تولید و ارزشیابی رسانه

گروه آموزش و ارتقای سالمتمعاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه

هدف ک�لیارتقای آگاهی و مهارت فراگیران در •

خصوص تولید و ارزشیابی رسانه ها

اهداف اختصاصیآشنایی فراگیران با مفهوم تکنولوژی آموزشی•آشنایی فراگیران با طبقه بندی اهداف آموزشی•آشنایی فراگیران با رسانه های آموزشی•آشنایی فراگیران با وسایل کمک آموزشی•آشنایی فراگیران با تفاوت رسانه و وسیله کمک •

آموزشیآشنایی فراگیران با انواع رسانه ها و وسایل کمک •

آموزشیآشنایی فراگیران با نحوه ی طراحی پوستر•آشنایی فراگیران با نحوه ی طراحی پمفلت•ایجاد مهارت در فراگیران جهت طراحی و ارزشیابی •

پوستر و پمفلت

اهداف رفتاریدر پایان دوره انتظار می رود فراگیران:

تکنولوژی آموزشی را تعریف کنند.•طبقه بندی اهداف آموزشی را بیان کنند.•رسانه آموزشی را تعریف کنند.•وسیله کمک آموزشی را تعریف کنند.•تفاوت وسیله کمک آموزشی و رسانه را بیان •

کنند.انواع رسانه ها و وسایل کمک آموزشی را نام •

ببرند.نحوه طراحی پوستر را توضیح دهند.•نحوه ی طراحی پمفلت را توضیح دهند.•بتوانند رسانه های آموزش داده شده را مطابق •

استاندارد تهیه نموده و ارزشیابی نمایند.

تعریف� تکنولوژی آمو�زشیروش منظم طراحی،اجرا و •

ارزیابی کل فرآیند آموزش و یادگیری بر اساس اهداف معین و بر اساس پژوهش در یادگیری

و ارتباطات انسانی و به کارگیری ترکیبی از منابع

انسانی و غیر انسانی برای ایجاد یادگیری مؤثرتر

طبقه بندی اهداف آمو�زشی بلوم

حیطه ی شناختی1.

حیطه ی عاطفی2.

حیطه ی روانی - 3.حرکتی

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه ی شناختی

دانستن1.

فهمیدن2.

کاربرد3.

تحلیل4.

ترکیب5.

ارزشیابی6.

دریافت1.

پاسخ2.

ارج نهادن3.

سازماندهی ارزشها4.

وجدانی کردن ارزشها5.

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه ی عاطفی

دریافت1.

آمادگی2.

پاسخ هدایت شده3.

خودکار شدن عمل4.

رفتار مرکب5.

تطبیق و ابداع6.

طبقه بندی هدفهای آموزشی در حیطه ی روانی -حرکتی

تعریف رسانه آموزشیرسانه آموزشی ترجمه ی •

(( instructional media است که در لغتبه واسطه،ماده ی واسط یا رابط دو

چیز،حدفاصل و سرانجام،وسیله نقل و انتقال تعریف شده است.

رسانه ی آموزشی ابزاری است برای •ارایه آموزش به فراگیر و طبیعتاً جزیی از فرآیند آموزش و تکنولوژی آموزشی

محسوب می شود،نه تمام آن.

مثال رسانه ی آموزشیچنانچه فراگیر را مصرف کننده و •

آموزش را کاالی مصرفی بدانیم رسانه همان وسیله ای است که کاال را از محل تولید یا توزیع به دست مصرف کننده می

رساند. به عبارت دیگر آموزش=کاال،فراگیر=مصرف کننده و رسانه وسیله ی انتقال و ارایه کاال به

مصرف کننده یا آموزش به فراگیر است.در کالس درس معلم رسانه ی آموزشی •

است.

وسایل کمک آموزشیکلیه ادوات و اشیایی که در کنار •

رسانه ی آموزشی برای تفهیم بهتر و بیشتر موضوع آموزش به

فراگیران به کار می روند.مثالً گچ و تخته،نقشه، اسالید و ....•نکته: آموزش بدون رسانه امکانپذیر •

نیست اما آموزش بدون وسیله کمک آموزشی امکانپذیر است.

طبقه بندی رسانه ها و مواد کمک آموزشی از دیدگاه اندرسون

.مواد دیداری غیر شفاف:نظیر 1پوستر،چارت،نمودار،کتاب،مجله و روزنامه،کتابچه و بروشور،عکس و

تصویر،کاریکاتور،کارتهای نمایشی و.... مواد دیداری شفاف ثابت:فیلم استریپ،اسالید 2

و طلق شفاف.هرگاه مواد دیداری شفاف ثابت با صدا ارایه گردند در این صورت به این مواد

دیداری-شنیداری شفاف ثابت می گویند. . مواددیداری -شنیداری شفاف متحرک:فیلم های 3

تلویزیونی و ویدیویی.هرگاه فیلم های ارایه شده فاقد صدا)صامت( باشند به اینگونه فیلم

ها مواد دیداری شفاف متحرک می گویند.

. مqواد شنqیداری:نوارهای صوتی4. سه بعدی ها:مثqل اجسام 5

حقیقی،نمونه هاq،برشها،مدلها و ماکتها

.رایانه ها6. منابqع انسانqی و موقعیت 7

ها:مqثل گردش علمی،دعوت از افراد مqتخصص،نقش آفرینqی

اصول انتخاب رسانه. از آنجا که رسانه ها بدلیل رسانه بودنشان 1

یعنی انتقال محتوای آموزش از فرستنده به گیرنده با هم تفاوتی ندارند،باید ساده ترین

و ارزانترین آنها را برای هر آموزشی انتخاب کرد.این یک اصل کلی است و مانند هر اصل

کلی دیگری دارای مالحظات و استثنائات و تبصره هایی است.

. گاهی خصوصیات ویژه ی محتوا نوع خاصی 2از رسانه را طلب می کند.)توضیحات بیشتر

بعداً ارایه می گردد.(

. گاهی خصوصیات ویژه ی فراگیران نوع 3خاصی از رسانه را طلب می کند.

. در انتخاب رسانه،باید به گرایش شاگردان 4به رسانه ی مورد نظر،برداشت آنان از نظر میزان یادگیری از طریق آن رسانه و انتخاب رسانه به وسیله ی شاگردان توجه شود و در

هر مورد پیش بینی های الزم برای انتخاب رسانه به عمل آید.

نکته:جذابیت جدید بودن رسانه همیشگی •نیست و به مرور زمان)حدود هشت هفته(

از بین می رود. بنابر این طراح و تکنولوژیست آموزشی نباید بیش از اندازه

روی نو و جدید بودن رسانه حساب کند.

. گاهی مسایل اقتصادی،اجتماعی و 5فرهنگی و غیره نوع خاصی از رسانه

را طلب می کندبه طور کلی شناسایی انواع رسانه •

ها و ظرفیت ها و محدودیتهای هریک از آنها الزمه ی بکارگیری صحیح آنها

در انواع آموزشهاست و تکنولوژیست آموزشی باید با توجه به تمام

حقایق،نیازها و اهداف ارایه شده بهترین،باصرفه ترین و کارآترین رسانه را انتخاب و پیشنهاد کند.

مربی،شبیه سازی.معلم به منظور بررسی عملکرد فراگیر و ارایه ی بازخورد الزم

الگوی انتخاب رسانه ی آموزشی

آیا الزم است توسط فراگیر کاری انجام شود؟

آیا ارایه ی مطلب به صورت دیداری الزم است؟

آیا نمایش عملی الزم است؟

آیا صدا الزم است؟

آموزش الزم نیستآیا ارایه ی مطالب به صورت شنیداری الزم است؟

نوار صدا همراه با نوشتار برای ارجاع سخنرانی همراه با نوشتار برای ارجاع

نوار ویدیو-مولتی مدیا-فیلم-ماکتها و مدلها

جزوه و مواد نوشتاری تکثیر شدهجزوات برنامه ریزی شده )در صورتی که مهارت پیچیده باشد(

اسالید همراه با نوار صدا-سخنرانی با مکالمه و مراوده با فراگیر.جزوه همراه با نوار صدا-مولتی مدیا

نتیجه گیری

ابزار و روشهای ،تكنولوژی آموزش • حل مشكالت آموزشی جهت كنندهكمك .است

رسانه های آموزشی می توانند نقش •ای را در توانا ساختن ه ایند زمهم و ف

فراگیران جهت یادگیری ایفا نمایند .

پوسترپوستریکی از رسانه های آموزشی است که •

کاربرد زیادی در آموزش بهداشت دارد.پوستر نوعی آگهی دیواری یا چسبان است که •

در امور مختلف فرهنگی،هنری،تجاری و بازرگانی و بخصوص بهداشتی مورد استفاده

قرار می گیرد.معموالً آن را روی تخته یا دیوار نصب می کنند •

و مجموعه ای از طراحی های منسجم است که غالباً رنگی بوده و حامل پیامی به منظور جلب توجه بیننده یا تقویت عقیده ای در ذهن افراد

می باشد و او را به انجام کاری تشویق می کند.

انواع پوسترپوستر تک نظری)تک پیامی(:یک موضوع را •

نشان مqی دهد و یا یک نگاه درک می شود.پوستر چند نظری)چند پیامqی(:چند موضوع را •

نشان می دهد و گاهاً نیاز به تفسیر دارد.عمده ترین تفاوت پوسترها این است که در •

پوستر تک نظری افراد کم سواد گروه هدف هستند و دارای حداقل کلمات و تصاویر است

حال آنکه پوستر چند نظری برای افراد با سواد است و نیاز به وقت بیشتری برای درک دارد.تصاویر و کلمات هم بیشتر هستند.

نکته

پوستر تکq نظری و •چند نظری نباید نیاز

به توضیح شفاهی داشته باشند.

شرایط یک پوستر خوبفوراً جلب توجه کند.1.حاوی مطلبی باشد.2.بیننده را به انجام کاری تشویق کند.3.دارای هدف و منظور خاصی باشد.4.دارای پیام روشن و واضح باشد و بیننده را 5.

در شک و تردید قرار ندهد.دارای رنگهای معنادار باشد.6.به اندازه کافی بزرگ باشد تا مشکلی برای 7.

دیدن،خواندن و درک کردن ایجاد نکند.غالباً متری قابل رویت باشد و 6-9از فاصله

کمتر نباشد50×70اندازه آن از

اصول تهیه پوستردر تهیه پوستر سواالت زیر را در نظر بگیرید:•

چرا باید این پوستر را تهیه کرد؟1.

پیام و محتوای پوستر چیست؟2.

گروه تحت آموزش چه کسانی هستند؟3.

محل نصب و ارایه پوستر کجاست؟4.

زمان استفاده از پوستر چه هنگامی است)اول 5.آموزش،وسط آموزش،در پایان آموزش(

برای چه مدتی و چند بار مورد استفاده قرار 6.می گیرد؟

اگر دفعات استفاده زیاد است جنس پوستر باید از مواد مرغوب باشد.

حتی المقدور از زبان محلی برای یك منطقه .7 .استفاده شود

از عالیمی استفاده شود كه حتی برای افراد بی .8 .سواد نیز قابل فهم باشند

فقط یك پیام در پوستر گنجانده شود ایده های .9بیش از حد ، باعث سردرگمی فراگیران و

.شلوغی پوستر می شودپوسترهای خوب دارای تصاویر زیادی نباشد و .10

تنها شامل طرحهایی باشد كه منظور را بیان می .كنند و در حقیقت پوسترها باید ساده تهیه شوند

پوسترها بایستی بدیع ، جالب و نو باشند . این .11مطلب شامل كلیه جنبه های مربوط به تهیه آن

نظیر كلمات و جمالت ، طرحها و روابط بین عناصر تشكیل دهنده آنها می شود . بطور خالصه

، تهیه كننده باید در فكر پیدا كردن سوژه ای .باشد كه تا آن لحظه به فكر كسی نرسیده باشد

پوسترها را می توان تنها به یك نوشته .12و یا تیتر خالصه نمود ؛ اینگونه نوشته ها مدت زیادی در خاطر فراگیران باقی می

نها آ اینكه امكان تثبیت بیشتر رایماند . بدر خاطره باال رود ، طرح و نقاشی و

مطqالب مندرج در پوستر نباید فاصله ای وجود داشته باشد و باید از تصاویری

دگان سریعاً ننیاستفاده نمود كه برای بقابل درك باشد و همچنین طرح و شعار پوستر بایستی با فرهنگ جامعه سازگار 

.باشدنحوه قرار گرفتن قسمتهای مختلف .13

پوستر از جمله تیترها و عناوین آنها از جمله متغیرهایی هستند كه در میزانq تاثیر

.برفراگیرانq دخالتq فراوان دارد

رنگها همیشه مبین ایده ها و احساسات بوده .14و هستند و چنانچه  به طرز صحیحی از آنها استفاده شود ، می توانند تاثیر بسزایی بر

روی بیننده باقی بگذارد بنابراین نباید از رنگها .به عنوان تزئین استفاده نمود

پوستر باید خالصه باشد به این معنی كه . 15بتوان آن را در مدت كوتاهی مطالعه نمود

بنابراین حروف بكار رفته باید خوانا و درشت بوده بطوریكه بتوان آن را از فاصله نسبتاً دور

خواند ؛ برای رعایت این نكته بهتر است كه مطلب را در یك جمله خالصه نمود . بعضی از متخصصین معتقدند كه كلمات بكار رفته شده

كلمه تجاوز نماید8در پوستر نباید از

اصول طراحی پوسترخالصه بودن:در مدت کوتاهی خوانده •

شود و مفهوم آن درک گردد.• qسادگی پوستر:یک پوستر خوب پوستری

است که در آن نقوش زیادی به کار نرفته است.بخصوص تصاویر زیاد

صورت،طرح های پیچیده و سردرگم در بیننده ایجاد ابهام می کنند.لذا در

کارهای آموزشی تصاویر باید ساده باشند و به راحتی مطلب را برسانند.

بداعت)نوآوری(:پوستر نباید تقلیدی باشد.باید سعی •کرد موضوع آموزشی را به صورت جدید و نو ارایه کرد این بداعت و نو آوری هم شامل تصاویری می شود که

می کشیم و هم جمالتی که برروی پوستر نوشته خواهد شد.همین طور ارتباطی که بین تصویر و نوشته

برقرار می شود باید حالت نوآوری داشته باشد.طرح:برای طراحی می توان از یک نقاش ماهر یا از •

روش بزرگ کردن تصاویر از طریق اوپک و یا جدول بندی استفاده کرد.همچنین از عکسهای حاضر هم

استفاده خواهد شد.مطالعات روانشناسی نشان داده اند که افراد بیشتر به

سمت تصاویری جلب می شوند که منعکس کننده گوشه ای از وضعیت اجتماعی،فرهنگی،تحصیلی و خانوادگی

فرد باشد.بخصوص تصاویری که بیان کنده حالتی باشند که بیننده برای خودش و جامعه اش آن را آرزو دارد.

تنظیم:تنظیم کردن •مطالب پوستر بسیار

مهم است و در مجموع نوع تنظیم وجود دارد:2

تنظیم،توازن یا تقارن 1.رسمی:در تنظیم رسمی با خطوط فرضی پوستر

قسمت قرینه 2را به هم تقسیم می کنیم به

طوری که از سمت چپ،راست،باال و پایین

کامال با هم قرینه باشند.

.تنظیم ،توازن یاتقارن 2غیر رسمی:در توازن

غیر رسمی حالت قرینگی وجود ندارد.

معموالً از حروف التین می توانیم برای قرینگی یا عدم

قرینگی استفاده کنیم.

مثالً تصویر را در قالب H-Z-T یاS ترسیم می کنیم.

عنوان پوستر:در قالب عبارتی باشد که • کلمه 5دارای حداقل کلمات است.

کلمه 8 و نهایتاً 7بهترین است و از تجاوز نکند.انواع اشکال عنوان پوستر

به شرح زیر است:الف(سوالی:آیا عواقب اعتیاد را می

دانید؟ ب(خبری:در ایران ... نفر مبتال به ایدز

وجود دارند. ج(امری:در این مکان سیگار نکشید.

د(پیشنهادی:فرزند کمتر زندگی بهتر

رنگ:پس اqز تنظیم پوستر رنگ آنq بسیار مهم •استq.رنگ کیفیتی استq کqه از ظاهر چیزی

qر درستqاگ qهqک qی استqا qدیده می شود.وسیلهاستفادqه شودq تاثیر عمیقی بر روی بیننده دارد و منظور آموزشqی را بهتر بیان می

کند.اqز رنگq میq توانیم برای مجزا کqردن،تاکqید کردنq،افزودن بر پیوستگqیq مطالبq،تضqاد و

همqچنین جلب توجه استفاده کنیم.در تهیهq پوسqتر اqز رنگq های زیاد استفاده •

رنگ کqافیq استq و 5 تا 4نکنید. استفاده از خود رنگ زمینهq هم به عنوان یک رنگ

محسوب میشود.

چرخه رنگهادر نقاشی سه رنگ اصلی •

زرد و قرمز،آبیعبارتند از رنگ اصلی 2از ترکیب •

رنگهای فرعی بوجود می آیند.

اگر هر رنگ اصلی را با رنگ •فرعی مجاورش به نسبت

12مساوی ترکیب نماییم رنگ بوجود می آید.

اگر در دایره رنگها قطری •رسم کنیم از ترکیب دو رنگ مقابل هم به نسبت مساوی

رنگ سیاه بدست می آید.

رنگها دارای مفاهیم ملی،مذهبی،بین •المللی و بهداشتی هستند.

رنگهای شاد و گرم و روشن از قرمز •تا انتهای زرد هستند.

رنگ نارنجی و ترکیباتش از نظر •روانی حالت اشتها آور دارند.

در بهداشت از رنگ زرد برای نشان •دادن بیماری استفاده می شود.برای هشدار دادن هم از رنگ زرد استفاده

می شود.

از سبز چمنی تا انتهای آبی رنگ های سرد و •آرام بخش هستند.رنگ سبز و ترکیباتش برای نشان دادن فضاهای امن و مناسب به کار می

روند.از این دسته رنگها برای بخش های ایمنی در پوستر استفاده می شود.

رنگ های آبی بنفش تا ارغوانی رنگ های سرد •و حزن آور هستند.

رنگ سفید نشانه صلح و دوستی و در بهداشت •نشانه پاکی و پاکیزگی است. رنگ سیاه نشانه

آلودگی است.بنابر این رنگها بر اساس مفهوم پوستر به کار •

می روند.مطالعات نشان داده اند که استفاده از رنگ های تند و متضاد حد اکثر تاثیر را در بیننده ایجاد می کند. مثالً رنگ زرد

روی زمینه سیاه

خطوط:خطوط افقی حالت پایداری و سکون را نشان می

دهندوخطوط مارپیچ و عمودی .حالت حرکت را می رسانند

نحوه انجام پیش آزمون پوسترپیش آزمون توسط طراحان پوستر: 1.

6طراحان،پوستر تولیدی را در فاصله متری قرار می دهند و پوستر را از لحاظ

رنگ،تصاویر و نوشته ها ارزشیابی می کنند.

پیش آزمون توسط گروه تحت آموزش: 2.مطابق روش فوق پوستر در جای مناسب نصب می شود و نظرات

مخاطبان گردآوری و برداشت آنها ارزیابی می گردد.

مزایای پوسترفوراً جلب توجه می کند.•بیننده را به انجام کاری تشویق می کند.•همبستگی اطالعات را افزایش می دهد.•برای تاثیر بیشتر موضوع بر اذهان مردم در •

اکثر نقاط قابل نصب است.برای القای یک فکر بخصوص یا تقویت یک •

ایده بهداشتی به کار می رود.برای موضوعی واحد به گروههای مختلف که •

آموزش داده می شود به کار می رود.به سادگی قابل ذخیره است.•اگر طرح ها زیبا باشند مردم به راحتی می •

تواند آنها را برای تزیین منازلشان استفاده کنند.

محدودیت های پوستردر مقابل عوامل نامساعد طqبیعیq مقاوم نیست.1.پس از مدتی که به نقاطیq نصب شد باید حتماً 2.

هفته نصب 3 تا 2تعویض شوند. هر پوستر میشود بعد از اینq مدت چند روزی جای آن باید

خالی بماندومجدداً پوستر بعدی را نصبq می کنند.

طراحیq و تهیه نوشته مناسب نیازمند تبحر 3.است.

برای کاربرد مؤثر به تجهیزات،کارکنان 4.آزموده،نقاشq،طراح،خطاط،متخصص بهداشت و

تکثیر خوب نیاز دارد.

ارزشیابی پوستراگر بخواهیم پوسترها را از نظر مطلوبیت آنها •

دسته بندی كنیم بایستی با توجه به نكات زیر د:به پوسترها امتیاز تعلق گیر

در نظر گرفتن سادگی و تازگی موضوع پوستر• صریح و روشن بودن پیام برای همه• ایجاد انگیزه برای فراگیران• قابل درك و فهم بودن پوستر• نحوه تركیب رنگها با یكدیگر• نحوه هماهنگی اجزا پوستر•

پوسترها را می توان برای گروههای مختلف .حتی افراد بیسواد و كم سواد نیز تهیه نمود

پمفلت

جزوه یا نشریه ای است که یک،دو،سه یا • –چند تا خورده و مطلبی آموزشی

بهداشتی به زبان بسیار ساده در او نوشته می شود.تصاویری نیز که مربوط به آن

مطلب باشند در آن گنجانده می شود.هر پمفلت در مورد یک موضوع بخصوص به •

آموزش می پردازد.پس برای هر موضوعی از یک پمفلت استفاده می کنیم.

از پمفلت در جوامعی که افراد با سواد •هستند استفاده می شود.کلیه نکاتی که در مورد پوستر گفته شد از نظر رنگ،تصاویر و... عیناً در مورد پمفلت هم صادق است.

در تهیه پمفلت های آموزشی نکات زیر گنجانده می شود

تعریفی از بیماری یا موضوع مورد •بررسی

چگونگی انتشار و سرایت•عالئم و عوارض•طرق پیشگیری با تاکید بر روی آن•درمان به صورت مختصر •توصیه های پزشکی و بهداشتی•

رو و پشت جلد پمفلت باید •طوری جالب تهیه شود که

توجه افراد را جلب کند.بخصوص اینکه رایگان

توزیع می شود.در انتهای پمفلت هم •

آدرس تهیه کننده پمفلت باید ذکر شود.

انواع پمفلت است A4پمفلت:پمفلت به اندازه یک برگ •

قسمت مساوی تقسیم میگردد.3که به لیفلت:به معنای نشریه،ورقه یا برگچه •

است از سه لت بیشتر است و گاهی به صورت آکاردئونی است.

فولدر:به مفهوم پوشه است آگهی یا • که از وسط A4بخشنامه تا شده در قطع

تا می خورد و به تا شونده هم معروف است.

بروشور:نشریه ای تک برگی )یک رو یا •دورو( که بیشتر در بسیج های آموزشی

استفاده می شود.قطع آن متفاوت است اما بزرگتر نیست. موضوع A4اندازه آن از کاغذ

های آموزشی و اطالع رسانی که در بروشور به کار می رود بسیار ساده است چون گروه

تحت آموزش اقشار مختلف جامعه هستند. بروشورها با هلیکوپتر هم توزیع می

شوند.به علت تک لت بودن فاقد طرح رووپشت جلد هستند.در بروشور عنوان،نام و نشان سازمان متبوعه در ابتدا و نام تهیه

کننده و ناشر و شماره و تاریخ نشر در انتهای بروشور درج می شود.

بوکلت)کتابچه(:زمانی که •حجم مطالب آموزشی زیاد

باشد آن را به شکل کتابچه،بوکلت یا جزوه تهیه

می کنند.کتابچه در قطع A4و B5 است اما جزوه قطعA4 است و جلد مقوایی

دارد.

مزایای پمفلتبرخی افراد از طریق خواندن درک و •

یادگیری بهتری دارند.برای ارایه منبع و رفرنس مناسب •

است.اجازه خودپویای و فعالیتهای شخصی •

را به فرد می دهد.به راحتی قابل تهیه،تکثیر و تجدید •

نظر است.به زبانهای مختلف قابل چاپ است.•

محدودیت های پمفلتچاپ جزوات پر هزینه است.•پس از چاپ از دور خارج •

می شود.نیاز به تسهیالت مناسب •

جهت طراحی،تهیه،تایپ و تکثیر دارند.