Company

LOGO

البلد الطیب

Company

LOGO

مکتب جغرافیای اسالمی

مجتبی سرگزیM.H_SENATOR@YAHOO.COM

البلد الطیب

مقدمه:جغرافی�ا دانش گرانمای�ه ای اس�ت ک�ه ریش�ه در اولین هس�ته ه�ای ک�انون بش�ری دارد و از ظه�ور علمی آن بیش از ه�زاران س�ال می گ�ذرد . تش�کیل علمی این رش�ته ب�ه جه�د

دانشمندان اسالمی بسی مدیون است .بزرگ�ان عل�وم هی�ات ، ریاض�یات و هندس�ه اس�المی در زم�ره اولین کس�انی هس�تند ک�ه عالق�ه ب�ارز علمی خ�ود را ب�ه کش�ف حق�ایق مرب�وط ب�ه ک�ره زمین ان�دازه ، ش�کل ، حرک�ات ، رواب�ط آن ب�ه منظوم�ه شمس�ی و اکتش�اف ن�واحی اب�راز داش�ته ان�د و بح�ق از پیش�گامان تکام�ل این علم ب�وده ان�د ک�ه ازآن جمل�ه میت�وان ب�ه مف�اخری همانن�د ابن خل�دون و ابن

حوقل و مسعودی و... اشاره کرد.با انقالب ص�نعتی غ�رب ، ک�انون علم جغرافی�ا از ممال�ک اس�المی ب�ه دول اروپ�ایی تغی�یر ب�ا ش�روع به�ره کش�یهای اس�تعماری جهت داد و علم جغرافی�ا و ک�اربرد آن همزم�ان بیش�تر م�ورد توج�ه دانش�مندان غ�ربی ق�رار گ�رفت و اس�تفاده از کاربرده�ای جغرافی�ایی را ب�ه دولته�ا و س�ازمانهای ب�زرگ اقتص�ادی توص�یه ک�رد ت�ا از آن در توس�عه اقتص�ادی – سیاس�ی کش�ورها و اداره امپراطوریه�ا به�ره گ�یری ش�ود. ت�ا کن�ون تع�اریف ارائ�ه ش�ده از ن�ان ن�یز از س�وی جغرافی�دا اندیش�ه جغرافی�ا و ک�اربرد آن علم جغرافی�ا – فلس�فه و ح�تی و دی�نی غ�یر تفک�رات و مب�انی سلس�له ی�ک ب�ر مبت�نی عم�دتا و ب�وده غ�ربی اس�تعماری ب�وده اس�ت و آنچ�ه در مج�امع علمی و دانش�گاهی داخلی ن�یز آموخت�ه می ش�ود ب�ر اس�اس همین تئوریه�ا و تفک�رات می باش�د چنانچ�ه بزرگ�انی همانن�د اس�تاد ب�رخی ب�ه وی�ا دک�تر حس�ین ش�کوهی دک�تر عب�اس س�عیدی رض�وانی ارجمن�د مرح�وم

مباحث اسالمی و عناصر دینی پرداخته اند ولی بر پایه مبانی دینی نبوده است .متاس�فانه علم جغرافی�ا در عرص�ه ب�ازنگری و اس�المی ش�دن عل�وم کم�ترین به�ره را ب�رده و

تاکنون کسی جغرافیا را بر پایه مبانی اصول فلسفی اسالمی بنا ننهاده است .نگارن�ده متعق�د اس�ت در نظ�ام جمه�وری اس�المی ک�ه پای�ه ه�ای آن ب�ر مبن�ای ارزش�های دی�نی ن�یز همانن�د س�ایر این زمین�ه علم جغرافی�ا و مع�ارف ق�رانی اس�ت ض�رورت دارد در عل�وم در ح�وزه معرف�تی ب�ازنگری و ب�ازخوانی ش�ده و تع�اریف جدی�د مبت�نی ب�ر اص�ول ای�ران دیرین�ه ت�اریخ و کهن فرهن�گ در ریش�ه ک�ه توحی�دی غ�نی مع�ارف و اس�المی

اسالمی دارد ، ارائه شود

را مط�رح می «مکتب جغرافی�ای اس�المی» ل�ذا اینج�انب ض�رورت ط�رح کنم.

تئوریه�ای و ه�ا یافت�ه تم�ام نفی معن�ای ب�ه مس�اله این اس�ت بدیهی ب�ه علم آن جایگ�اه ب�ازتعریف و بلک�ه اص�طالح نیس�ت آن�ان علمی جغرافی�ا از زاوی�ه دریچ�ه مب�انی غ�نی اس�المی و برآم�ده از متن اص�یل

قران کریم ضروری می نماید.از جمل�ه متم�ایززات کلی�دی این دو مکتب را می ت�وان دو نگ�رش آن�ان ب�ه انس�ان مط�رح ک�رد اگرچ�ه در تعری�ف علم جغرافی�ا رابط�ه انس�ان در محی�ط اس�ت ولی فلس�فه غ�رب در س�اختار معرف�تی انس�ان ب�ه خط�ا رفت�ه و انس�ان را موج�ودی ت�ک بع�دی ف�رض می کن�د و از جنب�ه ه�ای روحی می ت�وان نی�از او قابلیته�ای روح�انی آن غاف�ل ش�ده اس�ت قلم�رو ح�وزه از محی�ط ب�ر را م�ذهب و اخالق معن�ویت اث�ر و و جغرافی�ا علم ب�ا رابط�ه در و س�اخته خ�ارج خ�ویش مطالع�اتی

جغرافیای علمی این نکته را مورد توجه قرار نداده است.نکت�ه اساس�ی دیگ�ر در تف�اوت بنی�ادین می�ان مکتب جغرافی�ای اس�المی ب�ا آن اس�ت در مکتب جغرافی�ای س�ایر مک�اتب جغرافی�ایی در ه�دف جامع�ه ایج�اد و خ�دا خل�ق ب�ه خ�دمت را جغرافی�ا دانش اس�المی

خل�ق در جهت و الطیب توحی�دی در البل�د آنک�ه ح�ال و میدان�د غ�رب علم جغرافی�ا س�الیان س�ال اس�ت ک�ه در خ�دمت اس�تعمار و – ج�ویی برت�ری - ن�ژادی تبعیض�ات – اقتص�ادی ه�ای به�ره کش�ی منفعت طل�بی ی�ک ف�رد ی�ا ی�ک گ�روه خ�اص ب�وده و در این مس�یر چ�ه ه�ای س�رمایه و ط�بیعی من�ابع ب�ه ک�ه ناپ�ذیری ج�بران زیانه�ای خ�دادادی و تخ�ریب اراض�ی و م�آال آس�یب ه�ایی ک�ه ب�ه بش�ریت وارد

آورده است.

ب�ه را واج�ازه تص�رف در ط�بیعت اختی�ار در فرهن�گ اس�المی خداون�د متع�ال ح�ق ا�نس�ان داده� اس�ت �و قائ�ل ب�ه �ج�بر جغر�افی�ایی� نیس�ت و د�ر آی�ات �متع�دد چ�نین بی�ان

�”و س�خر� لکم� م�ا فی� الس�موات� و م�ا �فی االرض� جمیع�ا من�ه“می کن�د)انس�انها( ش�ما خ�دمت� و در �تس�خیر� س�ت زمین�ه�ا و آس�مانها در� آنچ�ه »م�ا� ق�رارداد�یم �« ولی د�ر قب�ال �این ا�ختی�ار د�خ�ل و تص�رف مس�ئولیت و ه�دف آن�را ن�یز بی�ان می ف�رمای�د و عن�و�ان می� کن�د ا�ین نع�مت ه�ا در �جهت ب�ن�دگی� – عب�ودیت –

وح�دانیت و سپا�س�گزاری� ب�ا رع�ایت� ع�دالت ، انص�اف و پره�یز �از اس�راف و برت�ری جو�یی بهره �گیری شود.

و درقب�ال افرادیک�ه پس از به�ره گ�یری از این نعمت ه�ای بی ش�مار در جهت س�تم و کف�ران نع�مت عم�ل �می کنن�د بش�د�ت م�ذمت و� تق�ب�یح م�ی کن�د این چ�نین م�دلی از تو�س�عه و تع�ر�یفی از �علم ج�غرافیاس�ت ک�ه س�عادت� بش�ری و نج�ات اب�دی و اح�ترام ب�ه حق�وق �اف�ر�اد �را تض�می�ن می کن�د اگر�چ�ه معتق�دم دام�ن�ه ا�ین بحث بس�یار عمی�ق گس�ترده اس�ت �و بض�اعت م�زج�اه ح�ق�یر ن�ی�ز ی�ارای� ایف�ای ح�ق مط�لب را ن�دارد و لی� �رج�اء� �واث�ق د�ار�م ط�ر�ح این �م�وض�وع� �گش�ای�ش ب�ا�بی خ�واه�د� ب�ود� در جهت ا�رائ�ه ب�ه ج�ه�ان ع�لمی و جه�انی الگ�وی جدی�د و عرض�ه »مک�تب جغر�افی�ای اس�المی«

ت�شنه معار�ف ا�لهی – اسالمی .�

سیری بر اندیشه های

اسالمی

اسالم : تعریف»االسالم هو التسلیم و التسلیم هو الیقین و الیقین هو التصدیق و

التصدیق هو االداء و االداء هو العمل...«

اسالم

یقینتصدیق

اداء

اقرار

تسلیم

عقل

ویژگیهای اسالم

اسالم

دین جامع

دین کامل

پاسخگوی بشریت در تمام اعصار

• LوMل Mو NهOلPک NينOى الدMلMع Pُه Mر NهLْظPُيNل Oق MَحLال Nدين Mدى و PهLالNب PهMول Pس Mر Mل Mس LرMال]ذي َأ Mو Pه

MوَنPک Nر Lش PمLال Mُه NرMک vهw xنw الل z فvِإ }م xث xِإِل zفx vجان }ر م{ت � فvمvنx اض}ط{رw في مvخ}مvصvٍةz غvْي xس}المv دينا {م{ اِإِل} vک ضْيت{ ل vر vتي وvع}مx {م} ن }ک vْي }مvم}ت{ عvل vت {م} وv َأ vک {م} دين vک }مvل}ت{ ل ک

v vو}مv َأ }ْي الحْيم� vف{ور� رvغ

zم{بْين zتابx w في ک xال xسz ِإ ط}بz وv ال ياب vال ر

عقل ، منطق ، استدالل

vد{ ن xاب� عvوwالد wر vش wنx ِإ

}م{ {ک }ب wهx الص�م� ال اللvل{ونxع}قv wذينv ال ي ال

دل ، احساس

فطره الله التی فطر

الناس علیها

زباَن اسالم

آشنایی با مبانی فلسفی

جغرافیای اسالمی

کfرد تقسfیم بخش دو بfه تfواَن می کلی نگfاُه یfک در را جغرافیfا جغرافیfای عملی و علمی یfا جغرافیfای نْظریfه ای و کاربردی

بfا متناسfب و خوشfبختی متضfمن سfعادت میتوانfد جغرافیfایی اصfوال جfهfاَن فلfسfفی اصfوfل یکسfرfی fرfب fنیfتfمب کfه مقfاfم fانسfانfی fبfاشfد fراهیfه گمfا بfر fیتfرfا بشfسfب fهfچ fواالf fدfدُه باشfشf فfتعریf معfاfل و جfموfش

و fانَحطfاط و سقوfط رهfنموَن کنددیوید هاروی جغرافیداَن نامور انگلیسی به حق می گوید :

» ما جغرافیداناَن نمی توانیم بدوَن یک پایگاُه معین فلسفی به پیش برویم «

جغرافیاعملی

علمی

نظریه کاربردیای

هر ن�وع جغرافی�ای ک�اربردی نمی توان�د ب�دون جغرافی�ای فلسفی و تفکرات فلسفی کارساز باشد

ولی متاس�فانه آنچ�ه ک�ه مالحظ�ه می ک�نیم این اس�ت ک�ه اش علمی و ف�نی جهت از علم ک�ه مق�دار ه�ر پیش�رفت ک�رده اس�ت از ارزش نظ�ری آن کاس�ته ش�ده

استاز ج�امع الع�اده ف�وق بینش ب�ه ت�ا دارد تالش فلس�فه

موضوعات دست یابدعلم جغرافی�ا در عرص�ه ب�ازنگری و اس�المی ش�دن عل�وم کم�ترین به�ره را ب�رده و ت�ا کن�ون کس�ی جغرافی�ا را ب�ر

پایه مبانی اصول فلسفی اسالمی بنا نهاده است.این در ک�ه اس�ت اس�المی ای�رانی بن�ام دانش�مندان بر

رابطه اقدام جدی و تحول اساسی ایجاد نمایند

نکاه اسالم به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسالم به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کامال متفاوت است

اسالم به پدیدُه های جغرافیایی از منْظر تعقلی و فلسقی می نگرد و تنها به جنبه حسی اکتفا نمی کند

تمام پدیدُه های عالم خلقت را آیینه ای از تجلی جمال الهی و نشانه ای از آیات الهی میداند لذا با اشارُه به پدیدُه های جغرافیایی قبل از آَن خدا را و بعد از آَن معاد را می بیند و به علت

فا علی وغایی آَن می پردازد

افقی که در اسالم از پدیدُه های جغرافیایی ترسیم می شود افقی نامَحدود و الیتناهی است و از راُه مطالعه عالم مخلوقات و عالم طبیعیات ما را به عالم ماوراءالطبیعه و عالم

الیتنهاهی و قدرت الیزال الهی رهنموَن می کند

علی )ع( ارتباط طبیعت را با عالم ماوراالطبیعه بخوبی ترسیم می کند و عالم هستی را مَحدود به کرُه زمین و یا حتی کهکشانها نمی داند بلکه به مسائل مافوق آنها و امور

نامَحسوس و عالم غیب و عالم ملکوت هستی که بنوعی حیات و تکامل هستی نیز بداَن بسته است را ترسیم می کند

نکاه اسالم به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسالم به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کامال متفاوت است

تمام عالم هستی را مجموعه ای واحد به هم پیوسته ، هماهنگ و هدفمند می داند

را مطرح می کندوحدت در عین کثرت اصل

پدیدُه های جغرافیایی بصورت مستقل و اتفاقی نیستند و در یک تعامل و ارتباطات متقابل و روابط علی و معلولی می داند

تمام پدیدُه های طبیعی و جغرافیایی از یک سلسله نْظامات و قوانین قطعی که سنن الهی نامیدُه می شود ادارُه می شود شایسته است با مطالعه دقیق به رابطه های

حاکم بر آَن پی برد و ارتباطات علی و معلولی آنرا کشف کرد

نکاه اسالم به پدیده های طبیعی و جغرافیاییزاویه دید اسالم به پدیده های جغرافیایی با سایر دانشمندان از جهاتی کامال متفاوت است

جهاَن و پدیدُه های هستی هوشمند و ذی شعور هستند و نسبت به کنش و واکنش های انساَن و رفتار او عکس العمل نشاَن می دهند

از منْظر اسالم جبر و امکاَن گرایی بینا بین می باشد

نْظام هستی بر اساس رحمت و رسانیدَن موجودات به کماالت شایسته استوار شدُه است

اسالم جهاَن را بمثابه مدرسه و یا مَحل تربیت ) رابطه جهاَن و انساَن( انساَن و جایگاُه تکامل می داند

چشم انداز آفرینش و افق آیندُه عالم هستی بسیار روشن و امیدوار کنندُه و از آَن حکومت توحیدی است

آشنایی با مبانی

توسعه فیزیکی ، فضایی

دیدگاُه اسالماز

را اجتم�اعی زن�دگی توس�عه و آب�ادانی و فرهن�گ عم�ران ک�ریم قران هم�زاد خلقت بش�ریت می دان�د و آن�را ام�ری تص�ادفی و اتف�اقی نمی بای�د ک�ه کن�د مع�رفی می الهی پی�امبران ب�رای رس�التی بلک�ه دان�د بش�ریت را بس�وی آن رهنم�ون کنن�د و در این خص�وص چ�نین می

فرماید:

هو ال�ذی انش�اءکم من االرض و اس�تعمرکم فیه�ا (61)سوره هود

اوسfت خfدایی کfه شfما را از زمین )خfاک( خلfق کfرد انسfاَن بfه را زمین در آبfادانی و عمfراَن و

سفارش کرد

ب�ه البالغ�ه نهج در ن�یز )ع( علی رابط�ه حض�رت همین در همین مضمون اشاره می فرماید:

فاهبط�ه بع�د التوب�ه لیعم�ر ارض�ه بنس�له و لیقیم الحج�ه ب�ه علی عباده

پس از توبfه حضfرت آدم )ع( او را از بهشfت بسfوی زمین فرسfتادُه تfا بfا نسfل خfود زمین را آبfاد کنfد و

بدین وسیله حجت را بر بندگاَن تمام کرد.

توسعه همزاد خلقت بشریت

نْظریه پیدایش شهرها

:

نْظریه شهر• گسترش معابد نْظریه مذهبی :

و عبادتگاُه• انبیاء منشاء پیدایش نْظریه اسالم :

شهرها

• بعنواَن یک پایگاُه نْظامی : شهرنْظریه و دفاعی

• شهر بعنواَن : اقتصادینْظریه یک بازار

• : گرایانهبا مبنای مَحیط : هیدرولیکنْظریه مفهوم مازاد تولید

نْظریه پیدایش شهرها

مفهوم مازاد تولیدگرایانهنْظریه هیدرولیک با مبنای مَحیط : اعد وfوای مسfه درای آب و هfواحی جغرافیاییدکfی از نfا در بخشfر تنهfدَن واقعی بشfتم

خfاک حاصfلخیز بfودُه ظfاهر شfدُه اسfت در این نfواحی جغرافیfایی بfا مfازاد تولیfد انسfاَن می تfواَن بfازهم بfرای تولیfد بیشfتر تالش کنfد و بfا تقسfیم کfار و شfغلهای تخصصfی نهایتfا بfاعث توسfعه اجتمfاعی شfدُه و در پی این تَحfوالت شfهرها بوجfود آمfدُه و سfیر

معنویت راُه تکاملی پیمود.نْظریه اقتصادی : شهر بعنواَن یک بازارنْظریه شهر بعنواَن یک پایگاُه نْظامی و دفاعینْظریه مذهبی : گسترش معابد و عبادتگاُه قffه تَحقیffهرها بffدایش شffذهبی در پیffل مffارُه نقش عمffه در بffانی کffتر مَحققffبیش

پرداختنfد در میfاَن ادیfاَن بیش از همfه در ارتبfاط دین اسfالم بfا توسfعه شfهری تاکیfد می کنند

رهنگیfتم فfای درسیسfاوت هfه تفfینی بfارُه شهرنشfام بَحث دربfه هنگfرورت بfاین ضقبل و بعد از اسالم اشارُه می کند

الف- سیستم فرهنگ بادیه نشینی ، کوچ نشینی قبل از اسالم در عربستاَن ب- سیستم فرهنگ شهری که با ظهور اسالم در همه جا گسترش یافت یینfل تعfواَن عامfهرها بعنfدایش شfذاهب را در پیfاَن و مfوص منش ادیfولی در خص

کننfدُه دقیfق بیfاَن کfردُه انfد و بیشfتر بfه عfواملی همچfوَن ناسیونالیسfم پرداختfه انfد و معابfد در بسfیاری از شfهرهای اولیfه قfدرت اصfلی در دسfت کاهنfاَن شfهر بfود و معابfد از چشfم انfدازهای ویfژُه شfهری بشfمار می رفت و بfازار تولیfد بfه دسfتور کاهنfاَن در

انبار های شهر ذخیرُه می شد هfرق بfرف مشfه طfد پس بfاهر شfر ظfرین و مصfهری در بین النهfدَن شfاز تمfدر آغ

حوزُه سند و جنوب شرقی آسیا رسید

و اضرب لهم مثال اصحاب القریه اذجاءها المرسلون

(13)یس

و جاء من اقصی المدینه رجل یسعی قال یا قوم اتبعوا

(20)یس المرسل

همانگونه که مالحْظه می شود خداوند متعال در قرآَن کریم از انطاکیه

( از همین مکاَن 20بعنواَن قریه )روستا( نام می برد و چند آیه بعد )

به مدینه )شهر( تعبیر می کندآنچه موجب این تغییر و توسعه و ارتقاء شده حضور انبیاء است

ورود انبی�ا و تع�الیم روح بخش آن�ان در می�ان جامع�ه م�وجب رش�د ، تع�الی م�نزلت و ایجاد تمدن و مدنیت و ارتقاء روستا به شهر شده است.

در واق�ع این آی�ات ب�ه نقش انبی�اء م�ذهب و فرهن�گ توحی�دی در تک�وین و توس�عه ش�هرها و ایج�اد تم�دنهای ب�زرگ و اث�رات بی ب�دیل آنه�ا همانن�د تم�دن مص�ر ،خاورمیان�ه ، بین

النهرین اشاره می نماید.

مالک قرآن در تعیین شاخص شهرفرهنگ :

شهری توسعه

وظایف حاکماَن

آبادانی شهرها

اصالح امور

تامینمنابع مالی

جهاد

هذا ما امربه عبدالله علی امیر المومنین مالک بن الحارث االشتر فی عهده الیه حین واله مصر: (53 )نامه

و عماره بالدها- 4- و استصالح اهلها3- جهاد عدوها2- جبایه خراجها 1

فلسفه حکومت

معالم دین

توسعه شهرها

اللهم انك تعلم انه لم يكن الذي كاَن منا منافسه في

وال التماس شيء سلطاَن، من فضول الَحطام، ولكن لنرد

ونْظهر المعالم من دينك، فُيامن االصالح في بالدك،

المْظلوموَن من عبادك، وتقام المعطله من حدودك.

131خخدايا تو مُيداني که جنگ و درگُيري ما براي به دست

، و آوردَن قدرت و حکومتدنُيا و ثروت نبود، بلکه

مُيخواستُيم نشانههاي حق و دين تو را در جايگاُه خويش باز گردانُيم، و در سرزمُينهاي تو

اصالح را ظاهر کنُيم، تا بندگاَن ستمديدهات در امن و اماَن

زندگي کنند، و قوانُين و مقررات فراموششدُه تو بار

ديگر اجرا گردد.

فلسفه حکومت

توسعه فضایی شهرها

امام علی )ع(

علُيffك في عمffارُه بالدك، ،وتزيُين واليتك

و تfو، آبfاداني شfهرهاي در آراستن واليتها

فضffffایی توسffffعه (ی تو نقش داردشهرها (

53نامه

آثار توسعه فضایی

رفاُه اجتماعی

توسعه شهرها

استَحکام و ابقاء حکومت پایداری

حکومت

علُيك في عمارُه بالدك، وتزيُين واليتك، مع استجالبك حسن ثنائهم، و تبجَحك

ا فضل معتمدباستفاضه العدل فُيهم، قوتهم،

در آباداني شهرهاي تو، و آراستن واليتهاي تو نقش دارد، و رعُيت تو را

مُيستايند، و تو از گسترش عدالت مُياَن مردم خشنود خواهي شد، و به افزايش

قوت آناَن تکُيه خواهي کرد،فاَن العمراَن مَحتمل ما حملته

زيرا عمراَن و آبادي قدرت تَحمل مردم را زياد مُيکند.

آثار توسعه فضایی

مبانی توسعه متوازن و پایدار

مبانی توسعه

متوازَن و پایدار

تعقل گرایی و خرد ورزی

عدالت و توازَن

آیندُه نگری و میانه روی

مهرورزی و مَحبت به مردم

تعقل گرایی و خردورزی در حکومت واكثر مدارسه العلماء، ومناقشه الَحكماء، في تثبُيت ما صلح علُيه امر

بالدك، واقامه ما استقام به الناس قبلك.53َن

با دانشمنداَن، فراواَن گفتگو كن، و با حكُيماَن فراواَن بَحث كن، كه مايهاباداني و اصالح شهرها، و برقراري نْظم و قانوني است كه در گذشته نُيز

وجود داشت.عدالت و مهرورزی علت مبقیه حکومت فاَن عطفك علُيهم يعطف قلوبهم علُيك. واَن افضل قرُه عُين الوالُه

استقامه العدل في البالد، وظهور مودُه الرعُيه. وانه ال تْظهر مودتهم اال بسالمه صدورهم، وال تصح نصُيَحتهم اال بَحُيطتهم علي والُه االمور، وقله

53استثقال دولهم، وترك استبطاء انقطاع مدتهم. َن ،همانا مهرباني تو نسبت به سربازاَن، دلهايشاَن را به تو مُيکشاند، و همانا

روشني چشم زمامداراَن، برقراري عدل در شهرها و آشکار شدَن مَحبت مردم نسبت به والي است، که مَحبت دلهاي رعُيت جز با پاکي قلبها پديد نمُيآيد، و خُيرخواهي آناَن زماني است که با رغبت و شوق پُيراموَن والي

را گرفته، و حکومت بار سنگُيني را بر دوش رعُيت نگذاشته باشد، و طوالني شدَن مدت زمامداري بر ملت ناگوار نباشد. 

میانه روی و آیندُه نگری در حکومت فدع اإلسراف مقتصدا�، واذکر في الُيوم غدا�، وَأمسک من المال بقدر

ضرورتک، وقدم الفضل لُيوم حاجتک. اي زياد، از اسراف بپرهُيز، و مُيانهروي را برگزين، از امروز به فکر فردا

باش، و از اموال دنُيا به اندازُه کفاف خويش نگهدار، و زيادي را براي روز نُيازمنديت در آخرت پُيش فرست

ومن طلب الخراج بغُير عمارُه اخرب البالد، واهلك العباد، ولم

يستقم امرُه اال قلُيال

53خ

آَن کس که بخواهد خراج را بدوَن آباداني مزارع به دست

آورد، شهرها را خراب، و بندگاَن خدا را نابود، و

حکومتش جز اندک مدتي دوام نُياورد.

علت مَحرومیت در عدم توسعهوانمfا يfوتي خfراب االرض من اعfواز اهلهfا، انمfا يعfوز اهلهfا الشfراف انفس الfوالُه علي الجمfع، وسfوء ظنهم

بالبقاء، وقله انتفاعهم بالعبر.کشfاورزاَن تنگدسfتي جهت بfه زمُين ويfراني همانfا از و ندارنfد، اعتمfاد حکومتشfاَن آينfدُه بfه کfه اسfت

تاريخ گذشتگاَن عبرت نمُيگُيرند.

عدم عدم توجه به زیر ساختهای

توسعه

عقب ماندگی

شهرها

مَحرومیت و

نابودی مردم جامعه

انقراض و

ناپداری حکومت

تخریب اراضی ، جرم و خیانت استبغل�نی ان�ک ج�ردت االرض فاخ�ذت م�ا تحت ق�دمیک

(40 )نامه وی�ران ک�رده ای و به من خ�بر رس�یده ک�ه ت�و زمینه�ای آب�اد را برهن�ه و

آنچه توانسته ای تصاحب نموده ای

بfدلیل سfوء عملکfرد مَحfرومیت و عfدم توسfعه شfهرها حاکماَن است

انم�ا ی�وتی خ�راب االرض من اع�واز اهله�ا و انم�ا یع�وز اهله�ا ال ش�راف انفس ال�واه ع�ل�ی الج�م�ع و س�وء ظن�هم� بالبق�ا �

(53 )نامه

راهبرد توسعه

راهبرد توسعه

شایسته در ساالری

ها مسئولیت

علم آمایش سرزمین

عدالت توزیع در

تمام نیازمندیهای انسان در روی زمین موجود است

طبیعت پاسخگوی همه نیاز بشریت است

:مشروط به

LمPكMا لMنLلMع MجMو Nض LرM Lي اَأْلNف LمPك]ن]اك Mم Lد MقMل Mو

Mوَن PرPك LشMا ت لNُيال� م] Mق MشNايMع Mا م Mُيه N١٠﴿ ۗ �ف﴾ اعراف

vع{د�وا xن ت {م{وه{ وvِإ }ت لv َأ vا سvل� م} {م م�ن ُك vاُك ۚ �وvآت

vال xه�w xع}مvتv الل vظvل{وم� ن انv ل vنسx xنw اِإِل} {ح}ص{وهvا ِإ ۗ �تvفwار� ﴿ ُك ﴾ ابراهیم٣٤

.شناخت توان محیطی و قابلیتهای بالقوه و بالفعل1 )آمایش سرزمین(

. رعایت عدالت در توزیع و آمایش متوازن 2 . مسئولیت پذیری و مدیریت صحیح منابع3

آثار توسعه

عدالت و مهرورزی علت مبقیه حکومتفاَن عطفfك علُيهم يعطfف قلfوبهم علُيك. واَن افضfل قfرُه عُين الfوالُه اسfتقامه العfدل في البالد، وظهfور مfودُه الfرعُيه. وانfه ال تْظهfر مfودتهم اال بسfالمه صfدورهم، وال تصfح نصfُيَحتهم اال

53بَحُيطتهم علي والُه االمور، وقله استثقال دولهم، وترك استبطاء انقطاع مدتهم. َنهمانfا مهربfاني تfو نسfبت بfه سfربازاَن، دلهايشfاَن را بfه تfو مُيکشfاند، و همانfا، روشfني چشfم زمامfداراَن، برقfراري عfدل در شfهرها و آشfکار شfدَن مَحبت مfردم نسfبت بfه والي اسfت، کfه مَحبت دلهfاي رعُيت جfز بfا پfاکي قلبهfا پديfد نمُيآيfد، و خfُيرخواهي آنfاَن زمfاني اسfت کfه بfا رغبت و شfوق پfُيراموَن والي را گرفتfه، و حکfومت بfار سfنگُيني را بfر دوش رعُيت نگذاشfته باشfد، و

طوالني شدَن مدت زمامداري بر ملت ناگوار نباشد.

آثار توسعه

فضایی و آمایش سرزمین

مورد ستایش

مردم واقع می

شود

رضایت از گسترش

عدالت

افزایش توانمندی و اقتدار مردم است

موجب پایداری و استَحکام پایه های حکومت

است

کالَن شهرها

واسكن االمصار العْظام

فانها جماع المسلمُين،

69َن

،در شهرهاي بزرگ سکونت کن زيرا مرکز اجتماع مسلماناَن است

آثار کالَن شهرها

آثار کالَن شهرهاوالزمffوا السffواد االعْظم فffاَن يffد اللffه مffع الجماعffه، وايfاكم والفرقfه! فfاَن الشfاذ من النfاس للشfُيطاَن، كمfا

اَن الشاذُه من الغنم للذئب.127خ

هموارُه با بزرگترين جمعُيتها باشُيد که دست خدا با جماعت است، از پراکندگي بپرهُيزيد، که انساَن تنها بهرُه شُيطاَن

است آنگونه که گوسفند تنها طعمه گرگ خواهد بود،

مرکز اجتماع مسلمین •است

تایید الهی به جماعت •مسلمین است

موجب پرهیز از تفرقه •است

آثار کالن شهرها

نمادهای ماندگار

جمْيلمع حسن الثناء في العباد، و53االثر في البالد،َن

برخوردار از ستايش بندگاَن، يادگار نُيک در شهرها، رسُيدَن به همه نعمتها، و کرامتها بودُه،

توصیه به احداث نمادهای ماندگار در شهرها در شهرها

موجب تمجید وستایش مردم اموجب دست یابی به نعمتها و

کرامتها است

موجب دست یابموجب تمجید وستایش مردم استی به نعمتها

و کرامتها است

عقب ماندگی شهرها

دالیل عقب

ماندگی شهرها

عدم اعتماد به حکومت

عدم عبرت از گذشتگاَن

پایین بودَن سطح درآمد ها و زندگی

حقوق شهروندی 19وامزج لهم بْين التقريب واِإِلدناء، واِإِلبعاد واِإِلقصاء، ِإن شاء الله.ن پس در رفتار با آناَن، نرمي و درشتي را به هم آمُيز. رفتاري توام با شدت و نرمش

داشته باش، اعتدال و مُيانهروي را در نزديک کردَن يا دور نمودَن، رعايت کن. وظایف حاکماَن نسبت به شهرونداَن-توسعه شهری- توسعه مسکن و حمایت از حقوق

حیوانات اتقوا الله في عباده وبالده، فانكم مسوولون حتي عن البقاع والبهائم، اطْيعوا الله وال تعصوه، واذا رايتم

166 خالخْير فخذوا به، واذا رايتم الشر فاعرضوا عنه از خدا بترسُيد، و تقوا پُيشه کنُيد زيرا شما در پُيشگاُه خداوند، مسئول بندگاَن

خدا، و شهرها، و خانهها و حُيوانات هستُيد خدا را اطاعت کنُيد و از فرماَن خدا سر باز مداريد، اگر خُيري ديديد برگزينُيد، و اگر شر و بدي ديديد از آَن دوري

کنیدتوصیه به رعایت حقوق حیوانات غْير معنف وال مجحف، وال ملغب وال ،� � حفْيظا � وَأمْينا � شفْيقا وال توکل بها ِإال ناصحا

متعب. ثم احدر ِإلْينا ما اجتمع عندک، نصْيره حْيث َأمر الله به, فِإذا َأخذها َأمْينک فَأوعز ِإلْيه َأال يحول بْين ناقٍة وبْين فصْيلها، وال يمصر لبنها فْيضر ذلک بولدها، وال

�، ولْيعدل بْين صواحباتها في ذلک وبْينها، ولْيرفه علي الالغب، ولْيستَأن يجهدنها رکوبابالنقب والظالع، ولْيوردها ما تمر به من الغدر، وال يعدل بها عن نبت األرض ِإلي جواد

الطرق، و لْيروحها في الساعات، ولْيمهلها عند النطاف واألعشاب، حمايت از حقوق حُيوانات در رساندَن حُيوانات آَن را به دست چوپاني که

خُيرخواُه و مهرباَن، امُين و حافظ، که نه سختگُير باشد و نه ستمکار، نه تند براند و نه حُيوانات را خسته کند، بسپار، سپس آنچه از بُيتالمال جمعآوري شد

براي ما بفرست، تا در نُيازهايي که خدا اجازُه فرمود مصرف کنُيم، هرگاُه حُيوانات را به دست فردي امُين سپردي، به او سفارش کن تا: )بُين شتر و

نوزادش جدايي نُيفکند، و شُير آَن را ندوشد تا به بچهاش زياني وارد نشود، در سوار شدَن بر شتراَن عدالت را رعايت کند، و مراعات حال شتر خسته يا زخمي

را که سواري دادَن براي او سخت است بنمايد، آنها را در سر راُه به دروَن آب ببريد، و از جادههائي که دو طرف آَن علفزار است به جادُه بُيعلف نکشاند و هر

چندگاُه شتراَن را مهلت دهد تا استراحت کنند و هرگاُه به آب و علفزار رسُيد، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند.

حقوق شهروندی

وظیفه حاکمان نسبت به رعایت

حقوق

حیوانات شهروندان

توسعه

شهری مساکن

عوامل موثر در آبادنی

عوامل موثر در توسعه و عمران

نقش شهرونداننقش حاکمان

وفاداریامانت داریتبعیت پذیری

تعقل گرایی و خردورزیعدالت ورزی

مهرورزیآینده نگریمیانه روی

پهنه بندی سکونتگاهی

پهنه بندی

سکونتگاهی

حاشیه نشینیمرکز نشینی

شهریسکونتگاهروستایی

اس انسانی

سکونتگاُه شهری روستایی

هذا م���ا اجتم���ع علْي���ه اه���ل الْيمنحاض��رها وباديه��ا، وربْيع��ه حاض��رها

.وباديها اين پْيمان نامهاي است که مردم )يمن( و

)ربْيعه( آن را پذيرفتهاند، چه آنان که در شهر حضور دارند يا آنان که در بْيابان

زندگي مْيکنند، آنان پْيرو قرآنند

سکونتگاها و حاشیه نشینی

وتفقد امورهم بحضرتك وفي حواشيبالدك 53ن

ندfهري باشfه در شfديش چfا بُينfار آنهfدر ککه تو به سر مُيبري، يا در شهرهاي ديگر،

سکونتگاهای انسانی

، هلكffffرك، وسffffرك وبَحffffفي بوجبلfffك، وحُيث ال يلfffتئم النfffاس لمواضffعها، وال يجffترئوَن علُيهffا، فfffانهم سfffلم ال تخfffاف بائقتfffه،

وصfلح ال تخشfي غائلتfه، 53َن

تها وffffffا، و دشffffffا و درياهffffffاز بُيابانهکوهسfتانها، جاهfاي سfختي کfه مfردم در آَن اجتمfاع نمُيکننfد، يfا بfراي رفتن بfه آنجاهfا

شجاعت ندارند.

پهنه بندی سکونتگاهی

پهنه بندی

سکونتگاهی

حاشیه نشینیمرکز نشینی

شهریسکونتگاهروستایی

اس انسانی

آرماَن شهر علوی

سپاسگزارم