دست و است اروپایی نظر

و است بی تربیتی می خواهید چه ما خانۀF در که شوند مدعی . و(119 )صبوده اند« سایره ملل مربی آسیا مردم که آن حال می کنم خالصه را خودم سفرنامۀF من که موقع این )در باز

دول حرص روی خورشیدی(... دنیا1324 سال )شاید مردم هم غارها کنج در است متزلزل بی جا و باجا معظمه.(17 )صندارند« وآسایش امنیت

و می تازد سخت غرب افسارگسیختۀF زندگی به هدایت در که بی بنیانی »آزادی و(111 )صتمدن« »بیماریهای از را آن

|ر|پ » از می داند،(128 )صاست« شده جماعت فریب مایۀF ا جدید لکل که است م|د د|عات خانه خراب کن تر، مذهبی د|عات . ژاپنی(124 )صاست« عقیده بالی از خطیرتر م|د بالی لذید،

خود آداب از قدیمی خصوصی زندگی در که می کند تحسین را می کنند که تقلیدی اول بیمایه »اشخاص است، نرفته بیرون تغییر بی فکر مردم در را عقاید که است لباس و است لباس

بین و است اروپایی اروپایی، »با ژاپنی18 (124 )صمی دهد« اروپایی زندگی مرج و هرج ژاپنی، اجدادی آداب به خودشان

نیز(119 )صنهاد« نمی شود آنها بر م|د دام ندارد، خوش را]ت می ستاید را فرمانبرداری و اعتقاد و نظم و سن

Fاز فصل می داند: »پنج بی ارج را غربی ودموکراسی گونۀ و است بوشیدو طریقۀF )کنفوسیوس( اساس کنفونسه اصولFو پدر محبت حاکم، از محکوم سامورايی: اطاعت وظیفۀ از کوچکتر تمکین شوهر، به نسبت زن کوچکی فرزند،

|سه هم به نسبت دوستان صداقت بزرگتر، )منزیوس( ... من مراد است( به نافرمانی اول )که دموکراسی اصول از چیزی

می دانند سامورايی اساس ا|س را عدالت که افزود... قومی( 139 )صندارد...« تازه ای حرف آنها برای دموکراسی

خانواده از ژاپن می یابد: »در سالمتری جامعۀF ژاپن در او

89


|ر|پ در نمی ماند، بی شوهر دختری هشتاد صد، از ا در که می کند تعجب »اروپایی باز و(128 )صهرزه گردند.«

)که( گفتند، بس است.. از مادر و پدر اختیار به دختر مشرق به که می اندازند جلو را زن خارجه مجالس در ژاپنی ها

19برنخورد. تربیت شده خانمهای نویسندگان آراء نقد به خود دریافت و اندیشه پایۀF بر او در که وارتگ هس انصاف از آمد می پردازد: »خوشم غربی دوره ای در ژاپنی ها، و چینی ها گوید ژاپن و چین خود کتاب

پا و )آلمانیها( سر گرمانیان ما که بوده اند تألیفات صاحب( 135 )صمی دویدیم« جنگلها در برهنه

ژاپنی ها از را فرانسوی نویسندۀF لوتی پی یر بدگویی باز،Fدنبال که قومی می داند: »بدبخت غرض- ورزی نمونۀ

بروند، لطی هاست پیر منظور که جمله آن از مغرب تازگیهایمی خواهم: عذر ناصرخسرو قول به من

بخندانند و بخندند که گروهی بابخندانم نه بخندم نه چون کنم چون

]د ژاپنی است س|خریه اهل لطی .... پیر جدیت« به مقی غیر پای در را سوزن که مردمی از است »تعجب و(119 )ص

)صمی کنند« فراموش خود پای در را جوال دوز و می بینند140 )

بر اروپا باز باخترزمین در او پیش در که است گفتنی تشبیه مورچه به من را اروپایی دارد: »زندگی شرف آمریکا

نفع به هم آن است مال جمع آوری مرامشان یگانه که کرده ام سواری مورچه به را امریکایی زندگی جماعت؛ ضرر و قلیلی است... برای بیشتر شتابشان و عجله که کرد توان تشبیه و باشد تاجر انسان باید امریکا بزرگ شهرهای در زندگی در را زنش »امریکایی و( 149 )صمخصوص« عصبی صاحب در سرانجام،(140 )صمی زند.« خلوت در و می بوسد جلوت کرباسند: یک ته و سر امروز« همه تربیت »مدعیان او پیش عبری معنی در که هستند مذهبی پیرو دل، به نه قول، »به

مذهب کدام، هیچ عندالواقع و هلتی صورت در و است

90


عامۀF و است، روحانیون و علماء بین جدال برای موضوعی دو بین از دولت و عادات، گرفتار و سرگردان میانه در مردم( 124 )صمی خواهد« آرد سنگ

می دهد: امتیاز ژاپنی به نیز اندام و رخسار در هدایت عوض ... در مور]ب قدری چشمش است، خفه رنگش »ژاپنی کلفت، دراز، مغرب زمینی بگوید دارد روشن... حق فکرش

کنده، پوست سیب زمینی خودشان قول به است، رنگ پریده.(136 )صبی نور« و وزغ چشمها

نویسنده مشرب می پردازد نکته ای طرح به جابه جا سخن، میان در هدایت

با است دلی درد که می کشد پیش را اساسی مبحثی یا میان این از چند او. نکته هایی اندیشۀF و منش گویای و خواننده

می شود. یاد شینتو، ژاپن، باستانی آیین از او جانبداری ادیان زمینۀF در

است: آشکار بودایی بینش از و ژاپنی ها، برای کم دست کسی و گفته اند همه وانتباه، است بیداری معنی به »بودها

(122 )صمادیند« همه و است ماده به ایراد همه نشد، بیدار

را منزیوس آراء نهد، می ارج را کنفوسیوس فلسفۀF اصول راه و رسم از خرده گیری همۀF با نمی پسندد. سرانجام

به مذاهب همۀF باشد صدق و ايمان مي نويسد: اگر کاتولیک بروند. ریای را راه آنكه به شرط مي كنند، دعوت راه يك

کرده خراب را مذاهب خانۀF بی تقوی هوی پرست پیشوایان( 123 )صاست«

تجربۀF بارآمد و برخاسته دل از قانونگذاری در او سخن که آنجا و می خواهد بسیار تجربء قانون »تنظیم اوست تلخ

اجراء در نیست. اشکال دشوار زیاد باشد دست در مبانی صحیح بخصوص قانوندان قضاتی تربیت مشکل تر و است. (100 )صنسازند« کاله و نگیرند رشوه که العمل

Fاجتماعی اخالق و ازدواج دربارۀ Fمبرم می نویسد: »عالقۀ ... لچر متأسفانه بشر طبع و است نسل بقای الزمۀF ماده و نر

91


نیامده به دست هنوز باید که نظمی تجاوز، به مایل همه خوی و پیوند از دختر و پسر گفت باز: » می شود و(112 )ص است،

شوهر اختیار به است. دختر مسلط زن بر شوهر و ناگزیرند و رنگ روی ... نفاق می شود بداخالقی دچار غالب و می رود

است« بشر گرفتاری سبب ... عمده مسأله این و بوده زینت( 128 )ص

صحیح می نویسد: »عدد ژاپن در خرافه به اشاره در� � و مفردا ننه کلثوم که کجاست است. نمی دانم نحس مرکبا

. (132 )صندارد؟« Fبنای مسافرت این گوید: »در خود منش و خوی دربارۀ

بجا وحرفهای ندهم به خرج بیجا نزاکت که بود این بر من چنین کسی ایرانی از گفت اتابک توکیو در بگویم. روزی

گفتم کی؟ گفت چرا، است. گفتم نکرده مسافرتی که کردم ... حس است آمده ژاپن به مکرر صحاف باشی

نیست. یکسان مسافرتها چه داشت هم نیامد. حق خوشش لةگوید: »الدو بستی ابوالفتح گفتم صحبت در »نوبتی

اتابک می کردم صحبت کشتی ناظر با حسنه« نوبتی ةاتفاقا به من نکردم.. البته قطع را ناظر با صحبت کرد. من سؤالی

را مخارج چین در می کردم را خودم کار و نمی آوردم خود روی آن نصف مخارج سن فرانسیسکو تا داد... پکن من دست به

شد. ژاپن در خریدها بیشتر و پکن به مسقو از که بود شده بود آمده پیشواز به که مفخم الدوله سن فرانسیسکو در براي مفخم الدوله نبود، کاری دیگر من با و شد مخارج متصدی (115 و114 )صبود.. « حاضر کرنش

رفته باد بر آرزوی پایان در را خود نومیدی قصۀF نوشته هایش در هدایت

را خود آرزوهای که است هنگامی این و می گوید باز سفر و امریکا و ژاپن و چین از پس می بیند، آب بر نقش ایران برای در باز را روزهایی شدن حج روانۀF شتاب به آنجا از و اروپا در ایران راه نزدیکانش سفارش به سپس و می گذراند اروپا

92


ایران خاک به تا است راه در شبانه روز می گیرد. چهار پیش تغییر افق است، آفتاب همان می نویسد: »آفتاب برسد، بی سبزۀF خشک کوههای ژاپن، خرمیهای آن از ... بعد می کند

تازگی »راه20هستیم« کجا حال بودیم، ... کجا مدینه و مکه تازه آرزوهای منزلش هر در لکن بودم، دیده مکرر نداشت،

اصرار که می آمد من برای فکر این گاه می شد پیدا من دل در اوضاع از اطالع کسب باری من مراجعت در شاه مظفرالدین

کرده اروپایی ترقیات و است آسیایی دولت که است ژاپنباشد. داشته اثری شاید بگویم بروم است! زودتر کرد. دیدم خاموش مرا افکار آتش قدری انزلی »ورودی

... به نیست اثری بهبودی از کاسه، همان و است آ ش همان گردیده، کره دور هستم مردی رسیدیم. حاال تهران به سالمت

... نمی دانم نه یا خورد خواهم به کار شنیده، چیزها دیده، جاها استماع از لکن می پرسند ژاپن از شاه شرفیایی موارد در

مارکی از خواستم دارند. روزی استنکاف سیاسی حرفهای از فرمودند کنم، صحبت ژاپن کار در او اقدامات و ایتو

لودۀF سخن و رفتار دیدن با نوبتی نیز و21بگو.« تباتاتش ازآرزوهای : »یادم که می آورد افسوس شاه مظفرالدین

باز22كجا.« به تا کجاست از راه تفاوت آمد. ببین خودم در بپرسد. روزی من از را ژاپن احواالت است مایل »شاه

سید جز می کرد، حرکت ایران در خواست، مرا فرح آبادبودیم. ایستاده دور هم واز نبود کسی بحرینی

دارد؟ مجلس گفت: ژاپن شده نزدیک من به نوبتی »شبهه23دارد.« ملی شورای است سال کردم: هشت عرض اظهار می ترسید و بود شاه ذهن در مجلس ایجاد که نیست

از می خواستم هروقت که می کرد مالحظه کند. به قدریبگو. درختهاش می گفت: از بگویم چیزی ژاپن ترقیات

او رختخواب پای صبح تا شب یک شاه مرض اوقات »در وارد اما کنم، صحبت ژاپن از بودم. می بایست نشسته

24نشوم« سیاسیات نهایی نگارش و ژاپن دیدار فاصلۀF سال پنجاه در بی گمان

93


بوده زنده هدایت دل و ذهن در یادها و اندیشه ها این سفرنامه داشته اثر سیاست مرد یک مقام در تصمیم هایش و کارها در و

است. نوین بنیادهای ایجاد و سازندگی برای تالش در او سهم

بوده اندک که هم هرچند تصدیش، دوران در به ویژه ایران در� نیست. او انکارکردنی باز باشد دموکراسی با هم طبعا

نیامده بار آن با که جامعه ای برای به ویژه غرب، ارمغان یاد چنین فرانسه انقالب از است. حتی نداشته میانه ای کبیر بلوای اعتدال، حدود از عقد و حل اهل »تجاوز می کند، و آزادی آواز مرج و هرج دورۀF در و آورد پیش را فرانسه

به کشید شد... دموکراسی بلند برادری و مساوات ماتریالیسم روی رفت مذهب و کمونیسم و سوسیالیسم

گوید: »ملت مشروطیت مقدمات در نیز25پرستی( )ماده جمع درآن برق قوۀF به تدریج که دارد را آکومالتور حکم

خسته وضعیتی هر از می گیرد. بشر آتش باالخره می شود، می کرد... باغبانها دیزی هوس گاهی شاه می شود. ناصرالدین

و می زنند هم بر را موجود وضعیت خودند، جای سر و می دوندمی افزایند. غم بر

و تندی تفرعن، با به دست دست عین الدوله امساک که می خواست کرد. اخگری ایجاد را آشوب مقدمات لجاج،26شود«. روشن آتش

درستی و باال« دارد از »انقالب به اعتقاد هدایت نمی تواند »ملت می داند، چاره ساز را کارگردانان و زمامداران

.(137 )صباشد« ملی بايد سیاست باشد، سیاسی

ها نوشت پی انتشارات جهانداری، کیکاووس ترجمۀF ،بلوشر سفرنامۀF بلوشر، . وسپرت1

.174 ص ،1362 تهران، خوارزمی، است آن به رجوع یا سفرنامه این از نقل که هرجا مقاله این در پس این . از2

آمد. خواهد کمان میان در صفحه شمارۀF فقط هنگام او که می نویسد ژاپن، تجد]د رهبران از هیرویومی، ایتو از سخن . در3

یک دست به1909 سال در ( )ایتو118 )ص داشت حیات اتابک مسافرت

94


که ژاپنی نویسندۀF یک سخن آوردن با شد(. نیز کشته چین در کره ای جوان اتم شق نویسد: از خورد« می نخواهد شکست جنگ در است»ژاپنی گفته از سخن در باز ( و121 « )ص24 شهریور5 دوشنبه شب نداشت، خبر

ژاپنی مردان سالگی100 و90 و88 و80 و77 و70 و60 و50 جشن آغاز ( در130 مغبونم« )ص عهد شش و دارم سال86 اینک »بنده گوید

خالصه را خودم سفرنامۀF من که موقع این می نویسد: » در هم سفرنامه و باجا معظمه دول حرص روی دنیا بگنجد، من خاطرات به که کنم می

ندارند« )ص آسایش و امنیت مردم هم غارها كنج در است متزلزل بی جااست. دوم جنگ از پس احوال به اشاره ( که17

(،1344دوم: )چاپ ،1329 زوار، کتابفروشی تهران، ،خطرات و خاطرات. 4.412 ص

می نویسد: دیگر جای در1317 مجلس، چاپخانۀF تهران ،ایران گزارش. 5 در منظور چون بود اتابک افکار در نفوذ مسافرت این از من »قصد

پسر Telemaque (. تلماک135 ص ،خطرات و خاطراتتلماک« » مصاحبت تروا راهی پدرش که بود کودک هنوز یونان داستانهای در پنلوپ و اولیس

راهنما همچون آتنا راه این در و برخاست پدر جستجوی به بعدها شد. تلماک فنلون الهام مایۀF آمد پیش تلماک برای که بود. رویدادهایی او با مربی

Fenelon تلماک ماجراهای او معروف رمان نوشتن در (Les advertrures de

telemaqueهدف با و است قدیم اشعار تقلید به حماسی داستانی که ( شد از پس آتنا نام هدایت نوشتۀF در است، شده ساخته دوبورگنی دوک تربیتFباشد. افتاده قلم از »منظور« باید کلمۀ

امیر کوشش به مشروطیت طلوع ؛152 ص ،خطرات و خاطرات. 6. 47 ص ،1262 تهران، خیام، انتشارات اسماعیلی،

اتابک به ایرگوتسک می افزاید: »در همان جا ،159 ص ،ایران گزارش. 7 بنویسید، طهران به کارتی بر است مناسب را باباطاهر بیتی دو گفتم؛

نوشتم: بنویس موثق الدوله به گفت: خودت به عالم این از واشم بشم

درشمبپرسم حج حاجیان از بشم

ماچین و چین از بشمشم دورتر

یا بسه دوری این کهشم دورتر

است. بوده گفته اتابک مسافرت این برای را دوبیتی این باباطاهر گویی حضور، وثوق من، اتابک(، )پسر احمدخان میرزا اتابک، نفریم، هفت . »ما8

می آید من همراه که خان عبدالله پیشخدمت، خان حسین قهوه چی، عبدالله آشنا که دیگری کسان گاه راه میان منازل ( در7 است« )ص بلد عکاسی و

می پیوندند. قافله به محلند به ژاپن آلمان و فرانسه و روسیه1895 سال در چین بر ژاپن پیروزی دنبال . به9

آن بگذرد. از جنگ از دستاوردهایش و دعاوی از پاره ای از که واداشتند رابرد. روسیه را آرتور بندر میان

95


نشانه این از نیز جمشید تخت در وگذار گشت هنگام و آن از پس سالها . او10 است. به نقش برگ پنج گل ردیفهای صف]ه حواشی می آورد: »در یاد

داوودی گل که دولتی عالمت و بودم شنیده ژاپن در که حکایتی مناسبت شده جدا که را نقشها آن از یکی پر، پنج تا شانزده درجه اختالف به است،

برای یا رفت دست از راه در بیاورند، شیراز به که سپردم ژاندارمها به بود( 247 ص ،خطرات و خاطراتبرداشتند. ) خودشان

.161 و159 ص ،ایران گزارش. 1112. Sir Ratherford Aicock K.C.B.the capital of the tycoon, greenwood pulishesrs new

York, 1969 (originaiiy pubiished 1863). 161 ص ،ایران گزارش نیز، . و13.381 ص ،خطرات و خاطراتنیز: . و14. 128 ص ،خطرات و خاطرات. 15 دیرباز از ژاپن در پادشاهی نشانۀF و نداشته وکرسی تخت ژاپن در . پادشاه16

چوب از »صندل هدایت که آنچه است بوده مقدس آیینۀF و نگین شمشیر،� و فوفل گونه ای از که دسته داری صندلی باید است هند« دانسته کار ظاهرا

صندلی از را نگاره ای خود سفرنامۀF در کمپفر باشد، می سازند، خبزران است: نگاه آورده حکومت« خوانده »کرسی را آن که ژاپن، فرمانروای

: به کنید

Engelbert kaempfer, A history of Japan, J.G. Scheuchzer (Tras) AMS Press, NY, 1971 (reprinted from clasgow, 1906)p.2.336.

شده انگاشته ژاپن امپراتور آسمان اول است. پسر مسیح عیسی . مراد17است.

پیداست. شاه رضا دورۀF در وکاله لباس تغییر از بیزاری او سخن این . در18 از او عقدۀF دیرین، آداب به ها ژاپنی وفاداری از هدایت بی دریغ ستایش . در19

سال در یک این که حجاب، کشف و لباس تغییر در رضاشاه تندرویهای ( در408)ص خطرات و خاطرات پیداست. در گرفت، صورت1314

است، تمدن صحنۀF به ورود روز دی17می نویسد: » سال این رویدادهای اعلیحضرت است« نطق گرفته فرا ترقی و تمدن آوازۀF را مملکت

96


آشنایی خودشان وضعیت به معرفت نتیجۀF در خانمها می بینم که »مسرورم داخل اینک نیامد، حساب به و بود بیکار مملکت قوای نصف یافته اند، مشغول که آن می افزاید: » با زیرنویس در است« و شده جماعت

او شرح شود دیده نهادند...« نیز قدم ولنگاری عرصۀF به بودند خانه داریFو492 ،408 ،405 صفحه کتاب، همان در حجاب، کشف و زنان دربارۀ 493.

137. ص ،خطرات و خاطرات. 21 و20.138 ص . همان جا،22.142 ص خطرات، و خاطرات دو همین و ،162 ص ،ایران گزارش. 23142 ص ٰ وخطرات خاطرات دو همین و ،163 ص ،ایران گزارش. 24 گوید: رسمی خدمت به خود ورود در480 ص ،خطرات و خاطرات. 25

»و کمی کردم عرض می دانی؟ فرانسه تو پرسید من از »)ناصرالدین( شاه تکان سری اندکی! و فرمودند کرد، آزمایش را او شاه که دیگر نوبتی در

چهار و می دانم کمی را فرانسه که من جواب مگر نبود اندکی دادند. این ( رولوسیون )شرح کتابها آن از که بود این قصدم بودم گفته قبل ماه

170- 16 ص همان جا، ام، نخوانده.140 ص . همان جا،26

97

ژاپنی که مخبرالسلطنة هدايت ديد - هاشم رجب زاده

Documents