هاي بنيادين توليد ‌‌ها و مؤلفه‌كرد‌كار ناب

چكيده الزمه رقابت در دنياي توليد کنوني بهره گيري از تمام

فنون، ابزارها و ايده هاي جديد ناب است. در نيمه دوم قرن بيستم، توليد کنندگان جهان با رقبايي جديد مواجه

شدند که با نيمي از سرمايه و امکانات الزم، محصوالت را با کيفيتي بهتر، تنوعي بيشتر و با قيمتي پايين تر به

بازارجهاني عرضه مي کردند. يکي از اين تکنيک هاي جديد توليد ناب است که برخاسته از

صنعت خودروسازي است . باتوجه به اين که صنعت خودرو سازي يک صنعت مادر و به تعبيري »صنعت صنعتها«

محسوب مي شودو از طرف ديگر با لحاظ کردن پتانسيل هاي عظيم و اهميت صنعت خودروسازي در زمينه توسعه و

زايي، اجراي موفق اصول ناب در اين صنعت منجر ‌اشتغالبه افزايش چشمگير توان رقابتي توليد کنندگان داخلي با بهره گيري از ويژگيهاي توليد ناب در کاهش مداوم هزينه ها و قيمتها مي شود که طبعاM به ديگر صنايع نيز سرايت

خواهد کرد. توليد ناب در واقع شيوه توليدي است که ضمن به کارگيري

فوايد توليد انبوه و توليد دستي، با هدف کاهش ضايعات و حذف هر فعاليت بدون ارزش افزوده شکل گرفته است. بر

تواند ‌اين مبنا تكنيك ناب با كمك مجموعه ابزارهاي خود مينقش بنياديني در اصالح و بهبود فرايندها داشته باشد.

‌مقدمــه

‌م شاهد دو انقالب در صحنهـقرن بيست گ ـس از جنـتوليد بود. انقالب اول را پ

ورد و آلفرد اسلون ـري فـاني اول هنـجهد که منجر به ظهور توليد ـزي كردنـپي ري

د ـي )توليـد صنعتـانبوه و پايان عصر توليط ـالب دوم توسـد و انقـدستي( ش

رکت خودروسازي ـ»تاايچي اهنو« در شوريت حذف ـتويوتا صورت گرفت که با مح

وه و زايش ـاتالف، اتمام عصر توليد انبت. پس مي ـاب را در پي داشـد نـتولي

هاي توليد در ‌توان سه مرحله را در شيوهنظر گرفت:

توليد دستي )مبتني بر حرفه و هنر(: - 1د، کارگران ماهر با به ـدر اين شيوه تولي

کارگيري ابزار آالت ماشيني چند کاره، محصوالتي غيراستاندارد را در حجم کم

وع باال به صورت سفارشي براي ــو تنخريداراني خاص توليد مي کردند.

طبيعي است که اين ويژگي منجر به قيمت محصول مي شد. امروزه در

ساخت ماهواره ها، سفينه هاي فضايي و مشتريان با سليقه هاي خاص اين

شيوه کاربرد دارد.

توليد انبوه: اين شيوه توليد اولين بار توسط - 2قرن هيجدهم مورد تحليل آدام اسميت در

کار و قرار گرفت و برتخصص و تقسيم د و ـمفاهيمي چون مقياس اقتصادي تولي

وه هاي تجزيه و تحليل هزينه و سود و ـشيحجم فعاليت تاکيد دارد. از ويژگيهاي ديگر

ول ـت که محصـن اسـد ايـاين شيوه توليتوسط متخصصان طراحي و بوسيله

مي شود. نيروي کارگران غيرماهر توليد کار به آموزش کم احتياج دارد و سازماندهي

ل است. ـ به صورت ادغام عمودي کام ز محدود است ولي به ـوالت نيـوع محصـتن

ها نزولي ـد قيمتـد رونـخاطر حجم باالي تولياست.

توليد ناب: زادگاه توليد ناب، شرکت - 3تويوتا در جزيره ناگوياي ژاپن است.

اي جي تويودا با 1930در دهه مهندس شرکت )تاايچي اهنو( به

و از شرکت آمريکا سفر کرده اتومبيل سازي فورد بازديد کردند و به

اين نتيجه رسيدند که اصول توليد انبوه قابليت پياده سازي در ژاپن را

ندارد زيرا اين سيستم پر از اتالف است. بر اين مبنا، آنها شيوه جديدي را که بعدها »ناب« نام گرفت ايجاد

کردند.

انجمن ملي استاندارد و فناوري در وزارت بازرگاني گونه تعريف کرده است: »يک راه ‌آمريکا توليد ناب را اين

مند براي شناسايي و از بين بردن اتالفها ‌حل نظام) فعاليتهايي که داراي ارزش افزوده نيستند( از طريق

بهبود مستمر و به جريان انداختن توليد درست در هنگامي که مشتري به آن نياز دارد. اين فلسفه توليدي

در پي کمال و بي نقص کردن سيستم هاي توليدي است«. توليد ناب به اسامي ديگري چون: »توليد روان«، »سيستم توليد تويوتا« و »توليد بهنگام« نيز ناميده مي

شود. اين توليد از اين رو ناب ناميده مي شود که در مقايسه با توليد انبوه همه چيز را به ميزان کمتر مورد

استفاده قرار مي دهد. اصول توليد ناب اهداف نامحدودي را براي سيستم در نظر مي گيرد: نزول پيوسته قيمت

صفر رساندن ضايعات و تنوع بي پايان تمام شده، به محصوالت. اين شيوه توليد يک سيستم کامل است که از فلسفه بهبود مستمر استفاده مي کند و با بهره گيري از

فرهنگ کار تيمي سعي در تحليل اتالفهاي موجود در هاي چنين ‌فرايند توليد و حذف آن ها دارد. ازويژگي

سيستمي کاهش زمان توليد، کارايي بهتر پرسنل، کيفيت باالتر، عمر بيشتر ماشين آالت و کاهش در سطح

موجودي و هزينه هاي سربار است.

داليل تاکيد بر توليد ناب به عنوان يک راهبرد موفق

نياز به رقابت موثر در اقتصاد جهاني

فشار از طرف مشتريان براي کاهش قيمتها

نياز به استانداردسازي فرايندها براي دستيابيبه نتايج مورد انتظار

افزايش دائمي انتظارات مشتري

سيستم ناب در سازمان هاي خدماتي

ا در ـدي يـدر عمليات اداري يک شرکت تولي ازمان خدماتي، بسياري از ابزارها و ـک سـي

شيوه هاي ناب با کاربرد اقتضايي قابل استفاده هستند. در اين فرايندها به جاي

ال ايجاد ارزش ـسخت افزار بايد به دنب افزوده و استفاده از اطالعات يا نرم افزاربود. براي مثال دريک مجموعه بيمارستاني

ايي ـميتوان درفرآيندها از طريق روشهنظير کاهش زمان چرخه و اجزاي آن )يعني

ه ها، کارگروهي، استاندارد ـتعريف رويسازي، نقطه استفاده از ذخاير، سيستم

داري و...( بهبود ايجاد کرد.ـدي

وظايف مديريت در اجراي اصول ناب

طرح مناسب و مديريت اجرايي کليد دستيابي به موفقيت پايدار در استفاده از توليدناب است. براي اجراي موفق اصول ناب، عالوه بر عملکرد مديريت، الزم است توليد ناب را با تمام راهبردهاي سازمان

هماهنگ کرد. وظايف عمده مديريت در سيستم ناب شامل اين موارد مي شود:

ايجاد تغيير در فرهنگ سازماني همسو با اصول ورويه هاي ناب.

طراحي يک برنامه جامع و برنامه ريزي شده به جايراه حلهاي تک منظوره.

تامين منابع الزمحفظ اصول ناب و عمل به آن و تعهد بلند مدت اختيار دادن به کارمندان و تاکيد بر کارگروهي و

همکاري.

با اين وجود اکثر شرکتهايي که همچنان از روشهاي توليد سنتي و انبوه استفاده

د:ـمي کنند براي خود داليلي دارن

اول آن که آماده سازي سيستم ناب نياز به - ان دارد. ـه و زمـهزين

دليل دوم اين است که سيستم هاي ناب تغييراتي - ود ـبنيادي در فرآيندها و رويه هاي سازمان بوج

از به داشتن بستر فرهنگي، ـمي آورند که نيتکنولوژيک، اطالعاتي و تدارکاتي مناسب داشته

وني و اجتماعي را ـات قانـو همين طور الزامايجاب مي کنند.

ل دادن ـر شکـل سوم اين است که تغييـدلي- به توليد ناب تنها در وهـد انبـان از توليـسازم

د ـريت باشـه از مديـماM برخاستـشرايطي که حت امکان پذير است.

ابـد نـالف و توليـات از ديدگاه تاايچي اهنو، اتالف، هر

فعاليتي است که منابع را مصرف کند ولي ارزشي براي مشتري خلق نکند.

قدرت ناب در اين است که يک »جريان اظ کرده و ـارزش« را از ديد مشتري لح

اتيک به مرحله ـدر يک رهيافت سيستمعمل در آورد. محور اقدامات ناب،

امع اتالفهايي شامل اين ـذف جـحموارد است: )جدول فوق(

ها توسط ابزارهاي آماري ‌اين اتالفامل شش سيگما، ـکنترل فرايند ش

ابي با ـشناسايي و پس از ريشه يگانه در يک فرآيند بهبود ‌راهاي پنجـچ

مستمر حذف مي شوند.

ارزيابي تغييرات در جهت توليد ناب )عناصر توليد ناب(

با در نظر گرفتن اصول اساسي نابتوان اين مراحل را براي اجرا در ‌مي

نظر گرفت:تعيين دقيق ارزش هر محصول‌ ،

شناسايي جريان ارزش محصوالت حرکت بدون ‌‌)زنجيره ارزش مشتري( ،

وقفه در اين مسير، سيستم کششي و تعقيب کمال. به منظور ارزيابي

تغييرات در جهت توليد ناب بايد مولفه هايي را لحاظ کرد که عبارتند از:

هرچيزي که مشتري نمي خواهد ‌- حذف اتالف )يعني1براي آن بهايي بپردازد(.

- بهبود مستمر توسط حلقه هاي کيفيت و سيستم 2پيشنهادات.

- عيوب صفر که الزمه کيفيت است. 3- سيستم کششي به جاي فشاري )جريان فرايند 4

براساس نيازها و تمرکز بر خروجي و سنجش تطابق با هاي مشتري به جاي تمرکز بر ورودي(. ‌خواست

- تيم هاي چندکارکردي )که منجر به کاهش تعداد سطوح 5سازماني مي شود(.

- به هنگام بودن )به معناي کوتاه کردن زمان سفارش(. 6- مسئوليتهاي غيرمتمرکز و وظايف تلفيقي )که بوسيله 7

افزايش محتواي کاري و کاهش نيروي نظارتي و نيروي کار غيرمستقيم صورت مي گيرد(.

- کنترل کيفيت در حين فرايند به جاي بازرسي در انتهاي 8فرآيند.

- تنظيم سريع دستگاهها )به خاطر تنوع توليدات وباال 9‌بودن تعداد دفعات توليد(.

بازخورد به عرضه کننده و رابطه ‌ي تامين )ارائه‌- شبکه10 برمبناي سود دو طرفه(.

( . TPM- سيستم نگهداري و تعميرات جامع پيشگيرانه )11 اصالح ماشين آالت و آموزش )بوسيله بهبود و

کارکنان(.- توليد محموله هاي کوچک )سفارشهاي کم(. 12 - منابع قابل انعطاف )نيروي کار با گستره متنوعي از 13

مهارتها و تخصصها و تجهيزات چند کاره براي توليد محصوالت متفاوت در دستگاه هاي مشابه(.

- رضايت مشتري )هم رضايت مشتريان 14دروني که کارکنان هستند و هم تامين رضايت

مشتريان بيروني(.( )انتقال JIDOKAدوکا )‌- سيستم کنترل جي15

هوش انساني به ماشين آالت خودکار به طوري که در مقابل توليد يک قطعه معيوب

حساس باشد و ضمن اخطار، به طور خودکار متوقف شود(.

- استقرارهاي سلولي : استقرار انواع 16 ( به نحوي که Uآالت )نوعاM به شکل ‌ماشين

عمليات متفاوت طي يک توالي فشرده و تنگاتنگ صورت پذيرد. در اين شکل نمونه اي

شکل ترسيم شده است. Uاز استقرار

نقاط ضعف تکنيک ناب

بايست ضمن ‌به منظور داشتن يک ديد جامع مي هاي مذکور، به ‌لحاظ کردن تمام محاسن و مولفه

ضعف هاي آن نيز در مقايسه با مهندسي ارزش توجه نمود. بعضي از اين نقاط ضعف عبارتند از:

تکنيک ناب ممکن است بدون سنجش منطقينتايج، ريسک را افزايش دهد.

تکنيک ناب ممکن است نتواند مستندات کافيجهت سود در بازار کسب و کار براي حسابداري

سنتي ارائه دهد. به هنگام مواجهه با مسايل پيچيده مکرر و متقابل

با محدوديت هايي مواجه است زيرا روش سعي و خطا را در پيش مي گيرد.

سيستم فروش ناب و همين طور آموزش کارکنان و متناسب کردن سيستم سازمان با اهداف ناب

ممکن است مجموع هزينه ها را افزايش دهد.

‌مدیریت به موقع موجودیها

در سیستمهای سنتی تولید، موجودیهایی از مواد خام و قطعات کاالهای نیم ساخته و کاالهای آماده فروش نگهداری

می شود تا در مقابل امکان در دسترس نبودن اقالم موردنیاز، ایمنی الزم وجود داشته باشد. اما در سالهای اخیر

مدیران واحدهای صنعتی پی برده اند که نگهداری موجودیهای ایمنی هزینه قابل توجهی را در دارد. زیرا نگهداری موجودیها

موجب مصرف منابع ارزشمند می شود و هزینه های مخفی را ایجاد می کند. بنابراین، بسیاری از واحدهای تولیدی در

کشورهای صنعتی، نحوه تولید و مدیریت موجودیهای خود را تغییر داده و استراتژی جدیدی را برای کنترل جریان و فرآیند

مدیریت به موقع موجودیهاتولید به موقع اجرا گذاشته اند که نامیده می شود. در این استراتژی، مواد خام و قطعات

هنگامی خریداری یا ساخته می شود که در مراحل مخلف فرآیند تولید موردنیاز باشد. این نحوه تولید و مدیریت

موجودیها، به دلیل کاهش سطح موجودیها، موجب صرفه جوییهای قابل توجهی در هزینه ها شده است. به همین

ترتیب، کاالهای نیم ساخته موردنیاز در هر یک از مراحل تولید قبل از این که در مرحله بعدی الزم باشد تولید نمی شود. کاالهای ساخته شده نیز هنگامی تولید می شود که برای

تامین سفارش مشتریان ضرورت داشته باشد.

ویژگیهای عمده سیستم مدیریت به موقع ‌موجودیها در فرآیند تولید به شرح زیر است:

- سرعت یکنواخت و هموار تولید : 1، JITیکی از هدفهای با اهمیت سیستم

برقراری جریان هموار تولید است که با خرید مواد و کاالها از فروشندگان شروع و با تحویل کاال به مشتریان تمـام می شـود.

سرعتـهای در حـال نوسان تولید، موجب تاخیر یا ایجاد موجودیهای بیش از اندازه کاالهای در دست ساخت می گردد. این

هزینه های بدون ارزش افزوده، در سیستم JIT حذفمی شوند یا به نحو چشمگیری

کاهش می یابند.

‌- مراحل هم آهنگ فرآیند تولید:2

در سیستمJIT کاالها در هر یک از مراحل تولید ،تنها هنگامی ساخته می شود که درمرحله بعدی موردنیاز باشد. دراین صورت، موجودی کاالهای

در دست ساخت بین مراحل تولید کاهش می یابد یا کالM حذف می شود. درنتیجه، مدت انتظار و هزینه های بدون ارزش افزوده آن کاهش می

یابد. روش تولید مذکور در باال از آخرین مرحله ولید

شروع می شود. نگامی که مواد و قطعاتی در آخرین مرحله مونتاژ موردنیاز است، پیامی به

مرکز فعالیت ماقبل ارسال می شود تا مواد و قطعات موردنیاز را ظرف چندساعت آینده تحویل

نمایند. این طرز کار در تمامی مراحل تولید تا اولین مرحله ادامه می یابد. بنابراین، هیچ کاالیی

قبل از دریافت پیام از مرحله تولیدی مابعد ساخته نمی شود، موجودیها اضافه نمی گردد و

فرآیند تولید جریانی هموار و یکنواخت خواهد داشت.

9 کم :3 ‌- خرید یا تولید به مقدار نسبتا

در سیستمJIT کاالها به منظور ایجاد ،موجودی انبار خریداری یا ساخته نمی شود و تنها هنگام ضرورت برای تهیـه یا ساخـت آن

اقدام می گردد. نتیجه این کار، کاهش فضای انبار مورد نیاز و زمان عاطل و همچنین

هزینه های بدون ارزش افزوده آن است.

- راه اندازی سریع و کم هزینه ماشین آالت 4 :

کم در هنگام Mبا توجه به تولید مقادیر نسبتاضرورت، الزم است که بتوان راه اندازی

ماشین آالت را به سرعـت انجـام داد. فـن آوری پیشرفته و کنترل ماشین ها توسط

کامپیـوتر به دستیـابی به این سرعت کمک ‌می کند.

- کیفیت باال برای مواد اولیه و کاالهای 5‌ساخته شده:

اگر قرار است که کاالها و قطعا هنگام نیاز دردسترس قرار گیرد، الزم است که کیفیت آن نیز در

سطحی قابل قبول باشد. زیرا در غیراین صورت، خط تولیـد دچار وقفه و مبالغ با اهمیتی از هزینه های

بدون ارزش افزوده ایجاد می شـود. عالوه براین، چون موجودی بسیار کمی از کاالهـای ساختـه شـده

نگهـداری می گردد الزم است که کیفیت آن نیز در سطح باال و قابل قبول باشـد. به ایـن دلیل، سیستم

همراه است. JITکنترل جامع کیفیت غالباM با سیستم ‌

- سیستم اثربخش نگهداری تجهیزات: 6 نظر به این که کاالهای مورد نیاز مشتریان باید به

موقع ساخته شود، نمی تـوان خرابی تجهیزات و توقف فرآیند تولید را به آسانی تحمل کرد. با ایـن ترتیـب،

ایجاد سیستم نگهداری مستمر و اثربخش تجهیزات و ماشین آالت یک ضرورت محسوب می شود که به نوبه

خود از خرابی تجهیزات و توقف تولید تا حد امکان ‌جلوگیری می کند.

‌- بهبود سیستم تولید از طریق کار گروهی:7

حفظ توان رقابت در بازارهای جهانی ایجاب می کند کهواحـدهای تولیدی همـواره در جستجوی راههایی برای بهبود کیفیت محصوالت، افزایـش کارآیـی عملیات و حـذف هزینه های بدون ارزش افزوده باشند. این دستاوردها به بهترین شکل ممکن می تواند از طریق کار گروهی حاصـل شـود و بسیـاری از واحـدهای تولیـدی از طریـق ایجاد سیستمهای

‌انگیزش، این وضعیت را در واحدخود ایجاد می کنند.

- تنوع مهارتهای کارکنان و انعطاف تجهیزات: 8 اجرای سیستمJIT ایجاب می کند که تجهیزات تولیدی

انع»طاف الزم را بـرای تولیـد کاالهای متنوع داشته باشد و کارکنان نیز مهارتهای متنوع را برای کار با این تجهیزات کسب نمایند. با دسته بندی ماشین آالت در واحدهایی که قـادر اسـت مجمـوعه ای از کاالها را با فن آوری مشابه

تولید کند، کارگران دارای مهارتهای متنوع نیز می توانند با این ماشین آالت کار نمایند. این دسته بندی غالباM با اصطالح

‌فن آوری گـروهی مـورد اشاره قرار می گیرد.

سیستم مدیریت به موقع خرید

عالوه بر سیستم مدیریت به موقعموجودیها در فرآیند تولید، واحدهای

انتفاعی می توانند سیستم مدیریت به موقع خرید را نیز ایجاد کنند. در این سیستم، مواد و قطعات، هنگامی از فروشندگان خارج از واحد انتفاعی

خریداری می شود که موردنیاز باشد. با این ترتیب، از تحمل هزینه های

غیرضروری نگهداری موجودیهای زیاد پرهیز می گردد.

ویژگیهای عمده سیستم مدیریت به موقع ‌خرید به شرح زیر است:

- فرشندگان معدود: 1 ،خرید نیازمندیها از تعداد معدود فروشندگان

موجب صرف وقت کمتر برای ایجاد ارتباط با فروشندگان می شود. تنها فروشندگان بسیار قابل اطمینانی انتخاب می شـوند که بتواننـد

کاالهای با کیفیت را به موقع تامین کنند.

- انعقاد قراردادهای بلندمدت با فروشندگان: 2 انعقاداین قبیل قراردادها،هزینه های اداری

وعقد قراردادبا فروشندگان را برای معامالت مختلف کاهش می دهد یا حذف می کند. زیرا

براساس قراردادهای بلندمدت می توان نیازمندیها را از طریق تلفن یا پیامهای

کامپیوتری به فروشندگان اعالم کرد. در این گونه قراردادها نیز قیمت، کیفیت، و شرایط

‌تحویل کاالها معین می شود.

- تحویل به موقع نیازمندیها با مقدار کم :3

این کار که در واقع اساس سیستم مدیریتبه موقع خرید است موجب می شود که از

صرف هزینه نگهداری موجودیها پرهیز و نیازمندیها هنگام نیاز تحویل و در فرآیند

تولید مصرف گردد.

- کم شدن زمان بازرسی کاالهای تحویلی : 4 چون در قراردادهای بلندمدت، کیفیت

کاالهای موردنیاز آشکارا بیان شده است و فروشندگان نیز با توجه به قابلیت اطمینان آنان از لحاظ تحویل کاالهای مورد نیاز طبق

استانداردهای تعیین شده انتخاب شده اند، لذا می توان انتظار داشت که زمان بازرسی محموله های تحویلی بنحوی چشمگیر کاهش

‌یابد.

- کاهش هزینه های پرداخت: 5 با توجه به وجود قراردادهای بلندمدت می توان به

جای پرداخت مبـالغ مربوط به تحویل هر یک از محموله ها، این موارد را دسته بندی و یکـجا نسبت به پرداخت مطالبات فروشندگان اقـدام کـرد. این

روش موجـب کاهش هزینه های اداری مربوط برای شرکت خریدار و شرکت فروشنده می شود.

سیستـم مدیـریت به موقـع خـرید در بسیاری از واحدهای انتفاعی کشورهای صنعتی اجرا می

شود. در بسیاری واحدهای تولیدی این کشورهــا نیــز این سیـستم دوش به دوش مدیـریـــت به

موقــع موجودیـهای تولیـدی اجـرا می گردد. در شرکتهای فعال در صنایع خدماتی و خرده

فروشی، سیستم مدیریت به موقع خرید می تواند موجب کاهش هزینـه های انبـارداری و تسهیل

انجام وظایف خرید بشود.

نتيجه گيري

توليد ناب نگرشي است که هدف آن حذف هر فرايند فاقد ارزش از مرحله تهيه مواد

ري ارزش ـاوليه تا فروش است که براي مشتي هاي ـژگـاي ايجاد نمي کند. از وي‌افزوده

ستم رابطه نزديک بر مبناي سود ـن سيـايمي به ـارتباط دائ معقول با عرضه کننده و

وسيله سيستم پايگاه اطالعات با مشتري و ن مديريت وکارکنان است. ـد دوطرفه بيـتعه

با اين وجود استفاده از تکنيک ناب بايد در کنار تکنيک هاي نوين ديگري مانند مهندسي

ش سيگما به کار گرفته شود تا ـارزش و شت هاي آنها، نقاط ـاده از مزيـن استفـضم

ضعف احتمالي تکنيک ناب نيز کاهش يابد.