Σύμπραξη γραφείων: • Πυργάκης Δημήτριος, Γραφείο Γεωλογικών και Περιβαλλοντικών

μελετών• Μπακοπούλου Μαρία, Πολιτικός μηχανικός M.Sc.• Κορφιάτη Αναστασία, Αρχαιολόγος

Ενίσχυση της αξίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς μέσω Περιβαλλοντικής

Σχεδίασης και Διαχείρισης

«Η Αξιοποίηση των Αρχαιολογικών Μνημείων του Δήμου Ναυπακτίας»

Ομιλήτρια: Κορφιάτη Αναστασία Αρχαιολόγος

Πάτρα 11 Ιουλίου 2013

Περιεχόμενα:

• Γενική Αναφορά στην Ιστορία της Ναυπάκτου• Κάστρο – Οχύρωση - Τείχη• Μνημεία στο Κάστρο• Λουτρά- Βεζύρ Τζαμί

• Πύργος Μπότσαρη• Πύργος Τζαβέλα

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

• Μνημεία στο Κάστρο (νεώτερα)

• Μνημεία εκτός Κάστρου• Ασκληπιείο

Γενική Αναφορά στην Ιστορία της ΝαυπάκτουΠρώτη αναφορά της πόλης της Ναυπάκτου γίνεται από τον

Ηρόδοτο κατά την κάθοδο των Δωρικών φύλων στα τέλη του 12ου αι. π.Χ. Στην προσπάθειά τους να περάσουν στην Πελοπόννησο, λέγεται ότι κατασκεύασαν τα πλοία τους στο σημείο της μεταγενέστερης πόλης της Ναυπάκτου, η οποία πήρε το όνομά της από το ουσιαστικό ναυς= πλοίο και το ρήμα πήγνυμι = κατασκευάζω.

Η συνεχής κατοίκησή της για περισσότερα από 3.500 χρόνια υπήρξε η αιτία να καταστραφούν σχεδόν όλα τα μνημεία από τους επόμενους κατοίκους κάθε πολιτισμικής φάσης. Η οχύρωση της πόλης ωστόσο διατηρήθηκε με τις εκάστοτε επεμβάσεις και συμπληρώσεις.

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Γενική Αναφορά στην Ιστορία της Ναυπάκτου

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Κάστρο – Οχύρωση – ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Η πρώτη οχύρωση, σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργήθηκε ήδη κατά τον 12ο αι. π.Χ. από τους Δωριείς.

Ποια ήταν η μορφή του κάστρου στους αρχαίους χρόνους δε μπορούμε με ακρίβεια να ξέρουμε. Είναι βέβαιο όμως ότι υπήρχαν τα τείχη.

Ο Θουκυδίδης αναφέρεται σ’ αυτά όταν το 426 π.Χ. ο Σπαρτιάτης στρατηγός Ευρύλοχος επιχείρησε ανεπιτυχώς να κυριεύσει την πόλη. Από την ίδια αφήγηση προκύπτει ότι και το λιμάνι πρέπει να είχε πολύ καλή οχύρωση.

Κάστρο – Οχύρωση – ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Τα υπάρχοντα αρχαία οχυρωματικά κατάλοιπα δεν είναι αρκετά για να επιβεβαιώσουν ότι η σύγχρονη πορεία του τείχους ακολουθεί ακριβώς την αρχαία.

Ειδικές μελέτες έδειξαν ότι τα Βενετσιάνικα τείχη ακολουθούν σε μεγάλο βαθμό την αρχαία περιτοίχιση.

Έτσι, τα τείχη αυτά από το λιμάνι στα δυτικά μέχρι τα πρώτα εγκάρσια στα βόρεια και το Βορειανατολικό κομμάτι που κατέληγε κάπου στην περιοχή του Ξενοδοχείου «ΞΕΝΙΑ» περιέκλειαν και προστάτευαν την αρχαία πόλη.

Κάστρο – Οχύρωση – ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Ο οχυρωματικός περίβολος, κατασκευασμένος κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα (συνεχείς στρώσεις λίθων που δεν είναι ισοϋψείς αλλά μεταξύ μιας ή περισσοτέρων παρεμβάλλονται χαμηλότερες), είχε τετράγωνους πύργους και περιέκλειε μεγάλη έκταση.

Η ακρόπολη βρισκόταν στην κορυφή του λόφου του μεσαιωνικού κάστρου και μαζί με τα μακρά τείχη του Περιβόλου αποτέλεσαν εν μέρει τη βάση της ενετικής οχύρωσης.

Κάστρο – Οχύρωση – ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Τμήματα του αρχαίου περιβόλου είναι και σήμερα ορατά στα ψηλότερα σημεία της πόλης, ενώ χαμηλότερα έχουν δεχθεί επιχώσεις και αποκαλύπτονται μέσα από τις σωστικές ανασκαφές που διεξάγονται στην πόλη.

Σε πολλά σημεία του τείχους έχει γίνει χρήση αρχαίων λίθων, ενώ κατά μήκος των τειχών υπάρχουν κατάλοιπα από αρχαίους πύργους.

Ο αρχαίος περίβολος δέχθηκε συμπληρώσεις κατά τα παλαιοχριστιανικά χρόνια.

Κάστρο – Οχύρωση - ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Η επιβλητική οχύρωση του κάστρου με τις διαδοχικές κατασκευαστικές φάσεις από την αρχαιότητα έως την Τουρκοκρατία, παρά τις φθορές και τις καταστροφές που υπέστη, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά και καλοδιατηρημένα παραδείγματα φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.Στα πλαίσια του προγράμματος CherPlan οφείλουμε να δώσουμε τη δέουσα για τη συντήρηση, την ανάδειξη και προστασία ενός μνημείου άρρηκτα δεμένου με την πόλη.

Η διάτρηση των τειχών για την κατασκευή οδοποιίας, η χρησιμοποίησή των προμαχώνων ως χώρων στάθμευσης και η κάλυψη πολλών σημείων του κάστρου, λόγω της πυκνής δόμησης και βλάστησης αποτελούν προβλήματα που χρήζουν αντιμετώπισης.

Κάστρο – Οχύρωση - ΤείχηΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Εντός των τειχών:Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Για τη μορφή της πόλης στους αρχαίους χρόνους αντλούμε πληροφορίες από ανακαλυφθείσες επιγραφές, μαρτυρίες περιηγητών και ιστορικών.

Υπήρχε η συνοικία στην Ανατολική πλευρά (Κεφαλόβρυσο) το «ατείχιστο προάστιο».

Δυτικά είναι άγνωστο αν υπήρχε προάστιο. Υπήρχαν όμως αμπελώνες.

Σύμφωνα με τις περιγραφές του Παυσανία για τη Ναύπακτο το 176μ.Χ. υπήρχαν διάφοροι ναοί, μόνο ένας όμως, ο ναός του Ποσειδώνα, προσδιορίζεται στο χώρο όπου βρίσκεται σήμερα το Φετιχιέ- Τζαμί, στο λιμάνι, σύμφωνα με τη γνώμη του περιηγητή Spon.

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Εντός των τειχών επίσης βρίσκονται:

τα τούρκικα λουτρά (που εξυπηρετούν ανάγκες στάθμευσης), τα υπολείμματα του Βεζύρ – τζαμί, στον τέταρτο περίβολο του

κάστρου και νεώτερα κτίρια όπως η οικία Βλαχογιάννη, το αρχοντικό του Τρικκαίου και το αρχοντικό της οικογένειας Τζαβέλα.

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Κοντά στη δυτική είσοδο της πόλης, ο «Πύργος Μπότσαρη» χρησιμοποιείται φιλοξενώντας διαρκή έκθεση αντιγράφων από πίνακες, χάρτες και σχεδιάσματα που έχουν σχέση με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Πύργος Μπότσαρη

ΚρήνεςΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Εκτός από τα ιστορικά κτίρια ένα ακόμη σημείο αναφοράς για την πόλη που συνιστά βασικό χαρακτηριστικό της είναι το εκτεταμένο δίκτυο κρηνών που διαθέτει. Ο Εβλιά Τσελεμπή παρατηρεί 45 κρήνες στο κάστρο, όταν γράφει για την πόλη της Ναυπάκτου.

Σήμερα σώζονται 15 κρήνες, ορισμένες από τις οποίες είναι ιστορικής και αρχαιολογικής σπουδαιότητας, διαθέτουν ενσωματωμένες επιγραφές και τμήματα ανάγλυφων μαρμάρων προφανώς προερχόμενα από παλαιότερες κατασκευές.

Το δίκτυο των κρηνών κρίνεται ως αξιόλογο διατηρητέο στοιχείο της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της πόλης.

ΚρήνεςΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Δημόσια Κρήνη του Φετιχιέ Τζαμιού Δημόσια Κρήνη του Ντουράκ Μπέη εξωτερικά του περιβόλου του

Αρχοντικού Μπότσαρη Ιδιωτική Κρήνη εντός της ανατολικής πτέρυγας του Αρχοντικού

Μπότσαρη Ιδιωτική Κρήνη εντός της δυτικής πτέρυγας του Αρχοντικού Μπότσαρη Δημόσια Κρήνη της Αητάντενας ή της Μπεκιαρούς Δημόσια Κρήνη του Κατρέλη Ιδιωτική Κρήνη εντός της νυν ιδιοκτησίας Στρίμπερη Δημόσια Κρήνη του Παπά Ιδιωτική Κρήνη στην οδό Δ. Θωμά εντός της οικίας Μπουκουβάλα Δημόσια Κρήνη της Σιδερόπορτας Μαυρόβρυση - Ιδιωτική Κρήνη στη νυν ιδιοκτησία Μ. Καλαϊτζάκη Ιδιωτική Κρήνη της Ναούμενα Δημόσια Κρήνη του Κωλέττη Δημόσια Κρήνη του Μιναρέ Δημόσια Κρήνη του Βεζύρ Τζαμιού Κρήνη της Μεγαλομάτας Δημόσια Κρήνη της Βατόβρυσης Ιδιωτική Κρήνη στην νυν ιδιοκτησία Σισμάνη (Νόβα) Κρήνη του Άϊ Κήρυκου

ΚρήνεςΤαξιδεύοντας στο χρόνο.....

Ασκληπιείο

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Στο ανατολικό άκρο του λόφου Τσουκάρι, κοντά στην πηγή του Κεφαλόβρυσου βρίσκεται αρχαίο ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό, Θεό της Ιατρικής και της υγείας. Ήταν ήδη ερειπωμένο την εποχή του περιηγητή Παυσανία.

Σήμερα από το ιερό σώζεται ένα άνδηρο, διαστάσεων 15X12μ. περίπου, διαμορφωμένο στο βράχο κι ένας αδρά λειασμένος φυσικός βράχος, ύψους 3,5μ. περίπου, ο οποίος είχε χρησιμοποιηθεί ως τοίχωμα για την αναγραφή επιγραφών. Από τις επιγραφές αυτές, αρχικά σε τουλάχιστον 8 διακρίνονται με δυσκολία ελάχιστα γράμματα.

Ενεπίγραφοι λίθοι από το χώρο του ιερού είχαν από παλιά χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό από κατοίκους της περιοχής.

Εκτός των τειχών:

Η ύπαρξη πηγών υπήρξε σαφώς καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή της θέσης ανέγερσης του ιερού για λόγους πρακτικούς και τελετουργικούς καθώς ο εξαγνισμός των πιστών με λουτρό πριν συναντηθούν με το Θεό σε κατάσταση εγκοίμισης, ήταν βασικό στοιχείο της λατρείας του Ασκληπιού. Η ιστορία της Ανύτης τοποθετεί την ίδρυση του Ιερού γύρω στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., οπότε θεωρείται ότι έζησε η ποιήτρια. Οι επιγραφές ανήκουν στα τέλη του 3ου – μέσα 2ου αι. π.Χ.

WP6 Περιβαλλοντικό Μοντέλο Σχεδιασμού Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη

Νοτιοδυτική Ευρώπη

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Τα μνημεία που προαναφέρθηκαν είναι στενά δεμένα με τα υπόλοιπα στοιχεία του οικισμού. Δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποσπασματικά και μεμονωμένα. Στόχος μέσω του CherPlan πρέπει να αποτελέσει αφενός η συντήρηση και ανάδειξη των μνημείων και αφετέρου η συνολική επέμβαση στο περιβάλλοντα χώρο τους, ώστε να διασφαλίζεται η αναγνωρισιμότητά τους μέσα στον πυκνό ιστό και να διαφαίνεται η συνέχεια που αντιπροσωπεύουν, η οργανική τους ένταξη στους σύγχρονους πολεοδομικούς οργανισμούς, η διατήρηση της αρμονικής σχέσης τους προς το φυσικό περιβάλλον και η προσφορότερη χρησιμοποίησή τους ως μορφωτικού και πολιτιστικού μέσου.

WP6 Περιβαλλοντικό Μοντέλο Σχεδιασμού Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη

Νοτιοδυτική Ευρώπη

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Η υλοποίηση του 6ου Πακέτου εργασίας θα λάβει υπόψη της τα αποτελέσματα των πακέτων εργασίας 3, 4 και 5, τα οποία θα ενταχθούν σε ένα συνολικό μοντέλο διαθέσιμο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη με επίκεντρο την αξιοποίηση των μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Συγκεκριμένα παραδείγματα θα απορρέουν τόσο από τα Πιλοτικά σχέδια όσο και από τη συλλογή των Βέλτιστων Πρακτικών (Best Practices). Το Περιβαλλοντικό μοντέλο θα βασιστεί στους Περιβαλλοντικούς δείκτες που εφαρμόζονται για τη βιώσιμη και αποτελεσματική ολοκληρωμένη διαχείριση των Περιοχών Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Ταξιδεύοντας στο χρόνο.....

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!

Κορφιάτη Αναστασία Αρχαιολόγος

Grazie per l'attenzione

Thank you very much for your attention

Hvala za vašo pozornost Faleminderit për vëmendjen tuaj

Ви благодарам многу за вашето внимание

Vielen Dank für Ihre Aufmerksamkeit

Σύμπραξη γραφείων: • Πυργάκης Δημήτριος, Γραφείο Γεωλογικών και Περιβαλλοντικών

μελετών• Μπακοπούλου Μαρία, Πολιτικός μηχανικός M.Sc.• Κορφιάτη Αναστασία, Αρχαιολόγος