خدا نام به

موضوع:جهان و ایران در حسابداری تاریخچه

درس:حسابداری در جاری مسايل

: راهنما استادنونهال دکتر

توسط:وانیکسیمونز

وجهان ايران در حسابداري تاريخچه به نزديك جهان در مدارك ۶۰۰۰حسابداري نخستين تاريخ و دارد قدمت سال

به حسابداري شده . ۳۶۰۰كشف پيشينه گردد برمي ميالد از قبل سالسرزمين دراين كه گردد مي بر تمدنهايي نخستين به نيز ايران در حسابداري

با آمده بدست حسابداري مدارك و گرفت، بر ۲۵پا گواه قدمت، قرن . حسابداري روشهاي تاريخ، طول در اس باستان ايران در دانش اين پيشرفت

اقتصادي فعاليتهاي دادن انجام و حكومتي امور اداره براي متعددي و متوع . است داشته تكاملي و تحولي سير زمان، نيازهاي به پاسخ در كه شد، ابداع ( منظور به انوشيروان، اصالحات جريان در ساساني تمدن در امالك مميزي

مشخصات و مميزي كشور مزروعي زمينهاي كليه ارضي، مالياتهاي تشخيص ). و گرديد مي ثبت دفتري در محصول نوع و زمين نوع مساحت، جمله از آندوران در حكومتي مخارج و درآمد حساب نگهداري براي حسابداري تكامل

عربي،) اعداد نام از شده كوتاه عاليمي صورت به را اعداد نگارش سلجوقياننامند مي سياق .حساب

است روشي يافته، تكامل سلجوقيان دوران در احتماال كه سياق حسابداريواليت ان به مربوط دفتر در واليت هر خرج و جمع حساب آن، اساس بر كه

كه است شده مي نگهداري مركز در اصلي دفتر يك حال عين در و ثبتبه آن در مربوط، صفحات در جداگانه طور به واليت هر خرج و جكع خالصه . و شد تكميل قاجاريه دوران در روش اين است شده مي نوشته سياق خط

) ( مي نگهداري نيز مخارج عمده گروههاي براي گانه پنج دفاتر خمسه كتباست شده

  آن پيشرفته و بارز هاي نمونه سياق، حساب به بازرگاني فعاليتهاي حساب نگهداري و

.است ) ( به ديگر، كاربردي دانشهاي از بسياري همانند دوطرفه نوين حسابداري حال اين با

ايران به خارجي شركتهاي و موسسات رسوخ و صنعتي هاي فراورده ورود همراه _ . پيدايش با گذشته سال صد اجتماعي اقتصادي تحوالت جريان در و يافت راهبسيار توزيع و توليد هاي شيوه دگرگوني و خصوصي و دولتي جديد سازمانهاي

كرد .پيشرفت . تمدنهاي در دارد قدمت بشري تمدن اندازه به و است همزاد تمدن با حساداري

يا فرمانروا اختيار در جامعه ثروتهاي اعظم قسمت كه النهرين بين باستاني . اجتماعي مراتب سلسله در را ممتازي قشر كه كاهنان معموال بود فرمانروايان

ثروتهاي و درآمدها حساب نگهداري و اعم بطور را نگارش ظيفه و دادند مي تشكيلثبت به حال عين در و داشتند انحصار در واقع در يا عهده به اخص بطور را حكومت

سومر باستاني تمدن در جمله از پرداختند، مي نيز شهروندان معامالت از برخي(SUMMER) نگهداري بر عالوه سومري كاهنان و بود برقرار جامعي مالي نظامامالك ميزان و دامها تعداد غالت، موجودي نحوي به حكومتي، درآمدهاي حساب

كردند مي محاسبه را .حكومتي در سومر تمدن از سفالين هاي لوحه جهان، در حسابداري شده كشف مدرك نخستين

به (Babylon) بابل آن قدمت و پرداخت ۳۶۰۰است از و رسد مي ميالد از قبل سالدارد حكايت كارگر تعدادي دستمزد

  مصر ) باستاني تمدن از آمده بدست شواهد و ( ۵۰۰۰_۵۲۵مدارك . دارد آن از حكايت م ق

بهره كه بوده برقرار حسابداري كنترل نوعي تمدن، اين ساختماني طرحهاي اجراي در كهدر ساختماني مصالح نقل و حمل و بنا ايجاد امر در را نفر هزار هزاران كار نيروي از گيريبر روميان و يونانيان كه دوراني در مصر تمدن از است، كرده مي ميسر منظم، تشكيالتي

باقي پاپيروس بر شده نوشته حسابهاي از متعددي هاي مجموعه نيز داشتند تسلط آناست .مانده

كنترلهاي استقرار از حكايت نيز باستان يونان از آمده دست به مدارك و شواهد . و حك اكروپوليس مرمرين هاي لوحه در پارتنون معبد حساب جمله از دارد حسابداري

است باقي هم هنوز ان از .بخشي حدود پول واحد عنوان به ليدي ۷۰۰سكه در ميالد از قبل سال (Lydia) گرديد ليدي ).ابداع

ميزي بين اژه درياي كنار صغير، آسياي در كه است باستاني و (Mysia) سرزميني. (Caria)كاري كرزوس داشت شكست (Croesus) قرار كوروش از آن پادشاه آخرين

. (.خورد نظام ، هخامنشي عصر ازان در يافت رواج زمان آن تمدنهاي در سرعت به ومبادله ) رابطه با نقره و طال پايه بر اول داريوش توسط بديعي پولي نظام پولي و مالي

وزن به داريك سكه و شد گذاري پايه ۸.ثابت مقابل ۴۱ در نام ۲۰گرم به نقره سكه ” وزن“ به يك هر ۵.شكل نقره ۶ به طال تبديل رابطه بنابراين و است شده مي مبادله گرم

(/۳ به ( ( ۱۳ ۱ و ريز به حكومت مخارج و درآمدها حساب و بوده قرار بر ومنسجمي جامعاست شده مي نگهداري و ظبط و ثبت .دقت

خرج و جمع حساب نوعي و داشته وجود اي پيشرفته حسابداري باستان يونان و رم در . يا پول محافضت كه شخصي يا و دولت مامور يك جمعدار، يك است شده مي تنظيم

پس اربابش به را خود حساب زمان از مقاطعي در است بوده محول او به ديگري دارايي . كار اين براي است داده مي

ديگري مقياس يا وزن پول، حسب بر پرداختها و دريافتها از تفصيلي فهرست رو . پرداختي، مبالغ شامل پرداخت فهرست بود مساوي دو آن جمع كه شد مي تهيهو پول مانده بعالوه دوره يك طول در رسيده مصرف به يا و شده فروخته كاالي

. نوع اين شد مي تاديه ارباب به بايد و مانده باقي جمعدار نزد كه بود كااليييافت ادامه وسطي قرون تا .حسابداري

از محدودي هاي جنبه تنها باستاني حسابداري فرموديد، مالحظه كه همانطورمالي عمليات كليه كه جامعي سيستم يا و گرفت مي بر در را مالي فعاليتهايبپردازد، تجاري معامالت حساب نگهداري به يا و كند ظبط و ثبط را حكومت

داشت بسياري .فاصله رنسانس و تجاري داري سرمايه

تبديل جهت در اساسي تغييري وسطي قرون اواخر تا باستان دوران ازذكر قابل پيشرفت تنها و نگرفت صورت جامع سيستم يك به حسابداري

بود اشخاص و حكومتها گوناگون عمليات براي حساب نگهداري دامنه .گسترش ” _ “ ” _ از “ خارج كوچكي جمهوريهاي شهر يا و شهرها دولت سيزدهم قرن اوايل از

فضاي كه گرفت پا كنوني ايتالياي در فيودال خوانين و پادشاهان سلطه . كه_ معني بدين آورد فراهم سوداگري رشد براي را مناسبي اقتصادي سياسي

با تجارت حتي آزاد، تجارت راه در مانعي هيچ كوچك جمهوريهاي اين درسرمايه صورت به سرمايه از استفاده و نداشت وجود دوردست سرزمينهاي

و پذير امكان بازرگاني وسايل ساير و كشتيها مانند تجاري سرمايه يا مولد . نقش تجاري مبادالت در پول وستد، داد رونق با اين، بر عالوه بود متداول

يافت رواج پولي اقتصاد و يافت گسترده

  پيشرفت بانكداري، و صنعت بازرگاني، رشد با همزمان چهاردهم و سيزدهم قرون در

. رواج موسسات، اندازه شدن بزرگتر آمد بوجود حساب نگهداري تكنيك در زياديشخص يك ديگر كه شد موجب كار و كسب در متعدد عوامل از استفاده و نسيه معامالت

حسابداري سيستم ابداع امر اين و كند اداره را بزرگي موسسه امر نتواند تنهايي بهساخت ضروري را .كاملتري

راه در گام نخستين صندوق حساب مورد در وخرج جمع قاعده كاربرد كه رود مي گمانباشد بوده نوين سيستم .پيدايش

مبالغي مقابل در و بدهكار كرد مي دريافت كه وجوهي ازاي در صندوقدار كه معني بدين . مي بكار نيز مشتريان حسابهاي مورد در قاعده اين شد مي بستانكار پرداخت مي كه

خريدند مي نسيه به كه كااليي يا و گرفتند مي قرض كه وجوهي ازاي در آنان و رفتمانده ترتيب بدين و شدند مي بستانكار پرداختند مي كه وجوهي مقابل در و بدهكار

. مي بكار نيز بستانكاران حساب نگهداري مورد در قاعده همين شد مي معين آنها حسابپول. دريافت كه شدند نكته اين متوجه ايتاليايي حسابداران سيزدهم قرن نيمه در رفت . صندوق حساب در بايد كه پول دريافت جنبه سازد مي ضروري را ثبت دو بدهكار يك از . گردد ثبت پول كننده پرداخت شخصي حساب در بايد كه پول پرداخت جنبه و شود ثبت

ايتاليايي واژه دو يعني ، بستانكار و بدهكار اصطالح دو چهاردهم قرن اوايل درگرفتن (dare)دادن . (avere)و چهاردهم قرن در تازه پيشرفت گرديد متداول كامال

اقالم راست سمت در و بدهكار اقالم چپ سمت در كه بود حساب طرفه دو شكل ابداعگرديد مي آشكار ثبتها چگونگي كار اين با و شد مي نوشته .بستانكار،

شده خريداري كاالي از محموله هر براي جداگانه حسابي نگهداري با جنسي حسابداريحساب مقابل در و بدهكار كاال محموله يك خريد ازاي در حساب هر و گرديد آغاز

شد مي بستانكار نقد حساب يا فروشنده

 

حساب مقابل در و بستانكار مربوطه حساب محموله، يك كاالي از مقدار هر فروش با سپسفروش به محموله يك اجناس تمامي كه اين تا گرديد مي بستانكار نقد، حساب يا مشتري

خريد. قيمت به شده خريداري كاالي از محموله هر حساب كردن بدهكار يعني كار اين برسدو سود حساب به كه كرد مي ايجاد را تفاوتي معموال فروش قيمت به آن كردن بستانكار و

. از اي مجموعه پي در و آرامي به دوطرفه دفترداري سيستم ترتيب بدين شد مي نقل زيانسالهاي فاصله در پياپي و ۱۳۵۰-۱۲۵۰ابداعات شد زاده ايتاليا كوچك جمهوري چند در ميالدي

. صاحبنظران از برخي بودند تحول اين پيشرو جنوا و ونيز فلورانس، شهرهاي و يافت تكاملسالهاي از مانده بجا حساب مي ۱۲۹۹تا ۱۲۹۶دفاتر كامل طرفه دو جساب دفاتر نخستين را

سال. در كه را متوازني كامال طرفه دو حساب دسگر برخي توسط ۱۳۴۰دانند ميالديجنوا (steward)پيشكار . (Genoa)شهر دفاتر كامل نمونه نحستين است گرديده تنظيم

. ديگر و ايتاليا در ميالدي پانزدهم قرن آستانه در حال، هر در كنند مي ذكر دوطرفه حساباست رفته مي بكار دوطرفه دفترداري سيستم اروپايي، .كشورهاي

لوكا كه است رياضياتي كتاب انتشار مرهون اروپا سراسر به دوطرفه دفترداري فن گسترشسال (Luca Pacioli) پاچيولي . ۱۴۹۴به در كه بود كشيشي پاچيولي است كرده تاليف

با و كرد مي تدريس رياضيات فلورانس و پيزا ناپل، پروجا، جمهوريهاي دانشگاههايفرانسسكا دال پيرو جمله از خود عصر هم بزرگ (piro della francedca) انديشمندان ،

آلبرتي باتيستا داوينچي (Leon Battista Alberti) ليون ليونارده (Leonardo da Vinci) و . را آن شكلهاي و نوشت پاچيولي را مزبور رياضيات كتاب مطالب داشت نزديك دوستي

كرد ترسيم .داوينچي توصيف نخستين كه داشت اختصاص حسابداري به فصل چند شامل كتاب اين از بخشي

. از استفاده با پاچيولي كتاب، از بخش اين در است دوطرفه حسابداري سيستم از مدونكند مي تشريح زير ترتيب به را حساب اصلي دفتر سه موجود روشهاي و منابع

: باطله مسدوده ) (Waste Book) دفتر يا كپيه دفتر را دفتر اين ايران در

اند ناميده (.هم شد مي ثبت آن در وقوع تاريخ ترتيب به تاجر معامالت خالصه .كه

روزنامه (Journal) دفتر مي ثبت بستانكار و بدهكار حسب بر و تلخيص باطله دفتر مطالب آن در كه

.گرديد كل (Ledger) دفتر

گرديد مي نقل آن به روزنامه دفتر ثبتهاي كه واقعي حسابهاي .حاوي به مختلف اقالم سنجش مشترك مقياس بعنوان را پول كاربرد لهميت پاچيولي

به دفاتر متقابل عطف و معمالت گذاري تاريخ لزوم بر و بود دريافته درستي . آزمايشي، تراز تهيه مالي، دوره درباره وي حال، اين با داشت بجا تاكيدي يكديگر

تهيه و سرمايه حساب به زيان و سود حساب بستن زيان، و سود صورت تهيهبه حسابها كردن موازنه لزوم و بستن طرز درباره تنها و ندارد مطلبي ترازنامه

داده كاملي نسبتا توضيحات جديد دفاتر به قديمي دفاتر از حسابها نقل هنگامتمايزي. تجارتخانه اموال و تاجر شخصي اموال بين پاچيولي همچنين است

ندارد مطلبي نيز ثابت داراييهاي حساب نگهداري درباره و .نگذاشته ) و ) رواني سادگي، علت به نامند مي حسابداري پدر را او كه پاچيولي رسالهاروپايي زبانهاي اغلب به شانزدهم و پانزدهم قرنهاي طول در عملي ارزشهاي

كشورهاي اغلب در هفدهم قرن اواخر تا دوطرفه حسابداري و شد ترجمهيافت رواج .اروپايي

  تغيير تنها نيامد، بوجود حسابداري در بنيادي تحول نوزدهم قرن اوايل تا شانزدهم قرن از

استوين توسط كه بود جديدي تيوري قرن (Simon Stevin) اساسي اواخر در هلندي . يك بايد بدهكار هر مقابل در معامله هر در تيوري اين اساس بر شد عنوان شانزدهم

. اموال از را موسسه اموال تفكيك ضرورت همچنين استوين باشد داشته وجود بستانكارعنوان نيز را سرمايه براي جداگانه حسابي نگهداري لزوم و مطرح سرمايه صاحب شخصي

ستونهاي. ايجاد از بود عبارت داد رخ دفترداري در فاصله اين در كه ديگري تغييرات كردمربوط مدارك و اسناد جايگزيني و باطله دفتر شدن منسوخ كل، و روزنامه دفاتر در فرعي

. ) فاصله ) اين در نيز جنسي حسابداري آن جاي به فروش و خريد فاكتور مانند معامالت به . تا گرديد مي نقل زيان و سود حساب به و محاسبه محموله هر زيان و سود و يافت بهبود

ترازنامه ۱۸۰۰سال و زيان و سود صورت تهيه سال، پايان در حسابها كردن موازنه ميالدينداشت ديگري استفاده موسسه فعاليتهاي سوابق نگهداري براي جز اما شد .معمول

گوته كه دوطرفه دفترداري از (Goethe) سيستم يكي را آن آلماني بزرگ انديشمندو معامالت كليه كه آورد فراهم را منسجمي مجموعه داند، مي بشري ابداعات زيباترين

اموال از تاجر شخصي اموال و تعيين تجاري فعاليت هر سود ثبت، مالي رويدادهايگرديد تفكيك تجاري موسسه يا .تجارتخانه

كشتيهاي فرستادن مانند بزرگ سوداگريهاي اوال دوطرفه داري دفتر سيستم تكامل و ابداعافراد و بازرگانان مشاركت با را جهان مختلف نقاط به گوناگون كاالهاي حامل عظيم

يك در كنندگان مشاركت از يك هر گذاري سرمايه آن كاربرد با زيرا كرد، تسهيل متعدد،حسب بر سهولت به بود گوناگون اجناس و كاال صورت به معموال كه سوداگرانه فعاليت

) و ) كاال نيز فعاليت خاتمه در و شد مي نگهداري جداگانه ان حساب و گيري اندازه سكه پولنتيجه در و شد مي محاسبه و تقويم قابل پول حسب بر بود، شده كسب كه اي نقره و طال

مي پذير امكان سادگي به حاصل درآمد كل از كنندگان مشاركت از يك هر سهم تعيينگرديد

  اموال از تاجر شخصي اموال تفكيك امكان ساختن فراهم با طرفه، دو حسابداري ثانيا

كاربرد با زيرا كرد، عملي نفر چند مشاركت با را تجارتي شركتهاي تشكيل تجارتخانه،پذير امكان شركا سرمايه در شركا از يك هر سهمالشركه جداگانه حساب نگهداري آن،و گيري اندازه قابل تجاري فعاليت از حاصل منافع و شركت دارايي كل از آنان سهم و . نمي تجارت كار به خود كه را اي سرمايه صاحبان مشاركت امكان، اين شد محاسبهرا تجاري موسسات و بنگاهها توسعه و رشد ترتيب بديت و ساخت عملي نيز پرداختند

كرد .تسريع _ معامالت توسعه و پيچيدگي و دگرگوني و اجتماعي اقتصادي شگرف تحوالت رغم به

دفترداري سيستم اصلي عناصر حاضر، عصر تا شانزدهم قرن از تجارتي سازمانهاي و . پنج طول در سيستم اين بقاي دليل است مانده باقي تغيير بدون همچنان دوطرفهاطالعات گزارش و انتقال ثبت، در ان قابليت و پذيري انعطاف اصول، سادگي در قرن

است رسيدگي قابل مالي صورتهاي قالب در متنوع، .بسيار صنعتي انقالب نيز ايتاليايي حسابداري سيستم ايتاليا، در ان ابداع اعتبار به كه دوطرفه ثبت سسيتم

تقريبا هجدهم قرن طول در و يافت رواج اروپا سراسر در سرعت به شود مي ناميده . اما بردند مي بكار را حسابداري شيوه اين بزرگ، تجاري و مالي موسسات كليه . قرن اين دوم نيمه در صنعتي انقالب بود شگرف تحوالتي آبستن هجدهم قرن اروپايو اقتصادي وسيع تغييرات و تحوالت و يافت تداوم نوزدهم قرن اول نيمه پايان تا و آغاز . و فرعي زندگي هاي عرصه تمامي بر بنيادين تحول اين داشت پي در را اجتماعي _ جوامع سياسي و اجتماعي اقتصادي مناسبات و گذاشت اثر اروپا مردم اجتماعيو مفيد آثار و يافت راه جهان سراسر به قاره اين طريق از و كرد دگرگون را اروپايي

گذاشت جاي به بسياري زيانبار

  بود توليد خدمت در ماشين گرفتن قرار صنعتي، انقالب در تحول عرصه بارزترين

كرد متحول اي كارخانه توليد به دستي توليد از را توليد شيوه .كه به همسان كاالهاي ساختن توانايي با كوچك و بزرگ هاي كارخانه رشد و پيدايش

كوتاهي مدت در خانگي و روستايي دستي، صنايع زوال به سو يك از زياد، مقداركرد ايجاد را داران كارخانه بين رقابت ديگر، سوي از و .انجاميد

مبناي بر محصوالت شده تمام بهاي گزارش به بيشتر ابتدا صنعتي حسابدارينمي فراتر وگمان حدس از اينده بيني پيش در و داشت تاكيد گذشته مالي اطالعات

.رفت افزايش نتيجه در و توليد روشهاي شدن تر پيچيده و ها كارخانه شدن بزرگتر اما

و ملي پيوسته بازارهاي بر تسلط براي را صنعتي واحدهاي بين رقابت توليدات،موسسات اداره و كرد تشديد جهاني بازارهاي به توليدات عرضه در رقابت همچنين

. روش علمي، مديريت انجاميد علمي مديريت مفهوم پيدايش به پيچيده بزرگكار هر انجام براي راه بهترين يافتن منظور به مسايل با منطقي و منظم برخورد

.است به پاسخ در و نمود ايجاب را محصول شده تمام بهاي از آگاهي به نياز رقابت، وجود

حسابداري بعدها كه يابي هزينه دفترداري يا صنعتي دفترداري نوعي ضرورت اينگرديد ابداع شد، ناميده .صنعتي

گيريهاي تصميم براي مالي اطالعات گزارش تكنيكهاي زمان گذر در اين، بر عالوهتصميمات اتخاذ امكان مقداري، مدلهاي توضيح و ارايه با و يافت تكامل مديريت

. حسابداري از رشته اين امروزه گرديد تسهيل موجود، اطالعات اساس بر درستشود مي ناميده مديريت حسابداري اعم معناي به

  سهامي شركتهاي و سرمايه بازار

. لذا شد احساس بيشتر سرمايه همچنين و توسعه به نياز شركتها شدن بزرگتر باسازماندهي يعني صنعتي داري سرمايه مفيد و بزرگ دستاورد دو از گيري بهره باسازمان با و فراهم سهامي شركتهاي تكامل و توسعه رشد، موجبات همكاري، و

شد پذير امكان صنعتي بزرگ طرحهاي مالي تامين سرمايه، بازار .يافتن از زيادي تعداد كه آورد فراهم را امكان اين سهامي شركتهاي و سرمايه بازار

مشاركت اقتصادي واحد يك در بزرگ و كوچك هاي سرمايه با سرمايه، صاحبانخريد ساختمان، ايجاد براي كالن هاي سرمايه تامين مشكالت ترتيب اين به و كنند

برطرف صنعتي بزرگ طرح يا بزرگ كارخانه يك تاسيسات   احدا و آالت ماشين.گرديد

در كه اي سرمايه مقدار به سهام صاحبان مسوليت محدوديت حال، عين درگسترش و گذاري سرمايه رونق به سهام، انتقال قابليت و اند گذاشته شركت

انجاميد سرمايه يافته سازمان .بازارهاي سهامي شركتهاي مديره هييت سهامي، شركتهاي توسعه و رشد فرايند ادامه در

بر شركت امور اداره براي كه موظفي مديران به را اجرايي مديريت كار بزرگ،كار بر نظارت و شركت اجرايي هاي مشي خط تعيين به خود و محول گزينند مي

. را اي حرفه كارآزموده مديران از اي تازه گروه تحول، اين پردازند مي مديراناصوال يا دارند ناچيز سهمي كنند مي اداره كه موسساتي سرمايه در كه آورد پديد

و تفكيك آنها مالكيت از موسسات مديريت غالبا ترتيب بدين ندارند، سهميگرديد .متمايز

  تازه بعد بهادار اوراق بورسهاي و سهامي شركتهاي نقش سرمايه، جديد سازمان

آگاه براي سهامداران به مالي گزارشهاي ارايه لزوم ان و بخشيد حسابداري به ايكارايي سنجش و عملكرد ارزيابي هايشان، سرمايه اداره چگونگي از آنان كردن

بود گذاريشان سرمايه آينده باالخره و شركت گردانندگان و .مديران حسابرسي و اي حرفه حسابداري

وظيفه مالي، اطالعات از كنندگان استفاده شمار و استفاده موارد افزايشنيازهاي به پاسخگويي به سرمايه صاحب معدودي نيازهاي رفع از را حسابداران

اجتماعي نقشي آن به و داد ارتقا ذيعالقه، و ذينفع متعدد گروههاي و مراجع.بخشيد

تنهايي به توانستند نمي موسسات در شاغل حسابداران را حسابداري نوين وظيفهمديران نظرات پذيرش به را آنان مستقيم استخدامي رابطه وجود زيرا دهند انجامآنان اشتغال طرفي از و كرد مي ناگزير مالي صورتهاي تهيه در اقتصادي واحدهاي

داشت پي در را موسسات آن از طبيعي جانبداري نوعي موسسات، .در و عاليق با كننده استفاده مختلف گروههاي نيازهاي بايد مالي صورتهاي آنكه حال

كرد مي برطرف را متضاد احتماال و متفاوت .منافع شده تهيه مالي صورتهاي به بتوانند كننده استفاده مختلف گروههاي كه آن براي

و شدند انتخاب اي خبره حسابداران نمايند، بيشتري اعتماد موسسات توسطسوء و تقلب گونه هر حسابها و اسناد مدارك به رسيدگي با كه يافتند وظيفه

اين و كنند نظر اضهار طرفانه بي مالي صورتهاي به نسبت و كشف را استفادهشد ناميده حسابرسي .كار

. سو و تقلب كشف لحاظ از حسابها به رسيدگي يعني عام معناي به حسابرسي

در حسابرسي نوعي هميشه تاريخ طول در و دارد طوالني سابقه استفادهنوين معناي به حسابرسي اما است، داشته وجود خصوصي و دولتي موسسات

پيدايش و رشد دنبال به مالي صورتهاي به نسبت نظر اظهار و رسيدگي يعنيبود اي سرمايه مقدار به محدود سهامداران مسوليت ان در كه سهامي شركتهاي

است انگلستان آن زادگاه و آمد بوجود بودند، گذاشته شركت در .كه حسابرسي از حسابرسي تحول است، جريان در اكنون كه شگرفي تغيير امابه نسبت گزارش و رسيدگي بر عالوه آن در كه است جامع حسابرسي به مالي

رعايت لحاظ از آن معامالت و عمليات رسيدگي، مورد واحد مالي صورتهاي ) و ) عمومي مجمع مانند گيرنده تصميم مراجع توسط شده مقرر سياستهاي

و شود مي رسيدگي اقتصادي واحدهاي فعاليت بر حاكم مقررات و قوانين رعايتو موجودد منابع از استفاده چگونگي لحاظ از رسيدگي مورد واحد مديريت كارايي

. شود مي گزارش و سنجيده ان از حاصل ونتايج عمليات و برنامه اجراي نحوهعمدتا شود مي ناميده مديريت حسابرسي آن اخير جنبه كه حسابرسي گونه اين

و دارند اي گسترده فعاليت حيطه و كالن منابع كه بزرگ شركتهاي مورد درعملكرد ارزيابي ضرورت به پاسخ در جداست سرمايه مالكيت از آن مديريت

و ) حسابداران صالحيت با متخصصين توسط موسسات گونه اين مديريت ) حسابداري تكامل انداز چشم و شود مي اجرا ديگر هاي رشته از متخصيصيني

است اي حرفهhttp://www.urmia.ac.ir/mptec/accountancy/jahan.htm

سفر جيره هاي استثناي ) به سري شده اند Q در از (مشخص جغرافيايي، حوزه يك به اسناد مابقي . مي شوند محدود شرقي جنوب در ني ريز تا غربي شمال در شوش از و سوشيان تا مركزي فارس

. تقسيم بندي طرفي، از داده اند روي پرسپوليس در كه انفعاالتي اند و فعل به مربوط تنها خزانه الواحمثال عنوان به زيرا است نامساوي بسيار نيز ۵/زماني سال هاي ۴۶ به مربوط قلعه الواح و ۲۲درصد

داريوش )۲۳ سري ( ۴۹۹-۵۰۰سلطنت الواح براي نسبت اين و هستند Q ( سفرها درصد ۷۲به (جيرهاز. بيش خزانه الواح از زمان ۶۰مي رسد اين در و هستند خشايارشاه سلطنت دوران به مربوط درصد

از ( ۴۸۶-۴۶۶) سال ۶۰بيش به آن اين ۴۶۶درصد از تاريخي نتيجه گيري كه است طبيعي و دارند تعلق . از را پرسپوليس مركزي بايگاني هاي از ناچيز بخشي تنها كاشفان مي رسد نظر به است دشوار درصد

. ثبت را فاسدشدني لوازم و ابزار شك بدون اداري امور از مهم بخشي كشيده اند بيرون خاك زير ) حيوانات. ) پوست هاي پارشمن بر كه مي برند نام بابلي كاتبان و منشيان از بيشتر قلعه الواح كرده اند

است، شده تصريح هرودت مانند كالسيك مولفان وسيله به تنها نه آنان تحرير روش و مي نوشته اند. است شده مسجل نيز شده نوشته پوست روي كه مكاتبات از بخشي كشف طريق از بلكه

خانم شاهزاده نامه از است عبارت كه دارد وجود پرسپوليس در واضح اشاره اي خصوص اين در حتيروي كه است شده سندي به اشاره آن در و شده نوشته رس خاك از لوحه اي بر كه »ايردب م«

. است شده نوشته پارشمنلوحه هاي از استفاده وسايل، اين بر عالوه كه اين بر دارند صراحت هرودت هاي نوشته از بخش هايي ) رايج ) آسوري ها و هيتيت اقوام وسيله به آن از قبل و بابلي دوران در بابل در كه نيز موم اندود چوبي

. است داشته ادامه همچنان بودهو است نشده پيدا دسترسي دبيرخانه چند از بيش بايگاني هاي به شرايط اين در كه كنيم قبول بايد

شرق – و پادشاهي قلمروهاي ساير از حاصله اسناد به توجه با كه ديگر ديوان هاي دفاتر بايگانييا – سالح ها قيمتي، اشياي قبيل از دارايي هايي امور اداره و نگهداري و حفظ مامور قديم ميانه اي

. نيست اختيار در بوده اند، البسهو وضوح به منتهي خود روش و سبك به قديمي روايات كه است مهمي واقعيت همان اين طرفي از

به ) است مقدونيان وسيله به پرسپوليس تاراج و غارت همان كه كرده اند نقل را آن تمام روشنيصفحات – ششم، فصل در خود پنجم كتاب در كورث كنت مثال و ۵تا ۳عنوان مبل پارچه ها، غارت از

) مي برد نام غيره و گلدان ها و ظروف شاهي، البسه .اثاث،

انبارداري سيستم و بوده پارس اداري سازمان مركز جمشيد تخت كه است شده مشخص ديواني لوح هاي كمك به اكنون

. است پيوسته هم به جمشيد تخت در امور تمام سررشته. داشت همراه به ممهور گذرنامه اي هميشه سفر، در كارمند يك عنوان به

چه و مي كند طي را مسيري چه دارد، ماموريت كسي چه سوي از گذرنامه دارنده كه بود آمده گذرنامه اين درهمكاران و همراهان براي لزوم صورت در و خود شخصي مصرف براي گوشت همچنين و نوشيدني آرد، ميزان

. مي شد ثبت گل روي بر هزينه ها اين و كند دريافت بايد زيردست . بر دست هاي اين اثر موارد اغلب در مي آورد در لوح شكل به را آن و برمي داشت گل از كلوچه هايي نويسنده

. مي شود ديده شده فشرده گل . ميزي بر گرفته، شكل دست با لوح روي يك است مانده برجاي نيز كار گل انگشتان رد لوح ها، اين از برخي در

. شود هموار آن سطح تا مي شد كوبيده. مي فشرد را خود مهر سطح همين چپ سمت روي مسوول كارمند سرانجام

. نشود آلوده گل به نويسنده دست تا بود شاگردي عهده به لوح تهيهمطلب اين آمده، دست به جمشيد تخت خزانه عمارت به رو درست ساختماني، از كه نشده استفاده لوح چند

. مي كند تاييد رامي كردند، ثبت دقت به را شده تحويل كاالي مي فشردند، نرم لوح بر را ميخي نشان مخصوص، قلم كمك به

لوح پايين قسمت در يا را خود مهر نقش نيز كننده دريافت و مي كرد تاييد را نوشته خود مهر با مسوول كارمند. مي كرد ثبت لوح پشت بر يا و

همراه را خود مهر هميشه داشت، كار و سر اداري سازمان با نحوي به كه هخامنشي دربار عضو هر بنابراين. مي آويختند. گردن به خود مهر كارمندان، از برخي رو همين از داشت

. است موضوع اين نمايانگر خوبي به رفته، ميان از آن سر كه عاج از كوچكي مجسمه . براي نسخه يك مي شد تهيه نيز رونوشت دو سند هر از زيرا مي شد، زده مهر نيز ديگر لوح دو لوح، اين بر عالوه

. مي شد فرستاده جمشيد تخت به مستقيم طور به سومي و بخش مركز بايگاني براي نسخه اي محلي، بايگاني. است موجود جمشيد تخت بايگاني در نيز نمونه اي لوح، هر از دليل همين به

. نبود آسان چندان لوح ها اين نگهداري طرفي ازدر را سبدها سپس و مي ريختند سبد در كرده، طبقه بندي سال و مكان براساس را لوح ها اين كه مي رود گمان

. مي دادند قرار قفسه . شده يافت هم برچسب ها اين از تعدادي داشت خاص برچسبي سبد هر آشفتگي، از جلوگيري براي

مي شد. قيد تحويل سال و مسوول مامور نام سند، صدور محل كاال، نام برچسب هر روي بنابراين .است

دستمزد و حقوق سيستم اطالعات دايوش زمان در دستمزدها نظام از جمشيد، تخت در آمده دست به لوح هاي

. مي دهد دست به جالبياز پيشرفته تر گاه كه است »مدرن« چنان جهاتي از و غني بسيار دستمزدها طبقه بندي : . و آزادان و اربابان دارند متفاوت بسيار رده دو ديواني كارمندان مي آيد نظر به امروز

. پادوها و خدمتكارانآن محاسبه اصلي پايه و مي شد پرداخت جنسي صورت به عمده طور به كارگران مزد

مرد يك مزد حداقل و . » ۳جو و نود »دقه« هر و »دقه« ده »بن« يك بود ماه در جو بن« . نيم آن از زحمت به كه مي شد ليتر يك به نزديك »دقه« يك بنابراين بود ليتر صدم هفت . . آزادان مزد سندي در گاهي اگر بود برابر آزاد و خدمتكار كارگر مزد مي پختند نان كيلو

. ) است ) سن بودن پايين خاطر به حقوق كمي ماه در »بن« دو مثال عنوان به است كم تريعني حقوق سطح كه ۳۰پايين ترين مي گيرد تعلق پادوها و خدمتكاران به ماه، در جو ليتر

. از مي آمدند بلخ از يا و تراكيه ليكيه، از كه است همسطح خارجي« »كارگران دستمزد بانوع و فصل با متناسب كه مي شد استفاده محصول برداشت براي بيشتر كارگران اين

. جو« »نگهبان را بابلي ها مي شدند فرستاده ديگر منطقه به منطقه اي از محصول، . به را تراكيه اي ها بودند برداشت و بذرافشاني بذر، نگهداري مسوول كه مي ناميدند

. مهترها، حقوق مي گماردند سدر چوب هاي از حفاظت به را سوري ها و دامپروريو روغن سازان زرگرها، ظريف كارها، نجارها، كارها، چوب نخ ريس ها، خزانه، كارگران

. بود حقوق سطح پايين ترين مي كردند، تهيه رونبشته نبشته ها، از كه پارسي پسربچه هاي»اضافه گوناگون مناسبت هاي و عناوين به مي گرفتند، را جيره حداقل كه كارگران همه

. ليتر يك اغلب كه مي شد داده »پاداش« يك بار ماه دو هر منظم، طور به داشتند درآمد«بود نوشيدني نيم ليتر و .جو

دريافتي باالتر، همه از و است چشم گير باال رده هاي حقوق بگيران از گروهي دريافتي ميزانرا ايران حكومت مركزي هسته يعني پارس، ديواني تشكيالت همه كه است تشريفات رييس

. از عبارت او ماهانه حقوق داشت نظر جو، ۵۴۰۰زير و ۲۷۰۰ليتر نوشيدني بز ۶۰ليتر راس . اين بود، داريوش تشريفات رييس سال ها كه »فرنكه« كه مي دانيم الاقل بود گوسفند يا

. انتقال و »گيوماته« براندازي در كه داريوش پدرزن »گيوبروه«، تنها داشت دريافتي مقدار . در مي كرد دريافت بيشتري نوشيدني بود، او »نيزه دار« و داشت سهمي داريوش به حكومت

. ماه هر براي او است »گيوبروه« داريوش از پس دوم نفر نيز بيستون نگاره ليتر ۳۰۰۰سنگ . . رييس قايم مقام نيست دست در چيزي او سهميه هاي ديگر از مي كرد دريافت نوشيدني

فقط كه بود هوش« و »چيسه طوالني سا ل هاي براي داريوش زمامداري زمان در تشريفات . يعني مي كرد دريافت نوشيدني و جو »فرنكه« سوم و ۱۸۰۰يك غله و ۹۰۰ليتر نوشيدني ليتر

يعني بيشتر، گوشت عوض .۴۵در گوسفند يا بز راسيك مقابل در نقره پرداخت اندك اندك بود، دشوار جنسي شكل به حقوق پرداخت كه آنجا از

. لوح هاي شد متداول گوشت و نوشيدني جاي به به خصوص حقوق از نيمي تا سوم»خشيارشا« ) حكومت زمان به مربوط ( ۴۶۵-۴۸۶تخت جمشيد اردشير. حكومت ابتداي و م پ

. ۴۲۴-۴۶۵اول ) ). نقدي. پرداخت مي دهد گواهي كارگران به نقره پرداخت از اغلب م پيا بز گوشت تقسيم هنگام به زيرا مي گرفت، قرار كارگران استقبال مورد قطع به طور

به نارضايتي و مي رسيد نامرغوب گوشت ديگري به و خوب گوشت يكي به ناگزير گوسفند،. مي آمد وجود

صورت به حقوق پرداخت و مي كردند گذران زحمت به دريافتي جيره اندك با ساده كارگران . بردن پي است، دست در امروز كه اسنادي با مي شد آنان تغذيه شدن يكنواخت سبب جيره

مسلم همه اين با است، دشواري بسيار كار هخامنشيان زمان در درآمد واقعي ميزان بهحقوق كار ميزان و مهارت نسبت به كس هر و بود شده طبقه بندي جيره و حقوق كه است

. دستمزد، حداقل دريافت كنندگان مختلف، عناوين به تا مي شد كوشش مي كرد دريافتشوند تامين پرداخت هايي اضافه با بودند، نيز سخت كارهاي انجام از .ناگزير

كه هخامنشيان از پيش بين النهرين در معمولي حقوق از حقوق حداقل دليل همين بهماهانه آهنگر و سراج چوب بر، و نجار كوزه گر، كشاورز، خياط، باغبان، منشي، يك جيره

. ۲۰فقط بايد نيز را دولتي پراكنده كمك هاي داريوش زمان در است باالتر بود، جو ليتر . كه مي شد كارگراني شامل هم كمك، اين افزود دولت كاركنان و كارگران حقوق بر

و بودند پاداش دريافت مستحق ديگر دليلي به يا داشتند سختي فوق العاده كاري شرايط . يكسان، كار براي مرد و زن حقوق بودند كرده حمل وضع كه زناني حال شامل هم

. كار ديگر عبارت به يا و كمتر كار ساعات مي توانستند زنان بود »نيمه وقت« برابرهر. براي شغلي ارتقاي و كارآموزي امكانات و بود يكي مرد و زن كاري محيط بردارند

. كم زن سرپرستان و مديران تعداد موجود اسناد ميان در مي شد فراهم يكسان دونيست.

پولي سيستم افراد عمومي رفاه موجب كه تجارت بسط و اقتصادي عوامل توسعه و ايجاد موازات به

امور و ضرابخانه يك تاسيس به را خود توجه هخامنشي حكومت مي شد، امپراتوري . منظور به كه نقاطي اولين كرد معطوف ستد و داد و تجارت توسعه منظور به ديگري

. است بوده يونان جزاير از »آيگيتا« جزيره و »لوديا« كشور شد، تعيين سكه ضرباما داشته، وجود سكه ايران، امپراتوري ايجاد و هخامنشيان حكومت از قبل اگرچه

جديد وضع با را ايران پولي سيستم امپراتوري، تاسيس بدو در هخامنشي پادشاهانرعاياي تجاري زندگي با را آن و شدند قايل نقره و طال ارزش بين تناسبي دادند، انطباق

پولي ارزش هاي وجود اثر بر كه را اشكاالتي كردند سعي و دادند انطباق خود جديدقاعده تحت را پولي سيستم و كنند رفع بود، آمده پديد امپراتوري قسمت هر در مختلف

. . است خالص طالي سكه ضرب هخامنشي ضرابي خصوصيات از يكي درآورند واحديآورد به دست فوق العاده اعتبار علت اين به »دريك«

مقياس ها و اوزان جزاير بعضي و »لوديا« مانند كشورهايي در شاهنشاهي تاسيس از قبل پول ضرب و سكه كه همان طور

شده، پيدا تخت جمشيد در سكه ها آن از مقداري و بوده معمول »ايوبويا« مانند اژه، درياي در يوناني . دست به جمشيد تخت ساختمان جنوبي ضلع دو در كه لوحه هايي است داشته وجود نيز مقياس ها و اوزانحال در مي شد، انجام جنس مقابل در كار آن در كه قديم، وضع از اقتصاد كه مي دهند نشان است، آمده

. ساختمان و بنا منظور به مختلف سرزمين هاي از كه كارگراني كارمزد زيرا است آمدن بيروندر آن پولي معادل محاسبه در مي شد، پرداخت جنس به چند هر شده اند، محل اين رهسپار تخت جمشيد

. يك كارمزد عنوان به كه گوسفند يك مثال عنوان به است مي شده دفاتر در ثبت و مي شده گرفته نظر»شه كل سه معادل مي شد، داده »شه كل« (shakel شاقل) »ماهه معادل نوشيدني جام يك يا و

. ) است) بوده شاقلاوزان و داده نشان خود از خارق العاده اي جهش سوداگري و دادوستد هخامنشيان فرمانروايي دوران در

متحدالشكل و در آمده قاعده تحت بوده، متعدد محل هاي مختلف دوره هاي به مربوط كه مقياس ها و. است شده

. زمان به مربوط آنها از عده اي است آمده دست به ايران به مربوط پول واحد نوع چندين همچنينمانند است اول ۳/داريوش ۱ ) آن ) مي توان كنوني وزن با كه است، بوده كرشه دو معادل كه منا من، منه

معادل ۷۲۴/را دانست ۱۶۶ گرم .

بودجه ريزي اقتصادي سياست هاي به اشاراتي كردند، روايت هخامنشيان عصر از كه »هرودوت« نظير نگاراني تاريخ

. اوضاع از جامعي نسبت به اطالعات كه منبعي تنها شده اند جزييات وارد كمتر ولي كرده اند، دولت هاآن ارسطو مكتب نمايندگان از يكي كه »اقتصادها« نام به است اثري كرده، ارايه هخامنشيان اقتصادي

نظام از كلي تحليل يك كه است كتاب اين در تنها كه است، معروف دروغي ارسطوي به و كرده تاليف را. مي شود يافت هخامنشيان اقتصادي

دولت كه بود يافته سامان گونه اي به اقتصادي نظام اول داريوش دوره در ويژه به و هخامنشيان عصر درسنگين فشار تحت نيز مردم مختلف طبقات حال عين در و نمي كرد برخورد مالي مشكالت با هرگز

نبودند

» : عالقه علت مي نويسد هخامنشي امپراتوري كتاب در فرانسوي ايرانشناس بريان«، پيراز نمونه يك در تعمق امكان يونانيان به كه است اين هخامنشيان به »اقتصادها« نويسنده

مشكالت با هرگز دولت يوناني، شهرهاي دولت برخالف آن در كه مي دادند را تشكيالتي. نمي كرد برخورد مالي

. »اقتصادها« در است دولت درآمدي منابع تنوع هخامنشي عصر در توجه جالب نكات از يكي : ماليات تجاري، اماكن از حاصل منافع هدايا، خراج، از عبارتند كه شده اشاره منبع شش به

. صنعتگري ماليات و گله داري عوارض و زمين براز خراج منبع تعيين داريوش، عصر اقتصادي سياست هاي تنظيم در ديگر توجه قابل نكته

. است اياالت حاكمان با مشورت از پس حاكم سوي . فهرست او كرد منتشر را خراج گذاري دولتي دفتر كه است كسي نخستين همچنين داريوش. باشند داشته اطالع خراج ميزان از اياالت همه تا كرد، منتشر و مشخص را اياالت همه خراج

: درآمد هاي مي نويسد ساساني« دولت اقتصاد »تاريخ كتاب در آلتهايم« »فرانتس همچنين . درآمد كنار در است بوده متكي آن به ساسانيان بودجه كه بوده منبعي چند از يكي مالياتي

. است مي كرده ايفا اساسي نقش نيز كااليي اقتصاد پوليو اول« »قباد از پس ماليات اين كه تفاوت اين با بود، ماليات از ساساني دولت درآمد عمده

. محصول برداشت براساس ارضي ماليات ميزان يافت جديد سازمان »انوشيروان« . مقياس ها انوشيروان ارضي اصالح از پيش دوره ماليات براي »طبري« بود شده درجه بندي

از بلكه مناطق، تك تك محدوده در نه نسبت ها اين حقيقت در و مي كند ذكر را محصول و. مي كرد تغيير ديگر منطقه به منطقه اي

. تنها جمله اين از مي كند ذكر منطقه هر آباداني و آبگيري را درجه بندي اين مبناي »طبري«نامرغوب زمين هاي به و بيشتر ماليات ميزان مرغوب زمين هاي به كه كرد استنباط مي توان

. عادالنه تقسيم مبناي بر بايد ماليات گيري نحوه بدين سان، مي گرفت تعلق كمتري ماليات . كرد تغيير ماليات اخذ نحوه قباد، از پس باشد شده پايه گذاري عادالنه اصل يك و مالياتي .بار

.به انوشيروان عهد در و شد آغاز اول قباد زمان در زراعي آباد نواحي مساحي با كه مالي اصالحاتبه وابسته كوره هاي در فقط زمان آن تا كه را مستقيم ماليات گيري كه بود نيت اين با رسيد، انجام

دهد گسترش ديگر نقاط تمامي در بود، ممكن تاريخي. شهر ها شرايط از سلسله يك مدد به هدف اين . و نخل درختان كشور، كل مساحي بر عالوه انوشيروان دوره در شد محقق انوشيروان زمان در خاص

. خاص توجه مورد نيز خسرو پرويز ويژه به جانشينانش و خسرو مالي شيوه شد شمارش نيز زيتون . به عباسيان اوايل و امويان دوران مالياتي نظام كل كه بود حد بدان تا تاثير اين است بوده اعراب

. بود استوار بوده، ريخته ساساني شاهان آخرين كه شالوده ايدر اين و بود ناشناخته برايش زمان آن تا كه بخشيد انوشيروان به نيرويي مالي، جديد نظام اين

همسايه بازيافته قدرت وجود تمام با شرقي روم امپراتوري و گذاشت تاثير هم وي خارجي سياست . وسايل و كشاورزي توسعه و ترقي در انوشيروان مالياتي قانون اصالح بر عالوه كرد لمس را خودبود، دولت سهم تامين نتيجه در و كشاورز درآمد سطح باالبردن براي اساسي عامل كه نيز آبياري . وسيعي قدم هاي آبياري وسايل ساير و بند ها و سد ها ساختن در او داد انجام قابل توجهي اقدامات

برداشت.

حسابرسي شيوه هاي . ماه دو هر نمي شد خالصه سند ها اين يكايك بايگاني و جمع آوري در تنها هخامنشي كنترل نظام اما

. در مركزي كنترل كار روند، اين مي كردند تهيه حوزه ها همه عملكرد از گزارشي بايد يكبار . هم گاهي آمده، دست به لوح هاي ميان در تصادف به خوشبختانه مي كرد آسان تر را تخت جمشيد

. ) حوزه ) از مثال است موجود سندها اين ساالنه يا ماه دو جمع بندي گزارش هم و حوزه يك سندهايسال ماه دو عملكرد گزارش عيالم منطقه در . ۵۰۹ )۲۲كردوشوم ) سندهاي. اغلب از يافته ايم را م پ

. است دست در نيز جمعي گزارش محل اين منفرد . و دريافت ها همه گزارش اين در است دست در ساالنه گزارش از نيز نمونه اي متفرق سندهاي براي

. از ساالنه يا ماهه دو گزارش هاي لوح هاي بالطبع است شده جمع بندي جا يك در سال يك پرداخت هاي . از نخست كه بوده كارمند سه با ترازنامه ها اين درستي تصديق است بوده برخوردار بزرگتري اندازه . وقتي مثال عنوان به مي شود برده نام است، بوده مربوطه آبادي در مربوط بخش مسوول كه كسي

مي شود ناميده انبار كل رييس مربوط مسوول مي شود، انجام غله حسابرسي

خط به باستان فارسي البته باستان، فارسي به هم مي آيد عيالمي به هم عنوان، اينجا در . اغلب. مقام اين دارد بر نوشيدني يا نوشيدني دار مانند عنواني نوشيدني مسوول عيالمي

. وجود ميوه بر يا ميوه دار به شبيه نيز خاصي عنوان ميان اين در است بوده نيز ميوه مسوولميوه. بزرگ باغ هاي مربوطه بخش در يا كه داشت آن به بستگي مقام اين وجود ظاهر به داردمصرف براي همسايه آبادي هاي از را ميوه اجبار به كمبود، سبب به اينكه يا باشد داشته وجود

باشند كرده تهيه .كارگرانروحاني . رسمي مقام اين است »آتش ريز« يك هميشه دوم مقام انبار، كل رييس از پس

. بايد هم او مي شد تعيين دولتي آيين هاي مراسم انجام براي حكومت سوي از كه است محلعهده به را سند صدور صحت مسووليت خود مهر با و مي كرد كنترل را اداري امور همزمان،يك. ديرباز از بين النهرين در شود سپرده ديواني وظيفه اي هم روحاني ها به كه اين مي گرفت

. . زيرا باشد داده تشخيص موثر خيلي را شيوه اين بايستي نيز داريوش بود شده شناخته تجربهاين ديگر سوي از و بوده اند اعتماد قابل شدت به اهورامزدا، ستاينده روحانيون سويي از

كارهاي در خدمت براي هم وقتي ديني، وظايف انجام كنار در البد دولت، خدمت در روحانيون. مي كرده اند پيدا ديواني

: »حساب است آمده اسناد زير در تاكيد به اغلب كه است شده ناميده انبار نگهبان سوم مقام. » است شده انجام مقام سه اين وسيله به مجموع در رسمي

. همه مسووليت حساب رس ها اين داشت وجود نيز ويژه حساب رس يك اينها كنار در . موجودي و سركشي جا همه به خود منطقه در آنها داشتند عهده به را حوزه يك حساب هاي . انجام بعد سال نخستين ماه هاي در و سال پايان در بيشتر اينها كار مي كردند كنترل را محل

. آنها. اگر نيست شگفتي جاي بود ساالنه ترازنامه ها، همه به رسيدگي نوبت زيرا مي شد ) رسيدگي ) سال پايان زمان يك در خود منطقه حساب هاي همه به باشند نبوده قادر هميشه

. مي گرفت. قرار بررسي مورد بيشتري سال هاي حتي يا و دو حساب گاهي ترتيب اين به كنند . كلي ارقام به فقط بنابراين شود رسيدگي اقالم تك تك نبود ممكن بالطبع حالتي چنين در

در. بايد و بود شده ذخيره كه چه آن كل به يا غله محصول كل به مثال عنوان به مي پرداختندشود منظور بعد سال مخارج

سال براي را حسابرسي اين مثال عنوان سال ۱۹و ۱۸به در انجام ۱۹مسيكه به . را موارد همه خودش نتوانسته زياد كار خاطر به مسيكه كه وقتي است رسانده

روي بر تغيير بدون را ناتواني اين كه است بوده زيرك و كار احتياط قدر اين كند كنترل . : . نديدم خودم مكنه در را انبار نگهبانان ذخيره است نوشته مثال عنوان به بياورد لوح

. گفته به فقط او ترتيب اين به دادم انجام نگهبانان گفته اساس بر را حسابرسي . مسيكه شده، نوشته چيز همه كه اين از پس است كرده اعتماد مربوط مسووالن

. شماره مسيكه مهر است زده سند روي بر را از ۲۷مهرش بسياري پاي بر . حسابرسي همين اما مي شود ديده غله و نوشيدني ميوه، به مربوط حسابرسي هاي

. نام به آبادي يك ميوه تسويه حساب در مثال مي شد كنترل ديگر بار نيز تخصصيشماره مهر به ممهور كه : ۲۷ندينيش شده تاكيد ديگر بار يك است، شده ياد مسيكه

سال سال ۲۲»حساب دوم ماه در . ۲۳را و پانبشته ها » است كرده كنترل هوسه وه . مسوول كنترل كننده، و حسابرس پيوسته است فراوان دست اين از يادداشت هايي

. نام به مردم به عيالم منطقه در بوده اند اداري حوزه يك آبادي هاي تمامي به رسيدگيشماره مهر با حسابرسي كنترل سمت با . ۵۷مرنتشانه سند از دريايي با برمي خوريم

. نه او درآوريم سر كارمندي چنين يك كارهاي همه از كه دارد وجود برايمان امكان اينبا نيز غله درست كردن انبار مسووليت بلكه مي كند، كنترل را بزرگ ترازنامه هاي تنها

. . سند روي حتي است او اختيار در نيز حوزه آن بذرهاي كتاب و حساب است اوبهره منزله به كه نوشيدني به مربوط حسابرسي نيز و ملك يك شترهاي به مربوط

. باغ يك صاحب به آخري سند اين ظاهر به است خورده او مهر شده، ثبت ميوه . . نامه اين است دست در مرنتشانه از نامه اي باره اين در است مي شده مربوط

. او است بوده ماليات دريافت مسوول كه است بلندپايه اي كارمند مردوكه، به خطاببه خودش كه عيالم از بخش هايي به را همكاري داشته قصد كه مي نويسد نامه اين در

كند اعزام نرفته .آنجا

. به ضمن در كند رسيدگي حساب ها به آنجا در تا فرستاده را هومايه پسقرار هوميانه اختيار در گندم و نوشيدني خود انبار از كه مي نويسد مردوكه

. از دريافتني ها و درآمدها كليه به مرنتشانه ظاهر به بياورد برايش تا مي دهدپرداخت ها و مخارج همه به و ماليات تا گرفته كشاورزي فرآورده هاي

. مازاد دريافت براي الزم اقدامات مسوول وي است داشته كافي اشراف . كارمندان با نيز كشاكش هايي گاهي از هر البته است بوده نيز درآمد

به صورت حسابي سرانجام اينكه براي مي شد ناگزير كه داشته سهل انگار . چرا كه نوشته لوحي در نمونه براي بدهد مكرر اخطارهاي برسد، دستش

سال بهره بابت از درآمد ماه ۱۹حساب در زرشوتيش آبادي سال ۶ميوه ،۲۲ . ديواني نظام با كه مي شود معلوم ترتيب اين به است رسيده دستش به ،

. است داشته اختيار در كارمند انبوهي كه داريم كار و سر دقيقي فوق العادههفت خوان از را سندها و مي شد ثبت دقت با بايستي مخارج و درآمد حساب

سردرآورد جمشيد تخت بايگاني از سرانجام تا مي گذراندند .كنترلنيست تجارت صحنه در تازه واردي پديده حسابداري شد اشاره كه همان گونه

. مخلوق حسابداري همچنين دارند تعلق پيش سال ها به ثبت ها نخستين ودر كه است رويدادهايي گرو در آن توسعه بلكه نيست، خاصي ملت يا طبقه

حسابداري عبارتي به و داده رخ ديگر جاهاي و ايران عراق، هند، آفريقا،حسابداري رشد و پيدايش اينكه نهايت در و است جهاني ره آورد و يكمحصول

است گرفته قرار فناوري تغييرات دستخوش