ДОКТОРСКА ШКОЛА НА УКИМ

НАУЧНО-ИСТРАЖУВАЧКА ЕТИКА - 4

UNIVERZALNATA ETIKAi JAVNATA

i KULTURNATA ULOGA NA NAU^NICITE

NOVI OP{TI POJAVI VO ETIKATA

(VA@NI ZA ^OVE{TVOTO,POSEBNO ZA NAUKATA)

? {TO MISLITE, KOI SE?

UNIVERZALNA ETIKA- za prv pat vo istorijata- osnovna tendencija na

UNESKO- od najdobrite normi na site

narodi, od site epohi i od najistaknatite moralisti

- realna, a ne virtuelna etika

Mo`e (i mora) da se realizira!

UNIVERZALNA ETIKA(Vrednosti)

- MIR!!!- PO^ITUVAWE- RAZBIRAWE- SOLIDARNOST

+ ???

BIOETIKA

{TO E DOBRO A {TO ZLO

spored BIOETIKATA?

BIOETIKATA E ETIKA NASO^ENA KON:

- ~uvawe i- unapreduvawe na `ivoto

NU@NO E PODOBRUVAWE NA GRI@ATA

I NA ODGOVORNOSTA(= MORALOT)ZA DA SE IZBEGNUVAAT NEGATIVNI

REZULTATI !!!

!!!(ETIKA - NAUKA ZA OPSTANOKOT)

ETI^KO OBRAZOVANIE(nov vid etika i pedagogija)

Izgradba na li~nosta od MORALNA HETERONOMIJA

kon ETI^KA AUTONOMIJA

VA@NO! NU@NO!!

NEZAOBIKOLNO!!!

NAUKATA DENES

- se razviva mnogu- ogromen broj nau~nici, institucii i

proekti - Универзитети (високото

образование образовен излез)- razni (i novi) metodi i instrumentarii- internacionalna sorabotka - [iroko informirawe- nekolku stotici nau~ni disciplini - vo

sekoja od niv i vo generalnite nau~ni oblasti mnogu teorii i znaewa, ~esto kapitalni

NАУКАТА МУ Е ПОТРЕБНА НА СВЕТОТ

НАУЧНИОТ ПОГЛЕД СТАНУВА БАЗИЧЕН ЗА ЧОВЕЧКОТО МИСЛЕЊЕ

(iako kritikata na naukata za loшata primena i za nekoi nehumani idei

vodi i kon misticizam)

Etikata na naukata denes e del od naukata i od razvojot

na svetot.

Nejzinata razviena eti~ka potreba, doktrina i praktika

vlijaat vrz razvojot na moralot

(kako [to i naukata vlijae vrz pogledot na svetot i vrz

`ivotot).

{TO E ZNA^AJNO VO NAUKATA I {TO PONUDUVA ETIKATA NA NAUKATA?

- Visoki znaewa na nau~nicite- Gri`a za re[avawe na problemite- Qubopitnost na nau~nicite i

posvetenost kon istra`uvawata- Nivno vnimavaweto na svojot

ugled kako li~nosti i dejci

Toa e inspiracija za sovremenata rabotna i gra\anska etika i za sekoj vid profesionalni etiki

Za seta etika posebno e va`no

istaknuvaweto na nu`nosta da se vnimava na posledicite od

nau~nite otkritija pri nivnoto preto~uvawe vo tehnika i vo

korisni dela.

Nevnimavaweto vo modernata epoha ~esto vode[e kon:

- povreda na Prirodata- naru[uvawe na uslovite za `iveewe

i- konflikti vo me\u~ove~kite relacii.

Никола Тесла

Вселната е духовна, нашата половина е таква. Вселената е

поморална од нас, затоа мора да го сознаеме нејзиното битие и

својот живот да го усогласиме со неа.

ДОКТОРСКА ШКОЛА НА УКИМ

НАУЧНО-ИСТРАЖУВАЧКА ЕТИКА - 4

UNIVERZALNATA ETIKAi JAVNATA

i KULTURNATA ULOGA NA NAU^NICITE

Naukata ne go gradi svetot samo so svoite otkritija.

Nau~nicite se tvorci na novite vizii na

humanizmot, etikata (odgovornosta) i mirot.

Универзалната етика е своевидна научна проекција,

не само морална инспирација

Pred `rtvite od nuklearnite i drugite oru`ja (= rezultat na nau~nite

otkritija) - nau~nicite prvi krenaa zagri`en glas. Isto taka zaradi

stradawata na Prirodata, opa\aweto na `ivotnite uslovi i nestanokot na

raznite `ivi su[testva.

Ova e predizvik za nau~nicite tie prvi da potsetat na `rtvite, da objasnat kolku toa e opasno za ~ove[tvoto i za opstojbata na Zemjata i da se posvetat kon pronao\awe metodi,

soznanija i postapki za izbegnuvawe na problemite, t.e. za pozitivno

~ove~ko dejstvuvawe.

Prva cel na ~ove[tvoto i na nau~niot duh

MIR (golem broj nau~nici se dobitnici na Nobelovata

nagrada za mir, ima nau~ni inicijativi - Pagva[, Dijalog na civilizaciite, Deklaracija za globalnata

etika…)

Osnovnite vrednosti na nau~nicite denes se :- razbirawe- dijalog- novi normi za ~ove~koto humano odnesuvawe- sovest kako eti~ki znak i voditel- odgovornost za razvoj na pozitivni soznanija- re[avawe na va`nite te[kotii- korektno ocenuvawe na posledicite od

otkritijata i nivno pravilno koristewe

Карл фон Вајцсекер:

Степенот на моралната зрелост на научниците е

пропорционален на нивната продуктивна

одговорност за последиците од нивните

сознанија, т.е. од нивната практична примена!

DEKLARACIJA ZA GLOBALNA ETIKA

1. Obvrska da odgleduvame kultura na nenasilstvoto i da gi po~ituvame `ivite su[testva… Ne ubivaj! Po~ituvaj go `ivotot!... Nieden ~ovek nema pravo fizi~ki ili psihi~ki da ma~i drug ~ovek, da go ranuva ili ubiva... ^ove[tvoto nema da pre`ivee bez svetskiot mir!... Da se bide vistinski ~ovek toa zna~i da im uka`uva[ vnimanie na drugite i da si gotov da im pomogne[.

2. Obvrska da odgleduvame kultura na solidarnosta i spravedliv ekonomski sistem. ...Nieden ~ovek nema pravo vo niedna forma da krade od drugiot ~ovek, nitu da go prisvojuva negoviot imot, kako i imotot na zaednicata... Nema svetski mir bez svetska pravdina!... Treba da se otkrie smislata za umerenost i skromnost. Vo al~nosta ~ovekot ja gubi svojata du[a, svojata sloboda, svoeto spokojstvo i vnatre[en mir, a so toa i sé ona [to go pravi da bide ~ovek.

DEKLARACIJA ZA GLOBALNA ETIKA

3. Obvrska da odgleduvame tolerancija i da `iveeme vo vistina. ...Nieden ~ovek, niedna institucija, niedna dr`ava, niedna crkva nitu religiska zaednica nemaat pravo na lu\eto da im zboruvaat nevistina... Nema svetska pravdina bez vistinitost i ~ove[tina!... Mladite ve]e vo semejstvoto i vo u~ili[teto treba da se ve`baat vo vistinoqubivoto mislewe, zboruvawe i dejstvuvawe.

4. Obvrska da odgleduvame ramnopravnost i partnerstvo pome\u ma`ite i `enite... Nieden ~ovek nema pravo da go svede drugiot na obi~en seksualen objekt, nitu da go dovede vo seksualna zavisnost. Seksualnoto iskoristuvawe i diskriminacija se edna od najlo[ite formi na ~ove~koto poni`uvawe... Nema vistinska ~ove~nost bez partnerstvo vo zaedni~koto `iveewe!

КУЛТУРАТА, ЕТИКАТА, НАУКАТА

Kulturata kako etika e najbliska do duhot na naukata - specifi~nite

karakteristiki i vrednosti na kulturata se del od psihologijata i

moralot na nau~nicite.

Kulturata e isklu~itelna, su[testvena ~ove~ka projava.

- taa e na~in na `iveewe sozdaden od lu\eto- na~in na koj `ivotot i prirodnite funkcii se sproveduvaat - soznaniја na ~ovekot - na~in na dejstvuvawe na ~ovekot - kako vid i kako

individua - vrednuvaweto e kvalitativna dimenzija na specifi~niot

~ove~ki odnos kon svetot, `iveeweto i dejstvuvaweto - razvitok na ~ovekot, na `ivotot i na svetot- krajna forma na kulturata e imaweto perspektiva - sogledba

na oddale~enite celi, sostojbi, potrebi, okolnosti

Za opstojbata na ^ovekot kako kulturno su[testvo e bitna eti~kata i nau~nata dimenzija na `ivotot - zapra[anost za smislata na `iveeweto i za vrednostite,

izbor na vrednostite itn.

Kulturata se sovpa\a so Etikata i so Naukata.

Glavni principi na etikata na kulturata:

- Do`ivuvawe na svetot, svrtenost kon prirodata, `ivotot i ~ovekot, otvoren odnos kon site projavi vo `ivotot

- Zadlabo~uvawe vo svetot, navleguvawe i proniknuvawe vo negovite fenomeni i vo negovata su[tina, otkrivawe na vnatre[nite vrski pome\u fenomenite, dofa]awe na su[tinata na ne[tata

- Interesirawe za proniknuvaweto pome\u ne[tata - ni[to na svetot ne e osameno, bez vrski so drugoto, nepovrzano vo celinata na postoeweto

- Slobodna misla, vnesuvawe so svojata du[a vo site pojavi, anga`irawe na site psihi~ki potencijali za razbirawe i za budewe i razdvi`uvawe na site drugi sili za vozniknuvawe nad obi~nosta

- Razbirawe - ~ovekot e posednik na se [to postoi, ima duhoven kapacitet za pribirawe na sene[to vo svojot duh i ja poka`uva mo]ta na spojuvawe vo edna celost na razbira~ i na razbranoto

- Neposrednost, nepretstavni~ka egzistencija, li~en anga`man vo `ivotot i vo duhovnite raboti, direktno zafa]awe na fenomenite, soznaen agon, li~no projavuvawe i zastapuvawe na svoite idei i nameri

- Bara i inspirira za [irewe - mu uka`uva na ~ovekot da ne se zadovoluva so postojnoto, standardnoto, ograni~enoto, da ne se stremi kon zastoj, tuku da trgne i da se razdvi`i kon ra[iruvawe na soznanijata i na dejstvuvaweto, na silite i na realnosta, se do opfatot na vselenata

- Vozdignuvawe, streme` kon povi[e, kako na~in na `iveewe i stil na odnesuvawe - ovie `elbi nemaat zapir, tuku postojano kopneat kon najvi[ite vrednosni skali za se - najpove]e za samiot `ivot, za moralot na li~nosta i za nejzinata tvore~ka dimenzija = samorazvoj

Glavni principi na etikata na kulturata:

- Komunikacija, univerzalna svetska pojava, se istaknuva kako me\usebno informirawe za postoeweto, za stavovite i za vrednostite, kako naso~uvawe na svoite soznanija i poraki kon drugite, kako otvorawe na setilata i umot za iskazite na drugite

- U~estvuvawe vo ubavinata i radosta i nivno spodeluvawe, vrz edinstvoto na estetskoto i eti~koto - ubava do`ivelica

- Nadminuvawe, principielno nezadovolstvo od postignatoto i postojnoto, kako i neprekinato naso~uvawe na umot, voljata i silite kon realizirawe na ne[to podobro

- Neposeduvawe kako zainteresiranost za ne~ie postoewe (egzistentnost)

- Postavuvawe i postignuvawe na ~ove~ki celi, naso~eni kon unapreduvawe na `ivotot i na site lu\e i na siot ~ove~ki rod, sekoga[ i nasekade

- Svrtenost kon ~uvawe na @ivoto kako najubav rezultat od razvitokot na svetot, koj[to ja opravduva negovata egzistencija, a e pri~ina na na[eto li~no postoewe i vo nas razbuduva sili za splotuvawe so svetot i so `ivotot

Glavni principi na etikata na kulturata:

- Neuni[tuvawe kako osoben vid visoka kreativnata dimenzija na svetot i na ~ovekot, sprotivnost na netvore~koto i uni[tuva~koto - celta e sozdavaweto i ~uvaweto

- Blagonaklonet odnos kon svetot kako izraz na ~ove~kata etika, koja gi razotkri dobrite elementi na ~ove~kata duhovna i vitalna egzistencija i gi bara, gi poddr`uva i gi [iri za dobroto na ~ove~kata egzistencija i na postoeweto na svetot vo celost

- Najprospektivna eti~ka dimenzija na edinkata vo kulturata e Raboteweto, Koncentriraweto, Dejstvuvaweto, Dokrajnoto Sebevlo`uvawe - zatoa [to vo kulturata rezultatite ne se gledaat direktno, se ra\aat ili se otkrivaat mnogu podocna, toga[ koga drugi lu\e do[le da go `iveat svojot `ivot i da gradat svoj svet. Kulturnite pridobivki tie gi koristat kako normalen uslov na svojot `ivot, a se napregaat da sozdadat drugi, [to ]e zra~at podocna - kako izraz na etikata na kulturata, koja ni[to ne saka da prisvoi za sebe, tuku seto svoe saka da go spodeli so site lu|e, so rodenite i posebno so onie idnite, u[te nerodenite.

- Najva`niot eti~ki princip i moralna norma na Etikata na kulturata, poradi toa, e samosvesta za vremenskata ograni~enost i za nu`nosta na dejstvuvaweto - i - zalo`bata i koncentracijata da se pravi dobro sekomu i sekoga[.

Isti se i principite na naukata, kako intelektualna, naso~ena, organizirana, objektivna i korisna ~ove~ka dejnost,

јавно и општо добро за сите.

THE PRAYER OF THE UNITED NATIONS

Oh Lord, our Planet Earth is only a small star in space. It is our duty, to transform it into a planet whose creatures are no longer tormented by war, hunger, and fear, by race, colour, and ideology.

Give us courage and strenght to begin this task today so that our children and childrens’s children shall one day carry the name of HUMAN with pride.