MAKEDONSKI JAZIKZA ^ETVRTO ODDELENIE

OD DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

MAKEDONSKIJAZIKZA ^ETVRTO ODDELENIE

OD DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Dobredojde vo ~etvrto oddelenie. Se ra-duvame {to povtorno se sretnuvame so istacel: osvojuvawe na novi znaewa. Niv }e giotkriva{ niz stranicite na ovoj u~ebnik, koj,veruvame deka }e ti bide mnogu interesen. Vonego }e naide{ na raznovidni i zanimliviprikazni, raskazi, bajki, dramski igri, pesni,narodni mudrosti... i site tie nestrplivo teo~ekuvaat da ti gi otkrijat svoite tajni, svoi-te poraki i da te upatat po vistinskiot pat na`ivotot...

Vo ovoj u~ebnik izbravme za tebe zanim-livi zada~i, barawa i jazi~ni igri niz koi sam}e gi otkriva{ novite znaewa. Pritoa }e giizu~uva{ i sovladuva{ pravilata na makedon-skiot literaturen jazik. So negovata primena}e poka`e{ kolku ja saka{ svojata tatkovina imakedonskiot narod. Toa }e te napravi gord isre}en.

Nie znaeme deka ti mo`e{ da gi sovlada{site barawa vo ovoj u~ebnik. Zatoa sakaj go ne-go, raboti vredno i uporno. Radosta }e bidetvojot postojan pridru`nik. Sre}no!

Avtorite

Avgust iste~e. Dojde i septemvri. Site se vratija vo u~ili{tata. Bea pocr-neti od sonceto. No i odmoreni. Novata u~ebna godina po~na. A i vreme be{e.

- Dobredojdovte, u~enici! - gi pozdravi u~itelkata Jana. - Se odmorivte,li? Kolku ste porasnale za ovie tri meseci! Kako da ne ste ~etvrtooddelenci!

Vesela vreva vo oddelenieto. Samo dve deca - devoj~e i mom~e, sedea samivo klupite i srame`livo mol~ea. Devoj~eto ima{e dolga crna kosa. I jadri crnio~i. A mom~eto be{e ruso, so sini o~i.

- Od ovoj den so vas }e u~at Nevena i Dimitar - re~e u~itelkata. - Tie seva{ite novi drugari. Koj }e saka da sedi so niv?

Od site klupi ednoglasno odekna: "Jas, jas, jas!!! U~itelkata Jana se sme{-ka{e.

- ^ekajte, ~ekajte... - gi smiruva{e. - Eve, vaka... Sekoj od vas neka go zapi{esvoeto ime na par~e hartija... Nevena i Dimitar sami }e si odberat... Na sre}a...

Taka i se slu~i. Od triesette liv~iwa na Nevena £ padna da sedi so Igor,a na Dimitar so Ana.

- Kolku sum sre}na! - izvika Ana.- I jas! - se izraduva i Igor.U{te posre}ni bea i Nevena i Dimitar. A i drugite so u~itelkata Jana.

Gorjan Petrevski

NOVITE DRUGARI

Zaedni~ki prodol`uvam

7

RAZGOVARAME ZA KRAJOT NA RASKAZOT

Na krajot od raskazot pisatelot ja istaknuva radosta na site: na Ana iIgor, Nevena i Dimitar, na u~itelkata i site u~enici od paralelkata.

Vo tvojata tetratka objasni zo{to se sre}ni:1. Ana i Igor;2. Nevena i Dimitar;3. u~itelkata i4. ostanatite u~enici.

SORABOTUVAJ!

Koe drugo re{enie bi £ go predlo`il ti na tvojata u~itelka, ako taa pobara mislewe od tebe kako da gi rasporedi novite u~enici?

IZRAZI JA MISLATA

Zamisli da si ti Ana, ako si devoj~e, ili Igor, ako si mom~e. Izrazi go tvoeto zadovolstvo {to tokmu ti ja ima{e taa sre}a da dobie{ novo drugar~e vo klupata i da mu poka`e{ deka e dobredojdeno. Napi{i vo tvojata tetratka, a potoa pro~itaj im na tvoite roditeli i na tvoeto novo drugar~e od klupata.

8

PISATELOT - PRIJATELOT ZA VAS I ZA SEBE

Nikoga{ ne zaminav od detstvoto. Za{to, za da se bide pisatel za deca i mladi, ne e dovolno samo navra}awe na detstvoto, tuku so eden svoj del, skrien i intimen, treba da se ostane vo nego. A jas se obidov da ostanam, najprvo so knigata raskazi "Gorocvet#, a potoa ve povedov i vo "Zemjata od sonot#. No sepak, svojata popularnost kako pisatel ja steknav najmnogu preku romanite: "Spomenka#, "Marta#, "Dale~na qubov#, "Isti o~i#, "Snegovite na Klimentina Evin#, "Ve~niot vetar#...

PREPORAKA ZA ^ITAWE

Nie ti prepora~uvame za ~itawe edna od zbirkite so raskazi: "Tatkovata prva qubov#, "Rano dojde qubovta# i "Maj~iniot spomenar#. Ako gi pro~ita{ raskazite od koja bilo kniga, nema da ostane{ ramnodu{en i kon drugite.

GORJAN PETREVSKI

NAPRAVI SVOJ GROZD OD ZBOROVI

Napi{i go zborot tatkovina vo sredinata na listot, a okolu nego pove}e zborovi i izrazi so koi }e iska`e{ {to ~uvstvuva{ kon tvojata tatkovina.Pro~itaj mu na tvoeto drugar~e {to si napi{al i dopolnete se.

TATKOVINO

Sekoga{ sum te kitela so milni zborovi;najli~na,najslobodna, najsre}na, najbogata, najsakana,i u{te mnogu najubavini...Prosti mi, mila moja,sum posakuvala,takva da si mi;i sum veruvala deka e taka -za{to te sakam;so qubov na detebeskrajnoiskrenoTE SAKAM!

Bistrica Mirkulovska

ISKA@I GI SVOITE ^UVSTVA

[to po~uvstvuva koga ja slu{na ovaa pesna? Nabroj najmalku tri ~uvstva!Koe e najsilnoto ~uvstvo {to go izleala poetesata?Podvle~i gi so moliv~e zborovite so koi poetesata ja "nakitila# svojata tatkovina.Napravi sporedba so zborovite i izrazite {to gi napi{a ti vo tvojata tetratka. Kolku od podvle~enite gi napi{a i ti?Objasni mu na drugar~eto zo{to ja saka{ svojata tatkovina Makedonija. Ka`i go svoeto mislewe i pred site drugar~iwa.

9

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

[to pravat dvete deca od prvata slika?[to pravat ostanatite dve deca?

Lu|eto me|u sebe komuniciraat so pomo{ na govorot. Govorot mo`e da bide usten i pismen.

USTEN I PISMEN GOVOR

NAPRAVI RAZLIKA

Na ~asovite ti go koristi{ i usniot i pismeniot govor. Koga ti e polesnoda se izrazuva{? Objasni zo{to.[to saka{ pove}e: nekoj da ti raska`e usno nekoja interesna slu~ka ili sam da ja pro~ita{ od kniga? Objasni zo{to toa go saka{.Zo{to ti e polesno da opi{uva{ pismeno?Zo{to anegdotite se pointeresni koga }e gi slu{neme od nekogo, otkolku koga }e gi pro~itame?

10

ZA DOMA

Razmisli i napi{i koga ti bilo polesno da komunicira{ pismeno so nekoj od tvoite bliski, namesto usno. Zo{to si go posakal toa?

U^ILI[NATA TABLA POSTROJUVA

U~ili{nata tablaod koga opstojuvapred nea nekogopostojano postrojuva. Pred nea stoele za seznajkovci {to va`atno za `al i takvi{to nemaat {to da ka`at.

Neosporen e pokazatelpred tablata stoeli sekoj pretsedatel.

Na u~ili{nata tablakoj }e £ go osporizna~eweto {to go imavo nau~nite prostori.

Stevo Simski

PRO^ITAJ I KA@I

Kako u~ili{nata tabla gi postrojuva u~enicite? Zo{to nekoi u~enici nemaat {to da ka`at koga se pred tabla?Koi u~enici se nare~eni seznajkovci. Poso~i nekoe tvoe drugar~e {to mo`e{ da go nare~e{ seznajko.Koga pretsedatelite stoele postroeni pred tabla?Poetot vo posledniot stih zaklu~uva deka nikoj ne mo`e da £ go ospori zna~eweto na u~ili{nata tabla za naukata. Objasni zo{to se slo`uva{ so nego.

RAZMISLI

Za {to s¢ slu`i u~ili{nata tabla. Dopolnete se so drugar~eto od klupata.

IZRAZI SE PISMENO

Raska`i edno tvoe do`ivuvawe povrzano so u~ili{nata tabla, bilo na ~asot ili za vreme na odmorite.

11

ALO, ZOKI, KAKO SI?

Ubavo vospitanoto dete, se poznava po mnogu †sitnici#. Edna od niv e -telefoniraweto. Navistina - kako telefonirame?

Pred nekoj den, mojot drugar go bara{e negovata prijatelka:- Alo! Zoki! Kako si? - vedna{ †ispea# taa.- Ovde e Pero, a ne Zoki - £ odgovoriv.- A, ti si Pero!? Slu{aj, koga }e dojde Zoki, re~i mu da mi se javi.- Ama jas ne znam koj go bara - £ velam.I taka si porazgovaravme, za na krajot od razgovorot, taa da go spu{ti

telefonot, a jas ne mo`ev da ja prenesam porakata, bidej}i navistina neznaev so kogo razgovaram. S¢ }e be{e vo red, ako razgovorot po~ne{e vaka:

- Alo! Ovde e Mimoza, go baram Zoki...A da ne zboruvame za tie {to †zaspivaat# po telefonot. @iveat re~isi

na ista ulica, a vodat †maratonski# razgovori po telefon.Po telefon razgovarame onolku kolku {to treba, za da se dogovorime

ne{to, a nadolgo i na{iroko }e razgovarame {tom se sretneme.

(Izvadok od knigata ,,Bonton za deca#)Naum Popeski

RAZMENI GO MISLEWETO

Na koj na~in sekojdnevno komunicira{ so lu|eto?So kogo naj~esto razgovara{ po telefon? Zo{to mu se javuva{?Vo tetratkata napi{i {to znae{ za telefonskiot razgovor i {to saka{ da doznae{. Na krajot od ~asot napi{i {to si nau~il. Pi{uvaj vo vakva tabela:

znam sakam da znam {to nau~iv

OTKRIJ GI GRE[KITE

Pro~itaj go u{te edna{ tekstot i otkrij kade zgre{ila drugarkata na Pero. Zo{to Pero ne mu ja prenel porakata na Zoki? Kako trebalo da te~e razgovorot?

12

TREBA DA NAU^I[

Tvojot telefonski razgovor treba da bide kratok i jasen. Po telefon ne se ka`uvaat doma{ni zada~i, ne se raska`uvaat lektiri. Telefonskiot razgovor se pla}a.Ako ne si doma, a treba da se javi{ nekomu, mo`e{ da koristi{ javni govornici koi se postaveni na trotoarite, vo prodavnicite za vesnici, votrgovskite centri, vo po{tite, na avtobuskite i `elezni~kite stanici. Za nekoi od niv, za da zboruva{, treba da koristi{ karti~ka so telefonski impulsi koja ja stava{ vo aparatot. Vo nekoi javni govornici, vo po{tite i vo nekoi prodavnici, telefonskiot razgovor mu go pla}a{ na rabotnikot koj raboti tamu.Vo dene{novo moderno vreme naj~esto koristime mobilni telefoni so koi mo`e{ da se javi{ i od najoddale~enite mesta.

TELEFONSKI BONTON (PRAVILA)

Ne yvoni vo docnite ~asovi.Vedna{ pozdravi i pretstavi se.Zboruvaj jasno i razbirlivo.Ne zboruvaj dolgo.Koristi kulturni izrazi: ve molam, bidete qubezni, vi blagodaram, prostete...Koristi pozdravi: dobro utro, dobar den, dobra ve~er, prijatno, do gledawe...

BIDETE KREATIVNI

Vo par so drugar~eto do tebe napi{ete zamislen telefonski razgovor. Pridr`uvajte se do pravilata - telefonskiot bonton.Zemete nekoj predmet od va{iot u~eni~ki pribor koj }e vi poslu`i kako telefon i o`ivejte go zamisleniot telefonski razgovor.Dodeka eden par zboruva slu{ajte i ocenete dali razgovorot bil ubedliv, jasen, pravilen, kulturen, dali ne{to propu{tile. I parot {tozboruval neka se oceni.Po igrata popolnete ja tretata kolona od tabelata {to ja zapi{avte na po~etokotna ~asot.

13

jas

zaedni~ko ni e

ISKA@I SE

Koj ti e najveren drugar? Zo{to?Ima li ne{to za {to ste se skarale?Kako se smirivte?

Vo Venov dijagram napi{i gi va{iteosobini

14

SKARUVAWE I SMIRUVAWE

Iako Mare i Len~e se najverni drugarki u{te od gradinka, sepak seskaraa. I toa za ni{to - za edna gumi~ka! Mare si ja zaboravila gumi~katadoma i na ~asot se slu`e{e so gumi~kata na Len~e, zalepena na moliv~e.Bri{e{e Mare, bri{e{e, a gumi~kata se smaluva{e s¢ pove}e i pove}e.Len~e se ispla{i deka }e se potro{i sosem i £ re~e na Mare:

- Ama, Mare, dosta bri{e{, ve}e mi ja istro{i gumi~kata!Mare se navredi i £ re~e:- A ti koga bri{e{e so mojata gumi~ka, jas ni{to ne ti rekov - se svrte malku

nastrana nalutena i do krajot na ~asot ve}e ne japobara gumi~kata na Len~e.

Len~e sfati deka zgre{ila i deka zaedna nikakva gumi~ka se skara so najdo-brata drugarka. Sepak, ne znae{e segakako da postapi.

Na odmorot prvpat ne izlegoa zaednoi ne se kikotea dodeka si ja jadea u`inka-ta. Taka prodol`i i vtoriot ~as. Im be{e`al na dvete, no koj }e go napravi prviot~ekor za smiruvawe!? Koga zavr{ija~asovite, site deca ve}e znaeja dekaMare i Len~e se skarani. Po~naa da imse smeat:

- Lutki, lutki naluteni!Mare i Len~e mol~ej}i, dolgo gi

redea tetratkite i kutiite so molivivo ~antite. Naedna{ na Mare £ tresnakutijata nazemi i dvete se navednaa da gi

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Poradi koja pri~ina se skarale Len~e i Mare?Koj e vinoven za skaruvaweto?Kako se smirile dvete drugarki?Pronajdi ja i prepi{i ja re~enicata so koja Len~e £ se izvinila na Mare.[to misli{ ti za izvinuvaweto?Koga posleden pat si se izvinil nekomu i za {to? Kako se ~uvstvuva{e toga{?

PREDLO@I PLAN

Pro~itajte go raskazot nekolkupati i podelete go na tri logi~ki celini.Potrudi se da smisli{ najdobar plan. Mo`ebi tokmu tvojot plan }e bide zapi{an na tablata i vo tetratkite na drugar~iwata.

OBIDI SE SO PETORED

Obidi se sodr`inata na raskazot da ja pretstavi{ na pointeresen i najkus na~in nare~en petored. Mo`e{ da raboti{ vo par so tvoeto drugar~e. Do sekoe barawe pi{uvajte go samo ona {to se bara vo zagradite:Tema (edna imenka): _________Opis na temata (dve pridavki): __________ __________Nastan, dejstvo (tri glagoli): _________ _________ _________^uvstvo (re~enica od ~etiri zbora): ________ _______ _______ ________Povtoren prikaz na temata (pridavka): ____________

15

PETMINUTNA VE@BA ZA PI[UVAWE

Pi{uvaj neprekinato pet minuti i objasni {to petstavuva za tebe drugarstvoto.Pro~itaj mu na drugar~eto {to si napi{al.

soberat rasturenite molivi. Kleknati, se poglednaa i se zakikotea:- Izvini, Mare - £ re~e nasolzena Len~e. - Ajde ve}e da ne se lutime. Va`i?- Va`i - odgovori Mare so rastreperen glas.I za ~udo na decata {to gi ~ekaa nadvor da se pojavat u{te pove}e naluteni,

pa odnovo da im se potsmevaat - tie izlegoa pregrnati kako i sekoga{.Taka si e toa. Neli se najverni drugarki?! Se skaraa, se skaraa - i se

smirija.

Slavka Maneva

DEVOJ^E MORI DEVOJ^E

Devoj~e, mori devoj~e,{to nar'~ve{e majka ti, na oro da ne se fa{ta{, oti e mom~e tu|in~e, da ne te fatit za r'ka, da ne ti stisnit prstite, da ne ti skr{it prstenot!

Narodna pesna

KOGA SUM LUTA

Koga sum luta za ne{to, a zo{to - ne znam ni sama,spokojstvo mo`am da najdamvo o~ite na dragata mama.Taa doa|a krotko,me gleda, race {iri,nikoj ne umee, nikojko mama da me smiri!

Gligor Popovski

NARODEN I STANDARDEN (LITERATUREN) JAZIK

NAPRAVI SPOREDBA I SOGLEDAJ

Koja pesna polesno ja ~ita{ i ja razbira{? Zo{to? Koja e razlikata me|u jazikot na dvete pesni? Na koj jazik e napi{ana pesnata †Devoj~e mori devoj~e#? A na koj jazik poetot Gligor Popovski ja napi{al pesnata "Koga sum luta#?

ZAPOMNI

Naroden jazik e onoj koj{to go koristat lu|eto vo sekojdnevnata slobodna komunikacija.Standardniot (literaturen) jazik e zadol`itelen za site lu|e vo edna dr`ava. Toj se koristi vo site oblasti od `ivotot. Standardniot jazik e utvrden so pravila koi se po~ituvaat od site lu|e.

I ti si dol`en da gi po~ituva{ pravilata na standardniot jazik i koga zboruva{ i koga pi{uva{!

Bla`e Koneski gi utvrdil pravilata na makedonskiot standarden (literaturen jazik).

16

ZADA^A

Prepi{i gi zborovite od narodnata pesna {to se razli~ni od standardniot jazik i objasni go nivnoto zna~ewe. Ako ne go znae{, pobaraj pomo{ od tvoeto drugar~e ili tvojot u~itel.

Nacrtaj stra~ka i dve mali stra~iwa. Poka`i mu go crte`ot na drugar~eto i dopolnete se.

STRA^KATA SO STRA^IWATA

Be{e si izvela edna stra~ka pet stra~iwa. Otkako gi be{e izgledala,po~nale da letaat po nea. Edna{ kako {to si stoele pod edna topola, edno detefrlilo so kam~e po niv i za malku }e gi otepalo. Letnale od taa topola ioti{le skraja na edna druga topola i si zastanale na gran~iwata.

Toga{ po~nala majka im da gi pou~uva i da im veli vaka:- Slu{ajte sinkovci i }erki moi! Od dene{nata beqa {to }e ve udre{e

deteto so kamen i }e ve otepa{e, treba otsega natamu da si gi otvorite o~ite ida se ~uvate od lu|eto, a najmnogu od decata. Koga i da stoite na nekoe drvo ilina zemja, da se vardite otsekade. So glavite da se vrtite i vidovte li nekoj~ovek, a najmnogu nekoe dete kako se navednuva, da znaete, oti kamen }e zema, zada frli po vas. I vie ne ~ekajte da se ispravi ~ovekot, ili deteto - letnete si!

- Otkoga ja islu{ale stra~iwata majka si £ rekle:- Ami ako si go imaat kamenot v pazuvi, i da ne se navednuvaat i da frlaat

za da n¢ udrat? Ne ~ini taka, mori majko, {tom vidime ~ovek blizu do nas trebada si letneme, a ne da ~ekame da se navednuva i posle da letame.

- Ej, ej sinkovci i }erki moi, jas zaludo se ma~ev da ve u~am da bidete itri,- im rekla majka im. - Kako {to ve ~uv, vie ste znaele pove}e od mene; steznaele poarno da se ~uvate.

Makedonska narodna prikazna

17

18

RAZGOVARAME ZA PRIKAZNATA

[to te voodu{evi vo ovaa prikazna?Od kogo gi demne najgolema opasnost stra~iwata, kako i ostanatite ptici?Objasni zo{to stra~iwata bile poitri od majka im. [to sfatile tie, koga e najsigurno da pobegnat od lu|eto?[to nau~i najva`no od ovaa prikazna? Zapi{i vo tetratkata, otkako }e go iznese{ usno svojot zaklu~ok.Potseti se koja tvorba e narodna prikazna.

BIDI ISKREN

Na koja grupa deca pripa|a{ ti: na onie od koi treba da se ~uvaat pticite ili onie koi se gri`at za niv. Iznesi gi svoite stavovi.Kako se vikaat lu|eto koi se gri`at za za{tita na prirodnata okolina, a so toa im se ovozmo`uva da `iveat normalno lu|eto, pticite i drugite `ivotni?So koi tvoi aktivnosti i ti spa|a{ vo niv?

POVRZI SO TVOJOT @IVOT

Stra~iwata i drugite ptici gi demne opasnost od decata. Kakvi opasnosti te demnat tebe na ulicata? Od {to i od kogo treba da se ~uva{?

JAZI^NI VE@BI

Male~kite na stra~kata se stra~iwa. Napi{i gi imiwata na male~kite na slednive ptici: vrabec, {trk, pajka, lebed, lastovica, ~avka, fazan, misirka, slavej, ~u~uliga.Doznaj {to e ornitolog. [to prou~uva ovoj nau~nik?Pronajdi zamena na zborovite od narodniot jazik skraja, beqa i da se vardite so zborovi od literaturniot (standarden jazik).

I OVA ]E TE INTERESIRA

Iako ma~kite se dragi doma{ni mileni~iwa, tie se izvonredno efikasni lovci koi mo`at da ubijat, na primer, vo Velika Britanija, i do 70 milioni ptici godi{no. Nekoi sopstvenici na svoite ma~ki okolu vratot im stavaat yvon~iwa koi yvonat koga ma~kata se dvi`i i taka gi predupreduvaat pticite deka im se zakanuva opasnost.

19

RAZMENI GO MISLEWETO

Porazgovarajte so drugar~eto kade e poubava esenta: v selo ili v grad. Sekoj neka gi odbrani svoite stavovi.

NA GOSTI V SELO

Sekoja esen e bogata so plodovi. Osobeno esenta e bogata v selo za{to to-ga{ se berat plodovite, toga{ vo sekoe selo e veselo.

Od site niv vo moeto selo, ne mo`am da zaboravam edna esen. Taa esen zamene be{e najbogata, najvesela i najmila. A zo{to? Zatoa {to taa esen strinami so moite bratu~edi dojde vo moeto selo. Znaete, striko mi `ivee{e vo gra-dot, kade be{e na slu`ba, a bratu~edite retko navra}aa vo moeto selo.

Kolku jas bev vesel i sre}en, tolku pove}e be{e mojot dedo. Toj tolku be-{e vesel i raspolo`en, {to ti se ~ini deka se vratil nazad za {eeset godini istanal malo i nemirno dete.

Koga gi vide, toj veselo izvika:- Oddaleku idete! Sekako ste ogladnele. Treba da pojadete. E, vidi, vidi,

koj bi rekol? Kolku golemi porasnale moite mali gradski mangup~iwa!Majka mi stopli mleko, mesto leb svari ka~amak, ja postavi sofrata i nie

sednavme da pojaduvame.- Kakov e ovoj selski pojadok? Mleko so ka~amak? - pra{a mojot bratu-

~ed Tome.- Toa e najubaviot pojadok! - odgovori dedo. - Go gleda{ li tvojot bratu-

~ed Vase? Toj sekojpat jade selski ka~amak i zatoa e debel kako prase, a ne ka-ko tebe - kle~ka! A pak jas sum silen za{to, koga bev mal, jadev ka~amak.

Po pojadokot navrativme vo na{ata bav~a. Taa be{e zasadena so piperki,domati, praz, zelka i drug zelen~uk. Okolu bav~ata dedo be{e zasadil drvca odslivi, kru{i, jabolka i praski.

Bratu~etka mi Verka pogledna prugore kon drvcata polni so slivi i veseloizvika:

- Dedo, dedo! Pogledni! Gore na edno drvo ima tikva!Site go svrtevme pogledot natamu. Vistina, na edno drvo sliva, do granki-

te vise{e kako vosok `olta tikva.- Gleda{ kako e kaj nas v selo? Na{ite slivi ra|aat i slivi i tikvi, a ne

kako kaj vas vo gradot samo slivi! - se pofali toj.Dedo be{e zasadil kraj drvjata semenki od tikvi, ta tie izniknale, lozin-

kite se iska~ile na slivite i vrzale tikvi. Toj skina od drvjata edna tikva, £ja dade na Verka i re~e:

- Ete, ovaa tikva da ja nosi{ v grad i tamu da im ka`e{ na decata: †Kajmojot dedo v selo tikvite ,rastat na drvjata!#

Ve~erta se vrativme doma, ve~eravme i legnavme. Drugiot den, na strina mii moite gostin~iwa im napolnivme ko{nici so piperki, slivi, jabolka, kru{i idrug zelen~uk od bav~ata.

Se razbira, vo edna golema ko{nica ja stavivme i tikvata {to †raste# nadrvo.

Van~o Nikoleski

,

20

21

DOPOLNI GO SVOJOT RE^NIK

sofra - vo narodniot jazik: niska trkalezna masaka~amak - vid jadewe od p~enkarno bra{no. Drug zbor so isto zna~ewe: bakrdan.

DA RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Zo{to taa esen na pisatelot mu bila najmila?Koj bil povesel od nego? Zo{to?So kakov selski pojadok gi pre~ekale gostite?[to s¢ imale posadeno vo bav~ata?[to zabele`ala Verka na drvoto? Kako se slu~ilo toa?[to im podarile na gostin~iwata?

SORABOTUVAJ

Pro~itajte go tekstot glasno i podelete go na pet celini.So tvoeto drugar~e od klupata napravete plan na raskazot vo koj }e napi{ete: tema (za {to se zboruva vo raskazot), glavni misli (kus naslov za sekoja celina), vreme koga se slu~il nastanot, mesto kade se slu~il nastanot i poraka ({to saka da ni ka`e pisatelot). Potoa sekoj od vas neka go ilustrira onoj del {to najmnogu mu se dopadnal.

DOMA[NA ZADA^A

Ako `ivee{ vo grad raska`i za edna tvoja poseta na rodnini ili prijateli koi `iveat vo selo. [to ti ostavi najsilen vpe~atok?Ako `ivee{ vo selo raska`i za edna poseta od tvoi rodnini ili prijateli koi `iveat vo grad. [to ti be{e najinteresno?

22

ESEN

Esenta deca e slikar,`imi o~ive moi.Ja vidov kako so ~etkalisjeto `olto go boi.

V~era na pat ja sretnavso kotle stopeno zlato.Za~as gi pozlati site ovo{ki rodni kraj patot.

Utroto so ognen purpur oboi gradini celi.Gledajte kako se `arat ottamu obrazi vreli.

Potem vrz neboto sinorasposla slikarsko platnoi samo za nekolku migago oboi sivo-matno.

Esenta deca e slikar,`imi o~ive moi.Ja vidov li~no, vi velamkako slika so boi.

Makedonka JJan~evska

RAZMISLI

Koi boi se najzastapeni vo prirodata vo esen?Koj gi sozdava tie boi?

23

ZNA^ENJE NNA ZZBOROVITE

purpurna boja - jaka crvena boja, crvena kako `arpurpur - utrinskoto crvenilo (rumenilo) predizvikano od izgrevot na soncetokotle - mal kotel, bakaren sad koj naj~esto se koristi na ogni{te vo selskite doma}instva.

RAZGOVOR ZZA SSLIKARKATA EESEN

Zo{to ne i veruva{ na poetesata deka ja videla esenta kako slikar?Kako e pretstavena esenta vo ovaa pesna?So koi boi slika esenta?[to oboila so `olta boja?Za {to ja upotrebila zlatnata boja?Koga gradinite gi oboila purpurno?^ii se vrelite obrazi vo gradinite?Kako go oboila neboto? Zo{to?

VOO^I II ZZAKLU^I

Kolku strofi ima vo pesnata? A stihovi?Pro~itaj gi poslednite zborovi vo stihovite. Opredeli gi rimuvanite zborovi i zapi{i gi vo tetratkata.

ODBERI NNASLOV NNA PPOETSKITE SSLIKI

Poetesata ja naslikala esenta so zborovi, a ilustratorot gi naslikal ~etirite poetski sliki so ~etka i boja. Nie ti gi dadovme naslovite na poetskite sliki, no namerno go izme{avme redosledot. Tebe ti ostavivme da gi podredi{ spored redosledot na poetskite sliki vo pesnata: - Rumeni utra za rumeni jabolka- Sivo-matno nebo - Slikarot slika `olto lisje - Kotle zlato za ovo{kite

24

ZAKLU^I

Ve}e znae{ deka sekoe ime se pi{uva so golema po~etna bukva.Ako imeto e sostaveno od dva ili pove}e zbora, so golemapo~etna bukva se pi{uva samo prviot zbor.Vo koj slu~aj se pi{uva so golema bukva i vtoriot ili tretiotzbor vo imeto? Poso~i gi vakvite primeri vo gornite re~enici.

IMIWA NAINSTITUCII

ADRESI IMIWA NASPISANIJA,

VESNICI I KNIGI

Stopanska banka ulica †Stra{o Pinxur#

spisanie †Razvigor#

PI[UVAWE GOLEMA BUKVA KAJ IMIWATANA INSTITUCII, ADRESI I SPISANIJA

(VESNICI, KNIGI)

Mojot tatko raboti vo Stopanska banka.Ja pro~itav knigata "Cvetulki so svetulki# od Stojan Tarapuza.Na{eto u~ili{te se nao|a na kej "13 Noemvri#.Mnogu lu|e se vozat so avtobusite na Gradskoto soobra}ajno pretprijatie.Deneska se vozev po bulevarot "Partizanski odredi#.Jas u~am vo Osnovnoto u~ili{te "Sveti Kliment Ohridski#.Moite roditeli redovno go ~itaat "Utrinski vesnik#.Mojata baba `ivee na ulica "Stra{o Pinxur# br. 18.Deneska go razgledav posledniot broj na moeto spisanie "Razvigor#.V~era go posetivme Istoriskiot arhiv na Republika Makedonija.

SOGLEDAJ

Nacrtaj vo tvojata tetratka vakva tabela i vo nea vnesi gi imiwata od gor-nite re~enici kako {to ti e poka`ano. Dopi{i u{te po nekolku primeri...

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Zapi{i gi vo tvojata tetratka odgovorite na slednive pra{awa:Koja e tvojata adresa?Kade raboti tvojot tatko?Koja e tvojata posledna pro~itana kniga?Napi{i go polnoto ime ozna~eno so kratenkata MTV.Doznaj go i napi{i go imeto na spisanieto {to go ~itaat tvoite povozrasni drugar~iwa.

ABV

GD\E

@ZYI

JKL Q M N WO

PRST]UFH

C^X[A

EI

OU

BV

GD\

@ZY

JKL Q M N W

PRST]

FH

C^X[

mojata azbuka

SAMOGLASKI I SOGLASKI

ZAPOMNI

A, E, I, O, U - se samoglaski

Drugite glasovi - se soglaski

PRISETI SE:Kolku glasa ima vo makedonskiot jazik? A bukvi?Izgovarajte ja glasno azbukata so drugar~eto od klupata. Zabele`ete kako izleguva vozdu{nata struja od belite drobovi niz usnata praznina pri izgovorot na A, E, I, O i U, a kako pri izgovorot na drugite glasovi!

U^I NIZ IGRAIzigrajte edna igra so drugar~eto: Ti mu ka`uva{ zbor {to }e go napi{e vo

tetratkata, a toa treba da odgovori kolku i koi samoglaski i soglaski gi imavo zborot. Odgovorot treba da go zapi{e vo tetratkata, pokraj zborot. Potoadrugar~eto ti postavuva zbor i ti treba da gi dade{ istite odgovori.Povtorete ja ovaa igra so po pet zbora.

U~itelot sekomu neka mu ka`e eden glas, a u~enikot treba vedna{ da opre-deli dali e samoglaska ili soglaska. Toj {to }e zgre{i otpa|a od igrata.Igrata se povtoruva s¢ dodeka ne ostane eden pobednik.

Sostavi po eden ili pove}e zborovi od sekoja grupa soglaski i samoglaski:a,e,d,c; o,i,l,m,v; e,a,a,t,t,t,k,r; o,a,a,s,s,g,l,k; a,a,u,k,z,b.

Otkrij koj sostavil najmnogu zborovi.

25

26

GOVORUsten govor e direktna (neposredna) komunikacija me|u lu|eto so pomo{ na govorot.Pismen govor e indirektna (posredna) komunikacija (vrska, op{tewe) me|u lu|eto so pomo{ na pismoto (pisma, ~estitki, knigi, vesnici, internet,plakati i sl.)

JAZIKNaroden jazik - jazikot {to go koristat lu|eto vo slobodnata komunika-cija, vo semejstvoto. Narodniot jazik go so~inuvaat pove}e narodni govori{to se koristat vo razli~ni delovi na Makedonija: strumi~ki,male{evski, bitolsko-prilepski, kumanovski, debarski, ohridsko-stru{ki, gevgeliski itn.Standarden (literaturen) jazik e jazikot {to se koristi od site lu|e vo site oblasti od `ivotot. Krste Misirkov prv gi postavil, a Bla`eKoneski gi utvrdil pravilata na makedonskiot literaturen jazik.

GLASOVISamoglaski se A, E, I, O i U. Pri nivniot izgovor vozduhot minuva slobodno niz ustata, ne naiduva na prepreka.Soglaski se site preostanati glasovi od azbukata. Pri izgovorot vozduhot naiduva na prepreka od jazikot, zabite, nepcata ili usnite.

Odgovorite zapi{uvaj gi vo tetratkata so celosni re~enici!

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

1. Na 8 septemvri 1991 godina:a) na{ata tatkovina e oslobodena

od fa{istite; b) proglasena e nezavisnosta na

na{ata Republika Makedonija.

2. Doma{niot telefon go koristam:a) za raska`uvawe na moi

interesni do`ivuvawa; b) za kratki informacii

ili dogovori.

3. Tema vo eden raskaz e: a) slu~kata za koja{to se zboruva

vo nego; b) ona {to ni go pora~uva

pisatelot preku slu~kata.

4. Slednive zborovi }e gi rimuvam so:a) esen - ______b) selo - ______v) boi - ______

5. Poetska slika e:a) so zborovi dolovena slika ili

sostojba;b) edna strofa od pesnata.

6. Zborot sofra od narodniotjazik }e go zamenam so standardniot:

a) masa b) stol

VOL[EBNOTO PENKALO

Tatkoto im se obrati na dvete deca:- Mili moi, sakam da vi podaram po edno vol{ebno penkalo.Velko i Lidija bea iznenadeni.- Tate, vo {to se sostoi vol{ebnosta na penkaloto? - pra{a sinot.- Vo toa {to so pomo{ na vol{ebnoto penkalo }e dobiva{ samo petki! - mu

odgovori tatko mu.Lidija go primi penkaloto so nedoverba. Taa i dosega ima{e samo petki!

Bez nikakvo vol{ebno penkalo. Iskreno mu se zablagodari na tatka si zapodarokot.

A Velko? Eh, toj vo tie migovi blika{e od sre}a. †Kakvo u`ivawe#, sipomisli toj radosen. †Nema ve}e u~ewe. Vol{ebnoto penkalo }e mi gi pi{uvadoma{nite zada~i po matematika i maj~in jazik...#

Tatko im zamina na rabota. Vo sobata ostanaa obajcata. Sestra mu vedna{se fati za u~ewe.

- Kakva si! - £ re~e naluteno. - Ajde da izlezeme nadvor da si poigrame.Denot e kako sozdaden za igri.

- Blagodaram! - mu odgovori sestra mu. - S¢ dodeka ne nau~am za utre, nemo`am da igram.

Velko se nasmevna podbivno i ja spra{ti nadvor. Igrata go mame{e.†Vol{ebnoto penkalo }e mi pomogne. Zo{to da si go zamoruvam mozokot?

A ovaa moja sestra e navistina golema stra{livka.#Denot brgu se istrkala. Kve~erinata se pribra doma. Izmoren, Velko

ve~era{e nabrzina i vedna{ zaspa.Utredenta im se pofali na drugar~iwata vo u~ili{teto.- Imam vol{ebno penkalo! Toa samo }e mi gi re{ava zada~ite po matema-

tika, }e mi gi pi{uva doma{nite po maj~in jazik i pismenite raboti.Negovite drugari bea za~udeni.- ]e saka{ li da ni go poka`e{ vol{ebnoto penkalo za da se uverime so

svoi o~i?- Se razbira, zo{to da ne!? Samo neka zavr{i ~asot.Za toa vreme u~itelkata im gi pregleduva{e doma{nite zada~i po matema-

tika.Velko ja izvadi tetratkata po doma{ni zada~i gordelivo i so pobedni~ka

nasmevka.

Rabotam vredno i upornoRAZMENI MISLEWE

Kade postojat vol{ebnite raboti?

27

- [to e ova?! - go pra{a za~udeno u~itelkata. - Ova ... pa ... mislam ... toa e mojata tetratka za doma{na rabota po mate-

matika, draga u~itelke!- A zada~ite?! Kade ti se zada~ite? Ovde nema ni{to. Samo beli listovi

so kvadrat~iwa. Ovoj pat zaslu`i ~ista edinica! - mu re~e u~itelkata.Vo oddelenieto odekna gromoglasna smea. Nekoj od u~enicite dofrli:- U~itelke, Velko ima vol{ebno penkalo {to samo gi re{ava zada~ite po

matematika.A Velko? Toj samo ja navedna glavata od sram, a krupni solzi mu zarosija

od o~ite. Sfati, ama be{e docna. Sekoe penkalo e vol{ebno za vreden i tru-doqubiv u~enik.

Nenad Xambazov

28

Lidija Velko

zaedni~ki osobini

devoj~e mom~edeca

u~enici

imenki glagoli pridavki

VE@BAJ IZRAZNO ^ITAWE

Pro~itajte go raskazot {tafetno. Vnimavaj kako ~ita{.Podeli go na logi~ki celini.

PREDLO@I PLAN - ISTAKNI OSOBINI

Napravi plan na raskazot. Idejata na raskazot pronajdi ja vo poslednata celina. Najdobriot plan napi{ete go na tabla.So pomo{ na Venov dijagram istakni gi osobinite na Lidija i Velko. Potrudi se ubavo da gi opi{e{.

PREPORA^AJ MU NA VELKO

Kako }e mu pomogne "vol{ebnoto# penkalo na Velko?Na kogo treba da se ogleda Velko?Isprati mu poraka na Velko {to treba da pravi za da bide uspe{en. Kako }e glasi porakata? (Pronajdi ja na po~etokot na ovaa lekcija.)Zapi{ete ja porakata so golemi bukvi na u~ilni~koto pano.

POTSETI SE

Vo tabela kako na{ava vnesi po pet imenki, glagoli i pridavki od raskazot.Odberi gi najinteresnite. Pi{uvaj so rakopisni latini~ni bukvi.

29

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

u-~i-li{-te do-a-|a Kolku slogovi ima vo zborot u~ili{te? Kolku vo zborot doa|a?Razgledaj go sekoj slog vnimatelno. [to zabele`uva{? Koj vid glas go ima vo sekoj slog: samoglaska ili soglaska?Mo`e li slogot da bide iska`an samo od samoglaska? A samo od soglaska?

SLOGVo treto oddelenie nau~i deka zborot se deli na pomali negovi delovi koi se vikaat slogovi. Primeri:

kni-ga tet-rat-ka og-le-da-lo dru-gar-stvoki-ri-li-ca sog-las-ka do-a-|a od-de-le-ni-e

Najva`niot del od slogot e samoglaskata. Taa go obrazuva slogot. Kolku samoglaski ima vo zborot, tolku ima slogovi. Slogot mo`e da bide sostaven i samo od edna samoglaska.

VE@BI

Prebroj gi slogovite vo sekoj zbor i odgovorot ka`i mu go na drugar~eto: pismo, istorija, prodava~i, broj, prestolonaslednik, u~ilnica, most, geografija.Sostavi po eden zbor od slednive slogovi i zapi{i gi vo tetratkata:bo-ne-to ke-ma-ski-don ro-vi-zbo ca-pti-ta tel-pi-sa ca-ni-~e-re kaz-na-pri den-ro-den ~i-u-me tel-di-ro taj-~i-pro gut-ka-gu

30

DOMA[NA ZADA^A

Vo tetratkata podeli gi na slogovi zborovite od prvite dve strofiod pesnata "Oktomvriski patokaz# na str. 44.

PRENESUVAWE NA DEL OD ZBOROT VO NOV RED

VE@BI

Podeli ja stranicata vo tetratkata na polovina so vertikalna linija i prepi{uvaj go raskazot "Novite drugari# na str. 7 prvo na levata polovina, a potoa na desnata. Prepi{uvaj dodeka ne ja ispolni{ stranicata. Vnimavaj kako gi prenesuva{ delovite od zborovite vo noviot red.Napi{i gi site na~ini na koi mo`e{ da prenese{ delovi vo nov red od slednive zborovi: pettiot, podelba, pravopisniot, tatkovina, nikoga{, oddelenie, u~ili{te. Primer:Pettiot: pet-tiot i petti-ot; Oddelenie: od-delenie; odde-lenie i oddele-nie

Ako vo zborot ima dve soglaski edna do druga, tie se odvojuvaat:

Ako vo zborot se najdat dvesamoglaski edna do druga, tie se odvojuvaat:

Nikoga{ ne se prenesuva ednabukva vo noviot red, i toga{koga taa pretstavuva slog:

maj-ka, son-ce, bib-lioteka,nas-mevka i nasmev-ka, tab-la,stom-na, tet-ratka i tetrat-ka

do-a|a, Te-odor, te-atar, gre-alka zna-ewe, vi-ulica,sme-ewe

NE: sme-a, dojdo-a, kajsi-i,sto-i, pe-e, od-iDA: smea, doj-doa, kaj-sii, stoi,pee, odi

31

32

PODGOTVI SE PRED ^ASOT

Na 11 Oktomvri go odbele`uvame Denot na vostanieto na makedonskiot narod.Doznaj zo{to go praznuvame toj den, {to se slu~ilo, kade, koga.Iskoristi gi znaewata od Op{testvo.

OKTOMVRISKI PATOKAZ

Dedo i vnuk vo letno popladnesenka vo parkot baraat.Gledaat vo spomenikoti vaka razgovaraat:

- Dedo, a zo{to kon sonceto gleda? - Stra`ari, milo, vo denot ubavDobrini da se redat.

- Taa e vperena kon onaa ulica:Lu|e i koli - `iva vrvulica,Zeleni kruni vo drvored stojatKu}i so fasada so razli~na boja

- Likot na ovoj partizan, dedovo bronza e izlien, neli?

- Da, ~edo, zagina tojvo borba za utra beli.

- Glej, ko `iv da e, da prozbori saka.[to ni poka`uva negovata raka?

Minuva~i na pro{etka pod neboto sino prodavnica nova, a potamu kino.

Nasmevnati lica, e~i vedra smea,a `ivotot cuti pod sekoja strea!

Slatkarnica - da ~estat dedovcite i babitena balkoni sletuvaat i gukaat gulabite.Malo, sre}no semejstvo vo domot svoj ru~a.U~ili{na zgrada - decata da u~at.

- Blagodaram, ovde po~esto }e idam,Partizanot bronzen sakam da go vidam.

Stoi do fontanata, mu `ubori vodata -Negovata raka bdee nad SLOBODATA!

Velko Nedelkovski

33

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

stra`ari - ~uvarivrvulica - povorka, mnogu lu|epartizan - borec protiv fa{istite vo borbata za sloboda na na{iot narod od 1941 - 1945 godina bronza - vid metal od koj{to se pravat spomenici

VOO^I

Za kogo se zboruva vo pesnata?Kade razgovarale tie? Za kogo?Vo koi stihovi se opi{uva ulicata na slobodniot grad?Pro~itaj gi glasno!Vo koja strofa e opeano zadovolstvoto na lu|eto? Od {to se zadovolni?[to saka da gleda vnukot?[to poka`uva rakata na bronzeniot partizan?

VE@BAJ IZRAZNO ^ITAWE

Neka ti ja pro~ita pesnata u~itelot.Potoa pro~itaj ja pesnata vo sebe. Zamisli si so kakov glas }e ja ~ita{ glasno.^itajte ja redosledno strofa po strofa.^itajte izrazno so gordosti sre}a, bidej}i toa e pesna za na{ata sloboda.Najdobriot recitator nagradete go so rakopleskawe.

RAZMISLI

Zo{to pesnata se vika Oktomvriski patokaz?So kakvi ~uvstva se ispolneti dedoto i vnukot dodeka stojat pred spomenikot?Koe e osnovnoto ~uvstvo vo ovaa pesna?Kolku strofi ima vo nea? A stihovi?

POTRUDI SE DOMA

Pesnata nau~i ja napamet.Ve`baj izrazno da ja recitira{.Vnimavaj na sekoj znak i na bojata na glasot.

POVRZI SO DRUGI AKTIVNOSTI

Na ~asot po Likovno obrazovanie podelete se vo grupi i obidete se da nacrtate razli~ni crte`i: - ilustracija na pesnata;- prazni~en izgled na tvoeto mesto;- nekoj spomenik {to ti ostavil

vpe~atok;- znameto i grbot na na{ata

tatkovina.Dodeka rabotite slu{ajte makedonski narodni pesni.

RAZMISLI I RAZMENI GO MISLEWETO

Koi gosti ne ti se mili. Zo{to?

NEMIL GOSTIN

Edna ptica se svitka vo sedeloto i se podgotvi da spie kako {to spijatsite ptici. Le`e{e taka nekoe vreme i naedna{ naslu{na kako nekoj go zaobi-koluva sedeloto, pot~uknuva i moli. Glasot kako da be{e na nekoj izmorenstarec. Pticata si go pozapre zdivot, si gi skri pilcite pod kriljata i u{tepovnimatelno se vslu{a. Zborovite {to doa|aa bea krotki, mili i pak ~u:

- @ivee li nekoj tuka {to }e me primi vo svoeto gnezdo? Dolg pat imampominato, koskive od umor mi se zdrobeni.

Pticata mol~e{e i razmisluva{e. Dali da se odzve ili ne. Najposle re{ida se javi, pa re~e:

- Koj vaka docna e dojden pred mojata ku}a?- Jas sum, jas! - se javi nepoznatiot. - Nie so tebe odamna se poznavame.

Skitnik sum, no sekomu dobrina nosam...†Ama... koj li mo`e da dojde vaka docna? †misle{e pticata i se priseti na

site svoi prijateli, no glasot {to doa|a{e odnadvor ne li~e{e na ni~ij i zatoapovtorno pra{a:

- Ka`i mi najnapred koj si, kako se vika{ i }e te primam vo svoeto sedelo.- ]e ti ka`am, zo{to ne! - re~e nepoznatiot glas. - Jas imam dare`livo

srce, naprolet gi kitam drvjata so zelen dar, a naesen im gi odzemam grdite`olti lisje.

[to misli{, koj li mo`e da bide nemiliot gostin?

- Koga mi gi ka`a site podrobnosti za sebe, mo`e{ li da mi go ka`e{ itvoeto ime? - pra{a pticata. - Sakam da ti go znam imeto za da mo`am da seprisetam koj si.

Kutrata ptica ne go dore~e posledniot zbor od re~enicata, koga po~uvstvu-va kako se zani{a drvoto, zakrckaa silno grankite i za malku {to ne £ se otko-rna sedeloto. Ispla{ena molkna i ~u:

- Iljadnici godini imam, a vakvo ~udo s¢ u{te ne sum videl. Edna male~kani{to`na ptica da nej}e da me primi vo svoeto sedelo samo zatoa {to ne go znaemoeto ime?! Moeto ime e slavno i golemo, a vo borba nikoj ne mi e ramen.

- Od kade da znam koj si i {to si?! Mo`ebi si lisica, a mo`ebi nekoe drugostra{no `ivotno {tom si tolku silen.

- Ne!!! - skreska silno nepoznatiot.- Da ne si lav ili slon? Sigurno si slon, eden od onie {to gi sre}avam na

mojot esenski pat.

34

Dali sega ti e polesno da pogodi{ koj e nemiliot gostin?

- Ama kakov slon, za kakov slon zboruva{!? - vika{e razluteno nepozna-tiot i se obide sosila da vleze vo sedeloto. - Jas sum posilen od sekogo: odtigri, od lavovi, od slonovi i od sekogo na ovoj svet. A ako saka{ da znae{, timala {arena ptico, mene me vikaat Severko! Zapameti go ova i pu{ti me davlezam vo tvojot topol dom.

Otkako go ~u imeto na severniot veter, pticata ne go pu{ti da vleze votopliot dom, tuku mu re~e:

- @al mi e prijatele, ne mo`am da te pu{tam za{to ako vleze{ vo moetosedelo, }e mi gi zamrzne{ slabite piliwa. No {tom si ve}e tuka, u{te utre }ego napu{tam ovoj kraj i }e baram topli predeli. ]e zaminam daleku, tolkudaleku {to ti nikoga{ tamu nema da stigne{.

Taka re~e pticata, si gi pokri pilcite so krilcata i zaspa slatko. Veterotpo~eka u{te nekoe vreme i razluten i besen jurna niz golemata {uma.

Vera Bu`arovska

35

36

slika

zvuci

~uvstvo

vrska somojot `ivot

RAZGOVARAME ZA TVOITE PRETPOSTAVKI

Koga se ostvari tvojata pretpostavka: prviot ili vtoriot pat?Na kogo pomisli na po~etokot na raskazot. Koj bi mo`el da bide nekanetiot gostin {to moli so krotki i mili zborovi? Zo{to taka pomisli?Koj del od raskazot te navede da pomisli{ na vetrot? Pro~itaj go glasno.Kakva odluka donela pticata koga sfatila deka e toa lutiot Severko?

OBIDI SE

Obidi se da pretstavi{ kako ja do`ivea sodr`inata na ovoj raskaz vo ~etirite kvadrat~iwa. Raboti vo tetratkata za u~ili{na rabota.Razmenete gi tetratkite so drugar~eto od tvojata klupa i doznaj kako toa ja do`ivealo istata sodr`ina.Iska`i go glasno tvoeto do`ivuvawe pred celoto oddelenie.

POMOGNI IM NA PTICITE:

Ako pod streata na tvojot dom ili na grankite na nekoe drvo vo bliskata okolina ima gnezdo/sedelo na ptici preselnici, vnimavaj na nego, ne im go ru{i. Tie pak }e se vratat i }e ti se zablagodarat so pesna.A ako ima gnezdo/sedelo na ptici {to prezimuvaat kaj nas, pomogni im vo studenite denovi {to doa|aat. Ostavaj im ronki i sekakvi semenki naopredeleno mesto na tvojot prozorec. So pomo{ na tvoite roditeli napravi im ku}i~ka za ptici i gri`i se za nea.

POTRUDI SE DOMA

Vo tetratkata za doma{na rabota raska`i go raskazot †Nemil gostin#. Ti bidi edno od malite pti~ki i raska`i {to se slu~i so nemiliot gostin i kako se ~uvstvuvavte ti i tvoite bra}a i sestri. Ne zaboravi da napi{e{ za trgnuvaweto na dolgiot pat kade {to nema da ve najde studeniot veter.

RAZGOVARAJ SO DRUGAR^ETO

Koj vid zimnica podgotvuvate vo tvoeto semejstvo?[to saka{ ti najmnogu da jade{ od podgotvenite proizvodi?

ZIMNICA

Proletta gi rodi cvetovite, letoto gi rodi plodovite, pa oddolu i odgore gi potpe~e na svoj {poret.

A esenta ja zadol`ipo nego da prodol`i,ovo{jeto {to go obravo kujnata si go sobra.

Ja potfati la`icataja zapo~na zimnicataza jadewe da ima, imavo dolgata gladna zima.

Risto Dav~evski

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Poetot na godi{nite vremiwa im dal ~ove~ki osobini. Potvrdi go toa so primeri od pesnata.Zo{to poetot zimata ja narekuva †gladna#? Objasni!Pro~itaj ja pesnata so recitirawe.

IZRAZI SE

Napi{i kratok sostav vo koj{to }e go istakne{ svoeto u~estvo vo podgotovkata na nekoja zimnica.Naslovot na sostavot izmisli go sam.

POVRZI SO PRIRODA

Za koi `ivotni znae{ deka prigotvuvaat zimnica?Objasni kako prigotvuvaat i kade ja ~uvaat?

37

PORAZGOVARAJ SO DRUGAR^ETO

Koja e tvojata omilena kniga? Objasni zo{to.

KNIGATA E IZVOR

Mnogu ne{ta knigatadete }e ti ka`e,i veruvaj nikoga{nema da te sla`e.

]e te {eta sekoj denniz celiot svet,mnogu zemji ti }e vidi{}e doznae{ s¢ po red.

]e se sretne{ so decatacrni, `olti, beli,}e nau~i{ pesni, skaznisto tovari razni.

So brodovi ti }e plovi{po moriwa v svetot,avioni }e te nosatnajbrzi vo letot...................................So vekovi znaewetovo knigi se stava,a deteto s¢ da znae- treba da e ko mrava.

Nikola Altiev

GI OTKRIVAM VREDNOSTITE NA KNIGATA

Zo{to ti se dopadna ovaa pesna? Koi ~uvstva gi pobudi kaj tebe?Vo prvata strofa poetot veli deka knigata mnogu ne{ta }e ti ka`e. Kako knigata ti ka`uva mnogu ne{ta? Objasni kako i kade s¢ }e te {eta knigata.Objasni kako ja razbira{ porakata na poetot iska`ana vo poslednata strofa. Kakvo treba da bide deteto za da znae s¢ {to go interesira?

38

OBJASNI

Kakvi knigi saka{ da ~ita{? Spored {to gi odbira{ knigite?Kako se odnesuva{ kon niv dodeka gi ~ita{?Koja kniga ti e najomilena i na site im ja prepora~uva{ da ja pro~itaat?

POTSETI SE I DOPOLNI

Gradskata biblioteka e najgolema vo ______. Vo nea mo`at da ~lenuvaat site ______na toj grad.Vo moeto mesto ima/nema biblioteka. Nejzinoto ime e ____________.Jas sum za~lenet vo _____________ biblioteka.

SOSTAVETE LISTA

Vo oddelenieto sostavete lista vokoja }e zapi{uvate koi knigi ste gi pro~itale. Taka }e sledite koj ~ita najmnogu i }e izberete najdobar ~ita~.Istata izrabotete ja so pomo{ na kompjuter.

39

^ita~ Naslov Avtor Datum na pozajmuvawe

Datum navra}awe

Komentari izabele{ki

Poka`i vxa{en izraz. Koga nekoj ima takvo lice?

SKAZNA ZA VXA[ENATA PRINCEZA

Mnogu odamna si `iveel eden umen i pravdoqubiv car. Caricata umrelarano, koga im se rodilo prekrasno devoj~e. Carot ja sakal }erka si premnogu i£ gi ispolnuval site nejzini `elbi. Od den na den carskata }erka stanuvala s¢porazgalena i dodevala so svoite ~udni i nevozmo`ni barawa. Samo sedela doprozorecot i zjapala vo minuva~ite koi morale da £ se poklonuvaat dozemi.

Carot ne umeel da ja spastri svojata }erka. Se obiduval da ja natera da u~ida veze gobleni, da tancuva, da sviri na harfa. No taa site u~iteli gi navre-duvala so najpogrdni imiwa i gi brkala. Ako carot se obidel da ja skara i da £ka`e deka ni{to nema da znae, taa po~nuvala tolku silno da pla~e {to tatko£ vedna{ £ popu{tal. Solzite na princezata bile najmo}noto oru`je predcarot.

- Dobro, dobro - velel toj - samo bidi mi ti `iva i zdrava. ]e se najdenekoj princ i za tebe i tato }e mi te oma`i.

Koga nekoj od dvorskite sovetnici }e se obidel da ja natera da nau~ibarem ne{to za da ne se sramat od nejzinata neukost, bil brkan od nejziniteodai so vikotnici i zakani deka }e mu ja prese~e glavata. Begaj}i, umniotsovetnik }e se sretnel so carot i taka nasekirani se tufkale po hodnicite.

Eden den, dodeka sedela do omileniot prozorec, naedna{ svikala i giokokorila o~ite. Site ja pra{uvale od {to tolku se ispla{ila, a taa samostoela vko~aneto, so prst poka`uvala kon ulicata i vikala: - Aaaaaa! A dolunemalo ni{to. Samo edno mom~ence stoelo i gledalo nagore.

Brgu ja smestile v postela, £ davale ~aevi, lekovi, no ni{to ne pomogna-lo. Taa si ostanala vxa{ena, samo {to prestanala da pi{ti. Ja pregleduvalenajdobrite lekari, no - ~are nemalo.Toga{ carot ispratil glasnici niz celo-to carstvo, so poraka: - Koj }e ja izlekuva princezata }e go dobie polovinatacarstvo!

Doa|ale razni lu|e, ja lekuvale, no ni{to ne pomognalo. Eden den, japodignale do prozorecot da pogleda malku nadvor. Princezata naedna{spi{tela:

- Ene go pak!Site se str~ale i navistina dogledale edno mom~ence {to so race £ pravi

dolg nos na princezata. Taa vreskala:- Fatete go! Prese~ete mu ja glavata!Go fatile mom~enceto i go dovele pred carot i princezata koja bila

crvena od lutina:- Toa mene taka da mi pravi i da ne mi se pokloni! Ubijte go!Carot baral objasnuvawe od mom~enceto. Toa mu reklo:

40

- Samo sedi do prozorecot i zjapa vo lu|eto {to itaat po rabota. Pa u{tebara i da £ se klawaat! [to ako e princeza? I taa treba ne{to da raboti, a nebadijala da go jade carskiot leb.

Na carot mu padnalo mnogu te{ko, no mu se dopadnale hrabrosta iiskrenosta na mom~eto. †[tom vaka misli edno dete, u{te polo{o mislatvozrasnite# - si rekol.

Se nalutil i naredil da ja zatvorat princezata vo maloto sop~e, da £davaat samo leb i voda s¢ dodeka ne se fati za nekoja rabota. Taa pla~ela imolela, no popusto.

Carot go nagradil mom~eto za umnite zborovi, a princezata - veruvale iline - gi nau~ila site raboti {to trebalo da gi znae edna carska }erka. Yidovitena dvorecot za kratko vreme bile ukraseni so gobleni {to gi izvezla taa icarot so gordost im gi poka`uval na site gosti i prijateli.

Slavka Maneva

41

DA NE

42

RAZGOVARAME ZA TVOITE O^EKUVAWA I PREDVIDUVAWA

Kakov kraj o~ekuva{e? Obrazlo`i zo{to go o~ekuva{e takviot kraj.[to ne o~ekuva{e da se slu~i vo skaznata? Zo{to?Koj e vinoven za takvoto odnesuvawe na princezata? Potvrdi go tvojot odgovor so re~enicite od koi go zaklu~i toa.

SOZDAVAJ

Dali carot dobro postapil {to ja kaznil princezata?Odgovori na ova pra{awe, no taka {to da pronajde{ barem dve tvrdewa koi }e bidat potvrdni (DA) i dve tvrdewa koi }e bidat odre~ni (NE). Nacrtaj vakva tabela i zapi{i gi tvoite tvrdewa:

Dopolni gi tvoite tvrdewa od razgovorot so tvojot par od klupata.Sega razgovarajte ~etvorica i pro{irete ja tabelata. Sega vie raspravate (argumentirate).Opredeli se vo koja grupa }e bide{: vo grupata DA ili vo grupata NE. Formirajte vakvi grupi, zapi{ete gi va{ite tvrdewa i razgovarajte za niv.Go smeni li svoeto mislewe otkako go slu{na tu|oto mislewe? Objasni go tvojot odgovor.

SLAVKA MANEVA (1934 g., Skopje) VI PORA^UVA:

†Skaznata go oblagoroduva deteto, ja pottiknuva negovata fantazija, mu ovozmo`uva i da sonuva i da veruva vo idninata. Preku skaznata deteto gi prifa}a najubavite ~ovekovi osobini: hrabrosta, istrajnosta, blagorodnosta, spravedlivosta... Kako avtor, so najgolemo zadovolstvo gi pi{uvam za decata#.

TI PREPORA^UVAME ZA ^ITAWE:

Veruvame deka vo treto oddelenie si ja pro~ital "Yvezdeni perni~iwa# Sega pozajmi ja od u~ili{nata ili gradskata biblioteka knigata †Gotvarski skazni# i u`ivaj vo ~itaweto na prekrasnite i malku neobi~ni skazni na va{ata omilena pisatelka Slavka Maneva.

43

RADIOEMISIJA I TELEVIZISKA EMISIJA

Radioto i televizijata se postojano prisutni vo na{ite domovi. Bez niv nemo`eme da zamislime da ni pomine ni eden den. Od niv doznavame mnogu raboti.Razlikata e vo toa {to radioemisiite samo gi slu{ame, a televiziskiteemisii (TV-emisii) i gi slu{ame i gi gledame.

TV-EMISII {to se interesni za tebe se slednive:- obrazovni - od koi }e se stekne{ so novi znaewa;- nau~no-popularni - vo koi se zboruva na lesno razbirliv na~in za

nau~ni vistini;- detski kvizovi - vo koi u~enicite se natprevaruvaat vo znaewe;- narodni prikazni - emisii vo koi narodnite prikazni gi sledi{

izvedeni od glumci na mnogu uverliv na~in;

RADIOEMISII od pove}eto vidovi za tebe }e bidat najinteresni:- detskite muzi~ki emisii - vo koi mo`e{ da slu{a{ mnogu detski

pesni~ki i da se zapoznae{ so najnovite hit-pesni od detskite festivali;

- detskite radiodrami - emisii vo koi so pomo{ na glumata, muzikata i drugite zvu~ni efekti }e gi do`ivee{ mnogu silno dramskite tekstovi.

POTRUDI SE

Sekoja nedela na Makedonskoto radio vo 12 ~asot se emituva radiodrama. Poslu{aj ja i zapi{i go nejziniot naslov, re`iserot, koj u~estvuval vo nea i nejzinata kusa sodr`ina. Opi{i kako si gi zamisluva{ likovite i mestoto na slu~kata. Od TV-programite od nekoja lokalna televizija odberi detska TV-emisija {to }e ja gleda{. Zapi{i {to si gledal, na koja televizija i {to ti se dopadnalo vo emisijata.

44

ZO[TO GRAMATIKATA E TE[KA

- Znae{, Milane, jas }e bidam in`ener! - mu re~e Ivan na svojot drugar odklupata pred po~etokot na ~asot. - Ja vidov fabrikata kade {to se konstruiraatvistinski motori. V~era vujko mi me odnese da gi vidam traktorite. Lele,kolku traktori ima tamu. Ne bi gi sobralo nitu na golemiot stadion. No, vujkomi mi re~e deka moram da imam petka po matematika ako sakam da bidam dobarin`ener.

- Aman, Ivane, zamol~i ve}e edna{! - mu vrati Milan. - Gleda{ deka pov-toruvam makedonski ... se preslu{uvam ... Denes u~itelkata }e ispra{uva gra-matika. Ne e lo{o i ti da povtori{ ne{to.

- Uf, taa gramatika! Mnogu e zdodevna. No, ka`i mi te molam zo{to pak jasmoram da u~am gramatika? ... Mene ne mi treba! Jas }e bidam in`ener! -prodol`i da mrmori Ivan.

- Zatoa {to treba da bide{ pismen!- Uf, stra{no! Koj da gi nau~i site tie imenki, zamenki, glagoli, broevi?...Gramatika, puf ... E, Milane, ama edno da znae{, toa mo`ebi ne go znam

najdobro, ama zatoa dobro znam {to e ednina, a {to mno`ina.- I ti misli{ deka so toa znaewe }e izvle~e{ pove}e od edinica?

Interesno!No, koga dojde redot na Ivan da odgovara, sre}ata mu se nasmevna.

U~itelkata ispra{uva{e za imenki.- Ivane, dali znae{ ne{to da ni ka`e{ za imenkite, u~evme minatiot

~as? Ajde ...- Znam, u~itelke - potvrdi Ivan.- ... Dobro ... Bravo ... A znae{ li {to e ednina, a {to mno`ina kaj

imenkite?- Znam, nastavni~ke, kako da ne znam ...- Odli~no ... toga{ odgovori mi dali imenkata †pantaloni# e vo ednina

ili mno`ina?Ivan podzastana malku razmisluvaj}i, a potoa kako od pu{ka odgovori:- Pantaloni, pantaloni ... toa e u~itelke ... Gore ednina, a dolu mno`ina!

Olivera [ija~ki

RAZMISLI - ISKA@I SE

Zo{to sekoj ~ovek treba da ja znae gramatikata na svojot jazik?Obrazlo`i go tvojot stav: gramatikata e te{ka/gramatikata e lesna.

45

DA PORAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Zo{to treba i in`enerite da ja znaat gramatikata? Najdi go odgovorot na Milan.Pronajdi {to mu odgovoril Milan na Ivan. Kako mu se nasmevnala sre}ata na Ivan na ~asot po gramatika? Objasni zo{to odgovorot na Ivan ne e to~en. Ka`i go to~niot odgovor: vo koj broj e imenkata "pantaloni#?

DISKUTIRAJTE

Koj e tvoj omilen predmet? Zo{to?Koj predmet go u~i{ bidej}i mora{? Zo{to?Da mo`e{ da odbira{, koi predmeti bi gi u~el? Zo{to?Kako spored tebe bi trebalo da se odviva nastavata? Objasni!

JAZI^NO KAT^E

Doka`i mu na Ivan deka znae{ pove}e od nego taka {to vo tetratkata }e napi{e{ po pet:- sopstveni imenki: _______________________- imenki vo ednina: _______________________- imenki vo mno`ina: ______________________- imenki od ma{ki rod: ____________________- imenki od `enski rod: ___________________- imenki od sreden rod: ____________________

46

SLOGZborot sse ddeli nna sslogovi. Zborot ima onolku slogovi kolku {to ima samoglaski. Vosekoj slog mo`e da ima samo po edna samoglaska. Slog mo`e da pretstavuva iedna samoglaska, no nikako samo soglaska. (bro-i).Pri pprenesuvanje nna ddel ood zzborot vvo nnov rred potrebno e da gi znam i po~ituvampravilata. Koga ne sum siguren, }e proveruvam vo Pravopisot nna mmakedonskiotliteraturen jjazik.

GRADSKA BBIBLIOTEKABibliotekata vo edno naseleno mesto koja ima najgolem broj knigi i od koja mo`esekoj `itel da pozajmuva knigi se vika gradska bbiblioteka.Vo nea ima knigi od site oblasti i za site vozrasti.

TELEVIZISKI EEMISII ZZA DDECA prilagodeni za mojata vozrast i potrebi:obrazovni, nnau~no-ppopularni, nnarodni pprikazni ii ddetski kkvizovi.

RADIOEMISII prilagodeni za mojata vozrast i potrebi: radiodrami i muzi~kiradioemisii.

Odgovorite ppi{uvaj ggi vvo ttetratkata!

PPOOVVTTOORRUUVVAAMM II SSEE PPRROOVVEERRUUVVAAMM

1. NNe sse vvo `̀enski rrod iimenkite: a) ptica i treva b) od`a i kamionv) radost i mladost

2. GGlagoli sse:a) dobro, visoka, uli~na b) kamen, kade, koga v) igra, dojde, zaspa

3. PPravilno ee rrazdelen na sslogovi zzborot: a) ka-mi-on b) kra-stav-ica v) kam-en

4. OOdgovorot nna ggatankata†Um nema, a sekomu um dava# glasi:

a) televizorb) knigav) radio

5. ZZa †Vol{ebnoto ppenkalo#i †Skazna zza vvd`a{enataprinceza# zaedni~ko ee: a) tie se skaznib) imaat ist avtorv) imaat ista tema

Veruvam vo sebeRAZMISLI - RRAZMENI GGO MMISLENJETO

Napravi grozd od site zborovi na koi }e se seti{ povrzani so zborot basna.Sporedi go tvojot grozd so grozdot na tvoeto drugar~e od klupata.

47

BELATA ^̂AVKA

Videla ~avkata deka gulabite dobro se hranat i toa mnogu i se dopadnalo. Senabelila i vlegla vo gulabarnikot. Gulabite ne ja poznale, za{to prilegala na niv. Misleleoti e gulab, pa ja pu{tile vnatre.

No, vo eden mig ~avkata se zaboravila ta graknala. Gulabite ja poznale i janabrkale. ^avkata nemala drug izlez. Pobegnala i se vratila vo jatoto megu svoite.

No, koga drugite ~avki ja videle taka neobi~na i bela, ne ja primile. I tie ja nabrkale!

TOLSTOJ

RAZBERI GGO ZZNA^ENJETO NNA BBASNATA

[to i se dopadnalo na ~avkata kaj gulabite?Kako se dosetila da stane edna od niv?Kako se izdala?Zo{to ne ja primile vo jatoto drugite ~avki?Kakvi luge mo`e{ da prepoznae{ vo nea?Objasni dali postoi razlika megu itrinata i izmamata.

OBIDI SSE

Obidi se so svoi zborovi da objasni{ zo{to dvete pogovorki odgovaraat na basnata.Prepi{i gi pogovorkite so rakopisnilatini~ni bukvi.

Lagata iima kkratki nnoze.Mantijata nne ggo ppravi ppopot.

basna

48

VOL[EBNATA TETRATKA

Meto be{e kako i site drugideca: miren, ni pomalku nemiren,no toj ima{e golem problem.Mnogu lo{o gi pi{uva{ebukvite. Ne da ne se trude{e,ama rakata kako da ne goslu{a{e i namesto ubavibukvi tie se pretvoraa vobukvi so opa{ki, nekoi sou{i, gi ima{e so krilja, paduri i so mevovi i u{tekakvi ne. I {to e najte{kood s¢, tie bukvi, osvensamiot toj, nikoj drug nemo`e{e da gi prepoznae, akamoli da gi pro~ita.[to s¢ ne se obidoanegovite roditeli za da gonau~at na krasnopis, arnoama, koga ne odi, ne odi. Sitepedagozi i pedijatri vo zemja-ta gi posetija, no lekot nikako dase najde. Bea duri kaj razni baja~kiza pomo{, a rezultatot pak be{e nikakov.Bukvite si ostanuvaa so opa{ki, so u{i, so krilja, somevovi i u{te so kakvi ti ne drugi belezi.

Se pomirija roditelite deka nivniot sin cel `ivot }e pi{uva nerazbir-livo, no toga{, sosem neo~ekuvano, kako grom od vedro nebo, dojde spasot.

- Pobarajte pomo{ od golemiot Zakijaki! - im se javi nepoznat glas. - Tojma|epsnik s¢ umee i s¢ znae...

- Zo{to da ne - si rekoa roditelite. - I kaj nego }e probame da najdeme lek.Glasot is~ezna tolku brzo, kako i {to se pojavi.Kako {to rekoa, taka i napravija. U{te utredenta otidoa do golemiot

Zakijaki. Koga mu objasnija {to maka gi sna{la, ma|epsnikot po~na da si go ~e{anosot. Vsu{nost, toj taka i razmisluva{e - ~e{aj}i si go nosot.

- Znam {to treba da se napravi! - kone~no se seti mudrecot, podavaj}i imne{to na zagri`enite roditeli. - Otsega detenceto neka pi{uva na ovaavol{ebna tetratka.

Roditelite se zablagodarija i ja odnesoa tetratkata doma. Na sinot munaredija vedna{ da ja pi{uva doma{nata rabota.

- Zo{to? Koga nikoj ne mo`e da ja pro~ita, a kamoli da ja proveri? - sesprotivstavi Meto. - Nema potreba od pi{uvawe...

No koga sfati deka roditelite se seriozni, sedna i po~na da ja pi{uvadoma{nata rabota.

I ete ~udo! [totuku ja napi{a prvata bukva so opa{ka, taa o`ivea i po~nada pla~e i da vika:

- Ne sakam opa{ka, ne sakam! Jas sum ubava bukva...Meto se ispla{i da ne mu skokne bukvata, ta so gumi~kata £ ja izbri{a

49

opa{kata. V ~as bukvata prestana da roni solzi i mu se nasmevna.Potoa na red dojde vtorata bukva, bukvata so u{i. I taa se rasplaka kako i

prethodnata, no se smiri {tom u{ite £ bea izbri{ani. Toa se slu~i i so tre-tata so krilja, pa ~etvrtata so mevot... Tie pla~ea li, pla~ea, a {tom deteto }egi dotera{e, zadovolno se nasmevnuvaa.

Taka, Meto prvpat napi{a doma{na rabota koja sekoj mo`e{e da ja pro~ita.Koga ja ispi{a vol{ebnata tetratka, proba i na obi~na. Vistinski krasnopis,nema {to. Bukvite mu se sme{kaa od redovite vo tetratkata.

Toj ve}e be{e izlekuvan. No, ne ja frli i vol{ebnata tetratka, tuku jaizbri{a so gumata i ja ostavi na policata. Kojznae, mo`ebi nekoga{ na nekoedrugo dete }e mu pritreba...

Goran B. Stojanoski

DOMA[NA ZADA^A

Napi{i sostav so naslov "Mojot drugar Meto so najubav rakopis#. Pi{uvaj ~itko, razbirlivo, a toa zna~i pravilno oformuvawe na sekoja bukva. Poka`i im {to i kako si napi{al na tvoite roditeli.

RAZGOVARAME ZA BAJKATA

Osven bajkite vo koi se raska`uva za podale~nite vremiwa, pisatelite pi{uvaat bajki i so sovremena sodr`ina.Spored {to zaklu~uva{ deka ovaa bajka e sovremena?Kako pi{uval Meto? Kakvi bukvi izleguvale od negovata tetratka?Koj mu pomognal na Meto da pi{uva ubavo? Kako?Zo{to Meto ne ja frlil vol{ebnata tetratka?Izvle~i pouka od ovaa skazna i zapi{i ja vo tvojata tetratka. Pro~itaj mu ja na drugar~eto.

BIDI ISKREN

Misli{ li deka i tebe ti treba vol{ebnata tetratka? Objasni zo{to taka misli{.

PREDLO@I

Predlo`i im na~in na site drugar~iwa {to ne pi{uvaat ubavo kako da go podobrat pi{uvaweto bez vol{ebna tetratka. Predlogot dobro formuliraj go i zapi{i go vo tetratkata. Potoa pro~itaj go pred site.Objasni zo{to e mnogu va`no sekoj da pi{uva ~itko i razbirlivo?

50

RODOT KAJ IMENKITE

Vo treto oddelenie nau~i deka imenkite imaat tri roda. Ka`i gi!

Precrtaj ja ovaa tabela vo tvojata tetratka i sekoj od dadenive zborovinapi{i go pod zamenkata toj, taa ili toa.

ZAKLU^I I ZAPI[I VO TETRATKATA

Imenkite {to se povrzuvaat so zamenkata toj se imenki od ma{ki rod.Tatko, dedo, leb, kamen, strav, orel, vozduh, drugar, voza~, voz, semaforImenkite od `enski rod se povrzuvaat so zamenkata _________.Majka, baba, pe~ka, ptica, ~a{a, taga, zima, cre{na, imenka, ulica, devojkaImenkite {to se povrzuvaat so zamenkata _______ se imenki od ______________ rod.Dete, sonce, ezero, jagne, oko, koleno, drvo, nebo, srce, more, ogledalo,{i{e

ZADA^I

Opredeli go rodot na imenkite od pesnata Oktomvriski patokaz na str. 32Vo sekoja kolona od imenki po edna se razlikuva od ostanatite spored rodot. Otkrij ja! Prepi{i vo tetratkata.1. Kamion, znak, trotoar, pe{ak, premin, svetlo, krug, fudbal.

Site imenki se od _________ rod, samo imenkata ___________ e od _________ rod.

2. Ko{arka, ~anta, trkalo, prodava~ka, kru{a, ~inija, masa, cve}arnica.Site imenki se od _________ rod, samo imenkata ____________ e od ________ rod.

3. Jajce, gnezdo, izvor~e, sukalo, kop~e, susam, penkalo, radio.Site imenki se od _________ rod, samo imenkata ________ e od __________ rod.

Napi{i pet re~enici vo koi }e upotrebi{ imenki od trite roda. Podvle~i gi imenkite i pokraj sekoja re~enica napi{i od koj rod se.

tegla, slika, den,sudija, cve}e, no},mleko, ~evel, more

TOJ TAA TOA

51

BROJOT KAJ IMENKITE

Potseti se od minatata u~ebna godina kolku broja imaat imenkite.

Sam zaklu~i koi imenki se vo ednina, a koi vo mno`ina od slednive sliki:

ZABELE@I I ZAKLU^I

1. Ako imenkata ozna~uva ime samo na eden predmet ili su{testvo, toga{ taa e vo _________. Primeri: kniga, bukva, blok, stol, cve}e, oxak, korpa, steblo.2. Mno`inata ozna~uva ime na ________ predmeti i su{testva... Primeri: knigi, bukvi, ____, cve}iwa, _____, ______, stebla.

Obidi se da obrazuva{ mno`ina od slednive imenki: Veles, Boris, Liljana, Vardar, Belasica, Lazo, Jana. Zo{to ne mo`e{? Kakvi se po vid ovie imenki?

VE@BI

Napi{i ja formata za mno`ina na slednive imenki: devoj~e, prozorec, pokriv, izlog, raskaz, spisanie, vesnik, yvezda, teatar, u~itel.Od bajkata ,,Vol{ebnata tetratka# na str. 48 pronajdi gi imenkite i votvojata tetratka podredi gi vo dve koloni - ednina i mno`ina.Pokraj sekoja imenka napi{i ja formata za ednina ili mno`ina: jabolko - jabolka, ulica, oko, teatri, policajci, volk, kowi, more, lavovi, dete, drvja, Martin, Negotino. (Ne zaboravaj na prethodniot zaklu~ok za sopstvenite imenki!)

ISKA@I SE

Opi{i nakratko kako izgleda gradot/seloto nave~er. Pro~itaj mu na drugar~eto.

^uden e gradot So svetilkite,Nave~er sprostren Na site strani,Legnati de~iwata na pernicite,Sonuvaat leko do zori rani.Kako gradinaSo cve}iwataTreperat lambiVo iljada boi,Vo ~uden prikaz se krevet~iwata,Kako yvezdi~ki da le`at moi.

Po nekoe ra~e nave~er mrda,Po nekoe uste se smee,Dedovci gr~at,Vo treska grda,I nekoe vrap~eNa son pee.^uden e gradot so svetilkite,O samo tie nave~er gorat,Cela no}Ja mre`at svetlinata,Edna so ednaMelodi~no zborat.

Vol~e Naum~eski

VE^ER

52

53

GI OTKRIVAM POETSKITE SLIKI

[to po~uvstvuva koga ja slu{na ovaa pesna?Kakva atmosfera na gradot poetot ni predava so ovaa pesna? Odberi tri zbora so koi }e odgovori{ na pra{aweto: bu~na, spokojna, razigrana, vesela, tivka, prazni~na.Otkrij kolku poetski sliki poetot naslikal so zborovi.Odberi edna koja saka{ da ja opi{e{.Odberi ja poetskata slika koja najmnogu ti se dopa|a i nacrtaj ja.

SPOREDBA

Pronajdi gi vo pesnata stihovite vo koi }e otkrie{ so {to poetot gi sporedil lambite vo no}ta. Na {to mu li~at taka zapaleni vo iljada boi?[to postignal poetot so ovaa sporedba?

"Kako gradina/So cve}iwata/Treperat lambi/Vo iljada boi#

Pronajdi ja i vtorata sporedba vo pesnata i objasni ja so svoi zborovi.

NAPRAVI SPOREDBA

Prepi{i gi re~enicive i dopolni gi za da dobie{ sporedba:Marija pee kako ________.Svetilkata sveti kako ________.^ar{afot e bel kako _________.Sladok kako ________.Doseti se: Za da se napravi sporedba koe zbor~e zadol`itelno treba da se upotrebi?

DOSETI SE

Za koj den i po koj povod mo`e{ ovaa pesna da ja izrecitira{ najubavo {to mo`e{? Toa neka bide tvojata ~estitka do tvojot grad. Potrudi se da go napravi{ toa.

IZRAZI SE

Nacrtaj go tvojot omilen zelen~uk i ovo{je. Vo niv napi{i zo{to tokmu tie ti se omileni.

54

OVO[NA KARANICA

KOMPIROT: Zdravo, jabol~e!

JABOLKOTO: ^ao, kompir~e! Ka`i mi, poznava{ li podobra ovo{ka od mene?

KOMPIROT: Ah, da, da ... Samo da me nema mene, site gladni }e bea!

JABOLKOTO: (go zdogleduva portokalot): Portokal~e, ti go propatuva celiot

svet, ka`i mu na ovoj tvrdoglav kompir deka nema podobra ovo{ka od mene!

Nema i nema!

PORTOKALOT: [to si voobrazeno! Jas sum tri pati podobar od obajcata. Duri

i edna boja se vika portokalova, nare~ena e po mene, a ne kompirova ili

jabolkova...

KOMPIROT: Za mene si nevospitan obi~en portokal.

BANANATA: Ej, zo{to se karate?

(jabolkoto, kompirot i portokalot vikaat na set glas, i ni{to ne se razbira)

BANANATA: Ni{to ne ve razbiram, ne vreskajte!

PORTOKALOT: Ova voobrazeno jabol~i{te si se zamisluva deka e najdobroto

ovo{je na svetot.

BANANATA: Kutroto toa, a ne znae deka jas sum najdobrata, za{to sum prva

hrana na doen~iwata i decata.

JABOLKOTO: Ne e vistina! Prvata hrana na doen~iwata e mlekoto, a potoa

rendanoto jabolko, taka da znae{!

BANANATA: Zaborava{ deka jas i gospodinot portokal dojdovme od daleku i

podobro od tebe go znaeme svetot na vitaminite.

PORTOKALOT: A {to znae{ pak ti, kompiru eden, koga si porasnal vo temnina,

Pod zemja? Pih - kompir!

BANANATA: Ili ti jabolko, koe od jabolknicata ne si videlo ni{to drugo i

podale~no od ogradata na sosedniot ovo{tarnik.

KRU[ATA: [to vi e vam? Ova bojno pole e ili {to?...

KOMPIROT: Sekoj saka da bide najdobriot! Ete {to e!

JABOLKOTO: Ka`i, tetka kru{o, neli jas sum najdobroto ovo{je?

PORTOKALOT: Ne ti, tuku jas!

BANANATA: Ne, nitu ti, tuku jas, da znae{!

(malku fali da se stepaat)

55

KRU[ATA: Ama ste sme{ni! Ako e taka toga{ i jas bi mo`ela da se natprevaru-

vam za najdobra ovo{ka, za{to sum medenka i blaga kako med. Koga Bisera }e se

vrati od u~ili{te, }e si podgotvi u`inka i ...

KOMPIROT: ... I prvin }e si svari kompir~e!

PORTOKALOT: A, ne! Prvo doa|a sokot od portokal! ]e ispie sok!

KRU[ATA: I na krajot }e se zasladi so medeno kruv~e!

SITE: Mmmmm ... Dobar apetit!

Edi Majoran

RAZGOVARAME ZA DRAMSKIOT TEKST

Koi se glavni likovi vo dramskiot tekst? Zo{to se karale?[to misli{ ti - koj e vo pravo? Na kogo mu posakale dobar apetit?Koj lik ti se dopadna? Zo{to?Vo koe godi{no vreme se slu~uva dejstvoto? Po {to zaklu~i?Koj od pette lika vo tekstot ne e ovo{je?

VE@BAJ DRAMSKO ^ITAWE

Va{ata u~itelka }e vi go pro~ita tekstot na dva na~ina: voobi~aeno i dramski.Zapi{ete vo tetratkata kakvi razliki zabele`avte pri nejzinoto ~itawe.Koj na~in vi be{e pointeresen?Podelete gi ulogite i obidete se dramski da go ~itate tekstot. Vnimavajte na odnesuvaweto, na bojata na glasot i na emociite {to treba da gi iska`ete.

U^ESTVUVAJ VO PODGOTOVKATA NA KUKLENA PRETSTAVA

O`ivete go dramskiot tekst. Izvedete pretstava vo u~ilnicata. Za taa cel: Podelete se vo grupi. Vo grupata podelete si gi ulogite. Opredelete scenarist i re`iser. Razgovarajte za izgledot i postapkite na likovite. Ve`bajte gi dijalozite i redosledot na ka`uvawata pod vodstvo na re`iserot.Na ~asot po Likovno obrazovanie izrabotete gi kuklite. Mo`ete da gi napravite od karton, sun|er, ~orapi i tekstil. Zaka~ete gi na stap~iwa.Napravete i plakat za va{ata pretstava i istaknete go na vidno mesto vo va{eto u~ili{te.Scenaristite od sekoja grupa neka se dogovorat kako }e ja napravat scenata.Na tablata neka ja nacrtaat scenata - mestoto na dejstvoto. So pomo{ na stol~iwa i ~ar{av opredelete go mestoto kade }e se pojavuvaat kuklite.Izvedete ja kuklenata pretstava pred drugite oddelenija.Na krajot opi{ete kako se podgotvuvavte, koja grupa za vreme na probite be{e najdobra, kako ja izvedovte kuklenata pretstava pred publikata i {to e toa kuklena pretstava.

56

57

KONKRETNI I APSTRAKTNI (MISLENI) IMENKI

Nacrtaj vo tvojata tetratka: jabolko, moliv i zdravje.Objasni zo{to ti be{e lesno da nacrta{ jabolko i moliv?Objasni zo{to ne mo`e{ da nacrta{ zdravje?

PROVERI SE

Prepi{i gi slednive re~enici vo tvojata tetratka i podvle~i gi so sina boi~ka konkretnite, a so crvena apstraktnite: - Cela no} ne spiev od vozbuda, za{to majka mi treba{e da se vrati od bolnica so moeto brat~e.- Vo du{ata po~uvstvuvav golema radost koga gi vidov moite drugar~iwa kako se lizgaat so svoite sanki.

KONKRETNI IMENKI APSTRAKTNI IMENKI

drvo dete gumau~itel zgrada tablaprozorec svetilka avion

qubov taga radost bolka dobrina silaitrina lutina sre}a

Poka`i gi predmetite {to se ozna~eni so imenkite vo levata kolona, tie {to se vo tvoja blizina, gi gleda{ ili gi dopira{. Bidej}i nema vo tvoja blizina avion, nacrtaj go. [to ozna~uvaat konkretnite imenki?

Obidi se da poka`e{ ili da nacrta{ ne{to od ona {to e ozna~eno so imenkite vo desnata kolona. Zo{to ne mo`e{? [to ozna~uvaat apstraktnite imenki?

SOGLEDAJ I DONESI ZAKLU^OK

PRODOL@I DOMA

Nacrtaj vo tetratkata tabela ista kako onaa {to e dadena pogore. Od raskazot ,,Vol{ebnata tetratka# na str. 48 izvle~i {to pove}e konkretni i apstraktni imenki i vnesi gi vo tabelata.

RAZMISLI - SSOSTAVI - RRAZMENI

Razmisli {to se soobra}ajni znaci, zo{to slu`at, kade se postavuvaat, so koi se sre}ava{ koga doa|a{ na u~ili{te.Svoite razmisluvanja zapi{i gi na list i nacrtaj eden soobra}aen znak.Razmenete gi listovite so drugar~eto od tvojata klupa.Nekolku razmisluvanja pro~itajte gi pred celoto oddelenie.

SOOBRA]AJNI ZZNACI

Kolku stotina va{i zdru`eni racetolku postojat soobra}ajni znaci.Bilo da se vozi{ bilo da odi{ pe{ki, nekakaj ovie znaci ne se pravat gre{ki.

Dali si od selo ili pak od gradznakot tebe, dete, }e ti poka`e pat.Da ne znae{ eden znak - prosteno da ne znae{ mnogu - neprijatnost

te ~eka!

Nusret DDi{o UUlku

58

59

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Kolku soobra}ajni znaci postojat?Koj treba da gi po~ituva? Zo{to?Obidi se da ja objasni{ so svoi zborovi poslednata strofa?

SOGLEDAJ - DOBRO PRO^ITAJ

Kolku strofi ima vo pesnata? A stihovi?Pro~itaj gi rimuvanite zborovi.Pro~itajte ja pesnata nekolkupati i ve`bajte izrazno recitirawe.

POTSETI SE, GRUPIRAJ SE, IZRABOTI

Na ~asot po Op{testvo potseti se kako se grupirani soobra}ajnite znaci, koja e karakteristi~nata forma za sekoja grupa. Podelete se na tri grupi i sekoja grupa neka izraboti po nekolku soobra}ajni znaci karakteristi~ni za taa grupa znaci.Mo`ete da izmislite i soobra}ajna igra, ako ubavo ja osmislite i se dogovorite. Koristete hamer, flomasteri, lepak, no`ici, avtomobil~iwa, kukli i s¢ ona {to }e vi pomogne da ja realizirate igrata.Mo`ete da ja demonstrirate vo sosednoto oddelenie ili na pomalite drugar~iwa.

DOMA[NA ZADA^A

Nau~i ja pesnata naizust.Prepi{i ja vo tetratkata za doma{na rabota na kirilica.

Priseti se na edna basna i preraska`i mu ja na drugar~eto.

60

MAGARETO, LLISICATA II LLAVOT

Edna{ se sprijatelile magareto i lisicata i zaedno trgnalena lov. Patem sretnale eden lav. Lisicata, nasetuvaj}i jaopasnosta, mu pristapila na lavot i mu vetila deka }e mugo predade magareto ako ja pu{ti nea.

Otkako se dogovorile, lisicata go povela magare-to do nekoja stapica i ve{to go namamila da padne vo

nea.Lavot, koga videl deka magareto ve}e ne mo`e

da mu pobegne, prvin ja grabnal lisicata, a potoa senafrlil i na magareto.

Ezop

DA SSE PPOTSETIME

Vo basnite e predadeno `ivotnoto iskustvona narodot i zatoa sekoja basna ima pouka.

SOGLEDAJ

Koi lu|e se pretstaveni preku lisicata? Kako se obidela da se spasi od lavot?Zo{to lavot gi izel i magareto i lisicata? Koi lu|e se pretstaveni preku lavot?Vo ~ija postapka sogleduva{ te{ko predavstvo na prijatelot?

OSUDI

Napi{i ja tvojata osuda za takvata postapka na lisicata. Napravi sporedba koga ti nekoga{ si se po~uvstvuval izneveren od tvoeto drugar~e.

IZVLE^I PPOUKA

Narodot rekol: Malite prikazni golem um davaat.Kakov um ti dade tebe ovaa kusa prikazna? Zapi{i go tvoeto objasnuvanje vo tetratkata.Pro~itaj im na tvoite roditeli {to si napi{al i diskutirajte za poukata.Povrzi ja so pogovorkata: Koj na drugiot mu kopa grob, i samiot pa|a vo nego.

Gledajte zaedno nekoj od filmovite: †Petar Pan#, †Hari Poter#, †Avanturite na Pipi#.

61

FILM

Od minatata godina znae{ deka filmot e magija na podvi`nite sliki. S¢{to pravat akterite se snima na filmska lenta i snimkite se odvivaat sogolema brzina - 24 sliki vo sekunda.

Prepi{i vo tetratkata i povrzi so moliv~e koj poim od desnata strana odgovara na vidot na filmot od levata strana:

crtani (animirani)

igrani

kusometra`ni

dolgometra`ni

DA RAZGOVARAME ZA GLEDANIOT FILM

Koi bea glavni likovi vo filmot? Ti se dopadna li glumata na glumcite?Za {to se raska`uva{e vo nego? [to ti ostavi najsilen vpe~atok?Koj e re`iser na filmot?Zo{to saka{ da gleda{ crtani filmovi?

BIDETE KREATIVNI

So pomo{ na serija sliki~ki prika`i ~e{lawe na kosa, otvorawe na cvet ili stanuvawe od stol~e. Potrudi se. Interesno e.Napravete plakat za filmot {to go gledavte. Na nego zapi{ete go naslovot na filmot, re`iserot i akterite. Ne zaboravete deka plakatot treba da bide interesen i da gi natera drugar~iwata od drugite oddelenija da go gledaat filmot.

- traat kuso vreme - od 20 do 40 minuti;- traat podolgo - od ~as i polovina do dva

~asa, a mo`at da bidat crtani ili igrani.- snimeni so vistinski akteri;- snimeni so nacrtani ili kompjuterski

napraveni likovi;

62

PRONAJDI NA INTERNET - ENCIKLOPEDIJA

Pronajdi na internet ili vo enciklopedija koi bile Kolumbo i Magelan.Vo koe vreme `iveele? Zapi{i vo tvojata tetratka.

ISTRA@UVA^I

]e pojdeme u{te podalekui od Kolumbo i od Magelan nie decata rodeni istra`uva~i so zraci }e otkriemenovi pati{ta i svetovi.]e otskokneme od sanka i lizgalkai so drugi deca od Vselenata}e se sretneme vo pregratka.Nie nikoga{ nema da ostaremea samo }e rastemea samo }e rasteme.

Radovan Pavlovski

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Zo{to ti se dopadna ovaa pesna?Kolumbo oti{ol do Amerika, a Magelan ja zaobikolil Zemjata so svojot brod Viktorija. Kade podaleku bi po{le decata-istra`uva~i? Koi novi pati{ta i svetovi }e gi otkrijat?Kako nikoga{ ne ostaruvaat, a samo rastat istra`uva~ite? So {to toa go postignuvaat?

63

DOPOLNI

Vo tvojata tetratka zavr{i gi re~enicite onaka kako {to ti razmisluva{:Koga bi bil istra`uva~, bi ja (go) istra`uval _____________.Koga bi se sretnal so dete od vselenata bi mu go postavil slednovo pra{awe: ___________.Na deteto od vselenata bi mu predlo`il __________.Koga bi bil kosmonaut bi ja istra`uval planetata __________ zatoa {to _________.Koga bi bil medicinski istra`uva~ bi sakal da pronajdam _________ zatoa {to _________.

AKO SI QUBOPITEN

Kako nastanala vselenata?Astronomite veruvaat deka vselenata se formirala pred pove}e od 15 milijardi godini so edna ogromna eksplozija nare~ena Big-Beng ili Golemata eksplozija. Taa go sozdala prostorot kako `e{ko meur~e koe stanuvalo s¢ pogolemo i pogolemo.Pove}e informacii za vselenata pobaraj na veb-sajtot: www.bbc.co.uk/science/space

ENCIKLOPEDIJA

Enciklopedija e golema kniga vo koja se sodr`ani mnogu znaewa od edna oblast ili od pove}e oblasti. Site znaewa se nau~no potvrdeni i doka`ani.Vo enciklopedijata ima mnogu fotografii koi go potvrduvaat toa {to e napi{ano. Eve nekolku enciklopedii koi mo`e{ da gi koristi{: ,,Enciklopedija za mladi#, ,,Enciklopedija na prirodata#, ,,Istorija na svetot#, ,,1000 pra{awa i odgovori#, ,,Detska enciklopedija#, ,,Narodite vo svetot#, ,,Zo{to?#, ,,Svrti go pogledot kon svetot# i dr.Koja detska enciklopedija ja ima{? [to u~i{ od nea? Od kade mo`e{ da pozajmuva{ enciklopedii?

TVORI

Napi{i sostav vo kogo ti }e bide{ kosmonaut.Ne zaboravi da gi povede{ i tvoite drugar~iwa.Pro~itajte gi va{ite sostavi i odberete gi najdobrite.

64

IMENKIRod - znam da gi razlikuvam trite roda: ma{ki, `enski i sreden rod.Broj - lesno prepoznavam koja imenka e vo ednina, a koja vo mno`ina.Konkretni imenki - ozna~uvaat imiwa na predmeti i su{testva {to mo`am dagi vidam i da gi dopram. Apstraktni imenki - ozna~uvaat imiwa na poimi {tone mo`am da gi vidam i dopram, tuku samo gi zamisluvam ili gi ~uvstvuvam.

1. Slednive imenki: drvja, piperki, cve}e, la`ici, radost, petel, taga, brzina, mese~ina i oblak }e gi prepi{am vo tetratkata na latinica i }e odgovoram na slednive pra{awa:a) vo sreden rod se: __________ b) vo `enski rod se: ____________ v) vo mno`ina se: ___________ g) apstraktni se: _______________

SPOREDBAPoetite i pisatelite vo svoite dela ~esto koristat sporedbi za da mo`emepodobro i povpe~atlivo da go razbereme toa {to ni go ka`uvaat. Sporeduvaatdva predmeta ili dve pojavi {to imaat nekoja zaedni~ka osobina.

2. Sporedba prepoznavam vo:a) Meto be{e dobro dete;b) Meto be{e brz kako strela; v) Meto e najdobriot u~enik.

KUKLENA PRETSTAVATeatarska pretstava vo koja ulogite gi igraat kukli. Namesto kuklite zboruvaat vistinskite glumci. I nie mo`eme sami da podgotvime i izvedemekuklena teatarska pretstava.

FILMFilmot e snimen na lenta od celuloza. Za da go prosledi{ na ekranot tojsnimen nastan, treba lentata da ja dvi`i aparat nare~en kinoproektor. Zada se dobie slika vo dvi`ewe {to ti ja gleda{ na ekranot, kinoproektorottreba da zavrti 24 sliki vo edna sekunda. Spored vremetraeweto filmotmo`e da bide: kratkometra`en i dolgometra`en.

3. Odgovori vo tetratkata: Koj film e crtan, a koj igran film. Napi{i po dva naslova na poslednite gledani crtani i igrani filmovi.

ENCIKLOPEDIJAGolema kniga vo koja ima mnogu nau~no doka`ani fakti i podatoci od raznioblasti. Vo niv pronao|am mnogu dopolnitelni znaewa za ona {to go u~am i{to sakam da go znam. Site podatoci se potkrepeni so prekrasni fotografii.

4. Vo tetratkata so latini~ni bukvi }e odgovoram na slednive pra{awa:a) doma gi imam slednive enciklopedii:__________________.b) od biblioteka sum ja/gi pozajmil slednava/ive enciklopedija/i:_______.v) najinteresen podatok {to sum go nau~il od enciklopedija mi e:______.

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

Ja po~ituvam i ja razvivam dobrinataRAZMENI GO MISLEWETO

[to e za tebe †dobra postapka#? Priseti se na nekoja tvoja dobra postapka.Razgovaraj za toa so drugar~eto.

65

OD DOBRO PODOBRO

Dobro e, i mora{od zlo da se pazi{,da vnimava{ kade odi{kade i na {to gazi{.

Ne dozvoluvaj lo{otija kako dar da prima{,ti {to {iroko i dobro srce ima{.

†Na zlo ne vra}aj so zlo!#Ova v srce da go stavi{.No najva`no od s¢ epostojano dobro da pravi{

Kuzman Kuzmanovski

OTKRIJ I KA@I

Na {to treba osobeno da vnimava{? Pronajdi vo prvata i vtorata strofa.Poetot ti ispra}a kako poraka edna potvrdena `ivotna vistina: †Na zlo ne vra}aj so zlo!#Objasni ja ovaa poraka. [to bi se slu~ilo so lu|eto koi na zloto vra}aat so zlo?Koja e najva`nata poraka od pesnata koja treba sekoj da ja prifati i da se odnesuva spored nea vo `ivotot? Zapi{i ja vo tvojata tetratka i sekoga{ trudi se da ja sproveduva{ vo delo.

SORABOTUVAJ

Dogovorete se so tvojot u~itel i formirajte nekolku grupi. Sekoja grupa neka pronajde vo svojata okolina stari i nemo}ni lica na koi im e potrebna pomo{. Posetete gi i dogovorete se kakva pomo{ im e potrebna koja mo`ete vie da im ja pru`ite: kupuvawe na osnovnite produkti, vesnik, iznesuvawe na |ubreto, polivawe na cve}iwata, ~itawe na dneven vesnik i sl. Napravete raspored na denovite vo koi sekoj od vas so zadovolstvo }e ja izvr{i dogovorenata aktivnost.

66

OPISNI PRIDAVKI

POTSETI SE

Ti ve}e znae{ da gi prepoznava{ pridavkite. Potseti se i ka`i mu na drugar~eto do tebe so koi vidovi zborovi se povrzuvaat i {to ozna~uvaat tie. Ka`i mu nekolku pridavki.

Zimski razgovor

Ti, vrap~e, si male~ka, a mnogu vesela ptica. Postojano si xivka{. Zar ne te pla{i studenava zima?

Me pla{i i zatoa xivkam. Da me slu{nat dobrite de~iwa, da se smiluvaat i da mi frlat sitni tro{ki za da pre`iveam. Znam deka tie imaat golemisrca. A, ti, zajko, kako pre`ivuva{?

Za sre}a, vrednite gradinari ostavile po nekoja so~na zelka vo gradinite,pa jas so ostrive zabi slatko gi grickam. Ponekoga{ delkam i kora od nekoe mlado drvce.

Opi{i ja tvojata u~ilnica. Pritoa potrudi se da upotrebi{ {to pove}e opisni pridavki.Podvle~i gi opisnite pridavki so crvena boi~ka.

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

Razgledaj gi istaknatite pridavki vo razgovorot me|u zajakot i vrap~eto. Odgovori na sekoe postaveno pra{awe:

1. Kakva ptica e vrap~eto? __________. vredni gradinari2. Kakvi de~iwa saka vrap~eto? _______. so~na zelka3. Kakvi srca imaat dobrite de~iwa? ______. mlado drvce4. Kakvi se zabite na zaja~eto? ________. sitni tro{ki

Pred koi vidovi zborovi stojat pridavkite i gi pojasnuvaat?Ovie se OPISNI PRIDAVKI. Zo{to se vikaat opisni? [to opi{uvaat?

67

SAM DONESI ZAKLU^OK

Zo{to ne mo`e sina nebo, vesel pesna, dobar lu|e?Napi{i vo tetratkata kako treba da glasat opisnite pridavki.

VE@BI

Vo sledniov tekst edno va{e drugar~e pogre{no upotrebilo pove}e opisni pridavki. Prepi{i go vo tetratkata taka {to site opisni pridavki da imaat sprotivno zna~ewe. Podvle~i gi site novi pridavki {to gi napi{a:

Od svetloto nebo po~naa da pa|aat grubi golemi snegulki. Nabrgu vo golemiot park do starata zgrada se nasobraa seriozni de~iwa koi beskrajno mu se raduvaa na stariot sneg. Od niskoto drvo se ~u veselo xivkawe na edno golemo vrap~e. Na {to gi potsetuva{e de~iwata?

Podvle~i gi so moliv~e opisnite pridavki vo raskazot ,,Nemil gostin# na str. 34

Vo tetratkata napi{i {to pove}e opisni pridavki za sekoja imenka:majka - _______________cvet - ________________ku~e - ________________oblak - _______________

68

POTSETI SE

Kakov kraj imaat bajkite? Priseti se na nekoja i ka`i mu go krajot na drugar~eto.

DEVOJ^ETO SO KIBRIT^IWATA

Nadvor be{e mnogu studeno. Snegulkite pa|aa vo roevi, a mrazot so svojotbel prst {ara{e cve}iwa po prozorskite stakla.

Novogodi{nata ve~er zapo~na, no srede praznite ulici talka{e ednosiroma{no devoj~e, gologlavo i boso. Porano na nozete ima{e nekakvi golemivle~ki, ama nekade gi zagubi.

- Kupete kibrit~iwa! - vika{e devoj~eto. No nikoj ne saka{e da £ kupi niedno kibrit~e. Site brzaa vo svoite topli

domovi. Devoj~eto kako i da ne go zabele`uvaa.Od prozorcite na ku}ite se {ire{e mirizba na pe~eni misirki i sve`i

kola~iwa. Devoj~eto ne smee{e da se vrati doma, bidej}i pijaniot tatko }e gonatepa{e, za{to ne uspea da prodade nitu edno kibrit~e. Zatoa toa sedna voedno zatskrieno kat~e me|u dve ku}i i go navle~e tenkoto fustan~e pod pomod-renite noze.

Racete mu bea vko~aneti od stud i devoj~eto zapali edno kibrit~e. Kolkutopol i sjaen plamen! Na devoj~eto mu se stori deka sedi pokraj golema bronzenape~ka {to baboti. Gi ispru`i nozete, no kibrit~eto se izgasna.

Devoj~eto zapali novo kibrit~e i na plamenot zdogleda dolga masa vrz kojaima{e sekakvi jadewa. Koga i ova kibrit~e se izgasna, devoj~eto zapali novo.Pred nego blesna najubavata novogodi{na elka, prepolna so podaroci. [to liima{e vo niv?

Toga{ edna yvezda se slizna od neboto, ostavaj}i svetla traga zad sebe.Devoj~eto se seti na zborovite od baba si:

- Koga }e padne yvezda, nekoj }e umre!Devoj~eto se rasta`i od pomislata na sakanata baba. Zapali u{te edno

kibrit~e i ja zdogleda baba si pred sebe. So ra{ireni race taa doa|a{e konnego. Devoj~eto, pla{ej}i se da ne ja snema koga }e se izgasne kibrit~eto, v~asgi zapali site. Baba mu go zede v pregratka i go ponese so sebe po viso~inite.

Vo prvoto novogodi{no utro, ranite minuva~i zabele`aa vo snegot mrtvodevoj~e so nasmevka na usnite. Okolu nego ima{e mnogu izgoreni kibrit~iwa.

Hans Kristijan Andersen

69

RAZGOVARAME ZA KRAJOT NA PRIKAZNATA

[to predizvika kaj tebe ovaa skazna?Zo{to ne o~ekuva{e vakov kraj? Kako zavr{uvaat drugite skazni?[to dozna ti za devoj~eto od re~enicata: Baba mu go zede v pregratka i go ponese so sebe vo viso~inite?[to ja predizvikalo nasmevkata na devoj~eto pred da umre?Na koj del od bajkata odgovara ilustracijata? Spored {to zaklu~uva{?

70

ANALIZA NA PRIKAZNATA

Vo koj den od godinata se slu~ilo dejstvoto? Pronajdi ja re~enicata od koja go doznava{ toa.Koga se slu~il nastanot, vo koe vreme?Kade se slu~il nastanot, vo koja zemja?Napravi plan na prikaznata - daj mu naslov na sekoj razli~no oboen del.Opi{i go edinstveniot lik od ovaa ta`na prikazna - devoj~eto so kibrit~iwata onaka kako {to ti go zamisluva{.

NA ^ASOT PO LIKOVNO

Nacrtaj ja slikata na celinata koja ti ostavi najsilen vpe~atok.Naredniot ~as naredete gi slikite spored razvojot na dejstvoto i preraska`uvajte ja prikaznata.

PRONAJDI GO VINOVNIKOT ZA SMRTTA NA DEVOJ^ETO

Vo vakva tabela vo tvojata tetratka napi{i gi pri~inite poradi koi misli{ deka se vinovni tatkoto, bogatite lu|e {to minuvale kraj devoj~eto i op{testvoto (dr`avata) vo koe `iveelo devoj~eto.

Pro~itaj gi tvoite odgovori.Organizirajte rasprava i donesete zaklu~ok dali se slo`uvate vo va{ite stavovi.

RAZMISLI I ODGOVORI

Kako bi postapil ti koga bi znael deka nadvor ima dete {to premrznuva?Pronajdi pove}e re{enija.

SOZDAVAJ

Napi{i sostav so eden od ponudenive naslovi. 1. Devoj~eto so kibrit~iwata e mojata nova sestri~ka2. Vo poseta na domot za deca bez roditeli3. Humanoto srce na ko~ija{ot4. Novata godina ja proslaviv so devoj~eto so kibrit~iwata5. Go spasiv devoj~eto so kibrit~iwata

Tatkoto

Koj e vinovnik za smrtta na devoj~eto?

Bogatite lu|e -minuva~ite

Op{testvoto vokoe `iveelo

71

PRETHODNA ZADA^A

Organizirajte poseta na edna teatarska pretstava.Mo`ete pretstavata da ja prosledite i na CD.

TEATAR

Teatarot e mesto, zgra-da vo koja odime da gledameteatarska pretstava.

Nie, gleda~ite, se smes-tuvame vo sedi{tata za pub-lika. Koga }e se krenat zave-site, na scenata doa|aatglumcite (akterite) i igraat.Osobeno vnimanie ni priv-lekuvaat nivnite kostimi,dvi`eweto na kulisite, me-nuvaweto na scenografijata,osvetluvaweto i muzikata.

Seto toa sozdava ednaprekrasna atmosfera {to n¢ plenuva. I vozrasnite se voodu{evuvaat od magi-jata na teatarot. Tie posetuvaat teatar za vozrasni, a pomladite teatar zadeca i mladinci. Vo teatarot za deca i mladinci se izveduvaat pretstavi sokukli i so glumci. I dvete se prekrasni.

PRO[IRI GI SVOITE ZNAEWA

Vo koj teatar si sledel nekoja pretstava? Koga posleden pat si bil? So kogo?Koja teatarska pretstava ja slede{e?Koi glumci igraa vo nea? Kako bea oble~eni?

IZRAZI SE PISMENO

Zapi{i gi site novi zborovi. Objasnete gi so pomo{ na va{ata u~itelka.Opi{i edna teatarska pretstava po sledniov plan:

1. Pred teatarot 5. Interesni likovi2. Netrpelivo o~ekuvawe na po~etokot 6. Nevoobi~aeno svetlo, muzika3. Voodu{evuvawe od scenata 7. Gromoglasno rakopleskawe4. Prekrasni teatarski kostimi

Pro~itaj {to si napi{al. Najubavite opisi nagradete gi so rakopleskawe.

VOO^I I DONESI ZAKLU^OK

Izlezete site nadvor zaedno so va{ata u~itelka. Poigrajte si so snegulkite.Ispru`i ja dlankata i ~ekaj da ti padne snegulka. [to ~uvstvuva{ na dlankata? [to se slu~uva so snegulkata? Kako izgledaat snegulkite koi sletuvaat od neboto?Razmenete si gi va{ite mislewa.

72

IGRA SO SNEGULKITE

Koga doa|aa snegulkite beli,igrivo, veselo, leko,skokav, na dlanki gi ~ekav- go slu{av nivniot {epot.A tie, trepetni, mali,so mene igraa samo,edna na raka }e sleta, druga na ve|a, na ramo...A jas zaigran taka, snegulki fa}av po patot, a tie yvezdi~ki mali- mi pravea |erdan na vratot.

Naum Popeski

SPOREDI

Napravi sporedbaso igrata na poetot i tvojata igra so snegulkite. Ima li razlika?[to zaklu~uva{, koga poetot si igral so snegulkite?[to ~uvstvuval vo taa igra? A {to ~uvstvuva{e ti?Vo ~etvrtiot stih poetot veli deka go slu{al nivniot {epot. [to misli{ ti, {to mu {epnuvale snegulkite?

POGODI [TO E

Vo fustan od kristal belnebesna nevesta mi podade raka,

a {tom mi seti damar vrel, se stopi na mojata dlanka.

Qup~o Siljanovski(S. . . . . . A)

73

IZRAZI SE SO ZBOROVI!

Napi{i sostav so naslov "Igrav so snegulkite#. Ako ti se dopa|a pove}e, mo`e{ da pi{uva{ i na ovoj naslov: "Snegulkata mi raska`a#.Potrudi se vo nego snegulkite da gi pretstavi{ kako `ivi su{testva {to nekoj ti gi ispra}a da si igraat so tebe ili da ti raska`at "nebesna# prikazna.Pro~itaj mu go sostavot na tvoeto drugar~e. Ako saka{ mo`e{ da go pro~ita{ i pred celata paralelka.Prepi{i go sostavot so ubav rakopis i isprati go na adresata na spisanieto {to go ~ita{.

KREIRAJ!

Nacrtaj vo tetratkata na prvata prazna stranica edna golema snegulka. Okolu nea napi{i gi site zborovi i izrazi na koi }e se seti{, a da £ odgovaraat na snegulkata. Mo`e{, ako saka{, da £ napi{e{ i nekoja poraka, da £ postavi{ pra{awe ili da gi zapi{e{ nejzinite {epoti. Zamisli deka ti {epka samo tebe.

DETSKI PE^AT - SITE SPISANIJA NAMENETI ZA DECATA

Koe detsko spisanie go koristite vo va{eto u~ili{te?Koja rubrika ti e najinteresna?Koi pisateli naj~esto pi{uvaat za toa spisanie?[to ima vo zabavnata rubrika? So kogo ja popolnuva{?Koi drugi detski spisanija si gi sretnal?Sorabotuvajte so urednicite na va{eto detsko spisanie. Redovno

ispra}ajte va{i tvorbi. Organizirajte poseta na redakcijata i zapoznajte se so urednicite. Tie }e ve zapoznaat so na~inot na podgotovka na va{eto omileno spisanie.Odberete interesen raskaz od va{eto spisanie in a naredniot ~as obrabotete go.

74

Koi ptici ne odletuvaat na topliot jug?Kako ja pre`ivuvaat zimata?

DOBRINA

Planina, pole, zemjata crnagi pokril sneg.Pticite gladni baraat zrnapod snegot mek.

Nikade crvec, ni tro{ka hranada smirat glad.Od`akot visok samo gi mamiso topol ~ad.

Prozorec negde otvora krila:na mrazot cvrst,pagaat zrnca od raka milacel detski grst.

Sletuva jato, protega gu{ase kolve v slast.Od radost blika detskata du{a{to dava spas!

Mihail JJanu{ev

RAZGOVARAME ZA PPESNATA

Za kogo se zboruvavo pesnata?[to gi ma~elo pticite?Objasni zo{topesnata ima vakovnaslov.Si napravil li tivakva dobrina?Koga? Kako?

75

ANALIZIRAJ - VVOO^I - PPODREDI

Kolku sliki mo`e{ da nacrta{ za pesnata?Koe e osnovnoto ~uvstvo vo nea?Prepi{i gi zborovite od levata kolona, a potoa na sekoj zbor dodaj mu go zborot od desnata kolona so koj{to se rimuva:

sneg zrnaglad mekmila grstcrna ~adcvrst krilaspas gu{adu{a slast

Za sekoja strofa napi{avme po edna glavna misla (poetska slika). Nie namerno go smenivme redosledot, a ti podredi gi vo tvojata tetratka:

- Radost vo du{ata- Gladnite ptici- Oxakot izmamnik- Zrnca na mrazot

Napi{i ja porakata na poetot.

VE@BAJ UUBAVO PPI[UVANJE

Prepi{i ja pesnata vo tetratkata na sledniov na~in:- prvata strofa na pe~atna kirilica; - vtorata strofa so pe~atni latini~ni bukvi;- tretata strofa na rakopisna kirilica;- ~etvrtata strofa na rakopisni latini~ni bukvi.

ZA DDOMA

Nau~i ja pesnata naizust i izrecitiraj ja na sledniot ~as.

76

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Na kakov podarok se nadeva{ za Nova godina i Bo`i}?Razgovaraj za toa so drugar~eto do tebe.

BO@I]NI SNEGULKI

Kiko vnimatelno go namesti bo`i}noto ~orap~e pod elkata. Sekoja godinadobiva mnogu podaroci, pa godinava ne znae{e {to da posaka. Mu padna po malkusram poradi toa.

Izleze na terasata za da mu se poraduva na snegot. Toga{ zabele`a ednaneobi~no golema snegulka. Ja ispru`i dlankata za da ja fati ... ne mo`e{e daim veruva na svoite o~i. Gi okokori ... Snegulkata, vsu{nost, be{e igriva bale-rina. Taa se zavrte nekolku pati na negovata dlanka. Ima{e dolga kristalnakosa. Ja protrese svojata glavi~ka i se pokloni: - Mojata kultura mi nalo`uvada se pretstavam - re~e. Kiko podzina od ~udewe. - Jas sum Vera - prodol`i. -Znae{ li zo{to me vikaat taka? Zatoa {to veruvam deka tvoeto srce e polno sodobrina. Veruvam deka ima mnogu dobrina vo srcata na site lu|e. A ti prija-tel~e, veruvaj vo mene! Posakaj da bidam ~esto so tebe! - go posovetuva.

Kiko ne mo`e{e da se izna~udi. Nabrzo na negovata dlanka sleta u{teedna snegulka. So fustan~e od pamuk i biserni ~evli~ki, be{e prekrasna. I taazatancuva na negovata dlanka, pa so qubezna nasmevka progovori: - Se vikamNade`da i ne sum slu~ajno tuka. Mojata cel e mnogu blagorodna. Jas treba da gitoplam srcata na lu|eto so nade`. Veruvaj vo mene, Kiko! Posakaj da bidam ~estoso tebe! - mu re~e.

Na Kiko niz glava mu minaa stotina pra{awa. No, za mig na negovata dlan-ka sleta u{te edna, najubava dosega snegulka-balerina. Tancuva{e poubavo odsite. Na Kiko napati mu se ~ine{e deka go kani da tancuvaat zaedno. Kogaprestana, ja bakna svojata staklesta dlanka. Potoa duvna vo nea za da go ispratibakne`ot. Mu gorea obrazite. - Jas sum Quba - pro{epna snegulkata. -Obo`avam da podaruvam qubov ... i mnogu sakam da mi podaruvaat qubov. Sakajja i ti qubovta, Kiko, i podaruvaj ja!

Na Kiko s¢ mu se izme{a vo glavata. Ne znae{e dali ova navistina mu seslu~uva. Za da se uveri gi zatvori o~ite i izbroi do deset. Koga povtorno giotvori, na dlankite ima{e tri golemi kapki voda. Gi izmi so niv sonlivite o~i,a tie go rasonija podobro od koga bilo. Vera, nade` i qubov go stoplija negov-oto srce i toj potskokna od radost. Sega navistina znae{e {to }e posaka zaBo`i}: vera, nade` i qubov vo srcata na site lu|e.

Violeta \urovska

77

SOSTAVI PLAN NA RASKAZOT

Pro~itajte go raskazot i podelete go na pet logi~ki celini.

Sostavi plan po redosledot koj ti go nudime. Odgovorite na pra{awata}e ti pomognat vo sostavuvaweto na planot:Tema: (Za {to ili za kogo se zboruva vo raskazot?)Glavni misli:

1. [to mestel Kiko?2. So {to e polno srceto na Vera?3. So {to topli Nade`da?4. [to podaruva Quba?5. So {to se ispolnilo srceto na Kiko?

Vreme na nastanot: (Koga se slu~ila slu~kata?)Mesto na nastanot: (Kade se slu~il nastanot?)Poraka: ([to treba da ima vo srcata na site lu|e?)

PRONAJDI I PREPI[I

Pronajdi gi i prepi{i gi na latinica zborovite na Vera, Nade`da i Quba.Prepi{i gi poslednite dve re~enici. Vo niv e ka`ano so {to treba da bide ispolneto na{eto srce.Pra{aj gi povozrasnite ili vidi na verskiot kalendar koga e verskiot praznik Vera, Quba i Nada i {to ozna~uva toj praznik.

POTSETI SE - SOZDAJ

Potseti se {to e strip. Na ~asot po Likovno obrazovanie nacrtaj stripza raskazot. Smisli gi dijalozite me|u Kiko i snegulkite, kako i razmisluvawata na Kiko.

SOSTAVI SKELETEN PRIKAZ

Podelete se vo grupi po trojca. Pro~itajte go raskazot vnimatelno i potrudete se zaedni~ki vo tetratkite da napravite vakov prikaz na ovoj raskaz. Mo`ete da pi{uvate na listovi koi potoa }e gi istaknete na u~ilni~koto pano.

Re~enica ___________________________________(Za {to se zboruva vo tekstot?)

Fraza (ubava misla) _________________________ (Se objasnuva najva`noto od raskazot.)

Eden zbor __________________________________(Najva`niot zbor od raskazot {to ja objasnuva sodr`inata.)

Simbol ili slika (Pretstavi ja sodr`inata vo edna slika.)

Boja ________________________(So koja boja }e gi pretstavi{ ~uvstvata od raskazot?)

Dopolni: Edna od najdobrite raboti vo raskazot e ___________________([to sfatil glavniot lik?)

78

ednina

mno`ina

ednina

mno`ina

ednina

mno`ina

JAS

NIE

TI

VIE

TOJ, TAA, TOA

TIE

prvo lice

vtoro lice

treto lice

Liceto koe govori

Liceto na koe mu se govori

Liceto za koe se govori,

no ne e prisutno

79

Razgledaj ja tabelava:

LI^NI ZAMENKI

Razgledaj gi slednive re~enici vo parovi:1. Deteto }e u~i so mene. ------------------------- Toa }e u~i so mene. 2. Zora, Jane i Eli }e crtaat. -------------------------- Tie }e crtaat.3. Sosetkata ima belo ku~ence.------------------- Taa ima belo ku~ence.4. Nikola, izbri{i ja tablata! ---------------- _____ izbri{i ja tablata!5. Ana i Spase, }e gi polevate cve}iwata.- ______ }e gi polevate cve}iwata.

ZABELE@I

Koj zbor vo prvata re~enica go zamenil zborot toa?Koi tri zbora vo vtorata re~enica gi zamenil zborot tie?So koj zbor treba da ja zameni{ imenkata Nikola vo ~etvrtata re~enica?Koj zbor nedostasuva vo pettata re~enica?Koi vidovi zborovi se zameneti so zamenkite?

ZAKLU^I

Zborovite koi naj~esto gi zamenuvaat imenkite se vikaat ZAMENKI.Zamenkite koi gi zamenuvaat imiwata na licata se vikaat LI^NI ZAMENKI.ISKLU^OK: Samo zamenkata JAS ne zamenuva imenka. Razmisli zo{to!

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Prepi{i gi slednive re~enici, a imenkite zameni gi so soodvetnata li~na zamenka:

Stole recitira najdobro. Jas, Zoran i Igor sme sosedi.Ivana i Bojan odat na balet. Jana ja ~ita lektirata.

Prepi{i gi slednive re~enici, a na liniite napi{i ja li~nata zamenka{to odgovara:

_________ mi podari kniga. _______ ~ita{ kniga._________ ste pobednici. _______ }e igrame fudbal.

ZAMISLI SI

Vo no}ta sproti prvi januari ti i tvoeto drugar~e izleguvate na balkonot od tvojot dom. Odedna{ od neboto se spu{ta belosne`na kralica nakitena so bezbroj sjajni yvezdi. Zastanuva do vas, vi se nasmevnuva, ve pozdravuva i vi se pretstavuva: †Jas sum Novata godina. Dojdov prvo kaj vas da vi gi ispolnam site va{i `elbi!#Koi `elbi }e pobara{ da ti bidat ispolneti? Napi{i gi vo tetratkata.Pro~itaj mu na drugar~eto {to si napi{al.

KAKO DOA\A NOVATA GODINA

Tivko -kako povev na veter

niz beskrajno pole,vo docniot polno}en ~as,

Novata godina v ruba belosne`nadoa|a kaj nas.

Darovi polno kraj elkata redi,potem prodol`uva od,

dodeka snegulki kako yvezdi pa|aatod vi{niot nebesen svod...

Du{ko Avramov

80

81

OTKRIJ GO ZNA^EWETO NA ZBOROVITE

Razmisli, a potoa razmeni go misleweto so tvoeto drugar~e, za zna~eweto na slednive zborovi: povev, ruba, vi{en i svod.Otkako }e si gi razmenite mislewata i }e go utvrdite to~noto zna~ewe, zapi{i go vo tvojata tetratka.

IZRAZI SE

Kakva slika si zamisluva{e dodeka ja ~ita{e ovaa pesna?Kakvi ~uvstva pobudi kaj tebe?[to misli{, kade prodol`uva da odi Novata godina, otkako }e gi naredi darovite kraj elkata? A kade zaminuva starata godina otkako }e £ se potro{at denovite?Podvle~i gi so moliv~e stihovite koi najmnogu ti se dopadnaa.Pro~itaj gi glasno i objasni zo{to ti se dopadnaa tie stihovi?

PRONAJDI

Pronajdi gi dvete sporedbi vo pesnata i objasni gi so svoi zborovi.

RECITIRAJ IZRAZNO

Nau~i ja pesnava napamet i recitiraj ja izrazno, taka {to da se po~uvstvuva radosta {to te ispolnuva.

SOZDAVAJ

Na ~asot po Likovno obrazovanie nacrtaj ja Novata godina onaka kako {to si ja zamisluva{.Izlo`ete gi va{ite crte`i na izlo`benata tabla vo va{ata u~ilnica.Doma pismeno opi{i ja atmosferata na ~asot dodeka rabotevte.

82

OPISNI PRIDAVKISamoto ime mi poka`uva deka so opisnite pridavki se opi{uvaat pred-metite i su{testvata. Tie stojat do imenkite i ozna~uvaat kakvo e ne{to.

1. Vo tetratkata }e gi prepi{am samo opisnite pridavki od slednava re~enica: Premrznatoto rusokoso devoj~e sedna vo edno zatskrieno kat~e me|u dve ku}i i go navle~e tenkoto fustan~e pod pomodrenite noze.

2. Ne se opisni pridavki i nema da gi prepi{am vo tetratkata:a) visoka, dobar b) drveni, selski v) vredni, dare`liv

LI^NI ZAMENKILi~nite zamenki mnogu lesno gi raspoznavam zatoa {to tie gi zamenuvaatimiwata na licata i zatoa se vikaat li~ni.

3. Pokraj sekoja li~na zamenka vo tetratkata }e opredelam koe licego zamenuva i vo koj broj (ednina ili mno`ina):

a) toj - __________; b) nie - _________ v) ti - ___________

4. Sekoja istaknata imenka vo re~enicite }e ja zamenam so li~na zamenka:a) Decata crtaat. b) Goce i Dame se makedonski

revolucioneri.v) Borjane, podaj mi go sun|erot! g) Ti i Ana polejte gi cve}iwata!

TEATARTeatarot e golema i ubava zgrada vo koja se izveduvaat teatarski pretstavi.Mestoto kade {to se izveduva teatarskata pretstava se vika scena. Lu|etokoi se pojavuvaat na scenata i gi igraat likovite od pretstavata se vikaatglumci (akteri, artisti)

DETSKI PE^ATSite spisanija {to se nameneti za decata go so~inuvaat detskiot pe~at.Napisite i rubrikite vo niv se prilagodeni na potrebite i interesite nadecata spored vozrasta. Imaat prekrasni ilustracii i zatoa se mnoguprivle~ni za sekoe dete. Za vreme na zimskiot raspust }e napi{am nekolkutvorbi i }e gi ispratam na adresata od moeto spisanie. Vo eden od nared-nite broevi }e o~ekuvam da izleze moja tvorba, ako ja izbere urednikot.

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

Gi neguvam drugarstvoto i prijatelstvoto

LICEMER

Tuku{to se sprijatelile ~ovekot i peperugata sednale zaedno da ru~aat.Vremeto bilo sve`o, pa ~ovekot po~nal da si duva na racete.

- [to pravi{? - go pra{ala peperugata ~ovekot.- Gi duvam racete za da gi stoplam - odgovoril ~ovekot.Ne{to podocna ~ovekot si naleal `e`ok ~aj od termosot i bidej}i ~ajot

bil premnogu `e`ok, pred sekoja goltka, ~ovekot duval vo ~a{ata.- [to pravi{ sega? - pak pra{ala peperugata.- Go duvam ~ajot za da go izladam! - odgovoril ~ovekot.Iznenadena, peperugata vozvratila, odletuvaj}i:- Go raskinuvam prijatelstvoto! Ne sakam da si imam rabota so nekoj {to

od ista usta duva i toplo i ladno!

Ezop

VOO^I I ZAKLU^I

Ti ve}e znae{ deka vo basnite naj~esto kako likovi gi sretnuvame`ivotnite, rastenijata, insektite. Osven peperugata, ~ij lik go sretna vo ovaa basna?

JA OTKRIVAM PORAKATA NA BASNATA

Zo{to peperugata go raskinala prijatelstvoto so ~ovekot?Koi se tie lu|e †{to od ista usta duvaat i toplo i ladno?“ Kako }e gi nare~e{ takvite lu|e? Prepi{i tri od navedenive karakterni osobini za koi misli{deka najmnogu im odgovaraat: licemerni, mrzlivi, qubopitni, neiskreni, dvoli~ni, nedobronamerni.Objasni zo{to ne bi sakal da ima{ takvo drugar~e.Napi{i ja so edna re~enica porakataod basnata.

83

84

RAZMISLI

Ku~eto za razlika od ~ovekot,ima mnogu prijateli,bidej}i mavta so opa{kata,a ne so jazikot!

Izvle~i zaklu~ok od ovaa mudra misla.

DRUGARSTVOTO E NE[TO SVETO

Drugarstvoto e ne{to sveto,drugarstvoto e ne{to krasno,drugarstvoto e v mirno letobez oblaci nebo jasno.

Koj drugari verni imadrugarstvoto cuti, trae,najiskreni ~uvstva budi,ko svetilnik vo nas sjae.

Drugarstvoto e ne{to silno,drugarstvoto e ne{to lebno,drugarstvoto e sonce krilno,na site nas mnogu trebno.

Koj drugari verni imadrugarstvoto dolgo trae,vozvi{eni `elbi ra|a,ko zornica yvezda sjae!

Stojan Tarapuza

OTKRIJ GO ZNA^EWETO NA ZBOROVITE:

Porazgovarajte so drugar~eto za zna~eweto na zborovite vozvi{eni(`elbi) i zornica (yvezda). Otkako }e bidete sigurni, zapi{ete go vo tetratkite.

85

RAZGOVARAME ZA GOLEMOTO ZNA^EWE NA DRUGARSTVOTO

Objasni go naslovot na pesnata.Nabroj u{te tri raboti koi za tebe se sveti.Pronajdi vo pesnata i zapi{i vo tetratkata {to s¢ e drugarstvoto.Kakov drugar treba da bide{ za da trae drugarstvoto? Otkrij vo vtorata i poslednata strofa.Prepi{i ja vo tetratkata strofata koja najmnogu ti se dopadna.[to pretstavuva za tebe drugarstvoto?So kogo najmnogu se dru`i{? Zo{to? [to ti se dopa|a kaj nego?

Pronajdi gi dvete sporedbi na drugarstvoto vo pesnata. Koja sporedba ti se dopa|a pove}e? Objasni zo{to.Izmisli i ti edna sporedba za drugarstvoto i pro~itaj mu ja na drugar~eto.

SOZDAVAJ PO SOPSTVEN IZBOR

Opi{i go tvojot najdobar drugar/ka.Izmisli i izraboti originalen podarok za negoviot rodeneden.Napi{i sostav so naslov: †Koga se poka`av kako vistinski drugar#.Tvoite izrabotki i sostavi mo`e{ da mu gi isprati{ i po po{ta za nekoj ubav povod.

ZADA^A

Napi{i vo tetratkata sedum re~enici so koi }e ka`e{ {to ne e drugarstvo. Prodol`i sam posle dadenive dva primera:1. La`eweto ne e drugarstvo.2. Ne e drugarstvo i ako ~okoladoto go izede{ skri{um od drugarot.

86

SO BROEVITE SE ISKA@UVA I PRIBLI@NA BROJNOST

DILEMA

†Izlupi pet-{est jabolka da napravam pita#,- mi veli mama. A jas se mis-lam kolku li da izlupam: pet ili {est? Zo{to ne mi ka`uva kolku to~no trebada izlupam? Ti kolku jabolka bi izlupil? Ako izlupam pet, mo`ebi pitata nemada bide dovolno so~na!? Ako izlupam {est, mo`ebi nekoe jabolko }e bide crvli-vo i povtorno }e bidat pet. Na krajot odlu~uvam: }e izlupam sedum, pa ako evi{ok ednoto, }e go izedam. I taka e mnogu zdravo da se jadat sve`i jabolka!

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

Zo{to devoj~eto e vo dilema kolku jabolka da izlupi?Ve}e znae{ deka broevite ozna~uvaat koli~estvo. So koi broevi e ozna~eno to~no koli~estvo? Nabroj gi!So koj broj ne e ozna~eno to~no koli~estvo? Kakvo koli~estvo e ozna~enoso nego?Broevite ozna~uvaat to~no i pribli`no koli~estvo. Spored toa, razlikuvame broevi za to~na (opredelena) brojnost i broevi za _______________ brojnost.Dopi{i vo tetratkata u{te pet broevi za pribli`na brojnost, pokraj dadenive: tri-~etiri, desetina, dva-trinaeset, ___________________________________________.Sam donesi zaklu~ok kako se obrazuvaat broevite za pribli`na brojnost.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Otkrij gi broevite za pribli`na brojnost vo slednive re~enici:Tri-~etiripati yvonev, no nikoj ne mi otvori.V~era pro~itav triesetina stranici od lektirata.Tatko mi kupi pet banani i sedum-osumnaeset portokali.Za sto denari mo`e da se kupat dvaesetina jabolka.

87

PI[UVAWE NA BROEVITE ZA PRIBLI@NA BROJNOSTI POVE]ECIFRENITE BROEVI

Izgovori gi glasno broevite za pribli`na brojnost i zapi{i gi vo tvojata tetratka: - dva-tri- pet-{esnaeset- desetina - pedesetina7-8, 12-13

Broevite dadeni so cifri napi{i gi so zborovi kako {to ti e poka`ano: - pedeset i {est - dveste trieset i osum (NE: dvesta!)- òrista ~etirieset i devet (NE: tristotini!)- ~etiristotini osumdeset i dve iljadi (NE: iqada!)56, 77, 349, 572

pet

sto

77dva-tri

trieset

tri-~etiri 1000349

56

238

572

pet-{esnaeset

pedesetina

desetina

osum

482

osumnaes

et

IZGOVORI I ZAPI[I VO TETRATKATA

ZAKLU^I I ZAPI[I

Kako se pi{uvaat broevite za pribli`na brojnost koi{to se obrazuvaniod dva sosedni broja? A kako broevite obrazuvani od deseticite: desetina, dvaesetina, ~etiriesetina, {eesetina, osumdesetina...Kako se pi{uvaat pove}ecifrenite broevi: spoeno ili odvoeno?So koe zbor~e (svrznik) se odvojuvaat poslednite dva broja vo pove}ecifrenite broevi?Izgovaraj gi glasno i obidi se da ja sogleda{ razlikata me|u: desetina i desettina, dvanaesetina i dvanaesettina, triesetina i triesettina

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Od slednive broevi za to~na brojnost obrazuvaj broevi za pribli`na brojnost i zapi{i gi: pet, osum, dvanaeset, pedeset, sto.Slednive pove}ecifreni broevi zapi{i gi so zborovi: 22, 47, 128, 223, 356, 941.

RAZMENI GO MISLEWETO

Objasni mu na drugar~eto {to pretstavuva za tebe slogata.

SLO@NA DRU@INA

Trgnala mravkata vzori na rabota. Se rastr~ala niz poleto da najde zrnceili trov~e da go dovle~e vku}i. Za{to zimata e dolga i te{ka. Koga }e duvnatvetrovite, site mravki }e si sedat na toplo i }e si grickaat od letninata. Edenden zrnce, eden den trov~e, i }e si odmoraat od te{kata letna rabota.

Zabrzana po patot, mravkata naedna{ na{la par~e leb nama~kano somarmalad. Mu padnalo na nekoe dete koga odelo po patot. Gricnala malku odlebot i £ se storil vkusen - prevkusen. Se obidela da go potegne par~eto da goodvle~e, no ne uspeala. Se obidela u{te edna{, no par~eto ne se ni pomrdnu-valo. Se vratila nazad i gi povikala site rodnini:

- Pobrzajte da go dovle~eme, za{to da ne go izede nekoja ma~ka! - imrekla.

Mravjata kolona zabrzano stignala do lebot.-Lele, majko, kolkavo par~e! ]e se sladime cela zima! - se raduvale

mravkite.Potoa se naredile edna po druga i se obidele da go potegnat par~eto leb.-O-ruk, o-ruk! - vikale i par~eto po~nalo da se pomrdnuva.Mravkite u{te pozabrzano po~nale da se vrtkaat okolu nego, da go podiga-

at i taka, leka-poleka, uspeale da go dovle~kaat do vlezot na dupkata. Seobidele da go vnesat, no ne bilo mo`no. Toga{ se podelile na grupi i - gric,gric, gric - go isekle na mali par~iwa.

Cel den bez zapir rabotelo mravjoto semejstvo, a do ve~erta skladot bilpoln so leb. Site bile umorni, no zadovolni od svr{enata rabota.

Slavka Maneva

88

89

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

[to te voodu{evi vo ovoj raskaz za mravkite?Pro~itaj go u{te edna{ delot kade {to e opi{ano kako mravkite uspeale par~eto leb da go dovle~kaat do vlezot na dupkata, a potoa da go vnesat vo nea.Kolku vreme im bilo potrebno da go napravat toa? [to ti ka`uva toa za mravkite - koja osobina, pokraj rabotlivosta, gi krasi?Kako se ~uvstvuvale mravkite po zavr{enata rabota?Koi lu|e se sporeduvaat so mravkite?

PRONAJDI

Pronajdi ja i objasni ja povrzanosta na slednive dve pogovorki so tekstot:Koj se trudi ne dengubi.Slo`na dru`ina i planina potkreva.So koj del od raskazot }e ja povrze{ ovaa pogovorka: Zrno po zrno poga~a?Pronajdi u{te pogovorki {to mo`e da se povrzat so ovoj raskaz.

SORABOTUVAJ VO PROEKTOT

Bidete vredni kako mravkite. Dogovorete se i organizirajte "Sladok pana|ur#.Izrabotete plakat so koj{to }e gi pokanite va{ite drugar~iwa od drugite oddelenija da gi kupat va{ite slatki proizvodi.So sobranite pari posetete teatarska pretstava, kino, muzej ili kupete CD-iwa za va{ite potrebi.

PRETHODNI AKTIVNOSTI

Potrudi se da najde{ pesna, raskaz ili slika od Goce Del~ev.Ako ne mo`e{ da najde{ ni{to, pra{aj gi povozrasnite za nego, zapi{i vo tetratkata i pak bidi podgotven za ~asot.

NA[ GOCE

GOCE - ime na znamiwata na{iso zlato izvezeno.

GOCE - srce vo srcata na{inajdlaboko vlezeno.

GOCE - najsvetlata yvezdasrede yvezdi roj.

GOCE - na{a krepka mislai povik za boj!

GOCE -sonce na{e{to ve~no n¢ gree.

GOCE - pesna na{a{to milno se pee.

GOCE - zemja na{a,Pirin, Kuku{, Pelagonija.

GOCE - srce i du{a na Makedonija.

Gligor Popovski

ZAPOMNI

Na 4 fevruari 1872 godina se rodil golemiot makedonski revolucionerGoce Del~ev.

90

91

KOJ E GOCE?

Za koj Goce poetot pee vo ovaa pesna?[to znae{ ti za nego? Kade se nao|a negoviot grob? Si go posetil li?Vo pesnata ima prekrasni misli za Goce koj e sporeden so najvrednite ne{ta vo na{iot `ivot. Diskutirajte za site poedine~no.Zo{to poetot veli deka e srce i du{a na Makedonija?[to po~uvstvuva dodeka ja ~ita{e pesnata?

VE@BAJ IZRAZNO RECITIRAWE

Pro~itaj ja pesnata nekolkupati vo sebe i zamisli si so kakov ton }e gi ~ita{ ovie stihovi pred tvoite drugar~iwa.Potrudi se vo tvojot glas da se po~uvstvuva gordost, sre}a, hrabrost.Izberete najdobar recitator.

VE@BAJ PISMENO IZRAZUVAWE

Prepi{i gi trite strofi od pesnata koi najmnogu ti se dopadnaa so rakopisni latini~ni bukvi. Pi{uvaj najubavo {to mo`e{ za da doka`e{ deka ja saka{ tatkovinata i nejzinite heroi.Ilustriraj ja pesnata taka {to }e se potrudi{ {to pove}e poetski sliki da gi dolovi{ so crte`.

92

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Razgledaj gi ovie zborovi: e-mail, lozinka, majmun. Za {to stanuva zbor?Razgovaraj so tvoeto drugar~e za kompjuterot. [to mo`e toj? A {to ne mo`e?

^ESTITKA

Traj~e im isprati ~estitka preku internet na svojot bratu~ed i na negoviteroditeli. Posebno ja pozdravi baba mu, majka na negoviot tatko, koja mnogu si jasaka. A i taa nego, se znae.

- A tebe, draga babi~ke, ti posakuvam dobro zdravje i dolg `ivot!Damjan, bratu~edot na Traj~e, ~estitkata glasno ja ~ita{e gledaj}i vo mon-

itorot. Damjan u{te pro~ita:- Od imeto na site doma ... Va{iot Traj~e - trale, majmun~e, jahu, to~ka, kom ...- Sega i jas }e mu ispratam ~estitka na ovaa adresa - re~e Damjan.- Na koja adresa, vnu~ko? - pra{a baba mu, seta †skisnata# i sneveselena.- Na ovaa: trale, majmun~e ...- A, majmun~e edno - re~e baba mu, gledaj}i vo kompjuterot. - Vie dvajca

mo`ete taka da si ~estitate, ama jas sakam ~estitka. Vistinska, so marka, soadresa, kako i sekoga{, bez majmun~iwa! Razbirate li vie dvajca, ili ne?!Sakam po{tarot da mi donese ~estitka koja{to }e ja stavam na televizorot. Pana sekoj {to }e dojde na gosti, da mu ka`am od kogo e ...

- Daj da mu se javam po telefon ...- Eve, babo, javi se od mobilen.- Alo, Traj~e?!- Da, povelete ...- Slu{aj ti Traj~e, majmun~e, kom ... Jas znam deka tvojata adresa e ul.

†Marko Cepenkov#, bez nikakvi majmun~iwa.- Ama, babo ...- Nema ama ... - i go zatvori telefonot naluteno.Po tri dena dojde po{tarot so ~estitka. Babata ja oblea vedrina. O~ite £

svetnaa od radost, a {iroka nasmevka £ go ukrasi liceto.Sega postojano gleda vo ~estitkata vrz televizorot. Vo nea go gleda i svo-

jot vnuk Traj~e.

Naum Popeski

93

DA RAZGOVARAME

Kako ispratil Traj~e ~estitka?Koj se nalutil na takvata ~estitka? Zo{to?[to pobarala taa? Pro~itaj gi nejzinite zborovi.Kako ti naj~esto pra}a{ ~estitki za koja bilo prigoda? Mo`e{ li preku mobilen da ~estita{ ne{to? Kako?

POTSETI SE

[to e internet?Kako mo`e{ da razgovara{ so nekogo preku Internet?[to treba da napi{e{ tvojata poraka da stigne tamu kade {to treba?

BIDI SOVREMEN

So pomo{ na nastavnikot napravete elektronska ~estitka. Pronajdete ja e-mail adresata na onoj na kogo }e mu ja ispratite. Vklu~ete se na Internet-programite Internet Explorer ili na Mozilla Firefox. Napi{ete ja va{ata e-mail adresa i lozinkata (password). Koga }e se otvori va{eto po{tensko sanda~e, napi{ete ja adresata na onoj na kogo }e mu ja ispratite po{tata.Najubavite ~estitki i poraki otpe~atete gi na pe~ata~ i zaka~ete gi na panoto.^estitajte rodenden preku mobilen telefon so ispra}awe na SMS-poraka.

94

U^ESTVUVAJ VO IGRATA "TI REKOV, MI RE^E#

Na drugar~eto do tebe {epni mu ne{to {to tebe ti e interesno, a toa neka mu {epne na drugar~eto zad nego. I taka neka se prenese igrata do posledniot u~enik.Kakva e atmosferata vo paralelkata?

TI REKOV, MI RE^E

Site sme drugari,prijateli, sosedi.

Sekoj so sekogo: Sum ~ul. Ti rekov!Na ulica, v {kolo

kako edno semejstvo.Za site ubavi raboti na svetov.

Ti rekov, mi re~e...\erdani od tajni

od uvo na uvo niz klupite {kolski.Ovoj znae tolku,

ovoj ne bil tamu...Se otvoraat kataden, ko biserni {kolki.

Ti rekov, mi re~e - za s¢ {to n¢ sre}ava,ti rekov, mi re~e - za s¢ {to se se}ava{!S¢ e ubavo, neli, so drugar koga se deli!

Ti rekov, mi re~e...Pa i ova detstvo, kako bistar potok,

`ubori, se peni i - poleka te~e!

Ovoj izvor-biser bi podzaprel malku,samo ako znae:

- Eh kolku bi sakal, ova sre}no detstvopodolgo da trae!

Vasil Mukaetov

TI PREPORA^UVAME ZA ^ITAWE

Ovaa pesna ja najdovme vo zbirkata pesni so istiot naslov na avtorot Vasil Mukaetov. Ti prepora~uvame da ja pozajmi{ od biblioteka i da u`iva{ vo ~itaweto na prekrasnite pesni.

95

ISKA@I GI TVOITE ^UVSTVA

[to ~uvstvuva{ po ~itaweto na ovaa pesna?Napravi sporedba na atmosferata vo tvojata paralelka i atmosferata naslikana vo pesnata.Objasni ja mislata iska`ana so stihot: †S¢ e ubavo, neli, so drugar koga se deli!#Objasni zo{to i ti bi sakal †ova sre}no detstvo podolgo da trae#?Pronajdi gi trite sporedbi vo pesnata i zapi{i ja najubavata spored tebe. Objasni zo{to ti se dopa|a najmnogu.Poetot detstvoto go sporedil so bister potok. Izmisli i ti edna sporedba za nego.

ORGANIZIRAJTE DISKUSIJA

Naredete se site vo golem krug so stol~iwata i organizirajte diskusija (vozrasnite bi ja narekle TRKALEZNA MASA) za ubavinata i va`nosta na drugarstvoto i me|usebnata dobra komunikacija so site lu|e.

NA ^ASOT PO LIKOVNO

Nacrtaj se sebe vo igrata na po~etokot na ~asot ili vo trkaleznata masa. Izlo`ete gi va{ite crte`i na u~ilni~koto pano.

96

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Navedi gi sli~nostite i razlikite me|u seloto i gradot.Vo tvojata tetratka nacrtaj vakva tabela i popolni ja:

Potseti se vo koj raskaz od ovoj u~ebnik se opi{ani ubavinite i prednostite na `ivotot na selo.

Smenete gi tetratkite so drugar~eto od tvojata klupa i pro~itaj go negovoto mislewe.

selo grad

pozitivno

negativno

PREPIRKA

Vo oddelenieto na Dime dojde nov u~enik. Vo prvoto polugodie u~el voseloto Zrnok. Ova polugodie negovite roditeli se preselija vo Skopje. Toj sepretstavi:

- Se vikam Mir~e! Tato dobi rabota vo edna grade`na firma.I sedna vo poslednata klupa. Decata odvaj do~ekaa da yvoni za golemiot

odmor. Bea qubopitni da doznaat ne{to pove}e za novoto drugar~e. A na{iovDime, koj umee da bide i neprijaten i zadorko, pred site mu re~e:

- Selan~e!- Gra|an~e! - ne mu ostana dol`en Mir~e gledaj}i go pravo v o~i.- Tamu na selo nemate mnogukatnici, ni kino ni teatar! - se per~i Dime.- Ovde v grad nemate ~ist vozduh, izvorska voda i doma{ni `ivotni vo

dvorot! - borbeno se protivstavi Mir~e.- A vie v selo nemate ni supermarket, ni asfaltirani parkinzi ni golem

stadion! - mu nabroi Dime.- A vie v grad nemate nivi i lozja, `uborliva reki~ka so ripki, trevnati

poljanki, sandaci so p~eli... - se rasprika`a Mir~e.Tuka im se skina kavgata. I dvajcata mol~at. [to }e se slu~i? Koj }e

popu{ti? Dime prv podade raka i re~e:- Prosti, Mir~e! I jas bi sakal da bidam selan~e.Mir~e ja prifati rakata i re~e:- ]e bideme prvi drugari. I jas sakam da bidam gra|an~e!U~itelkata Katerina, koja stoe{e do vratata, slu{na del od prepirkata i

pomirlivo re~e:- @ivotot mo`e i treba da bide ubav nasekade - i v selo i v grad! Decata

koi se rodeni v selo, doa|aat vo poseta na gradot. A vie od pogolemite ilipomalite gradovi, odite na izlet v selo. Taka se slu~uvaat novi poznanstva,novi drugarstva. Dobre dojde, Mir~e!

- Dobre dojde-e-e-eee! - zagrgori celoto oddelenie!

Velko Nedelkovski

97

KOJ E VO PRAVO?

O`ivete ja prepirkata. Odberete dve drugar~iwa {to }e bidat Dime i Mir~e i edno devoj~e {to }e bide u~itelkata. ^itajte go samo govorot na likovite.Kako deluva{e na tebe ovaa prepirka? Zo{to ne ja opravduva{?Pronajdi gi re~enicite vo koi se istaknati ubavinite na seloto. Pro~itaj gi glasno.[to mu nedostasuva na gradot? Pro~itaj gi zborovite na Mir~e.[to misli{ zo{to Dime prestanal da se prepira?Pro~itaj gi zborovite na u~itelkata Katerina. [to misli{ za toa {to go rekla? Donesi svoj zaklu~ok koj e vo pravo? Objasni zo{to taka misli{. Od koi mesta ima{ drugar~iwa? [to ti e interesno kaj niv?

IMENKI

GLAGOLI

OPISNI

PRIDAVKI

ma{kirod

`enskirod

sredenrod

minatovreme

sega{novreme

idno vreme

edn.

mn.

edn.

mn.

edn.

mn.

ISKA@I GO SVOJOT STAV

Podelete se na dve grupi: selan~iwa i gra|an~iwa. Va{ite stavovi pretstavete gi vo ozna~enite poliwa. Sporedete gi va{ite iskazi i spored niv donesete zaklu~ok kade e poubavo da se `ivee.

VE@BAJ PISMENO IZRAZUVAWE

Opi{i {to najmnogu ti se dopa|a vo tvoeto selo ili grad.Pro~itajte gi va{ite trudovi i izberete najubav sostav.

JAZI^NA VE@BA

Popolni vakva tabela so zborovi od raskazot ,,Prepirka#. Tabelata neka ja izraboti na kompjuter va{ata u~itelka i neka vi ja podeli otpe~atena na hartija.

slika

zvuci

~uvstvo

vrska somojot `ivot

98

99

ZAKLU^I I ZAPOMNI

Glagolite ozna~uvaat dejstvo. Tie go ozna~uvaat i _________vo koe sevr{i dejstvoto. Dejstvoto mo`e da se vr{i vo _________, sega{nosta i ____________.Spored toa kaj glagolite razlikuvame tri vremiwa: SEGA[NO, MINATO I IDNO VREME.

VREME KAJ GLAGOLITE

Razgledaj gi glagolite vo trite re~enici:1. V~era povtoruvav za imenki.2. Denes povtoruvam za pridavki.3. Utre }e povtoruvam za zamenki.

SOGLEDAJ I DOPOLNI (vo tetratkata)

Spored {to se razlikuvaat glagolite vo trite re~enici? Koga se vr{elo dejstvoto vo prvata re~enica? Koga vo vtorata? A koga }e se vr{i dejstvoto vo tretata re~enica? 1.Povtoruvav - Dejstvoto se vr{elo vo minatoto. Ovoj glagol e vo minato vreme. Site slu{aa vnimatelno. Majka mi mi kupi nova bluza. 2. Povtoruvam - Dejstvoto se vr{i sega, dodeka zboruvame za nego. Ovoj glagol e vo __________. Nie u~ime za glagoli. Aleksandar _______ pismo. 3. ]e povtoruvam - Dejstvoto }e se vr{i vo _______. Ovoj glagol e vo idno vreme.Biljana }e odi na natprevar. Nie }e ________ za nea.

VE@BA ZA DOMA

Nacrtaj vakva tabelavo tetratkata i dopolni gi praznite poliwa so glagoli{to }e go ozna~at baranoto vreme:

MINATOST SEGA[NOST IDNOST

gledav

u~at }e u~at

sakaa

nose{e

crtame

}e kupi{

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Ti se slu~ilo nekoe drugar~e da bide obvineto za gre{ka {to si ja napravil ti? Kako se ~uvstvuva{e potoa? Porazgovarajte za ova so drugar~eto.

OCENKA PO DRUGARSTVO

Na odmorot, v igra, borej}i se ma{ki,so ~evelot Zoran go izgreba yidot...I jasno - klasnata vedna{ videi pra{a po dol`nost, so nabrano ~elo:†De`uren, ~ie e ova nevideno delo?#

A de`uren - Boki. Stanal, pa trepka.Se znae: treba da se ka`e ~esno!Vo xebot go gme~i bonbon~eto †pec#propelte~i †ne znam# - izla`a svesno!Boki e proslaven nemirko, znaete,pa karawe padna i tuka i doma -a po povedenie - kec!

Da ka`eme - kaznet }e be{e Zoki. No pravednik toga{ }e be{e! I normalno, }e mu zalepea, neli, po drugarstvo kec, pa neka se seli...

No Boki e drugar od visoka klasa,poka`a po cena na najstra{na kaznaod koja tri dni ni spie ni jade...A toa {to Zoki vinata svojaja premol~a mirno za drug da strada?I koja ocenka drugarstvoto takvozaslu`uva - ka`ete vie!

Tome Arsovski

100

101

RAZGOVARAME ZA DRUGARSTVOTO VO PESNATA

Kako go ocenuva{ drugarstvoto na Boki? Misli{ li deka se poka`al kako vistinski drugar? Zo{to taka misli{?Kako bi postapil ti vo takva situacija?Kakva ocenka dobil po povedenie, a kakva po drugarstvo?Kako ja ocenuva{ postapkata na Zoki? Zo{to misli{ deka postapil nepravedno?Spored tebe kako trebalo da postapi Zoki? Zo{to taka misli{?

OSUDUVAM - BRANAM

Podelete se na dve grupi: ednata grupa neka gi osuduva postapkite na dvajcata, a drugata neka gi brani. Pritoa sekoj neka go obrazlo`i svojot stav.Na krajot izvle~ete zaklu~oci za postapkite na dvajcata i zapi{ete gi na tabla i vo svoite tetratki.

ODBERI SI ZADA^A ZA PISMENO IZRAZUVAWE

Ti si Zoki. Raska`i zo{to se poka`a kako kukavica i dozvoli da nastrada tvoeto nevino drugar~e. Po~uvstvuva li gri`a na sovesta?Ti si Boki. Objasni zo{to ja prezede vinata na vinovnikot i ponese tolku golema kazna. Misli{ li deka tvojata postapka e poka`uvawe na vistinsko drugarstvo?Raska`i ja slu~kata od gledi{te na eden od sou~enicite na Zoki i Boki. Iznesi gi svoite stavovi za nivnite postapki.

OCENI

Vo vakva tabela {to }e ja napravi{ vo tetratkata pokraj imiwata na Zoki i Boki napi{i ja tvojata ocenka za drugarstvo. Vo dolnite pravoagolnici obrazlo`i zo{to sekoj od niv ja dobil taa ocena od tebe.

Zoki Boki

102

SO BROEVITE SE ISKA@UVA I PRIBLI@NA BROJNOST

Znam deka broevite ozna~uvaat to~no i pribli`no koli~estvo.Razliku-vam broevi za to~no opredelena brojnost i broevi za pribli`na brojnost.

1. Vo tetratkata }e gi prepi{am samo broevite za to~na brojnost odslednava re~enica: Dve drugar~iwa im ostavija hrana na tri-~etiripremrznati vrap~iwa koi stoeja na edna granka.2. Sega }e gi prepi{am samo broevite za pribli`na brojnost:Pet-{est vredni u~enici so dve lopati i tri-~etiri metli go is~istijasnegot od dvorot na edna baba.3. Od dadenite broevi }e obrazuvam broevi so pribli`na brojnost:sedum, devet, dva, {est, osum, tri, pet, ~etiri, osumnaeset.

PI[UVAWE NA PRIBLI@NA BROJNOST I POVE]ECIFRENI BROEVI SO ZBOROVI

1. ]e gi ka`am samo pravilno napi{anite broevi za pribli`na brojnost:a) dva-tri b) dvestotini-tristotini v) dva-trista g) desetina d) pet-{esnaeset |) petnaeset-{esnaeset2. Slednite broevi }e gi prepi{am so zborovi: 37, 11, 222, 16, 459, 71, 1000.

VREME KAJ GLAGOLITE

Kaj glagolite razlikuvam sega{no, minato i idno vreme. Znam deka vremeto kaj glagolite go opredeluvam spored vremeto vo koe se vr{elo dejstvoto.

1. So upotreba na trite glagolski vremiwa raska`i kako go proslavivte rodendenot na tvoeto drugar~e.

2. Vo vakva tabela vnesi gi glagolite od raskazot ,,Prepirka# na str. 96

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

minato vreme sega{no vreme idno vreme

Se gri`am za okolinata

VALKANATA UU^ILNICA

U~itelkata vleze vo u~ilnicata i vedna{ se namurti, iako site sedevme mirno nasvoite mesta.

- Hm! Neubava gletka! - ta`no re~e u~itelkata.Nie za~udeno se poglednavme eden so drug.- Mo{ne grda gletka! - povtori u~itelkata i u{te pota`no n¢ pogledna.No, zo{to velite taka, u~itelke? - se osmeli da pra{a Ra{o.- Poglednete ja samo u~ilnicava. Kolku e valkana! A v~era site do eden u~estvu-

vavte vo akcijata †Sakame ~ist grad#! Kako }e go is~istite gradot, koga vi e te{ko da jaodr`uvate ~ista va{ata u~ilnica?

Site zasrameno gi navednavme glavite. No, {to vidovme: struganici od moliv, lu{piod son~ogled, frleni hartii...

Navistina grda slika.

Liljana EEftimova

PRI^INI - PPOSLEDICI

Koja e pri~inata poradi koja u~itelkata bila ta`na?Na {to se posledica navednatite glavi na u~enicite?Kako treba da se odnesuvaat u~enicite za da ne bide ta`na nivnata u~itelka?Zo{to treba sekoj u~enik da vnimava na higienata vo u~ilnicata kako i vo svojot dom i sekade kade {to se dvi`i?

PREDLO@I

Saka{ li da bide najubava tvojata u~ilnica i so nea da se gordee{? Iznesi ja svojata ideja kako da ja ukrasite va{ata u~ilnica i da ja napravite prijatno kat~e za prestoj i u~enje.Razgledajte gi site va{i idei i odberete gi tie {to mo`ete da gi realizirate. Pobarajte pomo{ i od va{ite roditeli.

[to e najva`no od s¢ {to treba da pravi{ za da bide navistina najubava tvojata u~ilnica?

103

104

PLASTESA, HARTESA I PLATNESA

(Se pu{ta muzika, pesna so ekolo{ka sodr`ina. Se pojavuvaat kuklite iigraat spored ritamot na muzikata.)

Plastesa: (izleguva od samoposluga i im se obra}a na drugite dve kesiwa-kukli) Dobar den, prijatelki! Kade ste trgnale?

Hartesa iPlatnesa: Trgnavme da kupuvame.Plastesa: Ste mo`ele i poubavo da se oble~ete. Poglednete me mene!

Kolku e vesela mojata obleka, odam i {u{kam. Sekoj proizvod bi sakal da go ponesam, za mojata trajnost i da ne zboruvam, }eve nad`iveam i dvete. Ve~na sum, ha - ha - ha! A moite rodnini -vistinski manekenki, oble~eni vo tonovi po najnovata moda.

Hartesa: Uf! Uf! Se fali{ so svoite mani. [to se odnesuva do boite, segleda deka ni{to ne znae{ za nas - hartiite. N¢ ima vo pove}eboi i vidovi otkolku vas - plastikite. (Im se obra}a na decata)Taka li e, deca? Ka`ete mu na ova kesi{te kolku razni boi imasamo vo va{eto blok~e so kola`-hartija.A da te pra{am dali voop{to si vlegla vo cve}arnica?

Plastesa: Ne!...Hartesa: Se razbira. Takvi kako tebe tamu ne yirnale. Cvetnite

aran`mani se vitkaat vo moite krep-sestri~ki so najveselite boina svetot.

Plastesa: (Se obra}a na Platnesa) A ti pak, so {to }e se pofali{?Platnesa: Jas? Mene me pra{uva{? E, pa malku e neskromno, no mislam

deka vo sekoj pogled sum podobra od tebe. Jas so zborovi ne sefalam. Delata me krasat.

Plastesa: Za kakvi dela, za kakvi ~uda zboruva{ ti, platneno kese? So {to }e se pofali partalka kako tebe?

Platnesa: Samo ti ima{ dobro mislewe za sebe. Jas, ako saka{ da znae{,opstojuvam so vekovi, sekoga{ sum mu pri raka na mojot sopstvenik.Toj se gordee so mene. So gordost }e ti se pofalam deka izlegovod kov~egot na baba mi, za da storam ne{to za ovoj svet koj{to sedavi vo |ubre od takvi kako tebe.

Plastesa: Kako se osmeluva{ da me navreduva{?Hartesa: Pro{etaj okolu pa }e vidi{. Tvoite raznobojni partali se

mavtaat po site grmu{ki i granki! Onoj koj prirodata ja gu{i itrue, ne mo`e da bide na{ prijatel.

Platnesa: Najdobrata na{a karakterna osobina e {to lesno sereciklirame i pominuvame od eden vo drug korisen vid.

Plastesa: Ja pobedivte mojata gordost. Priznavam deka sum takva. No, ajdeda najdeme re{enie za mene kako problem!

Hartesa i Ajde, de~iwa, zaedni~ki da pobarame re{enie za plasti~nite Platnesa: kesi! (Ja pregrnuvaat Plastesa i se gubat od scenata. Se slu{a

eko-pesnata)Zemeno od praktikata

105

RAZGOVARAME ZA DRAMSKIOT TEKST

Koi likovi gi sretna vo ovoj dramski tekst?Koja e najgolemata falbaxika i najgolemiot zagaduva~?Kade s¢ mo`eme da ja sretneme Hartesa?Koja }esa opstojuva so vekovi?

O@IVEJTE GO TEKSTOT

^itajte go tekstot po ulogi i ve`bajte dramsko ~itawe. Koj tekst ne treba da go ~itate pri dramskata izvedba?Na ~asot po Likovno obrazovanie izrabotete gi kuklite: Plastesa od plasti~ni }esiwa, Hartesa od hartieni }esi, kola` i krep-hartija i Platnesa od razli~ni vidovi tekstil. Zaka~ete gi na stap~iwa.Izvedete kuklena pretstava vo va{eto oddelenie.

106

U^ESTVUVAJ VO PROEKTOT NA PARALELKATA

Mnogu ~esto se zboruva za {tetata od upotrebata na plasti~nite }esi. Doznaj zo{to. So {to mo`e da se zamenat? [to se pravi so starata hartija {to ja sobiravte vo zaedni~ka akcija?Podelete se na ~etiri grupi. Sekoja grupa }e ima zada~a da sobere:

prvata grupa - stara hartijavtorata grupa - plasti~ni {i{iwa, }esitretata grupa - stari stakleni predmeti~etvrtata grupa - konzervi.

Organizirajte se vo odreden termin vo va{eto u~ili{te da dojdat rabotnici so specijalni vozila i da go soberat otpadot {to ste go sobrale. Sekoja grupa neka ja poseti firmata koja vo va{ata op{tina e zadol`ena da go reciklira otpadot i neka go prosledi procesot na reciklirawe. Toa }e bide nagrada za va{iot vlo`en trud.Zapi{uvajte ja va{ata aktivnost i izrabotete kniga za recikliraweto. Ne zaboravete da se fotografirate i fotografiite da gi zalepite vo knigata. Va{ite pogolemi drugar~iwa neka stavat nekolku fotografii na veb-stranicata na va{eto u~ili{te.

DOZNAJ POVE]E

Od enciklopedii ili od Internet doznajte kolku drvja se spasuvaatso reciklirawe na starata hartija, kolku energija se za{teduva soreciklirawe na edno plasti~no {i{e i edna konzerva.

ZAPOMNI

Ne e sekoj otpad |ubre za frlawe. Ako oddelno se sobira toj mo`e da se preraboti (da se reciklira) i od nego da se dobijat novi proizvodi. Procesot koga od ne{to staro pravime novo se vika reciklirawe. Mo`e da se reciklira: hartija, plastika, staklo, aluminium, `elezo.Napi{i vo tetratkata vo kakva ambala`a se spakuvani slednive proizvodi: mleko, sok, pa{teta, bonbon, ~okolado, maslo za jadewe i mineralna voda.

107

21 Mart e Den na ekologijata i prv proleten den

Kakvi aktivnosti obi~no prezemate vo va{eto u~ili{te na ovoj den?

PISMO OD DECATA NA GOLEMIOT GRAD

Dobar ~i~ko in`enerproektiraj soliter,a pred nego zelen del,da slu`i za na{a cel:

za igrawe broenica,za igrawe krienica,za bezbedna tr~anica,za topka i brkanica.

In`eneru, ~i~ko mlad, ukrasi go mojot grad: proektiraj drvca mladi, ima kaj nas koj da sadi,i nekolku klupi prosti,za na{ite mudri gosti:dedovci so srca vreli,babi~ki so kosi beli.

Proektantu, ~i~ko mlad,prekrasen e mojot grad,no mu treba vozduh ~ist,rasad mlad i zelen listzatoa te molam pakcrtaj proekt so mal park.

Kosara Go~kova

VE@BI ZA IZRAZNO ^ITAWE

^itaj ja pesnata izrazno. Vnimavaj vo tvojot glas da se po~uvstvuva molba i `elba za veseli igri i spokojni denovi.

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

Otkrij go i zapi{i go zna~eweto na slednive zborovi: soliter, proektant, proekt, proektiraj i rasad. Mo`ebi koga }e porasne{, i ti }e bide{ proektant i }e proektira{ zgradi i parkovi kakvi {to im se potrebni na decata.

RAZUBAVETE JA OKOLINATA

Prezemete akcija za redovno razubavuvawe na va{iot u~ili{ten dvor. Pravete go toa sekoj den. Bidete primer za ostanatite oddelenija i povikajte gi da vi se pridru`at. Koga }e go zabele`at va{eto anga`irawe }e bidete mnogu gordi na svoeto delo.

KREIRAJTE

Izrabotete EKO-plakat koj }e go istaknete na vidno mesto vo u~ili{teto i koj }e gi pottikne drugite da razmisluvaat ekolo{ki. Ne zaboravete deka plakatot treba da bide interesen i da privle~e vnimanie.

BIDETE DOSETLIVI

Prepi{ete ja pesnata na list najubavo {to mo`ete, ukrasete go listot, stavete go vo plik i ispratete go do proektantot vo va{ata op{tina. Zamolete go da vi vrati odgovor na molbata od pesnata.

DOZNAJ POVE]E

Kako se vika ~ovekot koj proektira zgradi i parkovi?Koi se najgolemite i najuredenite parkovi vo svetot?Koi se najvisokite zgradi vo svetot?Ovie i mnogu drugi ne{ta mo`e{ da gi doznae{ od enciklopedii ili od internet ako prebara{ na www.google.com ili na www.mk.wikipedia.org.

108

RAZMISLI - ISKA@I SE

Razmisli so {to s¢ bi ja sporedil svojata majka i nejzinata qubov kon tebe.Obidi se vo kusiot sostav da gi zabele`i{ svoite razmisluvawa vo u~ili{nata tetratka. Pi{uvaj pet minuti bez prekin.Pro~itaj {to si napi{al.

NA MOJATA MAJKA

Tvojata misla majko,niz `ivotot me vodi,mnogu ti blagodarammila {to me rodi.

Tvojot lik ko sonceme topli i gree,glasot kako slavej nautro mi pee.

Krotka si ko srna,ne`na kako svila,napati mi li~i{na planinska vila.

Kako yvezdi sjajnise tvoite o~iod niv dewe, no}edobrina se to~i.

Poli~na si, majko,duri i od cvetot,nema ni{to pomilood tebe na svetot.

Nenad Xambazov

109

110

RAZGOVARAME ZA PESNATA

[to te voodu{evi vo ovaa pesna?Na ~ija majka poetot £ ja posvetil ovaa pesna?Zo{to ovie prekrasni stihovi mo`e da se odnesuvaat na sekoja majka?Pronajdi vo stihovite so {to poetot ja sporeduva svojata majka. Napravi sporedba so sporedbite na tvojata majka vo petminutniot sostav.[to e zaedni~ko za niv?

ISTAKNI GI SPOREDBITE

Sporedbite od pesnata zapi{i gi vo tetratkata vaka:Maj~iniot lik - kako sonce topli i greeMaj~iniot glas - ____________Majkata e krotka - __________Majkata e ne`na - ___________Maj~inite o~i se - ___________

IZRAZI SE

Zapi{i ja porakata vo tetratkata {to }e ja pronajde{ vo poslednata strofa.So pomo{ na sporedbite od pesnite i porakata na poetot izrazi ja tvojata qubov kon tvojata majka i blagodarnost za s¢ {to pravi za tebe.

BIDI KREATIVEN

Na ~asot po Likovno obrazovanie so pomo{ na pamu~ni top~iwa vo boja, stap~iwa za u{i, lepilo i hartija vo boja napravi ~estitka za tvojata majka. Na nea mo`e{ da kreira{ cvet, sonce, peperutka i drugi raboti na koi }e te navede fantazijata.Preto~i ja tvojata qubov vo ~estitkata i ~estitaj £ go praznikot 8 Mart.

111

GLAVNI ^LENOVI NA RE^ENICATA

Prosledi gi ~etirite re~enici i zabele`i koi dva zbora }e gi sretne{ vo site ~etiri re~enici:1. [arenata peperuga ne`no leta od cvet na cvet.2. [arenata peperuga leta od cvet na cvet.3. [arenata peperuga leta.4. Peperugata leta.

Vo site ~etiri re~enici gi sretnav zborovite _________ i _________.Tie se glavni ~lenovi na re~enicata - PODMET I PRIROK.

PODMETPrepi{i gi slednive re~enici vo tvojata tetratka, a na praznata linija napi{i go odgovorot na sekoe pra{awe:1. Filip igra so topka. Koj igra so topka? _______2. U~enicite }e odat na izlet. Koj }e odi na izlet? ________3. Pristigna proletta. [to pristigna? ________4. Drugarstvoto e mnogu vredno. [to e mnogu vredno? ___________

ZAKLU^I

Podmetot vo re~enicata ozna~uva koj go vr{i dejstvoto.So koe pra{awe go barame podmetot vo re~enicata? Sam zaklu~i koga }e go postavi{ pra{aweto koj, a koga pra{aweto {to.

So odgovorot na sekoe pra{awe ti go dobi podmetot vo sekoja re~enica.

Koj igra so topka? Filip podmet.[to pristigna? proletta podmet.

DOMA[NA ZADA^A

Podvle~i go so moliv~e podmetot vo sekoja re~enica:1. Zemjodelcite gi oraat nivite. 2. Goce Del~ev zaginal vo s. Banica. 3. Gream Bel go otkril telefonot.4. Kitot e najgolemit cica~.5. Moreto e soleno.Prepi{i pet re~enici od raskazot ,,Prepirka# na str. 96 i vo sekoja od niv podvle~i go podmetot.Sostavi pet re~enici i podvle~i go podmetot.

112

Koj ja vr{i

rabotata?

Damjan

PODMET

[to raboti Damjan?

U~i

PRIROK

PRIROK

DAMJAN U^I.

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

Vtoriot glaven ~len na re~enicata se vika ________. Prirokot poka`uva {to raboti podmetot, kakov e, {to se slu~uva so nego...).So koi pra{awa najlesno }e go najde{ prirokot?

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Prepi{i gi slednive re~enici vo tetratkata i vo sekoja od niv podvle~i go prirokot:1. Pticite gradat gnezdo.2. Na{eto u~ili{te e ubavo.3. Topkata se skina.4. Racin e roden vo Veles.5. Vardar izvira od Vrutok.

Podvle~i gi so moliv~e prirocite vo raskazot †Valkanata u~ilnica# na str. 103.Sostavi pet re~enici, a potoa podvle~i go podmetot so sina, a prirokot so crvena boi~ka.

Nacrtaj vo tvojata tetratka kamenen cvet onaka kako {to ti go zamisluva{.Poka`i mu go na tvoeto drugar~e.

ZAPOZNAJ SE

Pablo Pikaso e golem {panski slikar na 20 vekod svetski glas.

KAMENEN CVET

Ste videle li nekoga{ ili nekade kamenen cvet? Ne?!Dobro, dobro... Ne sum iznenaden. S¢ si e vo red...Ama, ete, kolku ova da vi zvu~i neverojatno i †ludo#, od denes ve}e }e pos-

toi i takvo ~udo!Prekrasen kamenen cvet - edinstven na ovoj vek! Kade li e? Poleka,

molam... ]e doznaete s¢ po red... Kaj mene ideite nikako da seknat. Ne vo edenden, ami sal vo eden mig - trista ne{ta mo`at da mi †teknat#. Ednostavno, †vri-jam# od inspiracija. I denes po stoti pat se najdov vo takva situacija...

Utrovo site vo oddelenieto na †golemo# razgovarame za denot na `enite,na u~itelkata {to da £ podarime. Edni predlo`ija edno, drugi drugo, tretitreto, ama jas na site nivni predlozi im staviv †veto#!

- Sme{no e - im rekov, - sekoja godina na Osmi mart da £ podaruvame samocve}e. Toa e nad`iveano ve}e... Mo`am da re~am duri i banalno. Predlagam da£ podarime ne{to trajno i pred s¢ - originalno! Ete, taka mislam jas...

- Nekoj mi svika na set glas:

113

114

- E, pa... Ti smisli ne{to, Vasko...Ta neli u~itelkata te nare~e†na{ nov Pikasko#...Me bocna pa go †presekov#:- Prifa}am! - mu rekov.I vedna{ otr~av doma i za pet minuti donesov polno kese so ubavi, mazni

i raznobojni kam~iwa. Site se v~udovidoa koga gi vidoa. Vo o~ite im zaigraaqubopitni plamen~iwa...

- Od kade ti se, Vasko, ka`i!- Gi sobrav dodeka patuvav kraj ohridskite pla`i! Eve, gi ima vo site

boi... Golemi i mali... Odberete si po edno i na nego napi{ete gi svoite ini-cijali... Denes e sreda, Osmi mart e v sabota. Mo`ete site da si odite, drugotoe moja rabota!

Prvo ne{to si promrmorija, pa kako {to im ka`av, taka site storija. Potoa,vidoa-ne vidoa, se razotidoa...

Sega sum doma. Sam sedam. Odbranite kam~iwa gi lepam i edno kraj drugovnimatelno gi redam. Pravam skulptura. Kam~iwata so inicijali - vo cvet,minijatura... Od site nas, za u~itelkata, se znae... Spomenot na nas ve~no da £trae...

Kiro Donev

RAZGOVARAME ZA IDEJATA NA VASKO

Zo{to u~itelkata go narekla Vasko †na{ nov Pikasko#?Zo{to te voodu{evi idejata na Vasko?Od kolku kam~iwa }e bide izraboten kameniot cvet za u~itelkata?[to imalo na sekoe kam~e?Koja e razlikata me|u sve`iot cvet i cvetot od kam~iwa?[to misli{ ti, zo{to u~itelkata }e bide voodu{evena od kameniot cvet?Otkrij {to e toa vo raskazot {to te potse}a na pesna.

SOSTAVI RE^NIK

Porazgovaraj so drugar~eto za zna~eweto na slednive zborovi: sal, inspiracija, veto, banalno, originalno, inicijali, skulptura, minijatura.Doma zapi{i go zna~eweto na sekoj zbor vo tvojata tetratka. Poslu`i se so Re~nikot na makedonskiot jazik ili pobaraj pomo{ od nekoj vozrasen.Taka }e napravi{ mal re~nik od zborovite ~ie zna~ewene ti be{e dovolno jasno.Napravi sporedba so tvoeto drugar~e od klupata.

115

SRABOTI NA ^ASOT PO LIKOVNO

Odberi si materijal (kam~iwa, zrna grav, le}a, p~enka, lu{pi od orevi ili le{nici, krp~iwa, {i{arki, hartieni cevki, volnica i sl.) i izraboti slika ili nekoj predmet spored tvoja ideja. Napravete izlo`ba od va{ite izrabotki, a potoa tvojata izrabotka podari £ ja na tvojata majka ili na tvojata u~itelka.

KA@I JA TVOJATA IDEJA

Razmisli i ka`i i ti nekoja ideja kako da ja iznenadite va{ata u~itelka za Osmi mart ili za krajot na u~ebnata godina. Toa neka bide proizvod na va{ umstven ili ra~en trud.Odberete gi najinteresnite idei i realizirajte gi.

Avtobiografija e literaturno delo vo koe pisatelot zboruva samiot za sebe.

MINI AVTOBIOGRAFIJA BEZ FOTOGRAFIJA NA PISATELOT KIRO DONEV

Moite roditeli me donele na svet vo mnogu nezgodno vreme: na 21 mart1942 godina. Zamislete si: prv den na proletta i namesto nad mojata lulkada letaat lastovi~ki i slavej~iwa, na neboto nad moeto rodno seloMonospitovo, grmele avioni, nasekade tre{tele bombi, besneel voen po`ar.Ama jas samo sum si gukal i sum se sme{kal. Takov sum i sega. Porazi ne priz-navam, a za pobeda go smetam sekoj nov den. Istoto vi go sovetuvam i vam. Dazaspivate i da se budite so nasmevka na liceto. So dobra misla za s¢ i seko-go. Za{to so igra i smea najzdravo se raste.

Me pra{uvate zo{to sum se odlu~il da pi{uvam za deca. Vi velam: Jaspi{uvam za deteto vo mene koe nikako ne saka da porasne. Zo{to? Pobarajtego vo moite pesni, raskazi i romani. Samo neka vi ka`e. ]e go sretnete vomojot †Vesel ZOO-park#, me|u †Dalaverite na Dobre Lo{iot#, kaj †^etiri-no`nite ricari# ili vo dru{tvo na †Vnukot na majorot#. ]e go sretnete i vo†Zbrkanata skazna# ili najdobro vo †Mojot svet#. Od mene tolku - sega vie stena red.

116

OD DETSKITE SRCA

Otkrij od pesnata na tvoeto drugar~e {to s¢ pretstavuva majkata za nego.Objasni zo{to i za tebe †Majkata e svetla yvezda

na temno nebo {to sveti#Napi{i i ti pesni~ka za tvojata majka i podari £ ja za nejziniot rodenden ili nekoj drug povod.Potrudi se da ja upotrebi{ rimata kako {to napravilo tvoeto drugar~e.

117

OD DETSKITE SRCA

Mario Trifunov IV1, OU ,,Sveti Kiril i Metodij”, Skopje

Qubovta kon majkata i blagodarnosta za s¢ ona {to go pravi za tebe se izrazuva so sekoja tvoja dobra postapka. Ako si talentiran crta~, nacrtaj ja tvojata majka i zalepi ja na vratata od fri`iderot. Taa }e bide presre}na.

Zo{to go saka{ svoeto rodno selo/grad?

MOETO SELO

Daleku tamu na jug,ko grut~e ~isto beloskrieno tamu le`i{ti moe malo selo.

Kraj tebe bister potokniz doloj brzo te~e,trepkaat bezbroj yvezdi nad tebe sekoja ve~er.

Vo prolet kolku miloroj ptici v {uma peatplodovi kolku slatkivo leto `olti zreat.

Od tebe spomen ~uvamvo srce moe milo,spomen na selsko {kolo,maj~ino toplo krilo.

Ti pra}am topol pozdravti sne`no grut~e belo,mislite moi letaat,kon tebe rodno selo.

Van~o Nikoleski

118

119

JA OTKRIVAM QUBOVTA KON RODNOTO MESTO

Zo{to poetot mu ispra}a topol pozdrav na svoeto rodno selo? Kade se nao|a?[to ~uvstvuva poetot kon svoeto rodno selo?Otkrij od stihovite zo{to poetot si go saka tolku mnogu svoeto selo. Koi ubavini go krasat? Objasni so svoi zborovi.Sekoja strofa otkriva po edna prekrasna poetska slika koja poetot ja naslikal so zborovi. Odberi ja najubavata spored tebe i opi{i ja.Pronajdi vo prvata strofa so {to poetot go sporeduva svoeto selo. Prepi{i gi stihovite vo tetratkata.Podvle~i gi so moliv~e rimuvanite zborovi. Potseti se za {to pridonesuva rimata vo pesnata.

SOZDAVAJ

Obidi se da napi{e{ u{te edna strofa {to }e £ ja dodade{ na pesnata. Odberi si koi dva zbora }e gi rimuva{: vra}am - pra}am; bea - smea; son - yvon; pesna - lesna.

PISATELOT ZA SEBE

VAN^O NIKOLESKI (1912 g., s. Crvena Voda, Ohridsko - 1980 g., Ohrid):

Kako selsko dete ja zapoznav ubavinata na na{ata tatkovina, podocna kako selski u~itel, mnogu gi zasakav decata i taa qubov zapo~nav da ja izrazuvam niz stihovi... Kako dete na narodot, go zasakav i prou~uvav negoviot `ivot vo minatoto i vo dene{ninata, negovite obi~ai, narodnite predanija, legendi i prikazni. Seto toa mi ovozmo`i da izbiram interesni temi za decata, a i da gi iska`am na onoj jazik so koj narodniot genij so vekovi ja ~uval i do~uval na{ata narodna samobit.

TI PREPORA^UVAME ZA ^ITAWE

Od mnogute negovi dela, nie ti go prepora~uvame romanot za deca ,,Vol{ebnoto samar~e#, po kogo MTV snimi prekrasen seriski film.

120

CAROT I ORA^OT

Si bil eden car. Eden den trgnal niz carstvoto da vidi {to ima me|unarodot. So sebe gi povel i ministrite. Odel, odel i videl mnogu sela igradovi. Taka odej}i, pominal pokraj eden ora~.

- Dobar den, ora~u!- Dal ti Bog dobro!- Ovaa planina odamna li e pokriena so sneg?- Od trieset godini!- A mo`e{ li da gi ostri`e{ ovie ovni?- More, ko`ite }e im gi oderam, samo da mi padnat.Carot si odminal. Ponatamu gi pra{al ministrite:- [to go pra{av ora~ot i {to mi odgovori toj?Ministrite se zamislile. Ne mo`ele ni{to da odgovorat.- Ne znaeme, ~estiti caru. Ti pra{a za snegot na planinata, a planina

nema{e; pra{a za stri`ewe ovni, a ovni nema{e.- Pomislete se! - rekol carot. - Ako ne mi odgovorite, }e ve otpu{tam,

a za minister }e go zemam ovoj starec zatoa {to toj vedna{ mi odgovori.Carot si oti{ol, a ministrite ostanale da mislat {to pra{al gospo-

darot, a {to odgovoril ora~ot. Ne mo`ele da se dosetat, pa se vratile kajora~ot.

- Ora~u, {to te pra{a carot?- ]e vi ka`am, ama }e mi gi dadete site `oltici {to gi imate.Ministrite nemale drugo {to da pravat pa se soglasile. Toga{ ora~ot

rekol:- Carot me pra{a za mojata glava - odamna li e pobelena; jas mu odgov-

oriv - od trieset godini. Posle me pra{a dali mo`am da gi ostri`am ovnite,a jas mu odgovoriv deka mo`am i ko`ite da im gi oderam. A vie ste ovnite.Dojdovte kaj mene i jas vi gi zedov site `oltici, ta vi gi odrav ko`ite.

Ministrite si oti{le zasrameni.

Makedonska narodna prikazna

PRETHODNA PODGOTOVKA

Pobaraj od povozrasnite ~lenovi od tvoeto semejstvo da ti raska`at nekoja makedonska narodna prikazna koja im e omilena.Raska`i im ja ti na tvoite drugar~iwa.

121

DA RAZGOVARAME

So kogo se sretnal carot?Za {to razgovarale?Kakva zada~a dobile ministrite?Kako do{le do odgovorot?Pro~itaj go mudroto objasnuvawe na ora~ot.

IZRAZI SE PISMENO

Preraska`i ja prikaznata no taka {to }e £ go smeni{ krajot. Ima mnogu na~ini. Nie ti nudime tri:a) Ora~ot gi zel zlatnicite, no gi ka`al ministrite na carot;b) Ne im go ka`al odgovorot na ministrite;v) Ministrite se iskarale i istepale koj da mu go ka`e odgovorot na carot.Odberi eden od ovie na~ini ili smisli drug kraj po tvoja `elba.

PROSLEDETE NA ^ASOT

Na Makedonskata televizija, na prvata programa, sekoj den vo 10 ~asot i 20 minuti se emituva makedonska narodna prikazna.Prosledete edna makedonska narodna prikazna i zapi{ete: naslov na prikaznata, koi akteri igraat vo nea, koj e re`iser.Preraska`i ja prikaznata vo tetratkata.Iska`i se kako ti e pointeresna prikaznata - koga ja ~ita{ ili koga ja gleda{ na televizija?

GLAVNI ^LENOVI VO RE^ENICATA - PODMET I PRIROK

Znam koi se glavni delovi vo re~enicata. Lesno gi opredeluvam podmetot iprirokot. Podmetot vo re~enicata poka`uva koj ({to) go vr{i dejstvoto ili se nao|a vo nekoja sostojba, a prirokot poka`uva {to raboti podmetot.

1. Od slednive zborovi vo tetratkata }e sostavam tri re~enici i }e go podvle~am podmetot so sina, a prirokot so crvena boi~ka:Marija, proletta, kupi, Kiro Donev, rano, pi{uva, cve}e, humoristi~ni, pristigna, tekstovi.

2. Mo`am sam da sostavam dve re~enici i da opredelam podmet i prirok.

3. Slednive re~enici }e gi prepi{am vo tetratkata i }e gi dopolnam so podmet ili prirok:a) Kiril ______sladoled. b)______ ja donese lastovi~kata.v) ______ pla~e. g) Violeta _______ cve}iwa.

Odgovorite na slednive barawa pi{uvaj gi so latini~ni bukvi vo tvojata tetratka.

1. Od koja makedonska narodna prikazna nau~i deka decata rano nau~ile da se ~uvaat od opasnostite {to gi demnat od lu|eto?

2. Van~o Nikoleski, avtorot na pesnata ,,Moeto selo#, go napi{al romanot:a) Spomenka b) Goce Del~ev v) Ajdu~ka ~e{ma

3. Originalniot podarok koj go smislil Vasko Pikasko e:a) cve}e odgledano od u~eniciteb) cvet napraven od raznobojni kam~iwa v) cvet nacrtan od najdobriot crta~

4. Napi{i nekolku sporedbi so koi }e ja opi{e{ tvojata majka?

5. Za ,,Valkanata u~ilnica# i ,,Pismo od decata od golemiot grad# zaedni~ko e:a) napi{ani se vo stihovib) ja razvivaat ekolo{kata svestv) imaat ist avtor.

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

122

Ja po~ituvam razli~nosta

123

OTKRIJ GI ^UVSTVATA

Koi ~uvstva gi pobudi kaj tebe ovaa pesna?Obidi se da ja objasni{ taa "~udna sre}a {to v srce mi yvoni#.So kogo poetot gi sporeduva pticite vo let? Objasni ja sporedbata.Zo{to poetot veli deka pticite ja nosat proletta na kriljata?Kakvi kopne`i raspeanite ptici ti palat vo srceto?

I POETSKITE SLIKI

^itaj ja pesnata vo sebe i so moliv~e obele`uvaj ja sekoja poetska slika.Kolku poetski sliki otkri?Opi{i ja poetskata slika {to najmnogu ti se dopa|a.Prepi{i nekolku poetski izrazi {to te voodu{evuvaat.

ISKA@I GI SVOITE STAVOVI

Pticite se va`en del od `ivotnata sredina. Kako se odnesuva{ ti kon niv? Kako se gri`i{ za pticite koi prezimuvaat kaj nas?

PTICI

So vetrot tancuvaat v zanes, V son~evina sinolika tonat,kako deca v nemir {to gorat. na kriljata proletta ja nosat.Razigrani vo prekrasen tanec, Vo beskrajot niz igra se gonatse vivnale nad pole i gora. i se kapat vo utrinska rosa.

Nad ezero sinevina galat, I poleto i gorata cvetnadenot iden v ne`nosti go krasat, poubavi, poli~ni se so niv.vo srcata kopne`i ni palat, [tom gi vidam so pesni da letnat, ubavici pesni {to si glasat. ~udna sre}a vo srce mi yvoni.

Pero Milenkoski

Nabroj gi site vidovi ptici {to gi znae{. Pro~itaj mu na drugar~eto i dopi{i gi vidovite ptici za koi ne si se setil, a se setilo tvoeto drugar~e.

124

NAPRAVI SSPOREDBA

Nacrtaj vo tvojata tetratka so nekolku potezi dva lika: nasmean i namurten.Kakvo ~uvstvo predizvikuva kaj tebe nasmeaniot lik, a kakvo - namurteniot.

RAZGOVARAME ZZA PPESNATA

[to po~uvstvuva otkako ja slu{na ovaa pesna? Objasni ja mislata na poetot †mil den za {eguvanje#.Zo{to lu|eto na ovoj den se la`at me|u sebe, no nikoj nikomu ne mu se luti?Kakvi lagi i {egi treba da se ka`uvaat na ovoj †mil den za {eguvanje#?Objasni kako gi razbira{ poslednite dva stiha od pesnata.

APRILSKA

Me izlaga te izlagav. Lagite gi slavevme slatko se nasmeavme.

Me izlaga te izlagav i samo {to zaminavmegri`ite gi skinavme.

Me izlaga te izlagav, kratko na minuvanje, mil den za {eguvanje!

Me izlaga te izlagav, so smea se nagostivme potoa si prostivme.

Me izlaga te izlagav.Vo du{ata arlili-li-limi nasadi karanfili.

Risto DDav~evski

125

SOZDAVAJ

Izmisli u{te dva stiha za da ja zavr{i{ zapo~natata {esta strofa:Me izlagate izlagav____________________________________________________

PRODOL@I SSO AAKTIVNOSTITE NNA ^̂ASOT PPO TTEHNI^KO OOBRAZOVANIE

Za u~ili{niot prvoaprilski maskenbal podgotvi interesna maska i u~estvuvaj vo natprevarot za najuspe{na maska vo tvoeto u~ili{te.

PODGOTVI IIZVE[TAJ

Za naredniot ~as podgotvi izve{taj za maskenbalot vo tvoeto u~ili{te. Izve{tajot treba da gi sodr`i slednive podatoci:- kade i koga se odr`a maskenbalot;- koj u~estvuva{e vo nego;- kakvi maski podgotvile u~esnicite;- koi bea pobednici;- kakvi nagradi dobija pobednicite.

PRO^ITAJ VO DNEVNIOT PE^AT

Pronajdi i pro~itaj vo dnevniot pe~at kade se odr`uvale natprevari i drugi manifestacii za odbele`uvawe na Denot na {egata - prvi april. Donesi sam zaklu~ok koi vesnici spa|aat vo DNEVEN PE^AT.Koi dnevni vesnici se ~itaat vo tvoeto semejstvo?Nabroj gi naslovite i na drugite dnevni vesnici {to gi znae{.Napravi sporedba so tvoeto spisanie {to go ~ita{. Kolkupati mese~no izleguva od pe~at?

U^ESTVUVAJ VVO NNATPREVAROT ZZA NNAJDUHOVITA [[EGA

Predlo`ete mu na va{iot u~itel da organizira natprevar vo izvedba (dramatizacija) na najduhovita {ega. Na natprevarot neka se prijavi sekoj koj saka.[egata mo`e da ja prezentira{ sam, vo dvojka ili grupno.

Narodna pogovorka: JAZIKOT KOSKI NEMA, A KOSKI KR[I.

IZRAZI SE

Objasni kako ja razbira{ ovaa narodna pogovorka. Kako mo`e jazikot da kr{i koski?Pronajdi i drugi pogovorki so ista poraka!

NAVREDA

Na rit~eto ima{e dve cre{ni. Ednata be{e stara i {upliva, nagrdena,osakatena... Ima{e samo u{te dve granki. A nedaleku od nea raste{e drugacre{na, mlada, vitka... Nejzinite rasko{ni granki ja pravea u{te poubava.

Edna{ ~avkata £ podvikna na mladata cre{na:- Ej, ubavice! Zarem ne ti pre~i onaa starica?- Pra{aj me ne{to poumno,~avko! - se navredi drvoto.A starata cre{na ne re~e ni{to. Samo so gor~ina se nasmevna. Dodeka

pak, vetrot ne mo`e{e da se vozdr`i.- A ti ~avko, dali ja saka{ svojata majka? - ja pra{a.- Pa, koj ne ja saka rodenata majka! - gordeliva be{e ~avkata.- E, zatoa treba pomalku da drdori{! I da znae{ deka starata cre{na e

nejzina majka. A i taa nekoga{ be{e mlada i ubava. Pred pove}e godini ednanejzina semka, tokmu jas ja istrkalav malku ponastrana... Ete, od nea izniknamladovo drvo... - raska`uva{e toj.

^avkata se zasrami i bez zbor odleta.I bidej}i be{e obi~na ~avka, nikoga{ ne dozna deka navredata boli

pove}e i od rana.

Gorjan Petrevski

126

127

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

[to te voodu{evi vo ovoj raskaz?Pronajdi ja re~enicata od koja doznava{ deka starata cre{na e navredena.Od kogo ~avkata zasrameno odletala bez zbor?Objasni kako ja razbira{ poslednata re~enica.Objasni ja porakata na pisatelot.

FORMULIRAJ NASLOVI NA CELINITE

^itaj go raskazov tivko, obele`i gi so moliv~e logi~kite celini i daj im naslov.Taka }e go napravi{ planot na raskazot po kogo }e go preraska`e{ mnogu lesno.

POSTAVI PRA[AWA

Postavi £ dve pra{awa na mladata cre{na i dve pra{awa na vetrot.

VE@BAM IZRAZNO ^ITAWE

Pro~itaj go ovoj raskaz pred tvoite roditeli. Pritoa potrudi se re~enicite da gi pro~ita{ so pravilna intonacija. Menuvaj ja i bojata na glasot za da gi imitira{ ~avkata, vetrot i mladata cre{na.Razmisli za poinakov kraj na raskazot!

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

Razgovaraj so tvoite roditeli i pronajdi go zna~eweto na slednive zborovi:drdori -vitka -rasko{na -

DOMA[NA ZADA^A

Preraska`i go raskazov vo tetratkata spored planot {to go napravi.

128

ZBOROVI SO ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Za sekoj zbor pronajdi po eden ili pove}e zborovi so isto ili sli~no zna~ewe i zapi{i gi vo vakva tabela:

Prepi{i go sledniov tekst. Pritoa sekoj zbor napi{an so sina boja, zameni go so zbor {to ima isto ili sli~no zna~ewe:

†...Na istok osamnuva{e novoto utro. Vo cvetnata gradina trendafilot `edno go o~ekuva{e plisokot na son~evite zraci. Niz negovite cvetovi, kako biserni zrna, svetkaa bezbroj kapki rosa.

Ama nivniot `ivot e kus. So izgrevot na sonceto vedna{ }e is~eznat. Ne~ujno. Bez {um...#

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

se dvi`i dnevnik~ekori u~ebnik

ODI brza KNIGA roman doa|a slikovnicatr~a re~nik

Zborovite od desnata kolona iako se razli~ni po forma, imaatisto zna~ewe kako i zborot so kogo se povrzani so strelkite. Sitego ozna~uvaat poimot ODEWE ili KNIGA.

Za da postigneme pogolema slikovitost i preciznost voiska`uvaweto ~esto koristime razli~ni zborovi {to imaat istoili sli~no zna~ewe.

govori ku}a ulica vesel obuvki u~itel roditel

ka`uva patiki majka

~izmi

129

ZBOROVI SO SPROTIVNO ZNA^EWE

Cvetko e vesel. Kakov e Tome?

ZAKLU^I

Pronajdi zbor tamu kade {to nedostasuva i ka`i mu go na drugar~eto do tebe:

den no} visok nizok utro umna bogat dobri lo{i glad sitost smel bolest zdravje grdo qubi mrazi svetlo

Kakvo zna~ewe imaat zborovite {to im gi dodade na dadenite zborovi?

VE@BI

Prepi{i go sledniov tekst. Pritoa sekoj zbor napi{an so rozova boja zameni go so zbor {to ima sprotivno zna~ewe. Taka tekstot }e ja dobie svojata celosna smisla i ubavina:Daleku od na{ata nova ku}a ima{e edno nisko drvo so retka kro{na. Na najniskata granka sekoja prolet dve ta`ni ptici go obnovuvaa staroto golemo gnezdo. Nabrgu }e se ~ue{e i grubiot cvrkot na golemite i grubipilenca. Koga }e potporasnea i tie n¢ rasta`uvaa so svojata ta`na pesna.Prepi{i gi re~enicite vo tetratkata. Pritoa potrudi se vo sekoja re~enica da zameni{ po eden ili dva zbora so sprotivno zna~ewe:1. Moeto letalo letna nagore.2. Pticite se vratija od studenite krai{ta.

(Pticite si zaminaa vo toplite krai{ta)3. Imam mnogu prijateli.4. Deneska imav lo{ den.

POTSETI SE

Potseti se na nekoja pesni~ka {to ti ja peele dodeka si bil mal, a sega ti mu ja pee{ na nekoe detence. Ka`i mu ja na tvoeto drugar~e od klupata.

IGRA SO DETENa }erka mi

Daj mi gi ra~iwata,zdru`i gi prstiwata,na{ata igra da si ja po~nemestara i prosta:

^uk, ~uk!Koj ~uka?Stojan~e.[to bara?Ogan~e.Vlezi,zemi si.

Milo, ti se smee{ kako srebro,ti se smee{ kako izvor~e:te~e smea vo brazdi~ka bistra,po zeleni trevki,pee sme{na pesna,skokotliva igra -za prstiwataza no`iwata:

Maloto prste prosence,a do nego - bobence,

a do nego - grozjence,a do nego - le{ni~e,

a do nego - jagot~e,vrap~e da go ~apne,

{at~e da go lapne!

Bla`e Koneski

130

131

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Na koj period od detstvoto te potseti ovaa pesna?Na kogo mu ja posvetil pesnata poetot Bla`e Koneski?Na koja vozrast bila negovata }erka koga £ gi peel ovie pesni~ki?Koe silno ~uvstvo na poetot e izrazeno vo ovaa pesna?Najdi gi dvete sporedbi vo pesnata i objasni gi.Kakov efekt se postignuva so slednive zborovi: prstiwata, ra~iwata, Stojan~e, ogan~e, izvor~e...?

ZABELE@I

Koi dve strofi se zalagalki koi najverojatno i tebe so niv te zaigruvale tvoite roditeli ili babi i dedovci.Zapi{i vo tetratkata i ti nekoja detska zalagalka.

KOJ E BLA@E KONESKI

Ka`i mu na drugar~eto {to znae{ za poetot. Ako si zaboravil, zaedno pobarajte vo prvata tema od ovoj u~ebnik i pro~itajte glasno. Povtorete {to ste nau~ile.

GO ZBOGATUVAM RE^NIKOT

prosence - proso (od milost)bobence - grav~e (vo isto~nite govori)Pronajdi gi i zapi{i gi vo tetratkata site zborovi so koi se iska`uva ne{to malo ili milo.

ZADA^A

Nau~i ja pesnata napamet i recitiraj ja na ~asot. Izberete najdobar recitator.

POTSETI SE I RASKA@I

Potseti se na edno tvoe interesno do`ivuvawe od minatiot Veligden i raska`i mu go na drugar~eto do tebe.

VELIGDEN

Veligden, toj rasko{en proleten iprazni~en den e nezaboraven. Deca sobeli pleteni ko{ni~ki, so cvetni granki odovo{kite i so crveni jajca staveni na pamuk voko{ni~kata, za da ne se "sker{et#. Site bevmeoble~eni vo ne{to ubavo, vo novo pleteno xem-per~e, novi gumeni opin~iwa. A ako pak tikupile patiki, toa be{e radostgolema. Da ti e `al da stapne{ soniv na patot.

So ko{ni~kata so crveni jajca,odevme v crkva, da gi pee popot.Eden od tie veligdenski denovibe{e isto taka interesen i zabavenza nas decata, koga kru`evme okolucrkvata i so sve}i si gi gorevmekosite na glavite. Toa bea ubaviprazni~ni denovi, na u~ili{te

site bevme izgoreni vo kosite.Odevme i so po dve-tri

crveni jajca vou~ili{nite tor-bi, za da "se ker-

{ime#, kako {to veli-me vo Vev~ani. U~ili{niot dvor tie denovi be{e polnso lu{pi od veligdenskite jajca vo razni boi.

No, bidej}i sekoj den ne e Veligden, potoa vleguvavmevo "normalen kolosek#, za{to poleka, no sigurno se

bli`e{e letoto, a so nego i krajot na u~ebna-ta godina.

Naum Popeski

132

133

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Opi{i {to nosele decata od Vev~ani koga odele v crkva na Veligden? Kako bile oble~eni? Pokraj obi~aite vo crkvata, {to u{te im bilo interesno i zabavno na decata?Kako izgledal u~ili{niot dvor za vreme na veligdenskite praznici?Pronajdi gi i podvle~i gi so moliv~e dvata zbora {to ne se literaturni. Napi{i ja nivnata literaturna forma.Po {to ti e poznato tebe seloto Vev~ani?

DOZNAJ I ZAPI[I

Razgovaraj so tvoite roditeli, baba i dedo za veligdenskite obi~ai vo nivniot kraj. Ona {to e novo i interesno za tebe zapi{i go vo tetratkata.

PISATELOT NAUM POPESKI ZA SEBE

Detstvoto e mojot neiscrpen izvor na inspiracija. Del od moeto detstvo opeav vo stihozbirkata †Detelinka so ~etiri lista#, a eve, sega u{te edno navra}awe, preku knigava †Spomeni vo sliki#.Ti, po~ituvan ~itatelu, me|u koricite na ovaa kniga, }e se sretne{ so moeto detstvo, so spomeni koi slikovito zboruvaat za tie nezaboravni denovi od moeto detstvo vo Vev~ani, vo pazuvite na planinata Jablanica.Sekoj zapis vo knigava e prikazna za sebe, a vo site zaedno sum jas, deteto vev~an~e od pedesettite godini na 20 vek...

PREPORAKA ZA ^ITAWE

Pobaraj ja vo tvojata biblioteka i pro~itaj ja knigata †Spomeni vo sliki# od Naum Popeski

134

Ka`i mu na drugar~eto nekolku brzozborki {to gi znae{. Natprevaruvajte se koj }e ka`e pove}epati edna brzozborka bez gre{ka.

[U[KA^ [U[KA -[UTRE DU[KA

Ne{to {u{na, se za{u{ka{tukna kutre da nadu{ka{to li {u{na, kaj se mu{na{ekna {utre koga slu{na.

[umi {uma od {u{lawe{tuka {utre od du{kaweama ni{to ne nadu{i{to za{u{ka da dou{i.

[turo {utre du{kawetovetre ti e {u{kawetobatali go, {u{ka~ katilnikoj vetrot ne go fatil.

[u-{u, {u-{u, {u{ka~ {u{kavetre {utre da nadu{ka.

Vasil Pujoski

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

{tukna - zbesna{utre i {turo - praznoglavo, glupavo (od {ut - bez rogovi){u{lawe - {u{kaweda dou{i - da sfati, da razberebatali go - zapostavi go, napu{ti gokatil - mnogu lo{Koi od ovie zborovi prvpat gi sretnuva{?

135

Imenki so { Glagoli so {

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Objasni {to te razveseli vo ovaa pesna.Koja soglaska e najzastapena vo pesnata?[to postignal so toa poetot?Koj e {u{ka~ot, a koj du{ka~ot?

Na koi narodni kratki umotvorbi te potseti ovaa pesna? [to mu ka`a na drugar~eto pred po~etokot na ~asot?

ZADA^I

Nacrtaj vakva tabela vo tvojata tetratka i izvle~i gi site imenki i glagoli koi vo sebe ja sodr`at soglaskata {

Dopi{i u{te po pet imenki i glagoli {to }e gi izmisli{ vo koi }e se povtoruva nekoj glas po tvoj izbor (soglaska ili samoglaska).

Obidi se i ti da sostavi{ brzozborka od edna re~enica. Ka`i mu ja na drugar~eto i nateraj go da ja ka`e tripati ednopodrugo bez gre{ka.

ORGANIZIRAJTE SE ZA IGRA

Sekoj neka nau~i napamet edna strofa od pesnata. Organizirajte natprevar vo recitirawe bez gre{ka.

TI PREPORA^UVAME ZA ^ITAWE

Pobaraj vo u~ili{nata ili gradskata biblioteka kniga so brzozborkiod makedonski avtor. Nau~i nekolku napamet i koristi gi vo igrata so tvoite drugar~iwa.

SETI SE

So koi osobini naj~esto e zakitena lisicata?Raska`i nekoja pointeresna basna za nea.

136

LISICATA, E@OT I KRTOT

E`ot i krtot se zaorta~ile nekoga{, za da rabotat selska rabota.- E, bre krtu, - mu rekol e{ko - sega {to da fatime rabota?- Ami {to }e fatime, bre e{ko, - mu odgovoril krtot - kako prvo }e n¢

~eka da go izorame poleto. Eve jas }e izoram, a pak ti da posee{.- Mnogu arno - rekol e{ko - ti izoraj, a jas }e poseam.Se zapregnal krtot i izoral edno mesto, za }ef go be{e storil. Fatil

e{ko i be{e go poseal izoranoto mesto. Potoa go be{e izramnil so trweto sokoi bil ispozaka~en, trkalaj}i se po poseanoto mesto. Be{e se storil edenberi}et, stra{na rabota! Go o`nale i go ovr{ile. Zele edno kutle da si jadelat p~enicata. Arno ama u{te so prvo bea se zakarale, ~unki e{ko sakalkutleto da e ponagneteno, bidej}i toj pove}e se ma~el koga go vla~el mesto-to! I krtot sakal da e kutleto ponagneteno, ~unki toj vo oraweto si giiskr{il noktite. Taka velej}i ne mo`ele da se pogodat, }e se ispotepale:per~e za per~e se bea fatile. Nemalo nikoj da pomine da gi kutrulisa. Zapakost, ete ja kuma lisa kaj vrvela i bez da ja povikaat be{e se vratila davidi {to e taa |urultija.

137

RAZGOVARAME ZA PRIKAZNATA

Na kakov jazik e napi{ana ovaa makedonska narodna prikazna?Zo{to se skarale e`ot i krtot?Kako presudila lisicata? Zo{to ne se slo`uva{ so nejzinata presuda?Objasni ja mislata na lisicata: "Eve vaka biduva za vas pravina, prava kako ja`e v torba, za da se prika`uva#.

POVRZI

Koi narodni pogovorki odgovaraat na sodr`inata?Krivo sedi, pravo sudi.Ako ne si bogat, bidi rabotliv.Dvajca se karaat, tretiot koristi.Gladna me~ka oro ne igra.

- More, {to se karate, bre e{ko i ti krtule? [to imate da delite, ta{to tolku se karate? - im rekla kuma lisa.

Otkako gi pra{a kuma lisa, be{e si go ka`ale alot pred nea kako prednekoj praveden sudija i bea ja pomolile, taa, kako {to e pravo, da im ja delip~enicata, samo da ne se karaat.

- E ti, e{ko me{ko, i ti, krtule mrtule, vie imate devet kila i kutle islamata za delewe, eve pravo kako se deli: tebe, e`e me`e, na ti ja slamavada si le`i{; tebe, krtule mrtule, p~enica edno kutle - tolku dosta ti e zacelo zimovi{te. A za lisica misica }e bidat devette kila p~enica, za da sigi odnesam na vodenica. Eve vaka biduva za vas pravina, prava kako ja`e vtorba, za da se prika`uva, - im rekla lisa i ja ograbila od krtuleto i e{kape~alenata stoka.

Makedonska narodna prikazna

ZBOR PO ZBOR - RE^NIK

Vo prikaznata }e sretne{ mnogu zborovi od narodniot jazik od koi nekoi retko se koristat. Zapi{i gi vo tvojata tetratka. Mo`ete da napravite oddelenski re~nik vo koj }e gi zapi{uvate site novi zborovi na koi }e naidete.

se zaorta~ile - se zdru`ile per~e - pramen kosa}ef - `elba, merak kurtulisa - se spasiberi}et - rod od nivite pakost - {teta, beqakutle - stara merka za merewe `ito |urultija - kavga, raspravija~unki - za{to alot - makata

138

RAZMISLI - POTRUDI SE

So tehnikata kocka obidete se so tvoeto drugar~e od klupata da ja pretstavite lisicata od ovaa prikazna i od basnite vo koi ste ja sretnale.

Napravete vakva kocka na list i popolnete ja. Va{ite kocki zaka~ete gi na tablata i razgovarajte za va{eto mislewe.

OPI[I(boi, formi, veli~ini)

SPOREDI(na {to e sli~na)

ASOCIRAJ(na {to te naveduva da razmisluva{)

ANALIZIRAJ(od {to e sostavena)

PRIMENI(koj del od nease koristi i za {to)

ARGUMENTIRAJ(za ili protiv)

139

DOSETI SE I POBEDI

Organizirajte nekolku igri niz koi }e poka`ete kolku ste nau~ile od na{ata bogata narodna riznica. Natprevaruvajte se i zabavuvajte se:

PRETHODNA PODGOTOVKA

Pronajdi nekolku novi gatanki i nau~i gi. Nau~i i nekolku brzozborki.Zamoli gi povozrasnite da ti ka`at nekolku interesni pogovorki.

ZABAVNA TRADICIJA

GATANKI

Tri meseci e prazno,a devet polno.

(u......e)

Na dve stebla viti,tenki, izrasnale pet granki.(r... i p....)

Sekoga{ sedi v ku}a,a pak e vla`en.

(p....v)

Sekoj neka napi{e po edna gatanka i neka £ ja dade na u~itelkata. Taa }e gi odbere najinteresnite i }e vi gi postavuva kako pra{awe. Neka odgovara koj prv }e se doseti i }e krene raka. Postavete £ i vie edna gatanka na u~itelkata.

Odberi si edna od dadenive brzozborki ili onaa {to si ja nau~il. Sekoj treba da ja izgovori brzo i bez gre{ka tripati ednopodrugo. Toj {to }e zgre{i otpa|a od igrata. Krugot se povtoruva dodeka ostane samo eden - pobednikot.

Naredete se vo krug. Eden u~enik }e ja po~ne pogovorkata i }e mu go frli top~eto na drugar~eto koe treba da ja dovr{i. Ako ja dovr{i - toa po~nuva nova pogovorka i podava na drug. Toj {to ne znae da ja dovr{i pogovorkata izleguva od igrata.

BRZOZBORKI

Bel petel, bela pepel preta{e.Na{ rasol, lo{ rasol.Lo{ kantar katran mere{e.Mara mala, Mara golemaPetre pletit plot, da pominipop.

POGOVORKI

Dolga kosa - kratok um.Vodata i ognot prijateli nestanuvaat.^esta e poskapa od parata.Mrzata e krasta.Aren zbor - zlaten klu~.

ZBOROVI SO ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWEZa da ne povtoruvam isti zborovi, a za da postignam pogolema slikovitosti preciznost vo iska`uvaweto umeam da koristam drugi zborovi koi imaatisto ili sli~no zna~ewe.

1. Vo mojata tetratka }e napi{am po nekolku zborovi so isto ili so sli~nozna~ewe za zborovite: radost, krevet, pokrivka, tabletka, ~evli.

ZBOROVI SO SPROTIVNO ZNA^EWENau~iv koi zborovi imaat sprotivno zna~ewe i zatoa mo`am brzo da sedosetam da gi ka`am zborovite koi imaat sprotivno zna~ewe odposo~enive:daleku - ____; gusto - _____; ne`en - ____; napred - ____; nisko - _____;vesel - ____; nasmean - ____; nagrada - _____; {iroko - _____.

1. Vo tetratkata }e gi prepi{am re~enicite i vo niv }e zamenam po edenili dva zbora so zborovi so sprotivno zna~ewe:Male~kata Mila ima retka kosa.Nemam snimeno ta`ni pesni.

Slednive odgovori }e gi ka`am usno:

1. Odgovorot na gatankata Dolga Neda senka nema e:a) brod b) manekenka v) reka

2. Slednive zborovi od narodniot jazik }e gi zamenam so zborovi od stan-dardniot jazik: }ef - ___, pakost - ___, kom{ika- ____, muabet - ______.

3. Poetot Bla`e Koneski vo pesnata ,,Igra so dete# {to £ ja posvetil nasvojata }erka, iskoristil dve narodni tvorbi posveteni na decata {to sevikaat:

a) brzozborki; b) zalagalki; v) broenici.

4. Koja pesna vo ovaa tema poetot ja napi{al po primerot na narodnitebrzozborki?

a) Ptici b) [u{ka~ {u{ka {ture du{ka v) Igra so dete

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

24 140

Svetot okolu mene

141

VREDNA LEKCIJA

Mnogu odamna, selanite koi seele kompiri, gi izeduvale pogolemite, aza sadewe gi ostavale pomalite kompiri. Go pravele toa so godini, nozabele`ale deka sekoja godina kompir~iwata stanuvale s¢ pomali, dodekane stanale mali kako `ir~iwa! Toga{ sfatile deka e podobro da gi jadatpositnite, a za sadewe da gi ~uvaat pogolemite kompiri. Samo taka priroda-ta im obezbeduvala dobra berba sekoja godina.

Kineska narodna prikazna

[TO NAJVA@NO NAU^IV OD OVAA LEKCIJA

Zo{to na selanite sekoja godina im se ra|ale s¢ pomali i pomali kompiri?[to sfatile na krajot selanite?Kakva bila berbata narednite godini?Zapi{i dobro vo tetratkata {to nau~i ti od ovaa kusa, no mnogu pou~na prikazna.

SE ZAMISLUVAM

Objasni kako ja razbira{ pogovorkata [TO ]E SI POSEE[ TOA ]E TI NIKNE.[to see{ ti vo `ivotot?Kako se odnesuva{ so bliskite vo semejstvoto, so drugarite, so lu|eto koi gi poznava{ i tie {to ne gi poznava{?Kako se odnesuva{ kon prirodata, a kako kon u~eweto?

@ITELITE NA OHOHO

Na Ohoho, najbogatiot ostrov na izmislenata planeta Iks, lu|eto imale s¢.Tamu mo`elo da se pronajde i ona {to ne mo`at da go izmislat i najmudrite,najlukavite i najal~nite.

I bidej}i imalo s¢ i bidej}i prestanale da razmisluvaat za utre{niotden, na zadovolnite Ohohonci im stanalo mnogu zdodevno, pa po~nale da sekaraat. A {to drugo da pravi{ koga ne mora{ ni da u~i{, ni da raboti{, a ni dase gri`i{ za ne{to?

Pa, ni{to. ]e nosi{ voda vo re{eto ili }e bara{ vlakno vo koko{kinojajce.

I taka, eden den, bra}ata Izmen i bra}ata ^izmen od ostrovot Ohoho, em seskarale, em se stepale. A {to da se pravi so lu|e koi gi voznemiruvaat onie {tone se kako niv, a go popre~uvaat i javniot red i mir? Ni{to drugo, osven da seproteraat od ostrovot Ohoho.

I bra}ata Izmen i bra}ata ^izmen bile proterani na ostrovot Eh, najsiro-ma{niot ostrov na planetata Iks. Kaznata {to im ja izrekol gradskiot sud, jaizmislil poznatiot mudrec Koso Belobrad.

- Pa, neka go smenat malku vozduhot, - rekol mudrecot Belobrad, - belkitoa }e im go pridotera pametot.

A na ostrovot Eh nema {ega. Da ne se najde{ tamu. S¢ e suvo, pusto. ]e jade{samo suva riba ispe~ena na `e{koto sonce i }e gleda{ vo neboto dali }e zavrneza da se napie{ voda kako ~ovek. Inaku ne ti preostanuva drugo osven da cedi{sok od bodlikavite kaktusi.

- Eh, - rekle bra}ata Izmen po tri dena na ostrovot - neka ni se isu{atjazicite koi znaeja da lomotat i da pravat neredi, samo da se vratime na na{iotubav ostrov Ohoho!

- Eh, - rekle i bra}ata ^izmen - i nam jazikot da ni se isu{i i slugi da vibideme dodeka sme `ivi, samo da se vratime na ostrovot Ohoho.

No bra}ata Izmen i bra}ata ^izmen ne se vratile po tri dena. Ne sevratile ni po tri meseci. Se vratile duri po tri godini koga stanale ko`a ikoska, a bradite im se spu{tile duri do kolenata.

@itelite na Ohoho ne mo`ele da gi prepoznaat. Pomislile deka tie se odplanetata Zemja, za koja u~ele deka lu|eto tamu ne znaat drugo osven da sekaraat i da se tepaat. I vedna{ }e pobegnele od niv. No mudrecot KosoBelobrad im ja raska`al prikaznata za nivnoto stradawe na pustiot ostrov Ehi ~esnite Ohohonci se smirile.

- Taka e, - priznale bra}ata Izmen i bra}ata ^izmen - toa sme nie izmam-nicite i porane{ni neranimajkovci, Izmenovci i ^izmenovci, koi pred trigodini go zagrozija redot i mirot.

Koga ti izvikuva{ "oho-ho#, kakvo ~uvstvo izrazuva{?

142

Otkako uvidele kolku se popametni i pomirni bra}ata Izmen i bra}ata^izmen, site `iteli od ostrovot Ohoho se sobrale pred sudot. Se sobrale ivikale vo hor:

- I nie sakame da n¢ progonite na ostrovot Eh!- [to da pravime? - pra{al glavniot sudija. - Dokolku ne im ja ispol-

nime `elbata, kako {to navalile, ovie }e ne skalpiraat!A mudriot Koso Belobradiot odgovoril:- Se razbira deka morame da gi kaznime. Zadovolstvoto tolku gi

zaslepilo, {to po~nale da stanuvaat lo{i. A slepi }e bidat s¢ dodeka ne imdopu{time da gi uvidat bogatstvata i dobrinite na ostrovot Ohoho.

- Kako mo`e da ne gi gledaat dobrinite, ubavinite i bogatstvata naostrovot Ohoho koga `iveat ovde? - se za~udil sudijata.

- Ne gi gledaat, - objasnil mudrecot Belobrad - za da mo`at da gi vidattreba da gi oddale~ime od Ohoho. Ubavinite na Ohoho najubavo se gledaat odneubavinite na ostrovot Eh.

Risto Dav~evski

143

144

RAZGOVARAME ZA NEOBI^NOTO VO RASKAZOT

[to ti be{e neobi~no vo ovoj raskaz?Na koja planeta se nao|aat ostrovite Ohoho i Eh? Si ~ul li dosega za nea?Kako `iveele `itelite na ostrovot Ohoho?Zo{to bile proterani na ostrovot Eh bra}ata Izmen i bra}ata ^izmen?Kakva promena nastanala kaj niv po trigodi{niot prestoj na ostrovot Eh kade {to vladeele su{ata i gladot?Kakvi bile `itelite na Zemjata spored ona {to go u~ele na planetata Iks?

JA OTKRIVAM PORAKATA NA RASKAZOT

Povrzi go ovoj raskaz so realnosta i otkrij ja negovata poraka. Neka ti pomognat poslednite dve re~enici. Razgovarajte na ~asot, izberete najdobra formulacija za nea i zapi{ete ja na tabla, a ti vo tvojata tetratka.

ODBERI SI ZADA^A I SOZDAVAJ

Zapi{i gi vo tetratkata site neobi~ni imiwa {to gi sretna vo raskazot. Pokraj niv izmisli i zapi{i neobi~ni imiwa na u{te pet planeti, gradovi, zemji ili ostrovi, a do niv izvedi gi imiwata na nivnite `iteli. (Ohoho - Ohohonci)

Napi{i im pismo na Ohohoncite na planetata Iks i objasni im deka `itelite na Zemjata ne se karaat i tepaat me|u sebe, tuku deka tie u~at i rabotat vredno, se po~ituvaat i se pomagaat me|u sebe. Ne zaboravaj da gi pokani{ da ti dojdat na gosti za da se uverat vo toa...

Napi{i sostav so naslov "Ja ~uvam mojata planeta Zemja#. Povrzi go so porakata od raskazot.

145

PRAVOPISNI ZNACINAVODNICI

SRABOTI SAMOSTOJNO I PROVERI SE

Prepi{i gi slednive re~enici vo tvojata tetratka i stavi gi navodnicite kade {to misli{ deka treba:1. [totuku ja do~itav knigata Skazni za Vozovija od Gligor Popovski.2. Gligor Popovski e dobitnik i na nagradata Kurir~e.3. Mojot drugar `ivee na ulica Goce Del~ev.4. Dedo go ~ita vesnikot Dnevnik, tato Utrinski vesnik, a jas moeto omileno spisanie Razvigor.5. Baba mi ne propu{ta niedna emisija Dobro utro, Makedonijo. A mene mi e omilena u~ili{nata programa Yvon.Razmenete si gi tetratkite so drugar~eto i otkrijte si gi eventualnite gre{ki i ispravete gi.

4. Koga se naveduvaat tu|i misli i zborovi: Dedo sekoga{ ni vele{e: "Koj ne slu{a majka, mnogu }e strada vo `ivotot!#

1. Kaj naslovi na knigi, spisanija, vesnici: Ja kupiv knigata"Gotvarski skazni# od Slavka Maneva. Brat mi go ~itaspisanieto "Na{ svet#.

2. Kaj imiwa na emisii, filmovi, teatarski pretstavi,manifestacii: ]e peam na "Zlatnoto slavej~e#. Majka mive~er }e ja gleda operata "Travijata#. Mnogu mi e interesnaemisijata "Aj ti zami`i#.

3. Kaj imiwa na ulici, hoteli, firmi, pretprijatija: Hotelot"Aleksandar palas# e sekoga{ poln so gosti. Na Filolo{kiotfakultet "Bla`e Koneski# se izu~uvaat mnogu jazici. Ulicata"Partizanski odredi# e mnogu {iroka.

PRAVILNO UPOTREBUVAJ GI NAVODNICITE:

146

RAZMISLI I PODREDI

Podredi gi glagolite koi gi ozna~uvaat site dejstva so koi se dobiva lebot - od po~etnata do zavr{nata faza: se see, se mesi, se ora, se `nee, se pe~e, zree, se vee, se mele.

ZO[TO E SLADOK LEBOT

Lebot e sladokod toplite brazdi na ora~ite.Lebot e sladokod tvrdite dlanki na seja~ite.

Lebot e sladokod srcata na `itnite zrna,od toplite kapki {to vrnatpo zelenite `ita,ko more {to se ni{aat.

Lebot e sladok i kogaso ladna goltka v grlo`etvarot `edno }e re~e:- @ega e, lebot se pe~e.

Lebot e sladoki od bessonite no}i,na pekarite{to ne znaat za po~in.

Za sekoja rabota te{kaso pravo se veli i zbori:- Ova e te`ok leb,leb so devet kori!

Razmisli zo{to za nekojti rekle ili se slu{a:- Dobar e kako leb.Toj ima dobra du{a.

Lebot e trud i radost.Zatoa e lebot sladok!

Od sabota do sabota,za lebot site rabotat.

Vasil Mukaetov

147

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Odgovori mu na poetot so edna re~enica: Zo{to e sladok lebot? Koj stih od pesnata mo`e{ da go navede{ kako odgovor na ova pra{awe?Vo prvite ~etiri strofi e opi{an makotrpniot proces na proizvodstvo na leb. Objasni go procesot i sporedi dali to~no si gi podredil glagolite na po~etokot na ~asot! Koi fazi od procesot na proizvodstvo na lebot ne se spomnati vo pesnata?Odgovori na poetovoto pra{awe: Zo{to za nekogo se veli dobar e kako leb?Otkrij gi dvete sporedbi vo pesnata i objasni gi.

SOZDAVAJ

Napi{i sostav so naslov "Koga mama mesi leb# (pita, kifli,kola~iwa...)

Na ~asot po likovno nacrtaj ja poetskata slika koja ti ostavinajsilen vpe~atok.

NARODOT REKOL - JAS POVRZUVAM

LEBOT E POBLAG KOGA E ZARABOTENAKO SE SKR[I LEBOT, LESNO NE SE LEPI.LEB NEMA, MANXA SAKA.LEBOT SAKA POTEN GRB.

LE@I, LEBU, DA TE JADAM!LEB BEZ KVAS NE BIDUVA.

Diskutirajte so drugar~eto za narodnive izreki za leboti potrudi se sekoja da ja povrze{ so situacii

od sekojdnevniot `ivot.

Koja narodna izreka }e ja odbere{ kako zaklu~okod sodr`inata na pesnata?

148

ISKA@I SSE

Koj posakuva da ima brat ili sestra?Ste im ka`ale li na roditelite za va{ata `elba? [to vi odgovorile?

ZA EEDEN DDIME II NNEGOVATA @@ELBA

Dime znae da ~ita i pi{uva. No, najmnogu saka da crta. Site mu velat deka koga}e porasne }e bide slaven slikar. Vo posledno vreme najmnogu crta {trkovi koi nosatbebiwa vo klunovite. Nacrtal celo nebo na~i~kano so {trkovi. Se ~udi u~itelkata, se~udat i negovite roditeli. Ama, nikoj ni{to ne go pra{uva, site mol~at. Dime e uporen,ne se otka`uva lesno od namerata da im ka`e na site {to i kako naumil.

Zav~era, na yidot vo detskata soba, so crvena kreda nacrtal golem {trk so golemklun na koj visi bebe zavitkano vo peleni. Koga vleze majka mu i koga vide...

- Ne, so ova dete nikoj ne mo`e da izleze na kraj. Odi da vidi{ {to napravil sin tivo detskata - vika{e majka mu i gleda{e kon tatko mu.

Dime mol~e{e.Vo detskata vleze i tatko mu. Prvin se fati za glava, a potoa go fati za raka

Dimeta i go odnese vo dnevnata soba. Go sedna na trosedot...- Ka`uvaj! - mu podvikna tatko mu.- Sakam sestri~e! - mu vrati naluteno Dime.Site mol~ea. Bidej}i mol~enjeto e malku neprijatna rabota, tatkoto se svrte kon

majkata i i podvikna:- Svari kafe!Dime ne pie kafe, no znae{e deka ne{to }e se slu~i i deka negovata `elba, tie

{to treba ja razbraa.[to se slu~i potoa?! Ajde da se dogovorime vaka: Jas bo`em ne znam {to se

slu~i, a vie znaete, neli?!Ako e taka, po~nete so pi{uvanje...

Vlado DDimovski

DA RRAZGOVARAME

Na koj na~in Dime im pora~al na roditelite deka saka sestri~ka?[to misli{: zo{to Dime ne razgovaral za negovata `elba direktno so roditelite?Kako bi postapil ti da si na mestoto na Dime?

ZNAE[ LLI?

[to misli{ - nosat li {trkovite bebinja?Koj te donel tebe na ovoj svet: {trkot na Dime ili majka ti?Objasni so svoi zborovi kako si nastanal.

DOVR[I GGO RRASKAZOT

Raskazot ima voveden i glaven del, no nema zavr{en del.Raska`i go raskazot, a potoa dovr{i go. Sigurno ima{ mnogu idei. Napi{i gi.

IZRAZI SSE SSO CCRTE@

Na ~asot po Likovno obrazovanie nacrtaj go tvoeto semejstvo. Tie {to sakaat da imaat brat~e ili sestri~e neka gi nacrtaat.Podarete im go crte`ot na roditelite. Taka }e im ja iska`ete va{ata `elba.

149

PO PRETHODNO DO@IVUVAWE

Opi{i go patuvaweto so voz {to go organiziravte so va{ite u~iteli.

150

@ELEZNI^AR

Od s¢ srce `edno ~ekavi odamna sakav, pekav,

`elezni~ar jas da bidam,site mesta da gi vidam.

Ma{inata da ja teram, site lu|e da gi zberam.

Da go nosam koj kaj saka, da ne trga nikoj maka.

Segde taka traka-trikapatnicite da gi vikam,

da si dojdat, da se ka~at,nema zo{to da se ma~at.

Boro Sitnikovski

151

RAZGOVARAME ZA PESNATA

[to nau~i od pesnata za rabotata na `elezni~arot?Od koi stihovi zaklu~uva{ deka `elezni~arot si ja saka svojata profesija?Pronajdi gi rimuvanite zborovi i ka`i kako se rasporedeni vo stihovite.

[to bi sakal ti da bide{? Zo{to toa go saka{? Koi drugi zanimawa gi poznava{?

OBIDI SE

Vo prozorecot nacrtaj se kako se gleda{ sebe si sega i kako se zamisluva{ po dvaeset godini. Raboti vo tvojata tetratka.

Razgledajte gi va{ite prozorci i objasnete {to ste nacrtale.

sega po dvaeset godini

ZADA^I

Dodaj £ na pesnata u{te dva stiha. Neka bidat rimuvani zborovite: odat - vodat ili pee - se smee.

Opi{i ja profesijata na tvojata majka ili tatko.

AJ, POGODI SEGA... A SEGA...?I sonce koga gree, Vozovi, vozovi - od site strani!I po veter i po buri, I mnogu patnici na peronot zbrani.Po `elezni, sjajni {ini Edni doa|aat - drugi poa|aat.Kow ~eli~en smelo juri. Od utro do mrak -( . . . ) tuka ima golema me{anica!

Toa e (@ . . . . . . . . . s . . . . . .)

152

Opi{i kako izgleda edna va{a rodendenska proslava. Pro~itaj mu na drugar~eto {to si napi{al.

RODENDENSKI VOZDI[KI

Popoleka i ne`no. Tortata mora da se opi{e par~e po par~e. Na tojna~in i taa trae podolgo. A kako {to e poznato, obi~ni torti - nema. Ima samonevozmo`no ubavi i u{te ponevozmo`no golemi. Ovie vtorive se tolku gole-mi {to koga treba da se se~at, se~a~ot vleguva vo lift, se vozi do najgorniotkat od taa ku}a, tamu mu davaat specijalen padobran i u{te pospecijalen no`za se~ewe torti.

Spu{taj}i se ne`no kako snegulka pokraj tortata, toj so no`ot cap-ca-rap... ja se~e na par~iwa.

Taa duri toga{ stanuva rasko{na. Oboena e so vino`ito, slatka e soslatkosta na site slatki vo svetot, a od sekoe par~e vedna{ {tom }e bideise~kano, izleguvaat edni takvi... tortini race, se podavaat kon jada~ot, a seslu{aat i edni vakvi zborovi: izedi me, te molam lapni me, te prekolnuvamtvoja sum, samo tvoja i na nikoj drug.

Uaau!!!E sega, vnimanie. Koga taa torta }e po~nela da im se deli na gostite,

postoela opasnost da dojde do raznorazni vozdi{ki od tipot:-Uf, kaj najde moeto par~e da bide najtenko!..- Lele, ama e proyirno... niz nego mo`am da ja vidam celata torta...- Ova?! Go nej}am, si sakam drugo.- OVA ZA MENE?! Ama, ajde ne {eguvajte se! Pa ova ni za vo zabot ne e...Takvite vozdi{ki ne se ba{ najprijatni, osobeno koga e vo pra{awe

rodenden. Toga{ nastapuva gospodin Sobira~ot Na Vozdi{ki, koj ima tain-stvena zada~a da gi vpie vo sebe neprijatnite vozdi{ki, a od sebe da ispu{tidrugi, poubavi. Vozdi{ki sobrani na ubavi mesta i vo zgodno vreme, tamu kade{to lu|eto i bez da sakaat po~nuvaat najblagoprijatno da vozdivnuvaat.

Toa se takanare~eni super rodendeni, a niv gi ima bezbroj.

Van~o Polazarevski

OTKRIJ GO NEOBI^NOTO

[to te nasmea najmnogu vo ovoj raskaz? Objasni zo{to.Pronajdi gi neobi~nite i ~udni pojavi koi, veruvame, deka najmnogu te nasmeaja.Kako si go zamisluva{ gospodin Sobira~ot Na Vozdi{ki? Izmisli mu drugo ime.Vo koi vidovi raskazi }e go vbroi{ ovoj raskaz? Podvle~i go so moliv~e soodvetniot vid: patriotski, neobi~en, humoristi~en, realisti~en, fantasti~en.Zo{to ne ti se sme{ni i neobi~ni ~etirite vozdi{ki na decata? Priseti se i ti kolkupati si gi upotrebil.

SOZDAVAJ PO TVOJ IZBOR

Nacrtaj ja najinteresnata slika od ovoj raskaz.Preraska`i go pismeno raskazot. Za da ti bide polesno, prvo napravi plan na raskazot.Napi{i sostav vo kogo }e opi{e{ eden super rodenden. Na toj rodenden treba da se ispu{taat najblagoprijatnite vozdi{ki. Od {to }e bidat predizvikani takvite vozdi{ki, ti treba da ja pronajde{ i opi{e{ pri~inata. Ne zaboravaj da go povika{ na pomo{ gospodinot Sozdava~ Na Voodu{evuva~ki Vozdi{ki. Opi{i ja tortata {to najmnogu ja saka{. Zapo~ni od nadvore{niot izgled, pa prodol`i so sostojkite od koi e napravena i zavr{i so vkusovite na tie sostojki.

153

154

DOSETI SE

Vo koi vidovi prikazni gi sretnuva{ samovilite kako izmisleni likovi?Kakvi samovili si sretnal vo niv: dobri ili lo{i?Razmenete go misleweto so drugar~eto.

VODNATA SAMOVILA

Si `iveeja brat~e i sestri~e. Eden den, igraj}i si kraj bunarot, se slu~idvete da padnat vo nego. Vo bunarot `ivee{e vodna samovila, koja im re~e:

- Sega mi padnavte v race! Moi ste! ]e mi gi rabotite najte{kite raboti!- pa gi povede so sebe.

Na devoj~eto mu naredi da prede neras~epkan len, a mora{e i katadenda nosi voda vo edno dupeno vedro, dodeka mom~eto mora{e da se~e drva sotapa sekira. Za jadewe dobivaa samo po nekoja suva korka leb. Najposle,decata go zagubija trpenieto, pa koga edna nedela samovilata otide v crkva,tie pobegnaa.

Koga zavr{i slu`bata v crkva, samovilata se vrati doma. Taa vedna{zabele`a deka pti~kite odletale, pa so golemi skokovi se zagna po niv.

Me|utoa, decata ja zabele`aa u{te oddaleku, pa devoj~eto frli zad sebeedna ~etka {to se pretvori vo ogromna fr~a golema kolku rid, so iljadnicitrwe mesto vlakna, ta samovilata mora{e da se ka~uva preku nea so golemamaka. Sepak, taa uspea da ja pomine ovaa golema pre~ka. Koga go vidoa toadecata, mom~eto frli zad sebe ~e{el, koj se pretvori vo ogromno griblokolku rid, so iljadnici zapci. So golema maka samovilata nekako uspea da seprotne niz zapcite, pa ja sovlada i ovaa pre~ka.

Toga{ zad sebe devoj~eto frli ogledalo {to se pretvori vo staklen rid.Ridot be{e tolku mazen {to samovilata ne mo`e{e nikako da go premine, papomisli:

†Da se vratam doma i da ja zemam sekirata, pa da go prepolovam stakle-niot rid#.

Me|utoa, dodeka taa se vrati i dodeka go rase~e ridot na dve, decatave}e bea mnogu daleku, pa na samovilata ne £ ostana ni{to drugo osven da sevrati vo svojot bunar.

Bra}ata Grim

155

RAZGOVARAME ZA BAJKATA

Zo{to na krajot na bajkata po~uvstvuva radost i zadovolstvo?Kako se slu~ilo brat~eto i sestri~eto da se najdat kaj samovilata?Kako se odnesuvala samovilata so niv?Objasni na koj na~in decata uspeale da se spasat od lo{ata samovila. Koja pre~ka ne uspeala da ja sovlada?Nabroj gi fantasti~nite elementi vo bajkata.

IZVLE^I POUKA OD BAJKATA

Zo{to samovilata postapuvala surovo kon decata? Koi lu|e se pretstaveni preku nea?A koi preku decata? Pokraj nevinosta, {to e toa {to im pomognalo da se spasat? Koja nivna osobina?

GO OTKRIVAM ZNA^EWETO NA ZBOROVITE

kataden - sekoj denvedro - sad za nosewe vodafr~a - golema ~etka so ostri i cvrsti vlakna;

SOZDAVAJ

Napravi izmena na bajkata. Samovilata neka bide dobra i neka im pomogne na decata.Pro~itaj im na tvoite roditeli {to si napi{al i slu{ni go nivnoto mislewe.

156

ZNAE[ LI?

[to zna~i tvoeto ime? Ti se dopa|a li?Od kogo si go dobil imeto?

IMIWA

Ako si Dragan -na site bidi im drag.Ako se vika{ Blagoj,kako med bidi blag.

Ako si Cveta - treba da li~i{ na cvet.Ako se vika{ Petko,petki redi so red.

Ako si Tiho - tih bidi kako son.Ako se vika{ Yvonko,razlevaj smev kako yvon.

Ako si Iskra - zaiskri kako plamen.Ako se vika{ Zdravko,bidi zdrav kako plamen.

Ako si Vera,Sne`ana, Len~e,ako si Bor~e,Gordana, Men~e,Ako si dete - mil majski cvet,bidi mi `ivo,bidi mi zdravo,bidi mi ukras na ovoj svet!

Gligor Popovski

157

RAZGOVARAME ZA ZNA^EWETO NA IMIWATA

Spored imeto poetot na sekoe dete mu ispra}a po edna po`elba. Pronajdi gi i pro~itaj gi glasno.Koja od tie po`elbi ti se dopa|a najmnogu i zo{to?[to misli{ ti: mo`e li imeto da vlijae na karakterot na deteto? Obrazlo`i go svojot stav so primeri od imiwata na tvoite drugar~iwa.Bez razlika na imeto, {to mu posakuva poetot na sekoe dete? Pronajdi vo poslednata strofa i pro~itaj naglas?

VOO^I

Koi imiwa }e im gi dade{ na decata od ilustracijata?Pro~itaj ja pesnata nekolkupati. Razmisli {to zna~at ostanatite imiwa.Kolku strofi ima vo pesnata? Po kolku stihovi ima vo niv?Pro~itajte gi rimite. Smisli so koi zborovi }e ja zbogati{ sekoja rima. Zapi{i gi vo tvojata tetratka vaka:drag - blag - prag

TVORI

Obidi se da napi{e{ pesna za tvoeto ime. Za da bide interesna koristi rimuvani zborovi. Pro~itaj ja pred drugar~iwata.Najinteresnite pesni prepi{ete gi na list i zaka~ete gi vo va{etoliteraturno kat~e na u~ilni~koto pano.

JAZI^NA VE@BA

Koi sopstveni imenki gi sretna vo pesnata?Pronajdi gi pridavkite {to gi objasnuvaat imiwata i `elbite na poetot?Potcrtaj gi sporedbite i pro~itaj gi. Pronajdi sporedbi za Dragan, Cveta, Petko, Ver~e, Sne`e, Len~e, Bor~e, Gordana i Men~e.

24 158

KOJ ]E GO ^UVA U^ILI[TETO

Dojde krajot na u~ebnata godina. Site se veseli.- Jas }e odam na ezero! - se pofali Zlatka.A jas go sakam moreto! - re~e Stefan.Mene }e mi bide ubavo - v selo, kaj baba mi - se javi Marko. - Tamu ima

livadi i reka. A planinata zarem ne e ubava? - se vme{a Marija. - Jas }e letuvam naplanina.^i~ko Trifun gi slu{a{e decata i se sme{ka{e. Toj e †doma}in# vo

u~ili{teto i se gri`i da ima red. Mnogu raboti odat preku nego i site gosakaat i po~ituvaat.

A ti, ~i~ko Trifun? - pra{a nekoe od decata. - Kade }e letuva{?Kade...? - se podzamisli toj. - Jas }e ostanam ovde. U~ili{teto treba da

se varosa. Koga }e se vratite naesen da vi bide ~isto.Taka? - se poglednaa decata.A koj }e go ~uva preku letovo? Starite prijateli ne se ostavaat tuku-

taka, zar ne?Decata se podzamislija. Bea i veseli i ta`ni. Veseli - zatoa {to }e ima

koj da go ~uva u~ili{teto i preku leto. No, mnogu pota`ni - zatoa {to ~i~koTrifun ne }e mo`e da pojde na letuvawe.

Gorjan Petrevski

Na {to se veselat decata?Kade }e zaminat v leto?[to }e pravi ~i~ko Trifun preku letoto?[to ~uvstvuva{ ti sega na krajot na u~ebnata godina?Koj ostanuva vo tvoeto u~ili{te preku letoto?

RAZMISLI

Zo{to treba sekoe u~ili{te nekoj da go ~uva preku letoto?[to mo`e da mu se slu~i na u~ili{teto?

159

DETSKI IZVOR^IWA

NA LETEN ODMOR

Dojde krajot na u~ebnata godina. Nie drugar~iwata nema ve}e sekoj den dase sobirame vo u~ili{nite klupi. No }e si igrame vo u~ili{niot dvor i pak }ebideme zaedno. Nie sme ve}e kako bra}a i sestri.

Jas mnogu gi sakam moite drugar~iwa. Bez niv mi e mnogu zdodevno. Zatoasekoj den }e se sobirame vo na{ite domovi i }e si igrame razni igri. Ednapogolema grupa }e letuvame na Pelister. So nas }e bide i na{ata mila u~itel-ka. Znam deka }e mi bide mnogu ubavo, za{to koga sme zaedno so drugar~iwataizmisluvame razni interesni igri.

Brgu }e pomine letoto i vo septemvri povtorno }e doletame kako raspeanipti~ki vo na{eto drago u~ili{te.

Simona Spirkovska IV oddelenie

OU ,,Stiv Naumov#, Bitola

Za {to pi{uvaat dvete tvoi drugar~iwa vo nivnite tvorbi?Kako se drugaruva za vreme na letniot raspust?Otkrij vo pesni~kata {to pretstavuva drugarstvoto za tvojata drugarka. Zo{to se slo`uva{ so nea?Iznenadi ja tvojata u~itelka vo septemvri so pove}e tvoi tvorbi {to }e gi zapi{uva{ vo edna tetratka. Letoto }e te inspirira so mnogu interesni temi.

160

Zo{to go saka{ letoto?

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Koga najubavo se sonuva? Zo{to?Za {to ti e otvoreno srceto vo leto?Za {to ne se gri`i{ vo leto?Koe osnovno ~uvstvo go do`ivea vo pesnata?

VO LETO NAJUBAVO SE SONUVA

Vo letokoga glavata ti e rezervirana za odmor

i ne misli{ na doma{nata od matematika,koga vo dlankite go lovi{ sonceto,

a vo srceto pesnata na pticite ti odyvonuva -legnat sred trevata zelena vo poleto

najubavo se sonuva.

Vo leto koga srceto ti e otvoreno

za igra i ubavinakako rascutena bo`urika

i koga srede ti{inatasamo {epotot na branovite ti odyvonuva -

legnat vrz topliot pesok kraj ezerotonajubavo se sonuva.

Vo letokoga od seta ubavina

krilja ti porasnuvaati koga ti e seedno dali prirokot e glagol

a predmetot - imenka,koga vo srceto samo harfata

na letoto ti odyvonuva - ka~en na nekoj oblaknajubavo se sonuva.

Makedonka Jan~evska

VOO^I - PRO^ITAJ - ISKA@I SE

Pro~itaj gi stihovite vo koi se objasnuvaat site pri~ini zo{to vo leto najubavo se sonuva. Tie zapo~nuvaat so zborot KOGA, a vo sledniot stih se objasnuva taa pri~ina.Vo leto poetot sonuva:

- legnat sred trevata zelena vo poleto;- legnat vrz topliot pesok kraj ezeroto;- ka~en na nekoj oblak.

Na koj od ovie na~ini mo`e{ i ti da sonuva{? [to e nevozmo`no?

ISKA@I GI TVOITE SONI[TA

Vo tvojata tetratka vo vakov dvoen prozorec pretstavi se sebe so crte` kako si gi pominuval denovite dosega, a kako }e gi pominuva{ vo letoto {to doa|a.

Ako vo va{eto u~ili{te go imate instalirano obrazovniot softver Tool Kid, vo edna od igrite mo`ete da go pretstavite svojot son taka {to }e mo`ete da vnesuvate razni elementi na edna pla`a. Mo`ete i da napravite letna slika vo igrata za godi{nite vremiwa i mnogu drugi ne{ta na koi }e ve navede va{ata u~itelka.

Dosega Otsega

161

POVTORUVAM I SE PROVERUVAM

162

PI[UVAWE NA GOLEMA BUKVA KAJ IMIWATA NA INSTITUCII,ADRESI I SPISANIJAVe}e ne gre{am vo pi{uvaweto na golema bukva kaj instituciite, adresitei spisanijata. Znam kako da napi{am ime sostaveno od dva ili pove}ezbora i koga takvite imiwa se pi{uvaat so golema bukva vo sekoj zbor.

Odgovorite na pra{awava }e gi napi{am vo tetratka:1. Pravilno se napi{ani 2. Odgovori vo tetratkata:

imiwata na: a) Kade raboti majka ti?a) Stopanska Banka b) Koja lektira ti e najomilena?b) Bulevar †Prvomajska# v) Vo koe u~ili{te u~i{?v) OU †Dimo Haxi Dimov# g) Koe e polnoto ime na kraten- g) vesnikot †Nova Makedonija# kata RM?

PRAVOPISNI ZNACI - NAVODNICISega to~no znam kade s¢ treba da stavam navodnici. Vo tetratkata to~no }egi prepi{am re~enicite:a) U~itelkata sekoga{ veli: Drugarstvoto i znaeweto se najgolemo bogatstvo.b) Mirjana mi ja podari knigata Pipi Dolgiot ^orap od Astrid Lindgren.v) Kupiv CD od festivalot Poto~iwa.g) @iveam na ulica Marija Kiri, a u~am vo OU Ko~o Racin.

Prodol`uvam vo tetratkata:1. Vo koja prikazna od ovaa tema ora~ot e pomudar od ministrite?2. Od koja pesna se stihovite: ,,Lebot e trud i radost.

Zatoa e lebot sladok!#3. Priseti se koja bila najgolemata `elba na Dime?4. So nekolku re~enici opi{i se kako se gleda{ sebe si po dvaeset godini.5. Napi{i gi naslovot i avtorot na humoristi~niot raskaz od ovaa tema!6. Vo koja pesna ima mnogu sopstveni imenki?7. Kade ti najubavo }e sonuva{ za vreme na letoto?

Do viduvawe, vredni u~enici! Letoto so netrpenie ve o~ekuva.Odmorete se, igrajte, zabavuvajte se... Zapoznajte novi drugari na

pla`ite, na planinite, vo selata kaj va{ite rodnini i na stranicitena vozbudlivite knigi {to }e vi gi prepora~a va{ata u~itelka.

Sonuvajte, drugaruvajte, bezgri`no pominuvajte si go letoto.]e se vidime povtorno vo septemvri!

163

A

AL^EN - nenasitenANALIZA - ras~lenuvawe na

celinata na nejzinitesostavni elementi za da se dojde do nekakovdokaz

ANEGDOTA - {ega ASTRONOM - ~ovek {to gi prou~uva

nebeskite telaATMOSFERA - vozdu{nata obvivka

okolu Zemjata

B

BADIJALA - naprazno, popusto, zaludno

BANALNO - obi~no, sekojdnevnoBELKI - verojatno BEQA- zlo, nesre}aBLAGORODEN - ~ovek {to ima dobri

osobini, velikodu-{en, human

BLIKA - istekuva vo golemi koli~iniBO@URIKA - ukrasna bilka so krupni,

naj~esto crveni cvetoviBRAZDA - tesen dolg trap koj{to go

ostava plugot vo po~vata

V

VARDI - pazi, ~uvaVEB-SAJT - veb-stranicaVETO - zabranaVINO@ITO - lak od sedum boi {to

se pojavuva vedna{ po do`dot.

VITAMIN - organska sostojka {to mu e neophodna na sekoj organizam

VITKA - tenka, slabaVOZVI[ENO - {to zaslu`uva ili

vleva po~itVOL[EBEN - magi~en; preneseno

zna~ewe: prekrasen, ~udesen

VOOBRAZEN - se pravi va`en, naduenVRESKA - silno vika, glasno

se rasprava, silno pla~eVSELENA - kosmos, siot svet {to n¢

opkru`uva VSLU[A SE - se zaslu{a, vnimatelno

slu{aVXA[ENA - zaprepastena, zgrozena

od ne{to

G

GENIJ - ~ovek so isklu~itelno golema darba

GLASNICI - prenesuva~i na vesti, izvestuva~i

GOBLEN - tkaena ili vezena slikaGROMOGLASNA (smea) - premnogu

glasna, kako grom

D

DAMAR - krven sad, pulsDEMNE - ~eka i posmatra od zasedaDEMONSTRIRA - javno poka`uva

ne{to, izveduvaDIREKTNO - povrzano, bez posrednikDRDORI - mnogu zboruva za

bezna~ajni raboti

E

EKOLOGIJA - nauka za zdrava i ~ista `ivotna sredina

RE^NIK

164

EKOLO[KA(akcija) - se odnesuva na zdravata i ~ista `ivotna sredina

EMOCII - ~uvstva

@

@IR - plod od dab ili buka (`elad)@IR^IWA- mali `irovi@OLTICI - zlatna moneta (para)

Z

ZAKIKOTE (se) - po~na da se smee glasno, nezapirlivo

ZANES - preterano voodu~evuvawe, voshit

ZJAPA - uporno gleda vo ne{to ili vo nekogo

ZORNICA (yvezda) - utrinska yvezda, {to se gleda i otkako drugite }e zgasnat

I

IDEJA - zamisla, pottik za nekoja akcija

ILUSTRATOR - crta~ na ilustracii, slikar

IMITIRAWE - pravewe ne{to po primerot na nekoj drug

INDIREKTNO - preku nekogo, preku ne{to, zaobikolno

IN@ENER - lice so visoko tehni~ko obrazovanie

INICIJALI - prvite bukvi od imeto i prezimeto

INSPIRACIJA - pottiknuvawe na ne{to, pobuda

INSTALIRANO - postavenoINSTITUCIJA - ustanova, organ na

vlasta, nau~en ili obrazoven centar

INTERNET - svetski ra{irena kompjuterska mre`a

INTIMEN - vnatre{en, skrien, dlaboko li~en

INTONACIJA - razli~en na~in na sni`uvawe i povi{uvawe na glasot pri govorewe, izrazu-vawe ~uvstva, raspolo`bi

ISTRA@UVAWE - so poseta i so stru~na rabota se vr{i ispituvawe, sobirawe podatoci i opi{uvawe na nekoja neispitana oblast

J

JURNA - brzo se zatr~a

K

KATADEN - sekoj denKVE^ERINA - pri krajot na denot,

pred da padne samrakKVIZ - natprevar vo znaeweKLAWAAT (se) - se poklonuvaatKLE^KA - tenka, kusa pra~kaKOLONA - vertikalen red vo tabela;

redica lu|eKOMUNICIRA - odr`uva vrska so

nekogoKONSTRUIRA - sostavuva, izrabotuva

ne{toKRASNOPIS - ubavo pi{uvaweKREATIVEN - tvore~ki, {to tvori,

{to sozdavaKRISTAL - fino bruseno stakloKROTKI - mirni, pitomi

165

L

LEGENDA - predanie za `ivotot na nekoj ~ovek ili za neobi~en nastan

LETNINA - proleten posev {to zree vo leto

LICEMER - neiskren, dvoli~en, podlec

LOKALNA - ograni~ena na edno mesto; svojstvena za edno mesto

LOMOTAT - postojano zboruva, obi~no za neva`ni ne{ta: drdori

LUKAV - dvoli~en, {to gi krie vistinskite ~uvstva i misli, obi~no so lo{a namera

M

MAGIJA - vol{epstvo, natprirodno dejstvo

MA\EPSNIK - vol{ebnik, lice {to pravi ma|ii

MANIFESTACIJA - javno izrazuvawe na ne{to

MANTIJA - sve{teni~ki crn dolg fustan

MARATONSKI (razgovori) - dolgiMILNI - gale`livi, ne`niMINIJATURA - ne{to {to e mnogu

maloMINISTER - ~len na vlada {to

upravuva so nekoe ministerstvo (primer: minister za obrazovanie)

MNOGUKATNICA - zgrada so mnogu katovi

MOLKNA - za}ute, prestana da zboruvaMONITOR - aparat za proverka na

slikata

MO]NO - so golema silaMUDREC - mnogu pameten ~ovek so

`ivotno iskustvo

N

NAPATI - ponekoga{NEVINOST - bez vina, ~istota na

du{ataNERANIMAJKOVCI - lo{i, ne~esni,

rasipani lu|eNI[TO@NA - bezvredna, neva`na,

nezna~itelna

O

OBLEA - preplavi, obzede (Babata ja oblea vedrina)

OBRAZLO@I - objasni, dade komentar,potkrepi so argumenti

OVEN - ma`jak na ovcaOKOKORI - {iroko otvori o~iOPERA - muzi~ko delo {to se izveduva

od peja~i i orkestarORIGINALEN - izvoren, vistinski,

prvosozdadenOSPORUVA - ne se soglasuva

so ne{to

P

PAZUVA - mestoto me|u oblekata i gradite

PANO - pogolema povr{ina {to slu`i kako tabla za izlo`uvawe na sliki, crte`i i drugi tvorbi

PATEM - slu~ajna, nezna~ajna zabele{ka

PATRIOTSKI - so ~uvstvo na qubov kon svojot narod i zemja

PETORED - {to ima pet redaPI[TI - piska, glasno pla~ePLAKAT - golem oglas, objava so

crte` ili tekst za reklamirawe

PLENUVA - voodoo{evuva, voshituvaPODBIVNO - so potsmev, ironi~no,

potsme{livoPODROBNOSTI - mnogu detali,

poedinostiPOETESA - taa {to pi{uva poezija,

tvorbi vo stihoviPOPULARNOST - u`ivawe simpatija

kaj po{irok krug lu|e, op{topoznat, prifatliv

POSTROJUVA - stave vo red, vo strojPRAVDOQUBIV - toj {to ja saka i {to

ja brani pravdataPREDANIE - usno prenesuvawe na

istoriski nastani od minatoto, `ivotni iskustva, {to se predavaat od koleno na koleno

PREDEL - kraj, oblastPREPIRKA - kavga, raspravija, sporPRIKAZ - prika`uvawe,

pretstavuvawePRINCEZA - kralska }erkaPROGONITE (da) - da isterate

daleku od zemjava,da proterate

PROEKT - razraboten plan za grade`en objekt ili ma{ina

PROEKTANT - toj {to izrabotuva proekti

PROEKTIRA - izrabotuva proektiPROPELTE^I - nesigurno, odvaj ~ujno

prozboruvaPROFESIJA - zanimawe, struka

R

RAMNODU[EN - koj ne projavuva interes kon nekogo ili ne{to

RASAD - rastenija {to se odgleduvaatza rasaduvawe

RASKO[EN - mnogu ubav, koj voshituva, prekrasen

REVOLUCIONER - u~esnik vo revolucija

REDOSLED - opredelen red na ne{toRE@ISER - umetni~ki rakovoditel

pri podgotovkata na nekoe delo za Izvedba na scena

RIZNICA (narodna) - narodnoto kulturno bogatstvo

RITAM - ramnomerno redewe na zvuci, tonovi, dvi`ewa; brzina na ne{to

RONKI - tro{ki, sosema mali par~iwa od leb, od testenina i sli~no

RUBRIKA - postojan oddel, stranica vo vesnik, spisanie

S

SAL - samoSAMOVILA - spored narodnoto

veruvawe - `ensko su{testvo {to `ivee po planinite i {umite ~ija mo} e vo nejziniot fustan

SEDELO - gnezdo, mesto kade {to sedat pticite

SEZNAJKOVCI - onie {to znaat s¢SEKNAT - presu{en (izvor)SEKNUVA - pesu{uva, snemuva

166

SKRAJA - dalekuSKULPTURA - figura od drvo, kamen,

metal - delo na umetnikSOLITER - visoka ku}a, oblakoderSPASTRI - suredi, namestiSPOKOJNA - mirna, ramnodu{na,

ne se vozbuduva lesnoSPRA[TI - izbega, se izgubi, fati

maglaSPRAVEDLIVOST - pravi~nost,

pravedna postapkaSTAV (svoj) - mislewe za odreden

problem, gledna to~kaSTADION - mesto za sportski

natprevar so tribini za gleda~ite

STANDARDEN - koj odgovara na opredeleni pravila

STAPICA - spava za fa}awe divi `ivotni

SUROVA - bezmilosna, gruba SCENOGRAFIJA - site raboti {to ja

oformuvaat scenata

T

TAINSTVEN - vo koj se krie nekakva tajna

TALKA - skita bescelnoTEMA - predmetot za koj{to se

zboruva vo delotoTERMOS - specijalen sad ({i{e)

kade {to podolgo vreme se zadr`uva temperaturata na hranata

U

UREDNIK - lice {to go oblikuva vesnikot ili spisanieto

F

FAZA - etapa, oddelen period vo razvojot na ne{to

FASADA - nadvore{nata strana (izgled) na zgrada

FANTASTI^EN - vol{eben, pekrasenFONTANA - ukrasna ~e{ma od koja

vodata izleguva vo silni vertikalni mlazevi; vodoskok

FORMULACIJA - jasno i zbieno izrazena misla

H

HARFA - vid golem instrument so `ici

HIT - golem i brz uspeh, popularnost

C

CELULOZA - sostaven del na rastenijata; se primenuvaza proizvodstvo na hartija

^

^ARE - izlez, spas, re{enie, pomo{

[

[TAFETNO (~itawe) - sekoj u~enik prodol`uva so ~itaweto onamu kade {to prekinal prethodniot

[UPLIVA - vnatre prazna, izedena od crv, crvosana

167

SODR@INA

ZAEDNI^KI PRODOL@UVAM

NOVITE DRUGARI (Gorjan Petrevski)................................................................ 7TATKOVINO (Bistrica Mirkulovska).................................................................9USTEN I PISMEN GOVOR...................................................................................10U^ILI[NATA TABLA POSTROJUVA.................................................................11ALO, ZOKI, KAKO SI? (Naum Popeski) - telefon - javna govornica..........12SKARUVAWE I SMIRUVAWE (Slavka Maneva)...............................................14NARODEN I STANDARDEN (LITERATUREN) JAZIK .......................................16STRA^KATA SO STRA^IWATA (Makedonska narodna prikazna)..................17NA GOSTI V SELO (Van~o Nikoleski)..............................................................19ESEN (Makedonka Jan~evska) .............................................................................22PI[UVAWE GOLEMA BUKVA KAJ IMIWATA NA INSTITUCII,ADRESI I SPISANIJA (VESNICI, KNIGI)...................................................24SAMOGLASKI I SOGLASKI...............................................................................25POVTORUVAM I SE PROVERUVAM...................................................................26

RABOTAM VREDNO I UPORNO

VOL[EBNOTO PENKALO (Nenad Xambazov)....................................................27SLOG.......................................................................................................................30PRENESUVAWE NA DEL OD ZBOROT VO NOV RED ........................................31OKTOMVRISKI PATOKAZ (Velko Nedelkovski) ............................................32NEMIL GOSTIN (Vera Bu`arovska)..................................................................34ZIMNICA (Risto Dav~evski)..............................................................................37KNIGATA E IZVOR (Nikola Altiev) - gradska biblioteka ..........................38SKAZNA ZA VXA[ENATA PRINCEZA (Slavka Maneva) .................................40RADIOEMISIJA I TELEVIZISKA EMISIJA.................................................43ZO[TO GRAMATIKATA E TE[KA (Olivera [ija~ki).....................................44POVTORUVAM I SE PROVERUVAM ...................................................................46

VERUVAM VO SEBE

BELATA ^AVKA (Tolstoj) ....................................................................................47VOL[EBNATA TETRATKA (Goran B. Stojanoski) .............................................48RODOT KAJ IMENKITE.......................................................................................50BROJOT KAJ IMENKITE .....................................................................................51VE^ER (Vol~e Naum~eski) - sporedba ..............................................................52

168

OVO[NA KARANICA (Edi Majoran) - kuklena pretstava..................................54KONKRETNI I APSTRAKTNI (MISLENI) IMENKI...........................................57SOOBRA]AJNI ZNACI (Nusret Di{o Ulku).................................................................58MAGARETO, LISICATA I LAVOT (Ezop)...............................................................60FILM ..........................................................................................................................61ISTRA@UVA^I (Radovan Pavlovski) - enciklopedija......................................62POVTORUVAM I SE PROVERUVAM........................................................................64

JA PO^ITUVAM RAZVIVAM DOBRINATA

OD DOBRO PODOBRO (Kuzman Kuzmanovski) .......................................................65OPISNI PRIDAVKI ................................................................................................66DEVOJ^ETO SO KIBRIT^IWATA (Hans Kristijan Andersen) ..........................68TEATAR.......................................................................................................................71IGRA SO SNEGULKITE (Naum Popeski) - detski pe~at .....................................72DOBRINA (Mihail Janu{ev)..........................................................................................74BO@I]NI SNEGULKI (Violeta \urovska)...........................................................76LI^NI ZAMENKI......................................................................................................79KAKO DOA\A NOVATA GODINA (Du{ko Avramov)................................................80POVTORUVAM I SE PROVERUVAM .......................................................................82

GO NEGUVAM DRUGARSTVOTO I PRIJATELSTVOTO

LICEMER (Ezop) .......................................................................................................83DRUGARSTVOTO E NE[TO SVETO (Stojan Tarapuza).........................................84SO BROEVITE SE ISKA@UVA I PRIBLI@NA BROJNOST..............................86PI[UVAWE NA BROEVITE ZA PRIBLI@NA BROJNOST IPOVE]ECIFRENITE BROEVI ...............................................................................87SLO@NA DRU@INA (Slavka Maneva)...................................................................88NA[ GOCE (Gligor Popovski) .................................................................................90^ESTITKA (Naum Popeski) - internet..................................................................92TI REKOV, MI RE^E (Vasil Mukaetov).................................................................94PREPIRKA (Velko Nedelkovski) ...........................................................................96VREME KAJ GLAGOLITE...........................................................................................99OCENKA PO DRUGARSTVO (Tome Arsovski). ......................................................100POVTORUVAM I SE PROVERUVAM......................................................................102

SE GRI@AM ZA OKOLINATA

VALKANATA U^ILNICA (Liljana Eftimova)........... .....................................................103PLASTESA, HARTESA I PLATNESA (Zemeno od praktikata).......................104

169

PISMO OD DECATA NA GOLEMIOT GRAD (Kosara Go~kova)........................107NA MOJATA MAJKA (Nenad Xambazov) .............................................................109GLAVNI ^LENOVI NA RE^ENICATA...............................................................111PODMET..................................................................... ...........................................111PRIROK..................................................................... ...........................................112KAMENEN CVET (Kiro Donev) ...........................................................................113OD DETSKITE SRCA...........................................................................................116MOETO SELO (Van~o Nikoleski) .....................................................................118CAROT I ORA^OT (Makedonska narodna prikazna).......................................120POVTORUVAM I SE PROVERUVAM..................................................................122

JA PO^ITUVAM RAZLI^NOSTA

PTICI (Pero Milenkoski).................................................................................123APRILSKA (Risto Dav~evski) - dneven pe~at......................................................124NAVREDA (Gorjan Petrevski).............................................................................126ZBOROVI SO ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE................................................128ZBOROVI SO SPROTIVNO ZNA^EWE ............................................................129IGRA SO DETE (Bla`e Koneski).......................................................................130VELIGDEN (Naum Popeski) ................................................................................132[U[KA^ [U[KA-[UTRE DU[KA (Vasil Pujovski) .....................................134LISICATA, E@OT I KRTOT (Makedonska narodna prikazna) .....................136ZABAVNA TRADICIJA - gatanki, brzozborki i pogovorki............................139POVTORUVAM I SE PROVERUVAM..................................................................140

SVETOT OKOLU MENE

VREDNA LEKCIJA (Kineska narodna prikazna) .............................................141@ITELITE NA OHOHO (Risto dav~evski)............... .......................................142PRAVOPISNI ZNACI - NAVODNICI.............................................................145ZO[TO E SLADOK LEBOT (Vasil Mukaetov)..................................................146ZA EDEN DIME I NEGOVATA @ELBA (Vlado Dimovski)......... ..............................148@ELEZNI^AR (Boro Sitnikovski)...................................................................150RODENDENSKI VOZDI[KI (Van~o Polazarevski).......................................152VODNATA SAMOVILA (Bra}ata Grim) .............................................................154IMIWA (Gligor Popovski) ................................................................................156KOJ ]E GO ^UVA U^ILI[TETO (Gorjan Petrevski)......................................158DETSKI IZVOR^IWA ........................................................................................159VO LETO NAJUBAVO SE SONUVA (Makedonka Jan~evska) ...........................160POVTORUVAM I SE PROVERUVAM..................................................................162RE^NIK.................................................................................................................163

170