فصل سوممدل های)الگوهای( خط

مشی گذاری دولتی

ارائه دهندگان:حدیث یوسفوند

اسماء عزیزی

مدل نمایش ساده شده ی بعضی از جنبه های دنیای واقعی است.

انواع مدل ها: ماکت ساختمان(مدل های شماتیک( نقشه و نمودار(مدل های قیاسی( تجزیه و تحلیل مدل های ریاضی(

نقطه سربه سر،کنترل موجودی کاال(مدل هایی که در خط مشی استفاده خواهیم کرد

بیشتر مدل های قیاسی هستند.

مقدمه:

مدل نهادیمدل فرآیندیمدل گروهیمدل نخبگانمدل عقالییمدل تغییرات تدریجی و جزئیمدل تئوری بازیمدل انتخاب عمومیمدل سیستمهامدل تصمیم گیری اجتماعی

مدل های منتخب خط مشی:

خط مشی عمومی توسط نهادهای دولتی مثل، بوروکراسی ها، دادگاهها، ریاست جمهوری، مجلس

تعیین،اجرا و به پیش شهرداری ها ، استانداری هابرده می شود.

نهادهای دولتی و خط مشی عمومی رابطه بینبسیار نزدیک است.

،خط مشی تا توسط بعضی نهادهای دولتی اتخاذاجرا و به پیش برده نشود، خط مشی عمومی نمی

شود.نهادهای دولتی به خط مشی عمومی سه مشخصه

متفاوت می دهند:- دولت به خط مشی ها مشروعیت می بخشد.1- خط مشی های دولت ،کلیت دارند و فراگیرند.2- دولت اعمال اجبار در جامعه را در انحصار خود دارد.3 ساختار نهادهای دولتی می توانند پیامدهای مهم

.خط مشی عمومی را در بر داشته باشد

خط مشی به عنوان مدل نهادگرایی: پیامد نهادی

قوه مقننه مجالس

قانونگذاری

قوه مجریه-رییس جمهور-وزیران و سایر-دستگاههای

اجرایی

قوه قضاییه- دادگاهها-قضات

-دستگاههای نظارتی

دادگاهها فعالیت های خالف قانون اساسی

هیئت رییس جمهور و دولت را می توانند

کنند.افشا

مجلس می تواند قوانین و بودجه تصویب شده را ارجاع دهد و

رییس جمهور و هیئت وزیرا را احضار و عزل کند

لوایح قوه قضاییه را تایید یا رد کرده و

همچنین پاره ای از انتصاب های قوه

قضاییه را رد یا تایید کنند

رییس جمهور می تواند در تعیین قضات و

مسئولین پاره ای از دستگاههای نظارتی

اعمال نظر کند.

رییس جمهور وضع قانون را پیشنهاد می کند و مجلس می

تواند تشکیل جلسه دهد

دادگاهها می توانند قوانین مجلس را که بر خالف قانون اساسی است ،افشا کرده و

حکم ابطال صادر کنند.

یک الگوی نهادی:کنترل های قانونی نهادها و ایجاد تعادل در نظام سیاسی

فرآیند خط مشی عمومی را می توان به عنوان مجموعه ای ازفعالیت های سیاسی همچون

بیان تقاضاها برای اقدام دولت( تعیین مساله( چه مسائلی را مطرح تعیین دستور جلسه برای تصمیم گیری(

کرد( توسعه پیشنهادات تدوین پیشنهادات مربوط به خط مشی(

مربوط به خط مشی برای حل مسائل و مشکالت( انتخاب یک پیشنهاد،ایجاد مشروعیت بخشیدن به خط مشی(

حمایت سیاسی برای آن،تصویب آن به عنوان یک قانون( وضع مالیات،خرج کردن پول،اجرای قوانین(اجرای خط مشی( پیشنهاد تغییرات و اصالحات(ارزیابی خط مشی ها( در این مدل محتوی و ذات خط مشی عمومی مطالعه نمی شود بلکه

فرآیندهایی که خط مشی عمومی بدان وسیله توسعه،اجرا و تغییر می یابند مورد مطالعه قرار می گیرند.

خط مشی به عنوان مدل فرآیندی: فعالیت سیاسی

واقعیت اصلی خط مشی های دولتی می تعامل بین گروه هاباشد. افراد با منافع مشترک با هم به طور رسمی یا غیر رسمی

توافق می کنند که تقاضاهایشان را به دولت اعمال کنند. نوعی تنازع در بین گروهها برای نفوذ بر خط eسیاستها، واقعا

مشی های حاکم است. وظیفه ی سیستم سیاسی، مدیریت تعارض گروهی از طریق

موارد زیر می باشد:برقراری قوانین بازی در تنازع گروهیتوسعه توافق نامه ها و برقراری توازن در بین منافعتصویب توافق نامه ها در قالب خط مشی عمومی.اجرای این توافق نامه ها تعدادشان)جمعیت گروه(، تمکن مالی نفوذ گروهها به وسیله ،

دسترسی به تصمیم گیرندگان اصلی ، رهبری، قدرت سازمانی، تعیین می شود.همبستگی)وفاق( داخلی بین آنهاو سیاسی

خط مشی به عنوان نظریه گروه: تعادل و موازنه گروهها

نفوذ گروه

الف

تفوذ گروه ب

نفوذ اضافی

موقعیت خط مشی های مختلفتغییر خط

مشی

خط مشی عمومی

تعادل جدید

مدل خط مشی گذاری گروهی

هستند و نسبت به بی تفاوت نظریه نخبگان بیان می کند که مردمدارندو نخبگان نظرات اطالعات ضعیفی خط مشی گذاری عمومی

عموم را در قالب خط مشی های عمومی شکل می دهند. خط مشی ها رو به پایین و از نخبگان به انبوه مردم در جریان

هستند و برخواسته از تقاضای انبوه مردم نیست. به طور خالصه در این نظریه می گوییم:

- جامعه دو بخش است:افراد قلیلی که قدرت دارند و افراد زیادی که 1قدرت ندارند.

- تعداد کمی که خط مشی ها را هدایت می کنند، از توده مردم 2نیستند.

- حرکت غیر نخبگان آرام بوده و ثبات نظام سیاسی حفظ می شود.3- بدلیل محافظه کاری کلی نخبگان ،وقوع تغییر در خط مشی 4

عمومی تدریجی است تا انقالبی- خط مشی عمومی منعکس کننده تقاضا های مردم نیست بلکه 5

منافع و ارزش های نخبگان را نشان می دهد..- تغییر در خط مشی ها ناشی از تغییر در ارزش های نخبگان است6

خط مشی به عنوان ترجیحات نظریه نخبگان: نخبگان

نخبگان

صاحب منصبان و مدیران اداری

توده مردم

هدایت خط مشی

اجرای خط مشی

مدل نخبگان

برسد.حداکثر سود اجتماعی یک خط مشی وقتی عقالیی است که به یک خط مشی وقتی عقالیی است که تفاوت بین ارزش هایی )ارزش

اجتماعی،سیاسی،اقتصادی(که به دست می آورد با ارزش هایی که از دست می دهد مثبت باشد ودر عین حال از هر بدیل خط مشی

دیگری هم بهتر باشد. در واقع خط مشی که هزینه اش بیشتر از منافعش باشد نباید

انتخاب شود و از میان خط مشی های مختلف خط مشی ای باید را ایجاد کند.بیشترین سود انتخاب شود که

در واقع خط مشی گذاری عقالیی مستلزم استفاده از سیستمتصمیم گیری عقالیی است.

اصولی که خط مشی گذاران در مدل عقالیی باید لحاظ کنند:همه ترجیحات ارزشی جامعه و وزن نسبی آنان را بدانندهمه بدیل های خط مشی های در دسترس را بدانندهمه پیامدهای هر یک از بدیل های خط مشی را بدانندبرای هر بدیل خط مشی، نسبت منافع به هزینه ها را محاسبه کنندکارآترین بدیل خط مشی را انتخاب کنند

خط مشی به مدل تعقل گرایی: عنوان حداکثر سازی نفع اجتماعی

-تعیین مجموعه ای 1کامل از اهداف

عملیاتی با وزن هریک

-آماده نمودن 3مجموعه ای کامل از خط مشی های

بدیل

-تعیین فهرست 2کاملی از ارزش ها و

منابع دیگر

-مهیا کردن 4مجموعه ای کامل

از پیش بینی ها،سودمندی ها و هزینه ها برای هر

بدیل

-محاسبه نتایج 5خالص برای هر

بدیل

-مقایسه 6نتایج خالص و

مشخص نمودن بدیل

هایی با باالترین نتیجه

خالص

مدل عقالیی یک سیستم تصمیم گیری

مورد منابع همه نیاز برای

فرایندعقالیی ناب

برون داد خط مشی عقالیی ناب)خط مشی ها(

درون دادها

های داده همه مورد نیاز برای فرایند عقالیی

ناب

هیچ سودمندی اجتماعی وجود ندارد که بر روی آن توافق وجودداشته باشد.

بسیاری از سودمندی ها و هزینه ها با هم در تعارض اند ونمیتوان آنها را با هم مقایسه یا ارزش هریک را تعیین کرد.

اهداف خط مشی گذاران انگیزه ای برای اخذ تصمیم بر مبنایخویش اند.حداکثرسازی منافع شخصی ندارند ودر پی اجتماعی

را بهترین خط مشی خط مشی گذاران انگیزه الزم برای انتخابندارند.

موانع بیشماری بر سر راه جمع آوری همه اطالعات مورد نیازوجود دارد.

حتی پیشرفته ترین تکنیک های تجزیه و تحلیل کامپیوتری،ازهشیاری کافی برای محاسبه صحیح هزینه ها و فایده ها

برخوردار نیستند..پیامد های بسیاری از بدیل های خط مشی نامشخص است

موانع خط مشی گذاری عقالیی:

تداوم این مدل خط مشی عمومی را به عنواندولت با تعدیالت جزئی می فعالیت های گذشته

داند. به طور کلی خط مشی گذاران مشروعیت

برنامه های تعیین شده را می پذیرند و به طور موافق ادامه خط مشی های پیشینضمنی با

اند. مدل تغییرات جزيی و تدریجی ماهیت غیر

عملی بودن خط مشی گذاری عقالیی را شناخته و یک شیوه بسیار محافظه کارانه را

ارائه میکند.

خط مشی به مدل تغییرات جزیی و تدریجی: عنوان تغییراتی در خط مشی های گذشته

1382 1381 1380 1379 1378 1377

مدل تغییرات جزئی و تدریجی

برای تحقیق پیرامون پول یا اطالعات ،زمان- آنان 1همه راههای خط مشی موجود در اختیار ندارند.

نامشخص بودن - خط مشی گذاران به دلیل 2های جدید مشروعیت خط پیامدهای خط مشی

مشی های پیشین را می پذیرند.و حفظ ثبات ،کاهش تعارض - این شیوه در 3

مهم است.نگهداری سیستم سیاسی - ویژگی های شخصیتی خط مشی گذاران نیز از 4

این مدل حمایت می کند زیرا انسانها به ندرت در راستای حداکثرنمودن ارزش هایشان عمل می کنند.

علت تمایل برنامه ریزان وخط مشی گذاران دولتی به مدل تغییرات جزئی و تدریجی:

Aراننده

تغییر ماندن در مسیرجهت

Bراننده

ماندن در A=-10مسیر

B=-10A=-5

B=+5

A=+5B=-5

A=-1B=-1

نظریه بازی

است. که در شکلی از تعقل گرایی این نظریهموقعیت های رقابتی کاربرد دارد و نتیجه

بستگی به آنچه دیگران انجام می دهند دارد. استراتژی یک مفهوم کلیدی در این نظریه

است استراتژی اشاره به تصمیم گیری عقالیی دارد که در آن مجموعه ای از حرکت ها برای رسیدن به نتایج بهینه طراحی گردیده است.

حداقل –نظریه پردازان بازی وقتی واژهرا به کار می برند منظورشان حداکثر

استراتژی عقالیی است که صرف نظر از آنچه حداکثر زیان را حداقل که حریف انجام می دهد

یا حداقل سود را برای یک بازیگرحداکثر می .کند

خط مشی به عنوان انتخاب نظریه بازی: عقالیی در موقعیت های رقابتی

عامل ذی نفعی قرار دارد و او در اندیشۀ{ انسان اقتصادیاست و حال آن حداکثر نمودن منافع فردی در جستجوی

، عامل متعالی عمومی قرار در اندیشۀ{ انسان سیاسیکه است.حداکثر نمودن رفاه اجتماعی دارد و او در جستجوی

اما نظریه انتخاب عمومی این تصور را که افراد در سیاست متفاوت تر از بازار عمل می کنند را مورد چالش

قرار داده است. این نظریه چنین فرض می کند که همۀ{ بازیگران سیاسی

)مثل رأی دهندگان، پرداخت کنندگان مالیات، نامزدهای انتخاباتی، قانونگذاران، بوروکرات ها، گروههای ذی نفوذ،

در جستجوی حداکثر احزاب، بوروکراسی ها و دولت ها( نمودن منافع فردی در سیاست، به مانند بازار هستند.

خط مشی به عنوان نظریه انتخاب عمومی: تصمیم گیری جمعی توسط اشخاص ذی نفع

نظریه انتخاب عمومی منجر به درک ما ازو تأثیر آنان بر خط مشی گروههای ذی نفوذ

عمومی می شود. فعالیت بسیاری از گروههای ذی نفوذ در

و متمرکز کردن منافع برای خودشانراستای بوده است.پراکنده کردن هزینه ها به دیگران

خالصه اینکه گروههای ذی نفع در بازارسیاسی ،نفع خودشان را دنبال می کنند.

تفکر درباره خط مشی ،به عنوان واکنش سیستم سیاسیبه نیروهایی است که از محیط دریافت می دارد.

نیروهایی که در محیط ایجاد می شود و سیستم سیاسی « در نظر درون دادرا تحت تاثیر قرار می دهد، به عنوان »

گرفته می شود. «شامل هرنوع شرایط یا پیشامدهایی است که محیط »

درخارج از مرزهای سیستم سیاسی قرار دارد. «گروهی از ساختارها و فرآیندهای سیستم سیاسی »

مرتبط به هم است، که کارکردهای آن به طور مقتدرانه ای ارزش هایی را برای اجتماع تخصیص می دهد.

«های سیستم سیاسی، تخصیص مقتدرانه برون داد،»خط مشی ارزش های سیستم است، که این تخصیص ها

را تشکیل می دهند.عمومی

خط مشی به مدل سیستم ها: عنوان برون داد سیستم

سیستم سیاسی

تقاضاها

حمایت ها

تصمیمات

اقدامات

خط مشی های عمومی

برون دادها

درون دادها

محیطمحیط

محیط بازتابمحیط

مدل سیستم ها_مدل دیوید ایستون

حمایت ها نیز در چهار گروه می گیرند:

، شامل حمایت های مادی- 1پرداخت انواع مالیات ها و

عوارض.- حمایت از طریق اطاعت و 2

فرمانبرداری از قوانین و مقررات اجتماعی.

، حمایت های مشارکتی- 3مانند شرکت در انتخابات،

بحث های سیاسی، تشکل ها و انجمنهای سیاسی و...

- حمایت از طریق ابراز 4تمکین از اقتدار عمومی،

نهادهای ملی واجتماعی و آداب و رسوم به وسیلۀ{

.افراد جامعه

تقاضاها در چهار گروه قرار می گیرند:

برای استفادۀ{ - تقاضا 1 و امکانات افراد از خدمات

و سایر منابع اجتماعی.- تقاضاهای مربوط به 2

تنظیم رفتار و گروههای مختلف جامعه.

- تقاضاهای مربوط به 3مشارکت در نظام سیاسی

و در روند تصمیم گیری جامعه.

- تقاضاهای مربوط به 4و اخبار کسب اطالعات

درست در زمینه های گوناگون از حکومت

برای اینکه بتوان در امور سیاسی به انتخابهای درست دست یافت باید نظام سیاسی را

مورد تحلیل خارجیو محیط داخلی در بستر قرار داد. زیرا امروزه به همان اندازه که خط

مشی ها تحت تأثیر عوامل محیط داخلی هستند. از عوامل محیط خارجی نیز تأثیر پذیر

هستند. رویکرد سیستمی- محیطی ما را از قضاوت های سیاسی عجوالنه و جانبدارانه باز

می دارد.

تعیین فعالیت هایی که در فرآیند تدوین خطمشی ها نقش مستقیم و ضروری دارند را،

»کارکردهای فرآیندی« می نامند.

مدل سیستمی خط مشی گذاری گابریل آلموند

کارکردهای

خطمشی

گذاری استخرا

ج توزیع تنظیم

، گزینش کارگذاران ،جامعه پذیری کارویژه های سیستمی ارتباط گیری

مدل سیستمی نظام سیاسی و فرآیند خط مشی گذاری از نظر گابریل آلموند

بازتاب

محیط خارجی

درون داد

تصریح منافع

تالیف منافع خط مشی گذاری

اجرای خط مشی ها و

قضاوت

برون داد

برون داد

فرایند خطمشی گذاری

محیط داخلی

یعنی شیوه ی آشنا شدن با ارزش ها و نگرش های جامعههم می شود.جامعه پذیری سیاسی خویش، که شامل

عادات مجموع نگرش های سیاسی فرد، موجب پدیداری، او می شود. شخصیت سیاسیو سیاسی

افراد با تغییر موقعیت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگیشان، نگرش های سیاسی آنان نیز دستخوش تغییر می

شود. اولین نکته در جامعه پذیری سیاسی این است که می

ایجاد شود. غیر مستقیم یا یادگیری مستقیم تواند به شکل حالتی است که اطالعات، ارزش ها جامعه پذیری مستقیم

یا احساسات ناظر بر مسائل سیاسی به صراحت و روشنی کامل انتقال می یابند.

هنگامی رخ می دهد که جامعه پذیری غیر مستقیم ،تجربیات ما ناخواسته دیدگاه های سیاسی ما را تشکیل

دهد. ،تداوم و دومین نکتۀ{ مهم دربارۀ{ جامعه پذیری سیاسی

آن در سراسـر زندگی فرد می باشـد. استمرار

جامعه پذیری:

خانواده – مدرسه – رسانه های جمعی – گروههای ذینفوذ – احزاب سیاسی – تماس مستقیم

با ساختارهای حکوت – نهادهای مذهبی – گروهمسانان )همکالسی، همکار و ...( – حرفه،

طبقه و منزلت اجتماعی.

عوامل تاثیر گذار بر جامعه :پذیری سیاسی

عدم دریافت پاداش مورد نظرشان ،وقتی فکر کنند مشارکت یا عدم مشارکت آنها

تاثیری در نتیجه کار ندارد وقتی تفاوتی میان کاندیداها احساس نکنند و

انگیزه ای برای انتخاب ندارند اعتقاد به اینکه هر چه نتیجه انتخابات باشد، آن

را قبول دارندوجود موانع و عوامل بازدارنده ،به دلیل بی اطالعی از جریانات سیاسی

مشارکت خود را بی اثر می دانند

دالیل کاهش شرکت مردم در انتخابات به عوامل زیر بستگی دارد:

مشارکت مردم در فرآیند امور سیاسی را می توان به سه دسته تقسیم نمود:

:عده ای که از مسائل سیاسی مشارکت جوآگاه هستند و می توانن تقاضاهای سیاسی

مطرح کرده و حمایت سیسی خود راار رهبران سیاسی مختلف قرار دهند.

:عده ای از مردم که از مقامات حکوکتی پیروو قوانین ،منفعالنه اطاعت می کنند ولی رای

نمی دهند. یا از روی اجبار و ترس رای می دهند. و خود را درگیر سیاست نمی سازند.

گروهی از مردم جامعه که اصال کوچک اندیش :از حکومت وسیاست بی اطالعند.بی

سوادان ،روستاییان،ساکنان مناطق دور افتاده،پیرانی که از حق رای خود استفاده نمی

کنند.

:که از محیط خط مشی های استخراجیسیستم سیاسی استخراج می شوند

:در پی توزیع انواع خط مشی های توزیعیمختلف پول، کاال، خدمات، فرصت ها و غیره توسط سازمان های دولتی در میان افراد و

گروه های موجود در جامعه. :در پی تنظیم و کنترل خط مشی های تنظیمی

رفتار افراد و گروههای مختلف است :در پی حفظ وفاق خط مشی های نمادین

ملی، وگسترش صفات نمادین و اخالقی در جامعه است

بروندادهای نظام سیاسی یا تقسیمات خط مشی عمومی

فرآیند تصمیم گیری اجتماعی به اجتماع دو نفر یا بیشتر ازشهروندان جامعه، جهت اخذ تصمیمی که از آن منتفع می

شوند، گویند.

انواع تصمیم گیری اجتماعی یا جمعی در جوامع به قرار زیر است:

:در فرآیند انتخاب مستقیم شهروندان eشهروندان مستقیمامسائل دخالت می کنند و رایشان تاثیر گذار است.

:این روش امروزه خیلی فرآیند تصمیم گیری غیر مستقیماست، که در آن مردم سیستم نمایندگی متداول است، و به نام

نمایندگانی را برای تصمیم گیری انتخاب می کنند. :عملی ترین کار در تصمیم گیری فرآیند انتخاب ترکیبی

اجتماعی است، که بسته به شرایط از روش مستقیم یا غیر مستقیم استفاده می شود.

مدل تصمیم گیری اجتماعی

.در اجرای روش غیر مستقیم با مشکالتی روبرو هستیم- اگر نمونۀ{ انتخابی )نمایندۀ{ مجلس، شورای شهر و...( 1

نمایندۀ{ واقعی جامعه نباشد، قطعاe قوانینی که توسط او حمایت و ایجاد می شود، نمی تواند پوشش دهندۀ{ تقاضاها و انتظارات

جامعه باشد.- در این روش نظرات گروه اقلیتی که نتوانسته اند نماینده ای 2

به مراکز قانونگذاری وارد کننده، نادیده انگاشته می شود. - وقتی از یک چیز اصل )آحاد مردم جامعه( به یک چیزفرع 3

)نمایندگان قانونگذاری( می رسیم. باید منتظر تفاوت هایی در ماحصل و نتیجۀ{ کار باشیم.

- چه تضمینی وجود دارد نمایندۀ{ انتخابی از منافع مردم 4)موکلین خود( دفاع کند.

- نماینده باید از بین نظرات متفاوت آنها را به یک نظر مشترک 5و هماهنگ برسد.

- این مشکالت وقتی دو چندان می شود که انتخاب ها چند 6مرحله ای می شود؛ زیرا منطق انتخاب یک مرحله ای بودن آن

است.

.در واقع نظم بخشیدن و ساده سازی واقعیتباید مسائل شفاف و ساده شوند تا راحت تر

درک شوند. .جنبه های واقعا تعیین آنچه که مهم است

مهم خط مشی عمومی را مشخص کند.یک مدل باید واقعی و هم نوا با واقعیت باشید .

کارآمد باشد.مدل باید با مهیا نمودن ارتباطات با معنی .

معنا و روشن باشد. .یک مدل باید جستارگری و پژوهش مستقیم

به انجام جستارگری وپژوهش در خط مشی عمومی کمک کند.

.در نهایت باید توضیحاتی را در ارائه تبیین هاباب خط مش عمومی پیشنهاد کند.

تجزیه و تحلیل و ارزیابی مدل ها به صورت زیر انجام می شود

مدل

توسعه ارتباطات با

معنی

معیارهای شناخت سودمندی مدل ها

توسعه جستارگری

ایجاد نظم

ساده سازی

نشان دادن عناصر مهم پدیده ها

ترسیم واقعیت

ارائه تبیین ها

با تشکر از توجه شما