วิวัฒนาการ สาธารณสุข แนวคิด หลักการ...
DESCRIPTION
วิวัฒนาการ สาธารณสุข แนวคิด หลักการ แนวโน้มมาตรการ ทาง สาธารณสุข บทบาทพยาบาลอนามัยชุมชน. ณัฐกฤ ตา วงค์ ตระกูล( พย .ม.) [email protected]. วัตถุประสงค์ เมื่อศึกษาจบแล้วนักศึกษาสามารถ. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
วิ�วิ�ฒนาการสาธารณส�ข แนวิคิ�ด หลั�กการ แนวิโน�มมาตรการทาง
สาธารณส�ข บทบาทพยาบาลัอนาม�ยชุ�มชุน
ณ�ฐกฤตา วิงคิ ตระก"ลั(พย.ม.)[email protected]
วิ�ตถุ�ประสงคิ เม&'อศึ)กษาจบแลั�วิน�กศึ)กษาสามารถุ1. สามารถบอกความร� �ทั่� �วไปเก��ยวก�บการ
สาธารณส�ขได้� 2. บอกว�ว�ฒนาการการสาธารณส�ขในประเทั่ศไทั่ยและต่#างประเทั่ศได้�3. บอกแนวค�ด้หล�กการมาต่รการทั่างสาธารณส�ขได้�4. บอกสถานการณ&และแนวโน�มการสาธารณส�ขได้�4. บอกบทั่บาทั่ของพยาบาลในชุ�มชุนโด้ยทั่��วไปได้�
ความหมาย
การสาธารณส�ข(Public Health) หร*อเร�ยกอ�กอย#างว#า อนาม�ยชุ�มชุน (Community Health)ม�ผู้��ให�ความหมายไว�ด้�งน�- ว�นสโลว& หมายถ.ง งานทั่��ต่�องใชุ�ศาสต่ร&ทั่าง
ว�ทั่ยาศาสต่ร&และศ�ลปะ ในการป/องก�นโรค ย*ด้อาย�ให�คนม�ชุ�ว�ต่ย*นยาว ยกระด้�บส�ขภาพ สร�างเสร�มภาวะส�ขภาพอย#างม�ประส�ทั่ธ�ภาพ
พจนาน�กรม ฉบ�บราชุบ�ณฑิ�ต่ยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๕ หมายถ.ง ก�จการเก��ยวก�บการป/องก�น การบ7าบ�ด้โรค การร�กษา และส#งเสร�มส�ขภาพของประชุาชุน
สร�ป งานหร*อก�จกรรมทั่��เก��ยวก�บ การ ป/องก�น ร�กษาและส#งเสร�มฟื้:- นฟื้�ส�ขภาพ
ของประชุาชุน ต่�องใชุ�ศาสต่ร&ทั่าง ว�ทั่ยาศาสต่ร&และศ�ลปะ รวมเข�าด้�วยก�น
เพ*�อให�ประชุาชุน ม�ความสมบ�รณ&ม�ความ ส�ข ม�ใชุ#ปราศจากโรคหร*อความพ�การ
เทั่#าน�-น
ประกอบด�วิย
การส�ขาภ�บาลส��งแวด้ล�อมการป/องก�นโรคการให�ส�ขศ.กษาเก��ยวก�บร�กษาอนาม�ยส#วน
บ�คคลการจ�ด้บร�การทั่างการแพทั่ย&และพยาบาลการพ�ฒนากลไกของส�งคม
ความหมายของค7าต่#างๆส�ขภาพ หมายถ.ง ภาวะทั่��ม�ความผู้าส�กทั่�-งมวล (Total
Well-being) ซึ่.�งม�ใชุ#เพ�ยงปราศจากโรคเทั่#าน�-น เป=นส�ขภาวะทั่��สมบ�รณ&ทั่�-งทั่างด้�านร#างกาย จ�ต่ใจ ส�งคม และทั่างจ�ต่ว�ญาณ เชุ*�อมโยงก�นเป=นองค&รวม อย#างสมด้�ล สน�บสน�นให�บ�คคลม�ความสามารถทั่��จะด้�แลและส#งเสร�มส�ขภาพของต่นเอง
ส�ขภาพองคิ รวิม(Holistic Health) หมายถ.ง ความสมบ�รณ&ด้�านร#างกาย จ�ต่ใจ อารมณ& ส�งคมและจ�ต่ว�ญญาณ รวมถ.ง ความสมบ�รณ&ทั่างด้�านส��งแวด้ล�อม เศรษฐก�จ การเม*อง ว�ฒนธรรมและป@จจ�ยอ*�นๆทั่�-งหมด้ทั่��เก��ยวข�องก�บส�ขภาพของผู้��ร �บบร�การทั่�-งในระด้�บ ครอบคร�ว และชุ�มชุน
ระบบส�ขภาพ หมายถ.ง ระบบทั่�-งมวลทั่�� เก��ยวข�องส�มพ�นธ&ก�นเป=นองค&รวม โด้ยทั่��
สามารถส#งผู้ลต่#อส�ขภาพของประชุาชุน ทั่�-งในระด้�บบ�คคล ครอบคร�ว ชุ�มชุน หร*อ
ระด้�บประเทั่ศ รวมถ.งป@จจ�ยทั่��ม�ผู้ลทั่�-ง ด้�านบ�คคล สภาพแวด้ล�อม เศรษฐก�จ
ส�งคม กายภาพ และชุ�วภาพ รวมถ.งป@จจ�ยด้�านระบบบร�การส�ขภาพ
การส-งเสร�มส�ขภาพ (Holistic Promotion) หมายถ.ง กระบวนการใด้ๆทั่��เพ��มข�ด้ความสามารถ
ในการควบค�มป@จจ�ย ทั่��เป=นต่�วก7าหนด้ส�ขภาพ การจ�ด้การด้�านส��งแวด้ล�อมเพ*�อลด้ส��งทั่��เป=นอ�นต่ราย
ต่#อส�ขภาพ สร�างความร� �และค#าน�ยมในทั่างบวกต่#อ การม�ส�ขภาพด้�ในหม�#ประชุาชุนและส�งคม รวมถ.ง
การจ�ด้บร�การต่#างๆทั่��จ7าเป=นต่#อการส#งเสร�มส�ข ภาพด้�ด้�วย
วิ�วิ�ฒนาการสาธารณส�ขไทยแลัะต-างประเทศึ
ต-างประเทศึ(สม�ยก-อนคิร�สตกาลั) เม*�อเก�ด้โรคระบาด้ข.-น เป=นส��งทั่��อย�#เหน*อความ
สามารถของมน�ษย& เก�ด้จากการถ�กลงโทั่ษส��ง เด้�ยวทั่��ทั่7าได้� ค*อ การแยกหร*อก7าจ�ด้ผู้��ปAวยให�พ�น
จากครอบคร�ว และชุ�มชุน อ�ย�ปต่&เป=นชุาต่�แรกทั่�� ร� �จ�กอนาม�ยส#วนบ�คคล สร�างเกBบก�กน7-าเพ*�อ
ป/องก�นการแพร#ระบาด้
ย�คิกลัาง
เก�ด้การระบาด้ของโรคต่�ด้ต่#อต่#างๆได้�แก#กาฬโรค โรคเร*-อน อห�วาในทั่ว�ปต่#างๆ เร�ยกก�นว#า ย�คม*ด้
อห�วาต่กโรค ระบาด้กระจายไปแทั่บทั่�กประเทั่ศทั่��ม�การเด้�นทั่าง
ย�คิฟื้01 นฟื้"ศึ�ลัปวิ�ทยาค.ศ. ๑๔๗๘-๑๕๕๓เป=นย�คเร��มศ.กษาการเก�ด้โรคต่#างๆแต่#ย�งไม#ปรากฏงานทั่างด้�านสาธารณส�ขเด้#นชุ�ด้
ย�คิปฏิ�วิ�ต�อ�ตสาหกรรมถุ)งป3จจ�บ�น คร�สต่&ศต่วรรษทั่�� ๑๘ การสาธารณส�ขของโลกได้�
เจร�ญข.-นทั่�-งในทั่างป/องก�น และร�กษา การ สาธารณส�ขของโลกได้�เจร�ญข.-นทั่�-งในทั่างป/องก�น
และร�กษา การสาธารณส�ขของโลกได้�เจร�ญข.-นทั่�-ง ในทั่างป/องก�น และร�กษา โด้ยเอBด้เว�ร&ด้ เจนเนอร&
ค�ด้ค�นว�คซึ่�นป/องก�นไข�ทั่รพ�ษ
หล�งสงครามโลก จ�ด้ต่�-ง องค&กรอนาม�ยโลกในปIพ.ศ.2491 ก7าหนด้นโยบายร#วมก�นไปส�#การปฏ�บ�ต่� พ.ศ. 2521 ณ เม*อง อ�ลมา อต่า ประเทั่ศร�สเซึ่�ย ซึ่.�งเป/าหมายค*อกลว�ธ�การทั่างสาธารณส�ขม�ลฐาน และการส#งเสร�มส�ขภาพ ต่�-งเป/าหมายไว�ว#า ในปI พ.ศ. ๒๕๔๓ ประชุากรท�กคินในโลักจะม5ส�ขภาพอนาม�ยท5'ด5 สามารถุด7าเน�นชุ5วิ�ตอย"-ได�อย-างเป8นปกต�ส�ข
วิ�วิ�ฒนาการสาธารณส�ขไทยย�คิก-อนประวิ�ต�ศึาสตร มน�ษย&ร� �จ�กร�กษาต่�วมาแต่#ด้.กด้7าบรรพ& โด้ย
ส�ญชุาต่�ญาณแห#งการไว�ซึ่.�งความอย�#รอด้ของต่นเอง คนเชุ*�อว#าโรคเก�ด้จากปรากฎการณ&ต่ามธรรมชุาต่�
การทั่��มน�ษย&จะพ�นจากโรคภ�ยไข�เจBบได้�กBโด้ยการเซึ่#น ไหว� การบ�ชุาย�นต่&
สม�ยส�โขท�ย การแพทั่ย&ในสม�ยส�โขทั่�ย ม�การค�นพบห�น
บด้ยาสม�ยทั่วาราวด้� ซึ่.�งเป=นย�คก#อนสม�ยส�โขทั่�ย และได้�พบศ�ลาจาร.กของพ#อชุ�นรามค7าแหงบ�นทั่.กว#า
ทั่รงสร�างสวนสม�นไพรขนาด้ใหญ#ไว�บนเขาหลวง
สม�ยกร�งศึร5อย�ธยาได้�เก�ด้ม�อห�วาต่กโรคข.-นเป=นคร�-งแรกในกร�งศร�อย�ธยาผู้��คนล�มต่ายเป=นจ7านวนมาก
ย�คิวิางรากฐานแลัะฟื้01 นฟื้"การสาธารณส�ข นายแพทั่ย&แด้น บ�ซึ่ บร�ด้เลย& ชุาวบ�านเร�ยกว#า " หมด้บล�ด้เล
" น�กเผู้ยแพร#คร�สต่ศาสนาชุาวอเมร�ก�นซึ่.�งมาก�บคณะม�ชุชุ��น นาร�ได้�เข�ามาเม*องไทั่ยในปI พ . ศ . 2378 เป=นผู้��ร �เร��มการ
ป/องก�นโรคต่�ด้ต่#อคร�-งแรกใน
ย�คิบ�านเม&องเจร�ญร�-งเร&อง การแพทั่ย&แบ#งออกเป=นแผู้นโบราณและแผู้นป@จจ�บ�น ในสม�ย
ร�ชุกาลทั่�� 5 ได้�ก#อสร�างโรงพยาบาลศ�ร�ราชุม�หล�กส�ต่รแพทั่ย&ต่�-งกองแพทั่ย&เพ*�อด้�แลป/องก�นโรคระบาด้และทั่7าการปล�กฝีI
ป/องก�นไข�ทั่รพ�ษแก#ประชุาชุน ต่ามห�วเม*อง ก#อต่�-งโรงเร�ยนนางผู้ด้�งครรภ&
ย�คิบ�กเบ�กของการแพทย แลัะการสาธารณส�ขแผนป3จจ�บ�น(พ.ศึ.2460-2472) สมเด้Bจพระมห�ต่ลาธ�เบศร อด้�ลยเด้ชุว�กรม พระบรมราชุชุนก บ�ด้าแห#งการแพทั่ย&แผู้นป@จจ�บ�นของไทั่ย ทั่รงแบ#ง ประเภทั่ของก�จการสาธารณส�ขไว�โด้ยชุ�ด้เจน เป=น 3 ประเภทั่ ค*อ ส�ขว�ทั่ยา เวชุกรรมก�นโรค และการปราบโรค และส�ขาภ�บาล รวมเร�ยกว#า สาธารณส�ข
ย�คิก7าเน�ดกระทรวิงสาธารณส�ข ก#อนแผู้นพ�ฒนาเศรษฐก�จ แบ#งการบร�หารเป=นกองต่#างๆ
พ.ศ. 2485 ม�กระทั่รวงสาธารณส�ขข.-นเก�ด้สงครามโลกคร�-งทั่��2 ได้�ม�การแพร#ระบาด้ของไข�มาลาเร�ย ร�ฐบาลจ.งม�นโย
บายให�โรงงานกระทั่รวงสาธารณส�ข น7าสม�นไพรมาผู้ล�ต่เป=นยาร�กษาโรค
ย�คิสม�ยร�ชุกาลัท5' 9 ( คิรองราชุย ต�1งแต- 2489ถุ)งป3จจ�บ�น) ทั่รงร�เร��มโครงการต่#างๆ ทั่�-งการป/องก�นโรค การ
ส#งเสร�มส�ขภาพ การร�กษาโรค และการฟื้:- นฟื้�สภาพมากมาย
หลั�กการแลัะแนวิทางทางด�านสาธารณส�ข ด้�แลทั่�กภาวะส�ขภาพ ค*อ ปกต่� เส��ยงและเจBบปAวยด้�แลทั่�กสถานทั่�� ให�การด้�แลในล�กษณะองค&รวมของกาย จ�ต่
ส�งคม และว�ญญาณ ด้�แลไม#เล*อกชุ�-น วรรณะให�ประชุาชุนด้�แลส�ขภาพของต่นเองได้�ในระด้�บ
หน.�งประสานความร#วมม*อทั่างด้�านส�งคม
คิวิามส7าคิ�ญการสาธารณส�ขทั่7าให�ประชุาชุนม�ส�ขภาพด้�ประชุาชุนม�ชุ�ว�ต่ย*นยาวอย#างม�ความส�ข สามารถประกอบอาชุ�พ สร�างรายได้� ผู้ล�ต่
สมาชุ�กทั่��ม�ค�ณภาพสามารถชุ#วยพ�ฒนาประเทั่ศได้�ด้�
มาตรการทางการสาธารณส�ขในการจ�ดบร�การสาธารณส�ข
โด้ยม�เป/าหมายเพ*�อให�หน#วยงานต่#าง ๆ น7า ไปปฏ�บ�ต่�ได้�จร�งอย#างชุ�ด้เจน ใชุ�ในการ
ป/องก�นและควบค�มสภาวะต่#าง ๆ ทั่��จะก#อให�เก�ด้อ�นต่รายต่#อผู้��ใชุ�บร�การโด้ยทั่��วไปม�
มาต่รการ 3 อย#างมาต่รการทั่างการกฎหมายมาต่รการทั่างบร�การส�ขภาพมาต่รการทั่างการให�การศ.กษา
มาตรการทางการกฎหมาย
มาตรการทางบร�การส�ขภาพ นโยบายการสาธารณส�ข เป8นแนวิทางในการ วิางมาตรการให�หน-วิยงานสาธารณส�ขต-าง ๆ
สามารถุวิางแผนหร&อโคิรงการจ�ดบร�การ สาธารณส�ขให�สอดคิลั�องก�บวิ�ตถุ�ประสงคิ
เป>าหมาย แลัะก�จกรรมต-าง ๆ โดยคิ7าน)งถุ)งทร�พยากรท�กประเภท
มาตรการทางการให�การศึ)กษาม5เป>าหมายส7าคิ�ญเพ&'อให�ประชุาชุนเก�ด
การปร�บเปลั5'ยนพฤต�กรรมส�ขภาพท5' ถุ"กต�อง เป8นการป>องก�นการเก�ด
ป3ญหาส�ขภาพแลัะย�งเป8นการส-งเสร�มให�ประชุาชุนม5ส�ขภาพด5ตลัอดเวิลัา
ท5'มา : http://www.moph.go.th/ops/thp/thp/index.php
สถุานการณ แลัะแนวิโน�มของป3ญหาสาธารณส�ขในป3จจ�บ�นด�านการพ�ฒนาเศึรษฐก�จด�านการศึ)กษา ด�านแนวิโน�มประชุากร คิรอบคิร�วิ แลัะการ
อพยพย�ายถุ�'นคิ�ณภาพชุ5วิ�ตของคินไทยด�านสภาพแวิดลั�อมด�านการเม&องการปกคิรองด�านเทคิโนโลัย5ทางการร�กษา พฤต�กรรมส�ขภาพ
บทบาทของพยาบาลัในชุ�มชุนโดยท�'วิไปเป8นผ"�ให�บร�การทางคิลั�น�ก (Care Provider)ให�คิวิามร"�ด�านส�ขภาพ (Educator)เป8นผ"�พ�ท�กษ ส�ทธ�ของผ"�ใชุ�บร�การ (Advocator)เป8นผ"�บร�หารจ�ดการ (Manager)เป8นผ"�ประสานคิวิามร-วิมม&อ (collaborator)การเป8นผ"�น7า (Leader)การเป8นน�กวิ�จ�ย (Researcher)เป8นผ"�ให�คิ7าปร)กษา(counselor)
เป8นผ"�ให�บร�การทางคิลั�น�ก (Care Provider)
เป=นการให�การด้�แลบ�คคล ครอบคร�ว กล�#มคน และชุ�มชุน ทั่�-งในภาวะส�ขภาพด้� ภายใต่�การ
บร�การส#งเสร�มส�ขภาพและการป/องก�นโรค ภาวะเส��ยงต่#อความเจBบปAวย และภาวะเจBบปAวย
ซึ่.�งเป=นการปฏ�บ�ต่�การพยาบาลด้�วยทั่�กษะข�-นพ*-นฐานและทั่�กษะข�-นส�งในว�ชุาชุ�พต่ามสภาวะ
ป@ญหาและความเจBบปAวย โด้ยใชุ�กระบวนการพยาบาลเป=นแนวทั่างการปฏ�บ�ต่�
บทบาทของการให�คิวิามร"�ด�านส�ขภาพ (Educator)
พยาบาลชุ�มชุนจะต่�องม�ความสามารถในการ สอน ทั่�-งรายบ�คคลและรายกล�#ม ด้�วยร�ปแบบ
และว�ธ�การทั่��หลากหลาย เพ*�อให�สอด้คล�องก�บผู้�� เร�ยน โด้ยเฉพาะอย#างย��งการปร�บเปล��ยน
แบบแผู้นพฤต่�กรรมของประชุาชุน
บทบาทการเป8นผ"�พ�ท�กษ ส�ทธ�ของผ"�ใชุ�บร�การ (Advocator)
แนวค�ด้เก��ยวก�บส�ขภาพถ*อว#าเป=นส�ทั่ธ�ข�-นพ*-นฐานของมน�ษย& และผู้��ร �บบร�การควรจะได้�ร�บบร�การส�ขภาพเม*�อม�ความต่�องการเก�ด้ข.-น บทั่บาทั่น�-ม�ความส7าค�ญมากในส�งคมไทั่ย โด้ยเฉพาะส�งคมชุนบทั่ เน*�องจากประชุาชุนย�งขาด้ความร� �ความเข�าใจในส�ทั่ธ�ข�อน�-
บทบาทการเป8นผ"�บร�หารจ�ดการ (Manager)
การปฏ�บ�ต่�งานในฐานะผู้��จ�ด้การด้�แลน�- จะม�การ ทั่7างานในล�กษณะ เป=นผู้��วางแผู้น เป=นผู้��ปฏ�บ�ต่�
และบร�หารหน#วยงานและ เป=นผู้��ควบค�ม ก7าก�บ และประเม�นผู้ลงาน พยาบาลชุ�มชุน จะต่�องเป=น
ผู้��บร�หารและจ�ด้การก�จกรรมต่#างๆ ในด้�านการ บร�การด้�แลชุ#วยเหล*อ ผู้��ร �บบร�การทั่�กระด้�บ
บทบาทการเป8นผ"�ประสานคิวิามร-วิมม&อ (collaborator)
ล�กษณะงานพยาบาลอนาม�ยชุ�มชุน จะต่�อง เก��ยวข�องก�บบ�คคลและหน#วยงานหลายฝีAาย
ทั่�-งส#วนราชุการ เอกชุน และชุ�มชุน การด้�แล ส�ขภาพประชุาชุนในชุ�มชุน จ7าเป=นต่�องม�การ
ทั่7างานเป=นทั่�ม ทั่�-งทั่�มส�ขภาพและทั่�มงาน พ�ฒนาชุ�มชุนอ*�น ๆ
บทบาทการเป8นผ"�น7า (Leader) พยาบาลทั่��ปฏ�บ�ต่�การพยาบาลในชุ�มชุน ต่�องม�
บทั่บาทั่ในการเป=นผู้��น7าการเปล��ยนแปลง (Change agent) ในด้�านการพ�ฒนาส�ขภาพของประชุาชุนรวมทั่�-งการปฏ�บ�ต่�ต่นให�เป=นแบบอย#างของผู้��ม�ส�ขภาพด้�
บทบาทการเป8นน�กวิ�จ�ย (Researcher)
พยาบาลทั่��ปฏ�บ�ต่�การพยาบาลในชุ�มชุน จะต่�อง สามารถค�นคว�าหาความร� �อย#างเป=นระบบ ม�การ
รวบรวมข�อม�ล ว�เคราะห&ข�อม�ล เพ*�อน7าผู้ลมา พ�ฒนาส�ขภาพ หร*อมาแก�ป@ญหาสาธารณส�ขใน
ชุ�มชุน
เป8นผ"�ให�คิ7าปร)กษา(counselor)
สามารถให�ค7าปร.กษาแก#ผู้��ม�ป@ญหาทั่�-งส�ขภาพได้�
สวิ�สด5คิ-ะ