بسم اله الرحمن الرحیم

1

بررسی و تحلیل استفاده از آب انبار به عنوان سامانه بومی استحصال رواناب

)مطالعه موردی: حوزه آبخیز بازو(

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

نویسندگان:معصومه شهبازی، نجمیه هزارخوانی، فاطمه عبادی

شواهد ت�اريخي ح�اكي از آن اس�ت ک�ه اس�تفاده از روشهايه�اي س�طحي ابجم�ع آوري و استحص�ال ريزشهاي ج�وي و روان

و� س�يالبها روش �مت�داول� �ب�راي� ت�أمين �آب از �آغ�از� پ�ر�داختن� ب�ه ك�ش�اورزي ب�ا ب�ه� ك�ارگير�ي ا�ن�وا�ع س�امانه �ه�اي س�طوح آبگ�ير، د�ر� من�اطق� داراي� مح�دوديت� وج�ود ر�ود�خان�ه و� � من�ابع آ�ب� زي�ر زم�ي�ني ب�ا س�ط�ح� ايس�ت�ابي� �نز�د�ي�ك ب�ه� �س�طح زمين� �و �د�ر �م�ع�رض

(. Evenori/Mashash)، 1982. �وق�وع خط�ر خشك�س�الي،� ب�وده� اس�ت در اي�ران ن�يز اس�تفاده از ان�واع روشهاي ب�ومي جم�ع آوري و

استحص�ال مس�تقيم ن�زوالت ج�وي و تن�د آبه�ا و س�يالب ه�ا ب�ا اح�داث بن�د س�ار، خوش�اب، س�يل و س�امانههاي قن�ات و آب

روش ه�اي ت�أمين آب ب�وده اس�ت ك�ه انب�ار، نمون�ه ه�ائي ازه�ن�وز ن�يز� در ب�ر�خي نق�اط� از چ�نين س�ام�انه ه�ا�ئي اس�تفاده�

(. 1376، قدوسيمیشود ) 1

مقدمه

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

سابقه س<اخت آب انب<ار در اي<ران بس<يار ط<والني ب<وده و

ق<ديمي ت<ر<ين آث<ا<ر ب<ه ج<اي م<ان<د<ه از آ<ب انب<ار تقريب<ا ب<ا

پي<د<ايش اولي<ن ت<م<دنها در اي<ران ه<مزم<ان اس<ت و< هن<وز آب

. هج<<ري< ب<<ه ج<<اي <مان<<ده اس<ت٧ و ٦انبا<ره<<ايي< از ق<<ر<ن

ه<<دف <ا<ز ا<ح<<دا<ث آب< ا<نب<<ا<ر <اس<<تف<اده از <ر<وان<<اب ه<<ا و<

ن<گه<داری< <آب <ب<رای <فص<ول< <گ<رم <اس<ت ب<ن<ا<ب<راین منب<ع< ت<امين

آب< ش<<ير<ين، <ب<ارن<<د<گي فص<<ل<ي ب<<و<ده< <و ل<<ذا <آنه<<ا <در ك<ن<<ار

.م<سيل ها و م<ناطق آ<ب گي<ر احداث< مي شد<ند

2

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

3

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

موقعیت حوزه آبخیز بازو

مح<<<<<<<<<<<<<دودهب<<<ا م<<<وردنظر

5538مس<<احت در بخش هكت<<ار

عق<<دا در ش<<مال غ<ربي شهرس<تان اردك<<<<ان ق<<<<رار

دارد. حوض<<<<<<ه دارای

اقلیمی خش<ک ب<ا بارن<دگی متوس<ط

128ح<<<<<<<<<<دود میلیم<<<<<<<<<<<تر و متوس<<<ط درج<<<ه ح<<رارت حوض<<ه

درج<<<<<<<<<<ه 14/3س<<<<انتی گ<<<<راد

است.

4

کاربری اراض<ی حوض<ه م<رتعی اس<ت ک<ه ج<زو مرات<ع

ای ب<ا قش<القی ب<وده و داری سیس<تم دام<داری چکنه

چ<رای آزاد اس<ت. وض<عیت مرت<ع ض<عیف ب<ا گ<رایش

پسرونده اس<ت ک<ه در ح<ال حاض<ر ب<ه ش<دت م<ورد چ<را

.واقع میشود

از مهمترین مش<<کالت حوض<<ه فق<<دان من<<ابع آب

دام )چش<<مه، رود و چ<اه( ش<<رب و وض<عیت جهت

ض<عیف پوش<ش گی<اهی آن اس<ت ک<ه بص<ورت م<داوم

تحت چ<<رای ش<<دید ق<<رار دارد. این ام<<ر در ن<<واحی

مورد تردد دام بشدت دیده میشود.

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

5

س<طح ب<ودن پ<ایین و دام<داری پ<ایین بهرهوری

معیش<ت دام<داران منطق<ه ن<یز از مس<ائل اقتص<ادی

اجتماعی حوضه است.

حوض<ه از خ<ارج از دامه<ا نی<از م<ورد ش<رب آب

. خریداری و مصرف میشود

از عوام<ل مح<دود كنن<ده تولي<د دام در مرت<ع كيفيت

و كميت آب م<ورد اس<تفاده دام و م<يزان پ<راكنش

اج<رای کن<ار در باش<د. مي مرت<ع در آبش<خوار

و احی<ا ب<رای ای س<ازه و بیولوژی<ک روش<های

چ<رایی از سیس<تم اس<تفاده منطق<ه، از حف<اظت

مناس<ب ب<ه منظ<ور کن<ترل چ<را و ش<دت دامگ<ذاری،

پ<راکنش و خ<روج و ورود مناس<ب زم<ان رع<ایت

. صحیح دام در سطح مرتع الزم و ضروری است

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

7

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

واحد

کاری

مساحت

(Km2)

ارتفاع

بارندگی

متوسط

ساالنه

(mm)

حجم

بارش

ساالنه

MCM

حجم

تلفات

MCM

حجم

رواناب

MCM

B1 25.7 16.3 4.2 3.7 0.54

B2-1 8.1 17.0 1.38 1.2 0.23

B2-2 6.1 15.4 0.9 0.8 0.13

B2-3 7.9 16.1 1.3 1.1 0.18

B2 29 16.2 4.7 4 0.69

Bint 0.7 16.4 0.12 0.1 0.01

کل حوضه 55.4 14.3 7.9 6.9 1.0

بیالن آبی حوضه بازو به تفکیک زیرحوضه ها

حفر چاه مالداری با تلمبه بادی

مرمت چشمه سارها

آب انبار

گوراب و تورکینست

احداث بندهای خاکی کوتاه...

6

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

بررسی راهکارهای تأمین آب در مرتع

8

های سطوح آبگیر بارانسامانه اولین کنفرانس ملی

استحص<ال آب ب<اران و جلوگ<یری از ه<در رفتآب در سطح حوضه

تامین آب مورد نیاز شرب انسان و دام ط<والنی نس<بت ب<ه م<دت ب<رای آب ذخ<یره

خصوصا برای ماههای خشک سال کاهش گ<ل آل<ودگی آب در آن ب<ا اس<تفاده از

افزودن آهک و ته نشست مواد خن<ک نگ<ه داش<تن دم<ای آب ب<دلیل وج<ود دریچ<ه

در مخ<زن گ<رفتن ق<رار و س<قف در تهوی<ه داخل زمین

آل<ودگی نظ<ر از آب مناس<ب کیفیت حف<ظ باکتریایی برای مدت طوالنی

مزایای استفاده از آب انبار

9

کم ب<ودن تبخ<یر از س<طح آب ب<ه علت وج<ود س<قف ودر نتیج<ه ران<دمان بیش<تر آن نس<بت ب<ه دیگ<ر س<امانه و آب آوری جم<ع تورکینس<ت مانن<د روب<از ه<ای

رواناب پایین بودن هزینه و راحتی احداث آن بومی ب<ودن و س<ازگاری آن ب<ا ش<رایط اقلیم ه<ایی

که در آن مورد استفاده قرار گرفته است. اس<تفاده از آن ب<ه عن<وان مخ<زن آبه<ای حم<ل ش<ده ب<ه

منطقه در صورت نبود سیالب مؤثر کم<ک ب<ه م<دیریت ص<حیح در مرت<ع و خصوص<ا پ<راکنش

داماقتصادی بودن استفاده از این سازه

های سطوح آبگیر بارانسامانه اولین کنفرانس ملی

اج<رای کن<ار ب<ردر گرفت<ه ص<ورت ه<ای بررس<ی ب<ه توج<ه با

از حف<اظت و احی<ا ب<رای ای س<ازه و بیولوژی<ک روش<های

منطق<ه، اس<تفاده از سیس<تم چ<رایی مناس<ب ب<ه منظ<ور کن<ترل

چ<را و ش<دت دامگ<ذاری، رع<ایت زم<ان مناس<ب ورود و خ<روج و

پراکنش صحیح دام در سطح مرتع الزم و ضروری است.

از عوام<ل مح<دود كنن<ده تولي<د دام در مرت<ع كيفيت و كميت آب

م<ورد اس<تفاده دام و م<يزان پ<راكنش آبش<خوار در مرت<ع مي

باشد.

بن<ابراین اح<داث آب انب<ار مناس<ب ت<رین س<ازه ب<رای رف<ع کمب<ود

و مرت<ع در دام ص<حیح پ<راکنش ب<ه کم<ک و دام ش<رب آب

همچنین کمک به اقتصاد دامداران در سطح پیشنهاد شد

10

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

نتایج

11

بهین<ه اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران اس<تفاده برای

از نقش این س<ازه و

روان<<<اب همچ<<<نین

پ<<راکنش و حوض<<ه

در س<طح دام ص<حیح

تع<داد آب 4مرت<ع

ش<ده پیش<نهاد انب<ار

3اس<ت ک<ه عبارتن<د از

انب<<ار م<<تر 12آب

انب<ار 1مکع<بی و آب

متر مکعبی.27

12

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

قرار گرفتن در کنار مسیل و آبراهه

)وجود عمق مناسب خاک )رسوبات

دارای فواصل مناسب برای پراکنش

صحیح دامها در سطح مرتع

نقاط تعیین شده برای احداث آب انبار دارای چند ویژگی است:

13

جم<<<<<<ع بندی

در من<اطق خش<ک و نیم<ه خش<ک دنی<ا مانن<د ای<ران از گذش<ته ه<ای

دور روشهایی جهت اس<<تفاده بهین<<ه از آب ب<<اران اب<<داع و بک<<ار

گرفت<ه ش<ده اس<ت. در ب<رخی من<اطق کش<ور این س<ازه ه<ا ب<ه دلی<ل

نب<ود دیگ<ر فن<اوری ه<ا و ب<ه دلی<ل تط<ابق ب<ا ش<رایط اقلیمی ه<ر

منطقه، تنها راه حل تأمین آب مورد نیاز انسان و دام هستند.

در این مطالع<<ه آب انب<<ار ب<<ه عن<<وان س<<ازه ای ق<<دیمی یکی از

به<ترین و م<ؤثرترین س<امانه ب<رای جمعآوری و ذخ<یره آب ب<رای

مرات<ع خش<ک و نیم<ه خش<ک کش<ور، ب<رای ت<أمین نی<از آبی ح<وزه

آبخ<یز ب<ازو مع<رفی ش<د. حوض<های ک<ه ریزشهای ج<وی تنه<ا منب<ع

آب در س<<طح آن ب<<وده و بس<<رعت از دس<<ترس خ<<ارج و ی<<ا تبخ<<یر

میش<ود و آب انب<ار در ح<ال حاض<ر مطمئن ت<رین و کم هزین<ه ت<رین

و تنه<ا راه ح<ل راه ب<رای اس<تفاده از اس<ت ک<ه ض<من ت<أمین آب ب<ه

مدیریت صحیح مراتع نیز کمک نماید.

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

16

با تشکر

با تشکر

15

اولین کنفرانس ملی سامانه های سطوح آبگیر باران

اگ<ر مخ<زن ب<ر روي س<طح زمين باش<د، فش<ار و ن<يروي ج<انبي آب

درون آن ب<ه دي<وار ه<اي مخ<زن ب<اعث تخ<ريب آن مي ش<ود و جهت

بس<يار ه<اي پش<تبند ب<ه احتي<اج ج<انبي، ن<يروي اين ك<ردن مه<ار

.قطور و صرف هزینه های بسيار است

وق<تي مخ<زن آب انب<ار پ<اين ت<ر از س<طح زمين باش<د، آب نه<ر ي<ا

قن<ات را مي ت<وان ب<ه راح<تي و ب<ه ط<ور ط<بيعي ب<ر روي آن س<وار

نم<ود و احتي<اج ب<ه ن<يروي اض<افي جهت انتق<ال آب ب<ه داخ<ل مخ<زن

نخواهد بود.

درج<ه نوس<ان داخ<ل ش<ويم، زمين از بيش<تري عم<ق ب<ه چ<ه هر

م<تري براب<ر مع<دل درج<ه ح<رارت 6.5ح<رارت كم<تر و پس از عم<ق

انب<ار آب بن<ابراين باش<د. مي زمين س<طح روي ب<ر س<اليانه

زيرزمي<ني همانن<د آب چ<اه، در زمس<تان يخ نمي زن<د و در تابس<تان

ب<راي آش<اميدن م<زيت بس<يار خ<وبي باش<د ك<ه خن<ك و گ<وارا مي

است.