اهميت تغذيه در دوران بارداري

فاطمه شيراني

دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه

1393شهریور ماه

تغذیه مناسب قبل از بارداری و در طول دوره

بارداری

نیازهای تغذیه ای خاص دوران بارداری

مشکالت شایع دوران بارداری

راهکارهای تغذیه ای جهت کاهش مشکالت شایع

دوران بارداری

اهداف

آیا نوع تغذیهیک انتخاب فردی است؟

عوامل موثر بر سالمتی

نوزاد

مواد شیمیایی و داروها

سن مادر

تغذیه مادر در قبل و حین

بارداری

ژنتیک

بیماریهای دوره بارداری

مصرف سیگار

مصرف الکل

مصرف میوه وسبزی

الکل و سیگار

تغذیه پدر؟؟؟

وضعیت مادر

قبل از بارداری

تغذیه

مصرف وزنمکمل

مادران چاق

خطر عفونت از بعدزایمان

دیابت بارداری

فشارخون

بارداری

باال، BMI ٪ زنان با 50بیش از وزن هدف توصیه شده وزن به دست می آورند.

زنان چاق و دارای اضافه وزندر معOرض خطOر مOرگ داخOل رحمی جOنین و یOا سOقط جOنین

هستند.

فشOار خOون بOاال القOاء شOده بOا بOارداری و سOزارین در این گروه افزایش می یابد.

بارداریخطر دیابت ، جOنین تسOریع نOرخ رشOد را نشOان GDMدر جOنین زنOان مبتال بOه

.می دهد

هفته(<32) خطر زایمان بسیار زودرس نوزادعصOOبی نOOوزاد مبتال بOOه نقص قلOOبی، تولOOد لولOOه نقص

(NTD) گرم(>4000افزایش ماکروزومی )وزن

چاقی به خودی خود یک حالت التهابی است.

كمتر از حد مطلوباثرات وزن گيری

ناكافي جنينو رشد وزن گيري: اثر سوء تغذیه بر جنین وابسته به دوره حیاتی رشد بافتها دارد هفته ابتدایی زندگی جنین 14دوره رشد حیاتی مغز و قلب

است. هفته بعدی زندگی جنین است.10دوره رشد حیاتی بافت ریه

در نتیجه سوء تغذیه در ابتدای بارداری به سالمت مغز و قلب آسیب

می رساند و در میانه بارداری منجر به آسیب ریه می شود

كم وزني نوزاد در زمان تولد(LBW) افزايش احتمال مرگ جنينکاهش ذخاير بدن مادر بعد از زايمانناتوانی در شيردهی مرتبناتوانی در نگهداری از نوزادآنمی مزمن پس از زايمان

الگوي افزايش وزن دوران بارداري

هدف از افزايش وزن مطلوب دوران بارداريارتقإ وضعيت سالمت و تغذيه مادر و کودک افزايش وزن دوران بارداري

يک ابزار قابل اطمينان براي کفايت تغذيه اي مادر است.

عوامل تاثیر گذار بر وزن تولد قد مادروزن مادر قبل از بارداريميزان افزايش وزن مادر در دوران بارداري

علل وزن گیری نامناسبدسترسی ناکافی به برخی مواد غذاییپیروی از رژیم غذایی خاصتهوع و استفراغ بارداری)...ابتال به بیماری های زمینه ای)دیابت، عفونت بارداری واختالالت روانی و افسردگیمشکالت خانوادگی و نارضایتی از بارداریاعتياد به مواد مخدر، داروهاي مخدر و دخانيات مصرف زياد و غيرعادي مواد خوراكي و غير خوراكي )ويار

حاملگي و پيكا(مشكالت اقتصادي و درآمد ناكافي خانواده حجم زياد كار روزانه واستراحت ناكافيتحرك ناكافي و نداشتن فعاليت بدني روزانه ۳۵ يا باالتر از ۱۸ سانتي متر، سن كمتر از ۱۵۰ قد كمتر از

سال، چند قلويي هفته كامل بارداري( يا سقط۳۷سابقه زايمان زودرس )قبل از سابقه تولد نوزاد كم وزن سال تا زايمان قبلي۳ فاصله بارداري كمتر از

مادران نيازمند توجه بيشتر

مادران چاقمادران الغرمادران نوجوان مادران با بارداری دوقلو و يا بيشتر

قبل از بارداری

میکروگرم اسید فولیک برای تمام 400مادر: •زنان سنین باروری )بارداری برنامه ریزی نشده(

موارد برنامه ریزی: دریافت همین مقدار اسید • ماه قبل از بارداری تا هفته شانزدهم 3فولیک

مکمل آنتی اکسیدانپدر: •

طول بارداری

ماه پس از زايمان 3 بارداري تا 16قرص آهن :از هفته • میلی گرم( 30يك عدد قرص سولفات فرو)

میلی گرم آهن توصیه می 90 تا 60در مادران کم خون•شود.

16 از هفته مولتی ويتامين- مینرال:كپسول•بارداري تا سه ماه بعد از زايمان روزانه يك عدد.

نکات قابل توجه

خطر نقص لوله عصبی با کمبود فوالت، متیونین، کولین، •آهن ، منیزیم و نیاسین افزایش می یابد.

مکمل یاری با آهن و فوالت در تمام بارداری ها توصیه •می شود.

مصرف مکمل

اهمیت تغذیه صحیح در دوران بارداری

تامین نیازهای تغذیه ای مادر

تامین انواع مواد مغذي برای رشد جنینجنين رشد بسيار سريعي دارد

گOرم در هفتOه 3200 هفتگي بOه 8وزن او از يOك گOرم در مي رسد.40

سوءتغذيه طوالني در دوران پيش از بارداري سOوءتغذيه جOنين کOاهش وزن هنگOام تولOد

گرم(2500)كمتر

کاهش ذخOایر مOادر بOه خطOر افتOادن سالمت مادر و جنین

داشOتن رژيم مخصOوص و جداگانOه بOراي زنOان بOاردار الزم نيست

اسOتفاده از غOذاي خOانواده بOه مقOدار بيشOتر نسOبت به قبل از بارداري

افزایش نیاز به مواد مغذی

نیاز های تغذیه ای مادر انرژی

3 ماه

ه اول بارداری

ميزا

ن نياز همانند پي

ش از بارداری ا

ست

0 kcal

3 ماه

ه دو

م بارداری

افزاي

ش حدود 360-340 کيلوکالری در روز

350 kcal

3 ماه

ه سو

م بارداری

افزاي

ش حدود 472-452 کيلوکالری در روز

450 kcal

در صورتي كه مادر غذاي كافي بخورد، افزايش وزن او در دوران بارداري مطلوب

.خواهد بود

افزايش اشتهاي مادر در اين دوران راهنماي .خوبي است

پروتئين

نينOای جOنتز بافتهOرای سOتری بOئين بيشOه پروتOاز بOنیو مادر

زودنOاز 25اف قبOل دریOافت بOه پروتOئین گOرم بارداری

RDA : 71گرم پروتئين برای زنان باردار اس وزن پيش از بارداری1/1یاOرم در روز براسOگ

:گرم پروتئین در روز96دو قلو نینOج بOرای دوران این در پروتئیOنی هOای مکمOل مصOرف

ضرر دارد.

کربوهيدرات

گOرم است.135متوسOط نيOاز روزانOه گOرم می 175دريOافت کOافی روزانOه

باشد.اهمیت دریافت:

فراهم سازی کالری کافی در رژيم غذايی پيشگيری از کتونمی

افزایش اجسام کتونی در خون مادر جنین می شود.IQباعث کاهش

حفظ گلوکز خون در دوران بارداری

رژيم غذايي مناسب براي دوران بارداري

تغذيOه مOادر بOاردار در دوران بOارداري بايOد متعOادل

و متنوع باشد

زن بOاردار بایOد از كم خOوري و پرخOوري پرهOيز كنOد.

مادران باردار بايد روزانه: سهم از گروه نان و غالت، 7- 11

سهم از گروه ميوه ها و سبزي ها، 5-4

سهم از گروه گوشت، حبوبات و مغزها 4

واحد از گروه شير و لبنيات مصرف كنند. 3- 4

نکات مهم در ارائه توصیه های : تغذیه ای

در دسترس بودن ) استفاده از مواد غذائیمحلی (

ارزان بودن

مغذی بودن

سالم بودن

توجه به عادات غذایی

توجه به باورها و فرهنگ غذایی فرد

راههاي افزايش دريافت پروتئين، ويتامين ها و امالح در وعده غذايی

افزايش دريافت گروه شير و لبنيات-۱استفاده از شير، ماست، پنير و بستني بعنوان ميان وعده )بيسكويت و شير، نان و -

ماست، نان و پنير، شيربرنج، فرني(

. سهم از مواد اين گروه مصرف كنند۴خانم هاي باردار الغر مي توانند روزانه تا

مصرف دوغ كم نمك و غليظ در وعده هاي غذايي -

استفاده از غذاهايي نظير آش كشك، آش دوغ، كشك بادمجان در برنامه غذايي روزانه-

افزايش دريافت گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها -۲استفاده بيشتر از غذاهاي تهيه شده با انواع گوشتها )كتلت، كباب، انواع خورش -

و ......(

استفاده از تخم مرغ در صبحانه يا ميان وعده )آب پز، نيمرو، املت( -

استفاده از تخم مرغ همراه با غذا )عدس پلو يا رشته پلو همراه با خاگينه( -

استفاده از غذاهاي تهيه شده با تخم مرغ )انواع كوكو، كتلت و .....( -

استفاده از غذاهاي تهيه شده با انواع حبوبات )برخي از خورش ها، آش ها، خوراك -ها، آبگوشت ،عدسي، خوراك لوبیا(

مصرف انواع خشكبار و مغز ها )گردو، پسته، بادام و .....( بعنوان ميان وعده -

افزايش دريافت گروه ميوه ها و سبزي ها -۳- استفاده از سبزي هايي نظير گوجه فرنگي، هويج و گل كلم و انواع ميوه ها به

عنوان ميان وعده- استفاده بيشتر از غذاهاي تهيه شده با سبزي ها )انواع آش، سوپ، خورش ها و -

.انواع کوکو وکتلت

توصیه های غذايي دوران بارداري

.از شير كم چربي و پنير كم نمك استفاده شود تفادهOر اسOذاهاي ديگOا و غOواع آش هOان از كشOك در

شود. تند وOئين و روي هسOوبي از پروتOابع خOا منOواع مغزهOان

مي تOوان بOه عنOوان ميOان وعOده از نOوع خOام آنهOا كOه نمك كمتري دارد استفاده كرد.

اهيOاهي در 2از مOرا مOد زيOتفاده كننOه اسOار در هفتOب تكامOل سيسOتم عصOبي و افOزايش قOواي ذهOني جOنين

بسيار مؤثر است.

انجمن تغذیه کانادا مصرف ماهی بیش از دو بار در هفته در زنان باردار را

.به علت خطر آلودگی به جیوه مجاز نمی داند

نکات قابل توجه

ميلی گرم کافئين 500مصرف روزانه بيش از :

افزايش خطر سقط خودبخودی در سه ماهه اول

و اوايل سه ماهه دوم حاملگی

ليوان قهوه2آشاميدن حداکثر ليوان نوشابه های حاوی کافئين در 4 و يا حداکثر

دوران بارداری مجاز است.

در دوران بارداری کاهش وزن توصیه نمی شودچون سموم ذخیره شده در بافت چربی

میتواند درجنین ایجاد عالیم عصبی کند.

نکات قابل توجه نیاز به ویتامین های محلول درچربی دردوران بارداری

مشابه قبل از بارداریست به جز ويتامينA مصرف مكمل ويتامينA در دوران بارداری منجر به بروز

نقایص عصبی در جنین میشود.

دریافت کولین در دوران بارداری ضروری است. :جوانه گندم، سویا، گوشت و زرده تخم مرغمنابع کولین

.مصرف ساخارین در دوران بارداری محدود نمی شود

به جز در افراد مبتال فنیل کتونوری

فعالیت فیزیکی در دوران بارداری

اثرات فعالیت فیزیکیارتقا سالمت مادرکاهش درد و تسهیل روند زایمانکاهش خطر دیابت بارداریکاهش استرس های روحی

ورزش مناسبپیاده روینرمش سبکشنا ایروبیک در آبیوگا

.در حین ورزش دمای داخلی بدن نباید افزایش پیدا کندعدم استفاده از جکوزی و سوناورزش در هوای مناسب

دریافت کافی آب قبل، درحال ورزش و بعد از آن اهمیتدارد.

مناسب فیزیکی فعالیت و صحیح تغذیه با

بشکنیم را مزمن های بیماری زنجیره

مشكالت شايع دوران بارداري

17معموال از اوایل بارداری شروع شده و حداكثر تا هفته تهوع .برطرف مي شود

و زنجبیل به کاهش حالت تهوع و استفراغ B6مصرف مکمل ویتامین •کمک میکند.

توصيه ها:

- صiبحها قبiل از بلنiد شiدن از رختخiواب يiك تكiه نiان يiا بيسiكويت بخورند.1

- از مصiرف غiذاهاي چiرب، سiرخ كiرده و پرادويiه يiا هiر غiذايي كiه معiده را 2تحريك مي كند پرهيز كنند.

- از مايعات بين وعده هاي غذايي استفاده شود و نه همراه غذا.3

- غذا را به آرامي صرف كنند و بعد از صرف غذا استراحت كنند4

- به مدت طوالني گرسنه نمانند.5

- از آنجايي كه غذا و مايعات سرد بيش از نوع گرم آنها قابل تحمل مي 6باشند،

ترجيحا مايعات و غذاها را سرد ميل كنند.

- از قرارگرفتن در معرض بوي آزاردهنده و تند غذاها اجتناب كنند.7

وعده غذا در حجم كم ميل كنند.4- 5 وعده غذا 3- در طول روز به جاي 8

- در زمان بروز ناراحتي معده همزمان با تهوع نيز مي توان از يك تكه نان 9يا بيسكويت براي بهبود اين حالت استفاده كرد.

- در صورتي كه حالت تهوع شديد مانع از غذاخوردن و در نتيجه كاهش 10وزن شده است با پزشك مشورت كنند.

پیکا )مصرف مواد باارزش تغذیه ای اندک یا بدون ارزش(

*بOروز پیکOا محOدود بOه منطقOه جغرافیOایی، نOژاد، جنس، فرهنOگ یOا وضعیت اجتماعی نیست.

*اغلب شامل خاک خوری )مصرف خاک یا گل(

* نشاسOته خOواری )مصOرف مOواد نشاسOته ای غیرمغOذی مثOل پOودر رختشویی(

مواد غیرغذایی دیگر که در دوران بارداری خورده می شوند:

دوده، چOوب، زغOال ماسOه، یOا سOنگ سOوخته، کOبریت کاغOذ، یخ، خاکستر سیگار،

قOرص هOای آنOتی اسOید، شOیر منOیزیم، جOوش شOیرین و دانOه هOای قهوه

سبب شناسی پیکا به خوبی مشخص نیست: .مواد غیرخوراکی تهوع و استفراغ را برطرف می کندکمبود یک ماده مغذی ضروری مثل کلسیم یا آهن

سوءتغذیه یکی از نتایج پیکا می باشدo .مصرف بیش از حد نشاسته، موجب بروز چاقی می شودo برخی مواد حاوی ترکیبات سمی مثل فلزات سنگین هستندo ادOایج تOداخل آهن مثOل معOدنی مOواد بOا جOذب تواننOد برخی می

کنند.o ل میOا گOته یOل نشاسOیرخوراکی مثOواد غOد مOرف بیش از حOمص

تواند موجب انسداد روده شود.

پیکا

: سوزش سر دل

بارداری دوم نيمه در مری به معده محتويات برگشت

در وضعيت عمدتا 3اين كه است شايع بارداري آخر ماههحجم افزايش علت به

مادر گوارش دستگاه و معده به آن فشار و جنين رشد و. شود مي ايجاد

36

توصیه هابعOد از صOرف غOذا يOا مايعOات از دراز كشOيدن پرهيز شود.

سOاعت پس از صرف غذا2حOداقل بOه ورزش به تعويOق انOداختن

وعده هاي كوچك و متعدد

وعOده غOذا در حجم كم ميل كنند4- 5 وعOده غOذا 3بOه جOاي

آرامش در هنگOام غOذا خOوردن، خOوب جويOدن و آهسته خوردن

رهيز از مصرف چربي زيادپ

مصرف غذاهاي پرادويهرهيز از پ

پرهيز از مصرف غذاهاي نفاخ

ی اصلیها وعدهخارج ازصرف مايعات م

پوشيدن لباس هاي گشاد و راحت

بOه جOاي مصOرف شOكالت، قهOوه و چOاي از آب استفاده شود

يبوست :در دوران بارداري به علت تاثير هورمون ها بر روده ها،

حركات طبيعي آنهاكاهش يافته، سبب بروز يبوست مي شود. .اغلب در سه ماهه سوم ايجاد می شود

توصيه ها :- در طول روز به مقدار زياد از مايعات استفاده شود.1

- از غذاهاي پرفيبر مانند حبوبات، غالت، سبزي هاي خام و 2پخته، ميوه هاي تازه و ساالد استفاده شود.

- مصرف نان هاي سبوس دار توصيه مي شود.3

- مصرف آلوي تازه يا به صورت برگه يا آب آلو توصيه مي 4شود.

- بهتر است روزانه ورزش هاي سبكي مانند پياده روي انجام 5شود.

- همراه ساالد از روغن زيتون يا ساير روغن هاي مايع 6استفاده شود.

- حتي االمكان از ملين هاي دارويي استفاده نشود.7

- در وعده صبحانه مصرف نان و عسل پيشنهاد مي شود. 8

- انجام ورزش های سبک و مرتب9

راه هاي افزايش دريافت فيبر

- مصرف نانهاي سبوس دار )نان سنگك، نان جو (۱

-مصرف روزانه سبزي خوردن و ساالد ۲

)كاهو، كلم، گوجه فرنگي، خيار،هويج، فلفل دلمه اي سبز( همراه با غذا

-مصرف ميوه هاي تازه بعنوان ميان وعده )استفاده از خود ميوه بجاي آب ميوه(۳

- استفاده از خشكبار )برگه زردآلو، كشمش و ......(۴

و سبزي هاي تازه )هويج، گل كلم، خيار، گوجه فرنگي و ....( بعنوان ميان وعده

- استفاده بيشتر از انواع حبوبات )لوبيا، عدس، ماش و نخود ( در انواع سوپ و آش ۵

- استفاده از كاهو، گوجه فرنگي، جعفري و پياز، كلم، فلفل دلمه درانواع ساندويچ۶

- استفاده از سبزي ها در اكثر غذاها )ماكاروني، باقال پلو، كلم پلو، سبزي پلو (، ۷

ماست و خيار،ماست و سبزي و انواع سوپ ها

ادم بارداری

ورم مختصر در ساق و قوزک پا

در نتیجه فشار رحم و محتویات آن روی ورید های لگنی

و مختل شدن باز گشت وریدی خون از پاها

توصیه ها:

محدودیت نمک و غذاهای شور، چیپس وترشیجات

بار در روز به پهلو دراز بکشد 5تا 4

) خون رسانی بهتر به اعضای لگنی , رحم و جنین و جلوگیری از

پیشرفت ادم(

ایستادن و نشستن روی صندلی با پاهای آویزان

اختالالت فشار خون شايع ترين عوارض بارداري

% مرگ و مير مادران15مسئول به علت هيپرتانسيون مزمن30% به علت هيپرتانسيون ناشي از بارداری70%

/90140 ≤BP 6 مرتبه به فاصله حداقل 2در ساعت

h24/mg300پروتئينوري

زنان باردار% 2-7 در

فشار خون بارداری

فشار خون بارداری

محدوديت سديم و استفاده از ديورتيکها سبب کاهش فشارخون نمی شود.

محدوديت انرژی دريافتی نقشی در پيشگيری از

فشارخون بارداری ندارد.

در زنان در معرض E و Cمصرف مقدار کافی ويتامين خطر پره اکالمپسی، ميزان ابتال به پره اکالمپسی را

در مقايسه با دريافت دارونما کاهش داد.

مکمل منيزيم برای پيشگيری و درمان پره اکالمپسی و اکالمپسی توصيه

شده است.

بین دریافت آب و کنترل فشار خون بارداری ارتباطی دیده نشده است.

بارداری دیابتشروع در دوران بارداری معموال در سه ماهه دوم یا سوم

در اثر هورمونهای مترشحه از جفت درمان با رژیم غذایی

در صورت لزوم انسولین برای کنترل دقیق گلوکز خون درصد زنان باردار5تا 2شیوع در

عدم تحمل گذرا ولی قابل برگشت نسبت به گلوکز:عود در حاملگی های بعدی30مبتال می 2سال به دیابت نوع 10درصد بیماران در عرض 40تا

شوند.

-28تستهای غربالگری می بایست بین هفته های حاملگی انجام شود.24

چاقی سال30حاملگی باالی

سابقه فامیلی دیابت سابقه نوزاد درشت

عوامل

خطر

توصيه هاي تغذيه اي در ديابت بارداري:

رژيم غذايي بايد نيازهاي سني را تامين کند و متناسب با اهداف

وزني فرد باشد.

% انرژي 40 تا 35محدود کردن کل کربوهيدرات دريافتي به

قادر است سطح گلوکز خون مادر را بهبود ببخشد.

دريافت مقدار کافي کربوهيدرات در هر روز ضروري است

اجتناب از دريافت زياد شکر توصيه ميشود.

رژيم غذايي مناسب حاوي kcal/kg 35-30انرژ¦ی

% کل انرژي از پروتئين25 تا 20

% کربوهيدرات 40 تا 35

% چربي باشد.40 تا 35

توصيه هاي تغذيه اي در ديابت بارداري:

زمان بندي غذاها و وعده هاي غذايي اهمیت ویژه دارد.

به ويژه وعده قبل از خواب

نبايد هيچ وعده غذايي در اين افراد حذف شود.

انجام ورزشهاي منظم آئروبيک شايد مفيد باشند.

انجiام پيiاده روي در بعiد از غiذا شiايد در کنiترل سiطح قنiد خiون

کمک کننده باشد.

:بطورکلی انرژی ) متوسط (1800محدودیت کیلوکالری

صبحانه وعده در کربوهیدرات محدودیتصبح وعده میان در پروتئین افزایش

متوسط ورزش

المتس

سبزسیب

یتاندگ

زنسبد

در

باد

انهود

جا.