آلودگی هوا در روستاها و نقش آن در سالمت

و راهکارهای کنترل آن ) مصرف سوخت های جامد (

CBIهمایش کشوری ابتکارات جامعه محور اردیبهشت یزد8-7

مهندس ملک افضلیمهندس ملک افضلیکارشناس مسئول بهداشت هواکارشناس مسئول بهداشت هواmalekafzali@health.gov.irmalekafzali@health.gov.ir

شاخص های سالمت مرتبط با آلودگی هوا در منازل شاخص های سالمت مرتبط با آلودگی هوا در منازل

روستائی و راهکارهای کنترل آن در قالب برنامه های روستائی و راهکارهای کنترل آن در قالب برنامه های

CBICBIو نقش مشارکت مردم در اجرای آن و نقش مشارکت مردم در اجرای آن

سالمتی

وجود دالیلمنابع

هوا آلودگی

و بهداشتمنابع بهسازی

آب

شیمیائی عوامل

قابل محیطهایبرای تکثیر

منتقله عوامل

پرتوها

موارد سایر

دالیل موثر

تجارت

تخریب ها اکوسیستم

مهاجرت

بیابانزائی

و آب تغییراتهوائی

سالمت بر موثر اجتماعی عوامل ژنتیکی عوامل

نقل و حمل

Injuries

Physical inactivity

Respiratory diseases

Cardiovasc. diseases

Diabetes

Breast cancer

Malaria

Dengue

Leishmaniasis

etc.

Malaria

Cardiovasc. diseases

Injuries

etc.

Malnutrition

Diarrhea

Drownings

Diarrhea

Malnutrition

Intestinal parasites

etc.

Lung cancer

Respiratory infections

COPD

عوامل زیست محیطی / اجتماعی /فردی عوامل زیست محیطی / اجتماعی /فردی اثر گذار بر سالمتاثر گذار بر سالمت

Cardiovasc. diseases

توزیع ریسک فاکتورهای محیطی و توسعه اقتصادی نسبت به شاخص های مرتبط با سالمت

کیفیت بهداشت و آب آشامیدنی نامناسب

آلودگی هوا در فضای بسته

عوامل شیمیائی آلودگی هوا در فضاهای

آزادعوامل زیان آور در محیط

کار

تغییرات آب و هوائیپرتوهای ماوراء بنفش

تغییر در اکوسیستم های طبیعی

ه درآمد سرانه کشورهامدص

و ی

طحی

مت

سزی

ت را

ساخ

تمال

سه

ب

نسبت مرگ و میر باالکشورهای روبه توسعه

نسبت مرگ و میر پائین کشورهای روبه توسعه

کشورهای توسعه یافته

محلی ، نقاط روستائی محلی ، نقاط روستائی محدوده مرزها، شهرهای بزرگمحدوده مرزها، شهرهای بزرگ جهانی جهانی

وضعیت آلودگی هوا درفضای

بسته منازل روستائی کشور

خانوارهای مصرف کننده عمده سوخت جامد برای گرمایش و پخت و پز در نقاط

جغرافیائی کشور نسبت به شرایط خاص اقلیمی پراکنده شده اند. سه نوع

مختلف از منابع سوخت جامد در کشور مصرف می شوند :

- فضوالت دامی در مناطق کوهستانی و سردسیر1

- ضایعات گیاهی و با قیمانده محصوالت کشاورزی در مناطق بیبانی و 2

گرمسیر

- چوب و ذغال در مناطق جنگلی 3

جنگل

کوهستانی و سرد

بیابانی

استپو دشت

در شرایط اقلیمی کوهستانی و سرد عمدتاw خانوارهای روستائی برای پخت نان ، غذای روزانه و گرمایش از فضوالت دامی

استفاده می کنند .

در شرایط اقلیمی جنگلی و مرطوب بعلت دسترسی به چوب و فرآورده های چوبی خانوارهای روستائی برای پخت نان ، غذا ، دوددادن و خشک کردن بعضی منابع غذائی و

گرمایش از این نوع سوخت جامد استفاده می کنند.

در شرایط اقلیمی گرم و خشک ، بیابانی بعلت عدم فعالیت های دامپروری و دسترسی به منابع چوب ، عمدتاw خانوارهای روستائی برای پخت نان و غذا از

ضایعات گیاهی ، خار و خاشاک و گیاهان بیابانی استفاده می کنند .

تعداد خانوار های مصرف کننده سوخت جامد به تفکیک نوع سوخت قالب

برای پخت و پز و گرمایش در روستادانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی درمانی

چوب ، ذغال و باقیمانده ضایعات گیاهی

فضوالت حیوانی

5856 498 کرمان28262 2921 فارس297 ؟ گلستان155 3375 مرکزی33 198 بوشهر175 ؟ جهرم

4718 315 چهارمحال بختیاری788 6601 آذربایجان غربی

؟ ؟ شاهرود؟ ؟ یزد

4137 44 سیستان و بلوچستان4622 886 مازندران

هرمزگان422 10646 اصفهان

؟ ؟ خراسان رضوی؟ ؟ سمنان

5235 6135 جندی شاپور اهواز179 1515 کردستان

54879 33134 جمع کل

جدول توزیع فراوانی مصرف سوخت جامد در حوزه های دانشگاهی مجری CBIبرنامه های

نمودار توزیع فراوانی مصرف سوخت جامد در حوزه های دانشگاهی مجری CBIبرنامه های

آلودگی هوا در فضاهای بسته ناشی از مصرف سوخت جامد و

شاخص های سالمت اثر پذیر از آن

سازمان جهاني بهداشت 2000در گزارش سال

ميليون نفر در جهان بر اثر 3آمده است كه ساالنه

بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا جان خود را از

% آن مربوط به 90دست مي دهند كه اين رقم

آلودگي هواي فضاي بسته مربوط به كشورهاي

جهان سوم و بيشتر در مناطق روستائي از طريق

سوخت هاي جامد و در محيط بسته منازل

.مسكوني رخ مي دهد

بيماري هاي عمده ناشي از آلودگي هوا كه سالمت مردم را به خطرمي اندازد:

- عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي 1- آسم2 - عفونت هاي دستگاه تنفسي فوقاني3 - عفونت گوش مياني ) بيشتر در بين كودكان در آلودگي فضاي 4

بسته ( ( COPD- بيماري هاي انسدادي دستگاه تنفسي ) 5 - سرطان هاي ريه و مجاري تنفسي6 - بيماري هاي قلبي – عروقي و حمالت قلبي7

بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا

برونشيت

آمفيزم

برونشيت آسمي

  

 

 

بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا

برونشيت مزمن

آسم

  

 

 

آمفيزم

تخريب حبابچه هاي ريوي

برونشيت ثالثيه

بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا

بيماري هائي كه به آلودگي هواي فضاي بسته نسبت :مي دهند

:عفونت هاي تنفسي حاد در كودكان عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي تحتاني :       -

سال بوده و در 5اين بيماري مهمترين عامل مرگ و مير كودكان زير مليون مرگ در سال در اين گروه سني رخ مي دهد. 2اثر آن حدود

بر طبق مطالعات گوناگون در كشورهاي در حال توسعه ، گزارش شده است كه تماس با آلودگي هواي داخل ساختمان در عفونت هاي

حاد تنفسي تحتاني مشاركت دارد ، بطوريكه احتمال بروز نسبي مرگ را گزارش داده اند. در بررسي هاي موردي – 2- 5قابل توجه

شاهدي كه در مصرف سوخت از چوب استفاده مي كردند و گروهي ديگر از سوخت پاك تر ، نشان داده شد كه در مصرف چوب احتمال

برابر گزارش شده است. در مطالعه 5بروز نسبي عفونت تنفسي پانزده ساعته ، كودكان ساكن PM10ديگري با اندازه گيري سطوح

ميكروگرم در متر مكعب يا بيشتر 65در منازل با ميزان مواجهه برابر بيشتر از كودكان ساكن در منازل با مقادير 7احتمال بروز

ميكروگرم در متر مكعب مي باشد.65كمتر از

عفونت دستگاه تنفسي فوقاني و   عفونت گوش مياني :

چن]دين مطالع]ه رابط]ه بين تم]اس ب]ا دود س]وخت ه]اي بي]ومس و بيماريه]اي عم]ومي دس]تگاه تنفس ) اك]ثرا در مج]اري تنفس]ي فوق]اني ( را گ]زارش داده ان]د و ش]واهد ق]وي وج]ود دارد ك]ه تم]اس ب]ا دود تنب]]اكو ب]]اعث بيماريه]]اي گ]]وش مي]]اني مي

73/1ش]ود. ي]ك مطالع]ه ن]يز احتماب]ل ب]روز نس]بي براب]]ر عف]]ونت گ]]وش مي]]اني در اطف]]ال را در ارتب]اط ب]ا اجاقه]اي چ]وب س]وز گ]زارش ك]رده

است . 

ذرات در هواي فضاي بسته يكي از عوامل

عفونتهاي تنفسي در بين كودكان است

 بيماري هاي ريوي مزمن :   (:COPD )بيماري هاي انسدادي مزمن دستگاه تنفسي  -

در كشورهاي در حال توسعه ، استعمال دخانيات عامل بيشتر % انواع برونشيت مزمن مثل التهاب مجاري تنفسي و 80از

مي باشد. بيماران با بيماري COPDبيشتر موارد آمفيزم ومزمن ريوي در اجتماعاتي كه ميزان مواجهه با آالينده در

هواي داخل منازل زياد بوده است در گينه نو گزارش شده است. مطالعاتي شامل طرح هاي مقطعي و موردي-شاهدي

را COPDارتباط بين سوخت هاي بيومس و برونشيت مزمن وگزارش داده اند. در روستاهاي مكزيك استفاده از سوخت

بوده در FEV1 / FVC % كاهش در شاخص4هاي بيومس باعث 1000حاليكه افزايش غلظت ذرات معلق در آشپزخانه تا

بوده است FEV1 % كاهش در2ميكروگرم در متر مكعب باعث . در هند بيماراني كه از سوخت هاي بيومس استفاده مي

پائين تري نسبت به افرادي كه سوخت نفت و FVC كرده اند.گاز يا سوختهاي ديگر استفاده مي كرده اند ، داشته اند

 سرطان : سرطان ريه :  -

دود س�يگار مهم�ترين خط�ر س�رطان ري�ه ب�وده و بزرگ�ترين عام�ل س�رطان ري�ه در كش�ورهاي ص�نعتي گ�زارش ش�ده اس�ت ، ولي دركش�ورهاي در ح�ال توس�عه ، غ�ير س�يگاريها ، غالب�ا زن�ان بخش ب�زرگي� از بيم�اران� س�رطان� ري�ه را� تش�كيل �مي دهن�د. ح�دود دو س��وم زن��ان ب��ا س��رط�ان ر�ي��ه �در چين �، هن��د، و مكزي��ك غ��ير س�ي�گار�ي هس�تند.� �در �بررس�ي �ه�ا�ي �ب�عم�ل �آم�ده ن�ش�ان� د�اده� ش�د�ه

�س�اع�ت �آش�پزي� �ب�ا �اج�اقه�ا�ي س�نت�ي �تم�اس ز�ن�ان ب�ا 3ا�س�ت ك�ه� � پ�ا�كت �در 2م�ا�ده �ب�نزوآ�پ�ي�رن �مش�ا�به� �اس�تعم�ا�ل �دخا�ن�ي�ات� ب�ه م�ي�ز�ا�ن�

روز مي باشد.

 

سرطان نازو فارينكس و حنجره :

دود سوخت هاي بيومس بعنوان يك عامل

كارسينوماي نازوفارينكس تشخيص داده شده

است. يك مطالعه موردي- شاهدي در برزيل

نشان داده است كه سرطان دهان در ارتباط

با تنباكو ، الكل و استفاده از اجاقهاي چوب

سوز مي باشد. مطالعه ديگري در جنوب

مورد سرطان زبان ، حلق 784آمريكا بر روي

را در 68/2و حنجره ، احتمال بروز نسبي

تماس با دود چوب در مقايسه با سوخت هاي

پاك تر گزارش داده است.

 

سل ريوي :

ه�زار نف�ر از ب�الغين هن�دي 300يك مطالع�ه ب�ر روي

گ�زارش داده اس�ت ك�ه بين س�ل و تم�اس ب�ا دود

چ�وب رابط�ه اي وج�ود دارد و احتم�ال ب�روز نس�بي

ب��راي اين بيم��اري در اشخاص��ي ك��ه در 58/2

من�ازل ب�ا ك�اربرد س�وخت ه�اي بي�ومس زن�دگي مي

ك�رده ان�د ب�ه اش�خاص مص�رف كنن�ده ب�ا س�وخت

هاي پاك تر وجود دارد.

كاتاراكت :    آلودگي ناشي از استفاده سوخت هاي بيومس عامل

سوزش چشم بوده و ممكن است باعث باعث كاتاراكت

شود. در يك مطالعه موردي- شاهدي بيمارستاني در

را براي اين بيماري 61/1دهلي نو ، احتمال بروز نسبي

در كاربران سوخت هاي بيومس در مقايسه با مصرف

كنندگان گاز مايع را نشان داده است.

هزار نفر در هند احتمال بروز 170مطالعه ديگري بر روي

را براي نابينائي جزئي و كامل در اشخاص 32/1نسبي

مصرف كننده هاي سوخت بيومس در مقايسه با ساير

سوخت ها گزارش شده است.

آسم :   نوسانات بين المللي در شيوع آسم با افزايش تعداد موارد

ابتال در بسياري كشورها مطرح شده است ، بگونه اي كه ابتال به اين بيماري را خصوصا با نقش آلودگي هوا مهم مي دانند. در كشورهاي در حال توسعه ، نتيجه مطالعات

رابطه بين آسم و دود سوخت هاي بيومس در بچه ها و يا بالغين متفاوت است. يك بررسي پرسشنامه اي بهمراه

ساله در تركيه 9 – 12اسپيرومتري در بين كودكان كنندگان زغال سنگ گزارش شده است كه مصرف

سرفه هاي شبانه روزي دارند و استفاده از اجاقهاي در تماس با PEFR , FEV1 , FVCچوب سوز پائين ترين

دود اجاقهاي چوبي _ نفتي و دود تنباكو محيطي گزارش

.كرده است

وزن پائين هنگام تولد و مرگ و مير كودكان :

گزارش ش�ده اس�ت ك�ه در روس�تاهاي گواتم�اال ، ن��وزاد�ان متول��د ش��ده از م��ا�درا�ني ك��ه س��وخت

گ��رم �از ن��وزادان �63چ��و�ب اس��تفا�ده �مي� كن�ن��د �م�تو�ل�د ش�د�ه� از م�اد�راني ك�ه از �گ�از� و ا�لكتريس�يته

.ا�ستفاده م�ي كنند� كمتر است

يك مطالع�ه ديگ�ر ن�يز در مكزيكوس�يتي در خص�وص را�بط��ه بين� ذرات ري��ز و م��يزان �م��رگ و م��ير ن��وزادان� انج��ام ش��ده ك��ه �بيش��ت�رين �اث��ر را در

PM2.5 روز قب�ل از� م�رگ داش�ته 3- 5در ف�اص�له مي�كروگ��رم� ب��ر م��ت�ر مكعب در 10و اف��زايش�

% م�يزان م�رگ و 9/6مق�دارآن ب�اعث ا�ف�زا�يش مي�ر اضافي� در نو�زادان بوده ا�ست.

گروه هدف در برنامه کنترل آلودگی هوا در منازل روستائی ناشی از مصرف سوخت

جامد کودکان و زنان می باشند زیرا بیشترین زمان را در منزل سپری می کنند و

وظیفه پخت نان و غذا و تامین گرمایش منزل با زنان می باشد.

سازمان جهانی بهداشت در خصوص میزان مرگ و میر بعلت بیماریهای مزمن 2002گزارش

ناشی از آلودگی هوا در فضاهای بسته ، به تفکیک سن در حوزه های COPDانسدادی ریه

تحت پوشش

288 17 7

139

325

0

50

100

150

200

250

300

350

AFR AMR EMR EUR SEAR WPRIAP

-att

rib

uta

ble

CO

PD

mo

rta

lity

rate

pe

r 1

00

,00

0 p

eo

ple

Subregion

Male Female

شرایط زندگی با

سطح درآمد پائین

نحوه زندگی و

تغییر در باورها

مخاطرات و

شرایط خطرناک

زیست محیطی

عوامل ساختاری پایه ای

عوامل مداخله گر میانی

شرایط اقتصادی سطح درآمد و توزیع درآمد

فقرجهانی شدن

شرایط سیاسی دموکراسی

حکومت شفافیت

مسئولیت پذیری قوانین

روابط انسانی

شرایط محیطیتخلیه منابع به محیط تغغیرات آب و هوائی

آسیب پذیری آلودگی محیط

شرایط فنی دسترسی به منابع

اطالعاتی توسعه و خالقیت های جدید

ی شت

داه ب

یها

ت قب

رامم

ستسی

ت را

قق م

، ی

دهانزم

سا ،

ت ما

خدش

شپو

ح ط

س ،

ت زا

هیج

ت و

یانس

انبع

نا م

، نه

راس

د آم

دری

ونان ق

نزی

وا م

و

خصوصیات زیستی فردترکیب ژنتیکیایمنی طبیعی

خروجی سالمت

امید به زندگی بیماری

مرگ و میر

سالمت و عوامل وابسته به آن :تداخل بهداشت و شرایط محیطی

شرایط اجتماعی وضعیت اشتغالوضعیت تحصیالت

تبعیضتغییر در شرایط دموگرافی

منطقه

فاکتوهای بهداشت محیط اثر گذار بر سالمت در خانوارهای مصرف کننده سوخت جامد

بهداشت محیط مسکن خانوار

تهوی]ه جهت مس]کونی فض]ای از ب]یرون ب]ه مناف]ذ و پنج]ره وج]ود

طبیعی درمنزل

وضعیت اشترک محل پخت و پز با اتاق های مسکونی

نامناسب بودن مساحت فضای مسکونی به جمعیت خانوار

ع]دم دسترس]ی ب]ه حام]ل ه]ای ان]رژی مناس]ب ب]رای گرم]ایش و پخت و

پز

نامناسب بودن تهویه در وسایل گرمایش و پخت و پز

نگهداری فضوالت دامی در محل زندگی

برنامه های مداخله ای در کاهش مواجهه با آالینده های ناشی از سوخت جامد در خانوارهای

روستائی

و ارتقاء شاخص های سالمت اقدامات کوتاه مدت

اقدامات بلند مدت

- آموزش به زنان خانوار1

- بهبود شاخص های بهداشت محیط خانوار 2

- آموزش های فنی و تکنیکی الزم جهت ارتقاء نحوه مصرف سوخت جامد 3

با اننتشارآالیندگی کمتر

- ارتقاء و اصالح اجاقهای پخت و پز و بخاریهای سنتی 4

- استفاده بهینه از حامل های انرژی به جهت کاهش اننتشار آالینده ها5

- بهبود و اصالح منازل روستائی و محل های پخت و پز6

- فراهم نمودن دسترسی به حامل های انرژی مناسب برای گرمایش و 7

پخت و پز

- جایگزینی منابع سوختی پاک بجای مصرف سوخت های جامد8

- مدیریت پسماند و فضوالت حیوانی در روستا9

- اقدامات مراقبتی و اجرای موازین قانونی به منظور کاهش تخریب 10

عرصه های طبیعی ) جنگل و مراتع ( توسط خانوارهای جنگل نشین

مدیریت پسماند و فضوالت حیوانی در روستا

بهبود و اصالح منازل روستائی و محل های پخت و پز

اقدامات مراقبتی و اجرای موازین قانونی به منظور کاهش تخریب عرصه های طبیعی ) جنگل و مراتع ( توسط خانوارهای جنگل نشین

کاهش مخ]اطرات س]المتی مرب]وط ب]ه آالین]ده ه]ای ه]وا در من]ازل روس]تائی

ب]ه دس]ته برنام]ه ه]ای کوت]اه م]دت ، می]ان 3مص]رف کنن]ده س]وخت جام]د

مدت و بلند مدت تقسیم می شود . مداخالت کوت�اه م�دت : ش�امل شناس�ائی وض�عیت بهداش�ت محی�ط مس�کن

ب�ه آم�وزش توس�ط مواجه�ه ک�اهش و اص�الح ، روس�تائی خانواره�ای

خانوارها و ارائه راهکارهای مدیریتی کوتاه مدت برای گروه هدف

ب�رای خ�انوار اساس�ی نیازه�ای ب�رآورد ش�امل : م�دت می�ان مداخالت

تخص�یص ، مس�کن محی�ط بهداش�ت مطل�وب شاخص�های ب�ه دس�تیابی

روستاهااعتبارات الزم برای بهسازی بهداشت محیط مسکن و بهسازی

مداخالت بلن�د م�دت : شناس�ائی ش�رایط ، من�ابع ممکن و قاب�ل حص�ول م�واد

ب�ه من�ابع ان�رژی ، عم�ران روس�تائی و دسترس�ی س�وختی و حام�ل ه�ای

سوخت پاک و با آالیندگی کمتر

باتوج]ه ب]ه م]وارد اش]اره ش]ده ف]وق ک]اهش مخ]اطرات س]المتی ناش]ی از مواجه]ه ب]ا آالین]ده ه]ای منتش]ره

از س]وخت ه]ای جام]د ب]ا همک]اری دس]تگاههای اج]رائی و مس]ئولین محلی ب]ه ص]ورت ذی]ل مرتف]ع خواه]د

شد :

شوراهای روستا

فعالیت کمیته های CBI

وزارت کشور – بخش عمران روستائی

دهداری ها

شرکت پخش و پاالیش فرآورده های نفتی

وزارت راه و ترابری

وزارت نیرو

وزارت مسکن و شهرسازی

)کمیته امداد امام خمینی )ره

طرح شهید رجائی

سازمان جنگل ها و مراتع

سازمان حفاظت محیط زیست

با تشکر از توجه شما