کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در علوم اجتماعي

 محمدرضا جوادي يگانهبا همکاري مهدي بخشايي

 دفتر مطالعات و تحقيقات بنياد شهيد انقالب اسالمي

1386 اسفند 9 تا 7چابهار-

بسم الله الرحمن الرحيم

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

جلسه اولطرح مسئله و موضوع تحقيق

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

پيدا کردن مساله

فرايند تحقيق

انتخاب موضوع تحقيق، پرسش آغازين •جستجو و مرور پيشينه تحقيق•مباني نظري و طراحي چارچوب نظري•فرضيات و سئواالت تحقيق•تعريف نظري و عملياتي متغيرها•انتخاب روش تحقيق•جامعه آماري، روش نمونه گيري و حجم نمونه•تهيه ابزار مشاهده، روايي و پايايي آن•مشاهده داده ها و گردآوري آنها•ورود داده ها و بازبيني آنها •تجزيه و تحليل داده ها•نتيجه گيري •تدوين و نگارش گزارش نهايي •اشاعه يافته ها•

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

کليات روش تحقيق

(30: 1381) منبع: دواس،

قضاياي مفهومي

پيامدهاي منطقي براي قضايا

نظريه

نقطه شروع نظريهآزمايي

نظريه جديد

استنباط قياس

تحليل دادهها

قضاياي آزمونپذير

عملياتي کردن

گردآوري دادهها

نقطه شروع نظريهپردازي

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي مدل هاي ديگر تحقيق•

مدل کيوي و کامپنهود•

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

اهميت طرح مساله

طرح مساله پروبلماتيک تحقيق است و چيزي است که محقق به دنبال •آن است

مساله محور يا نيازمحور بودن تحقيق•تمام تحقيق، طراحي يک پرسش خوب، و تالش براي پاسخ به آن است•

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

طرح مساله و پرسش آغازين

معيارهاي موضوع تحقيقمورد عالقه پژوهشگر بودن•بديع بودن•روشن و بدون ابهام بودن•فارغ از موضع گيري هاي ارزشي•پژوهش پذير بودن•در حد توانايي علمي پژوهشگر بودن•محقق دسترسي به منابع اصالعاتي الزم را •

داشته باشدمحقق توان مالي انجام تحقيق را داشته باشد•مربوط بودن به جمعيتي بزرگ•مربوط بودن به جمعيتي پرنفوذ و سرنوشت ساز•پر کردن شکاف و خالء پژوهش•تصريح تعريف مفهوم يا رابطه اي مبهم•امکان خلق يا بهبود ابزار مشاهده يا تحليل •

داد ه ها

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

پيدا کردن مساله

نمونه هاي طرح مساله يا پرسش آغازينآيا نابرابري شانس ها در تحصيل در جوامع •

صنعتي رو به کاهش است؟ )ريمون بودن(آيا مبارزه دانشجويي در فرانسه، از نوع •

اغتشاشي است که تنها بازتاب بحران دانشگاه است يا حامل جنبشي است که مي تواند به نام مصالح عمومي با سلطه اجتماعي مبارزه کند؟

)آلن تورن(بر خالف عده کثيري که به موزه ها نمي روند، •

چه چيزي عده اي ديگر را به موزه ها مي کشاند؟ )پير بورديو(

چرا در آمريکا سوسياليسم پا نگرفته است؟ •)سومبارت(

چرا در شهرهاي آمريکايي، در شرايط جمعيتي و •ترکيب اجتماعي مشابه، ميزان جنايت خيلي بيشتر از شهرهاي کانادايي است؟ )ليپست(

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

فقر مساله در ايران

نوع تحقيقات اجتماعي در ايران، فاقد نياز به پاسخ است. •بسياري از مسائل دانشگاهي در ايران، ترجمه ادبيات غربي •

است. )يعني نه تنها پاسخ هاي ما غربي است، بلکه پرسش ها هم غربي است(

انزواي اجتماعي–گروه هاي مرجع–دوراهي اجتماعي–پرسه زني –سرمايه اجتماعي–

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

شيوه تهيه طرح مساله

در طرح مساله، بايد نشان داد که مساله تحقيق از کجا آمده و •مستندات آن را نشان داد. )تحقيقات قبلي، نياز کارفرما يا

مشاهدات و تجربيات مجري(طرح مساله بايد فرايند رسيدن به پرسش آغازين را نشان •

دهد و نه پاسخ به آن را.اثبات پيش فرض ها•رفت و برگشت ميان نظريه و مشاهدات در انتخاب موضوع •

تحقيقيعني يا بايد از نظريه گرفته شود و يا از تحقيقات پيشين و •

مشاهداتپرسش آغازين در مراحل اوليه تحقيق کامل خواهد شد.•مساله تحقيق بهتر است به شيوه پرسشي ارائه شود.•

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

شيوه تهيه طرح مساله

؟

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

نمونه يک طرح مسالهعلل جامعه شناختي اتالف بنزين در پمپ بنزين

روزانه ميليونها ليتر بنزين سرريز باک رانندگاني است که در نقاط •مختلف ايران بنزين ميزنند. اين مقدار انبوه بخصوص وقتي اهميت مي

يابد که توجه داشته باشيم که ساالنه مقدار زيادي بنزين از خارج از 1381کشور، وارد ميشود. اعداد و ارقام حاکي از آن است که در سال

مصرف بنزين روزانه پنجاه ميليون و سيصد هزار ليتر بوده است و با تومان قيمت تمام شده براي واردات و توليد 140در نظر گرفتن حداقل

( ) يا به گفته مديرعامل شرکت 25/1/1382هر ليتر بنزين )انتخاب، پااليش و پخش فرآورده هاي نفتي ، قيمت تمام شده هر ليتر بنزين

تومان است MTBT، 180اقتصادي بدون سرب با احتساب ماده افزودني ميليارد و 4( ( ، روزانه يارانه اي معادل 15/2/1381) قلم سبز ايران ،

2 ميليون تومان براي مصرف بنزين پرداخت شده است، در مقابل 427 ميليون توماني که مصرف کنندگان هزينه کرده اند. در 615ميليارد و

يک ميليارد و سيصد ميليون دالر ارزش واردات بنزين بوده 1381سال است . اين مصرف بي رويه ، جداي از اينکه باعث خواهد شد تا در آينده

اي نه چندان دور ، تمامي توليدات داخلي براي مصرف داخلي هزينه 5/13شده و ديگر نفتي براي صادرات باقي نماند؛ با واردات روزانه

ميليون ليتر بنزين ، و در حالي که اسکله هاي فعال کشور توان ميليون ليتر بنزين در روز را ندارند ) همشهري ، 12بارگيري بيش از

( و تجهيزات کشور – که شامل وسايل حمل و نقل از محل 24/1/1382 ميليون ليتر مصرف در روز کافي 9توليد تا جايگاه ها است - تنها براي

( ، با همين روند، تا دو سال ديگر 18/2/1381است )قلم سبز ايران ، در بخش حمل و نقل با کمبود عرضه بنزين روبرو خواهيم شد.

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

نمونه يک طرح مساله

عالوه بر مصرف زياد بنزين در کشور ، که به فرهنگ •استفاده از خودرو بازمي گردد، در جريان مصرف و قبل

از آن نيز مقدار زيادي از بنزين هدر مي رود. به گفته سعيد ليالز ، کارشناس ارشد مسائل اقتصادي ، براوردها

% از مقدار کل مصرف انرژي در 60نشان مي دهد که کشور ، قبل از مصرف يا در جريان مصرف ضايع مي شود

ميليون 20 تا 17و اتالف مصرف انرژي در کشور روزانه ميليارد دالر است. )قلم سبز ايران ، 7 تا 6دالر و ساالنه

( بخشي از اتالف مصرف در جريان ، به دليل 14/2/1381نحوه تنظيم موتور ، استاندارد بودن خودروها، و استفاده از خودروهاي با مصرف بنزين باال است. بخشي ديگر – که البته به بزرگي قسمت قبلي نيست- به شيوه بنزين زدن

و به طور مشخص ، اتالف و سرريز بنزين از باک خودروهاي در حال سوخت گيري ، برمي گردد.

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

نمونه يک طرح مساله

رفتار رانندگان خودروها هنگام بنزين زدن، شيوه تعامل •ميان مامورين جايگاه هاي پمپ بنزين و رانندگان، ابزار

فني بنزين زدن، و مقدار عرضه و تقاضاي بنزين ، مي تواند از عوامل موثر بر سرريز بنزين در جايگاه هاي عرضه بنزين باشد و البته از منظرهاي متفاوتي مي توان به آن نگاه کرد.

بعد اقتصادي و گاه سياسي مساله ، همان اندازه مي تواند به تبيين اين موضوع کمک کند که توجه به ابعاد اجتماعي و

روانشناختي آن.

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي بنابر اين، سئوال ما اين است که "آيا نحوه تعامل ميان •

رانندگان و مامورين پمپ بنزين از منظر نظريه بازي، در اتالف بنزين توسط رانندگان در پمپ بنزين ها موثر است

يا خير؟"

کارگاه کاربست يافته هاي تحقيق در

علوم اجتماعي

ارائه يک طرح مساله

مراجعه به نظريه يا مشاهدات و مسائل در حوزه •مرتبط

تدارک يک پرسش اوليه •ارائه مستندات براي پرسش آغازين•تدوين طرح مساله•