พระพ�ทธศาสนาในยุ�คศร�วิ�ชั�ยุ (พศต. 12-18)

1. ศรี�วิ�ชั�ย เป็�นชั �อที่��สมมติ�เรี�ยกศ�ลป็ะแบบหน��ง2. อาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย ย�งคงเป็�นที่��ถกเถ�ยงก�นถ�งที่��ติ� !งของศ#นย$กลาง

บางคนกล%าวิวิ%า อย#%ที่��ส&มาติรีา (ชัวิา) คาบสม&ที่รีมลาย# รีวิมถ�งภาคใติ)บางส%วินของไที่ยในป็+จัจั&บ�น

ส%วินดรี. เวิลล$ กล%าวิวิ%า แที่)ที่��จัรี�งอาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย ถ#กก%อติ�!ง โดยรีาชัวิงศ$ ไศเรีนที่รี$ และม�อาณาจั�กรีที่��ชั �อวิ%า ชัวิกะ

แติ%เน �องจัากสามารีถย�ดครีองศรี�วิ�ชั�ยในส&มาติรีาได) จั�งได)น.า เอาชั �อศรี�วิ�ชั�ยน�!มาติ�!งเป็�นชั �อแควิ)นของติน ซึ่��งป็รีากฏหล�ก

ฐานไวิ)ในจัารี�กหล�กที่�� 13 ซึ่��งกล%าวิถ�งการีติ�!งรีาชัธาน�ที่��เม องไชัยาโดยพวิกไศเรีนที่รี$น��นเอง

“ ” ค.าวิ%า ไชัยา กรี%อนมาจัากศรี�วิ�ชั�ย หล�กฐานที่��พบ ค อ พรีะพ�มพ$มหายานย&คศรี�วิ�ชั�ย ซึ่��งม�อย#%

มากมายในบรี�เวิณที่างเหน อแหลมมลาย#

3. หล�กฐานที่��เป็�นบ�นที่�กการีเด�นที่างหรี อจัดหมายเหติ&ของรีาชัที่#ติ พ%อค)าวิาน�ชัและธรีรีมที่#ติ ชัาวิติ%างป็รีะเที่ศ เชั%น จั�น อาหรี�บ

กรี�ก ฯลฯ จัดหมายเหติ&ของจั�น เรี�ยกวิ%า ซึ่�กหล�ฮุ&ดจั� (ศรี�พ&ที่ธหรี อศรี�โพธ�6)

จัดหมายเหติ&ของอาหรี�บ เรี�ยกวิ%า ซึ่าบากะ, ชัวิกะ หรี อชั�วิกะ หล�กฐานล%าส&ดและน%าเชั �อถ อมากที่��ส&ด ค อ จัารี�ก

ภาษาส�นสกฤติที่��วิ�ดเสมา( 2-3 แผ่%น ) เม องนครีศรี�ธรีรีมรีาชั ติ%อมายอรี$ชั เซึ่เดย$แป็ลเป็�นภาษาฝรี��งเศส   ในศ�ลาจัารี�กหล�กที่�� 24       พบที่��วิ�ดเวิ�ยง อ.าเภอไชัยา

   จั�งหวิ�ดส&รีาษฎรี$ธาน�       จัารี�กด)วิยอ�กษรีขอม ภาษาส�นสกฤติ ป็รีากฏค.าวิ%า “ ตาม

”พรลิ�งเคศวิระ   ก�บ“ ”ตามพรลิ�งเคศวิร   ( ติามพรีหรี อติ�มพรี แป็ลวิ%า แดง

ส%วินล�งค$ แป็ลวิ%า อวิ�ยวิะเพศ)

ข&ดพบศ�ลาจัารี�กพ.ศ.1318 ที่��รีะบ&ชั �อ พรีะยาศรี�วิ�ชั�ยน�!นวิ%า ศรี�วิ�ชัเยนที่รีรีาชัา,ศรี�วิ�ชัเยศวิรีภ#บด� และศรี�วิ�ชัยนฤบด� ที่��หมายถ�ง พรีะเจั)าแผ่%นด�นเม องศรี�วิ�ชั�ยน��นหมายถ�งศ#นย$กลางอ.านาจัของพวิกไศเรีนที่รี (รีาชัาแห%งจัอมเขา) อย#%ที่��บรี�เวิณเม องไชัยา

4. สมเด=จักรีมพรีะยาด.ารีงฯ ส�นน�ษฐานวิ%าโบรีาณสถานที่��ห�วิเม องภาคใติ)น%าจัะม�เพ�ยง 3 แห%ง

1) เม องไชัยา ( รีวิมถ�งเม องเวิ�ยงสรีะด)วิย )2) เม องนครีศรี�ธรีรีมรีาชั ( ติามพรีล�งค$ )3) เม องยะลา

ติามหล�กฐานที่างโบรีาณวิ�ติถ&ที่��ค)นพบน�!น เชั �อก�นโดยที่��วิไป็วิ%า น%าจัะม� 1) กรี&งพ�นพาน (ที่��เวิ�ยงสรีะ) 2) กรี&งติามพรีล�งค$ (พ.ศ.1098)

5. จัารี�ก ติามพรีล�งค$ แป็ลวิ%า พรีะอ�ศวิรีผ่#)ม�อวิ�ยวิะเพศส�“ ”แดง

- ซึ่��งถ อวิ%าเป็�นส�ญล�กษณ$แห%งอ�ศวิรีที่��ม�ชั �อวิ%า ศ�วิไภรีวิะ โดยถ#กสรี)างเพ �ออ&ที่�ศพรีะเจั)าไข%แดง ( พรีะเจั)าแผ่%นด�นองค$หน��งที่��ม�ล#กอ�ณฑะล#กเด�ยวิ )

6. เม องติามพรีล�งค$ ( ป็+จัจั&บ�น ค อ นครีศรี�ธรีรีมรีาชั )- ในจัดหมายเหติ&ของจั�น เรี�ยกวิ%า เชั�ยะโที่)วิ = ด�นแดน ส%วินล�งค$แดงไม%สามารีถแป็ลเป็�นภาษาจั�นได)- ส%วินเอกสารีของอ�นเด�ย เรี�ยกวิ%า ติามพรีล�งค$ ( ติ.!ามาล��ง, ติ�นเหมยหล�ง, โพล�ง หรี อโฮุล�ง )

ศ�ลิปวิ�ฒนธรรมแลิะศาสนา

1. ในพศติ.12 จัดหมายเหติ&ของสมณอ�!จั�ง จั�ดเป็�นหล�กฐานที่��แสดงให) เห=นวิ%า เม องพ�นพานหรี อติามพรีล�งค$หรี ออาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย ได)ม�การี

ติ�ดติ%อก�บอ�นเด�ยเป็�นรีะยะเวิลานาน อ�กที่�!งย�งเคยเป็�นศ#นย$กลางแห%ง ป็รี�ย�ติ�ธรีรีมที่��ม�ชั �อเส�ยง โดยที่%านได)บ�นที่�กไวิ)วิ%า

- “ อาณาจั�กรี ศรี�วิ�ชั�ยน�!น พรีะพ&ที่ธศาสนารี& %งเรี องเหม อนอ�นเด�ย ม� ส�งฆรีาชั ชั �อศากยะเก�ยรีติ� เป็�นป็รีะม&ขสงฆ$ของเม องใหญ%

น)อยหลายรี)อยเกาะ อาณาจั�กรีน�!ม�ภ�กษ&ในพรีะพ&ที่ธศาสนา(มหายาน) กวิ%าพ�นรี#ป็ ป็ฎ�บ�ติ� เครี%งครี�ดเหม อนก�บภ�กษ&ใน

อ�นเด�ย พรีะจั�นที่��จัะเด�นที่างไป็อ�นเด�ย (เม �อผ่%านที่างน�!) ควิรีแวิะศรี�วิ�ชั�ยก%อน เพ �อเติรี�ยมเรี�ยนศ�กษาภาษาส�นสกฤติ และเล%าเรี�ยนวิ�ติรีป็ฎ�บ�ติ�ให)ชั.านาญส�กป็Aหน��งหรี อสองป็Aจัะเป็�นการี

”ด�ย��ง

นอกเหน อจัากน�!ที่%านย�งได)พ#ดถ�งป็รีะเพณ�ชั�กพรีะด)วิย

2. ในพศติ. 15 พรีะที่�ป็+งกรีอติ�ศะ ผ่#)ซึ่��งเป็�นคณาจัารีย$ที่��ฟื้C! นฟื้#พรีะพ&ที่ธ ศาสนาในธ�เบติได)เคยศ�กษาในส.าน�กพรีะธรีรีมเก�ยรีติ�ที่��ส&มาติรีาถ�ง 12

ป็A3. “ ” พรีะมหากษ�ติรี�ย$ที่&กองค$ม�กเรี�ยกวิ%า ศรี�ธรีรีมโศก เน �องจัากคนใน

สม�ยน�!นม�ควิามค�ดที่��วิ%า กษ�ติรี�ย$ที่��ป็รีะชัาชันยกย%องน�บถ อน�!น ควิรีที่��จัะเรี�ยกให)เที่%าเที่�ยมก�บศาสนาที่��ตินเองน�บถ ออย#%

4. ฟื้#หน.าได)รี�บอ�ที่ธ�พลพ&ที่ธศาสนาแบบมหายานจัากศรี�วิ�ชั�ยด)วิย ซึ่��งได)ป็รีากฏหล�กฐานไวิ)ในติ.านานพรีะแก)วิมรีกติ โดยม�ควิามเก��ยวิข)องก�นรีะหวิ%างฟื้#หน.าก�บติามพรีล�งค$น��นเอง

5. ติ.านานพรีะบรีมธาติ&เม องนครีศรี�ธรีรีมรีาชั ถ อวิ%าเป็�นหล�กฐานที่างป็รีะวิ�ติ�ศาสติรี$พ&ที่ธศาสนาที่��สค�ญมาก เพรีาะเป็�นส��งที่��บ%งบอกวิ%า พรีะพ&ที่ธศาสนาเคยป็รีะด�ษฐานลง ณ ด�นแดนแห%งน�! แติ%ไม%ที่รีาบวิ%าเป็�นสม�ยใด พรี)อมที่�!งในติ.านานย�งม�การีที่.านายถ�งอนาคติ โดยจัะม�พรีะยาศรี�ธรีรีมาโศกมาติ�!งพรีะนครีและสรี)างพรีะเจัด�ย$เป็�นพรีะบรีมธาติ&ป็รีะจั.าพรีะมหานครี

หลิ�กฐานท��เคยุเป นร!องรอยุแห!งควิามเจร�ญร�!งเร%องทางพระพ�ทธศาสนา

1. พรีะบรีมธาติ&ติามป็รีะจั.ากรี&งติามพรีล�งค$ จั.นครีศรี�ธรีรีมรีาชั อ&ที่�ศแด%พรีะเจั)าไข%แดง

2. พรีะบรีมธาติ&ไชัยา สรี)างเพ �ออ&ที่�ศพรีะมหากษ�ติรี�ย$องป็ฐมวิงศ$แห%งนครีศรี�โพธ�6

3. ติ.านานพรีะบรีมธาติ&นครีศรี�ธรีรีมรีาชั ม�พ&ที่ธค�มเภ�ยรีและพ&ที่ธสาครี ซึ่��งเป็�นชัาวิมอญและพรีะรีาห&ลเป็�นชัาวิล�งกา ได)เข)ามาเผ่ยแพรี%พรีะพ&ที่ธศาสนาในด�นแดนน�!

4. จัดหมายเหติ&ของสมณจั�นอ�!จั�ง เรี�ยกติามพรีล�งค$วิ%า ซึ่�กหล�ฮุ&ดจั� = ศรี�พ&ที่ธ ได)บอกวิ%าที่��แห%งน�!เคยเป็�นแหล%งเล%าเรี�ยนส�นสกฤติที่างพรีะพ&ที่ธศาสนาในอด�ติ

5. ในพศติ.ที่�� 17-18 พบหล�กฐานที่างพรีะพ&ที่ธศาสนาล�งกาวิงศ$ไป็ป็รีะด�ษฐานที่��ส&โขที่�ยในสม�ยพ%อข&นรีาม โดยส��งเหล%าน�!ได)ชั�!ให)เห=นถ�งควิามเจัรี�ญรี& %งเรี องของพรีะพ&ที่ธศาสนาในอาณาจั�กรีน�!น� �นเอง

6. ส%วินใหญ%ลงควิามเห=นวิ%า ย&คศรี�วิ�ชั�ยน�บถ อพรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายมหายาน โดยเฉพาะน�กายมนติรียานซึ่��งเป็�นแบบเด�ยวิก�นก�บรีาชัวิงศ$ป็าละแห%งอ�นเด�ยใติ)

พ&ที่ธศาสนามหายานถ อเป็�นศาสนาป็รีะจั.าจั�กรีวิรีรีด� ในชั%วิงพ.ศ.1200-1700 พ&ที่ธศาสนาเถรีวิาที่มาป็รีากฏติอนหล�งในชั%วิงพศติ.ที่�� 17-18 เป็�นติ)นไป็

ในชั%วิงพศติ.ที่��12 เม องพ�นพาน ( จั.ส&รีาษฎรี$ธาน�ในป็+จัจั&บ�น ) น�บถ อพรีะพ&ที่ธศาสนาแบบสาวิกยาน (เถรีวิาที่) และย�งเป็�นด�นแดนที่��เคยม�ควิามส�มพ�นธ$ก�บที่วิารีวิด�ด)วิย รีาวิพศติ.ที่�� 13-15 ( ในย&ครีาชัวิงศ$ป็าละแห%งเบงกอล ) เป็�นชั%วิงที่��พ&ที่ธศาสนาแบบมหายานล�ที่ธ�มนติรียานม�อ�ที่ธ�พลเหน อเถรีวิาที่

7. ส��งที่��ชั%วิยย นย�นวิ%าอาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ยเป็�นศ#นย$กลางการีศ�กษาพรีะป็รี�ย�ติ�ธรีรีมของพรีะพ&ที่ธศาสนามหายานจันม�ชั �อเส�ยง ได)แก%

จัดหมายเหติ&ของสมณจั�นอ�!จั�ง มหาเจัด�ย$และพ&ที่ธศ�ลป็Eที่��ส.าค�ญ ค อ มหาเจัด�ย$บ&โรีบ&โด (เกาะชัวิา) , พรีะเจัด�ย$บรีมธาติ& (ไชัยา) , รี#ป็พรีะอวิโลก�เติศวิรีโพธ�ส�ติวิ$ (ไชัยา) , พรีะพ�มพ$ด�นด�บติ%างๆซึ่��งม�ที่�!งพรีะพ&ที่ธรี#ป็และรี#ป็พรีะโพธ�ส�ติวิ$ติามคติ�มหายานม�มากในภาคใติ)ของไที่ย

*** ในชั%วิงพศติ.ที่�� 13 เป็�นติ)นมา อ�ที่ธ�พลของศรี�วิ�ชั�ยได)แพรี%กรีะจัายไป็ถ�งก�มพ#ชัา (ฟื้#น�นหรี อเจันละ) จั�งที่.าให)ก�มพ#ชัาห�นมาน�บถ อพ&ที่ธศาสนามหายานติามศรี�วิ�ชั�ยไป็ด)วิย8. ในพศติ.ที่��12 ได)พบศ�ลาจัารี�กภาษาส�นสกฤติ ที่��จั.นครีศรี�ธรีรีมรีาชั ซึ่��งได)ติ�!งชั �อวิ%า ติามพรีล�งค$ เพ �อเชั�ดชั#เก�ยรีติ�พรีะเจั)ากรี&งศรี�วิ�ชั�ยและอ&ที่�ศให)ก�บพรีะพ&ที่ธสาสนา โดยการีกล%าวิถ�งการีสถาป็นาพรีะเจัด�ย$อ�กด)วิย

จัารี�กน�!อย#%ในย&คของพรีะวิ�ษณ&กรีรีมเที่พบ&ติรี ซึ่��งม�ควิามเก��ยวิข)องก�บพรีะพ&ที่ธศาสนามหายาน ส%วินป็รีาสาที่อ�ฐที่�!ง 3 ที่��กล%าวิในจัารี�กน�! ป็+จัจั&บ�นติ�!งอย#%ที่��วิ�ดแก)วิ วิ�ดหลง และวิ�ดเรี�ยง ภาคใติ)ของไที่ย

9. จัดหมายเหติ&ของจั�นที่��เรี�ยกวิ%า ซึ่�กหล�ฮุ&ดจั� (ศรี�พ&ที่ธหรี อศรี�โพธ�6)

เป็�นหล�กฐานที่��มาของควิามเจัรี�ญรี& %งเรี องในพรีะพ&ที่ธศาสนาที่��อาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย โดยเฉพาะมหายานล�ที่ธ�มนติรียาน (วิ�ชัรียาน ติ�นติรีะ รีห�สยาน หรี อกาฬจั�กรียาน) มนติรียานจัะถ#กก�บจัรี�ติของคนบางจั.าพวิกที่��ชัอบที่.าอะไรีง%ายๆ และรีสน�ยมแบบชัาวิโลก�ยวิ�ส�ย จั�งที่.าให)ม�คนน�บถ อก�นแพรี%หลายอย%างมาก อ�ที่ธ�พลของมนติรียานในไที่ย ไม%วิ%าจัะเป็�น บที่สวิด พ�ธ�กรีรีม และคาถาขล�งติ%างๆ ถ อวิ%าเป็�นส��งที่��น�ยมก�นมากในป็+จัจั&บ�น

10. พอสรี&ป็ได)กวิ)าง ๆ ได)วิ%ารีะยะแรีก ๆ น�บถ อพรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายมหายานค#%ไป็

ก�บศาสนาพรีาหมณ$ รีวิมที่�!งย�งม�ควิามส�มพ�นธ$ก�บอาณาจั�กรีฟื้#น�นหรี อขอมในเรี �องของศาสนาพ&ที่ธมหายานและศาสนาพรีหมณ$ รีะยะหล�งติ%อมา พรีะพ&ที่ธศาสนาเถรีวิาที่เจัรี�ญรี& %งเรี อง เพรีาะม�หล�กฐานที่��เก��ยวิข)องก�บส&โขที่�ยวิ%า “ ... เบ !องติะวิ�นติกเม องส&โขที่�ยน�!ม�อรี�ญญ�ก พ%อข&นรีามค.าแหงกรีะที่.าโดยที่.าโอยที่านแก%มหาเถรีส�งฆรีาชัป็รีาชัญ$เรี�ยนจับป็Hฎกไติรีหลวิก (รี# )หล�ก) กวิ%าป็#Iครี#ในเม องน�! ที่&กคนล&กแติ%เม องนครีศรี�ธรีรีมรีาชั...” ในพศติ.ที่��17 พรีะพ&ที่ธศาสนาแบบล�งกาวิงศ$ ได)เข)ามาในนครีศรี�ธรีรีมรีาชั (ติามพรีล�งค$) ซึ่��งเป็�นสม�ยของพรีะเจั)าป็รี�กกรีมพาห&แห%งล�งกา ที่%านจั�งได)ที่.าการีฟื้C! นฟื้#พรีะพ&ที่ธศาสนา โดยที่��พรีะสงฆ$จัากป็รีะเที่ศติ%างๆได)เข)าไป็ที่.าการีอ&ป็สมบที่ใหม%ที่��ล�งกาแล)วิ ก=ได)กล�บมาติ�!งคณะล�งกาวิงศ$ในป็รีะเที่ศของติน

ภาคใติ)ของไที่ยซึ่��งขณะน�!นเรี�ยกวิ%า ติามพรีล�งค$ ม�กษ�ติรี�ย$มลาย#ป็กครีองอย#% ติ%อมาใน พศติ.ที่��17 พรีะรีาห&ลซึ่��งเป็�นชัาวิล�งกาและเป็�นส�งฆป็าโมกข$ (พรีะส�งฆรีาชั) ได)จัารี�กผ่%านพ&กามมาติ�!งคณะล�งกาวิงศ$ข�!นที่��ติามพรีล�งค$ เน �องจัากเหติ&การีณ$น�!เก�ดก%อนอาณาจั�กรีส&โขที่�ยป็รีะมาณ 100 ป็A เม �ออาณาเขติย&คพ%อข&นรีามค.าแหงแผ่%ลงไป็ถ�งห�วิเม องมลาย# ด�งน�!นจั�งรี�บเอาล�ที่ธ�น�!เป็�นศาสนาป็รีะจั.าชัาติ�ไที่ยส บติ%อก�นมาจันถ�งป็+จัจั&บ�น หล�กฐานที่��ป็รีากฏในติ.านานจัามเที่วิ�วิงศ$และชั�นกาลมาล�ป็กรีณ$ (พ.ศ.1150) ซึ่��งเป็�นภาษาบาล� ได)ชั�!ให)เห=นถ�งอ�ที่ธ�พลของอาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ยที่��ได)แพรี%กรีะจัายอ.านาจัมาที่��ขอมและอาณาเขติบรี�เวิณล&%มแม%น.!าเจั)าพรีะยา

ในพศติ.ที่��15 อ�ที่ธ�พลของศรี�วิ�ชั�ยได)เข)ามาครีอบง.าบรี�เวิณแม%น.!าเจั)าพรีะยา ด#ได)จัากการีที่��ม�กษ�ติรี�ย$ข�!นมาป็กครีองขอม (พรีะเจั)าชั�ยวิรีม�นที่��1) และป็รีะด�ษฐานมหายานที่��วิไป็ โดยเชั �อก�นวิ%า อ�ที่ธ�พลศรี�วิ�ชั�ยย�งไป็ไม%ถ�งล&%มแม%น.!าป็Hง แติ%ในป็+จัจั&บ�น ได)พบภาพสล�กม&ก พรีะเจัด�ย$องค$หน��งที่��วิ�ดป็Iาส�ก อ.เชั�ยงแสน ที่.าเป็�นรี#ป็เก�ยรีติ�ม&ขแบบศรี�วิ�ชั�ย ในพศติ.ที่��15 ศรี�วิ�ชั�ยได)รี�บอารียธรีรีมจัากอ�นเด�ย 2 แห%ง ค อ

1. จัากล&%มแม%น.!าคงคา = รีาชัวิงศ$ป็าละแห%งเบงกอล ก.าล�งเป็�นใหญ%จั�งได)รี�บล�ที่ธ� ติ�นติรีะอย%างเติ=มที่��

2. จัากโจัฬะแห%งอ�นเด�ยใติ) รี�บพรีะพ&ที่ธศาสนาในฐานะม�ติรีเป็�นบางครีาวิ และป็ฏ�เสธในบางครีาวิที่��เป็�นศ�ติรี#

สม�ยศรี�วิ�ชั�ย ถ อวิ%าพรีะพ&ที่ธศาสนาแบบมหายาน (ติ�นติรีะ) เจัรี�ญที่��สดในภ#ม�ภาคน�! โดยม�ควิามส�มพ�นธ$ก�บรีาชัวิงศ$ป็าละ

บรีรีดาผ่#)รี# )หรี อธรีรีมจัารี�กแห%งมหาวิ�ที่ยาล�ยนาล�นที่า วิ�กรีม ศ�ลา อ&ที่�นติบ&รี� ได)เด�นที่างมาเผ่ยแพรี%ศาสนาที่��น�� ศ�ลป็ะแบบ

ป็าละจั�งเป็�นครี#ของศรี�วิ�ชั�ย แติ%ศรี�วิ�ชั�ยก=ผ่ล�ติศ�ลป็ะของตินเอง ด)วิย โดยม�ป็าละเป็�นพ !นฐาน

รีาชัวิงศ$ป็+ลลวิะ

สร�ป อาณาจ�กรนครศร�ธรรมราชั-ศร�วิ�ชั�ยุ(ตามพรลิ�งค' ในพศต.ท�� 7-19)

1. ม�อาย&นานถ�งกวิ%า 1,000 ป็A2. แติ%รีะหวิ%างน�!นบางชั%วิงก=ติกอย#%ในอาณาจั�กรีอ �นบ)าง

- อาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย (พศติ. 12 – 18)- อาณาจั�กรีที่วิารีวิด� (พศติ. 11-15)- ป็รีะเที่ศรีาชัของอาณาจั�กรีส&โขที่�ย โดยเฉพาะในสม�ยของพ%อข&นรีามค.าแหง (พ.ศ. 1821-1873)- ที่)ายที่��ส&ดก=ถ#กผ่นวิกเข)าเป็�นส%วินหน��งของกรี&งศรี�อย&ธยา

3. ควิามส.าค�ญของอาณาจั�กรีติามพรีล�งค$ ก=ค อ1. ได)เป็�นแหล%งรี�บพรีะพ&ที่ธศาสนาล�ที่ธ�ล�งกาวิงศ$เป็�นครี�!งแรีก2. ได)สรี)างพรีะพ&ที่ธส�ห�งค$

4. ติ%อมาเม �อเก�ดอาณาจั�กรีจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย ซึ่��งม�ศ#นย$กลางอย#%ที่�� ไชัยา ด�งน�!นอ.านาจัจั�งอย#%ภายใติ)การีป็กครีองของศรี�วิ�ชั�ย

5. อาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย ม�เน !อที่��ติ� !งแติ%ไชัยาถ�งเกาะชัวิา- ชัวิา ม�ป็าเล=มป็+ง เป็�นศ#นย$กลาง- ไชัยา ม�ไชัยา เป็�นศ#นย$กลาง

6. พรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายที่��ที่รีงอ�ที่ธ�พลน%าจัะเป็�นน�กายมหายาน- ส%วินน�กายเถรีวิาที่ น%าจัะม�ควิามส.าค�ญอย#%บรี�เวิณ กรี&งติาม

พรีล�งค$ เพรีาะอ�ที่ธ�พลเด�มย�งฝ+งรีากอย#%- น�กายเถรีวิาที่เรี��มฟื้C! นติ�วิอ�กครี�!ง ป็รีะมาณ พศติ. 17-18

เป็�นติ)นมา โดยเฉพาะบรี�เวิณนครีศรี�ธรีรีมรีาชั (อ�นเป็�นศ#นย$กลาง)

7. อาจัจัะส�นน�ษฐานได)วิ%าในชั%วิง พศติ. 7-17 น�!นภาคใติ)ของไที่ยในอด�ติในย&คอาณาจั�กรีติามพรีล�งค$ศรี�วิ�ชั�ย- พรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายเถรีวิาที่ ม�ศ#นย$กลางแห%งควิาม

ม��นคง ณ เม องนครีศรี�ธรีรีมรีาชั- พรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายมหายาน ม�ศ#นย$กลางอ�นม��นคง ณเม องไชัยา

- หล�งจัากพ&ที่ธศติวิรีรีษที่�� 17 แล)วิ พรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายมหายานแห%งอาณาจั�กรีศรี�

วิ�ชั�ยเป็�นอ�นล%มสลายไป็พรี)อม ๆ ก�บน�กายมหายานแห%งละโวิ)

1. เพรีาะอาณาจั�กรีส&โขที่�ยขยายมาถ�งละโวิ) และ ห�วิเม องที่��ข�!นอย#%ก�บอาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ย (ภาคใติ)

ของไที่ย) เอามาเป็�นป็รีะเที่ศรีาชั2. นอกจัากน�!อาณาจั�กรีศรี�วิ�ชั�ยย�งถ#กพวิกม�ชัป็า

ห�ติ (อ�สลาม) ในชัวิารี&กข�!นมาและได)แบ%งด�นแดนไป็อ�ก

- ส%วินพรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายเถรีวิาที่โดยเฉพาะล�ที่ธ�ล�งกาวิงศ$หล�งพศติ. 17 แล)วิได)เจัรี�ญรี& %งเรี องข�!นมาเป็�นล.าด�บเพรีาะ1. ม�เจั)าป็กครีอง/ผ่#)ป็กครีองข�!นมาเป็�นล.าด�บเพรีาะน�บถ อและให)การีสน�บสน&น2. อย#%ในอาณาจั�กรีที่��พรีะพ&ที่ธศาสนาน�กายเถรีวิาที่ม�ผ่#)ป็กครีองและป็รีะชัาชันน�บถ อเป็�นส%วินใหญ%

ศ�ลิปะ : อาณาจ�กรศร�วิ�ชั�ยุ

พระพ�ทธร(ปปางสมาธ� ประท�บน��งขั�ดสมาธ�ราบบน     

ฐานบ�วิค,�า บ�วิหงายุ         ศ�ลิปะ ที่วิารีวิด� พ&ที่ธศติวิรีรีษที่�� 12         วิ�สด� ห�นที่รีาย         ขันาด ส#ง 21 ซึ่ม.         แหลิ!งท��มา พบที่��บ)านพ�งแฟื้ม ติ.าบลจัะที่�!งพรีะ อ.าเภอสที่�งพรีะ จั�งหวิ�ดสงขลา

คณฑี� ศ�ลป็ะ : ศรี�วิ�ชั�ย ป็รีะมาณพ&ที่ธศควิรีรีษที่�� 15 - 16

วิ�สด& : ด�นเผ่า ขนาด : ส#ง 18 ซึ่ม./ป็ก. 6 ซึ่ม. แหล%งที่��มา : ข&ดพบที่��บ)านสที่�งหม)อ อ.าเภอสที่�งพรีะ                 จั�งหวิ�ดสงขลา

ส!วินองค'ขัองพระวิ�ษณ� (นารายุณ')         ศ�ลิปะ ศรี�วิ�ชั�ย พ&ที่ธศติวิรีรีษที่�� 13 - 14         วิ�สด� ห�นที่รีาย        ขันาด ส#ง 61.5 ซึ่ม.         แหลิ!งท��มา พบที่��วิ�ดขน&น (รี)าวิ) ติ.าบลพ�ง

ยาง อ.าเภอรีะโนด จั�งหวิ�ดสงขลา

        ข&นศ�ลป็กรีรีมพ�เศษ ธรีรีมการีจั�งหวิ�ดสงขลามอบให)        เม �อ พ.ศ. 2481