عدنان الاماسي

164
أحرة الرائد فيدي الههمكة العربية الشعثهبن اثشراكيةشبلدراشبت ا بل ربع كرو خ0011 - 0041 ف رأيجمب ػ ف ثبص ذوزىس اخعضمبفخ ا اعزبر اهؾبسن ثمغ اىده عخ اهب خزشثخ ا ووهس ج٫ر٣ جپ6244 ىـ/ 4003 ڀ

Upload: amirah-ahmed

Post on 28-Mar-2016

294 views

Category:

Documents


9 download

DESCRIPTION

أما الابتعاث فكان من نصيب عدنان الأماسي الذي حصل على الدكتو من كلية سيلي أوك بجامعة برمنجهام البريطانية في الدراسات الاستشراقية وكانت رسالته للدكتوراة حول كتابات الباحث توران وموقفه من الاقتصاد الاسلامي

TRANSCRIPT

Page 1: عدنان الاماسي

االثهبن الههمكة العربية الشعدية الرائد في أحر ببلدراشبت االشثشراكية

خالل ربع كرو 0011-0041

رأف اذوزىس بص ث فالػ يجمبين

األعزبر ادلؾبسن ثمغ اضمبفخ اإلعالخ وخ ازشثخ جببخ ادله عىد

جپ٣ر٫س جوذل ڀ4003/ىـ6244

Page 2: عدنان الاماسي

- 6 -

الهلدهة

ىع ٪څ وو جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس جپجتى يف جىطڃـحڀ ضأيت أ٨نس جنأڄ ڂـڅ نـو جل ذىجس جطجٴ وچٷىه يف ٪هى نحوڀ جنڂن جپٳن

ٺحڄ ىه جپرو ٶحڀ قن ٶحڀ ڂطڃىج ٪طو ووؾىوه ڂڅ جنحي جپٷآڄ جپٻصل وٶى ٶحڂص . ٫حوطىج، وڂڅ جپ٫س جڂس ٶحچىچح ٪نٻځ ؾىجچد جنحز ن

ىه جپىوپس ڂن چأهتح ٪ٿ چ جپى٪ىز جڂس، وضكف جنٳحىځ و١نحذـس جنحىحش جن٫حوس پڀ، وجپطحجش جپٳٻس جپحپس جپ ىحنص أڂطنح جپ٫ذس

.وڂڅ أذىح جپ٫ٿڃحچس وجپى٪س وجطجٴ ،جڂسجقطحؾص ئذل جذط٫حظ ٪ىو ڂڅ أذنحتهح ونح ٺحچص جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ٶى

ئذل جنحؼ، وجط٫حچس ذ٫ىو ڂڅ أحضز جنحڂ٫حش ڂڅ جپىوټ جپ٫ذس وجڂس ذى أڄ ٩نى جطجٴ غٯز ن٣ٿٵ ڂڅ ننح ئذل وق جپىوټ جپٯذس، ٲٻحڄ

وڃح جپڅ وىج يف ،أٲٻح جپرحخ جپ٫ىو يف جنحڂ٫حش ذٳس نحس. ش جپٯذس يف ٠نحټ جپ٫ٿىڀ جؾطڃح٪س وجپٿٯس جپ٫ذس وق جپ٫ٿىڀ جپ٪سجنحڂ٫ح

ٺڃح ضأغ جپرحخ جپ٫ىو ذحطجٴ ڂڅ نټ ڂح ضٷىڂو وحتٽ ج٪ـڀ ٺايج٪س پنىڄ، وـىش أڂٻـح، ؛هس ئذل جپ٫حدل جپ٫يب جڂجپٯذس جنىؾ

حتٽ ج٪ڀ جني وٺپٹ ٺحڄ پى. وڂىچص ٺحپى، وٮنىح ڂڅ جيج٪حشڂػٽ جپكٱ وججملش جپىجٲىز ئپنح ڂڅ جپىوټ جپ٫ذس ضـأغن يف چـ جپٳٻـ

وأننج ٪ٲنح جپٯو جپٳٻ جپ ٫طڃـى ٪ٿـ جپ٣وقـحش . جطجٶ .جطجٶس ڂڅ نټ جپٷنىجش جپٳحتس

Page 3: عدنان الاماسي

-7-

وڂڅ أؾٽ ڂىجؾهس جپٯو جپٳٻ جنطڃػٽ يف جطجٴ جپ ونٽ ئذل ٺػن ڂڅ جننحىؽ جپىجس، وڂڅ نټ وحتٽ ج٪ڀ جنهطٿٳس ٲاڄ جنڃٿٻس جپ٫ذـس ؾ٫ٽ ڂحوز جپػٷحٲس جڂس ئقىي جپ٫ىوس أوٺص ىه جن٣ىز ٲٷش أوڂط٣ٿرحش جنحڂ٫س يف جپنىجش جپىجس جذ٩، ودل ضٻطٱ ذپٹ ذـٽ ٶـش

٪رى جپ٫، وؾحڂ٫ـس ضى ڂىجو ڂطهس يف جطجٴ يف ؾحڂ٫س جنٿٹ ودل ضٷطـ وجـس . جنٿٹ ٫ىو، وؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس

جطجٴ ٪ٿ جپىجحش جپ٪س ٲٷ١، ٲٷى ضٷ ضى ىه جنحوز ٪ٿـ .٢خ ٺٿس جوجخ وٺٿس جپ٫ٿىڀ جؾطڃح٪س يف ذ٫ جنحڂ٫حش جپ٫ىوس

ذڅ ٫ىو جـڂس وحقدـىز وحوز ٪ٿ يپٹ أچأش ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃىجپىجحش جطجٶس وجپطننس ذ٫ڃـحوز جپركع جپ٫ٿڃـ ذحپـح ٪ـحڀ

ىـ، مث ض٣ى جڂ ئذل ئچحء ٶځ جطجٴ ذحن٫هى جپ٫حرل پٿـى٪ىز 6204وٺحچص ؾحڂ٫س . ىـ6201٪حڀ ( ٺٿس جپى٪ىز قحپح)جڂس ذحنىنس جننىز

ىـ، وٺحڄ ڂڅ 6174ڂإن جپٳٷو جڂ ٪حڀ جڂحڀ ٶى ٪ٷىش يف قحهبح ،ڃڅ ١نحوه جپٯو جپٳٻ، ون٫ص نىظ ىج جحملى وچـش يف ٺطـحخ

.وٺحڄ جطجٴ أقى أىځ ڂىى٪حش جپٯو جپٳٻأڂح ٶځ جطجٴ ٲٷى ٶحڀ ذطٷىصل ذجڂؽ جنحؾطن وجپىٺطىجه ڂن چـأضو

يف ڂ قٿ جنحؾطن وجپـىٺطىجه، ٺڃـح ونؼ ٲو ڂح ذى ٪ٿ ڂحتس وجحٸ أ٪حء جپٷځ يف چ جپ٫ىى ڂڅ جپىجحش وجپٻطحذحش يف وحتٽ ج٪ڀ

وق ٪ىو ڂنهځ ذ٫ جنإنجش جپىوپس ٣نػٿن پٿڃڃٿٻس قىټ وجس ،جنهطٿٳسجطجٴ، ٺڃح حٸ ذ٫هځ يف جحملحٲٽ جوذس يف جنڃٿٻس پٿكـىع ٪ـڅ

٪ٿ و٪ىز ڂڅ ڂ٫حرل و جپإوڄ جـڂس وجوٶـح وذنحء . جطجٴ

Page 4: عدنان الاماسي

- 8 -

ذحځ ڂٺ جنىنس جننـىز پىجـحش ونـىظ وجپى٪ىز وجحو حٺصننحـ نح ذحطجٴ يف ڂ٫ح وحتٽ جپى٪ىز جپ أٶحڂطـو جطجٴ

يف ضٷىصل ڂ٫ٿىڂحش ٪ـڅ وح٨نص،يف ٺٽ ڂڅ ؾىز وجپح وجپٷځ جپىجز .٪ىز پٿى٪ ذحطجٴ ون٣ىضوىجپجطجٴ و

،وٶى وؾىچح أڄ جپىوټ جپ٫ذس وجڂس جني ٶى جىطڃص ذحطـجٴ س جپـن )ڂڅ جڂػٿس ٪ٿ يپٹ ڂح ٺطرو جپىٺطى ڂ٣ٳ جپرح٪ نص ٪نىجڄ و

پنو أحح ٪ٿ جٲطجءجش جنطٶن و٪ٿ (1)(وڂٻحچطهح يف جپط٩ جڂذححٲس ئذل ؾهـىوه ،ڂحتٽ جنىع جپنرى جپٱأهځ ؾىپىه يف

،ؽنبسح اإلعالجنىجچس يف حز ڂ٫حٶٽ جطجٴ وجپٻطحذس ٪څ يپٹ يف ٠نٿس ڂح ٺطرـو وٺپٹ ڂح چ ڂڅ ڂإپٳحش ٺػنز قىټ جطجٴ ڂڅ ذنهح ڂ ػ

ڃىو ، وجطحي ١ن(ڂح ٷحټ ٪څ جڀ)نو جل يف ٺطحذو ٪رح ١نڃىو جپ٫ٷحو ،(3)(حپس يف جپ٣ٵ ئذل غٷحٲطنح)و (2)(أذح٢ٽ وأنح)و حٺ نو جل يف ٺطحذ

جنحىـحش جپى٢نـس يف )ونحس ٺطرو ،وٺطحذحش ١نڃى ١نڃى قن نو جلأو يف وٺـ : قىچنح ڂهـىوز ڂـڅ وجنٿـهح )و (4)(جوخ جپ٫يب جنىع

جنٻطـد : ذـنوش ووڂـٵ )٠2اغخ وىبزهب يف ازؾش اإلعالال ڂ٣ٳ جپرح٪، ( 1) .(ڀ1967/ىـ1396جڂ،

حچح، ٣نح ىټ ٪ٿ أڄ جنڃٿٻس أوٺص أ٨نس ڂػٽ ٺحچص وجز ج٪ڀ جپ٫ىوس ضى٨ ىج جپٻطحخ ٠ن( 2) .ىج جپٻطحخ يف جپو ٪ٿ جپٯو جپٳٻ، ونحس يف ٠نحټ ضأغن جطجٴ

ىج جپٻطحخ ٺحڄ ؾءج ڂڅ ٺطحخ ٪څ جنطن مث أٲوه جپم نو جل ذحپن يف ٺطـحخ ٪ـڅ وج ( 3) .ڀ1987/ىـ1447جنټ، مث ٶحڂص وج جنىشل نىز ذنه يف

.2، 1982٠جن٣ر٫س جپنڃىيؾس، : ڂ( 1)

Page 5: عدنان الاماسي

-01-

ٲٿٳس جطـجٴ يف )وٺطحخ ،(2)(جڀ وجنحز جپٯذس)و (1)(جنىجڂنيف جٽ حپس وٺطـىجه نى نحٿىٲط جپ ٺحڄ ( وخ جپ٫يبوجس ج

وڂنهح أح ٺطحخ ٤ند .(ىـ6172/)ڀ6752ڂص نحڂ٫س جپٷحىز يف ٪حڀ ٶىجپ ٫ى ق جڄ أو٩ ڂؾ٩ نـحء آ ( جنطٶىڄ)جپ٫ٷٷ ذ٫نىجڄ

أو يف ( جپـحپس )وٮنىح ٺػن ٣نح ٤نىه يف ٠نٿـس .(3) جنطٶن وضنحش نځٺڃح ٤نى ٺطحذحش ٶڃس پٿو ٪ٿ جنطٶن يف ـرو . كٱ و٠نش أني

أيب ج٪ٿ جنىووو وأيب جنـڅ ػٽ ٺطحذحش رٿ جپن٫ڃحشل وڂ ،جپٷحز جننىسوٶى ٪ٷىش چىوجش يف ذ٫ جپرو جپ٫ذس وجڂس قـىټ . جپنىو وٮنىځ

( جنإن جپىورل قىټ جطجٴ وجپىجـحش جـڂس ) :ڂنهح، جٴجطجپ ٪ٷى يف ؾحڂ٫س ٪رى جنحپٹ جپ٫ى ذحپط٫حوڄ ڂ٩ جنن٧ڃس جڂس پٿطذس

جن٣ـحخ :ىـ، وجنإن جپىورل قىټ جطجٴ6265وجپ٫ٿىڀ وجپػٷحٲس ٪حڀ ىــ، 6240جڄ ٪حڀ وجپٷجءز يف ٺٿس جپ٫ٿىڀ جڂس وجنحز نحڂ٫س وى

٪ٷى ٥نى ڂطٷرٽ ڂٴ جپ:وجنإن جپىورل قىټ جپ٫ٶحش جپ٫ذس جڂٻس Brigham Youngيف ٪ڃ حڄ ذحوڄ ذحپط٫حوڄ ڂ٩ ؾحڂ٫ـس ذؾـحڀ ـىچؽ

. ىـ6246ذحپىحش جنطكىز جڂٻس ٪حڀ هى ،وپٻڅ حوز جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس يف ىج ججملحټ أڂ وجف پٿ٫حڄ

ذپٹ ئچحء وقىز نع ڂطهس مث ئچحء ٶځ ٪ٿڃ ىى جپىقى يف جپ٫ـحدل

(.ڀ1978/ىـ1398جنٻطد جڂ، : ذنوش ووڂٵ)، ٠5( 2) (.ڀ1979/ىـ1399جنٻطد جڂ، : ذنوش ووڂٵ)، ٠1( 3) پ٫ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ نحڂ٫س جڂحڀ ٪ىجو ڂىى٪س جپىجـحش جپ٫ذـس ( 4) ٶىڂص ڂو٪ح ڂٳ

ىـ، وٶى وجٲٵ ٠نٿ جپ٫ڃـحوز 1424-ىـ1423ٯخ يف ذىجس جپ٫حڀ جپىج وجڂس يف جپ .٪ٿ جنو٨

Page 6: عدنان الاماسي

- 00 -

ذححٲس ئذل جپنح٢حش جنـي يف ،جڂ طهؼ ٲو ٪جش جپ٣خذححٲس ئذل چح٢حش جنإحش وجنثحش جپ ،جپ٫ىى ڂڅ جنحڂ٫حش جپ٫ىوس

يف ڂٻـحڄ جپـىجز ىوس أ٪٣ جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ ٣نح هتطځ ذحپٳٻ وجپػٷحٲس .جىطڃحڀ ذحطجٴ وجس وچٷىج

أضٷىڀ ذحپٻ پ٫حوز ٪ڃى جپركـع ويف نطحڀ ىج جپطٷىصل شل أڄ ذڅ هى ججطحي جپىٺطى ضٺ نحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس جپ٫ٿڃس جٶپطٳٿو ذحيڄ رل ذح٨٢ ٪ٿ وغحتٵ وقىز جپىجحش جطـ ؛جپ٫ط

جپ٫ڃٽ ٲهح ٶرح، ٺڃح أٻ پو ضؿ٫و جنطڃ وجپطننس جپ أؾى أڄ ٫ىو رل ٪ٿ ڂىجٿس جپركع جپ٫ٿڃ وو٪ځ ٲٻز چ ىج جپٻطحخ، و٪ٿ ڂح پٷص

.ڂڅ ڂ٫حڂٿس جٶس يف أغنحء ٪ڃٿ يف جپ٫ڃحوزوأٻ ٫حوز أڂن ٪حڀ ڂٺ جنٿٹ ٲٽ پٿركىظ وجپىجحش جڂس

ؾنى ٪ٿ ٺٽ ڂح ٶىڂو پٿرحقع ڂڅ ڂـح٪ىز ذڅ ١نڃىو طحي جپىٺطى ٪ننجيف ضٷىصل جنح٪ىز جپ٫ٿڃس جپٷڃس جنهڃسه ذحپىو جپٻرن نه جنإس وو٪ځ، وأچى

.پٻٽ ڂت يف ٠نحټ جطجٴ وٮنىځ ڂڅ جپرحقػنذڅ ٪رى وأٻ ٫حوز أڂن ٪حڀ وجز جنٿٹ ٪رى جپ٫ جطحي جپىٺطى ٲهى

جل جپڃح ٪ٿ ضقرو وئڂىجوه رل ذحنحوز جپ٫ٿڃس جنحس ذحنىى٨ وو٪ڃـو وٺپٹ ٫حوز أڂن ٪حڀ ڂٻطرس جنٿٹ ٪رى جپ٫ـ جپ٫حڂـس . جن٫نى پٿرحقع

جطحي ٲٽ جن٫ڃ ٪ٿ ضٷى٬نو پٿرحقع ذ٫ ڂ٣رى٪حش جنٻطرس جپ نح ٪ٶس ١نڃى ٫ٷىخ ضٺطحشل طحي جپىٺطىٺڃح أوو ضٷىصل جپٻ پ .هبج جنىى٨

٪ٿ ضؿ٫و جنرٻ رل ٪ٿ ى ڂح ٺطد قىټ جطجٴ وجنطـٶن يف

Page 7: عدنان الاماسي

-01-

وچ يپٹ يف ڂٿكٵ جپطجظ ذـكٳس جنىنـس ،جپكٱ وجپىوحش جپ٫ذس .جننىز

ؾهىج ڂرحٺح يف څ ذٿٺڃح أضٷىڀ نٽ جپٻ پٿٳحقن جپٻ٬نن جپ ،خ وضٷى٬نو وضٷىصل جٶطجقحش وجپطىرحش جپ أنش هبحٶجءز ىج جپٻطح

.ٲؿج٨نح جل نن جنجءونس ڂڅ طكٵ جپٻ ٪ٿ جپٷجءز وجٶطجقحش وڂحچىيت يف ٠نحټ ٪ڃٿ

.وى وؾ نى٩نس ١نڃى ٲىـ :ى ،ىج وى طٻىڄ جپٻطحخ ڂڅ غغس ٲىټ

.ٿس جطجٴ ذوڂىٶٱ جنڃٿٻس ڂڅ جپٯو جپٳٻ و: األويالفقج ؾهىو ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس يف وجـس : بينالافق اض

.جطجٴ يف ٪هى نحوڀ جنڂن جپٳنڂىجؾهس جطجٴ يف جنڃٿٻس ڂڅ ٶرٽ جنحڂ٫حش : اضبشافق

وجنإحش وجنثحش جپط٫ٿڃس وجپى٪ىس وجپػٷحٲس يف ٪هى ٳن نحوڀ جنڂن جپ

اخلبمتخ وازىفبد

ادلشاع ادلالؽك

افهشط

Page 8: عدنان الاماسي

- 02 -

الفصل األل هكف الههمكة هو الغز الفكري صمث ببالشثشراق

ٶرٽ أٺػ ڂڅ غغن نس ٺحچص نىخ ىج٨ جنىنس جننىز يف ڂىځ جنؽ حجش ضى٨ ٪ىوج -وٺپٹ ذٷس جنىڄ جپ٫ىوس ،ونح يف ٮنه ڂڅ جنىجځ-

، وى ـڂػٽ ڂ٫و جپىوجپ ،ٻطد نإپٳن ڂح پص أيٺ ذ٫ح ڂنهځڂڅ جپ. و١نڃىو جپىج ،ٶ٣د، و١نڃى ٶ٣د، و٪ڃ قٿٵ، وأنى ١نڃى ذحمشٽ

وٺحچص ىه جپٻطد يف ٠نڃٿهح ضطنحوټ جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جپٳٻس جپ وڂڅ . ى٪سونحس جپٷىڂس وجپ٫ٿڃحچس وجپر٫ع وجپ، جچطش يف جپ٫حدل جپ٫يب

أذ جپٻطد جپ ٢ر٫ص وو٪ص يف ضٿٹ جپٳطز ٺطحخ جطحي جپم ١نڃى أنى ضنحوټ ٲو جهتحڂحش جنىؾهس ڂڅ ،(1)(ند جپجقس ٪نٴ جنٯحپ٣حش)ذحمشٽ

ونحس ،ٶرٽ جپىوټ جپ ضرنص ٲٻز جپٷىڂس جپ٫ذس پٿرو جنطڃٻس ذحڀ. س پط٫ڃح وجڂحپسٿح ووټ ؾ٫س، وأهنح ٪ڃذأهن ،جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس

ىٽ ٺحچص أڂٻح يف ىڀ ڂڅ جحڀ ضإى جڀ وض٫ :وضحءټ ذحمشٽ نٵئڄ جنٿٱ جنٷٷ :ئذل چضو؟ ٲأ ڂٯحپ٣س أٺ ڂڅ ىه؟ وأح ذحمشٽ

پط٫ڃح وجڂحپس ىى جپ نٻٽ ذحپى٪حز ئذل جل وىنٿهځ جپؿىڄ . و٫هبځ و٪نحخ ٺطحخ جل ونس ىپو

وجس ڂى٪ڃس :ڂىٻى وئجتٽ)وأيٺ ڂڅ ضٿٹ جپٻطد ٺطحخ ٪ڃ قٿٵ ضنحوټ ٲو جپٻحضد ڂح ،(2)(ذحپىغحتٵ نهىو ڂىٻى يف نٿٵ ئجتٽ وئذٷحتهح

ٶحڂص ذو جپى٪س جپ٫حنس ٣نػٿس يف جنحو جپىٲ وجنڃهىحش جپ ٺحچص

أوزوثالخ وٺطـحخ امىخ يف ش اإلعال ىـ، وپو ٺطحخ ذ٫نىجڄ 1372وج جپڀ، : ذنوش( 1) . االؽزشاوخ اشثخ و فشا اجبى وغريب

أفالىي اىجالخ اشثالخ ٺطحخ آن ذ٫نىجڄ جپىج جپ٫ىوس پٿن، ذىڄ ضحم وپٿڃإپٱ: ؾىز( 2) (ىـ1387جپىج جپ٫ىوس پٿن، : ؾىز)٠1

Page 9: عدنان الاماسي

-03-

وڂڅ . يف و٪ځ ٶحڀ ووپس ئجتٽ وو٪ځ جطڃجىح -قنجٸ- ٲٿٻو ضىو يفپىوز -ئقىي نهىحش جنحو -حأذ ضٿٹ جنىجٶٱ ضؤ نهىس أوٺجچ

وٺٱ ٺحڄ ،ڀ٠1947نٿ جڂڅ ٪نى ڂنحٶس ڂأپس ضٷځ ٲٿ٣ن ٪حڀ جپٻطحخ وٺحڄ ىج. ٪نٳح ذٽ ٶحح ڂ٩ ڂنىويب جپىوټ جپ٫ذس حڂنىوخ أوٺجچ

حپس ڂىؾهس ئذل جپرحخ جپ٫يب جنٿځ جپ ج٦نى٨ ذحپى٪س وو٪حطهح جنٿٿس وئڄ دل ط٣ٴ جپٻطحخ ئذل جپى٪س ڂڅ جپنحقس ،يف و٪ځ ٶحح جپ٫ىخ

.ٲٷى ٺحڄ ىج جنىٶٱ ذأوپطو جپىجڂٯس ٻٳ پٿطنٳن ڂنهح ،جپ٫ٷىس :د اغىدخ وىاعهخ اغضو افىشاجلبب

جج پىو جنڃٿٻس جپجتى يف ڂىجؾهس جپٯو جپٳٻ ٶش ٪ىو ڂڅ وجطڃجنحڂ٫حش جپ٫ىوس ضى ىه جنحوز پ٣هبح يف جپ٫ىى ڂڅ جنحڂ٫حش يف

وڂڅ ىه . جنقٿس جنحڂ٫س وٺپٹ يف جپىجحش جپ٫ٿح نص ٪ىز أنحء٪ٿ ( جپٯو جپٳٻ)ضى ڂحوز شجنحڂ٫حش جنحڂ٫س جڂس جپ ٶ

جپٯو )س، وٶحڀ جغنحڄ ڂڅ أحضهتح ذاىج ٺطحخ ذ٫نىجڄ ٢خ جنقٿس جنحڂ٫ٺڃح نص وجس جپٯو .(1)٢ر٩ ٪ىز ڂجش، ونس ٺطد أني ( جپٳٻ

.جپٳٻ ڃڅ ڂحوز ٶحح ڂ٫حز، وڃڅ ڂحوز جنحىحش جپٳٻس جنىػسٶرٽ أذ٫ن ٲاڄ ٶځ جچطحخ يف ؾحڂ٫س جنٿٹ ٫ىو ،وپ ىج ٲكد

نس ضٷرح ٺحڄ ٶى ٶ ٪ٿ جپ٣خ جننطرن پٻٿس جوجخ وجس ٺطحخ ،پٿىٺطى ١نڃى جپره (2)(جپٳٻ جڂ جن٫ح وٿطو ذحط٫ڃح جپٯيب)

٪ٿ ؾس و١نڃى ٱ جپرٵ،( 1) وج :جپٷـحىز ) الب اإلعالال أعبت اغضو افىالشوٶى چش ٺطد أني ٺحچص ڂڅ جپٻطد جنٷز ٪ٿ ٢خ جنحڂ٫ـس (. ىـ1397ج٪طحڀ، .جڂس

أٺػ ڂڅ ڂٻطرس ڂڅ ڂٻطرحش جپٻطحخ جنط٫ڃٽ يف جپح چهح ڂڅ ىج جپٻطحخ و٪ٿهح وؾىش يف (2)آغح ن١٣ جپ٣خ وجحجش جنهطٿٱ،ز ٣نح ىټ ٪ٿ أچو ٺحڄ ٺطحذح ڂٷج ٺڃح أڄ جپٻطحخ ٢ر٩

Page 10: عدنان الاماسي

- 04 -

ويف ىج جپٻطحخ قىع ٪څ جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جپٳٻس جپٯذس جپ أنٵ جنإپٱ ذٻطحذو ضنس پٿڃٷحپس جوذل وٲىش ئذل ٪حننح جپ٫يب جڂ، ٺڃح

پ٫رى جپٿ٣ٱ ٢رحو قىټ جنطٶن جپنح٢ٷن ذحپٿٯس ج٤نٿس، وٶىڀ جنإپٱ .ٶحتڃس ذأنحء ٪ىو ڂڅ جنطٶن نٳهځ ند ض٫رهځ وج٪طىجنځ

و٣ىټ جنىع ٪څ ؾهىو جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس يف ڂىجؾهس جپٯو جننحىؽ جپىجس وڂح قىظ ٲهح ڂڅ ض٫ىش وض٣ى ٲٻٳ أڄ چ٫ ،جپٳٻ

يف جپٳطز نىحٲٳ وٶص ڂڅ جوٶحش و .ىټ ٪ٿ و٪ ٺرن هبه جپٷسجپ ٺحچص جنڃٿٻس ٶى جط٫حش ذ٫ جننحىؽ جپىجس وجپٻطد ڂڅ ذ٫ جپىوټ

ٱ ٥ند جپٳىجتى ٺٺن ح چى يف ڂحوز جپححش أو جنحخ ، جپٷٷسق حء جل أڄ ضطنرو ،وئڄ دل ٻڅ ٣ٿٵ ٪ٿهح أذحقح ذىس ،ذحـ جپذىسوج

ذى أچو ٺحچص و. ذوچح نج جڂ ٲطٿٯ ضٿٹ جننحىؽ وضطرىټ هبح ڂنحىؽ أنيىنحٸ أن٣حء يف ڂنحىؽ أني ڂػٽ ٪ٿځ جؾطڃح٨ و٪ٿځ جپنٳ وجپطحم

رد يف ضٯن ىه جننحىؽ أو وٺحڄ جپطنرو ن٣ح جطجٴ ىى جپ ،وجنٯجٲح .ض٫ىٿهح

١نڃى ٪رى جپ٫ٿځ ڂ قن ٺ أڄ چٳج ڂڅ أىٽ جنٿؽ وإٺى ىج جڂنح أوج ن٣ىز جپٯو جپٳٻ وجپػٷحيف ضىج٪ىج پى٩ جن١٣ نىجؾهطو ووٶٱ

قن ٶ جپ٫ٿڃحء وؾحټ جپطذس يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس، ڂڅ "ويپٹ ،قىضوويپٹ ئونحټ ڂحوز جپػٷحٲس جڂس رٵ حس جپط٫ٿځ يف جنڃٿٻسنټ ض٣

٪ٿ ٻٽ ڂٷجش ضى يف أٶحڀ ٪ٿڃس أچثص نج جپٯ يف جنحڂ٫حش

يف ئقىي ٢ر٫حضو يف ڂٻس جنٻڂس وىج ىټ ٪ٿ جىطڃحڂنح يف ىه جپـرو جپٯحپـس ذحطـجٴ = .ذطأغنجش جپٳٻ جپٯيب جپىجٲى وڂىجؾهطو ذأٿىخ ٪ٿڃ وڂىى٪و

Page 11: عدنان الاماسي

-05-

و٢خ جنحڂ٫س و٢حپرحهتح ٬نوڄ ن٫ح " جپػٷحٲس جڂس"ى أٶحڀ ،جپ٫ىوس .(1)"يف وڂن٣ٿٷحضوڂڅ نټ ڂٷجش ضٿٹ جٶحڀ ٲٳهڃىڄ ٢نح٢ جپٯو جپػٷح

:االعزؾشاق بوي اغضو افىشق ئڄ چىوز أٶحڂطهح ؾحڂ٫س جڂحڀ ،وٶى ٪ى جطجٴ ڃڅ جپٯو جپٳٻ

١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ٶرٽ ٪ىز نىجش يف ٠نحټ جپٳٷو ٺحڄ أقى ١نحوىح وٶى ٺطد أقى جپرحقػن يف ىج جحملى ٪څ جپىجحش ،جپٯو جپٳٻ

وجحش يف ٺػن ڂڅ چىجقهح ضطڃ ذحپ وجنٿى و١نحوپس " :ٶس ذأهنحجطج٪ڃىج چٳ جپىٶص نطى ٪ٿ أن٣حء ؾڃسجط٫حخ وجپطكٿٽ، وپٻنهح يف

مث ى يف ٮحپرهح دل ٷى هبح نىڂس جپ٫ٿځ وجپٳٻ، ورح٨ ٮرس ،أو ؾهنىڂس ڂرحز نحس أو ٪حڂس يف جپركع وج٨٢، وئ٧نح ٺحچص يف نٿطهح

پٿىوټ جط٫ڃحس أو پٿٻنحت جووذس، ذٯ ض٣ىٵ جڀ وذو ٪ٿ و٪ وذ ذو وجٶط٨ ؾىىه جن جپنحذ جپ ٻٽ أٺ جن٣ح ذحپنرس

.(2)"نځ

:٪رى جل جپطٺ جپٿس ذن جطجٴ وجپٯو جپٳٻ ذٷىپو. وإٺى وجپػٷحيف وجپٳٻ، وو٨ ىج جپٯو ووه ٲحطجٴ ڂڅ أچىج٨ جپٯو "

وجطجٴ . ڂهڃس ٪ٿڃس ؾٿٿس ٩نى جپطهٿ ٪څ نٿهح و جپٳطى يف أوجتهح

)شح ئعالخ : اضمبفخ واغضو اضمبيف يف دوي اخلظ اشثخ١نڃى ٪رى جپ٫ٿځ ڂ، ( 1) : جپـح .14-13، (ڀ1995/ىـ1415ڂٻطرس جپ٫رٻحڄ،

اغضو افىش وازبساد يف " پڀ جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جن٫حوس"٪رى جپطح ٲطف جل ٫ى، ( 2)ـ 1444ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو جـڂس، :جپح. )ادلبدخ إلعال ، (ىـ

.وٶى چ ىج جپركع يف ٺطحخ ڂطٷٽ ٲڃح ذ٫ى. 284_175

Page 12: عدنان الاماسي

- 06 -

وڂڅ ىنح، ٲاڄ ئذ٣حټ ىج جپطى .ضى ٪حرل جپؿؽ قىټ و٪ىز جڀ (1)...."وئٻحش هرو ٪ڃٽ ىنٽ يف ڃځ جپ٫ڃٽ جپى٪ى جپرن وجنحو

جن٣د يف نػو جنٷىڀ پٿڃإن جپحپٱ جپٺ ٺ أڄ وٺطد ٪رى جپٻصلقٺس -يف ٦حىىح -وى ،قٺس وپىش يف ىج جپ٫ جنىع"جطجٴ

٪ٿڃس جو هبح وجس جپطجظ جپٶ يف ڂ٫طٷىجضو وآوجذو، وپٻنهح ضرٯ ڂڅ وجء ىهځ ىج وؾىىج جپط٫ ٪ٿ ڂنحذ٩ ىج جپطجظ، ١نحوپس أىٿو ٪نو پىپ

ون ٲڃح ذ٫ى ئذل أڄ ڂ٧٫ځ .(2)"٣ جپٯخ وط٫ٿٷىج ذٺحخ قحضوٶى ٮٿرطهځ جپ٫رس ٪ٿ أڄ ٷىپىج ٺٿڃس جنٵ وأڄ ن٣ٷىج نح يف "جنطٶن

أىهځ ڂڅ ىجىى، ٲٷى ٺحذوج، ونىج يف جپټ، وڂىج جڀ ذٻٽ ڂح ف يپٹ ٪نى ڂڅ نڃٽ ىوىځ ڂڅ ٮٽ، وڂح ضنٳع أٶڂهځ ڂڅ ځ، ق ٲ

٫ٲىڄ جڀ ڂڅ ٶىڂهځ قن أوج رحذح وطحتځ ضطٳٵ ڂ٩ ڂنهؽ جپ٫ٿځ، هح جپ ڂڅ أچو أڄ ٫ جنٷحتٵ، وطٸ پٿنح جنٻځ ٪ٿهح، ووڄ أڄ ٬نؾ

.(3)"نجز جنٷى، وچٳػحش ٪ىجوضويٺ أڄ أىىج ئي" جپٯو جپٳٻ جطجٶ"وٺطد أنى ذن قىټ

:جٴ ضطٿه ٲڃح أيتجط

وز جنٳح٤ ٪ٿ جڀ يف ڂىجؾهـس نـش جپطـى "٪رى جل ذڅ ٪رى جحملڅ جپطٺ،( 1)ـ 1449، ڂحڄ وىجټ 471، ٨ (٪ىو نح ذحطجٴ) .ادله، "جطجٶ ئذـٽ /ىـ

.14-8ڀ، 1989وڂحى اغالضو افىالش يف " جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جن٫حوس پـڀ . " ٪رى جپٻصل ىچ جن٣د( 2)

) .وازبساد ادلبدخ إلعالال ؾحڂ٫ـس جڂـحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو جـڂس، : جپـح .459-391، جپٳكحش (ڀ1984/ىـ1444

.441جنؾ٩ چٳو ( 3)

Page 13: عدنان الاماسي

-07-

.ضٳطص وقىز جنٿڃن وئ٫حٲهح -1 ” .جپطڃهى ط٫ڃح جپ٫حدل جڂ - 2

جطٯټ جپػوجش وجچطٷحڀ ڂڅ جنٿڃن جپڅ ٶحڂىج يف جپٷوڄ -3 ". وؾو جنكسجپى٣ يف وئچنح پنؿى يف وجحش ": وٱ ٶحت

ڂس ضٺج قىټ أىىجٲهځ ٩نحو جپطهحيټ جنطٶن جوذس وججپوق وجپ٫ى ذحپنٷ يف چٳى جنٿڃن ونهٿځ ٪ٿ جنى٨

.(1)"پٿطىؾهحش جپٯذسٲٺ أڄ ڂڅ ،و٤نى ذحقػح آن ؾ٩ چأز جطجٴ ئذل جنوخ جپٿرس

،ڃنجنخ جپ٫ٿڃس وجپٳٻس جپ ن هح جنطٶىڄ ٪ٿ جنٿ"أن٣ چطحتؿهح و٦هى ٪ىو ڂڅ ضڂهتځ وجن٫ؿرن ذأٲٻحىځ ڂڅ جنٿڃن ٣نڅ أنوج وووڄ

.(2)"آجءىځ ووؾىڄ نٳطحهتځوٺٱ وىى يف ڂ٫ ،وض٧ه جنڃحس يف ٺطحذس جپم ١نڃى جپٯجرل

څ جنطٶن وىج ٪نىجڄ ٺطحذو، جپىٲح٨ ٪څ جپ٫س ى ڂ٣ح٪ : ٻطد ٶحتس ؾىىز ضٿر ڂىـ جپ٫ٿځ وجپىرحچس يف جپركع، وى ئڄ جطجٴ ٺهحچ"

ڄ ىحچس وأذ٫ى ڂح ضٻىڄ ٪څ ذثس جپ٫ٿځ وجپطؿو، ونهز جنطٶن ڂطأؾضىكح ٪نى قىػو ٪څ وى جڂ .(3)"جڀ وضىو ١نحنو وجٲطجء ٪ٿو

ن وجڂٻىڄ ڂن ونٿىج ڂىجڄ جپطر" :جنطٶن جڂٻن ذٷىپووأڂىوىح ذٽ ،وجطجٴ جووج جپٷىي جننحوتس پڀ جس وئجج

.497-459أنى ذن، جنؾ٩ جپحذٵ، جپٷځ جنحڂ جپٳكحش ( 1)ـ 1445وج جپٷٿځ،: جپٻىـص)،ادلذخ ئىل اضمبفخ اإلعالخ١نڃى حو حدل،( 2) ، (ڀ1984/ ىـ8 هنس ڂـ، ووڄ : جپٷحىز)، دفب امذح واؾشخ مذ يب ادلغزؾشلني١نڃى جپٯجرل، (3)

.3، (ضحم

Page 14: عدنان الاماسي

- 08 -

ٲه ضين ضىجٽ ىؿىڂهح جپ٫ٿڃ وجپ٫ڃٿ ،ڂىىټ ڂڅ جنحټ وجپؾحټوو٪حطهح جنحىز، و٥نڅ چ٫ أڄ ڂڅ قٵ ٮنچح جپطڃٹ ذىنو وجپى٪ىز ئپو

أچنح چٷ ى ىج جنٵ ذ ٠ وجقى أڄ ٻىڄ ذىحتٽ وجطٷرحټ جپىجنٿن ٲو، ئأڂح جنط ٪ٷحتى جنڅ ذحپٮرس، أو جپىرس، وجطرحقس جپٯ . ٪س و٪نس

(1)."وجپٻخ وجنٻ وجپىز ٲپٹ ڂح چٷٱ پو ذحنحوو٫ى ذحقع ڂٿځ ٫ يف ذ٣حچح جطجٴ ڃڅ جپٷىي جپ قحوپص

أڄ جطجٴ دل ٻڅ و٩ند أڄ چطٺ: "ضىڂن قحجش جڂځ جپٶس ذٷىپوىى جنحه جپىقى جپ قحوټ أڄ ىڂ قحجش جڂځ جپٶس ٲهنحٸ ٠نحټ آن ض٫حوڄ ض٫حوچح ىىج ڂ٩ جطجٴ نىڂس جىىج جط٫ڃحس أ وىى

.(2)"٪ٿځ جچحڄ جپ ٮىج جذنح آن پڂحپسجنٿڃن ئ٧نح ىى ڄ جطجٴ ٪نى ٺػن ڂڅ جپرحقػن ٲاوٺڃح يٺچح

ٲٷى ٺطد ١نڃى ٪رى جپٳطحـ ٪ٿحڄ قىټ ،أٿىخ ڂڅ أحپد جپٯو جپٳٻ وڂڅ ذن أحپد جپٯو جپٳٻ ٺحڄ جطجٴ ڂٯٿٳح ن٣ىضو : "يپٹ ٶحت

ذٻٽ ٪ٿڃ وج٫ح ن و يف ٪ٽ جننهؽ، وجنىى ٲو، ٮن أڄ نٿٵ جنٿځ طجٴ پ ڂ٫نحه أڄ جطجٴ ٷطنح أڄ چٷ أڄ جطٯټ جط٫ڃح پ

وج يف ىج جپٳٿٹ، ئي دل چ٫ىڀ ڂڅ أوي ذو ئچحٲو ئذل ذحڄ ٺٿو نٿس وضٳ

أ٪ىجوج نحس ٪څ وو ٪ٿـځ جچػوذىپـىؾ يف ( ذنوش)رلخ االعزهبد أىش . 5جنؾ٩ چٳو، ( 1) .جپنح٠ جپٯيب جنىؾو ئذل جپ٫حدل جپ٫يب وجڂ، وجطهىجڀ ىج جپ٫ٿځ يف ڂى جنڃنس وجپ٣ز جپٯذس

رلخ عبخ اإلب زلالذ ثال ضنس ڂحڄ ڂ٣رٷحشل، " ٻ پطجٴجنح جپٳ"آٱ قن، ( 2) .592-565 ڀ، 1992أٺطىذ /ىـ1413ذ٩ جن جپ٫ىو جپحذ٩. عىد اإلعالخ

Page 15: عدنان الاماسي

-11-

جنٷٷس، وپثڅ ٺحڄ ىإء ٶى چٷٿىج ڂڅ قٷٷس جنحز جڂس أحپطهح (1)."وأٲحووج هبح جپٯخ يف هنطو ٲاڄ ىج ٶى ج٪ط ذو ڂنٳىڄ ڂنهځ وئڄ ٶٿىج

س جنحز جذى ىن٫ىچحڄ جپىجڄ جطجٴ ٪ٿ أچو جنحه ٲٻ وطنحوټ ٪ٺڃح .ووجس قحز جڀ ذٳس نحس ،جنحس پڂځ جپٶس ذٳس ٪حڂس

ي أڄ جطجٴ جچ٣ٿٵ ڂڅ ٲٻز ئي طنحوپو ڂڅ چحقس أىىج جطجٴ حز ذٷى جپطڃٻن پٿك"وجقىز ى ٲٻز جپٯو جط٫ڃح وجپ٫ٷحتى

جپٯذس جنكس جنحوس ڂڅ جپ٣ز ٪ٿ جنحز جڂس وئپٯحء ووىح يف جنحز جؾطڃح٪س وجپحس وجنٶس وجٶطحوس وضٻٹ جنٿڃن ذىنهځ

وإٺى جپىجڄ ىج جڂ يف ڂىجٶ٩ أني ڂڅ .(2)"و١نحوپس ئذ٫حوىځ وٮنىځ ٪نوڂڅ أىىج جنطٶن جپىٶى يف وؾو ئڄ: "ٺطحذو قع ٷىټ يف ڂى٩ آنپڃن٫ىىځ ڂڅ جپىنىټ يف وڅ جنٵ جپىڅ ،جپ٫ىخ جپ ضىڅ ذحڀ

جڂ نح ٫ڃٿىڄ ؾحىىڅ يف ضىو جڀ وضٯن جپىز جنٷٷس نج ٲس ڂطٻىس أڂحڀ جپ٫ىخ ٮن وئڄ ئ٦هح جڀ ذىز ١ن ،جپىڅ جننٱ .(3)"ىىځ ٪څ رٽ جل وڂح چټ ڂڅ جنٵجنٿڃس ذٷى

وأٷنص أڄ ڂح ٺطد : "وإٺى ٪ىچحڄ جپىجڄ ٪ٿ ڂىجؾهس جطجٴ ذٷىپوى ىإء جنطٶن ئ٧نح ىى قٵ، و أقى ٿىڂنح ئيج ٪ڂنح ٪ٿ ڂٷحوڂس ىإء جنطٶن وأنؾنحىځ ڂڅ ڂٻحچطهځ وأقنح جٮس جپ ٿٳىهنح ٪ٿ

ىــ 1444وج جپركىظ جپ٫ٿڃـس، : جپٷحىز)، أمىاء االعزؾشاق١نڃى ٪رى جپٳطحـ ٪ٿحڄ، ( 1) .5، (ڀ1984

جذ٣س جپ٫حدل جڂ، : ڂٻس جنٻڂس. وعهخ ش:االعزؾشاق وادلغزؾشلى٪ىچحڄ ١نڃى جپىجڄ، ( 2) .197ڀ، 1984نح / ىـ1444ذ٩ جوټ 14٪ىو 3ٿٿس و٪ىز جنٵ ،

.37جنؾ٩ چٳو ( 3)

Page 16: عدنان الاماسي

- 10 -

هځ ڂنحپس جپنى پٿنى يف ڂىجڄ جنىټ جپ٫ٿڃ وجننح٦ز وؾىىهځ وڂنحپط (1)."جنىى٪س

وپثڅ أي جپٻػنوڄ أڄ جطجٴ ؾء ڂڅ جپٯو جپٳٻ وٶىڂىج جوپس ٪ٿ ڂىٶٳهځ ٲاڄ قٷٷس جڂ أڄ جطجٴ أٺ ڂڅ أڄ ٻىڄ ٠نو ٮو

٪ىو ڂڅ قع ى ،ٲٻ، ٲحپٯو جپٳٻ ئ٧نح ىى ؾء ڂڅ ڂهڃطو جحسأذنحء جنٿڃن يف جن٫حىى وجنجٺ جپ ٣ٿٵ ٪ٿهح أٶحڀ وجحش جپٴ

ٲحطجٴ يف چ٧چح . جو١ أو أٶحڀ جپٿٯس جپ٫ذس وجپىجحش جڂس. ؾء ڂڅ جنن٧ىڂس جپٳٻس جپٯذس جپ ض٫ ئذل جن٫ٲس وجپطه وجپطىٶٵ

٨نطو يف جنحڂ٫حش جپٯذس يف أووذح ٲٻڃح أڄ جىطڃحڀ ذحپٴ جو١ پو أٲهنحٸ يف جپىٶص چٳو جىطڃحڀ ذىجس ن٩ جپ٫ىخ ڂڅ أٶ جپٴ حوأڂٻ

ٲايڄ ٬نٻڅ أڄ ٣ٿٵ ٪ٿ جطجٴ أچو ڂڅ جپٯو جپٳٻ . ئذل أٶ جپٯخ .(2) پٻنو يف جپىٶص چٳو ٲ٨ ڂ٫يف پو أىپو وڂنحىؿو وأىىجٲو جپٷرس وجپر٫ىز

أٶىي جپنحٶىڅ پطجٴ جپم ١نڃىو حٺ نو جل جپ وپ٫ٽ ڂڅ، وچد ئپهځ ٺػنج ڂڅ (نٿس ٨نىڀ جپڃحټ جنك)أ٢ٿٵ ٪ٿ جنطٶن

ونحس ( جپٻرن)جپٻىجظ جپٳٻس جذطىءج ڂڅ جنطحڅ جؾحچد حملڃى ٪ٿ (3).يف ٲچحؾىچح جپ ٺحڄ ٪ٿ جپ٣خ جنن جنرط٫ػن پٿىجس

.8جنؾ٩ چٳو ( 1)يف ٺٿـس اخليبة امشاءح و -ادلإمتش اذويل ؽىي االعزؾشاق: حٺص يف چىوز ٪څ جطجٴ ذ٫نىجڄ( 2)

جطجٴ وڂٻحچطو ذن "ىـ ذىٶس ذ٫نىجڄ ١1421نڀ 24-18جپ٫ٿىڀ جچحچس وجنحس نحڂ٫س وىجڄ ، وضرن رل أچو ڂڅ جپ٫د ضنٱ جطجٴ ٪ٿ أچو ڂىد ٲٻ ذٽ ىى ٠نحټ "جنجىد جپٳٻس جن٫حز

٫يب وجڂ ڂ٫ٲس وٶٷس ڂٳـٿس يف ـ ڂ٫يف أو ق ٠نحش ڂ٫ٲس ؾ٫ٿص ىىٲهح ڂ٫ٲس جپ٫حدل جپ .قٷىټ جن٫ٲس

141، (ىـ 1447وج جنىشل، : ؾىز)سعبخ يف ايشك ئىل صمبفنت ١نڃىو حٺ، ( 3)

Page 17: عدنان الاماسي

-11-

٪څ أىىج جنڃٿس وٺپٹ ئٲحوىځ پٿجتٷس جوذس قع ٷىټ أو، جپ ٺحڄ جنڃس جپٻرح سوتىش جپٷ٧:" جپٳچس جپ ٺحڄ وجءىح جطجٴ

ٷى ١نڃى ذڅ ٪رى جپىىحخ، و٪رى جپٷحو جپرٯىجو، )أذ٣حنح ونحوىىح وٺحڄ يپٹ چج ڂإج ،(ىوجنيت جپٻرن، وجپىٺحشل، وجنض جپذ

أڂح ٪څ جطجٴ ج٤نٿ .(1)"پطجٴ ذىىحتو وڂٻه وغحٶد چ٧هوؾحء جطجٴ ج٤نٿ پكىظ يف غٷحٲس جڂس جنس ى٪ح : "ٲٷىټ

أ ضٳ٭ ...ڂطٳحٶڃح أنرع وأ٪ ڂڅ جپى٨ جپ أقىغو جطجٴ جپٳچ يف وڂحتهح ڂضر٣ح ذحپ٫ذس وجڂس وڂهى نٿثو نح جپ٣ٿرس ڂڅ ڂحهح جنطىٲٵ

.(2)(وٷى ذحچطڃحء جپرحتى جپٳ٪ىچس... )آن ذحتى يف جپٷىڀ وجپٯڃى

.146جنؾ٩ چٳو، ( 1) .148جنؾ٩ چٳو، 4(2)

Page 18: عدنان الاماسي

- 12 -

الفصل الحبىي جد جبهعة اإلهبن هحهد بو شعد اإلشالهية في دراشة

االشثشراق٨نس أوٺص ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ڂن وٶص ڂرٻ أ

ٲنحٶص ننس جپإوڄ جپط٫ٿڃـس يف ئقـىي ،جپط٫ ئذل جپٳٻ جطجٶىـ ٲٻز ئچحء وقىز جپىجحش جطـجٶس ـڃڅ 1442ؾٿحهتح ٪حڀ

،(1) ڂٺ جپركىظ جپطحذ٩ پ٫ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ ذحپح ٺحچص ويف وٶص ڂىجهى جپ٫حرل پٿـى٪ىز جؾطڃح٪حش وجپىجحش ضطىجذل چحء ٶځ جطجٴ ذحن٫

(. ٺٿس جپى٪ىز قحپح)جڂس ذحنىنس جننىز

:وؽذح اذساعبد االعزؾشالخٺٿٳص ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ٪ىوج ڂڅ جحضز پٿ٫ڃٽ يف

وڂڅ ىإء ١نڃى ٲطكـ ٪ػڃـحڄ، وٶحـځ ،وقىز جپىجحش جطجٶسڂ٣رٷحشل، و١نڃى ڂه ٪ٿ، وجپـى وڂحڄ ،جپحڂجت، وؾ٫ٳ م ئو

وٶىڂص ،وٶى ٶحڀ ٺٽ ڂڅ ىإء ذى٩ ضى پ٫ڃٽ ىه جپىقىز. ١نڃى جپحىىٺڃح ج جنحڂ٫ـس ٪ـىو ڂـڅ . جٶطجقحش وجنو٪حش پ٫ڃٽ ىه جپىقىز

.ڂػٽ أنى نحٿىٲط وٮنه ،جحضز جنطهن يف جپىجحش جطجٶس

ڂڅ أوجٴ وقىز جپىجحش جطجٶس وجپطننس نٺ جپركىظ جپطحذ٩ پ٫ڃحوز ( 1) . جپركع جپ٫ٿڃـىــ، 1424/1425ٶش ٪ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ ئ٪حوز جپ٫ڃٽ هبه جپىقىز جذطىجء ڂڅ أوټ ٪حڀ

ٺڃح وجٲٵ ڂ٫حرل ڂى جنحڂ٫س ٪ٿ جٶطجـ جپ ضٷىڂص ذو چحء وقىز پٿىجـحش جووذـس . وجڂٻس ذحځ وقىز جپىجحش جپٯذس

Page 19: عدنان الاماسي

-13-

أڄ جپىٺطى ١نڃى ٲطك ٪ػڃحڄ ٶـى ٶـىڀ ضٺ وغحتٵ وقىز جطجٴڂٺز ضطڃڅ ذ٫ جنٷطقحش پٿو ٪ٿ جنڃش جطجٶس ى جڀ

أڂح جپىٺطى ٶحځ جپحڂجت ٲٷىڀ وٶس ضڃنص ٪ىز جٶطجقـحش . وجنٿڃن :چٷطر ڂنهح ڂح أيت

ن٩ ٺٽ ڂح ٺطد ذحپٿٯحش جڂس ٺحپ٫ذس وجپطٺس وجپٳحـسقىټ جطجٴ وجپطنن ڂڅ ٺطد وڂٷـحش سس وجوجنوو

.ونىظ ووجحش

جنىټ ٪ٿ وجحش جنطٶن قىټ أ ؾحچد ڂڅ ؾىجچـد جپطـجظ .جڂ أو جپ٫يب

څ ڂڅ ڂىى٪حش وٺطـد جنىټ ٪ٿ وجحش ٺرح جنطٶن وجنن .وڂنىجش س أو ٪ٿنس

ذحپطنن وجطجٴ ڂڅ جنٿڃن وٮـن جپى٪ىز ئذل ٪ٷى ڂإن پٿڃهطڃن .(1) جنٿڃن ڂڅ جنطٶن جن٫وٲن ذحنىى٪س

وڂڅ جپ٣ٱ أڄ ىه جٶطجقحش ؾحءش يف ڂٿه قىټ ڂٿٱ وقـىز ځ ٪ىوج ڂڅ : "جطجٴ ؾحء يف نطحڂو وچ٧ج ڄ جپىقىز دل ض٫ ضٻ

ڄ ٺػنج ڂڅ ىه جنو٪حش دل طځ ئ٤نـح جحضز جنطٳٮن ٺٿح أو ؾتح ٲا .(2)"ء ڂنو

.ىـ1414أ٪ى يف ه ذ٩ جن " طجٴڂٿه ڂٿٱ وقىز ج" ڂحڄ ڂ٣رٷحشل،( 1) . جنؾ٩ چٳو( 2)

Page 20: عدنان الاماسي

- 14 -

وضطٿه ،وڂڅ جنٷطقحش جپ ٶىڂص پٿىقىز ڂح ٶىڂو ٺحضد ىه جپ٣ى :ٲڃح أيت

وڂڅ أ٨نهح ،جن ٪ٿ جٶطنحء جپٳهح جپررٿىٮجٲس پٿٻطحذحش جطجٶسIndex Islamicus .

جنإس جڂس نىنـس جنىټ ٪ٿ ووس ڂجؾ٫س جپٻطد جپحوز ٪څ .سپط جپ٣حچ

ى ٺطحذحش جپرحقػن جپ٫خ وجنٿڃن جنطأغڅ ذحطـجٴ وجننـحىؽ .جطجٶس

ئ٪ىجو ڂٻطرس ن٫س ذس قىټ جطجٴ يف وحتٽ ج٪ڀ جپٯذس.

ڄ قـع ئ ؛ئ٪ىجو ٶحتڃس ذحچطحؼ جپٯيب جپ ٬نٻڅ ضنطو ئذل جپٿٯس جپ٫ذسىنحٸ جپ٫ىى ڂڅ جپٻطد جپ ضطكٵ جپطنس، وڂڅ جڂػٿس ٪ٿ يپٹ ٺطحخ

پهـس حچٳ ڂإپٳحه ڂ٫ٿىڂس ٶڃس ونٿٲو جپ ٶى ڀ (أضحضىٸ جنحپى) . أضحضىٸ جپ٪ځ ڂ٣ٳ ٺڃحټ

جپطنٵ ڂ٩ ڂٻحضد جنٿكٵ جپػٷحيف جپ٫ىو يف أڂٻح وجپىوټ جووذـسىجء ٺحڄ ،ځ ڂڅ ڂ٫ٿىڂحش قىټ ڂح ن ٪څ جڀپٷىڂىج ذر٫ع ڂح پىه

.(1) يف ىز نىظ أٺحو٬نس أو أ٪ڃحټ ئ٪ڂس

جضحټ ڂ٩ جذ٣س جپ٣خ جنٿڃن ڂٻح وٺنـىجMuslim Student

Association of the U.S. and Canada ڀ 1963جپ ضأص ٪حڀ

ٺحچص جنٿكٷس جپػٷحٲس ذٳحز جنڃٿٻس ذحپىحش جنطكىز جڂٻس ضى ضٷج هح قىټ ڂـح ( 1)ٻطد ٪څ جڀ وجنٿڃن وقىټ جپٷحح جپ٫ٿڃس جنهطٿٳس، ذححٲس ئذل جپىپٽ جپـ أ٪ىضـو

.څ جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف جنحڂ٫حش جڂٻس يف ٢ر٫طنجنٿكٷس ٪

Page 21: عدنان الاماسي

-15-

ڂإنجهتځ جپنىس ذ٫ى پٲحوز نح ٽ ئپهځ ڂڅ ڂ٫ٿىڂحش، وجنحٺس يفو٪نـىجهنځ ٪ٿـ جپـرٻس ىـى ،أو ٪ىڅ ڂـڅ ڂٺـ جپركـىظ

http://www.msa-natl.org

پحز جنجٺـ جطـجٶس ( ڂٺ جپركىظ) جچطىجخ أقى أ٪حء جنٺ .(1) وج٨٢ ٪ٿ جپنح٢حش جپ ضىو ىنحٸ

جڂـحڀ ؾطڃح٨ پٿڃهطن ذإوڄ جطجٴ ڂـڅ ؾـحڂ٫ جپى٪ىز ئذل جوؾحڂ٫س جنٿٹ ٫ىو ڂ٩ ذ٫ جپهحش جپ٫حڂس وڂنهځ ٪ٿ رٽ جنػـحټ

وٶـى . (2)ڂ٫و جپىوجپ پى٩ ن٣س ٪ڃٽ پٿىقىز پٿنىجش جپٷحوڂسوٶى ضنـحوټ ،جؾطڃح٨ ڂ٩ جپىٺطى جپىوجپ و٪ىو ڂڅ جپرحقػن يف جپ٫ڃحوز

و جنٿٹ ٲٽ نو جل يف ڂىجؾهس جپٯو جپٳٻ ونحـس جپىوجپ ؾهى ،وجنن٧ڃحش جڂس جپ أچثص يف ٪هى جنٿٹ ٲٽ ،جپى٪س وجپٷىڂس

ڂػٽ جپرنٹ جڂ پٿطنڃس وڂن٧ڃس جنإن جڂ وجپنىوز جپ٫حنس پٿرحخ جپ ضأ جڂ ونىظ جپىوجپ أح ٪څ جنىج جڂ جپنجشل وپٻـڅ . وٲى جنڃٿٻس ٲو جپم ١نڃى ٪ٿ جنٺحڄ وچطحتؽ ضٿٹ جنىججش

ٲٷى ٺحڄ ڂڅ جنطىٶـ٩ أڄ ،ـجنٿحش دل ضطڃ ڂ٩ جپىٺطى جپىوجپ وئ .(3) ضى٩ ن١٣ ؾىز پىقىز جطجٴ وجپطنن

نح أن ٲهى جپڃح ٪ڃى جپركع جپ٫ٿڃ آچجٸ هبه جپطىس قن ٶحڀ ذٻطحذس نـع ذ٫نـىجڄ ( 1)وٶىڂو پٿڃإن جـڂ جپػـحشل ذ٫نـىجڄ " ڂجٺ وجحش جپٴ جو١ و٪نحطهح ذحنٿڃن" ىـ1414ذ٩ جن 3_1جپٳطز ڂڅ يف(جنٿڃىڄ يف جپٯخ)

.ىـ27/4/1414يف " ن٣حخ ڂىؾو پ٫ڃى جپركع جپ٫ٿڃ"ڂحڄ ڂ٣رٷحشل، ( 2) .قش ذ٫ح ڂڅ ىه جنٿحش، ودل أ٪ػ ٪ٿ ١نح جنٿحش( 3)

Page 22: عدنان الاماسي

- 16 -

و٪ڃٽ جپى ١نڃى جپحىى ذىقىز جطجٴ وٶـىڀ ضـىج پٿىقـىز : ڄ ڂڅ جٲٻح وجنٷطقحش جپ ٶىڂهح ڂح أيتوٺح ،و٪ڃٿهح

ڂڅ جپٷڄ جپػحڂڅ ٪ ق )ئ٪ىجو ٶحتڃس ذأنحء جنطٶن يف جپ٫ جنىع ( جپ٫څجپٷڄ

ٶحتڃس ذأنحء جنإپٳحش جطجٶس ڂضرس قد جپطهحش.

ؿٽ پنحظ جپ ضنحوپص جپىجحش جطجٶس.

ڂػٽ ج٤نٿس وجپٳچس ،څ نځ ئنحڀ ذحپٿٯحش جؾنرسجط٫حچس ذرحقػن آنپطنس جپط٫ٿٷحش جنطهس ئذل جپٿٯس ؛وجنحچس وجپٿٯحش جڂس جني

جپ٫ذس

ئ٪ىجو أٱ ځ ڂح ن ٪څ جڀ يف ٠نش أو ـكٱ ٪ذـس أوجٺـ أؾنرس نح ىنٽ يف ٠نحټ جپىجحش جطجٶس، وذ١ جپ٫ڃـحوز ن

جطجٶس أني، وٺپٹ وو جپن يف أووذـح وجپىـحش جنطكـىز .(1)جڂٻس

جپٮځ ڂڅ ٺػز جنٷطقحش وجپطىجش پ٫ڃٽ جپىقىز وٮجهتح، ٪ٿ و ئ ٺطحذحڄ أڄ ، ٲٿځ ى ئ ويپٹ ،ج٤نح جپٳ٫ٿ نح يف جپن وجپطأپٱ ٫ى ٶٿ

قع ض٫حٶد ٪ٿ جپ٫ڃٽ ٲهـح ٪ـىو ڂـڅ ؛جڄ جپىقىز دل ض٫ جطٷٺڃح ،جحضز، ودل ٻىچىج ٷىڄ ٲهح ڂىز ٢ىٿس پٿطٳ٬ نو٨ ٪ٿڃ ٺرن

.أڄ جپىقىز ٺحچص ضٷط يف جپٯحپد ٪ٿ ذحقع وجقى أو جغننوأنىن أچو ٪نى ئچحء ڂٺ جپىجـحش جطـجٶس أو ڂ٫هـى وجـس

،ىطڃحڀ ذا٪ىجو ن٣س ٪ڃٽ پ٫ىز ـنىجش جطجٴ ذ٫ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ ج

. ىـ23/3/1412يف " وقىز جطجٴ وجپطنن "جپى ١نڃى جپحىى، ( 1)

Page 23: عدنان الاماسي

-17-

وٺپٹ أؾى أ .وأڄ طځ جنطح أحضز أٺٳحء ڂطكڃن پٿ٫ڃٽ يف ىج ججملحټ پٷځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز . ٻىڄ ىج جنٺ أو جن٫هى ذى

وأؾى ٺپٹ أڄ ن٧ يف جٶطجـ ئچحء وقىز جپىجحش جووذس وجڂٻس هبح ئذل ٪ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ ٪ٿ أڄ ضٻىڄ أح ئچحء أٶـحڀ جپ ضٷىڂص

ونحس أڄ پىنح ٪ىوج ٢رح ڂڅ جحضز جپڅ ،پٿىجحش جووذس وجڂٻسوىج يف جپٯخ يف ٠نحټ ٪ٿځ جؾطڃح٨ وجپطحم وجپٿٯـحش وٮنىـح ڂـڅ

.جپطهحش :إفبد فذسد اىؽذح

(1)وجس چٷىس :ح٢ٷىڄ ذحپٿٯس ج٤نٿسجنطٶىڄ جپن -1، و٨نح ٶحڀ جپىٺطى ٶحځ جپحڂجت ذطنس ڂٷحپ ٪رى جپٿ٣ٱ ٢رحو

قع ٶحڀ جپحڂجت ذىڂؽ (2)"جنطٶىڄ جپنح٢ٷىڄ ذحپٿٯس ج٤نٿس": ذ٫نىجڄىج و٫ى ىج جپٻطحخ ڂڅ جپٻطد جنهڃس يف چٷى جنطٶن جپڅ ٺطر. جنٷحپطن ڂ٫ح

قع ئڄ جپ٣رحو ٪ح يف ذ٣حچح وقح ڂڅ جپڂڅ وٶأ نځ ؛ذحپٿٯس ج٤نٿس .(3) وض٫ ئپهځ هح، ٺڃح ٶى ڀ چٷىج ٶىح نن٣ٿٷحهتځ وڂنحىؿهځ وأحپرهځ

ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذـڅ ـ٫ىو : جپح. )دساعخ مذخ: إلجنضخادلغزؾشلى ابىمى ثبغخ ا( 1)، وڂڅ جپ٣ٱ أچين ٺنص ٶى أٺڃٿص ضنس جنٷحپس، و٪ٲص ٪څ (ڀ1991/ىـ1411جڂس،

ؾهى جپىٺطى جپحڂجت وأچو رٷين يف جضٳحٴ ڂ٩ ؾحڂ٫س جڂحڀ پن جپطنس وـرٷين ئذل أنـ .جطٳىش ڂڅ جپطنس وجطڃط٫ص ذٿٯطهح ج٤نٿس جپ٫حپسوپٻين . جيڄ ڂڅ وغس جنإپٱ

(2) Tibawi. A.L. “English Speaking Orientalists. (2 ed. Critique) in Islamic

Quarterly. Vol. III, London, 1399. پٷـى آدل ٢رـحو . 5_4ڂؾ٩ ـحذٵ ادلغزؾشلى ابىمى ثبغخ اإلجنضخ . ٢رحو( 3)

Vatikiotisٶن ذنٷىه، ق ئشل قن پٷص جنطٴ ج٤نٿ جپىچحشل جٽ ٲحضٻىض جنطنىظ ٪څ ٢رحو قىػح ڂٳ٫ڃح ذحنجز وجپنٷڃس، ق ئچو وٱ ٢رحو ذأپٳـح٤ چحذـس، وجهتـځ ٲحضٻىض ٢رحو ذأڄ رد ٺطحذطو ٪څ جنطٶن ذطٿٹ جپ٣ٷس ئ٧نح ٺحڄ ذرد ڂح٪د ڂ٫س

Page 24: عدنان الاماسي

- 18 -

و ٹ يف أڄ جپ٣رحو ٶى : "وٷىټ يف يپٹ ڂى جنحڂ٫س يف ضٷى٬نو پٿطنس٢ىټ ڂ٫حس پطجٴ ج٤نٿ و أؾحو يف ىه جپىجس وٺطرهح ذ٫ى

ٲهى حىى ٪ىټ يف جنىى٨ ،أٮىجه، وج٨٢ وج٩ ٪ٿ نٳححه وأجهونٽ ٲٷى ٪ح ٲطز ٢ىٿس ذن ٦هجچهځ وؾحونځ وؾحوپىه و ؛جپ طكىظ ٲو

.(1)"ڂ٫هځ يف ڂ٫حٸ ٲٻس ٺػنزپركىظ جپٳه جپىٳ پٿڃنىجش جطجٶس جحملٳى٦س يف ڂٺ ج -2

وجننىجش جطجٶس ئ٧نح ى : س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂسنحڂ٫٠نڃى٪س ضځ أٺػ ڂڅ نن وڂحت ٺطحخ ڂڅ جپٻطد جطجٶس جپنحوز ذحپٿٯس ج٤نٿس چش يف جپٳطز ڂڅ جپٷڄ جپحذ٩ ٪ ق جپنٱ جوټ

وٳ نح و ڂڅ جپٷڄ جپ٫څ، وٶحڀ ٶحځ جپحڂجت ذ٫ڃٽ ٲه .(2) هـچ

وڂڅ جننحد ىنح جحز ئذل ٪رحز ووش يف ضٷىصل ڂى جنحڂ٫ـس نـج ئڄ جن٣ىز جوذل نٷحوڂس أ ٲٻ ڂنك أو ضح ڂ٫حو ىـ : "وى ،جپٻطحخ

جپط٫ جپىٶٵ ٪ٿو، و أٮىجه، ون٩ جن٫ٿىڂحش جپحڂٿس ٪نو، ونٿٽ ضٿٹ وجنن٣ٿٷحش جپ ،ڂ٫ٲس ج٢ىج وجنجقٽ جپ ڂ هبحجن٫ٿىڂحش وچٷىىح ذىٶس، و

.(3)"جچ٣ٿٵ ڂنهح وجىىج جپ ٫ ئذل نٷٷهحوٶى ٺحچص پٿىقىز ٪ىز أ٪ڃحټ ڂطٳٶس ضطؿحو ٲك ذ٫ـ جپٻطـد

:وڂڅ يپٹ ڂح أيت ،وٺطحذس ضٷح ٪نهح

وچطحءټ ىنح ىٽ ىه ى جنىى٪س جپ ٪ڃهح جنطٶىڄ . وأڄ چٷى ٢رحو دل ٻڅ ڂىى٪ح= ذٻٽ جپطهځ ووڄ وپٽ أو ذىحڄ؟

.6-5، ادلغزؾشلى ابىمى ثبغخ اإلجنضخ( 1)الب افهشط اىفف ؾىساد االعزؾشالخ احملفىخ يف شوض اجؾىس جببخ اإلٶحځ جپحڂجت، ( 2)

(. ڀ1988/ىـ1448ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس، : جپح)زلذ اث عىد اإلعالخ

.3جنؾ٩ چٳو ( 3)

Page 25: عدنان الاماسي

-21-

ذا٪ـحوز وضنطو، وجٶطـجـ " جطجٴ"ضٷ ٪څ ٺطحخ ئووجو ٫ى . (1)ويپٹ پىء جپطنس جنحپس جپ ٶحڀ هبح ٺڃحټ أذى ود ،ضنطو

جطجٴ جپو"٪ىز ضٷح قىټ ڂو٨ جطحي ١نڃى أى ذ٫نىجڄ". و٠نڃٽ جپطٷح أچو جىطځ ذحپى٪س وجچطحىح يف جپرو جپ ٺحچص نحـ٫س

. پنحو جپىٲ

نطٶنىجذ١ ڂنحٶس ج"ضٷ ٪څ ٺطحخ ذ٫نىجڄ ."

جپ٫خ يف أووذح"ضٷ ٪څ ٺطحخ ذحنحچس ذ٫نىجڄ."

(2)"جنحو جپ٫س وضىو جڀ"ضٷ ٪څ نع ذ٫نىجڄ. هذ اى اإلعالخ واشثخ

ڀ 6766ٮـ٣ أ 46ىـ جنىجٲٵ ١6207نڀ 7أچة ىج جن٫هى يف جپ٫حـڃس )و ـ نىنس ٲنٲحٺ ذىس ٲؾنح جپٷرس ڂـڅ وجـن٣څ

پط٫ٿځ جڀ وجپٿٯس جپ٫ذس، وٶى ٺحڄ ڂڅ ڃڅ چح٢حش ىج ( جڂٻسجن٫هى جپط٫حوڄ ڂ٩ ٪ىو ڂڅ جنحڂ٫حش جڂٻس يف ضكف ـىز جـڀ

وٶى ٪ٷى جن٫هى أٺػ ڂڅ چىوز قىټ . و١نحوز جپو ٪ٿ جپٻطحذحش جطجٶسوڂنـهح جپنـىوز ،پىحش جنطكىز جڂٻسجپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف ج 43-42جنىجٲـٵ ىـ،٫6261رحڄ 1-4جوذل جپ ٪ٷىش يف جپٳطز ڂڅ

يف ڂٷ جن٫هى، وٺحڄ ڂڅ ڃڅ جپرحقػن جپڅ ـحٺىج ٲهـح ڀ6774نح جپىجحش جڂس يف جنحڂ٫حش "ذچٻند جپ ٶىڀ نػح ذ٫نىجڄ نحپى ٪نن

.ڂڅ ضٷح وقىز جطجٴ ذٷٿځ جپىٺطى چ٫ڃحڄ ٪رى جپجٴ جپحڂجت( 4)ٳـٽ جپػـحشل ٪ـحڀ ضٷ أ٪ىه جپىٺطى ١نڃى جپى جپحىى ٪څ ئ٤نحجضو يف وقـىز جطـجٴ پٿ ( 1)

.ىـ1413

Page 26: عدنان الاماسي

- 20 -

نٽ ٪ٿ ىه جپىجحش ڂطهڃح ئحىح ذحپر٫ى ٪ـڅ جنىـى٪س وٲو" جڂٻسوجضرح٠ ىه جپىجحش ذحپحس جڂٻس جپ هتى ئذل جپ٣ز ٪ٿ جپ٫حدل،

٪ٿ جپٮځ ڂڅ جو٪حءجش جنطهن يف جپ٫ٿىڀ جچحچس وجپطـحم " :و٣نح ٶحپوه ججملحش هبح جپ٫ىى ذحنىى٪س يف وجحهتځ جٺحو٬نس ٲڃڃح ٹ ٲو أڄ ى

ڂڅ جپطكحڂش جىىپىؾس، وؾ٩ يپٹ ئذل أڄ جپ٫ٿڃحء ذٯ جپن٧ـ ٪ـڅ :" وىف جڂ أٺػ ذٷىپـو (1)"ڂىنځ جپهس، طهىٲىڄ جن٫ٲس پجهتح

وٶى ٺحڄ جپٯ ڂڅ ئچحء ىج ججملحټ ىى نٿٵ وٿس نٻځ ٪څ ٢ٵ جن٫ٲـس ٪ڀ جنتس وجنڃى٪س وجن٣رى٪س قع ٻحو وطف يپٹ ؾٿح يف وحتٽ ج

ٮـن ڂـٿڃن " نجء"ڃف پٿڃٿڃن ذحپطكىظ ٪څ جڀ ذٽ ضطځ و٪ىز يو نٿٳحش هىوس أو ڂكس أو ٪ٿڃحچس أو نٿٳحش ٪ذس ٶىڂس پٿطكىظ

(2)."٪څ جڀ

حش ونىظ يف ىه جپنىوز ى٩ حوٴ ٪څ ضى جپ٫ٿىڀ جڂس ذحنحڂ٫ ،ٲٻحڄ ڂٿه نػو أڄ ىنحٸ ٪ىذح يف ضى جپ٫ٿـىڀ جـڂس ،جڂٻس

ځ،و ڃح جنطٶن ڂنـه ،أپٳهح ٪ٿڃحء ٮذىڄ" ٲڃ٧٫ځ جنجؾ٩ جنطهىڂسوٱ أڄ جنحو جحـس يف ."٪ىج ٶٿس ڂنهح ٶحڀ ذطأپٳهح ٪ٿڃحء ڂٿڃىڄ

ولالبع االذوح األوىل يف " جپىجحش جڂس يف جنحڂ٫حش جڂٻس" نحپى ٪نن ذچٻند،( 1)ڂ٫هى جپ٫ٿىڀ جڂس وجپ٫ذـس، ووڄ : ٲنٲحٺ)ذساعبد اإلعالخ يف اجلببد األشىخ

.24، (ضحم .25جنؾ٩ چٳو، ( 2)

Page 27: عدنان الاماسي

-21-

ـنٹ وـحنص ٪ٿىڀ جنىع ى ٺطحذحش جنطـٶن ڂـڅ أڂػـحټ وچ .(1)ه ـوؾىپى

ي جپٷ٫ـىز 63-61وٶـى ٪ٷىش جپنىوز جپػحچس پٿڃ٫هى يف جپٳطز ڂـڅ وضڃنص ٪ىوج ،نص جپ٫نىجڄ چٳو( ڀ6773ذٽ ئ64-62)ىـ 6263

:ڂڅ جپركىظ ٲڃح أيت ذ٫هحجحملطىي جپػٷـحيف يف ٺطـحخ جپ٫ذـس : "ونػو ذ٫نىجڄ ،٪حوټ ٿڃحڄ نحټ -

".نطى٣سجنقٿس ج: جن٫حزجحملطىي جپٿٯى وجپػٷحيف پٿٻطحخ جپط٫ٿڃـ يف : "حدل ٪ى، ونػو ذ٫نىجڄ -

."جپ٫ذس پٯن جپنح٢ٷن هبح يف ىء جنٳحىځ جنىػس سذجڂؽ ض٫ٿځ جپٿٯضى جپػٷحٲس أغنحء ضى جپ٫ذس ٺٿٯس غحچس : "ونػو ذ٫نىجڄ ،أنى ٲىحو -

"يف جنجقٽ جپطڃهىسىز جڀ وجنٿڃن يف ٺطـد : "ونػو ذ٫نىجڄ ،ن ذچٻندنحپى ٪ن -

."جپىڅ جن٫حز جنٷز نحڂ٫حش أڂٻح جپڃحپسچ٧جش يف ڂنهؽ جپىجحش جڂس : "ونػو ذ٫نىجڄ ،أذى قحڂى ٪رى جپٷحو -

."جپٷحچىڄ جڂ وجپ٫س :نحڂ٫س ىضح "يف ؾحڂ٫حش ٺرٹ سجحش جڂجپى "ونػو ذ٫نىجڄ ،نحؾس ڂرحـ جپىڅ

رلخ عبخ اإلب زلذ ث عىد اإلعالخ :ىظ جنط٫ٿٷس ذحطجٴ ى جيتچش ججملٿس جپ٫ىى ڂڅ جپرك

-19يف جنؾ٩ جپحذٵ جپٳكحش " ى جپ٫ٿىڀ جڂس ذحنحڂ٫حش جڂٻسض." ى٩ حوٴ ( 3)24

Page 28: عدنان الاماسي

- 22 -

"3پٿىٺطى ٪ٿ جپنڃٿس يف جپ٫ىو " جطجٴ يف نىڂس جپطنن وجپهىوس ، .ڀ1994ٲج /ىـ 1414ؾد

" ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جڀ وجنـٿڃن أ٪ڃحټ جنطٶن ڂىج ڂڅ "ـ 1414ذ٩ جن ) 7جپ٫ـــىو ،پٿىٺطى ٪ٿ جپنڃٿس أٺطـىذ /ىـ

.ڀ1994

"پٿىٺطى چحـ "و٪ىز جپم ١نڃى ذڅ ٪رى جپىىحخ يف جپؤس جطجٶس .(ڀ2444أذٽ / ىـ١1421نڀ ) 29جپ٫ىو ذڅ ئذجىځ جپطـىصل،

"ن وضنس جپـىٺطى ځ جپىٺطى آٱ قذٷٿ "جنح جپٳٻ پطجٴ .(ڀ1992أٺطىذ / ىـ1413ذ٩ جن ) 7جپ٫ىو ڂحڄ ڂ٣رٷحشل،

"پٿىٺطى أنى ذڅ جى " ض٣ى جپى جپنڃ٣س پڀ وجنٿڃن يف جپٯخ (ڀ1993نح /ىـ1417يو جپٷ٫ىز ) 18جپ٫ىو ،ذڅ ٫ى

رٽ و٠نهح يف ٠نٿس وجقـىز، ىج وٶى ٺحچص جنحڂ٫س ضى جپ٫ىى ڂڅ ججملش ٶوڂنـهح ،وپپٹ چش جپ٫ىى ڂڅ جپركىظ قىټ جطجٴ يف ىه ججملش

:جپركىظ جضس نحس جحملىغن ن جنىع ٺ٫نحطهځ ذاـنحوه وو "، ١نڃىو أنى جپ٣كحڄ٪

،1، جپ٫ـىو ٠نٿس ٺٿس أىټ جپـىڅ ،"رهـحش جنطٶن وأضرـح٪هځ .ىـ 1397

٪پ٫ىو ٠نٿس ٺٿس جپٿٯس جپ٫ذس ج ،"جنطٶىڄ وجنطٯذىڄ"س، ڂ ١نڃى چ٫نح . ىـ1395 ،5

ٿـس ٠ن ،"جنطٶن يف جپطٻٱ جڂؾهىو "، ٪رى جپطح جنٿىؾ.ىـ1396 ،6ٺٿس جپٿٯس جپ٫ذس، جپ٫ىو

Page 29: عدنان الاماسي

-23-

:لغ االعزؾشاق ثىخ اذىح ثبدلذخ ادلىسحىي جپىجحش جپ٫ٿح، ڀ ٪ٿ ڂط6761/ىـ6201أچة ىج جپٷځ نس

،جپىجحش جڂس ٪نـى جنطـٶن ، ڂنهحومشٿص جپىجس ٪ىز ٠نحشوجپنس جپنرىـس جپـٳس، وجپٳٷـو، ،وضځ جپىجحش قىټ جپٷآڄ جپٻصل

وجپ٫ٷىز، وجپنز وجپطحم، وڂڅ ٠نحش جپٷځ أح جپىجحش جپٿٯىـس، مث ،سوجس جنجٺ جطجٶس وجپطنن .څووجس أ٪ڀ جنطٶن وجنن

وضأ ىج جپٷځ يف ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس أ٪٣ جنحڂ٫س جپحوز يف وجس ىج ججملحټ جپ دل ضٿطٳص ئپو أ ؾحڂ٫س ٪ٿ ڂطىي

وئڄ جىطڃحڀ نح ضٷىپو جنحظ جپٯذس ٪څ جڀ . جپ٫حدل جڂ ٺٿوٲو جضرح٨ ننهؽ جپٷآڄ جپٻصل، ٲٷى أقص ڂح وو يف جپٷآڄ ڂڅ وجنٿڃن

ٲٷى ٲىؾىش أڄ جپٷآڄ أ٪٣ ىج جڂ جىطڃحڂح ٺرنج ڂحوز جپٷىڀ وڂطٷحهتحٶىنځ ٪ٿ ڂى٩، وڂڅ يپٹ ڂطٷحهتح أٺػ ڂڅ نڃحتس ووش ىه جنحوز و -ض٫حذل جل ٪ٿىج ٺرنج -جل ٪ وؾٽ

وٶىپو ض٫حذل (1)

(2) ح ڂڅ جحش جپٻ٬نسوٮن٨ن.

٣نح ط٣ٿد أـح ؛ؾءج ڂڅ جپٯخڂڅ ٺىچو وضأيت أ٨نس وجس جطجٴ پٯذس ڂڅ جپنىجق جپ٫ٷىـس ٲهځ جنحز جپٯذس وؾوىح، وٲهځ ججملطڃ٫حش ج

وئڄ حوز ؾحڂ٫س جڂحڀ يف ئچـحء . وجپحس وجپٳٻس وجپػٷحٲس وجؾطڃح٪س

.64ىز جنحتىز، آس ( 1) .73ىز جنحتىز، آس ( 2)

Page 30: عدنان الاماسي

- 24 -

ىج جپٷځ ٶى پٳطص جچطرحه ٺػن ڂڅ جپٯذن ٣نڅ پٷص يف جنإنجش وجپنىوجش أو ىإء ٪ٿ ـرٽ يف جحملحٲٽ جپػٷحٲس وجپٳٻس وجنٽ جنڃٿٻس ونحؾهح، وڂڅ

جپ ٶحټ Steven Buckڂٻ جپحذٵ يف ؾىز طٳڅ ذٹ نٽ ججنػحټ جپٷ، و٢ٿد ڂن پٷـحء نحـح "ىٽ قٷح پىٻځ ٶځ پىجس جطجٴ؟: "رل

ويف ڂإن وورل ٪ٷى ذأنحچح ٺحڄ نٺـ جنىنـس جننـىز . قىغو ٪څ جپٷځ ،ڂىٶ٩ يف ڂ٫ جپٻطـحخ ( ڂىٶ٩ يف جچطچص) پىجحش ونىظ جطجٴ

Jonasىى ؾىچح أوضذٹ ،ٲجه أطحي ىى ڂطه يف ڂٷحچس جوحڄ

Otterbeck، ٲىٶٱ ڂطٯذح ٻحو ىٴ أڄ ضىؾى وجحش پطجٴ . يف أ ووپس ٪ذس

وأوف جپىٺطى ٶحځ جپحڂجت ىج جڂ يف ١نحز أپٷحىح نحڂ٫س پـىڄ 1412٪حڀ ٣٫ جىطڃحڂح نحح پ٪ڃحټ جپ ئڄ ىى جنحڂ٫س أڄ ض: "ىـ ٶحت

وئچو ؾء ڂڅ جىطڃحڀ جنحڂ٫س أڄ . چىح جنطٶىڄ ٪څ جڀ وپٯحضو وغٷحٲطوضٷىڀ ذاؾجء وجحش نح ٺطرو جنطٶىڄ يف ٠نحش جپٿٯس وجپػٷحٲس وجپـ٫ىخ جڂس، وپطكٷٵ ىج جنى أچأش جنحڂ٫س وحقدىز جطجٴ وجپطنن يف

نج جپٯ ،جپح .(1) "مث ذ٫ى يپٹ أچأش ٶڃح ڂطٷٺطحذحش جپ٫ىى ڂڅ جپرحقػن جپ٫ىون يف ىه جحملحز وٶى ضنحوټ جپحڂجت

يف ٠نحټ چٷى جطجٴ، وٺپٹ ذ٫ جپرحقػن جپ٫خ وجنٿڃن جپڅ ٪ڃٿىج ٪ـحڀ ٶحڀ ذطؿىى ڂ٫ٿىڂحهتح وضٷى٬نهح ڂز أنـي وٶىيف جنحڂ٫حش جپ٫ىوس

وڂڅ جپرحقػن جپ٫ىون جپڅ جىطځ جپحڂجت ذٻطحذحضو جپـىٺطى . ىـ1424وٺحڄ ٣نح ٶحپو يف . ٪حځ نىجڄ، وجپىٺطى ٪رح ٢حٻنى، وڂحڄ ڂ٣رٷحشل

٠نٿـى ب اىزالت ، يف"جىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس يف جپ٫ جنح"ٶحځ جپحڂجت، ( 1) (جنٿكٵ جپػحشل.)431_422ڀ، 1993أٮ٣ / ىـ ىپى1414ٳ -١نڀ 4، ٪ىو14

Page 31: عدنان الاماسي

-25-

ىه جحملحز ٪څ نع أ٪ىه ٺحضد ىه جپ٣ى قىټ جىطڃـحڀ جنطـٶن جوخ ) ـح ٣نطحج پٶىڀ ڂحڄ ڂر٣ٷحشل ٪" :جن٫حڅ ذحوخ جپ٫يب جنىع

قـع جـطى٪د ٺـٽ " جپ٫يب جنىع يف جپٻطحذحش جطجٶس جن٫حزوجپـ چحپـص -ىجء ٺحچص وذحء يٺى أو ئچحظ–جپٻطحذحش جوذس جپ٫ذس

جىطڃحڂح ٺرنج ڂڅ جنطٶن پرد أو ن، مث جىطځ ذٳس نحس ذحوـد ڂڅ ضٷىصل ( أوو قحضنح)ى٤ ووجطو حتز چىذٽ ٤ند ١نٳجن جپٳحت ن وذى

وذحنى أنى أذى ى جپ أوف ،قٻڃو جٶطر چىح پٻطحخ آنڅ هنح هتىڀ ٺٽ ڂٷى يف جپىڅ " أڄ جىطڃحڀ جطجٶ هبه جپوجس دل ٻڅ ئ

ذٽ أي ،وٱ جپحڂجت أڄ ڂ٣رٷحشل دل طىٶٱ ٪نى ىج جنٻځ ،"وجپحپسىطڃحڀ جطجٶ ذٻطحذحش ٤ند ١نٳى٤ ضؾ٩ ئذل أڄ ٤نـد يف ٺـٽ أڄ ج

ٺطحذحضو ى٪ى ئذل ج٥نج وجپيٿس وضىو ىز ججملطڃ٩ جنـ نحـس .(1) وججملطڃ٩ جپ٫يب ذ٫حڂس

جنٯخ )وضنحوټ جپحڂجت يف ١نحضو چٳهح نػح آن نحڄ ڂ٣رٷحشل ذ٫نىجڄ قع أح ئذل أڄ ىج جنىى٨ دل ى ؛(جٴجپ٫يب ذن جط٫ڃح وجط

ٺڃح ضنحوټ ٲڃح ذ٫ـى . ذ٫ى يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ڂڅ ٶرٽ ٪ٿڃحء جنڃٿٻسحپس جپىٺطىجه جپ ٶىڂهح ڂحڄ ڂ٣رٷحشل قىټ ذچحو پـى جپـ أٺـى

ذٽ نـ ،ضىو ٺٽ ڂح ىى ئڂ طوهىچطو ووٲح٪و ٪څ ئجتٽ و١نحوپ .(2) ڂڅ جن٣ جڂ وجنحز جڂس حسڂٻح نجپٯخ وأ

وڂ٩ ٺٽ ىه ج٨نس جپ أ٪٣طهح جنحڂ٫س پىجس جطجٴ ٲاڄ جپرحقع ٺطد ٪څ جىطڃحڀ ذحطجٴ يف Fred Haliday جى ىحپىجپ٣حشل ٲ

جپحڂجت، چ جحملحز جپػحچس قىټ جىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس جن٫حز، وىى چ ٢ن٣ى٠ ( 1) (.2ڂٿكٵ )

.جنؾ٩ چٳو( 2)

Page 32: عدنان الاماسي

- 26 -

وىنحٸ ڂىس ڂڅ جٶرحټ: "قع ٶحټ ،(ڂىس)جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس أچو جپ ٳهځ ٪ٿ أچو وجس جپ٫حدل جپ٫يب يف ئ٢ح ڂإجڂز " جطجٴ"٪ٿ ٺطد

ويف جنٻطرحش جپ٫حڂز ٩نحو ٶځ جطجٴ ٶځ جنحىس . ئڂحپس ڂٷحپطن چضح وٶى چحٶص ىه جنٷىپس يف .(1)"وجنإجڂجش جپٯذس أو جپهىچس

ىطڃحڀ ذحطجٴ يف جنڃٿٻس قع أوكص پو أڄ ج ،(2)يف ؾىز جپرو پ ڂىس، وأڄ جطجٴ وئڄ ٺحڄ يف ٮحپرو نٱ ڃڅ جپٯو جپٳٻ

ئذل أ٨نس وجس ٶى ضنرهص جپٷحوجش جپٳٻس يف ىه جپرو ٲاڄ وجپطحجش جنىجڂس جس طو وجطجٴ وجس ٪ٿڃس، وىح ىى ٶځ جطجٴ رىأ يف وج

ضأن ": وٺڃح ؾحء يف وٱ ٢ر٫س ىه جپىجحش ٪ٿڃس أٺحو٬نس نس،جپىجس جپ٣حذ٩ جپ٫ٿڃ جننٱ وجپى٪ى جنٻځ، وضٷىڀ ذاذج جنىجچد

ج٩نحذس وجپٿرس يف ئچطحؼ جنطــٶن ٪ٿ ىء ٶىپو ض٫حذل

وٶىپو ض٫حذل (3)

وج : پنـىڄ )، ضنس ونٷٵ ٪رى جپو جپن٫ڃـ األخ واذ يف اؾشق األوعوٲى ىحپىج، ( 3) .176، (ڀ2444جپحٶ،

رى٪س اجالد ؾىز ( 4) ، جوذل يف "جىطڃحڂنح ذحطجٴ پ ڂىـس "، ذ٫نىجڄ "جپٻٿڃس"جو ج ىـ1421ڂحڄ 7، 16198ىـ، وجپػحچس يف جپ٫ىو ٫1421رحڄ 34، 16191جپ٫ىو

. 8ىز جنحتىز، آس( 1)

Page 33: عدنان الاماسي

-27-

(1)

:أڂح أىىج جپٷځ ٲٷى قىوهتح جن٣رى٪حش جنحس ٲڃح أيتـ -أ" ٿڃن ڂـڅ جىطڃحڂـحش ئ٨٢ جپىجن ٪ٿ ڂح ٪ن١ ذحـڀ وجن

.ووجحش .ح٪ ڂجح جڀ و١نحنو، وڂنحٶس جپرهحش جنػحز قىن -خوجس جنإحش جطجٶس وجس نٿٿس، وض٫ـٱ جپىجـن هبـح -ؼ

.وذأحپرهح پطٳحوز ڂڅ ئ٩نحذحهتح ونند ٿرحهتحػحز قىټ جڀ نن جپىجن ڂڅ ضٷرٽ جٲٻح جنح٢ثس وجپرهحش جن -و

.وجنٿڃنوٻىچىڄ ٪ٿ ٿس ذطٿٹ ،نؽ ٪ٿڃـحء ڂطهن هبه جپـىجحش -ىـ

.جنإحش طرحوپىڄ ڂ٫هح جپىجحش وجنحظئ٩نحو وٿس ٶحڂس ش ٪ٿڃس وغٷحٲس ذـن جنـٿڃن وـٳىز ڂـڅ -و

.جنطٶن .جڂس پرو جپٯخذحڄ أغ جپىجحش جطجٶس يف چٷٽ جنحز -

ى غٯز ىـحڂس وقـحؾس ڂٿكس نػٽ ىه جپـىجحش جپ دل ض٫څ هبح -قـ .(2) جنحڂ٫حش يف جپ٫حدل جڂ ذٻٽ ٪ٿڃ

.125ىز جپنكٽ، آس ( 2)ضٷ ضىك، ضٷ ڂ٣رى٨ ٪ٿ جپس جپٻحضرس أ٪ـى ٪ـحڀ : ڂٽٶځ جطجٴ ذن جپىجٶ٩ وج( 1)

.ىـ1449

Page 34: عدنان الاماسي

- 28 -

أڂح ذچحڂؽ جپىجس ٲطڃڅ جپىجس ڂىز نطن ونػح ضٻڃٿح پٿ٣خ جپڅ جس ـنس ضأىٿـس نؾىج يف ٺٿحش جپ٫ٿىڀ جپ٪س، أڂح ٮنىځ ٲٻٿٳىڄ ذى

٣٫ىڄ ٲهح ذ٫ جنىجو جپ٪س پطأ ٲهځ جپ٫ٿىڀ جپ٪س ٺحپٷآڄ وجپطٳن وڂڅ جپـو٠ جحـس . وجنىع وجپنز وذ٫ جحملحجش يف پٯس أؾنرس

پپطكحٴ هبج جپٷځ أڄ ٻىڄ جپ٣حپد ڂـط٫ىج پىجـس ئقـىي جپٿٯـحش ٪ٿ ٺطحذحش جنطـٶن ذٿٯـحهتځ ق ٻىڄ ٶحوج ٪ٿ ج٨٢ ،جووذس .جٿس

، وٺحچص جپىجس يف جپٷځ ضنٷځ ئذل ٪ىز ٫د ڂنهح جپىجحش جپٷآچـس جپطح٫نس وٮنىح، وٺحچص ىه جپ٫د وٲٷح پطىٲ جحضز وجپٳٷهس ونىػس وج

مث ضىٽ جپٷځ ئذل ٶـج . پطى ىه جنىجو وجج ٪ٿ جپحتٽ جپ٫ٿڃسرحش ؾىىز نع ٣٫ جپ٣خ نٿٳس وج٫س ٪څ ججملحش جپ جىطځ هبـح ذطض

،جنطٶىڄ ،مث طٸ جنح پٿ٣حپد نطح ججملحټ جننحد پركػو جپطٻڃٿـ . وٺحڄ ط٫حڄ يف جج ذأحضز ڂڅ نحؼ جپٻٿس

وٲڃـح ،وڂڅ جننحد أڄ چٺ ذ٫ جنىجو جپىجس جپ ىهح جپ٣خپٿ٣خ جپڅ پص پىهځ نٿٳس ٪س أو جپڅ ) ذچحڂؽ جپنس جپطأىٿس أيت

:(دل ٩نطحوج جنطرح جپٷرىټ٪ىو جپح٪حش جنحوز جپىجس

4 چى ڂڅ جپٷآڄ وجپنس - 4 جپنز جپنرىس - 4 ١نحڅ جڀ -

Page 35: عدنان الاماسي

-31-

4 ڂىنٽ ئذل جپى٪ىز جڂس - 4 ڂىنٽ پىجس جوحڄ -.4 ڂىنٽ پىجس جطجٴ وجپطنن -

پر٫ جنىجو جپ ىهح ٢ـخ جپـنس وڂڅ جننحد أڄ چٷىڀ ضٳقع ـى ،"جوحڄ وجپٳٴ"ه جنىجو ٪ٿ رٽ جنػحټ ڂحوز ٲڃڅ ى ،جوذل

جپ٣خ ٲهح ڂٷىڂس ٪څ ڂنهؽ جپركع يف جوحڄ وجپٳٴ، مث ط٫ٲىڄ ئذل ؾهىو جپ٫ٿڃحء جنٿڃن يف قٷٽ جنٿٽ وجپنكٽ، ٺڃح ىىڄ أڄ جڀ ىـى أـٽ

حىٿـحش جپىڅ ٪نى ٺٽ جچرحء، وىىڄ ٺپٹ جپنجچس وجپهىوـس وجن .(1) ٺحپىچحچس وجپوڂحچس وجپٳ٪ىچس وٮنىح ؛جنهطٿٳس جپىغنس

أـىټ جنـحز "وىـ ،ونس ڂحوز أني ڂهڃس ضى يف جپنس جوذلوجس ضح٫نس نٿٿس ـىټ جنـحز جپٯذـس "وى ٪رحز ٪څ " جپٯذس

:، ويپٹ ڂڅ نټ"ونحتهح وضأغن جنٿڃن ٲهح وضأغىځ هبح .ذحڄ ڂٳهىڀ جنحز وجپٳٴ ذنهح وذن جنىچس وجپػٷحٲس -أ

٪ ضح٫ن ڂىؾ پٻٳس جچطٷحټ أووذح ڂڅ جپ٫ـى جپىـ٣ ئذل -خجپطٿ١ جپٻن وڂـح : وڂنهح ،جپ٫ جنىع وأىځ ڂ٧حى جپٳطضن

ضضد ٪ٿو يف ججملطڃ٫حش جپٯذس مث جپنهس جووذس جنىػـس ڂـحذن .(2) "ضٷرح جنون ٪ وجپحو ٪ جپٷچن جنحڂ

:األعبرزح واألعبرزح اضاعشو

.28جنؾ٩ چٳو، ( 1) .69جنؾ٩ چٳو ( 1)

Page 36: عدنان الاماسي

- 30 -

ءىج ،ق٧ جپٷځ ذ٫ىو ڂڅ جحضز جنطڃڅ يف جپىجحش جطجٶس وٲڃح ـأيت ذ٫ـ . جپڅ ٪ڃٿىج ٪ىز أ٪ىجڀ أڀ جپڅ ٺحچىج جتڅ ٲٷ١

:ىإء جحضز وض٫ٱ ڂىؾ هبځ

يف ؾحڂ٫س أوچز ڂٷحچـس جوـحڄ وجپىجـحش و :١نڃى ٪ػڃحڄ ححل .جڂس وٶى و ڂ٩ جنطٴ جنهى وپحڀ ڂىچطؿڃ وجش

قحٽ ٪ٿ جپىٺطىجه ڂـڅ ؾحڂ٫ـس أٺـٳىو يف :١نڃى ن ٪رى ججملى .جپىجحش جپ٫س

ڂطه يف وجحش جپ٫ى جپى٣ ڂـڅ :-نو جل -٪ٿ جپٯڃجو .وطٷڅ جپ٫ىى ڂڅ جپٿٯحش جووذس ،حؾحڂ٫س ڂىچم ذأنحچ

ڂطه يف جپطحم جڂ ڂڅ ؾحڂ٫س ٺڃىؼ :قحڂى ٮنځ أذى ٫ى .ڂ٩ جنطٴ حؾنص

ڂطهؼ يف ؾحڂ٫س نرٽ :١نڃى نٿٳس قڅTemple ذحپىـحش جنطكـىز .جڂٻس يف جپىجحش جپهىوس وڂٷحچس جوحڄ

وڂـڅ ،ؾحڂ٫س نرٽ يف ڂٷحچس جوـحڄ وٺطىجه ڂڅ :١نؿىخ أنى ٺو .ن٩ن جنحڂ٫س جڂس ذحنىنس جننىز يف جنقٿس جنحڂ٫س

:أب األعبرزح اضاعشو فأروش ه ت جنإس جـڂس نىنـس پـط :جپىٺطى ١نڃى ڂنح٦ أقڅ

. ؾحڂ٫س پنىڄ يف جپطحم جڂ وأ ٪ٿو ذچحو پى يفوڂطهؼ ضنحوټ ٲهح ذ٫ " جنطٶىڄ وجپن س"ئقىج٨نح ذ٫نىجڄ ؛وٶى ٶىڀ ١نحضن

ويٺ ڂڅ ،رهحش جنطٶن قىټ جپنس و٢ٷس جپو ٪ٿ ىه جپرهحش

Page 37: عدنان الاماسي

-31-

ٺڃح ٶىڀ ١نحـز أنـي ،(1) ىإء ؾىپىه وؾىضن ووجش وٮنىځٴ ضنحوټ ٲهح جىطڃحڀ جن٫ح پطـج " قٷحتٵ ٪څ جطجٴ"ذ٫نىجڄ

ونحس ذ٫ى جپػـىز جـڂس يف ، ٪ٿ جپكىز جڂسوجپ ضٺ ذحپ٫ـٻس وجپ٫نـٱ و٦هـش ىئجڄ، وأرف جڀ يف چ٧ىځ

ويٺ ٠نڃى٪س .ٺطحذحش ٺػنز ٶحڀ هبح ڂطٶىڄ وكٳىڄ وأوذحء وٮنىځ ئذل ڂڅ جنهىو جپ ٷىڂىڄ هبح پىجس جپكىز جڂس و٪ىوز جنٿڃن

.(2) جڀ

أطحي جپطحم ذحنحڂ٫س جڂس وڂطهـؼ :جپىٺطى أٺڀ حء جپ٫ڃ .يف ؾحڂ٫س ذٯىجو

ڂطه يف جوخ جپ٫يب وٺطحذحش جنطٶن :جپىٺطى قڅ جڂجشل-وحؾدـىز -ٺٿـس جوجخ )أڂ يف جپٻٿس نس ٺحڂٿـس . يف ىج ججملحټ

(. ذحنٯخ

ه يف جپطحم جڂ ڂڅ ٺٿس وج جپ٫ٿـىڀ ڂط :٦ٳ جڀ نحڄ . ن، وپىو جىطڃحڀ نح ذحپٷى وضح٫نهح وجپهىوس

:(3) اشعبع اخ پنٽ وؾس جنحؾـطن و٪ـ أ٤ن يف جپٷځ أٺػ ڂڅ أذ٫ن نػح ڂٻڃ

قىټ جپ٫رـحوجش يف وجتـز جن٫ـح وجس حتٽ وٺطىجه،ٺحڄ ڂڅ آنىح .جپ ضى ٪څ وج ذټ پٿن وض ٪ٿهح ىثس جطجٶس ڂ٫وٲسجڂس

١نحز ڂنىنس ٪ٿ جپس جپٻحضرـس ٶـىڂص يف ٶـځ " جنطٶىڄ وجپنس"١نڃى ڂنح٦ أقڅ، ( 1) ,ىـ1448ٳ 24جطجٴ ذطحم

١نحز ٢ن٣ى٢س ٶحڀ ذحپطنس وأ٪ـى جپـن ڂـحڄ " څ جطجٴقٷحتٵ ٪. ١نڃى ڂنح٦ أقڅ( 2) ىـ1448ٳ 25ڂ٣رٷحشل و٪ىچحڄ جڂح وأپٷص جحملحز يف ٶځ جطجٴ يف

.پرحڄ ذحپحتٽ جپ٫ٿڃس جپ ٶىڂص يف ىج جپٷځ 1جچ٧ جنٿكٵ ٶځ (3)

Page 38: عدنان الاماسي

- 32 -

وٶى چىٶص ٲڃح ذ٫ى ٪ىز حتٽ ڂنهح حپس قىټ جطـجٴ جنـحوشل وچح٢حضو، وحپس أني ٪څ أيب ذٻ جپىٵ جل ٪نو يف وجتز جن٫ح

وڂڅ نټ نٿٽ ڂىى٪حش جپركىظ جپطٻڃٿـس پنـٽ وؾـس . جڂسجنحؾطن ونىظ جپىٺطىجه ٤نى أڄ ڂىى٨ جپنز جپنرىس جپٳس وجپطـحم

قع ذٿ٭ ٪ىو جپحتٽ يف ىج ؛ڂڅ أٺػ جنىى٪حش جپ نػص٨نح جڂ ذ٫ـز ججملحټ غظ ٪ز حپس، وؾحء ڂىى٨ جپطنن يف جنضرـس جپػحچـس

طٶن يف ٠نحټ جپٷآڄ ، وىنحٸ ٪ىو ڂڅ جپحتٽ يف ٠نحټ وجحش جنحتٽ .جپٻصل وجنىع جپٱ وجپٿٯس جپ٫ذس وٮنىح ڂڅ جنىى٪حش

:ادلىزجخ واؾشذححٲس ئذل جنٻطرس جطجٶس جنهڃس جپ وؾىش يف ڂٺ جپركـىظ يف جپح، ٲاڄ ٶځ جطجٴ ٶى جط٣ح٨ أڄ ٻى ڄ ڂٻطرس ڂطڃـز يف ٠نـحټ

وٶى جطش . ىټ ٪ٿ ٪ىو ڂڅ جپىوحش جنهڃسجپىجحش جطجٶس وجنوىى جطحي ،جپٻٿس ڂٻطرس حڂٿس يف ٠نحټ جطجٴ ڂڅ أقى ٪ٿڃحء ذحٺطحڄ

و٬نٻننح أڄ چٱ ئذل جنٻطرس وقىز جن٫ٿىڂحش جپ أچثص ٺؿء . ٦ٳ ٶڂڅ ڂٺ جپىجحش جنحس وجطجٶس وجپ ضځ آ جنٷحش قـىټ

. جطجٴ جنهطٿٳس٠نحش جپـٮځ ڂـڅ أڄ ٪ٿ أڂح ذحپنرس پٿن ٲاڄ جپٷځ دل ٷځ ذن أ ٺطحخ

جپركىظ جپطٻڃٿس وحتٽ جپىٺطىجه نحوش نن نػح، ٺػن ڂنهح طكٵ وپٻننح ٤نى أڄ جپن ٺـحڄ . أڄ ن نح ضڃنو ڂڅ ؾهى ٪ٿڃ يف ٠نحټ ٲى

:وڂڅ ىه جنهىو چ جپٻطد جضس ،نهىو ٲوس ڂڅ ذ٫ أ٪حء جپٷځ

Page 39: عدنان الاماسي

-33-

نٿٳس ج٨ أىٽ جوحڄ قىټ ٲٿـ٣ن وپرنـحڄ ،١نڃى ٪ػڃحڄ ححل ، .(ىـ1449 ،ڂٻطرس وج جذڅ جپٷځ: جنىنس جننىز)

جنىنـس )س وجپطنن أڀ جنكس وجپطرـن، جپنجچ، ١نڃى ٪ػڃحڄ ححل .(ڀ1989/ىـ1414ڂٻطرس وج جذڅ جپٷځ، : جننىز

ىجذ١ ننحٶس رهحش جنطٶن، نع ٶىڀ پ٫ڃـحوز .جل جپقٿ ٪رى .جپركع جپ٫ٿڃ وچ ٢نطج يف ٺطد قىټ ڂنحٶس جپرهحش

نع جپرهحش وڂىٶٱ جنٿځ ڂنهح ،١نڃى أذى جپٳطف جپرحچىشل.

،ڂنهؿس ٪ٿځ جؾطڃـح٨ جن٫ـيف يف ٺطحذـحش ذ٫ـ ١نؿىخ ٺو .جنطٶن ٪څ جپٷس جڂس

أڂس جطجٴ جن٫ح، ١نڃى نٿٳس قڅ أنى ،( ؾحڂ٫ـس :جپـح .(ىـ1422جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس،

ن پٿىجحش : جپٷحىز)آغح جپٳٻ جطجٶ يف ججملطڃ٫حش جڂس٪ .(ڀ1997وجپركىظ جچحچس وجؾطڃح٪س،

وج جنقـ، : ذـى ئ)، جنطٶىڄ وڂنحىؿهځ جپٿٯىس ،ئنح٪ٽ ٪ڃحز .(ڀ1988/ىـ1448

،جنطٶىڄ وچ٧حهتځ يف چأز جپىجحش جپٿٯىس ئنح٪ٽ ٪ڃحز.

ڂحڄ ڂ٣رٷحشل، . جطجٴ وجنحىحش جپٳٻس يف جپطـحم جـڂ ) ،ىـ1414وى أوټ حپس وٺطىجه ڂنكص ڂڅ جپٷځ ٪حڀ :جپـح

.(ىـ1416ڂٻطرس جنٿٹ ٲهى جپى٢نس،

وج : ؾـىز . )جنٯخ جپ٫يب ذن جط٫ڃح وجطجٴ ،٣رٷحشلڂحڄ ڂ .(ىـ1449جپس،

Page 40: عدنان الاماسي

- 34 -

جنىنس جننـىز )، ڂڅ آٲحٴ جطجٴ جڂٻ جن٫ح، ڂحڄ ڂ٣رٷحشل: .(ىـ1449ڂٻطرس وج جذڅ جپٷځ،

جطجٴ جن٫ح يف ڂن٧ى جڀ ،.ڂحڄ ڂ٣رٷحشل ،( وج : جپـح .(ىـ1424جرٿح،

جط٫ج پٿ٫ـىجء جپطٷٿـى : ج٨ جپٯخ ڂ٩ جڀ حڄ ڂ٣رٷحشل،ڂجپنـىوز جپ٫حنـس : جنىنس جننىز)، ضنس ٪څ ج٤نٿس، پڀ يف جپٯخ .(ىـ1418پٿرحخ جڂ،

،٠2 ،ضنس ٪څ ج٤نٿس ،أىټ جپطنن يف جنٿؽ جپ٫يب ڂحڄ ڂ٣رٷحشل .(ىـ1418حنس پٿرحخ جڂ، جپنىوز جپ٫: جنىنس جننىز)

وجـس پٿ٧ـىجى جؾطڃح٪ـس يف : جپٯخ ڂڅ جپىجنٽ ،.ڂحڄ ڂ٣رٷحشلىــ ٪ٿـ ٢1425ر٩ ٪حڀ .(ىـ1418جپنحو جويب، : أهبح) ، جپٯخ

.قحخ جنإپٱ ڂنٷكح وڂ ىج

،ڂىٶٱ ؾىپىه ڂڅ جپىق ١نڃىو ڂح.

،جٶجپىق جپٷآشل يف جنن٧ى جط ١نڃىو ڂح.

،جنطٴ جپو ذحضىپى وٺطحذو ٪څ جچطح جڀ ذـن قحڂى ٮنځ .جنٯىټ

:اشؽالد اخ واالثزبسڂڅ ، وأضحـ ٶځ جطجٴ جپٳس پ٫ىو ڂڅ ڂنىذو پٿٷحڀ ذقش ٪ٿڃس

ىه جپقش قٿس ٶحڀ هبح ٺٽ ڂڅ نى چح جنڃى و٪رى جپ٫ جحملى ئذل ذقٿس ئذل جپىحش جنطكـىز جڂٻـس ٺڃح ٶڃص ،٣حچح وٲچحأڂٻح وذ

Page 41: عدنان الاماسي

-35-

وٺحڄ جنى ڂڅ ىه جپقش حز ذ٫ جنجٺ جطجٶس يف .وذ٣حچح . ىه جپىوټ ون٩ جنحوز جپ٫ٿڃس پ٪ىجو پحپس جپىٺطىجه

أڂح جذط٫حظ ٲٻحڄ ڂڅ چد ٺٽ ڂڅ ٪ىچحڄ جڂح جپ قٽ ٪ٿـ ڂڅ ٺٿس ٿ أوٸ نحڂ٫س ذڂنؿهـحڀ جپ٣حچـس يف جپىجـحش جپىٺطىجه

وٺحچص حپطو پٿىٺطىجه قـىټ ٺطحذـحش . جطجٶس وجٶطحو جڂوٺحڄ جنرط٫ع جپػـحشل . جپرحقع جڂٻ ضىجڄ وڂىٶٳو ڂڅ جٶطحو جڂ

قع أ٪ى نع جپىٺطىجه قـىټ ،٢ټ ڂٿى جپ نؼ يف ؾحڂ٫س أوچز .چ٧س ئؾنح ؾىپىه يف جنىع

وڂڅ جننحد أڄ چٺ ىنح أڄ ٪ىوج ڂڅ جپ٣ٿرس جپڅ نؾىج يف جپٷځ ٶـى أٺڃٿىج وجحهتځ جپ٫ٿح يف جپ٫ىى ڂڅ جنحڂ٫حش وجنٽ جنڃٿٻس ونحؾهح، ٲڃنهځ ڂڅ أٺڃٽ يف ٠نحټ جطجٴ يف ؾحڂ٫س ؾؿى وٮنىـح ڂـڅ جنحڂ٫ـحش

.جپ٣حچسش جپ٫ٿڃس جپ نص يف ئ٢ح جىطڃـحڀ ذحپىجـحش جپ٫ذـس وڂڅ جپق

وجڂس يف جنحڂ٫حش جڂٻس وڂجٺ جپركىظ وجن٫حىى ىنحٸ ڂح ٶڃص ذو يف ئ٢ح ذچحڂؽ جپجت جپىورل جپ ض٪حه وٺحپس ئ٪ـڀ جپىـحش جنطكـىز

جنـىڄ وٶى ضڃنص جپقٿس حز جپ٫ىى ڂـڅ . ذحپٷنٿس جڂٻس يف ؾىزجڂٻس وحز ٪ىو ٺرن ڂڅ جنحڂ٫حش وڂجٺ جپركىظ وجن٫حىى يف ٱ

:وڂنهح ڂح أيت( ىـ1415) ڀ 1995٪حڀ ڂ٫هى جپٴ جو١ ذىجن٣څ.

ڂ٫هى جپىحش جنطكىز جڂٻس پٿڀ ذىجن٣څ جپ٫حڃس.

Page 42: عدنان الاماسي

- 36 -

ڂ٫هى ذوٺنؿ Brookings ذىجن٣څ جپ٫حڃس.

ٴ جوسل ذىجن٣څڂٻطرس جپٻى٤ن ٶځ جپ.

جن٫هى جپ٫حن پٿٳٻ جڂ ذىجن٣څ.

ڂٺ جپىجحش جپ٫ذس جن٫حز نحڂ٫س ؾىؼ ضحوڄ ذىجن٣څ جپ٫حڃس.

ڂٺ جپ٫ٶحش جپنجچس جڂس نحڂ٫س ؾىؼ ضحوڄ أح.

ڂ٫هى جپىجحش جپىوپس جنطٷىڂس نحڂ٫س ؾىڄ ىىذٻن ذىجن٣څ جپ٫حڃس.

حش جپٴ جوسل نحڂ٫س ئچىحچحٶځ وج.

ڂ٫هى وجحش جپٴ جو١ نحڂ٫س ٺحپٳىچح يف ڂىنس ذنٺٿ.

ڂإس جچىRand پٿركىظ وجپىجحش نىنس پى أ٤نٿى.

ڂإس ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جپ٫حدل جپ٫يب جڂ نىنـس ذنٺٿـ . پٳىچححذٻ

ٽ نىنس ٲوپٳحٶځ وجحش جپٴ جو١ نحڂ٫س نر.

ٶځ وجحش جپٴ جو١ نحڂ٫س ٲچىٲح.

نحڂ٫س ذچطىڄ ذىس چىؾٶځ وجحش جپٴ جوسل .

ڂ٫هى وجحش جپٴ جو١ نحڂ٫س ٺىنرح نىنس چىىٸ.

(1)٠نٿ جپإوڄ جنحؾس نىنس چىىٸ. :ادلإمتشاد واذواد

٪ىىز أچ١ ٶځ يف جن٫هـى جپ٫ـحرل پٿـى٪ىز جطڃ ىج جپٷځ پنىجش قع ٺحچص ض٫ٷى ؾٿس أرى٪س ٷىڀ ٲهـح ؛(ٺٿس جپى٪ىز قحپح)جڂس

وٶى چحٶ أحضز جپٷځ جپ٫ىـى ڂـڅ جپٻطـد . ١نحز أو چىوز ٪څ ٺطحخ

(1 ) ز پىجـحش ونـىظ جطـجٴ جچ٧ ضٷج ٪څ ىه جپقٿس يف ڂىٶ٩ ڂٺ جنىنـس جننـىwww.medinacenter.com

Page 43: عدنان الاماسي

-37-

ڂڅ ىـه وجطجٶس أو جپٻطد جپ ضنحوپص ٶحح يجش ٪ٶس ذحطجٴ نڅ قنٳ، وٶـىڂص ( ڂٷىڂس يف ٪ٿځ جطٯجخ)حخ جپنح٢حش ڂنحٶس ٺط

وٺحڄ پٿٷځ ضٷٿى ٢ٱ أڄ ٷىڀ ٢حپد جپىٺطىجه . ١نحجش وچىوجش ٢نطٿٳس . ٪ح نىى٪و جنٷطـ ونحٶو جحضز وجپ٣خ

وٺحڄ ڂڅ ذن ن١٣ جپٷځ أڄ ٫ٷى چىوز نىس ٪څ جطجٴ ئڂح ٪ٿـ طڃٻڅ جپٷځ ڂڅ يپٹ، وپٻڅ أضكص جپٳس ودل . ووپس ئڂ حجنطىي جحملٿ و

،پ٫ىو ڂڅ أحضز جپٷځ جنحٺس يف چىوجش وڂإنجش ووپس قىټ جطجٴ :ڂنهح جنإن جپ٫حن جوټ قىټ جپ٫حدل جڂ وجپٷڄ جپىجقى وجپ٫ـڅ يف

يف ىـ، وـحٺص ١1417نڀ 24ئذل 17ؾحڂ٫س پىڄ يف جپٳطز ڂڅ پ ٿڃڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ذركع قىټ ڂىٶـٱ جنطـٶن جنإن ٣نػ

.(1) وضڂىځ ڂڅ چ٧ز ٪رى جنڃى ذڅ ذحو ئذل جپطنڃس

ىس ججنإن جپ٫حن جنحڂ وجپػغىڄ پٿڃإن جپىورل قىټ جپىجحشذـ٩ جوټ 8-3وجٲٷس جپ ٪ٷى يف ذىوجذص ذحجمل يف جپٳطز ڂڅ

و ڃڅ وٲى جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس، وٶى ٶىڂص ٲ حٺص ،ىـ1418أغ جط٫ڃح وجطجٴ جپٳچ يف جنحز جؾطڃح٪ـس يف " نػح ذ٫نىجڄ

."جنٯخ جپ٫يب ٶرٽ جنخ جپ٫حنس جپػحچس و٪ٷى يف ؾحڂ٫ـس ،جنإن جپىورل قىټ جطجٴ وجپىجحش جڂس

س ڂطٺس ڂڅ جنن٧ڃس جڂس پٿ٫ٿىڀ ٪رى جنحپٹ جپ٫ى يف ض٣ىجڄ ذ٪ح

. ٶىڀ جملٿس أٺٳىو پٿىجحش جڂس جپحوز ٪څ ڂٺ أٺٳىو پٿىجـحش جـڂس ( 1) .وجپركع ذحپٿٯس ج٤نٿس

Page 44: عدنان الاماسي

- 38 -

٣نػ ىـ وحٺص1417ؾد 17-15وجپطذس وجپػٷحٲس يف جپٳطز ڂڅ .(1)"حش ڂڅ جطجٴ جڂٻ جن٫ححمل"پٿؿحڂ٫س وٶىڂص نػح ذ٫نىجڄ

جن٣حخ وجپٷـجءز نحڂ٫ـس : جنإن جپىورل قىټ جپىجحش جطجٶس١نـڀ 24 -18)حچس وجنـحز جـڂس ٺٿس جپ٫ٿىڀ جچ–وىجڄ ذ٫نـىجڄ وٶـىڂص نػـح ( ڀ2444أذـٽ 25-23ىـ جنىجٲٵ 1421

".جطجٴ وڂٻحچطو ذن جنجىد جپٳٻس جن٫حز"

ٷـى يف ؾحڂ٫ـس . جنإن جپ٫حن جوټ قىټ وجحش جپٴ جو١٪ـ 1423ؾد 7-1يف جپٳطز ڂڅ . ؾىضنؼ نىنس ڂن ذأنحچح -8) ـى

،وٶى ٶىڀ ٲو أٺػ ڂڅ أپـٱ ونـڃحتس نـع ،ڀ2442أٮ٣ 13 نح١ جني ڂػٽ ڂ٫ پٿٻطحخ قىټذححٲس ئذل جن ،جپ٫حدل جـڂ

وڂهؾحڄ پٲڀ قـىټ ،وٺپٹ ضٻصل پ٫ىو ڂڅ جپرحڅ يف ىج ججملحټوٶى ٺحڄ جنى جپ٫يب جڂ ١نىووج ذنڃـح جىـطځ . جپٴ جو١

ڄ ڂڅ ئجتٽ ذاغرحش قىىځ قع ٺحڄ ٪ىوىځ ى ٪ٿ أذ٫ن جپرحقػىذحقػح، ڂڅ جپٲص پچطرحه أڄ جنى ڂڅ جنحڂ٫س جڂٻس ذحپٷحىز ٺـحڄ

. أٺػ ڂڅ ٪څ ذحقػح وٶى جچطٷى أقى جپٻطحخ جنى جپ٫يب جـڂوجنـىىن ٺحڄ يف ٮحپرو ڂڅ جنطأغڅ ذحپٳٻ جپٯيب وجنطڃٿٷن پٿٯخ ذأچو

.(2) پڀ وجنٿڃن

جنإس جڂس پٿطذس وجپ٫ٿىڀ وجپػٷحٲس جپ٫ىو جپذح٠.)اإلعال اىچش ىه جپىٶس يف ٠نٿس (1) .ڀ1998/ ىـ1419يف 15

ڂـحڄ احلالظ واالشح ، ٠نٿـس "ـىضنح يف جپٯـخ -نىج٢ ڂـٿځ "نحټ ٿ٣حڄ، (1) 9ڀ، 2442وڃ -چىٲڃ)ىـ1423

Page 45: عدنان الاماسي

-41-

وٶى ٺحڄ ڂڅ جنإڂٽ أڄ ٻىڄ جنى جپ٫ىو أٺ يف ڂػٽ ىه جپط٧حىز وهنـح ،نح ضطڃط٩ ذو جنڃٿٻس ڂڅ ڂٻحچس يف جپحقس جڂس وجپىوپس ؛جپ٫حنس

.جپىوپس جپجتىز نٵ يف جىطڃحڀ ذحطجٴ وڂىجؾهطو :زؾشالخشوض اذساعبد احلنبسخ واالع

أچأش ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس يف ٶځ جطجٴ ذٻٿـس ىـ پطكٷٵ ٪ىو ڂڅ جىـىج 1412جپى٪ىز ذحنىنس جننىز ىج جنٺ نس

جپٷحڀ ذحپركىظ جنطڃػٿس يف وجس جطـجٴ وآجء جنطـٶن، :ڂڅ أ٨نهحز، وج٢ـ٨ ٪ٿـ جنـحجش وضنس ذ٫ جپٻطحذحش جطجٶس جنطڃ

. وجنٳحىځ جنط٫ىوز، وئ٪ىجو وضىد جپرحقػن پٿٷحڀ ذحپركىظ يف ىـج ججملـحټ وقىز جپىجحش جنحس ووقىز :وطٻىڄ جنٺ ڂڅ وقىضن ڂنٳٿطن ٨نح

ئقىج٨نح ٫رس جن٫ٿىڂحش ؛جپىجحش جطجٶس، وطر٩ ىحضن جپىقىضن ٫رطحڄ .(1) نسوجپػحچس ٫رس جپط

وٶى ٶحڂص ٫رس جن٫ٿىڂحش ذحپٳ٫ٽ ذىو ڂهځ قع ن٫ص آ جنٷـحش ،وؾ٫ٿص نح ڂٿٳحش ڂطهـس ،وجپركىظ قىټ ٠نحش جطجٴ جنهطٿٳس

، وڂ٫ٿىڂـحش ٪ـڅ ٲهنحٸ ڂ٫ٿىڂحش قىټ جطجٴ ڂى٪ح ضى٫ح ؾٯجٲحجچس وجنىـس ڂىج جطجٴ جپٳٻس ٺحنىس جپهىوس وجنىس جپن

ٺڃح ڃص جپ٫رس ڂ٫ٿىڂحش ٪څ أ٪ڀ جنطٶن وڂٿٳحش .جپى٪س وٮنىحٺحطجٴ وجپٷآڄ جپٻصل، وجطجٴ ؛ ٪څ جطجٴ وججملحش جنهطٿٳس

وٶى ٶحڂص جپىقىز ذ٫ڃٽ ذرٿىٮجٲح ضځ جنـحوز . حوجنىع جپٱ، وٮن٨نڂى٪ـس ( 1332) وغغن وغنحتس وأپٱنطجنطىٲز يف جپىقىز جپ ذٿٯص جغن

طجٶس ڂٺ جپىجحش ج: جنىنس جننىز. )ٺطحخ وو ١نٻځدساعبد اعزؾشالخ وؽنبسخ ( 2) .وڂح ذ٫ىىح 16، (ڀ1993/ىـ1413وجنحس،

Page 46: عدنان الاماسي

- 40 -

ىج ٪ـىج جپررٿىٮجٲـح ذحپٿٯـس .(1) ٪ٿ جغنن ونحچن وغنحتس أ ڂىى٨ .ج٤نٿس جپ دل ضن ذ٫ى

جحضز ذحپ٫ڃٽ ٪ٿ ئ٪ىجو ٺطـحخ قـىټ جطـجٴ أقى ٱحٿوٶى ٺٶىڄ أنحڄ قىټ وجپٻطحخ ٪رحز ٪څ ٪ىو ڂڅ جپركىظ ٺطرهح ڂط .(2)جنحشل

جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف أنحچح ضنحوپص ض٣ى جطجٴ جنحشل ونىپو ٺڃـح .(3)"جنىى٪حش جپطٷٿىس ئذل جنىى٪حش جنضر٣س ذحپ٫ جنح"ڂڅ

ٶىڂص جپركىظ ىز ٪څ جطجٴ جنحشل جن٫حـ وآٲحٶـو جنـطٷرٿس، .ط٫ڃح وجپطننوٺپٹ جضرح٠ ىج جطجٴ ذح

يپٹ أڄ جپ٫ڃٽ ذحنٺ ٺحڄ ٶحج ٪ٿـ ؾهـىو ،ودل نؿ جنٺ جپٻػنٲٿځ ٫ن أ ذحقع پٿطٳـ٬ پٿ٫ڃـٽ يف ،أ٪حء ىثس جپطى يف جپٷځ ؛جنطحقس قع شجټ طٻ ٫ٱ جڂٻحچح جنٺ، ٺڃح أڄ جنٺ ٺحڄ وڂح

حـس يف جطـجٴ ج ضنٷو جؾهز جپ٫ٿڃس وجپـىوحش وج٪ڃـحټ .(4)وجپطنن

حدڅ، ( 1) . د ىبد االعزؾشاق وازقري واذساعالبد احلنالبسخ أنى ىىى وڂحڄ ڂ٣رٷحشل وآن (ڀ2441/ىـ1422ڂٺ جپىجحش جطجٶس وجنحس، : جنىنس جننىز( ) جپٷځ جپ٫يب)

ججملٿـ ج٪ٿـ : جپٷحىز)، ربسخي ووال ورىعهبر ادلغزمجخ:اق األدلبيناالعزؾشأنى ١نڃى ىىى، ( 2) .وٶى ٶحڀ ذا٪ىجو جپٻطحخ نټ ٲطز ٪ڃٿو يف جپىقىز ،(ڀ2444/ىـ1424پٿإوڄ جڂس،

.9جنؾ٩ چٳو، ( 3)ـس وج ڂىؾهس ڂڅ ٪ڃى جپٻٿس ئذل وٺٽ جنحڂ٫س پٿإوڄ جپط٫ٿڃ( ووڄ ضحم)ڂڅ ڂىوز ن٣حخ ( 4)

ىـ 19/11/1413٪ٿ ن٣حخ جپىٺٽ جنإل يف

Page 47: عدنان الاماسي

-41-

الفصل الحبلج

هاجة االشثشراق في الههمكة هو كبل الجبهعبت الهؤششبت في عد خبدن الحرهيو الشريفيو اليئبت الثعميهية الحلبفية

:رمذمي

ځ ڂػٽ وجز جپطذس وجپط٫ٿ ،چحټ جطجٴ جىطڃحڂح ٢رح ڂڅ جنهحش جپ٫ٿڃسوٺپٹ جىطڃص جنحڂ٫حش جپ٫ىوس جنهطٿٳس .طجٴ يف ڂنحىؿهحيف ضنحوټ ج

ٲىؾىش ڂحوز جطجٴ ڂڅ ذن ڂىجو جپىجحش جڂس يف ؾحڂ٫س ،ذپٹجنٿٹ ٫ىو أو ڃڅ وجس جپ٫ٷىز وجپ٫ٷحتى جن٫حز يف جنحڂ٫س جڂس، أو

ش ج٪ڂـس أڂح جنإـح . ؾحڂ٫س جنٿٹ ٪رى جپ٫، أو ؾحڂ٫س جنٿٹ ٫ىووجپٳٻس ٺحپكٱ وججملش ووحتٽ ج٪ڀ جني ڂڅ ئيج٪س وضٿٳح ٲٷـى

وٶى يٺ ٶحځ جپحڂجت يف نع پو . چحټ جطجٴ ٲهح چرح ڂڅ جىطڃحڀ٪څ جىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس يف جپىٶص جنح أچو جط٣ح٨ أڄ ٩نـى

يف جپنىجش جنحس، وٺپٹ أٺػـ أٺػ ڂڅ ڂحت ٺطحخ چش يف جپ٫ىوس وٶى نـ جنـ جپـى٢ين يف .(1) ڂڅ أپٳ ڂٷحپس يف جپكٱ وججملش

ڂهؾحڄ جننحوس پٿػٷحٲس وجپطجظ وجپٳنىڄ چىوضن ڂڅ چىوجضو جپٻي پٿكىع .وٺحڄ جطجٴ ١نىج أحح يف ىحضن جپنىوضن ،٪څ ٪ٶس جڀ ذحپٯخ

ٿٹ ٪رى جپ٫ جپ٫حڂس ذحپط٫حوڄ ڂ٩ جپرنٹ جڂ پٿطنڃس ٺڃح ٪ٷىش ڂٻطرس جنچىوز قىټ ڂحو جن٫ٿىڂحش قىټ جپ٫حدل جڂ، ٺڃح ٪ٷىش چىوز أني

.قىټ جنىج ذن جنحجش

، وأح ئذل أڄ ىـه 2، ڂؾ٩ حذٵ، "ىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس"ٶحځ جپحڂجت، ( 1) .ڀ، ذنڃح جٶحڀ جڄ ضٳىٴ يپٹ ذٻػن1986/ىـ 1446جٶحڀ ق ٪حڀ

Page 48: عدنان الاماسي

- 42 -

: اجلببد :أوال ،يف جپ٫ىى ڂڅ جنحڂ٫حش جپ٫ىوس( جطجٴ وجنطٶىڄ)ضى ڂحوز

ـى ( ؾحڂ٫س ٢رس قحپ ح)پ٫ ذحنىنس جننىز ٲهج ٲ٨ ؾحڂ٫س جنٿٹ ٪رى جٲو جطجٴ يف جنقٿس جنحڂ٫س يف جنطىي جپجذـ٩ يف ٶـځ جپىجـحش

وىه جنحوز ،ٺڃح أڄ ٶځ جپطحم ځ ڂحوز ضطنحوټ جطجٴ .(1) جڂسـ جئ٧نح ى ڂىنٽ پى س س جطجٴ ٣ٿ٩ جپ٣حپد ٲهح ٪ٿ جڂـى جح

قىټ چأز جطجٴ وأىىجٲو وڂجقٿـو و٪ٶـس جطـجٴ ذحپطنـن ٺڃح ى ذ٫ آجء جنطٶن يف جپٷآڄ وجپـنس وجپـنز ،وجط٫ڃح

وئڄ ٺحڄ إن ٪ٿ ضى جنحوز يف ذ٫ جنحڂ٫حش جپـ٫ىوس أچ ـو .جپنرىسىج ٪ٿ ىج ججملحټ نى ئذل أحضز ڂ٫ٲطهځ ذحطجٴ غحچىس؛ أ أهنځ دل ٣ٿ٫

ڂڅ نټ جپٻطد جنطنس، ٺڃح أڄ ٺػنج ڂنهځ پ پىو نذـس يف جن٫يف ئ .جپط٫ ئذل جنحڂ٫حش جپٯذس وجپىجحش جپ٫ذس وجڂس ٲهح

:اجلبخ اإلعالخئڄ جنىع ٪څ جنحڂ٫س جڂس ئ٧نح ىى جنىع ٪څ أوټ ـ ٪ٿڃ يف

پ٫ىوس أن ٪ٿ ٪حضٷو ١نحذس جپٯـو جپٳٻـ وجٲٻـح جنڃٿٻس جپ٫ذس ججنىجڂس، يپٹ أڄ أٺػ ڂڅ نحچن يف جنحتس ڂڅ ڂٷح٪ى جنحڂ٫س ٢نـ ذنـحء جنٿڃن ڂڅ ن٩ ذٷح٨ ج، وأوٺص جنحڂ٫س أڄ ڂ٧٫ځ جپرو جڂس ٶى

جپىجس ض٫ص پٿٯو جپٳٻ ڂڅ نټ جقطټ جنرح جپ ٪رع ذحننحىؽ ٲٻحچـص ،وٺپٹ ڂڅ نټ جپٯو جپٳٻ ق ذ٫ى هنحس جقطټ جپ٫ٻ

جننحىؽ جپىجس جپ ضٷىڀ جپ٫ٿځ جپ٪ وجپ٫ٷىز جپٿڃس ئ٧نح ى ١نحذس پٿٳٻ

. ڂىٶ٩ ؾحڂ٫س جنٿٹ ٪رى جپ٫ يف جچطچص( 1)

Page 49: عدنان الاماسي

-43-

ٺڃح أڄ جنحڂ٫س ٶى جىطڃص ذحطجٴ وڂىجؾهطو ڂڅ نټ جپنىوجش . جننكټ جپركىظ جپ چش يف ٠نٿس جنحڂ٫س وجنإنجش وجحملحجش جپ٫حڂس وڂڅ ن

:وٲڃح أيت ذ٫ جپطٳٽ نج جىطڃحڀ. نټ أٺػ ڂڅ غغس ٪ٷىو :ادلبظ اذساعخ

ضڃنص جننحىؽ جپىجس ١نحذس جپٯو جپٳٻ پٿ ٫ى جطجٴ ؾءج :جننحىؽ ىه وٲڃح أيت ذ٫ ،ڂهڃح ڂنو

جپنس جپجذ٫س يف جنقٿس جنحڂ٫س يف ٺٿس ڂنهؽ جپٯو جپٳٻ جنٷ ٪ٿ -أ ،(جپطرن وجطـجٴ )وطڃڅ ىج جننهؽ يف جپٳٽ جپىج جپػحشل ،جپى٪ىز

قع ى جپ٣حپد ض٫ٳهڃح وحملس ٪څ ضحم جپطرن وجطجٴ وذىج٪ػهڃـح وجضرح٢هڃح ذحط٫ڃح، وٺپٹ وجس ڂنحىؽ جنطٶن و٪ أٲٻـحىځ

هځ و٧نحيؼ ڂڅ جو٪حءجهتځ ٪ٿ جڀ ڂ٩ ضٳنىىح، وـى جپ٣حپـد و٢ىجتٳ .ڂإنجهتځ ووحتٿهځ يف ذٿى٬ أىىجٲهځو ٢ن٣٣حهتځڅ يفٺپٹ ن١٣ جنر

ٺڃح ى جپ٣خ ٶس جپطٯد وڂ٫نحه وأرحذو وآغحه جپثس يف ذـو .(1)جنٿڃن ـ څ وٺځ ٺنص أوو پى جطٯين ٪څ جطهىجڀ ٺٿڃس جنر څ ذحنن

ڂحقس يف : )هځ وقٷٷطهځ، وئڄ ٺحڄ ٺڃح ٷحټٲهج جن٣ٿف أٶخ ئذل وجٶ٫ .(ج٣ـ

وٻٳ أڄ چٷأ جپ٫رحجش جپ جٲططف هبح .ڂٷ جنجىد جپٳٻس جن٫حز -خجنىع ٪څ ڂٷ جنحوز پن٫ جىطڃحڀ جپٻـرن يف ىـج جپــ جپ٫ٿڃـ

ٺٱ جنـإجڂجش جپـ : "هنحس ٪څ جىىج ئ؛ قع ضٷىټ جنٷىڂذحطجٴ

. 163/1447جپىجس يف ٺٿس جپى٪ىز وأىټ جپىڅ جن٫طڃى ڂڅ ٠نٿ جنحڂ٫س ذحپٷج ٶځ ڂنهؽ ( 1) 227- 234.

Page 50: عدنان الاماسي

- 44 -

څ وأكحخ جنجىد ٷىڀ هبح أ٪ىجء جڀ وجنٿڃن ڂڅ جنطٶن وجنن ووجس ڂح ٷىڀ ذو أضرح٪هځ ڂڅ و٪حز جپطٯد يف جپ٫ـحدل جـڂ ،جنىىز

.(1)"وئ٨٢ جپىجن ٪ٿهح ونىځ ڂنهح

ـ ٤نـى أڄ جپ٣ـخ ىـىڄ ويف ٶځ جطجٴ ڂڅ ڂٳوجش جنٷ ،جطجٴ ڂڅ نټ وجس جنٷىو ذحطجٴ، وقٷٷس أڂ جنطـٶن

جـس ونٿس جپ٫ٶس ذنهځ وذن جننڅ، وٺپٹ ذى ،وذحڄ رد ىه جپطڃسحىز وجنٳس جطجٴ وچح٠ جنطٶن وٺىىځ پٿڃٿڃن وأىىجٲهځ جپ٧

.(2)وأحپرهځ جنهطٿٳسوجحش يف جطجٴ وجپطنن يف ذچحڂؽ جپىجحش جپ٫ٿح ڂقٿس -ؾـ

ويف ىه جنـحوز ـى جپ٣ـخ . جپىٺطىجه يف ٺٿس جپى٪ىز وأىټ جپىڅجپط٫ٱ ذحطجٴ وجپطنن وذحڄ أن٣ح٨نح، أڂح ذحپنرس پطجٴ ٲى

و، وـرهحضو، ، وأىىجٲجپ٣خ ڂٳحىځ جطجٴ وچأضو، وڂىجو، وڂنحىؿو .(3)وجپو ٪ٿهح

ڂقٿس جنحؾطن يف ٶځ جپى٪ىز ذٻٿس جپى٪ىز –جنجىد جپٳٻس جن٫حز -ووهى ،وطڃڅ ىج جنٷ جنجىد جپٳٻس جپنحثس ٺحپ٫ىنس. وأىټ جپىڅذحڄ ٢نح٢ جنجىد جپٳٻس جنىجڂس ٪ٿ ججملطڃ٫حش جڂس ڂ٩ ئذل ڂٷ جنحوز

.(4)طى نح ونن جڂس ڂڅ وىحرٽ جپئحـ

ڂٷ جنجىد جپٳٻس جن٫حز، ٺٿس جپى٪ىز وأىټ جپىڅ( 1)

.جنؾ٩ چٳو( 2)

.ذچحڂؽ جپىجحش جپ٫ٿح، ڂقٿس جپىٺطىجه، ٺٿس جپى٪ىز وأىټ جپىڅ، ٶځ جپى٪ىز( 3)

. چحڂؽ جپىجحش جپ٫ٿح، ڂقٿس جنحؾطن ٶځ جپى٪ىز ذٻٿس جپى٪ىز وأىټ جپىڅذ( 4)

Page 51: عدنان الاماسي

-45-

: اذواد وادلإمتشاد :جپى٪حز ئ٪ىجوجپى٪ىز وضىؾو جپنىوز جپ٫حنس قىټ (1

( ضىؾو جپى٪ىز وئ٪ىجو جپى٪حز)جڂس ڂإن ٪حن ذ٫نىجڄ ٪ٷى يف جنحڂ٫سحڄ ڂڅ أذ ١نحوه ڂىجؾهـس وٺ ،ىـ1397ٳ 29-24يف جپٳطز ڂڅ

ىج جنإن يف ٪ىو ڂـڅ وٶى چش نىظ ،وجٲٻح جنىجڂسجپٳٻ جپٯو .(1)ججملٿىجش

: رحخ جنحڂ٫حش ى جپٯو جپٳٻچىوز نن (2

ىىٺحڄ جطجٴ 1414ٳ 14_12٪ٷىش ىه جپنىوز يف جپٳطز ڂڅ .وڂنهح ىج جپركع -أقى ١نحو ىه جپنىوز

:رلخ اجلبخ اإلعالخ ،أقى أىځ جپ٫نح يف نىظ وڂٷحش ىه ججملٿسٺحڄ ڂىى٨ جطجٴ :قع وؾىش جپركىظ جضس

،"جطجٴ وؾهىوه وأىىٲو يف ١نحذس جڀ وجپطى ٪ٿ و٪ىضو" -1 .(ىـ1397، 14، ٨2 )پ٫رى جنن٫ځ ١نڃى قنن

ى جپٷحو ذڅ قرـد جل وو جنطٶن يف ضىو جنٷحتٵ جڂس، پ٫ر -2 .(ىـ1392، 4ڄ ٨4)جپنى،

، 15، ٨57 )جنطٶىڄ وجپنز جپنرىس، پ٫ى ٪رى جنحو جپ٣٫ح، -3 (.ىـ1443

.(ىـ1394، 2، ٨1)جنطٶىڄ يف جنجڄ، پ٫رى جپ٫ جپٷحب -4

. وپٽ جنإن جپ٫حن پطىؾو جپى٪ىز وئ٪ىجو جپى٪حز، وأىىجٲو و١نحوه( 1)

Page 52: عدنان الاماسي

- 46 -

:احملبمشاد ابخجنىى٨ ڂـڅ ذـن ج ٹ يف أڄ ىج جىطڃحڀ ذحطجٴ ٶى ؾ٫ٽ ى

،وٲڃح أيت قىع ٪څ ئقىي ىه جحملحـجش ،ڂىى٪حش جحملحجش جپ٫حڂسوى جحملحز جپ أپٷحىح جپىٺطى أٺڀ حء جپ٫ڃ يف جنىځ جپػٷحيف پٿؿحڂ٫س

نـىظ " جطجٴ ىٽ جطنٳى أٮجو؟"ىـ ذ٫نىجڄ 1412جڂس ٪حڀ ٲهح ٪څ ججء جپ ٺحڄ ٿٷهح جحضز يف جنقٿس جنحڂ٫س وٺحڄ ذ٫ـهځ

و ضٿٹ ججء پٿڃطٶن ذٽ ٫هح ٺأهنح ڂـڅ جؾطهحوجضـو أو أٲٻـحه ٫ويٺ جپ٫ڃ يف ضٿٹ جحملحز أ٨نس جطجٴ ذحپنرس پٿٯذن قن . جنحس

ڂڅ :وج جپٴ أڂحڀ جپٯخ، وىځ جپڅ ٶحپىجٲحنطٶىڄ ىځ جپڅ ى" :ٶحټ حهتځ، ڂحغٷحٲى نحتهځ جپ٫ٷٿس، ڂح ى ىځ جنٿڃىڄ، ڂح أ٪ـجٲهځ ىـ

وضٷحپىىځ ، ئذل أ ء ىٲ٫هځ ونهځ، وٺځ إغ ٲهځ يف جپىٶـص جپـ .(1)"ـى٩ جن١٣ جپ٫ٻس وجٶطحوسض

وأٺى جپ٫ڃ يف نطحڀ ١نحضو أڄ جطجٴ ذحٴ وڂطڃ ودل ـطنٳى پپٹ ،پٻنو دل طنٳى ضٿٹ جٮج ،جطجٴ قٷٵ ٺػنج" :أٮجو ذٷىپو

ىى ىجٽ جپطأپٱ، وىجٽ جنىج يف جپنـىوجش وجؾطڃح٪ـحش جٶٿڃـس وجؾطڃح٪حش جپىوپس، وىى ڂح نإحضو جنحتٿس، وئڂٻحچحش چـه جنحتٿـس

.(2)"ى ووحضو جپػنحتس جپ ضطنحوټ جنٿڃن ڂڅ جپنىجق

١نحز ٪حڂس أپٷص يف جنحڂ٫س جڂس " جطجٴ ىٽ جطنٳى أٮجو؟" أٺڀ حء جپ٫ڃ، ( 1)ىـ، وچش يف ؾىز جنىنس جننىز، أ٪ىىح پٿن ڂحڄ ڂ٣رٷـحشل يف 1412ز ٪حڀ ذحنىنس جننى

. ىـ يف ڂٿكٵ جپطجظ5/11/1412ىـ و 28/14/1412يف 9116و 9146جپ٫ىوڅ . جنؾ٩ چٳو( 2)

Page 53: عدنان الاماسي

-47-

وڂڅ ؾهىو جنحڂ٫س جڂس أڄ ٶىڂص ٲهح ـحپس ڂحؾـطن قـىټ چحٶ ٲهح جپرحقـع ٶـحح ٢نطٿٳـس يف ،جطجٴ جپٳچ وجپنز جپنرىس

ڂنهح ٪ٿ رٽ جنػحټ جىطڃحڀ ٲچح ذحڀ وجپىجحش ،جطجٴ جپٳچوٶـى ىـأش . جنط٫ٿٷس ذو ڂڅ ٲطز ٪ جپنهس جووذس ق جپ٫ جنىع

ٲهى ٶـى ،جن٫ٲس ذٳچح جنحڂ٫س پٿ٣حپد أڄ ٷىڀ ذحز ٪ىو ٺرن ڂڅ ڂحوج جنٻطرس جپى٢نس ذرح، وڂٻطرس جنىس جپى٢نس پٿٯحش وجنحجش، وڂٻطرس ڂ٫هى جپ٫حدل جپ٫يب، وڂٻطرس ڂ٫هى جپىجحش جڂس نحڂ٫س جپىذىڄ، ٺڃح

وٶى ذټ جپرحقع ؾهىج ٺـرنج يف ضنـس . ج ذ٫ وو جپن جطجٶسجپنى جپ رٵ ضنطهح وچىح وأوف ڂح يف ذ٫هح جپنى وجپطأٺى ڂڅ

ذـن ند جنطـٶ ىوز پطوؽ ٺطڂڅ أن٣حء يف جپطنس ى يف جپٯحپد ڂٷ .(1)جنٿڃن ٺڃح قىظ يف ٺطحخ ئڂٽ وڂنهؿحڀ جپ ضنو ٪حوټ ٪ط

:إفبد ؽىي لنبب االعزؾشاقوس يف جپنىجش جنحـس ٦ه جپ٫ىى ڂڅ جنإپٳحش يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ى

ٺػهتح ٲاچنح ـنهطح ئذل وچ٧ج ،هح ئذل جنحڂ٫حش جپ٫ىوسنطد ڂ٧٫ځ ڂإپٳ . ذ٫ح ڂنهح چٺ ىنح چرز ٪نو

ـحپس ڂحؾـطن االعزؾشاق افشغ وىلف ربسخ هذ اجىح ڂ٣ٳ جنحؼ ڂحپٹ ذىٺح، ( 1)وٺځ ٺحڄ ڂٳىج پى ٺحڄ . ىـ وأ ٪ٿهح أٺڀ حء جپ٫ڃ1413يف جنحڂ٫س جڂس ٪حڀ چىٶص

أقى جننحٶن أو جن ٪ٿ ٪ٿځ ذحپٿٯس جپٳچس ٺطٱ أڄ جپ٣حپد ٺحڄ قٲح أقحچح يف جپطنس ون٣ثس س جل ٪نـهح ڂـڅ جنطنن ٺڃح ٲ٫ٽ ڂ٩ ٪حوټ ٪ط ٪نى ضنس ڂح ٺطرو جنطٴ ٪څ ڂىٶٱ نى٩ن

جپىټ ٿ جل ٪ٿو وٿځ ووڄ جىطڃحڀ ذحن٫ىن ججملح پٿٻٿڃس وأڄ جپ٫رحز جپ يٺ أهنح ض٫ين ووڄ ضر .، وجپكف ڂح ٶحټ ذو ٪ط"ڂ٣ٿٷح"ى يف جپىجٶ٩ ڂ٫نحىح ججملح

Page 54: عدنان الاماسي

- 48 -

:االعزؾشاق ثني ادلىمىخ واالفزبخ

ىـ وٺحڄ جپىٺطى 1443ضأپٱ ٶحځ جپحڂجت، ى ىج جپٻطحخ ٪حڀ حش نحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جـڂس، ٶحځ ٫ڃٽ قنهح يف ٶځ جنٻطر

ويف ڂٺ جپركىظ ذ٫ڃحوز جپركع جپ٫ٿڃ وقـىز جپىجـحش جطـجٶس وٶى ضنحوټ يف ىج جپٻطحخ جطجٴ ٪ڃىڂـح ذـن ڂحوقـو . ذحنحڂ٫س چٳهح

وأٺى ٪ٿ جضرح٠ جطـجٴ ذحپٻنـس يف چـأضو، مث جضرح٢ـو ،وٶحوقونضـو هبـج ش ڂهڃس قىټ جطجٴ جنىپنـى؛ وٶىڀ ضٳ ،ذحط٫ڃحونىظ ٪څ جپ٫حدل جنٿځ جذڅ ى وضنـس ٺطحذحضـو ئذل جپٿٯـحش ،جطجٴ

.(1) وٺپٹ ضأغنىح يف جپٳٻ جپٯيب" جپٳٿٳس جپىس"جووذس وڂح أ٢ٿٷىج ٪ٿو

:(2)سؤخ ئعالخ العزؾشاق

،ٷحٲس جڂس نحڂ٫س جنٿٹ ٫ىوضأپٱ أنى ٪رى جنڃى ٮجخ أطحي جپػىـ ضنحوټ ٲو جنإپٱ 1411ىـ مث أ٪ى ٢ر٫و ٪حڀ 1448وى ٺطحذو ٪حڀ

. ض٫ٱ جطجٴ ذححٲس ئذل جنىع ٪څ ذ٫ أذ جنطٶن جن٫حڅٲحوز ڂڅ جپ٣خ جپ٫خ جنٿڃن جپڅ پٺڃح جىطځ جپرحقع ن١٣ جنطٶن

جپٯذس پٷىڂىج پٿٯخ ڂ٫ٿىڂحش وٶٷس ٪څ ذوىځ، وىى ىىڄ يف جنحڂ٫حشڂح أش ئپو يف أقى ڂإپٳحيت ٪څ ن٣س ڂ٫هى جپىجحش جـڂس نحڂ٫ـس

جپ أش أڄ ضىؾو ٢هبح جپ٫خ جنٿڃن پىجس ٶحح McGillڂحٶٽ ذٻنىج ح ذء ڂـڅ هنذوىځ نؿس أهنځ ٻىچىڄ ذ٫ىڅ ٪څ ضٿٹ جنٻش ٲطنحوپى

(.ىـ1443جپٲـح٪، وج: جپح)االعزؾشاق ثني ادلىمىخ واالفزبخ ٶحځ جپحڂجت، ( 1)ـ 1448وج جـحپس، : جپح( )2) وج جننطـىي جـڂ، (: ذ٣حچـح )ذنڂنؿهـحڀ )، و(ىـ

(.ىـ1411

Page 55: عدنان الاماسي

-51-

وأوف جنإپٱ ڂىٶٱ جطجٴ ڂڅ جپـكىز جـڂس . جنحوس وجنس .وق جطجٴ ٪ٿ وأو ىه جپكىز ذ جپىحتٽ

:بظ ادلغزؾشلني يف اذساعبد اشثخ اإلعالخ

چ ذحپط٫حوڄ ذن جنن٧ڃس جپ٫ذس پٿطذس وجپػٷحٲـس وٶى جملڃى٪س ڂڅ جپرحقػن، ضنحوټ ٠نٿىڅ وطٻىڄ جپٻطحخ ڂڅ .ذس جپ٫يب پىوټ جنٿؽوجپ٫ٿىڀ، وڂٻطد جپط

حخ وجنٷٷس أڄ جپٻط .نطٶىڄجپرحقػىڄ ٲهڃح ڂ٧٫ځ جپٷحح جپ ٺطد ٲهح جڂڅ جپ٫ٿڃحء جنهىو نځ ذحپ٫ٿځ وجپرح٨ جپ٣ىٽ جپٻطحخ جپ٫خ وجنٿڃن يف ىج ٺطى ١نڃى أچ جپٶح يپٹ نع جپىٲڃڅ جڂػٿس ٪ٿ . يف جپٷحح جپ ضنحوپىىح

أطحي جٶطحو نحڂ٫س جنٿٹ ٪رى جپ٫ قىټ جپٺحز ٪نى حنص، قع أوف ئ٢ٴ "و٫ين هبح ،جپرحقع جپ٫ىخ جننهؿس پٿڃطٴ ٲٺ ڂنهح جٲطٷحو جپىٶس

.(1)"ٳش ڂهڃس ضط٫ٿٵ نرىأ ٪حڀأو ئٮٳحټ ض ،ض٫ڃڃحش نطحؼ ئذل ضٷى :اإلعال وادلغزؾشلى

ىج جپٻطحخ ٪څ وج چ نىز ى ٪حدل جن٫ٲس، وىى ٪رحز ٪څ ٪ىو ى وٶـى ىـ،145ڂڅ جپركىظ جپ ٶىڂص يف چىوز ٪ٿڃس ٪ٷىش يف جننى ٪حڀ

حٸ يف ىه جپنىوز ڂڅ جنڃٿٻس ١نڃى ٪ٿى جنحپٻ ذنڃح ٺحڄ جنـحٺىڄ جنحٺن وپ٫ٽ ڂڅ أذ. ح ڂڅ جپرو جڂسجنوڄ ڂڅ جننى وڂ وٮن٨ن

جـڂحش ذـن : "جپ ٶىڀ نػح ذ٫نىجڄ جپنىو جپم أذى جنڅ جنينيف نػو ذر٫ جنطٶن جپـڅ ، وٶى أحو"وجپرحقػن جنٿڃن جنطٶن

البظ يف " جپٺحز ٪نى حنص وجپٷج ٪نى ـىووٲط، وجـس وضٷـىصل "١نڃى أچ جپٶح،( 1) )ادلغزؾشلني يف اذساعبد اشثالخ اإلعالالخ پ٫ـيب پـىوټ ڂٻطـد جپطذـس ج : جپـح

.274-243، (ڀ1985/ ىـ1445جنٿؽ،

Page 56: عدنان الاماسي

- 50 -

ويٺـ ،ذپىج ؾهىوىځ ڂڅ أؾٽ جپ٫ڃٽ وٺحچىج ذ٫ىڅ ٪څ جپط٫د وجپطىوئذل ن٣ـس ٷـىڀ هبـح ذ٫ـ ٧نحيؼ ڂڅ ىإء، وپٻنو يف جپىٶص چٳو أح

، جنطٶن قن ٺوڄ ذ٫ جحملحڅ يف جڀ پىىج جپځ يف جپىـځ ئهنځ يف أٮٿد جقحڄ ٺوڄ ٪رح وجقىج و٩نىووڄ پطڃٻنو يف : "ٲٻحڄ ٣نح ٶحپو

جپنٳى، ذٺ ٪ز ١نحڅ پص نح أ٨نس ٺرنز، ويپٹ ٺ ٷٱ جپٷـحب جقى جپ ٻٳ ځ ونحقطهځ و٭ يپٹ جپ٫د جپىنح٫ح ڂإوذح أڂح ٫س ٶٿىهب

.(1)"پ٣ڃ ن٩ جحملحڅ :اشعىي ف اهلل وع يف وزبثبد ادلغزؾشلني

وٶى . ضأپٱ چ نىجڄ جپ ٺحڄ ى يف ٲ٨ ؾحڂ٫س أڀ جپٷي ذحپ٣حتٱوٶى ضنحوټ ٲهح ٺػنج ڂڅ ،ىـ1446ٺحچص جپػحچس ٪حڀ ،ىش ڂنو ٢ر٫طحڄ

. نطٶن و١نحوهتځ ضىو ىز جن٣ٳ ٿ جل ٪ٿو وٿځرهحش ج

:إفبد اخ٪ـ پٿن٧ـجش وقـ وجٶـ :جطجٴ يف جوذحش جپ٫ذـس ) -1

ڂٺ جنٿٹ ٲٽ پٿركـىظ وجپىجـحش جـڂس، : جپح)(پٿڃٻطىخضڃڅ ىج جپٻطحخ ٪ىوج ڂڅ جپركـىظ جپ٫حڂـس ٪ـڅ .(ڀ1993ىـ1414

طجٴ وض٫ٳو وأىىجٲو و٪ٶطو ذحپطنن وجپهىچس، مث ىج وجٶح نـح جوٶى ىش نج جپٻطحخ ٢ر٫س غحچس ڂىز . ٺطد ٪څ جطجٴ ذحپٿٯس جپ٫ذس

.ىـ 1422٪حڀ

اإلعالال ، يف "جڂحش ذن جنطـٶن وجپرـحقػن جنـٿڃن "أذى جنڅ جنين جپنىو، ( 1) .69 -15 ( ڀ1985/ىـ1445٪حدل جن٫ٲس، : ؾىز). وادلغزؾشلى

Page 57: عدنان الاماسي

-51-

ڂحو جطجٴ وجنطـٶن :جطجٴ وجپىجحش جڂس) -2ركىظ ضنحوپص ٶحح ٢نطٿٳس ڂڅ ٶحح وىى ٪رحز ٪څ ٪ىو ڂڅ جپ(. وڂىطهځڂنهح ڂحو ڂ٫ٿىڂحش جنطٶن ٪څ جڀ وجنٿڃن، وأ٪ڃحټ ،جطجٴ

وجپركـع ،جنطٶن ڂىج ڂڅ ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جڀ وجنـٿڃن .جپػحپع ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جطجٴ وجنطٶن

ئهحڂحش جنطٶن يف چ جپطجظ) -3 وجـس :جپ٫ـيب جـڂئڄ جپڅ ٬نطىقىڄ جطـجٴ (. نٿٿس،و٧نحيؼ ڂڅ جپطكٷٵ وجپن وجپطنس

ذپىج ؾهىوج ٺرنز ( جنطٶن)، وى أهنځ ٮحپرح ڂح طٻثىڄ ٪ٿ ىه جپٷسوؾحء جپنڃٿـس ىنـح . يف جحملحٲ٧س ٪ٿ جنه٣ى٢حش وجپطجظ جڂ ونٷٷو

أپس وپهؼ ذحپأ أڄ نځ ئهحڂحش ڂهڃس يف جحملحٲ٧ـس پكٷٵ پنح يف ىه جن٪ٿ ؾء ڂڅ جپطجظ جڂ، ٺڃح أهنځ ٶحڂىج ذطكٷٵ ٪ىو ڂڅ جنه٣ى٢حش جنهڃس جپ ٺحوش ض٩ پى أڄ ٶ جل نح ىإء پٿڃكحٲ٧س ٪ٿهح ڂڅ جپطٿٱ

و، وجپح٨ خ ـحز ’ٺڃح ٦نٿ ئذل أچو وڂڅ ذـحخ : "قع ٷىټ ڂح چٶى جطٳحو جپطجظ جپ٫يب جڂ يف ٮذطو ٪څ وحه وأىٿو نٳ٧و ڂحوح ‘ ٲ٫سچح

.(1)"وحچطو وضڂڃو، مث جطٳحو ٪ٿڃح ڂڅ قع نٷٷو وچه وضنطووجس پٿ٫ٶس ذن ٦حىضن ڂ٩ ٧نـحيؼ ڂـڅ : جنطٶىڄ وجپطنن) -4

ٲ ،يف أقحڄ جپٻنسڂڅ جن٫و أڄ جطجٴ چأ (. جنطٶن جننڅ جپ طىؾو پٿ٫ڃٽ يف جپ٫حدل جڂ ئ٪ىجوج نحـح ذى أڄ طځ ئ٪ىجو جنن

ذىجس جپٿٯس جپ٫ذس وٮنىح ڂڅ پٯحش جنٿڃن، ٺڃح ى جڀ وججملطڃ٫حش وپپٹ ٦ه پىنح ٿس ٪ڃٷس ذن جطجٴ وجپطنن ،جڂس وجس ٪ڃٷس

.43، (ڀ1996/ىـ1417: جپح) ئعهببد ادلغزؾشلني ( 1)

Page 58: عدنان الاماسي

- 52 -

طٶن جننڅ أڂػحټ ڃىتٽ و٬ن ووپٳو ٺحچطىټ نع و٦ه ٪ىو ڂڅ جن .(1) وٺنع ٺجؼ وٮنىځ

وج جپطىذس، :جپح)ڂنحٶحش يف جنٳهىڀ وجضرح٢حش، : ٦حىز جطجٴ-5وىى جپٷـځ جوټ ڂـڅ ٺطـحخ .ٳكحش 214 ،(ڀ2443/ىـ1424

.جطجٴ يف جوذحش جپ٫ذس ڂ٩ حوجش وضنٷف .، وڂنهح جطجٴ (١نىوجش جپ٫ٶحش وڂإغجهتح: ٴ وجپٯخجپ)-6

:إفبد بص يجمبين، وٶى ضـڃڅ غغـس (2)(ذن جط٫ڃح وجطجٴ جنٯخ جپ٫يب)-1وجپػحشل قىټ جنـحز ،أقىىح قىټ جنٺس جڂس يف جنٯخ جپ٫يب ؛نىظ

ڀ جپم ٪رى جنڃـى جذـڅ وجپػحپع قىټ جىطڃح ،جؾطڃح٪س يف جنٯخ جپ٫يب .ذحو ون٫س جپ٫ٿڃحء ذحپطنڃس يف جنجت

، وىى ٪رحز ٪ـڅ ضٷـ (3 )(ڂڅ آٲحٴ جطجٴ جڂٻ جن٫ح)-2ٲٷـس جپقٿس ٪ٿڃس پحز ؾحڂ٫س ذچطىڄ وڂىس جپىجحش جپـٶس و

نحڂ٫س پنىڄ وذ٫ جنإحش جطجٶس جنـي وذ٫ـ جپنـح٢حش وقىع ٪څ پٷحء جنإپٱ ذحنطٴ ذچـحو ،طجٶس يف ىه جنإحشج

.پى وذ٫ ڂتو نحڂ٫س ذچطىڄ ذحپىحش جنطكىز جڂٻسويف ىج جپٻطـحخ جىطڃـحڀ نىٶـٱ ،(4) (جپٯخ يف ڂىجؾهس جڀ)-3

وز ئذل جنٺحش جڂس يف جپ٫حدل جڂ جپ ضى٪ى ئذل جپ٫ىڂڅ جطجٴ

(ڀ1998/ىـ1418ڂٻطرس جپطىذس، : جپح)، وازقريادلغزؾشلى( 1) (.ىـ1449وج جپس، : ؾىز( )2) (ىـ1449ڂٻطرس جذڅ جپٷځ، : جنىنس جننىز( )2)ىـ، 1418ىـ، وجپػحچس ٪حڀ 1449ىش جپ٣ر٫س جوذل ٪څ وج جذڅ جپٷځ ذحنىنس جننىز ٪حڀ ( 3)

.ىنس جننىز٪څ جپنىوز جپ٫حنس پٿرحخ جڂ ذحن

Page 59: عدنان الاماسي

-53-

وڂىٶٱ ىه جنٺحش ڂـڅ جپطٯـد ،جڀ ونٻځ ٨ جل ٪ وؾٽأ٢ٿٵ ٪ٿهح جپ٫ىى ڂـڅ قع وجپطڃىڅ وجپطكىع وڂىٶٱ جطجٴ ڂنهح

" جڀ جپ٫ٻ"و" جىپس"و" قٺس جقحء جڂ"، ڂنهح جپطڃحش .وٮنىحوجس ض٣رٷـس :ڂجطجٴ وجنحىحش جپٳٻس يف جپطحم ج)-4

وى أوټ حپس وٺطىجه ضطځ ڂنحٶطهح يف ٶځ .(1)(٪ٿ ٺطحذحش ذچحو پىوٶى ضڃنص وجس ،ىـ1414جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز ٪حڀ

پٻطحذحش پى قىټ جڀ وٶححه جنهطٿٳس وڂنهح ڂح ٺطرو پـى قـىټ نز وجپٳٻ جپح جڂ وججملطڃ٩ جنٿځ جپٷآڄ جپٻصل وجپنس جپنرىس وجپ

وجپٷحح جن٫حز ٺحنٺحش جڂس جپىج٪س ئذل ن جڂس جڂس ڂـڅ .جط٫ڃح

ضأپٱ ١نڃـى قـڅ ( چر جنحڄ ڂڅ ضحم ؾؾ ىجڄ) نٷٵ-5ضنحوټ جنإپٱ يف ىج جپٻطحخ ٪ىوج ڂـڅ .(2)ىـ1316قٿىجشل جنىشل جنطىيف

وٶى ،وچحٶهح وككهح( ضحم ڂ جنىع)ن٣حء ؾؾ ىجڄ يف ٺطحذو أٶحڀ جحملٷٵ ذحپطػرص ڂڅ چى ؾؾ ىجڄ يف ٺطحذو جنٺى وجپؾـى٨ ئذل

.جنحو جپ جطهىڂهح جنٿىجشل يف ضىد أن٣حء ىجڄجط٫ج پٿ٫ىجء جپطٷٿى يف جپٯخ :ج٨ جپٯخ ڂ٩ جڀ)ضنس -6

ضأپٱ آٱ قن ڂڅ جپٻٿس جڂس نىنس پط ذ٣حچح ، (3)(ڀى جوطٻىڄ جپٻطحخ ڂڅ نس ٲىټ ڂڅ ذنهح ٲٽ ٪څ جپقحپس ،ذحپٿٯس ج٤نٿس

(.ىـ1416ڂٻطرس جنٿٹ ٲهى جپى٢نس، : جپح( )4) (.ىـ1449ڂٻطرس جذڅ جپٷځ، : جنىنس جننىز( ) 1) (.ڀ1998/ىـ1418جپنىوز جپ٫حنس پٿرحخ جڂ : جنىنس جننىز( )2)

Page 60: عدنان الاماسي

- 54 -

وجذ٩ قىټ ،څ، وآن ٪څ جنطٶن، وغحپع ٪څ ٪ٿځ جچػوذىپىؾوجنن .ج٪ڀ وٶى ج٪ڀ

ٻطحخ ڂـڅ وطأپٱ ىج جپ ،(1)(ڂن٧ى جڀجطجٴ جن٫ح يف ) -7وڂنهح ،ڂڅ جپ٫ٿىڀ وججملحش وجپنح٢حش جطجٶسنس نىظ ضنحوپص ٪ىوج

جنـأز "، و"جوخ جپ٫يب جنىع يف ٺطحذحش جنطـٶن " :٪ٿ رٽ جنػحټڂإنجش جپٯذن قىټ جڀ "و ،"جنٿڃس يف جپٻطحذحش جطجٶس جن٫حز

".وجنٿڃننز جپن ٿ جل ٪ٿو وٿځ وجنطٶىڄ ڂ٩ جىطڃحڀ نح ) زلذ هش *

:(2) (ذٻطحذحش وپحڀ ڂى وڂحٮٿىظ ووپحڀ ڂىچطؿڃ وجش وٮنىځ

. ٪څ ٠نڃ٩ جنٿٹ ٲهى پ٣رح٪س جنكٱ جپٱ هځى ىج جپٻطحخ جنأذ جنطٶن وطٻىڄ جپٻطحخ ڂڅ ٠نٿىڅ ضنحوټ ٲهڃح جنإپٱ ٺطحذحش

وڂڅ ىإء وپحڀ ڂى ووٳى ڂؾٿىش ووپحڀ ڂىچطؿڃ ،ذحپطكٿٽ وجپنٷى وضطٿه ٢ٷس جنإپٱ يف ٪ أقىجظ جپنز يف ٲطز ڂ٫نس. ځوجش وٮنى

، مث ٷىڀ ؤس جنطٶن نح وٳنى ڂج٪ڃهځ وٲٵ جنحو جڂس جن٫طڃىز .(3)ٿىخ جپ٫ٿڃ جننهؿونػٿص وووه ذح. وو ٪ٿهح

(.ڀ2444/ىـ1424وج ئرٿح، : جپح( )3)(1)2 -Sirat Al-Nabi ٿځ٪ٿو و ٿ جلAnd The Orientalists: with special references

to the writings of William Muir, D. S. Margoliouth and W. Montgomery

Watt (Al-Madinah, King Fahad Complex for the printing of the holy

Quran, 1417 H, 1997 A.D.

ئحٲس ٺطحخ ؾىى پٿڃٻطرس جڂس و ٪ٿ " يتجچ٧ ٪ح پٿٻطحخ ذٷٿځ ٪حځ ٪رى جل جپٷى( 2)ـ 1418يو جنؿس 7( 687)٪ىو ادلغى ، "ڂج٪ځ جنطٶن وٳنى آجءىځ ئذـٽ 4/ىـ

.ڀ1998

Page 61: عدنان الاماسي

-55-

:(1)فت ؽيت ووبسي ثشووب يف وزبة مذ*ٺطد ٪رى جپٻصل جپرح ٪څ ٲٿد ق جپرحقع جپٿرنحشل جنك وجنطٴ

وأوف ٺٱ ٻىڄ جپطىو جنط٫ڃى پٿطحم ، جنحشل ٺحټ ذوٺٿڃحڄأڄ ذ٫ ىه "ويٺ يف ڂٷىڂطو ڂطأٳح ،جپرحقػن څجڂ يف ٺطحذحش ى

جپطهځ وجپد ٶى چؿص ننىجټ ١نٻځ ڂڅ پىي ن٫س ڂهز ٶى نىج يف وجپر٫ ،يپٹ، ٲأ٦هوىح پٿ٫حڂس وٺأهنح قٷحتٵ غحذطس جٶطن٩ هبح جپر٫

وٶٱ يف قنز ڂڅ أڂه ٣نح ؾ٫ٽ جپٹ طخ يف -جقڅ غٷحٲس -ــجن چٳى جپڅ هبهتځ ق ذىج ٫نرى ذٷو يف. ذ٫ جقحڄ، ئذل جڀ وؾىىه

. جنىى٪س. ضأپٱ ،، وجحش يف جنىع جپنرى و ضحم ضىونوزلذ قيف األ*

.ؼ 2 ،1992جنٻطد جڂ، : ذنوش، پرنحڄ) ،٠1 -

وىج جپٻطحخ يف أٿو ىى حپس جپىٺطىجه جپ ٶىڂهح ج٪٧ڃ يف ؾحڂ٫س جءجش وأن٣حء جنطٶن يف ڂأپس وٲهح و ٪ٿ جٲط ،ٺحڂىؼ جپ٣حچس

قع ئڄ ج٪٧ڃ أي ؛ ضىوڅ جنىع، ونحس جنطٴ جنهى حنص ،أڄ ڂىٶٱ حنص ڂڅ جپ٫س جڂس ئ٧نح ٷى ئذل ضىڂنىح ڂڅ ؾوىح

وضأيت أ٨نس و ج٪٧ڃ أڄ حنص ٫ى . حپ٫٣څ يف جقحوع جپنرىسذويپٹ .غنج يف جپٻطحذحش جطجٶس جنىػس وجن٫حزڂڅ أٺػ جنطٶن ضأ

هتحڂـس : ؾىز).افزشاءاد فت ؽز ووبسي ثشووب ازبسخ اإلعال.٪رى جپٻصل جپرح ( 3) (ڀ1983/ىـ1443پٿن وجپطى٩،

Page 62: عدنان الاماسي

- 56 -

نع يف ٺطحخ ڂنحىؽ جنطٶن يف " جنطٴ حنص وجپنس جپنرىس* "ڂٻطد جپطذس جپ٫يب پىوټ جنٿؽ، : جپح) ،جپىجحش جڂس

114-61جپٳكحش ،(ڀ1985/ىـ1445

ڂٻطرس جپٻىغ، :جپح)3،چأضو وضح٫نو،٠ :ڂنهؽ جپنٷى ٪نى جحملىغن*وٶى ضنحوټ ٲو جنإپٱ ڂىٶٱ ،ٳكس243 ،(ڀ1994/ىـ1414

وأوف ڂنهؽ ،جنطٶن ڂڅ ضىوڅ جنىع وو ٪ٿ رهحهتځ وجٲطجءجهتځ . جحملىغن يف چٷى جنىع

The History of The Qur’anic Text From Revelation to

Compilation (Leicester:England: UK Islamic Academy,

2003/1424.A.H)

حٶ يف ىج جپٻطحخ جٲطجءجش ذ٫ جنطٶن قىټ أن جپٷآڄ چ وٶى .، ٺڃح چحٶهځ يف ڂأپس ضىوڅ جپٷآڄ جپٻصلطىجز وج٤نٽجپٻصل ڂڅ جپ

وڂڅ جنطٶن جپڅ ضنحونځ يف نػو جنطٴ جپٳچ ؾ ذن .وٮنه

خ يف اب اشيب دساعخ ريجمخ ادلغزؾشلى ورىع اغبعخ از* :(1)"دوي رلظ ازبو"دوي اخلظ اشيب

ىه حپس ڂحؾطن ٶىڂهح چحٱ ذڅ غنحڄ ذڅ ١نڃى آټ ٫ىو نحڂ٫س جڂحڀ وٶى ضنحوټ ٲهح جنهى .ىـ1414وچش ٪حڀ ،١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس

ڃس يف جپ٫حدل جپ٫يب جڂ ٪ڃىڂح جطجٶ جپٻرن يف ضىؾو جپحس جپط٫ٿوٶى أوف جنإپٱ جپٿس جپىغٷس ذن . ڂ٩ جپط٣رٵ ٪ٿ ووټ ٠نٿ جپط٫حوڄ

ادلغزؾشلى ورىع اغبعخ ازالخ يف االب االشيب حٱ ذڅ غنحڄ ذڅ ١نڃى آټ ٫ىو، چ( 1) (ىـ1414وج أڂس پٿن وجپطى٩، : جپح)

Page 63: عدنان الاماسي

-57-

وىى ڂح أٺى ٪ٿو ٶحځ جپحڂجت يف ،جپطنن وجطجٴ يف ىج ججملحټ٪ٿ جنإپٱ أچو دل ؾ٩ ئذل جپىغحتٵ جپ٣حچس وٮنىح إنو. ڂٷىڂطو پٿٻطحخ

جنٷىڂس جپ٣ىٿس يف إن ٪ٿرو ٺڃح. ٵ يف ىه جپٷس جن٣نزڂڅ جپىغحتوى ض٫ٱ جطجٴ وووجٲ٫و وأىىجٲو وٮنىح ،جنىى٪حش جپ ٶطٿص نػح

جپ ٪ٷى يف أوجن وٺڃح أچو دل ٺ ڂإن ٺىپىجو ،ڂڅ جنىى٪حش جنٻز . ىطڃحڀ نح ذحپط٫ٿځىج جنإن ج جپر٫نحش ويف

ىڄ وڂڅ ضحذ٫هځ وڂىٶٳهځ ڂڅ غرحش جپ٫س ومشىنح وجس وض٣رٷح جنطٶ* : (1)ضأپٱ ٪حذى ذڅ ١نڃى جپٳحشل

ڂىٶٱ جطجٴ ڂڅ غرحش جپ٪س جڂس ومشىنح ڂ٩ ٲوضنحوټ څ ضأغ ونع جنإپٱ يف ٺطحذحش ڂح .ض٣رٷحش ضٻٱ ٪څ ڂٷحى جنطٶن

قحوټ ضىف ڂنحىؽ جنطٶن يف ٺڃح ،ذحنطٶن ڂڅ جپ٫خ وجنٿڃنجپركع وجپىجس وىٽ جپطڂىج ذحننهؽ جپ٫ٿڃ جپ جو٪ىه وٮن يپٹ ڂڅ

.جپٷحح :ألعزبر زلذ ليت: ادلغزؾشلى واإلعال

ڂن جچ٣ٿٷص ١نحجش جطحي ١نڃى ٶ٣د يف ٶح٪س ٺٿس جپ٫ٿىڀ نحڂ٫س جنٿٹ طجٴ يف ججملحش ىـ وىى طنحوټ ٶحح ج1394٪رى جپ٫ ٪حڀ

ونحس يف ٠نحټ جپطذس و٪ٿځ جپنٳ و٪ٿځ جؾطڃح٨ وجپطحم، وٺحڄ ن ئذل ىـ 1424وأننج ويف ٪حڀ . ٺطحخ پو ٶد جپىو ٪څ جطجٴ وجڀ :ى ىج جپٻطحخ جپٷځ جپ ٶحټ ٪څ ىىٲو ڂنو

( ڀ1988/ىـ1448ڂٻطرس جننحز ، : ڂٻس جنٻڂس( )1)

Page 64: عدنان الاماسي

- 58 -

ٱ جپرحخ وٺحڄ ىىيف ڂڅ ٺطحذطو جپطى نه جپٳطنس جنحتكس، وض٫"جٴ وووجٲ٫و، ٲٷى ٺنص ٶى ٶأش ڂڅ ٺطد جنطٶن ڂح نحس نٷٷس جط

جپ ( جپركع جپ٫ٿڃ)أٺى رل ذ٫ىىځ جپٻحڂٽ ٪څ وـ جچح، و٪څ وـ ٳن جپڅ ٪نڃٿىڄ أنحء وٺنص ٶى ٶأش ٺپٹ ڂڅ ٺطحذحش جنػٷ، ى٪ىهنح .(1)"ڂح أٺى رل ڂىي ضأغىځ ذأٲٻح جنطٶنئڂس

أچو چحٶ ٧نحيؼ ڂڅ ٺطحذحش -جپ ضأن ٺػنج -وڂڅ أىځ ڂجح ىج جپٻطحخ ٪ىو ڂڅ جنطٶن ڂنهځ ڂؾٿىظ، وٲٿهىجڄ وؾد، وؾوچرحوڀ ووپٳو

ٺڃح أڄ جنإپٱ ضنحوټ ٺٳس . ٺحچطىٽ نع وڂىو ذنؾ وىن وٺڃؿحڄجنىجؾهس ذٽ ٪ٿنح أڄ چنحٶ ، ٣ىټچ٫ ئذل ضطر٩ ٺٽ ڂح ٻطرىڄ ٲهى أڂ ذأ

ٲ ذأ " :ويف يپٹ ٷىټ يف جنحنس ،جپٷحح جپٻي جپ نحٶهح جنطٶىڄپ٣ڃأچس ٶٿىخ جنإڂنن ڂڅ جپو ٪ٿ جپٷحح جپ ضطكٵ جپو ڂڅ جپٺحڀ جنحتٽ جپ ٿٷ ذو جنطٶىڄ وجنطٯذىڄ يف جپحقس جڂس پٳطنس جپنح ٪څ

ذأ أڄ ٻىڄ يف جنحڂ٫حش أٶحڀ ضركع يف جطجٴ، پٻڅ ونهځ، و .(2)"پطو ٪ٿ ٺٽ كس ٲحٮس ڂڅ كحهتځ

:افىش اشيب وافىش االعزؾشال*

أ٪ى ىج جپٻطحخ جپىٺطى چ٫ڃحڄ جپحڂجت ڂڅ ؾحڂ٫س جنٿٹ ٫ىو ٶحڄ ٲو ڂڅ جپٻطد جپ وٮنه( جطجٴ)ذن ڂح ٶىڂو ئووجو ٫ى ڂڅ آجء يف ٺطحذو

ضنحوپص ٶحح ڂطحهبس قىټ جپ٫ٶس ذن جپ٫حدل جڂ وجپٯخ وذن ڂح ٺطرو ويف جپٻطحخ ط٫ؿد جنإپٱ ڂڅ ذحقع جنو ١نڃى ونطد ئذل . ١نڃى أٺىڄ

5-4، (ڀ1999/ىـ1424ڂٻطرس وىرس، : جپٷحىز)ادلغزالؾشلى واإلعال . ١نڃى ٶ٣د( 1) . 317جنؾ٩ چٳو ( 1)

Page 65: عدنان الاماسي

-61-

، قع ذأٿىخ جنطٶن وجنحٶىڅ ڂنهځ ذٳس نحس وجڀ وٻطد ٪نىـ ٺٽ ٲٻ ڂنك، وٺٽ ضو ٬نوڂڅ ىنح وؾى: "ٷىټ جپحڂجت ٪څ أٺىڄ

ڂ، و٪ٿ جنى ، ويف ڂٷحذٽ يپٹ څ جپٯحز ٪ٿ ٺٽ ٲٻ ئ٥نٿس ىىجڂس ٩نه" ئڄ جپؾٽ ن٩ يف ٲچح وىى" :وٷىټ يف ڂٻحڄ آن .(1)"ٲٻ أىٽ جپنس

جنٿڃن حى ىو١نڃى أٺىڄ ،...ٺڃٳٻ، ذٽ ٪ٿځ ڂڅ أ٪ڀ جپٳٻ پٷىڀ .(2)"ٿڃن ڂڅ أىٽ جپن س، وٱ ٪ٿڃحءىځ ذأٶرف جپن٫ىشذحڀ، و٪نٷ جن

وضنحوټ جنإپٱ ڂح ٺطرو ئووجو ٫ى ٲط٫ؿد أڄ ٻىڄ جپنجشل جپ٫يب أٶخ ئذل ٲهځ جڀ وجپىٲح٨ ٪نو و٬نٿٹ جپؿح٪س وجپٷىز يف چٷى جنطٶن جپڅ

(3).٫ ذن ٦هجچهځ هحهبځ و طوو يف وٳهځ ٪ٿ جنٷٷس ادلفغش وادلغزؾشلني يف صواط ايب ف اهلل وع ثضت ثذ

رأف ففؾخ016 0872/ال0312ادلإف :دساعخ حتخ اشبك:عؾؼ صاش ىاك األدل

رأف زلذ ث ؽزب أثى ئغبص رؾش ىلف ادلذ االعزؾشال: رذد اضوعبد .ففؾخ 041 (د.داس ادلشاط اذوخ د:اشبك) عذ

رشمجخ جذ اهلل أد رأف سوث ثذوي واشؽبخ اغشثى يف اجلضشح اشثخ (0878/ال0318 .اشبك د)قف

، افىش اشيب وافىش االعزؾشال ثني زلذ أسوى وئدواسد عذچ٫ڃحڄ ٪رى جپجٴ جپحڂجت، ( 2) 5، (ڀ1989/ىـ1449وج پٿن وجپطى٩، : جپح)

.7جنؾ٩ چٳو ، ( 3) .157جنؾ٩ چٳو ( 1)

Page 66: عدنان الاماسي

- 60 -

اهتبه اؾشخ ثبجلىد وبءب ثبزأصش :اإلعال وىلف بء ادلغزؾشلني ؽشوخ ىزجبد ىب : عذح) رأف جذ احلذ زىيل .ثبمبى اشوبين

.ٳكس84 ،(ڀ1983/ىـ1443

م ئىل اشثخ ؽغب اؾ رأف صجيشذ ىىخ اإلث ثاله امقش .(1110/ال0310ىزجخ اجىب : اشبك)

:االعزؾشاق واإلال :اقؾبفخ: أوال

وؾىش وحتٽ ج٪ڀ يف جنىع ٪څ جطجٴ وجنطٶن ٶس ؾجذس هبى ضٷىصل ڂ٫ٿىڂحش پٿٷحب قىټ ٶس ٲٻس ڂهڃس، ضنحوپطهح ذ٫ جپكٱ

پطـجٴ ض٪ٿ أڄ صوپٻڅ ذ٫ جپكٱ ق ٷـىڀ وؾهـح نـويپٹ جچ٣ٶح ڂڅ جپطىؾو جپ ٪نڃٿو ذ٫ ٺطـحخ أو ڂ٧٫ـځ ،وجنطٶن

. ٺطحخ ىه جپكٱ، وٻٳ أقحچح أڄ چٷأ ذ٫ جپ٫نحوڅ (ادلذخ ادلىسح)فؾفخ

ٱ جپ ضنحوپص جطجٴ ذ٫ڃٵ كٳس جنىنس جننـىز يف ڂڅ أٶىڀ جپكٺطحذحش ٺٽ ڂڅ ٪حځ نىجڄ، و١نڃى ن ٪ٱ، و١نڃى ـ جپـىڅ، و٪رى جپٷحو ٢ح وڂحڄ ڂ٣رٷحشل وٮنىځ، ٺڃح ٶىڀ ڂٿكٵ جپطـجظ ـىج ذرٿىٮجٲح نح ٺطد ٪څ جطجٴ وجنطٶن يف جپـكٱ وجپـىوحش

ىوحش جپ٫ذس ٪ڃىڂح، مث ض٣ى ىج جپى پـڃٽ جپٻطـد جپ٫ىوس مث جپ .(1) وجنإپٳحش جپ٫ذس يف ىج ججملحټ

ادلذخ ادلالىسح ، كٳس "كٱ وجپىوحش جپ٫ىوسجطجٴ وجپطنن يف جپ" ڂحڄ ڂ٣رٷحشل،( 1) .ىـ 1412ىجټ 14ذطحم 8495جپ٫ىو -ؾك أىا ازشاس

Page 67: عدنان الاماسي

-61-

ٺطحذحش ٪حځ نىجڄ نؽ ؾحڂ٫س ڂحچط جپ ضطٿڃـ ٪ٿـ ـى وجنطٴ ذىووظ يف جوخ جپ٫يب، ٧ه ٲهح ڂ٫ٲس ٪ڃٷس ذحطـجٴ

ح ٪څ ضىو ـىز ٺطد ٪څ جطجٴ وجوخ وٺطد أ ، وٶىون٣ىضووٶى جن ٪حځ نىجڄ ذچحو پى أ٧نىيؾح . جڀ يف ذ٫ جپٻطحذحش جپٯذس

ئڄ جپٷس ضٻڃڅ يف نتس جنٷح : "ڂٷحضو يقىئنج جپطىو قع ٶحټ يف ٲهنحٸ ڂٷح نح ذحـڀ ،جپ ن٧ ڂڅ ننح جپٯذىڄ پوحڄ جنهطٿٳس

نط٫ڃى، وضإغ ٲو جىىجء جنحس، و٫ن٩ پٻٽ جنحجش ٷىڀ ٪ٿ ج٥نج جوجپىجحش جطجٶس ڂڅ وجد جنڃش جپٿرس جنطڂطس، سجپجضس جننر٫ػ

.(1)"جنحىٿسوثـٽ ٪حځ نـىجڄ ٪څ جطجٴ يف ڂٷحذٿس كٳس چـش ٪ـحڀ

وىـ ،يف أ أڄ جطجٴ جچطه ڂڅ ڂهڃطو جحس: "وٶحټىـ 1412١نحوپطو نطجٴ جڀ ڂڅ وجنٿو، ن٫ىن ئچحء ڂىجٶس ڂ٫نس پر٫ جپٻطحخ

٫حش جپٯخ ذٻحضـد ڂػـٽ جننطرن ئذل جڀ هبىحهتځ، أ ضي جقطٳحء ؾحڂجپ ى٪ى ئذل جپط٫حڂٽ ڂ٩ جپٷآڄ ٺن ذ٫ىج ٪څ ڂىه جن ١نڃى أٺىڄ (2)"وٶىطو جپىنس

ىنس جننىز جپڅ ضنحوپىج جطجٴ ٪رى جپٷحو ٢ححخ كٳس جنوڂڅ ٺط ذ٫ـىو جنـإنجش نو جل، جپ ٺطد ٪څ جىطڃحڀ جپٯذن ذحڀ ڂطى

ويٺ ،وجپنىوجش جپ ٪ٷىش يف جپٯخ يف ڂڅ ٶن قىټ جڀ وجنٿڃن

، 8284 جپ٫ـىو ادلذالخ ادلالىسح (2")جڀ يف جپٻطحذحش جپٯذس جنىػـس "٪حځ نىجڄ، (2) ىـ1414نحوي جنز 14

ـ ." ٲحوٴ ڂس( 1) نـحوي جوذل 6يف ادلذالخ ادلالىسح يف " س٪حځ نىجڄ ٵ ذؼ جنىجغ ىـ1412

Page 68: عدنان الاماسي

- 62 -

٪ٷىش "چىوز ٪څ جهنح جپ٫ٿڃحچس وجپطكى جڂ پٿٯخ"ڂڅ ىه جنإنجش ڀ 1994ڀ، و چىوز غحچس ٪ٷىش يف ذح يف أٺطىذ 1994يف پنىڄ يف ىچى

وأح يف ڂٷحپطو ئذل ض٫ىو ووجٲ٩ جپٯخ وجپـٴ . ٪څ ٪ٶس جڀ ذحپٯخوپٻڅ جڂ جپ نرٯ أڄ چ٫ ئپو ىى ضؿ٩ جىطڃـحڂهځ ،پىجس جڀ

ـ "وپٻڅ يف جپىٶص چٳو ،ذحڀ ح أڄ چـحٸ يف ضٿـٹ ئڄ جپىجؾد ٪ٿن .(1)"جپٳ٫حپحش نى وچح٠ ئذجء پٿڂس وأوجء ڂحچس جپر٬

ذححٲس ،وٶى ٺطرص يف ىه جپكٳس أٺػ ڂڅ نحشل نىجش جوس أرى٪سڂٷحپس ىڂس ڂىز ضـ٫س ، ٺڃح ٺطرص(أپىجڄ ڂڅ جپطجظ)ئذل جپٻطحذس يف ڂٿكٵ

وڂنهح ٪ٿ رٽ . ٺطرص ٲهح أه ٺحڄ جطجٴ ڂڅ أىځ جنىى٪حش جپ ،جنػحټ أڄ ح ٺطد يجش ڂز ٬نطىـ جنىج جؾنرس يف جپ٫حدل جڂ

،(ٲٻطىح)ونحس جنىج ج٤نٿس ،ذأهنح ض٫ٿځ جپطٳٻن جپ٫ٿڃـ وجنن٣ٷـ٪ٿو ذ٫ىز ڂٷحش أوكص ن٣ىز ىه جنىج وأهنح ڂ٣س پٿٳٻـ ٲووش .جپ٫ٷى ٥نجججپٯيب و

وضنحوپص ڂو٨ چـىوز ،قىټ أ٨نس وجس جپٯخ ڂڅ جپىجنٽ ٺڃح ٺطرص .أٿس نى ئچحء ڂجٺ پٿىجحش جڂٻس

(ىب )فؾفخ چىوز (ٲٻ ئڂ)ٲٷى ٶىڂص ٳكس ،جىطڃص ىه جپكٳس ذحطجٴ

هځ ١نڃـى نٿٳـس، نكٳس پ٫ىو ڂڅ أحضز ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ڂو١نؿىخ ٺو، وڂحڄ ڂ٣رٷحشل ضنحوټ ٲهح جنطكحووڄ أ٨نـس جپـى٪ىز ئذل

ٲڃح ڃ ذ٫ٿځ جطٯجخ، حوجس جپٯخ ٪ٷىح وضح٫نح وحح وجؾطڃح٪

ـٳ 21، يف 11781٪ـىو ادلذخ ادلىسح يف " نـحيج هطڃىڄ ذحڀ؟"٪رى جپٷحو ٢ح، ( 2) .ىـ1416

Page 69: عدنان الاماسي

-63-

جنحٺىڄ يف جپنىوز إٺىوڄ ٪ٿ " :ق ئڄ جحمل و٩ ٪نىجچح ٺرنج ٶحټ ٲو .(1)"جڀأڄ جطٯجخ ٺٳٽ ذو٨ ن٣ جطجٴ ٪ٿ

ى ڂڅ جنٷـحش حخ ىه جپكٳس جپڅ ضنحوپىج جطجٴ يف جپ٫ىوڂڅ ٺط . ٪ٿ جپنڃٿس يف ٿٿس ڂڅ ن ڂٷحش ذححٲس ئذل ڂٷحش أني ٺـػنز

ٲهه ڂٷحضـو ضطـىجذل يف ، ٪ٿ جپنڃٿس ذحقػح ؾحوج وٺحضرح كٳح ڂطڃج٪ڂٷحش ضنحوټ ٲهـح أىـىج كٳس ٪ٻح٤ قىټ جطجٴ ذٿٯص ن

وىٽ نس ڂإجڂز طٸ ٲهح جطجٴ ڂ٩ جپطنن وجـط٫ڃح، ،جطجٴ .(2)جپ٫خ وضأغىځ ذحپٯخ وذأحضهتځٺڃح نىظ ٪څ جنطٶن

وچ ٪ٿ جپنڃٿس أح ٿٿس أني ڂڅ جنٷحش ٪څ جڀ وجپٯـخ، .خوٺحچص چىجز پٻطحذو جنن ٪څ جپٴ وجپٯ

وىـى أـطحي جوخ ،حخ كٳس ٪ٻح٤ أح ٪رى جنٿٹ ڂضحوڂڅ ٺط جپىؾو جن٧ٿځ "نص ٪نىجڄ جپ٫يب يف ؾحڂ٫س جنجت قع ٺطد يف أقى ج٪ىجو

ئڄ ٪حڂس جنطٶن قحوپىج أڄ ط٫ٿڃىج ثح ڂڅ جپ٫ذـس " :ٷىټ" پطجٴ أٶىټ ٣كس، ٲ٧څ ڂڅ ويف ٶٿىهبځ ڂ، ٲ٫ٲىج جڀ ڂ٫ٲس ذ٣س ق

وجنٵ أڄ يپٹ ،٪ٿځ نٷٷس غٷحٲطهځ أهنځ قؿس يف جپأ وجپٳهځ وجپطحم وجنحووڂڅ جن٫ٲـس جپٷٿٿـس ،دل ٩نحو قىوو جنپٷس جننهؿس جپ ن٫ٽ ڂڅ جنرس ٶرس

.(3)"ئهحڂح ن٫ٲس ٪ڃٷس

.ىـ1411ي جپٷ٫ىز 19، 9484٪ىو ىب يف " چىوز جطجٴ"ڂنن ٪خ، ( 1)ـٳ 25، 14221٪ـىو ىالالب ، "طٶىڄجطـجٴ وجن"٪ٿ ذڅ ئذجىځ جپنڃٿس، ( 2)

ذـ٩ 23و16و2يف 14256، 14249، 14228، 14224ىـ وج٪ىجو جپطحپـس 1415وٶى أٶحڂص جپكٳس چىوز أني يف وٶص قٵ قىټ ڂىى٨ . ىـ1415ذ٩ جن 1جوټ، و

.جطجٴ ٯٿص أٺػ ڂڅ ٳكسـٳ 24يف ( 11623)جپ٫ـىو . ىالب ، "جپىؾو جن٧ٿځ پطـجٴ " ٪رى جنٿٹ ڂضح،( 1)

(.ڀ1988ىچى 18)ىـ 1419

Page 70: عدنان الاماسي

- 64 -

وٺڃح ٺحڄ ڂ٧٫ځ جپٻطحخ يف جپـكحٲس جپـ٫ىوس ـىٺىڄ ن٣ـىز جپٻحضد جپٿرنحشل ٪ٿـ جط جٴ وٻطرىڄ ٪څ ٿرحضو جطٻطرص ٪ٻح٤ ڂػ

قخ أطحي جپٳٿٳس يف ئقىي جنحڂ٫حش يف پرنحڄ پٻطد ٪څ هنحس جطجٴ، وىج جپـأ .(1) وأڄ ىج جپٳ٨ جن٫يف ىى أ٫ٱ جٶحڀ جپ٫ٿڃس يف جپٯخقـع ،جو١أىه ىجڄ جپى يف پٷحء كٳ چضو ڂ٫و ؾىز جپٴ

نؿى ڂـڅ ، وذ٫ى نىجش ٶٿٿسچٳو يف ٢ٷو ئذل جپوجټ ٲحپطه" :ٷىټؾحچد جپٯذن نىغح يف جپطحم وأني يف جپ٫ٿىڀ جپحس أو جٶطـحوس أو

.(2)"جخل، جچػوذىپىؾح أو جپىىپىؾح (ادلغى)فؾفخ

جٴ وچ٧ز جپٯـخ چش ىه جپكٳس جپ٫ىى ڂڅ جنٷحش قىټ جطوڂنهح ٪ٿ رٽ جنػحټ ڂٷحپس نڅ ٪و ڂڅ جنٯخ ،ئذل جڀ وجنٿڃن

نىظ ٲهح ٪څ ذ٫ جپكٱ جپٳچس " ٦حىز جطجٴ ج٪ڂ"ذ٫نىجڄ ( پىذىجڄ)وأح ذٳس نحس ئذل ڂٷحپس ٠نٿس ،وٺطحذحهتهح ٪څ جڀ وجنٿڃىڄڅ ىـه ، وٺحچڀ ٪څ قحز جپىټ 1994ذ يف ٪ىوىح جپحو يف أوټ أٺطى

وإٺـى ."ذطٻن ونف حنن پٻحڄ جپنز جپنرىس جپ٣حىز"جنٷحپس ڂٿثس جطجٴ جپكٳ ٫ط أقى ئٲججش جنإـس جطـجٶس "٪و أڄ

جنىػس جپ نى نص پىجتهح ٪ىو ىحتٽ ڂڅ جپكٳن جنهطن يف إوڄ

ـٳ 4يف ( 11643)جپ٫ىو ىب ، "جچح وجن ذن جطجٴ وجطٯجخ" ٪ٿ قخ،( 2) (ڀ1998ڂحى 29) ىـ1419

، (6594) جپ٫ـىو اؾالشق األوعالو ، "قــىج ڂـ٩ ـىجڄ جپـى "حن ٪رىو، ( 3) .ڀ13/12/1996

Page 71: عدنان الاماسي

-65-

ـ ."ٿڃنجڀ وجن نىوڄ ئذل أنـحظ طون ٪و ئذل أڄ جپكٳن (1).حخ جنٿڃن جن٫وٲن ذحنحىحهتځ جپ٫ٿڃحچسجپٻط

ٺڃح چش جپكٳس چٳهح ڂٷحپس ڂ٣ىپس پٿى ١نڃى جپـــحىى ٪ـڅ وأڄ جنوؼ ڂڅ قحپس جپ٫ٱ جپ ض٫حشل ڂنـو ،جنىجؾهس جنحس ڂ٩ جپٯخ

ذىجس ٪ٿڃس ىحوٲس نح ٺطرو أ٪ىجؤچح، و قؼ أڄ ٬نٻڅ"جڂس جڂس ئ... چط٫ٿځ ڂڅ نحهبځ وڂنحىؿهځ وچأن ڂنهح ڂح نٳ٫نح وچطٸ ڂح ٪ـىج يپـٹ

٫دىن ذحپ٫ٿىڀ جپٯذس يف "وجٶطـ ئچحء ٶځ ٪ٿڃ يف جنحڂ٫حش جڂس جپ ٫ين ‘ خجطٯج’وجٶطـ ضڃطو ،ججملحش ونحس جؾطڃح٪س وجپ٫س

ٲهځ جپ٫ٷٿس وجنٿٳس جپٳٻس پٿٳٻ جپٯيب ونرٯ أڄ ٫ڃٽ يف ىـج جپٷـځ .(2)جپ٫ٿڃ ڂڅ ٩نىوڄ پٯس ٮذس

،وئڄ ٺحڄ ڂو٨ جپحىى ٶى چحوي ذو أح ذحقع آن ىى قڅ قنٳـوپٻڅ ڂح نرٯ جپطٳحش ئپو أڄ ٪ٿ ڂڅ ى جپٯخ أڄ ٻىڄ ڂطٿكح ذٳهځ

ق ٻىڄ پىو جنجڄ وجن٫ح يف جپن٧ يف ڂح ىو ؛ىز و٫سجڀ ٪ٷ .٪څ جپٯخ

:فؾفخ اشبكذڅ ؾنى ج١نڃىو جپڅ ضنحوپىج جطجٴ ٪نن (جپح)وڂڅ ٺطحخ كٳس وڂنهح ٪ٿ رٽ جنػحټ ڂح ٺطرو ٪څ جنحچد ج٩نحيب ڂڅ ،يف جپ٫ىى ڂڅ ڂٷحضو

نطٶن پٷحح يف جپطجظ جڅ وجحش قع أوو ٧نحيؼ ڂ ؛جطجٴ

نـحوي جنـز 8، 514٪ـىو ادلغى ، "جطجٴ جپكٳ"٦حىز "قڅ ٪و، ( 1) .ڀ11/1994/ 11ىـ جنىجٲٵ 1415

17-11، 274٪ـىو ادلغى ، "وجپنٷى ٻٳ..جنىجؾهس قحس "جپى ١نڃى جپحىى، ( 2) .ىـ1414ڂحڄ

Page 72: عدنان الاماسي

- 66 -

جڂ وجنحز جڂس ضىټ وپس وجكس ٪ٿ أڄ ىإء جنطٶن جىطڃىج ذطجغنح وذپىج ڂڅ جنهىو جپٻػن ذج ٺػن ڂڅ جپىؾىه جنننز پٿكحز

وطف ڂڅ ىج جپطنحوټ جنىؾ ": وٶحټ ٢نططڃح ىج جط٫ج. سجڂجپ٫نحس جپٳحتٷس جملڃى٪س ڂڅ جنطٶن ذحپٷحح جنحس جپ ٪ٻٳىج ٪ٿ جپ٩

وجطهح وجس ٪ٿڃس وج٪س وأذوج ڂڅ ننح ؾىجچد ڂٶس ڂڅ جنهىو جپ٫ذس جڂس جپٷى٬نس يف ججملحټ جنح، وٺپٹ جپط٫ ڂى ڂنس

.(1)"ضطٽ ذحپطحم جپ٫يب جڂ جپٷدٷحپس ٢ىٿس قىټ جطنحوس جطجٴ يف جپ٫ جنح ضنحوټ ٺػنج ڂڅ ويف ڂ

وٺٱ أڄ جطجٴ ،جنطٲحش ذن جطجٴ جپٷىصل وجطجٴ جن٫حجن٫ح أرف ٫طڃى ٪ٿ ٶىج٪ى ڂ٫ٿىڂحش هڃس حٸ يف ـن٫هح أذنـحء

جپ٫ٿـح يف ڀ پنـٽ جپـىؾحش جپ٫خ وجنٿڃن ڂڅ نټ وجحهتځ جپ ضٷى ذححٲس ئذل ٽ ڂڅ جپٻطحذحش جپ٫ذس وجـڂس قـىټ ،جنحڂ٫حش جپٯذس

ذححٲس ئذل ڂح ٻطرو أذنحء جنٿڃن يف جپٯخ ،٢نطٿٱ ٶحح جڀ وجنٿڃن وپٻڅ جذڅ ؾنى ٫نٿـ يف جپنهحـس ئذل . و ئذل جپٯذن يف جنٷحڀ جوټوڂىؾ

ئڄ ڂح أڂٿو جچحڄ أڄ طؿند جپىج جپ٫ـيب " :چكس ٮحپس ضطڃػٽ ٲڃح أيتوجنٿځ جنى يف ڂٻش ٠نطڃ٫و جپىٶٷس وجپٻٱ ٪څ ؾىجچـد ٶـىه

ق ٻىڄ ٪ىچح ؛جٶطحو وجؾطڃح٪ وجپح وىى ى يف جپٯخٲص ذ٫ىجتهح جپطح٫ن پٿ٫خ وجنٿڃن ضطذ ذو وضـ٫ ؾحىـىز پىوجت ٪

يف الالؼ االض لالشاءاد ، "جنحچد جنء پطجٴ"، (جپح٪حيت)٪ن ١نڃىو ذڅ ؾنى ( 1)وجنٷحپس يف جٽ چش يف ؾىز جپـح ٪ـحڀ . 84، (ىـ1417وج جذڅ قڀ :جپح)

.ىـ 1445

Page 73: عدنان الاماسي

-67-

ڂحش ضهٽ نح ٲ جپ٫ڃٽ پٿكى ڂڅ ٢ڃىقحضـو و٪ٶٿـس پٿكىټ ٪ٿ ڂ٫ٿى (1)."ڂنضو جنحس

: بشح فؾفخ اؾشق األوعو يف أٺػ ڂڅ ٪ قٿٷحش ٶىڂص جپكٳس ٪ىوج ڂڅ جثٿس حضز و٪ٿڃحء

وٺحڄ ڂڅ ىه ،يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ونحؾهح قىټ جطجٴ :جثٿس أو چٷڃس؟ ىٽ جطجٴ چ٫ڃس -1ٺٱ چٳٴ ذن جطجٴ ج٩نحيب جپ هى ئذل ٺٱ جنٷٷس -2

وجطجٴ جپٿ جپ ىه جنٷحتٵ؟ونحس يف جنىى٪حش ،نحيج طڃ جنىج ذن جنٿڃن وجنطٶن -3

جنىپس؟ ؟ونحس يف ؾحچرو ج٩نحيب ،ىٽ ڂڅ جنڃٻڅ جٲحوز ڂڅ جطجٴ-4

وٺٱ؟

ٺٱ ٬نٻڅ ڂىجؾهس جپٻځ جنحتٽ ڂڅ جپطىو جنط٫ڃى؟-5

وٺحڄ ڂڅ ذن جپهحش جپ أؾحذص ٪څ ىه جپطحؤش ت جپنحو جويب ذحپح ٪رى جل ذڅ ئو، و٪ڃى جپركع جپ٫ٿڃ نحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى جذڅ ٫ىو جڂس جپىٺطى ١نڃى ٪رى جپنڅ جپذ ٩، وجپىٺطى ٪ٿ جپنڃٿس أطحي جنٻطرحش ذحنحڂ٫س چٳهح وجنهطځ ذٷحح جطجٴ، ٺڃح أؾحخ ٪څ ىه جثٿس ڂ٣ٳ ٪رـى جپىجقى أطحي جوخ جپ٫يب نحڂ٫س أڀ جپٷي نٻس جنٻڂس قع يٺ أڄ جطجٴ ٺحڄ پو ٲٽ ٪ٿ جپٯخ قن ڂهى پو

ڂـحڄ 22و 15وچش ىه جنٷحپس يف ؾىز جپح ىڂ جغنن 146.جنؾ٩ جپحذٵ، ( 1) .ىـ1445

Page 74: عدنان الاماسي

- 68 -

ٻځ هنحت ىج قوپٻڅ ڂڅ جپ٫د ئ ،جپ٣ٵ پٿ٣ز ٪ٿ جپ٫حدل جڂيف سووڄ جحز ئذل ذ٫ جنىجچد ج٩نحذس جنطڃػٿ٪ٿ جطجٴ ٺٻٽ

جنهىو جپٻرنز جپ ذنح ذ٫ جنطٶن جپڅ ٶىڂىج پنح چٳحت جنه٣ى٢حش (1).وجپطجظ جپ٫يب جڂ

يف ئقىي ڂٷحهتح چٷىج نٷحپس ووش يف (جپٴ جو١)وٶىڂص ؾىز س جپٳٽ پٿٻحضد ٪رىه ىچ ٪رىو ڂطهڃس ئحه ذأچو ىجٲ٩ ٪څ أقى أ٪ىجو ٠نٿ

٠نڃى٪س ڂڅ جپرحقػن نٺهځ يف "-ٺڃح جىځ-جطجٴ ذ٪ڃو أڄ جنطٶنجپٯحپد ووجٲ٩ وڂححل وجىطڃحڂحش ٪ٿڃس ٲس، وىٲ٫هځ رد ٪ح٢ٳ وىى

ىخ وي ٪رىو أڄ جنطٶن ىځ جپڅ چرهىج جپ٫ ."جپىپ٩ وجنحڀ ذحپٴ .(2) جپٯذس ئذل ضجظ جڂس جڂس وڂح نح ڂڅ ئ٤نحجش

:فؾفخ احلبح وڂڅ يپٹ أهنح چش ،٫ىوس ٺػنج ذحطجٴجپكٳس جنحز جىطڃص

ڂنهح ،٪ىوج ڂڅ جنٷحش جنٻىچس ڂڅ ٪ىز قٿٷحش قىټ جطجٴ جپو (3)("ڂٷحش 4)وس جطجٴ وجط٫جخ يف جنحڂ٫حش جپ"ٿٿس ذ٫نىجڄ

" جڂس -جطجٴ جپو وض٣ى وجحضو جپ٫ذس"وٿٿس أني ذ٫نىجڄ

يف جپٳطـز ڂـڅ 4236 – 4226ج٪ـىجو اؾالشق األوعالو ، "ڂنح٦ز جطـجٴ ( " 1) . ڀ8/8/1991ئذل 27/7/1992

، ٪ـىو اؾشق األوعو، يف "افقوٲح٨ ٪څ جطجٴ يف ٠نٿس : ڂإجڂز أڀ ٶنحز نىج جپػٷحٲحش("2)جطجٴ ڂإجڂز أڀ ٶنحز نىج "وڂٷحپس جپٳٽ ٺحچص ذ٫نىجڄ ( ڀ1996چىٲڃ 16يف ( 6563)

".جپػٷحٲحش؟٪ـىو احلالبح جطجٴ وجط٫جخ يف جنحڂ٫حش جپوس، "، ڂػځ جننحيب ونحو ٿ٣حچى( 1)

. ڀ1992أٺطىذ 18أٺطىذ 15-، يف 14844-14847

Page 75: عدنان الاماسي

-71-

ٺپٹ ٦هش ٪ىز ڂٷحش ٪څ جطجٴ جنحشل ٺحڄ ، (1)("أذ٩ ڂٷحش)جنحچد ٮن جنهى ڂڅ "ڂنهح ٪ىز ڂٷـحش ذٿٯص ص ڂٷحش ذ٫نىجڄ

.(2)"جطجٴ جنحشل كٳس قىجج ڂ٩ ٪ڃىز جنطٶن جنحڄ جنطٶس آچح ٺڃح ٶىڂص جپ

؛ضنحوپص ٲو ضىو ىز جڀ يف جپٯخ، وٶىڂص وٲح٪ح ڂرحٺح ،ڂح مشٽئچين أٶىټ وجتڃح پٿٯذن جپڅ ىىىڄ ىز : "قع ؾحء يف جپٿٷحء ٶىنح

رٽ وجؾهح، ئڄ جڀ ڂنف جنأز قٵ جقطٳح٤ نح ٺحچص نٿٻو ٶ: جڀوٺپٹ نح ضٻرو أغنحء وجؾهح، وىج طڃڅ أڄ نح جنٵ يف ٣نحس أ ڂهنس أو نحز، وجنأز يف أووذح دل ضطىٽ ئذل قٵ جقطٳح٤ نح نٿٻو ذ٫ى وجؾهح ئ

.(3)"ڂن وٶص ٶدڄ ذ٫نىجڄ ڂنهح ٪ٿ رٽ جنػحټ ڂٷح ،وچش جنحز ڂٷحش ڂطٳٶس

ضنحوټ ٲهڃح جپٻحضد ضأغ جنطٴ ذحپرثس وجپڂڅ " سچى جطجٶ"وأ٪٣ ٪ىز أڂػٿس ،وجوح٨ جپحس وجٶطحوس يف جپرٿى جپ ن٣ٿٵ ڂنو

ڂح ٺطرو ش پىجچ جپ ٺطد يف ڂڅ ٺحچص . ئ. نه جپنى ڂنهح ڂػ

احلالبح ، "جڂس -جطجٴ جپو وض٣ى وجحضو جپ٫ذس"ڂػځ جننحيب ونحو ٿ٣حچى، ( 1) .وج٪ىجو جپ ضٿو ١1413نڀ 12يف 14746جپ٫ىو ( پنىڄ)

12يف 11468، جپ٫ـىو احلالبح ، "جنحچد ٮن جنهى ڂڅ جطجٴ جنحشل"ىٱ جپنح،( 2) .ڀ7/1994/

، جپ٫ـىو (پنىڄ)احلبح يف " قىج حڂٽ ڂ٩ ٪ڃىز جنطٶن جنحڄ آچح ڂح مشٽ" غحذص ٪ى، (3) .ڀ11/5/1996يف 12129

Page 76: عدنان الاماسي

- 70 -

جچطح جپىوپس جپ٣حچس ئڂج٢ىس ٪حنس ضٯد ٪نهح جپڃ، ٲٻطد يف ڂڅ .(1) ذوه وضٷڃهح جپٴ جپ٫يب جڂ وجپ٣ز ٪ٿو

ضهځ يف ىج ججملحټ ذىز وجكس ضنكى ٥نى جنىس " جنحز"وض٧ٽ كٳس .وجپ٫ڃٵ يف جپأڄ جپػٷحيف ذ٫حڂس وجطجٴ نحس

:فؾفخ اجلضشحوحٺص كٳس جنز ڂهتح يف جىطڃحڀ ذحطجٴ ڂڅ نټ

وٲڃح أيت ،ٷحش ٺطحهبح أو قىججهتح ڂ٩ جنهطڃن هبج جنىى٨ أو جنرحڂ :ذ٫ جپنڃحيؼ نج جىطڃحڀ

چش جپكٳس پٷحء كٳح ڂ٩ جپرحقع ٪رى جل ٮحزل جنهـين قـىټ -نحوي جپػحچـس 7)حپطو پٿڃحؾطن جپ ٺحچص قىټ جطجٴ ججتٿ

ح ىى ضحم ڂ :جنٷحذٿس جؾحذس ٪څ جثٿس جضس وٺحڄ ٣نح ضنحوپطو ،(ىـ1424ٺٿڃس ئحٲسوأىىجٲو؟ وڂحيج ض٫ين أووجهجطجٴ ججتٿ؟ وڂ چأ؟ وڂح

ئجتٽ پ٫ٿځ جطجٴ؟ ىه جنىجچد وٮنىح ضنحوپطهح حپس نػس أٺحو٬نـس نحڂ٫س جڂـحڀ ڀ هبح جپ٣حپد يف ٶځ جپىجحش جپ٫ٿح پنٽ وؾس جنحؾطن ضٷى

وٺحڄ ٪نىجڄ ىـه جپـحپس ،جل ٮحزل جنهين ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ٪رىپج ٲاڄ جپ٫ٶـس ، "جطجٴ ججتٿ وووه يف جپج٨ جپ٫يب ججتٿ"

ـ ئذـٽ ،وجپج٨ جپ٫يب ججتٿ ججتٿسو٢ىز ذن ڂجٺ جپركىظ ٹ چ .پركػس دل ضنأ ئ نىڂس جطجٴ ججتٿضٿٹ جنجٺ ج ڄئضط٩٣ جپٷىټ

، 11664٪ـىو . احلبح، "هس جطجٴجطٯجخ يف ڂىجؾ: چى جطجٶس"وپى چىه، ( 1) .ڀ1995نح 26/ىـ٫1415رحڄ 25يف

Page 77: عدنان الاماسي

-71-

ذـن جطـجٴ جـجتٿ ٺڃح أؾحخ جپرحقع ٪څ إجټ ٪څ جپ٫ٶس .وجطجٴ ذىؾو ٪حڀ

ڂڅ "پٯ ٿٿس ڂڅ جنٷحش ذ٫نىجڄ وٺطد جپىٺطى ٲح ١نڃى ج -يٺ ٲو ىـ1421ؾد 18وٺحڄ أقىىح يف ،"جطجٴ ئذل جطج

څ ٪أچنح ٤نهٽ يف جنٷٷس قحچح، چحىٹ طٶن ٫ٿڃىڄ ٪ٿځ جپٷن أڄ جنى جپطه١٣ نطٷرٿنح، ٲٿڃحيج ئيڄ رپىڄ ڂح يف و٫هځ پٯ جطج ڂح

ؾهىوىځ د ڂڅ ٲدٯح، ئپٻځ يف جپرىء ذنحق, چٻىڄ ٪ٿو يف جنطٷرٽ؟ .!( )نطٷرٽ قح حويپٹ جطجٲ حجنروپس قىػ

يٺ ( ىـ1422جنؿس ي 21) وٺطد يف ڂٷحپس أني ٪څ جطجٴيف ٶجز أچٳنح وٶس وڂىجٶس ٮحپد ڂح ن٫و جطجٴ ٪نح أچنح چ٫ " حٲه

، !(أچٳنح)ڂڅ ڂ٫ٿىڂحش، ٲهى ٫ ٪نح ڂح چ٣ٵ ج٪طج ذو چٳنح ٪څ ككس پٻىهنح وٺچح نح چٻه أڄ چطٺ، ٲٷىچح أڄ ضٻىڄ ڂ٫ٿىڂحضو

، وٻٳنح ج٪طجٲنح ذأچو ٶى ضٿٽ ئپنح يف !(نح٢ثس)نكىش قىټ أوح٨ ٺحچص ٲه أڂنس .. ج٥ن٣ح٠ جنح!( ٶڃس)ونټ أڂنس ض٫ين پنح .. ٮٳٿس ڂن ح

."جطػنحتس ذحپٿد ذٻحٲس ؾىجچرهح جپ٫ٷىس وجپػٷحٲس وجنحسأڄ چ٣٫ جنطٶن " :ىـ1422جنؿس ي 25وٺطد جپٻحضد چٳو يف

جپ طكٷىچو ٺٳٽ نىٸ ذحپٷىز ٪ٿ ڂحىحز ٶىجهتځ أو نحوىح،جقطجڀ ويپٹ قن ضطهٿ ڂڅ ٪ٷىز جطهحچس ذحن، ٲطأنه ڂأن جنى، وضطرن أڂى ضٳىٶو ٪ٿٹ، وضه جپٳح٪ٽ ڂڅ أڂىه يف رٽ جپٷحء ٪ٿو، ٲ ٹ يف

، وأؾوج ڂڅ حقٷ ج٪ؿحخهىو ڂح ػن أڄ جنطٶن ٶى ذپىج ڂڅ جنجپىجحش جنڃنهؿس ڂح دل چنٳٷو ٪ٿڃح ق جڄ، ونڃٿىج ڂڅ جپ٫حخ ڂح

Page 78: عدنان الاماسي

- 72 -

نڃٿىج، وٺٽ يپٹ يف رٽ نٷٵ أىىجٲهځ جنىڂس، ذٯ جپن٧ ٪څ ٢ر٫س أو ."قٷٷس ىه جىىج

ٻز أو ذحقي ٲ ،و٪څ جطٯجخ ٺطد جپىٺطى جپٯ أڄ ىه جنڃٿس -ڂح دل طٿف جپ٫خ نح ضٿف ذو ،أو جنڃٿس جنحوز پطجٴ ،"جطٯجخ"

رـٽ ٲڃح ذپو ڂڅ ٶ ؛جنطٶىڄ ڂڅ ڂنحىؽ نع و٢جتٵ جطٷحء وجطٷجءجنطٶن يف رٽ ئ٤نح ڂح أ٤نوه ٫ط يف ٪ىجو جن٫ؿجش جپ٫ٿڃس وجن٫ٲـس

هح جنحغٽ يف جپطٳىٴ جنح جپٯيب ذٻٽ جنىى٪س، وڂح أوټ ٪ٿ يپٹ ئ ٶ٣حٲ .ڂڅ وش وڂ٫حڄ "جپطٳىٴ" ڂح نڃٿو ڂحڂن ٺٿڃس

وقىټ جىطڃحڂحش جنطٶن وجطجٴ ذحنٿٹ ٪رى جپ٫ وجنڃٿٻـس -ضطر٩ ذ٫ جپ٫ذس جپ٫ىوس ٲٷى أ٪ى جپىٺطى ٪ٿ جپنڃٿس وجس ٫ ٲهح ئذل

جنإ، و يف جنٿٹ جطجٴ وؾهس چ٧ حڂرنوئحىح ١نٿ جهحڂحش ىهونـح -نو جل-جپ٫ جنطٶن ٶى ٶحذٿىج جنٿٹ ٪رى ڂڅ ڃح أڄ ٪ىوج

ئڄوحٲوج ڂ٫و يف قضو جپٷرس ڂڅ جپح ٪حڃس جپـرو، ذـٽ ؾحپىه،ى جنحټ ڂ٩ وپحڀ ٻرن جپ جٲٵ جنٿـٹ ٺڃح قوذو ڂنهځ ڂڅ جٲٷو يف

وٶـى وـٳىج جنٿـٹ .حيف ڂىٶ٫س ؾجخ، وٶطٽ ٲه -جل نو-جپ٫ ٪رىذل ڂـح ئحخ جپ٫خ ٿىڄ جپٻط و ٻح، وٶٷح وٳح -نو جل -٪رىجپ٫

ٺحچص جپڂى جپ ڂ ڂڅ أڂحڀهنځ ٺحچىج ؛وٽ پو جنطٶىڄ يف جپىٱ٬نػٽ جپٴ جپ ٲٻحچص چ٧هتځ پو چ٧ز يپٹ جپه, ضٿٹ جپٳطز ئپهحضٳطٷ

وئجنح ٲو ڂڅ ذ٣ىپس وؿح٪س وٲوس و ٪ٿ ٧ٱ جپ٫، ٪ٿـ

يف ٪ىڄ -نو جل- ٪رى جپ٫ضهو، وىٻج ٺحڄ جنٿٹ ئذلو٫ جنرىأ

جنطٶن ئهحڂحشوڂ٩ ىج ٲٿځ ضطڃٻڅ ىه جپىجس ڂڅ جنحڀ ذٻٽ , جنڃ٩ڃحيؼ جپ ض٫ى أڂػٿس پن٧ـز جنطـٶن ذ٫ جپن ئذلٲ٫ڃىش ججملحټ، يف ىج

Page 79: عدنان الاماسي

-73-

، وؾهىوه يف ضىقى جنڃٿٻس جپ٫ذس جپـ٫ىوس -نو جل- ٪رى جپ٫ پٿڃٿٹذحپطىـ٩ يف ڂى ڂڅ جپىجس وجپطكٿٽ، ئذلىج جنىى٨ ٪نطحؼ أڄوٶى ضرن .جنطٶن يف ضحم جپىوپس جپ٫ىوس يف أووجىح جپػغس ئهحڂحش

طنحوټ جطـجٴ ضىز ٪هح پر٫ جپٻطد جپ وڂڅ ؾهىو جن -6ىـ ڂڅ ٪ 1422نحوي جنز 22وڂنهح ڂح ٶىڂطو يف ٪ىوىح جپحو يف

ـىټ نإپٳو" ٶجءجش يف ؤي ڂح ذ٫ى جطجٴ: جپٯخ وجڀ"پٻطحخ جنك وجپهـىو طنحوټ جىطڃحڀ جپٯيب، ٲٺش أڄ جپٻطحخ ١نڃى ىټ

يف ئ٢ٴ ضـڃحش نػٽ يپٹ ؾٿحوو٢نحوٲو وٶٿٷو ڂنو، ذٽ ،ڀجن٫ح ذح : )ڂػٽ ؛٢نطٿٳس ٪ٿ جڀ ، (جـىپس جـڂس )، (جـڀ جپحـ

پٷى ج٪طڃى جپٯخ يف ڂ٫ٲطو ٪څ جڀ ٪ٿ ڂإحضو .(جىحخ جڂ)ـ حظ جپركػس جننطز يف ڂنح٢ٵ ڂط٫ىوز ڂڅ جپ٫حدل، پپٹ ض٫ـىوش ىـه جن

، ويف ٲـىټ ىـج جپٻطـحخ چٷـأ ٪ـڅ وئ٩نحذح وجنطٿٳص يف چطحتؿهح ٿرحجنىىز يف جپن٧ ئذل جڀ ڂڅ نټ جنىجٶٱ جڂٻس وؤجىح ( جنحىحش)

نحه جڀ، وٺپٹ ڂىجٶٱ أووذس ٢نطٿٳـس يف چ٧ىـح ئذل أقحچح ج٩نحذسوجپطٳحش ( جنىجغس جپڃىپس)ٷ جڀ جن٫ح، ضٿٹ جنىجٶٱ جپ ضى٪ى ئذل چ

، وڂنهح نذس جنىجغس يف جپرٿىجڄ جـڂس جنىػـس (جنىجغحش جنحڂس)ئذل ٺىهنح ضنكـى ئذل ؛(ڂح ذ٫ى جطجٴ)ى٪ وجن٫حز، وىه جپؤي ى ڂح

جنط يف ٶجءز جپ٧حىز جڂس ڂڅ نټ جطٷجء وجن٫حنـس جنرحـز .ىه جپ٧حىزن٣٫حش

Page 80: عدنان الاماسي

- 74 -

"أڂٻح وجنجنس جڂس جن٫حز"ٺطحخ جپ ٪طهح جنىز جپٻطد ڂڅ و .(1)ڃى ىټ، وىى ٺطحخ ٢ن٣ى٠پىټ ١ن

وڂ٣٫حش جپٳٻ جپٯيب قـىټ ( جنط)وڂڅ نټ ضطر٩ جنإپٱ پٳٻ ٲٻ " يف ئ٢ح: څ جپٯذن يف ىج جنحهجڀ، أوو ٶجءز پٳٻ أقى جنن٧

ض٫ص جنٺس جڂٻس پٿنٷى ڂـڅ وجنـٽ "Aculturalizationجنػحٶٳس ىه جنقٿس هىش ڂىجنٽ .ٺحهنح، ونحس يف جپطنحش ڂڅ جپٷڄ جپ٫څ

وجپطكىټ ٪څ ٶځ جنىجغس جپٯذـس "جچح جپٯيب"وڂٷحذحش ٺحڄ ڂڅ أهنح چٷى ذحپنٷى وجپطٳٻٹ ئذل ڂح ذ٫ىىح، وىج ڂح ٤نىه ڂ "ڂححټ ىىوٮـىڄ "٪نى ػ

ٺأ٧نىيؼ ٮن ق، ىج جپرحقع وجنحڂ٫ جڂٻ جپ ضـىيف يف ٪ـحڀ ڀ، وجپ جچي أىٶحؤه نڃ٩ نىغو وأ٪ڃحپو جپٳٻس يف ٺطحخ هځ 1968

.(ڂٯحڂز جڀ)ڀ ذ٫نىجڄ 1974ى ٪حڀ جپٷ٫ـىز ي 24پس پٿىٺطى ڂحڄ ڂ٣رٷـحشل يف وچش جنـىز ڂٷح -

ىـ قىټ جنإن جپ٫حن جوټ قىټ وجحش جپٴ جو١ جپـ 1423ضنـحوټ ،حچحذأن Mainzنىنس ڂن "جتى جپ٣رح٪س" يف ؾحڂ٫س ؾىضنؼ٪ٷى

ٲڅ ٪نٶو جووذـىڄ جنإنجش : "إنجش جپٯذس، ٲٻحڄ ٣نح ٺطروٲهح ٲٻز جن٫ٷىوهنح ووڄ ضىٶٱ وقىټ وجڂٻىڄ ق أرف نځ ٲو جپٷىـ جن٫ٿ، ٲهځ

ڂىى٪حش ٺػنز ؾىج، ٫ىڄ ٲهح ئذل ننى ٺٽ ٢حٶحهتځ جپ٫ٷٿس، ٺڃح ٳىوڄ وڂڅ جنإنجش جپ هتڃنح يف جپ٫حدل جپ٫يب . ڂڅ جپ٣حٶحش جپ٫ٷٿس پٯنىځ ڂڅ جڂځ

جڂ ڂح ٫ن ذوچح ڂڅ جىطڃحڂحش ٪نى جپٯذن، وٻٳ پ٨٢ ٪ٿـ

جپ٫ىو رلخ اىخ "جپٯخ وجڀ ؤس يف جطجٴ جنحشل جن٫ح ، " ىټ ١نڃى ىټ، ( 1) ٪څ ڂىٶ٩ ىـ2212 -ڀ 1002جپنس جپػحڂنس، طحء 34 : ،چٷ

www.kalema.net/articles/30a_9.html

Page 81: عدنان الاماسي

-75-

ش وضنى٪هح جپؾى٨ ئذل ڂىٶ٩ جذ٣س وجحش جپٴ جو١ ٪ىو ىه جنإنجأو ن٫س وجـحش "جچطچص" يف مشحټ أڂٻح ٪ٿ رٻس جن٫ٿىڂحش جپىوپسويف ىـه جنٷحپـس ـأضنحوټ . جپٴ جو١ جپ٣حچس أو ٮنىح ڂڅ جنىجٶ٩

پٴ جنإن جپ٫حن جوټ قىټ وجحش ج" وىى ،ذحنىع أقى ىه جنإنجشڀ، ٲٷى ذـټ 2442رطڃ ىـ1422جپ ٪ٷى يف ه ؾد "جو١

قع حٸ يف جپطه١٣ پو أٺػ ؛جوذىڄ وجڂٻىڄ ؾهىوج هڃس پ٫ٷىهپ ذنهح ىثس وجقـىز ٪ذـس أو " ڂڅ ٪څ ىثس ٪ٿڃس أووذس وأڂٻس

حٲس ئذل جننح١ ذح ،وضڃڅ جنإن أٺػ ڂڅ أپٱ ونڃحتس نع ،"!!ئڂس سجني پٿڃإن ڂڅ ڂ٫ح ٲنس و٪و نڃحت

وچش جپكٳس ضٷج كٳح ڂڅ ڂ٫هى ؾىضو جپىورل ذرـىڄ قـىټ - 26قى جپىجحش جپ٫ذس وجڂس وجپٶس يف جنحڂ٫حش جنحچس يف ٪ىو ج

ووذس وجؾنرس ض٫ى أنحچح ڂڅ أذ جپىوټ ج" :ىـ ؾحء ٲهح1423ذ٩ جپػحشل ئي ٫ىو ضـحم ؛جپ جىطڃص ذحپىجحش جپٶس وجپ٫ذس وجڂس وأوجتٿهح

أوجتٽ جپٷڄ جپػحڂڅ ٪ ووٽ ئذل ٶڃطو نټ جپٷـڄ ئذل جنحشلجطجٴ ضجؾ٩ نټ ٲطز جنـخ أڄجپطح٩ ٪ وڂ٣ٿ٩ جپٷڄ جپ٫څ، ودل ٿرع

٪حو ئذل جوىح نـټ ٲطـز جپـطنحش أڄرع جپ٫حنس جپػحچس، وپٻنو دل ٿچ٧ز پحوز جىطڃحڀ ذحپ٫حنن جپ٫ـيب وجـڂ، ؛وجپر٫نحش وڂح ذ٫ىىح

جنحچسرحخ حس وجٶطحوس، قع ٪حوش جنحڂ٫حش وڂ٫حىى جطجٴ چح٢هح جپػٷحيف وجپ٫ٿڃ وجٺحو٬ن جنط٫ٿـٵ ذحنـحضن جپ٫ذـس ئقحء ئذل

وجڂس، وٲطكص أذىجهبح پٿ٣ٿرس وجپرحقػن جنحڄ جپجٮرن يف ض٫ٿځ جپٿٯس جپ٫ذس وضحم جنحز جـڂس يف ػٷحٲس جپ٫ذس جپٷى٬نس وجن٫حزوج٨٢ ٪ٿ جپ

Page 82: عدنان الاماسي

- 76 -

جپ٫حڀ، يف جپىٶص جپ ذ ٲو، نټ جپنٱ جپػحشل ڂڅ جپٷڄ جپ٫څ جننڀ، كحغس جنحڂ٫ن جنحڄ جپڅ أنوج ٪ٿ ٪ـحضٷهځ ؾٽ ؾىى ڂڅ جحضز وجپر

ڂطحذ٫س جنهڃس جپػٷحٲس وجپ٫ٿڃس وجپٳٻس جپ ذىأىح وجو جطجٴ جنحشل نټ ذحپوـ جپ٫ٿڃس وجپطؿو جٺحو٬ن وجپر٫ى أ٪ڃحنځجپٷچن جنحن جپڅ جضٳص

وجڀ وجنـحز ٪څ جپٯححش جپحس وجط٫ڃحس وجپىنس نحه جپ٫خ .جڂس -جپ٫ذس جپص ٲو٨ جپىجحش جپ٫ذس وجـڂس و٪ٿـىڀ جطـجٴ يف وڂح

جنحڂ٫حش جنحچس، ٺؿحڂ٫حش ذپن وذىڄ وٲجچٻٳىش وٲجرىؼ وضىذنؿڅ جنحپىز وج٤نحجشوؾىضنؿڅ ور٭، ضى پ٣هبح و٢حپرحهتح جنحڄ ج٪ڃحټ

وح٨نىج يف ضنس جپنـى جنحڄ٣ص ذأنحء وجو ٪ٿځ جطجٴ جپ جضرجپ٫ذس جپٷى٬نس وچىح ذحنحچس، وٶحڂىج ذٳهس جنه٣ى٢حش جپ٫ذس وجىطڃحڀ ن٫حؾځ جپٿٯحش جپٶس وجپىجحش جپػٷحٲس وجپٳٻس جڂس، وٲٵ جننـهؽ

ىحڂ، ذىؾـطحټ، جپ٫ٿڃ جپىٶٵ، ٺىىحڄ حٺىخ جٻو، وىٱ ٲىڄوىحن ذحش وٲى وٺش وضىوو چىپىٺو وؾىؼ حٺىخ وٺحټ

ق وجو ٪ٿځ جطـجٴ جنـىع وجن٫حـ .. ذٺٿڃحڄ وىٿڃىش جطٽ، وأحضز جپٿٯـس جپ٫ذـس وجپـٶس چح ڂح مشآٺحپوٲىز جپىٺطىز

٪ٿ ض٣ى جطـجٴ وجنحضن جپ٫ذس وجڂس جپڅ ٫ٻٳىڄ قحپحطجخ جنى ڂڅ ٢ٿرطو ووجو يف جنحڂ٫حش وجن٫حىى جنحچس، ذنهځ ؾجنحشل، وج

ز جنحڂ٫ن جپ٫خ جپڅ وىج يف أنحچح وـح٨نىڄ ض٪ىو ٮن ٶٿٽ ڂڅ جح ".جپىڀ يف و٪ځ ڂنز ٪ٿځ جطجٴ ؾنرح ئذل ؾند ڂ٩ ڂتهځ جنحڄ

Page 83: عدنان الاماسي

-77-

جپ نطخ جنحچسوپ٫ٽ أوف ڂػحټ ق ٪ٿ جنحڂ٫حش :ر٭ؾحڂ٫طح ذىڄ ووجؾحچد جنحڄجپ٣ٿرس ٲهح ڂ٫حىى جطجٴ وجپىجحش جپ٫ذس وجڂس

ؾحڂ٫طح ذىڄ يف :پٿىجس ٲهح وڂطحذ٫س جپطه يف ٲو٨ ٪ٿځ جطجٴ ٨نحٲـى "ؾحڂ٫س ذحځ ور٭ يف ٶهح، ٲؿحڂ٫س ذىڄ جن٫وٲس أنحچحٮخ نڃٽ جځ ڂٿٹ ذوح ٲى ٲٿهٿځ جپػحشل جپ أچأىح يف ٪ـحڀ "ٲٿهٿځڂڅ جپ٣ٿرس 3744ذنهځ ،أپٱ ٢حپد و٢حپرس 38وضځ جپىڀ قىجرل ڀ،1818

جؾحچد، وضضر١ ذ٫ٶحش وغٷس ڂ٩ جنحڂ٫حش وجنجٺ جپ٫ٿڃس يف ٢نطٿٱ أ٥نحء جپٶس وجپ٫ذس وجـڂس وجپٿٯـحش پٿىجحش نحح جپ٫حدل، وضځ ٶڃح

.ججڂس/ جپ٫ذس وجپطٺس وجپٳحس وجپٷر٣س وجپىس :أذاد زخققخ اجملالد: صبب

:ب اىزتضى ىه ججملٿس ٪څ وج غٷٱ پٿن ذحپح، وٶى ٶش أڄ ضى ٪ىوج

جٴ يف يپٹ جپىٶص وپٻڅ جىطڃحڀ ذحط ،٢نح ننحٶس ٶس جطجٴحخ يف جنڃٿٻس دل ٻڅ ٺرنج ٲطأن وىټ جنحٺحش ڂڅ جپ٫ٿڃحء وجپٻط

وؾحء جپى٪ځ ڂڅ ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ . ونحؾهح ٺڃح أح جحمل ئذل يپٹوٶى ٶىڀ ڂى ؾحڂ٫س . ٣نح ح٪ى يف جج٨ يف ىو جپ٫ىو ؛٫ىو جڂس

ڃس نج جپ٫ىو ؾحء ٲهح ٪څ جىطڃحڀ جڂحڀ جپىٺطى ٪رى جل جپطٺ ذٻٿوجپٯو جپٳٻ يف جنحڂ٫حش وجن٫حىى جڂس أڄ ىه جنإحش ذحطجٴ پطي ڂحيج ن٩ ىإء‘ جطجٴ’أڄ ضٿطٳص ئذل ىج جنحچد "ٺحڄ ذى

وٺٱ أغ ٮوىځ جپٳٻ يف أذنحء جنٿڃن، -جڂس جڂس –ذطجغهح ٲطڃه ٪څ حت -ئڄ ٺحڄ ڂىؾىوج-جپ٫ٿڃ جنحپ ڂڅ چطحؾهځ وپططرن جپركع

Page 84: عدنان الاماسي

- 78 -

ڂح ٲ٫ٿىه، ٫٢نح يف جڀ وضٻٻح يف ىپو ٿ جل ٪ٿو وٿځ، وضٳح ڃحچح طڃج ؛پطح٫نو، وئٮجء ذنحتو ذنڃ١ ڂڅ جنحز ر٫ى هبځ ٪څ ونهځ

.(1)"پ٣ز ٪ٿهځ، وجطثحټ ڂٷىڂحهتځججنىع ٪څ ػٽ٫ىو ٶى ٶىڀ ڂ٫ٿىڂحش ٮز ٪څ جطجٴ ڂوق٥ أڄ جپ

جپطجظ وچ جنه٣ى٢حش جپ٫ذس، وٶىڀ ٪ٿ ؾهىو جنطٶن يف ٠نحټ جحملحٲ٧س پ٫ىو ڂڅ جپٻطد جنهڃس حوٶىڀ ڂجؾ٫حش و٪و ،نػح ٪څ جپىجحش جٶٿڃس

ټ و ٫ى وٺطحخ ٪رى جپٻصل جپرح قىجڂػٽ ٺطحخ ئوو ،يف جطجٴوٺحټ ذوٺٿڃحڄ ٪ٿ جپطحم جڂ، وٺطحخ جٲطجءجش ٲٿد قط

پنؿد جپ٫ٷٷ، ذححٲس ئذل ضٷى٬نو ٪ىوج ڂڅ جپٻحٲحش " جنطٶىڄ" .(2)جنؾ٫س قىټ جطجٴ

ىـ ضنحوټ ٲو 1415وى ٪ىو غحڄ ڂڅ ججملٿس ٢ن پطجٴ ٪حڀ ڂنهح نع ٪څ ڂحو ،حطجٴجپرحقػىڄ ٪ىوج ڂڅ جنىى٪حش جنط٫ٿٷس ذ

ڂ٫ٿىڂحش جنطٶن ٪څ جڀ وجنٿڃن، ونػح آن ٪څ جنطٴ جنطٴ ذچحو پى نإپٳحشٮىطح ٲىڄ ٮوچرحوڀ وآجتو جوذس، وىج

جطجٴ ٺڃح ٺڃح ضڃڅ جپ٫ىو ذ٫ جنجؾ٫حش پٻطد وحتٽ ؾحڂ٫س ٪څجش جنىػس يف ٠نحټ جطجٴ وڂح ٺطد ٪څ أنرحج ٪څ ذ٫ جىج ضڃڅ

.(3)جڀ يف أووذـح

ئذٽ / 1444جملٿى جنحڂ، جپ٫ىو جوټ ؾد ب اىزت ا، (جپ٫ىو جنح ذحطجٴ)ضٷىصل ( 1)ذحپٮځ ڂڅ أڄ وقىز جطجٴ جپطحذ٫س نٺ جپركىظ ذ٫ڃحوز جپركـع جپ٫ٿڃـ . 4، 1984

أڄ جپ٫ىو دل ئذل يپٹ، ٺڃح دل ـٺ ٶـځ نحڂ٫س جڂحڀ ٺحچص ٶى ضٻىڄ يف يپٹ جنن ئ وٶرٽ ضأ جپىقىز وجپٷځ .جطجٴ ڂ٣ٿٷح، ونح جطٯٴ ج٪ىجو نج جپ٫ىو وٶطح ٢ى

.جنؾ٩ جپحذٵ( 2)وـڃ -ىــ، چـىٲڃ 1415ججملٿى جنحڂ ٪، جپ٫ىو جپحو، جنڃحوحڄ ب اىزت ( 3)

.ڀ1994

Page 85: عدنان الاماسي

-81-

: ادلهأىش ٠نٿس جننهٽ ٪ىوج نحح ذحپط٫حوڄ ڂ٩ ٶځ جطجٴ ذحن٫هى جپ٫حرل

وٶى ضٻىڄ جپ٫ىو ڂڅ .(ٺٿس جپى٪ىز قحپح)پٿى٪ىز جڂس ذحنىنس جننىز ضنحوپص ڂح ٺطرو جنطٶىڄ قىټ ڂنهح وجحش ضح٫نس ،جپ٫ىى ڂڅ جٶحڀ

پجىڅ وقىټ جپٳطىقحش جپىټ ٿ جل ٪ٿو وٿځ وقىټ جنٿٳحء جأڂح جحملى جپػحشل ٲكىټ جپىجحش جٶٿڃس وجپ٫ٶس ذنهح وذن .جڂس

جپىجحش جطجٶس، ٺڃح ضنحوټ جپ٫ىو ٶس ئهحڀ جنطٶن يف جحملحٲ٧س ويف ٲٽ آن ضنحوټ جپرحقػىڄ ذ٫ . ونٷٷو وچه٪ٿ جپطجظ جڂطد ٲو ٪څ ٺڃح ن ١نى پطجٴ وجنىج ٺ .ئ٩نحذحش جطجٴ

جطجٴ وجڂحٺڅ جنٷىس، ونع ٪څ جنحز جؾطڃح٪س يف جنٯخ جپ٫يب ىج . ذن جط٫ڃح وجطجٴ، وٺپٹ ٪څ جپٳٻ جطجٶ يف چؿنح

ل ٪ڃ چٱ و٪رى حٲس ئذل چىوز جپ٫ىو جپ حٸ ٲهح ٺٽ ڂڅ ٪رى جذح .(1)و١نڃىو نى ٶوٴ وٮنىځ جپنڅ جپنٳس

:اإلراخ وازفضى: بصب :اإلراخ -0

جىطڃص جيج٪س جپ٫ىوس نىى٨ جطجٴ، قع ٶىڂص ضؿى٪ىز، ويف ٮنىح ننحٶحش حتٽ جپىٺطىجه يف ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپ

يف جپط٫ٱ هبج نىى٨ يف ٪س وو ڂح ٺحڄ پيج. ڂڅ جنحڂ٫حش جپ٫ىوس :وٲڃح أيت ذ٫ ڂنهح ،جپ٫ىى ڂڅ جپجڂؽ

ـ 1449وىجټ ، ڂحڄ 55، جپنس 471جپ٫ىو جپنى جنطه، ٪ىو ادله ( 1) ئذـٽ / ىـ .ڀ1989وڂحى

Page 86: عدنان الاماسي

- 80 -

ٶىڀ جپىٺطى ىن جنحپى جطحي جنط٫حوڄ ڂ٩ ٺٿس جپطذس ذٳ٨ - أؾحڂ٫س جنٿٹ ٪رى جپ٫ ذحنىنس جننىز ذچح٠نح أرى٪ح قىټ

وڂڅ ىه جپٻطد جپ چحٶهح ٺطحخ ضىڂح .طٶنٺطحذحش جنوأوف قٷٷس ج٪طىجټ جن٪ىڀ يف ،(جپى٪ىز ئذل جڀ)آچىپى

وىى ڂح رٵ ئذل ضىكو ١نڃىو ٪وشل يف حپس ،ىج جپٻطحخ . س جننىزنجنحؾطن جپ ٶىڂهح پٷځ جپى٪ىز ذحنى

حٺص. ڀ وجپٯخ٥نڅ وجن، وجپ٫ٶس ذن ج"چىوز ذ٫نىجڄ - خ ٲهح ڂ٩ أطحيڅ آن

قىع ئيج٪ قىټ جنڃش ج٪ڂس جپٯذس ى جنڃٿٻس ذ٫ى - ؼضنحوپص ٲهح وو جطجٴ يف ىه ،أقىجظ جنحو ٪ ڂڅ رطڃ

.جنڃش

:ازفضى -1ذچحڂؽ چحٲز ٪ٿ جپػٷحٲس وجپٳٻ، ئ٪ىجو وضٷىصل جپىٺطى ١نڃى جپ٫ى - أ

ٱ جپچحڂؽ پٿكىع قىټ جپىجحش جپ٫ذس وٺنص ،جوجن٣ويف قٿٷس غحچس قىټ أ٨نس وجس جپٯخ ڂڅ ،وجڂس يف جپٯخ

.جپىجنٽوٺحچص ،(جڀ وٶحح ججملطڃ٩)چىوز جوى ضٿٳىڄ جپ٫خ - خ

و٪ٷىش جپنىوز يف ض٣ىجڄ ٪ٿ ىحڂ جنإن جپىورل قىټ ،قىټ جطجٴجپ٫ى نىنس ض٣ىجڄ جنحپٹڂس وجطجٴ يف ؾحڂ٫س ٪رى جپىجحش ج

و١نڃى ج٪رىو وؾ٫ٳ جنحؼ ذحنٯخ، وحٸ يف جپنىوز ٺٽ ڂڅ أچ نحپىو ڂىز ٺٽ قٿٷس ح٪س وچٱ ،وذػص جپنىوز يف قٿٷطن. جپٿڃ وڂحڄ ڂ٣رٷحشل

.ضنحوټ جطجٴ وجپىجحش جطجٶس يف جپٯخ جپح٪س،

Page 87: عدنان الاماسي

-81-

جپىٺطى ٪ٿ جپنڃٿس ح نى جپٷح يف ذچح٠نو جپطٿٳىشلجط -ؾـ .وڂىز جپچحڂؽ ح٪س ،پٿكىع ٪څ جطجٴ

ىىپىو وىز جپ٫خ " :يف ٶنحز جٶأ ذ٫نىجڄ( ڂىججش)قٿٷس ڂڅ ذچحڂؽ -ووٺحڄ ،، حٸ ٲهح ٺٽ ڂڅ ١نڃى چح جپىٺحشل وڂحڄ ڂ٣رٷحشل"وجنٿڃن

ىـ ونىز ح٪طن 1419ؾد 23رحز ىڀ جپچحڂؽ ٪ٿ جنىجء ڂ .ڂطىجٿطن

:(1)األذخ األدثخحٺص جچىس جوذس يف ججملهىو جپػٷحيف يف ڂىجؾهس جطجٴ وو٪ص

وٲڃح أيت ٧نحيؼ ڂڅ ىه , ذ٫ جحضز جنحڂ٫ن پطٷىصل ١نحجش ٲهح :جحملحجش

ٶىڂهح جپىٺطى ٪ٿ " ٶنجچ٣رح٪س يف وجحش جنط"١نحز ذ٫نىجڄ ( أجپنڃٿس يف جپنحو جويب ذأهبح ضنحوټ ٲهح نذطو ڂ٩ جىطڃحڀ ذحطجٴ

وئ٧نح ،ونٿ ئذل أڄ جطجٴ دل نطو ،وضنحوټ ڂأپس هنحس جطجٴىى ڂطڃ ق وئڄ أ ذ٫ جنطٶن جن٫حڅ ٲ جځ

٫ىڄ جپٳٻحٸ ڂڅ جطجٴ پٻنهځ ٫طڃىوڄ جنؾ٫حش چٳهح و ط٣ .(2)ٺڃح ضنحوټ ڂىجٶٱ جنٿڃن جنهطٿٳس ڂڅ جطجٴ. جپٷىصل

ٲاڄ نس ١نحجش دل أنٻـڅ ڂـڅ ( 1) ىه ٲٷ١ ٧نحيؼ ڂڅ چح٢حش جچىس جوذس يف ىج ججملحټ، وئ ١نحز پٿىٺطى ٫ى جپرح٪، ورل ٪ىو ڂڅ جحملحجش أپٷص يف أچىس جنىنس يٺىح ىنح، ڂنهح ڂػ

.جپٷځ وڂٻس جنٻڂس قىټ ٶحح جطجٶس ڂطنى٪سجننىز وضرىٸ وأهبح وجپرحقس وؾجڄ و ، "٦حىز جطجٴ دل ضطىٶٱ: جپنڃٿس ١نحج يف أهبح. ١نڃى ٪٣س، و( 2) ، 14254، جپ٫ـىو ىالب

ىـ1415ذ٩ جوټ / 24

Page 88: عدنان الاماسي

- 82 -

ٶىڂص يف جپنحو جويب " جنىى يف ٪حدل جطجٴ"١نحز ذ٫نىجڄ ( خوٶى ضٻىچص جحملحز ڂڅ ،ىـ١1416نڀ 15ذحنن٣ٷس جپٶس يف

جىطڃحڀ جٺحو٬ن :حشلنحيج هنطځ نح ٷىپىڄ ٪نح؟ وجپػ :أونح ؛أذ٫س ١نحو ،جطجٴ جپكحيف أو ج٪ڂ :جپٯيب ذحڀ وجنٿڃن، وجپػحپع

(1).جطجٴ جنحو أو جطٯجخ :وجپجذ٩

جوخ جپ٫يب جنىع يف ٺطحذحش جنطٶن "١نحز ذ٫نىجڄ ( ؾـيف ٶىڂهح ڂحڄ ڂ٣رٷحشل يف جپنحو جويب يف ڂىنس ؾجڄ " جن٫حڅ

ىـ ضنحوټ ٲهح قٷٷس جىطڃحڀ جنطٶن ذحوخ 1418ؾد 14جپ٫يب وضٺىځ ٪ٿ جوخ جنطأغ ذحپٳٻ جپٯيب وئ٨نحنځ جوخ جپ٫يب جنطڃٹ ذأحپطو وؾوه، وٺپٹ و٪ڃهځ ضحجش جنىجغس وجپى٪ىز ئذل

. جپٿٯس جپ٫حڂس١نحز ٪حڂس أپٷص وى "؟ىٽ جچطه جطجٴ قٷح: "١نحز ذ٫نىجڄ( و

ىـ1419ذ٩ جوټ 27يف جپنحو جويب يف ڂىنس جپرحقس يف وٶى أٺى جحملح ڂحڄ ڂ٣رٷحشل أڄ جطجٴ دل .(ڀ1998ىپى 12)

ٺڃح چحٶ جنٷىش جنهطٿٳس ىجء . أحپرو ووحتٿووپٻنو ٮ ،نطوض٪ځ أڄ جطجٴ ڂڅ جنطٶن أو ڂڅ جپرحقػن جپ٫خ وجنٿڃن جپ

. ٶى جچطهيف جپنحو " ذ٫ ٶحح جطجٴ جن٫ح: "١نحز ذ٫نىجڄ( ىـ

ضنحوټ ٲهح جحملح ڂحڄ ڂ٣رٷحشل ،جويب جپػٷحيف يف ڂٻس جنٻڂس

، 8438جپ٫ـىو اى ، "يف ١نحز جپنحو جويب ذحپٶس جن٣رٷحشل ٻٱ أوجٴ جطجٴ( "1) .ڀ1995ىچى 18جنىجٲٵ 1416 ١نڀ 24

Page 89: عدنان الاماسي

-83-

جپىجحش جپ٫ذس وجڂس ڂڅ نټ ضٷىصل ٧نحيؼ ڂڅ جننحىؽ جپ س، ٺڃح ضنحوټ ٧نحيؼ ڂڅ ىهح جپ٣خ يف ٪ىو ڂڅ جنحڂ٫حش جڂٻ

وأح ٶىڀ ذ٫ جن٫ٿىڂحش ٪څ ،أحضز ىه جپىجحش يف جپٯخٺڃح ضنحوپص جحملحز ڂأپس جپنح٢حش جني جپڂنهؿس نه جٶحڀ،

.نىٽ ىه جپىجحش

:بد عذح األديب وازشمجخذىأ چحو ؾىز جويب ى ٠نٿس ڂطهس ذحپطنس ڂن ڂىز، وئڄ ٺحڄ

وڂنهح ،وپٻنهح ض٫ى چحٲز ٪ٿ جپػٷحٲحش جپ٫حنس ،جىطڃحڂهح جوټ ىى جوخوڂڅ أذ ئىججش جپنحو يجش جپ٫ٶس ذحطجٴ . جووذس وجڂٻس

ن ٺٽ ڂڅ ،"جوخ جپ٫يب جنىع: وخ جپ٫يبضحم ٺڃوؼ پ"ٺطحخ وطٻىڄ جپٻطحخ ڂڅ .(1)وأذى ذٻ ذحٶحو و١نڃى جپىٺحشل ٪رى جپ٫ جپرٽ

ضنحوپص نى جوخ ڂڅ جپٷس وجپوجس وجپ٫ أذ٫س ٪ ٲ . جپركىظ ذحپٿٯس ج٤نٿس ٪ىو ڂڅ جنطٶن وأ٪ى ،وجنقس وجپ٫ جپ٫

وٺځ ٺنص أوو پى ٺٿٱ جپنحو ٪ىوج ڂڅ جحضز پٻطحذس وجس ٪څ ىج ڄ ضٷىصل ٺطحذحش جنطٶن يب جنىع؛جطجٶ ذحوخ جپ٫جىطڃحڀ

جوخ جپ٫يب جنىع، ن ١نڃى ڂـ٣ٳ ذـىو، وض٫ـد : ضحم ٺڃوؼ پوخ جپ٫يب( 1)جپنـحو : ؾىز)٠نڃى٪س ڂڅ جحضز ذطك ٪رى جپ٫ جپرٽ و أذى ذٻ ذحٶحو و١نڃى جپىٺحشل،

(.ىـ1422جويب جپػٷحيف،

Page 90: عدنان الاماسي

- 84 -

ٺڃح ى نڃهى جنػٷٳن يف جپ٫حدل جپ٫يب ٶى ٻىڄ ڂج ئڄ دل كرو وجس .(1)وضٷىصل وچٷى :اىىين زشاس واضمبفخ وافى ادلهشعب: اجلبدسخ

جىطځ جنهؾحڄ ٲڃح جىطځ ذو ڂڅ ڂىى٪حش نأپس جپ٫ٶس ذن جڀ ذ٫ى وجپٯخ، ٲكن ٦هش يف جپٯخ أىجش ضنحو ذحنحي جڀ ٪ىوج ذى

جهنح جپى٪س وٷى٠ ؾىج ذپن وٷى٠ جچ٧ڃس جپى٪س جنهطٿٳس يف ٲحىطځ هبح جن جپى٢ين يف ىج ،أووذح، ٺحڄ ذى ڂڅ ضنحوټ ىه جپٷس

ىـ1416جنهؾحڄ و٪ٷىش ٪ىز چىوجش يف جنهؾحڄ جنحو ٪ پ٫حڀ : چىوز جڀ وجپٯخ"وٺحڄ ڂڅ ىه جپنىوجش ،ىـ1417وجپػحشل ٪ پ٫حڀ وٶى حٸ يف ىه جپنىوز ٲهڃ ؾى٪حڄ، و٪رـى جنٿٽ ".جنو جپطح٫نس

جپطڃڃ، و١نڃى قخ، و٪رى جپ٫ جى جپ٫رى، وٶى ضنحوپص جنحٺحش پٷوڄ، وٶى أحو جپ٫ٶحش ذن جڀ وجپٯخ يف ؾوىح ويف ض٣ىىح ٪ ج

جپطڃڃ ٪ٿ رٽ جنػحټ ذحطجٴ وذحىطڃحڂو ذر٫ جپڂى جپػٷحٲس جڂس وأحو ،وأڄ جپٯخ ن٣ح ذحپركع جپ٫ٿڃ ن٣ىجش وج٫س ٺحڄ ٪ٿنح أڄ چط٫ٿڃهح

. ذحپقحپس جپٯذن وووىځ يف جپطٷحخ ذن جپ٫ىخ ،"ؤس ڂ٫حز: ڂىٶٱ جپٯخ ڂڅ جڀ"وٺحچص چىوز أني ذ٫نىجڄ

حڀ وڂٺ وجحش جڀ هحٸ ٲهح ٺٽ ڂڅ ىڄ چٿىڄ ڂڅ ؾحڂ٫س ذنڂنؿذچٻند ڂڅ ؾحڂ٫س نرٽ وڂجو وجپ٫ٶحش جپنجچس جڂس ونحپى ٪نن

جوخ جپ٫يب جنـىع يف جپٻطحذـحش جطـجٶس " نص ٪نىجڄ پٷى قحوپص يف نع رل چ ( 2) ا)االعزؾشاق ادلبفالش يف الىس اإلعالال ڃڅ ٺطحخ " جن٫حز وج ئـرٿح، : پـحقحوپص چٷى جپن٧ز جطجٶس پوخ جپ٫يب وضٺـىځ ٪ٿـ 171-125، (ىـ1421

أڂح جوذـحء جنـحووڄ . ذحنحز وجپٷځ جپٯذس جوذحء جنطأغڅ ذحپٳٻ جپٯيب أو ى٪ىڄ ئذل جن .جنطڃٻىڄ هبىس جڂس ٲٿځ نحپىج جىطڃحڂح قٷٷح ڂڅ جطجٴ جن٫ح

Page 91: عدنان الاماسي

-85-

، وٶى نىظ چٿىڄ ٪څ جپ٫ٶحش (أڂٻ ڂٿځ)ىىٲڃحڄ وڂحٻٽ ووپٱ ٲحنٺحش جڂس نػٽ : "ټ ٲهحونطځ ١نحضو ذ٫رحز ٶح ،جڂس جپنجچس

ئشل أؾؤ .، وپص هتىىج پٿٯخٮرس يف جطٷټ وجپٻجڂس وجقطجڀ جپجش٪ٿ جپٷىټ أچو ڂڅ ڂٿكس أووذح، ٪ٿ جنىي جپر٫ى، أڄ ضؾد هبه جنرحوز

.(1)"ق وئڄ ذىش ذ٫ ىه جپط٣ىجش ڂ٫حوس نحنهح جپٷرسٲٻحڄ وجكح ٪نح يف جنىٶٱ ،ڂجو ىىٲڃحڄونىظ يف جپنىوز چٳهح

جپ٫ىجت ى جڀ يف جپٯخ، ٲر٫ى أڄ يٺ جپطحڂف يف جپٯخ ڂ٩ ن٩ ڀ ٲهځ ئيج ٺحڄ ٫ن ججڂ ڄأٺى أجپىحچحش وجنڃححش جپ٫ؿرس وجپٯرس

ويف جنٷٷس ٲاڄ ىه جپط٫ىوس جن٫حز وڂح ض٧هه ڂڅ : "ٲٷى ٶحټ ،٢نطٿٳىڄوؾو جڀ، ٲحپ٫حوجش وجنڃححش يف حڂف ١نىوو ٫نطٳحڄ ذٻٽ ڂٳحؾة ض

ش ڂڅ جپ ضٷرٽ ذهىپس ڂڅ جنڅ ضٶ جپؿد وجطنٻح ئيج ى، ذىجتىڄ، ٮن وطىن ڂٿڃن وطهځ أكحهبح ذأهنځ ڂط٫رىڄ

جوش ٺڃح أڄ ڂصل جپ٫جء دل ضى جپرطس ووڄ ٮ٣حء أ ذنڃح پى أ...وؾ٫ىڄٲطحز ڂٿڃس أڄ ضٯ٣ أهح وضىد ئذل ڂىس يف ٲچح ٲٷى ضٷحذٽ

.(2)"ذحپٲ إعغخ ادله فق اخلريخ

.شوض ادله فق جؾىس واذساعبد اإلعالخپٷى ج٣ٿ٩ ڂٺ جنٿٹ ٲٽ پٿركىظ وجپىجحش جڂس ڂن ئچحتو

تى يف ٠نحټ ڀ ٶرٽ أٺػ ڂڅ ٪څ نس ذىو ج1983/ىـ1443٪حڀ

االذواد : ادلهشعب اىىين زشاس واضمبفالخ ، "ؤس ڂ٫حز:جڀ وجپٯخ"ىڄ چٿىڄ، ( 1) .127، (ىـ1417هؾحڄ، ئىججش جن: جپح)ادلهشعب احلبد ؾش : اضمبفخ

.134يف جنؾ٩ جپحذٵ " ؤس ڂ٫حز:جڀ وجپٯخ. ڂجو ىىٲڃحڄ( 1)

Page 92: عدنان الاماسي

- 86 -

جپركىظ وجپىجحش جڂس ڂڅ نټ ضٻىڅ ٶىج٪ى ڂ٫ٿىڂحش يف . جن٫ح وضٻىڅ ڂٻطرس ڂوىز ڂڅ جپٻطد وجپىوحش وجپىغحتٵ وجنه٣ى٢حش

وڂنهځ ٺحضد ىه -و أ٪ ذحقػح يف ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ىح ٪څ ڂجؾ٩ نػو، مث دل ؾ٩ ئذل ڂٻطرس جنٺ پٷىڂىج پو نػح ڂ -جپ٣ى

.ٷىڂىج پو ڂىجش پٿڃٷحش وجپركىظ وأؾجء ڂڅ ٺطد ٪نطحؾهح نٷطنحضو ڂڅ جپٻطد ،أڂح يف ٠نحټ جطجٴ ٲٷى ٶىڀ جنٺ جپٻػن أو

يف ڂٻحڄ آن ڂػٿهح ڂػٿهح ىؾى غحچح ذطٻىڅ ٶح٪ىز ڂ٫ٿىڂحش وجپىوحش، ووغحپػح نح چ ڂڅ ٺطد أو هح،ح ق نحؾجنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ون وجنٽ

يت ذ٫ ڂح ٶىڂو جنٺ ڂڅ وٲڃح أ. ٪ٷى ڂڅ ووجش وچىوجش و١نحجش :چح٢حش

ذوح اذساعبد اشثخ واإلعالخ يف فشغب -0وٺحچص ىـ، ٫1447رحڄ 11-14٪ٷىش ىه جپنىوز يف جپٳطز ڂڅ

:٪نحوڅ جنٿحش ٺڃح أيت٫رحڄ ١14نحز، ىڀ " پ٫حدل جپ٫يبڂ٫هى ج."ذىټ ٺحضىڄ -‌أ

ىـ1447 ىـ14/8/1447، ـ وقڅ ٦ح٦حچىوز ٶىڂهح ڂ٫و جپىوجپ -‌ب

" جنحز جپ٫ذس وجڂس يف جپٷڄ جپجذ٩ جنؿ"أچىو ڂٻٽ -قـ ىـ11/8/1447ىڀ

جپىجحش جٺحو٬نس ٪څ جڀ وجپ٫حدل جپ٫يب يف " أچىو ٬نىڄ - و ىـ11/8/1447 ،"ٲچح

Page 93: عدنان الاماسي

-87-

چىوز ( وؾهس چ٧ ئڂس) جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف ٲچح -ىـ ىـ11/8/1447 ،حٸ ٲهح ١نڃى جپ٫ىجڀ وضٺ جذف

ئڄ ٠نڃٽ جحملحجش وجپنىوجش جپحذٷس ٺحچص ١نحوپس ڂڅ ٶرٽ جنحچد جپٳچ ىج ئ٦هح جطجٶهځ أو جط٫جهبځ ن٧ه أنٽ ٣نح ٪ ٪نو، وأجووج أڄ ٿ ،حپس ڂٳحوىح أچنح ڂهطڃىڄ ذحپ٫حدل جپ٫يب جڂ جىطڃحڂح ٪ٿڃح ڂىى٪ح

وأهنځ يف جپ٫ جنح طكڃٿىڄ أن٣حء جطجٴ جپٳچ أو جوويب . جپحذٵ

وىځ ٠نڃى٪س ڂڅ أحضز جنحڂ٫حش ،وپٻڅ جنحچد جپ٫يب جڂٺحچىج ٪ٿ و٪ ، څ حٺىججپ٫ىون وذ٫ جنىز جپ٫خ وجنٿڃن جپ

هبه جپىجحش وٶىڂىج ڂنحٶحش ٪ٿڃس ؾىز جضڃص ذ٫ جقحڄ ذء ڂڅ ٲهج جپىٺطى أنى جپطى٩ن ،وپٻڅ جپوـ جپ٫ٿڃس ٺحچص أٶىي ،جپ٫ح٢ٳس

و٢حپد أڄ ضٻىڄ ،ىف ٺٱ أڄ جپىجس يف جپٯخ ض٧ٿځ جڀ ٦ٿڃح ذ٫ىج .جپنىوز ذ٫ىز ٪څ جپىذٿىڂحس وججملحڂش

ٺحڄ ذ٫ جحملحڅ جپٳچن ٷىڂىڄ ١نحجهتځ ٺأهنح چجش و٪حتس نح ذٽ ٳهوڄ ذأڄ ٲچح ،ضٷىڀ ذو ٲچح ڂڅ جىطڃحڀ ذحپ٫حدل جپ٫يب جڂ

أڄ ىإء ،وجپرد وجف يف يپٹ. أٲٽ ڂڅ ٮنىح ڂڅ جپىوټ جووذسٺڃح أڄ ذ٫ جپرحقػن جپ٫خ . جحملحڅ ٫ڃٿىڄ يف و٦حتٱ قٻىڂس ىنحٸ

ق ن أقىىځ ،جنٿڃن ٺحچىج رىوڄ ئ٪ؿحذح ىىج ذٳچح وجپٳچنوٺحڄ ڂڅ جچطٷحوجش جپ وؾهص .(أن جپىڂٷ)جنطٴ ٬نىڄ

ٽ يف پٿڃكحڅ جپٳچن ڂح وؾهو جپىٺطى أنى جپطى٩ن چىو ڂٻقع ٶحټ ،١نحضو قىټ جنحز جپ٫ذس وجڂس يف جپٷڄ جپجذ٩ جنؿ

Page 94: عدنان الاماسي

- 88 -

قع ؾحء يف ٺڀ جحملح ؛أ٨نٿص وو جنٿڃن جپجتى يف ٪حدل جٲٻح: "پوٲٻٱ ؾ٫ٿص جٲٻح ،أڄ جپ٫خ ٺحچىج ڂى٪ن پٿكىجچحش وجپنرحضحش وجٲٻح

ڂڅ جنطٶن ذحپن٧ ئذل جنحز آن ء؟ ٲهٽ وٶ٫ص ٲڃح وٶ٩ ٲو ٮنٸ ڂس ٺحچص ٠نو چحٶٽ أو أو أڄ جنحز ج ،جڂس چ٧ز جط٫ء

.(1)"ڂى٨چى٪س جنىى٪حش -أطحي جپطذس نحڂ٫س جنجت - ٺڃح جچطٷى ضٺ جذف

، وأهنح ضطٺ ٪ٿ جپ ٫نطحىح ٢خ جپىجحش جپ٫ٿح ڂڅ جپ٫خ وجنٿڃنأڂح ١نڃى ٿځ جپ٫ىج ٲٷى . وپٻڅ دل ٷىڀ جذف ٧نحيؼ نح ٷىټضحٲهس، ڂىى٪حش

،٢حپد أڄ هطځ ڂ٫هى جپ٫حدل جپ٫يب يف ذح ذحپ٫س جڂس ٻىڄ وأٲحپ٫س جڂس ؛جىطڃحڂو ڂنكج يف جوجخ وجپٳنىڄ وجپٶ وٮن يپٹ

.ى جپ ضىف ڂىٶٱ جڀ ڂڅ ىه جڂى :ز جپ٫ٶحش جپ٫ىوس جپرىپنىسچىو -2

٪ٷىش ىه جپنىوز يف جپح ذحپط٫حوڄ ذن ڂٺ جنٿٹ ٲٽ پٿركىظ ذ٩ جوټ 16وجپىجـحش جڂـس وجپٳحز جپرىپنىس ذحپح ىڀ

پنىوز أني ،ڀ2442أح /ڂحى 28ىـ جنىجٲٵ 1423 وٺحچص جطٻڃح 22ىـ جنىجٲٵ ٩1423 جوټ ذ 14٪ٷىش يف ڂٻطرس ؾحڂ٫س وجى يف

وڂح هڃنح ىنح ذ٫ جپركىظ جپ ضنحوپص جپىجحش جپ٫ذس . ڀ2442ڂحى :ڂڅ ىه جپركىظ وٺحڄ ،وجڂس يف ذىپنىج

ڂ٫هى ت ٶځ جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يفٿنى وجنٻ -1ىجڄ جپ٫ذس جپ٫ٶحش جپطح٫نس ذن ذىپنىج وجپرٿ"، جطجٴ نحڂ٫س وجى

قش ىه جپنىوجش وٺطرص ضٷج ٪نهح ٶىڂطو پٷځ جطجٴ جپ جچطىذين پٿكى، وٺنص ( 1) .قنهح أ٪ى ن٣س نع جپىٺطىجه

Page 95: عدنان الاماسي

-011-

ضنحوټ ٲهح جپرحقع چأز جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف ،وٶى "وجڂسقع ،ڀ1918ونحس ذ٫ى جط٫حوز ذىپنىج جطٷنح ٪حڀ ،ذىپنىج وض٣ىىح

ٲطكىظ ٪څ جىطڃحڂحش جنهطٿٳس ،أركص ىه جپىجحش وجحش ڂإسٺڃح ضنحوټ ،ذحجملحش جني پطجٴ جپرىپنى ڂڅ جپ٫ جپ٫يب وجىطڃحڀ .ئىج ٠نٿس ڂطهس قىټ جپىجحش جپٶس

ئىج ٺطحخ ڂڅ ع ئذل ذ٫ جنهىو يف ىج ججملحټ وأح جپرحق ڂنهح ڂػ، ٠Danuta Madeyskaنٿىڅ قىټ جپطحم جپ٫يب ڂڅ ضأپٱ وجچىضح ڂحوٻح

. Paulina Lewickaوٺطحخ جپىٺطىز ذىپحچح پىٻح قع أح ٺ جپىجحش جپ٫ذس يف وجى جپ أچة ٪حڀ حټ جپروضنحوقع ٫ڃٽ ،ڀ پرف جنٺ جپت پٿىجحش جپ٫ذس يف ذىپنىج ٺٿهح1964

.ٲو جڄ أذ٫س ٪ ٪حنح ، وى ووس ڂطهس يف ىج ججملحټ ڂ٫هى پٿىجحش Poznanٺڃح يٺ أح أچو أچة قىػح يف ڂىنس ذىچحڄ

. جپٶسئڄ : "پنىج ذحڀ ذٷىپووأنطځ ىج ج٩نح ذ٫رحز جپرحقع ٪څ ٪ٶس ذى

پطٯنجش أقحچح ى وڂطنى٨ و٫ن٩ ڂىٶٱ جپرىپنىن نحه جڀ ىى ڂىٶٱ ڂ٫ٷڂڅ جپ٫د ض٫ٳهح، وپٻڅ نرٯ وجتڃح أڄ ٿ٣ٱ ٪څ ٢ٵ ضٷىصل ڂ٫ٲس أ٪ڃٵ

.(1)"ذحنحز جپ٫ذس وجڀ

ذوح االلبد اغىدخ ، "ج وجپرٿىجڄ جپ٫ذس وجڂس جپ٫ٶحش جپطح٫نس ذن ذىپنى"ٿنى وجنٻ، ( 1) .44-29ڂٺ جنٿٹ ٲٽ پٿىجحش وجپركىظ جڂس، ووڄ ضحم، : جپح)اجىذخ

Page 96: عدنان الاماسي

- 010 -

: چىوز أنحچح وجپػٷحٲس جپ٫ذس : -3

ذ٪حس ڂطٺس ذن جپٳحز جنحچس يف جپح وجنٺ ٪ٷىش جپنىوز يف وحٸ ٲهح ٪ىو ڀ، 2445ڂح 2-1/ىـ١1426نڀ 21-24جپٳطز ڂڅ

:وٺحچص ٺڃح أيت ،ڂڅ جپرحقػن جنحڄ وجپرحقػن جپ٫خ وجنٿڃنوٶىڂص ٲهح جپركىظ ،نحچس پٿػٷحٲس جپ٫ذسض٣ى جن٫ٲس ج :جنٿس جوذل

:ضسجٶىڂو جطٳحڄ پى ،"جپىجحش جپ٫ذس وجڂس يف أنحچح: "جپركع جوټ

Stephan Leder. ٶىڂو ، "نذس نحس -جننحىؽ جنحچس يف وجس جپػٷحٲس جپ٫ذس: "جپركع جپػحشل

.ٲححل جپ٫ؿڃٶىڂو ضىڂح ،"جپٴ جو١ جن٫حوجحش قىټ : "جپركع جپػحپع

.Thomas Philipٲٿد ٶىڂو ٪رى ، "ىز جپ٫خ يف جپ٫ٿىڀ جؾطڃح٪س يف أنحچح: "جپركع جپجذ٩

.جپٷحو ٪جيبوٶىڂص ٲهح ،جپ٫ٶحش جپ٫ذس جنحچس ٥نى قىج ٲح٪ٽ : جنٿس جپػحچس :جپركىظ جضس

ٶىڂطو جپىٺطىز ،"ىج ذن جپػٷحٲحشجن٫حن وجپٷځ وجن: "جپركع جوټ .Gurdan Kramerٮىووڄ ٺ٬ن ٶىڂو ٪رى جپج ١نڃى ٪رى ،"جپط٫حوڄ جپػٷحيف جپ٫يب جنحشل: "جپركع جپػحشل

.جحملڅڂىٶ٩ جپٷن٣ز يف : جنرحوجش جنحچس يف جنىج ذن جپػٷحٲحش: "جپركع جپػحپع .ىڂو ڂحڄ ڂ٣رٷحشل، ٶ"وجس ونٿٽ: جچطچص أ٧نىيؾح

Page 97: عدنان الاماسي

-011-

جنهىو جنحچس يف وجس جپػٷحٲس جپ٫ذس، وٶىڂص ٲهح جپركىظ : جنٿس جپػحپػس :جضس

،"جحملٿس جنطنٷٿس ٺأح پن٧ز ؾىىز ئذل جپطحم جڂ": جپركع جوټ .Ulrike Freitagٶىڂطو أوپٻس ٲطح٬

،"چ أ٪ڃحټ جپطجظ جپ٫يبڂح٨نس جنطٶن جنحڄ يف : "جپركع جپػحشل .ٶىڂو ٲإجو ٲىشلٶىڂو ىىحچ ،"وجحش حس قىټ جپٴ جو١: "جپركع جپجذ٩

.Johannes Reissnerجن :اىزت: صبب

ڂنهح ڂح ،أى جنٺ جپ٫ىى ڂڅ جپٻطد قىټ ٶحح جطجٴ :أيت .ىـ1414ى ٪حڀ ،پ٫ٿ جپنڃٿس( جطجٴ يف جوذحش جپ٫ذس) -1

وىى ٺطحخ ځ ذ٫ جپركىظ قىټ جطجٴ ڂڅ قع ض٫ٳو قىټ ٪ٶس جطجٴ ٺڃح ځ نػح وچأضو وووجٲ٫و وأىىجٲو،

ذححٲس ئذل ق وجٶ پٿڃٻطىخ ،ذحپطنن وجط٫ڃح وجپهىوس .(جپررٿىٮجٲح) قىټ جطجٴ

. ج ١نڃى ٪رى جحملڅپ٫رى جپ( جن٫طٷىجش جپىنس پىي جپٯخ) -2ويف ىج جپٻطحخ ضىف پٿڃ٫طٷىجش جپحتىز .(ڀ2441/ىـ1421)

وىى ڂڅ نټ ىج جپطىف نحٶ ىه جن٫ٷطىجش وو . يف جپٯخ .٪ٿهح نىى٪س وڂنهؿس ٿڃس

Page 98: عدنان الاماسي

- 012 -

( ڂنحىؽ جپركع يف جڂحش پىي جنطٶن و٪ٿڃـحء جپٯخ)-3 وٶى ،-نو جل -١نڃى جپرن ڂٯٿضأپٱ (ڀ2442/ىـ1422)

ي جننهؽ جپطهؿين جپٷحتځ ٪ٿ :ئټضنحوټ جپرحقع ڂنحىؿهځ جپ ٶڃهح ڂڅ جپهىوس وجپنجچس أو ىز ڂنهڃح، نجپ٪ځ ذأڄ جڀ أ

،جننهؽ جنحو يف ٲهځ جڂحش جپ ضڃڅ جپطٳن جنحٺووڂنهؽ ،ىس جپىىپىؾسوڂنهؽ جن ،وجننهؽ جپٻىپىؾ

جپىجحش جپطح٫نس، مث جننهؽ جنىرل جپٷحتځ ٪ٿ جپطٻٹ يف ٦حىز جپىق و٦حىز جپنرىز وجپطٻٹ يف جنىع جپنرى جپٱ، وأننج

ودل ن جپرحقع ڂنهؽ جننٳن . ڂنهؽ جپطڃؿى جپٷحتځ ٪ٿ جپطٷ٥ . وىځ جپٷٿس أو جپنىز

: ابخاحملبمشاد : صبضب :وڂنهح ىه جحملحجش

ذنؿص ٺنىطځ . ٶىڂهح و ،"جپ٫ٶحش جڂس جپىىس ٪ جپٷوڄ" -1 .ىـ1/6/1449يف

پٿڃكح چٳو يف ،"جپىجحش جپ٫ذس جڂس يف ؾحڂ٫حش جپىى" -2 .ىـ3/6/1449

ٶىڂهح ؾىڄ ،"أٶحڀ جپىجحش جڂس يف جنحڂ٫حش جپٯذس" -3 .ىـ23/12/1415طى يف جرى

Françoiseٶىڂهح ٲجچىج ذىؾحش ،"ڂٳهىڀ قىج جنحجش" -4

Bugart جنى جپحذٵ پٿڃ٫هى جپٳچ پغح يف ن٫حء ذحپڃڅ يف .ىـ1/8/1423

Page 99: عدنان الاماسي

-013-

ٶىڂهح ڂحڄ ڂ٣رٷحشل يف ،"جطجٴ وٷى جپرص جذ" -5 .ىـ25/4/1425

جپى٩ -س ضحم ووټ جنٿؽ جپ٫يبجٱ جپو وأ٨نطو يف وج" -6 Alexyٶىڂهح أپٻ ٲحٿٱ ،"جپجىڅ وجطج جنطٷرٽ

Vasiliv ڂى ڂ٫هى جپىجحش جٲٷس وجپ٫ذس جپطحذ٩ ٺحو٬نسڂح 7/ىـ1426ڀ ١ن 26وٺحچص ١نحضو يف . جپ٫ٿىڀ جپوس

.ڀ 2445ٶىڂطهح ،"پحو جنؿٺٱ چ٧ جنٿڃىڄ ئذل جپٳ٤نس يف جپٷڄ ج" -7

جپٳحتز نحتز جنٿٹ ٲٽ ، Carol Helenbrandٺحوټ ىٿنجو وٺحچص ١نحهتح يف ،ىـ1425جپ٫حنس پٿىجحش جڂس ٪حڀ

ڀ ، وضنحوپص يف ىه 2445ذٽ ئ 4/ىـ1426ذ٩ جوټ 3جحملحز چ٧ز جنٿڃن ئذل جپٳ٤نس يف ضٿٹ جپٳطز، قع نىغص ٪څ

.حو جپطح٫نس جپ٫ذس جڂس قىټ ىه جپٳطز جپطح٫نس جنحڂسجن

ڂى جن٫هى )ٶىڂهح ؾىڄ ڂرىش ،"جپڃڅ أ٧نىيؾح: ججملطڃ٩ جنىشل" -8وو٪ح ٲهح ئذل ٶحڀ وجحش پٿٯخ يف جپ٫حدل جپ٫يب ( جپٳچ ذن٫حء

.ڀ2445ڂح 29/ىـ1426ٳ 19وٺحچص يف .جڂ

ٶىڂهح ،"ش جنطٴ نىٸ ىىنوچو جنىپنى جپطؿس٪ٶح" -9ڀ، 2445ذٽ ئ 25/ىـ1426ذ٩ جوټ 16ٶحځ جپحڂجت، يف

جنىپنىس وجپ أوف ٲهح قٷٷس ئڀ نىٸ وض٫حوچو ڂ٩ جنٻىڂسجط٫ڃحس يف ئچىوچح، ٺڃح نىظ ٪څ قٷٷس ٺطحخ نىٸ ٪څ

وڄ أذى ذٻ ووڄ أڄ ن ئپو ذء، ڂٻس جپ جطٷ ڂ٫ٿىڂحضو ڂڅ ج

Page 100: عدنان الاماسي

- 014 -

وٺپٹ جپى جپ جپطٷ٣هح و٢ڃ جځ جنٷٷ پٿه جپ . جپطٷ١ جپى

رلخ افق: ساثبوىنحٸ ٪ىو ٺرن ڂڅ جنٷحش قىټ ،قٳٿص ٠نٿس جپٳٽ ذحطجٴ ٺػنج

:جطجٴ ٬نٻڅ أڄ چٷڃهح قد ڂىى٪هح ٺڃح أيتع ض٫ٳو وچأضو وأىىجٲو طجٴ ٪ڃىڂح ڂڅ قڂٷحش قىټ ج -1

، وٶى ٺحچص ڂ٧٫ځ ىه جنٷحش نٽ ئذل ٢حذ٩ جپ٫ڃىڂس وووجٲ٫و .وڂىؾهس ئذل ٪حڂس جپٷجء

.ڂٷحش قىټ جضرح٠ جطجٴ ذحط٫ڃح -2

ٲهنحٸ ڂٷحش قىټ ،ڂٷحش قىټ جنىج جنٯجٲس پطجٴ -3وغحپػس قىټ ،قىټ جطجٴ جنىپنىوأني ،رحشلججطجٴ

وجطجٴ جپٳنٿنى ،وجطجٴ جپرىپنى ،جطجٴ جنحشل .وٮنىح

ڂػٽ ڂٷحش قىټ جنطٶس جنحچس ،ڂٷحش قىټ أ٪ڀ جنطٶن -4 .جپجقٿس آچح ڂح مشٽ وٮنىح

:داسح ادله جذ اضضيف 45 د جنىڀ جنٿٻ ٶځ ڀضأص وجز جنٿٹ ٪رى جپ٫ نىؾ

پىطڃحڀ ذطحم جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ( ڀ1972) ىـ٫1392رحڄ 5وؾٯجٲطهح وآوجهبح ڂڅ نټ جچطحؼ جپٳٻ وجپطجظ جپ٫ڃجشل، وٺپٹ ڂڅ

وضٷىڀ جپىجز نڃ٩ . نټ ڂح ٺطد ٪څ جنز يف جپرو جپ٫ذس وجڂسوى ڂإس . تٷس جپ هتطځ ذطحم جنڃٿٻس وضن٧ڃهحجنحو جپطح٫نس وجپىغح

.وأ ٠نٿ ئوجهتح نى جڂن ٿڃحڄ ذڅ ٪رى جپ٫ ،أٺحو٬نس ڂطٷٿس

Page 101: عدنان الاماسي

-015-

وڂڅ أىىج جپىجز چ جپٻطد جپ ض٫طين ذطحم جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ش وئ٪ىجو جپركىظ وجپىجحش وجحملحج ،وجپرو جپ٫ذس وجڂس ٪ڃىڂح

جنهڃس قىټ جنٿٹ ٪رى جپ٫ نحس وقٻحڀ جنڃٿٻس ذ٫حڂس وٺپٹ جپهحش .يف ىه جپرو

:أڂح ذحپنرس پىطڃحڀ ذحطجٴ ٲڃٻڅ أڄ چٷىڀ ىه جپنڃحيؼ ضأپٱ نىٸ ىىنوچو وضنـس ٺـٽ ڂـڅ ،(٠نٿىجڄ) ربسخ ىخ

.وڂ٫جؼ چىجخ ڂج جپحشل ١نڃىو ١نڃىجپىٺطى ج وٶى ٺطـد ىـڀ 8111جپٻطحخ ذحپٿٯس جنحچس وچـ يف ىـح هبىپنـىج ٪ـحڂ

ڃٽ ججملٿى جوټ وجس ڂٳـٿس ؛وطٻىڄ ڂڅ ٠نٿىڅ ،.ڀ8111وـ ،پطحم ڂٻس جنٻڂس وقٻحڂهح جنىٶـ٩ صوځ أذ٫س أٶحڀ ضنحوپ

ججملٿـى أڂـح . جپ٣رىٮجٲس وأوح٪هح وضحهحجنٯجيف نٻس جنٻڂس جنحز جپىڂس يف ڂٻس جنٻڂس وڂح صأذ٫س أٶحڀ ضنحوپ طٻىڄ ڂڅٲ جپػحشل

جنحز جپ٫حتٿس وذنحء جز، صضنحوپوط٫ٿٵ ذحنؽ ڂڅ أ٪ڃحټ ونىڂحش، ، وپٿٻطحخ ڂٿكٵ ٫ٿڃحء وجپطى يف جنؿى جنجڀجنحز جپ٫ٿڃس وجپ و

ـ .ٲو أ٢ٿ وٺػن ڂڅ جپى ن٧حى جنحز يف ڂٻس جنٻڂـس ىټ وٷ ٿٷ ،ٺرنج ٳج نأو جپٻطحخ ؾحء پٷى: "يف ڂٷىڂس جپطنس جنطنحڄ وجٶطحوس جؾطڃح٪س أوح٪هح و٪ٿ جنٻڂس ڂٻس ضحم ٪ٿ جپىء

وڂـڅ .جنإپٱ ٪حهح جپ جپٳطز نټ وجپٻحچس وجپط٫ٿڃس جنـى ٪ح ٲٷى ،جپٻطحخ ضنس أغنحء ذحپنح ضٯٽ ٺحچص چٷ٣س ىنحٸ أڄ ذحپٺ

جپىڂـس جنـحز ـٱ ٤نـىه أچنح ٮن ڂٻس، يف نس چٱ پٱجنإ يف ٪نـىظ ڂح ن٩ ڂططر٫ح هج، ٪ جغين نټ ڂٻس يف وجؾطڃح٪س

Page 102: عدنان الاماسي

- 016 -

دل جپ پٿٳطز جن٫ٿىڂحش ٪ٿ قٽ أڅ ٲڃڅ ذىڀ، ىڂح جنٷىس جنىنس ڃح٨ـجپ ٪ٿ ٺطحذو يف ج٪طڃى أچو إٺى جپ جڂ هبح؟ ڂىؾىوج ٻڅذى ىنح ڂڅ جحز ئذل قٷٷس و ‌.(1)"نټ ىه جپٳطز حىىزجن ووڄ

،ئڀ نىٸ ىىنوچو وأىىجٲو ڂڅ ونىټ ڂٻس وجپط٫ ئذل أىٿهحچو ذ٫ى ٢وه ڂڅ ڂٻس ضىؾـو ئذل ؛ونحس ئذل جنؿحؼ جچىوچن

ئچىوچح پ٫ڃٽ يف نىڂس جنٻىڂس جط٫ڃحس جنىپنىس ىنحٸ وٷٱ وٶى چحٶ ٶحځ جپحڂجت ىه ، جنٿڃن ڂڅ جقطټيف وؾو ن

، ٺڃـح جو (2)جنحتٽ يف ٺطحخ جطجٴ ذن جنىى٪س وجٲط٫حپسجڂ ئحقح يف ١نحضو جپ أپٷحىح يف ڂٺ جنٿٹ ٲـٽ ذ٫نـىجڄ

."أوجٴ نىٸ ىىنوچو جپطؿس"جپػٷحيف ٶحڀ ذن ججملٿى جپػحشل أڄ چحو ڂٻس جنٻڂس أح وڂڅ جنى ذحپٺ

. ڂڅ ىىج جپٻطحخ پٿڃطٴ جنحشل ىپى أوضهؽ وضنهح قٿس وجنٽ جنز جپ٫ذس

٪ـحڀ ىـج جپٻطـحخ وـى . و٪ٿٵ ٪ٿهح ٫ى ذڅ ٲح جپ٫ىجنز جپ٫ذس ئذل مشحټ وٶى نص ىه جپقٿس، (ڀ1999)ىـ 1419 ڂڅ وٶى ج نن ،ڀ1884 -1883٪حڀ ٺح، وجنـى، ح ٺ

وچٷٽ ،، وجپ٫، وجپىؾو(ڂىجتڅ ححل)وقحتٽ، وضڃحء، وضرىٸ، وجنؿ ئپنح ىز جضڃص ذىٶس جنق٧س و٪ڃـٵ جپؤـس ٪ـڅ جوـح٨

جپـحٮس و، ضنس ٪ٿ ٪ىوز جپىل، أ٪ـح ففؾبد ربسخ ىخ ادلىشخنىٸ ىىنوچو( 1)وجز جنٿٹ ٪رـى : جپح. )حشل وجپىٺطى ڂ٫جؼ چىجخ ڂجو٪ٿٵ ٪ٿو ٺٽ ڂڅ ١نڃى ١نڃىو جپ

.53، (ىـ1419جپ٫، .وڂح ذ٫ىىح 115جپحڂجت، ڂؾ٩ حذٵ، ( 2)

Page 103: عدنان الاماسي

-017-

جؾطڃح٪س وجٶطحوس جپحتىز ٲهح آچجٸ، ئحٲس ئذل ڂ٫ٿىڂحش چحوز .(1)٪څ ضحم وؾٯجٲس ضٿٹ جپرو وأقىجنح جپحس

ٲٿـد پرنـ پٿقحپس . قٿس جطٻحٲس يف و١ جنز جپ٫ذس، وجؾ٫هح و٪ٿٵ ٪ٿهح ٲهى ذـڅ ٪رـى جل ،وضنس ١نڃى ١نڃى جنن ح

ونـىظ ٲهـح جپق حپـس ،ىـ1419جپڃح، وى جپٻطحخ يف جپرٿؿٻ ٪څ حضو پٻٽ ڂڅ ؾىز، وجپ٣حتٱ، وذس، وأهبح و٤نـجڄ

. مث جپٿىجڀوٺپٹ جپذ٩ جنحرل

چىوز جپقش ئذل رو جنز جپ٫ذس

:وى ٺحيت ،وٶى ٶىڂص يف ىه جپنىوز ٪ىز نىظ ضنحوپص ٶحح جطجٶس-1841قٿـس پـىڄ و ئذل جنؿـح، "أذى جپٷحځ ٫ى جل، -1

ويف ىج جپركع ٶىڀ ٫ى جل ض٫ٳح نحز ىـج جپقحپـس ".ڀ1842ن ٪رى جپٷحو جنجت وئ٦هحه ئڂو وجپٷحڀ جپٳچ وڂحقرطو پڂ

ذقٿس ئذل جنؿح پكٽ ٪ٿ ضأى ٪ٿڃحء جنؿح ٪ٿ ٲطـىي ننـ٩ وڂڅ جپ٣ٱ أڄ و ٪ڃٽ ڂ٩ جڂـن ٪رـى . جنهحو ى جپٳچن

پٷى ج٪طڃى يف ىه جپطنس ٪ٿ جپنهس جپ ٶـحڀ ذطكىـح :وٶى ؾحء يف ڂٷىڂس جپٻطحخ ڂح أيت( 1)وىه جپنهس ى چٷـٽ . پى پٿنڀ ٪څ وج ى1993وچش ٪حڀ ( ٺطن وأوٲو ذٳٿڃڅ)

جوټ :ئذل جنز جپ٫ذس جپ چش يف ؾـأڅ ( أوطنؽ)قيف ٢نط ٪څ أٽ ىڂحش قٿس ذ٫ى (ئنىپطڃحڄ)ڀ، أڂح جنء جپػحشل ٲٷى ٪ين ذنه جنطٴ جنحشل 1896حڀ ـچه جنإپٱ ٪

٪ٿ و وٶحت٩ جپقٿس ڂن أڄ و٢ثـص وٲحز جنإپٱ ذ٫حڀ، وٶى نش جپنهس جنىىز ذطٺىحجنإپٱ ذٿىز ٺح يف مشحټ جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ئذل أڄ ٮحو ڂنحء جپىؾو يف جپىڀ جپجذ٩ حٶىڂ

. ڀ1884ذٽ ڂڅ ٪حڀ ئ٪ ڂڅ ه

Page 104: عدنان الاماسي

- 018 -

وپٻنو ىخ ذ٫ى يپٹ ٪نـىڂح ،جپٷحو ڂىز ٢ىٿس وضوؼ جڂأز ڂٿڃسذأچو دل ٻڅ ڂٿڃح پٷحو، وـچح وجڂن ٪رى جوخ جپج٨ ذن ٲ

.(1)٧نح ٺحڄ طؿ ٪ٿ جپٷحتى جنٿځوئ، "جپقحپس جپٯذىڄ يف رو جنز جپ٫ذس وأىىجٲهځ"أ٫ى ٪ى ٲح -2

ئڄ أوخ جپقش جپٯيب وآغح قهتځ ٫ى جڂطىجوج نٺس : "وٲو ٶحټظ جطجٴ وجنطٶن، وجطجٴ نى يجضـو ىـى ڂـڅ ضـج

ووجڀ ڂحنهح جڂج٢ىحش جپٯذس جپ ٺحچص و ضجټ ن ٪ٿ .(2)"يف جپرو جني

ووجٲـ٩ قٿـس ـنىٸ "چىجخ ڂج و١نڃى ١نڃىو جپحشل، ڂ٫جؼ -3 ىىنوچو وٶڃطهح جپ٫ٿڃس ٺڃى ڂڅ ڂحو ضحم رو جنـز

چـو ٫ـى ويف ىج جپركع يٺ جنإپٳحڄ أڄ نىٸ ىىنو ."جپ٫ذسوجقىج ڂڅ جپٷڃځ جذ٫س ڂڅ ذن جپقحپس وجنطٶن جپڅ جوج ڂٻس

مث ضنحو أىىج نىٸ ڂڅ حضو نٻس وجضرح٢و نحڂ٫س پىڄ . جنٻڂسجپ ض٫ى جن٫ٷٽ جوټ پطجٴ يف ىىپنىج، ٺڃح جضف جضرح٠ قٿطو

ڃ ئچىوچـح ذحىىج جپحس پٿكٻىڂس جنىپنىس جپ ٺحچص ضط٫ونحس ذ٫ى ٺٽ ڂىـځ ،وأجوش ڂ٫ٲس أرحخ غىجش جچىوچن

.(3)قؽ ويف ڂٷح٫٢س آض

.5ڂڅ جپقٿس ( 1)(2 ) 6. ح، وضٺ جنرح أڄ ق٥ أڄ يف ىه جنٷح٫٢س قٺس نو ضى جچٳحټ ٪څ ئچىوچ. 6 ( 1)

. نس و٪ڃح نحؾح پٿڃطڃوڅ

Page 105: عدنان الاماسي

-001-

: ىزجخ ادله جذ اضض ابخ ٲجـ 27ىـ جنىجٲـٵ 1448جٲططكص جنٻطرس يف جپ٫ح ڂڅ ؾد ٪حڀ

ڀ، وڂڅ أىىجٲهح ضؿ٩ جپركع جپ٫ٿڃ و٪ٷى جپنـىوجش وجنـإنجش 1987قـع ؛وٶى چحټ جطجٴ جىطڃحڂح ٺرنج ڂڅ جنٻطرـس . وچ جپٻطد سجپ٫ٿڃ

وڂڅ يپـٹ چـىوز ،٪ٷىش أٺػ ڂڅ چىوز ٺحڄ جطجٴ أقى أذ ١نحوىحڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جپ٫حدل جڂ ذحپط٫حوڄ ڂ٩ جپرنٹ جڂ پٿطنڃـس يف

ڃ چـىٲ 3 أٺطـىذ ئذل 31ىـ جنىجٲٵ 1424ؾد 25-22جپٳطز ڂڅ جپ٫ىى ڂڅ جپركىظ جپ ٺحڄ جطـجٴ نىوزجپ هڀ، وٶىڂص يف ى1999

:وڂڅ ىه جپركىظ ڂح أيت ،١نىىح جحجطجٴ ڂـى ڂـڅ : "٪ٿ ذڅ ئذجىځ جپنڃٿس، وٺحڄ نػو ذ٫نىجڄ -

-ٶحح جنٿڃن جن٫حز :ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جپ٫حدل جڂ جن٫ح ."جپكىز جڂس

جطجٴ ڂى ڂـڅ ڂـحو : "ونػو ذ٫نىجڄ ،٪ىچحڄ ١نڃى جپىجڄ - ."جن٫ٿىڂحش ٪څ جپٷحح جن٫حز يف جپ٫حدل جڂ

جنطٴ چو ؾوـو : "ونػو ذ٫نىجڄ ،٪رى جل ٪رى جپنڅ جپذ٫ - ."ڂىج ڂڅ ڂحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جپٴ جپ٫يب وجڂ

ڂ٫هى جنحظ وجپىجحش قىټ جپ٫ـحدل : "ىجڄونػو ذ٫ن ،ٺ ڂرحٸ -جپ٫يب وجڂ نحڂ٫س ئٻ جپٳچس ٺڃى پٿڃ٫ٿىڂحش ٪څ جپ٫ـحدل

".(جنٯخ ٧نىيؾح)جپ٫يب وجڂ

Page 106: عدنان الاماسي

- 000 -

ڂحو جن٫ٿىڂـحش جپٳچـس ٪ـڅ : "، ونػو ذ٫نىجڄڂ٣ٳ جننٳ -وجـس يف -ڂ٣٫حش جپحس جپذس ذحنٯخ: ٲٷحئجنٿڃن ذڃحټ

."جىټ وجنن٣ٿٷحش

ڂ٫هى جپـٴ جنـحشل يف ىـحڂرى٬ : "ونػو ذ٫نىجڄ ،ٮح نٹ - ."ٺنڃىيؼ نحو جن٫ٿىڂحش ٪څ جپ٫حدل جڂ

ٲٷح جپڃحپس أ٧نىيؾح نـحو ئقىپس : "ونػو ذ٫نىجڄ ،١نڃى جپٱ - ."يبجن٫ٿىڂحش جپٳچس قىټ جپ٫حدل جڂ وووټ جنٯخ جپ٫

ٺطحذحش ٪ٿڃحء ڂٷحچس جوحڄ : "١نڃى ٪رى جل جپٶحو، ونػو ذ٫نىجڄ - وٶى ."نٿٽ وضٷىصل :يف جپٯخ ٺڃى ڂ٫ٿىڂحش ٪څ جڀ وجنٿڃن

جپرحقع يف جنٷىڂس ئذل أڄ جپٯخ ٫ أڄ جڀ ٻٽ نىح پو يف أحجپٯخ ٺڃح ٷىټ جنىجچد جپ٫ٷىس وجپحس وجنحس، وٺحڄ ض

ضٲح نؿځ ڂ٩ ض٫رو و٪نطو وجط٫تو، ٲجـ ځ نج جپىڅ "جپرحقع ىز ڂٳس، ٶٿد ٲهح نحت جڀ وقٷحتٷو أح - جڀ -ىجنى

ىز ىوجء ٺحنس جپىجو، ذٯس ضىٵ -ذ٫نحس وق-٪ٿ ٪ٷد، ځ پو ىج٢څ جپٯخ هبى ننو ى ىه جپىز جپر٫س جننٳز جنهٳس پٿڃ

.(1)"جڀيف جپٳطز "جڀ وقىج جنحجش"ٺڃح ٪ٷىش جنٻطرس چىوز غحچس ذ٫نىجڄ

وضـڃنص ، ڀ2442ڂـح 24-17ىـ جنىجٲٵ ١1423نڀ 6-3ڂڅ جپنىوز جپ٫ىى ڂڅ جحملحو وجپركىظ جپ ضطنحوټ جپ٫ٶس ذن جـڀ وجپٯـخ

ٺطحذحش ٪ٿڃحء ڂٷحچس جوحڄ يف جپٯخ ٺڃى ڂ٫ٿىڂحش ٪څ جڀ "١نڃى ٪رى جل جپٶحو، ( 1) .7، (ڂٻطرس جنٿٹ ٪رى جپ٫ جپ٫حڂس: جپح)نٿٽ وضٷىصل، : وجنٿڃن

Page 107: عدنان الاماسي

-001-

رن، ٺڃح ضڃنص نىغح قىټ ضحڂف جـڀ ڂـ٩ ووز جنىج ذن جنحچ .جوحڄ جني

ذحطجٴ چش ٲس ئذل ىه جپنىوجش ٲاڄ جنٻطرس يف ٦ٽ جىطڃحڂهحوذححڂڅ ٬نىچى پىپى : جڀ يف ضىجش جطجٴ جرحشل"ٺطحذح ذ٫نىجڄ

ـ 2443/ ىـ1424٪حڀ " ئذل أ ذغى ڀ حملڃى ٪رى جپىجقـى جپ٫ .جطحي نحڂ٫س ٪رى جنحپٹ جپ٫ى ذط٣ىجڄ ذحنٯخ

وصاسح اؾإو اإلعالخ واألولبف واذىح واإلسؽبد وعهىدب يف رلالبي :االعزؾشاق

و٪ص جپىجز ئذل ٪ٷى چىوجش ٪ٿڃس يف ٠نڃ٩ جنٿٹ ٲهى پ٣رح٪س ٪نحس جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ذحپٷآڄ " :جوذل ذ٫نىجڄ جنكٱ جپٱ،

وٶى ٺحڄ أقى ، ىـ1421ؾد 6-3يف جپٳطز ڂڅ " پٻصل و٪ٿىڂوج١نحوىح قىټ جپٷآڄ جپٻصل وجطجٴ، وٺحڄ ڂڅ جپركىظ جپ ٶىڂص

:جپركىظ جضس٪ٿ أحپس جپٷآڄ جپطننس زجپٯح"٪رى جپج ١نڃى ٪رى جحملڅ، - ."جپٻصل ."٪ ڂىؾ -ڂج٪ځ جنطٶن قىټ جپٷآڄ جپٻصل"، ١نڃى ڂه ٪ٿ -

Page 108: عدنان الاماسي

- 002 -

يف وجتز جن٫ح جڂس ووجتز شجپرهح"، ١نڃى جپ٫ى نحټ جپىڅ - ."جن٫ح جپ٣حچس

أچو إى ٪ځ جٲطجءجش جننڅ ٪ٿ جپٷآڄ جپٻصل"٪ٿ ٪طٵ جنيب، - ."أپىىس جنف ٪ٿو جپڀ

ضٷىصل : آڄ جپٻصلضنس ڂ٫حشل جپٷ"ٺڃح أڄ جپنىوز جپػحچس جپ ٺحچص ذ٫نىجڄ جٴ وضنحش ڂ٫حشل ٶىڀ ٲهح ١نى قىټ جط" پٿڃح ون١٣ پٿڃطٷرٽ

:وڂڅ نىظ ىه جپنىوز جپركىظ جضس .(1)جپٷآڄ جپٻصلڂق٧حش ٪ٿ ضنس ڂ٫حشل جپٷآڄ جپٻصل "، قڅ ذڅ ئو ٪و_

."پٿڃطٴ ؾحٸ ذنٸنو : جپٻصل ئذل جپٿٯس جپٳچس ضنحش ڂ٫حشل جپٷآڄ"، ١نڃى نن جپرٷح٪-

."نىجڀ، وأچىو ىجٺ وؾحٸ ذنٸ ٧نىيؾحضحم قٺس ضنس ڂ٫حشل جپٷآڄ "، ١نڃى ذڅ نحو جپٳٷن جپطڃڃحيت -

."جپٻصل ڂڅ ٶرٽ جنطٶن وووجٲ٫هح ون٣ىحڂنحىؽ جنطٶن يف ضنحش ڂ٫حشل "، ٪رى جپج ذڅ ١نڃى ٪رى جحملڅ -

".وجس ضح٫نس چٷىس:جپٻصل آڄجپٷضنحش ئ٤نٿس ن٫حشل جپٷآڄ جپٻصل يف "، وؾو ذڅ نى ٪رى جپنڅ -

."ڂجڄ جڀوجس ضنس ڂ٫حشل جپٷآڄ جپٻصل ئذل جپٿٯس جپٳچس "، ٲىو ىرحٺڃحج -

".جپ أ٪ىىح ٩ن ذن

ٳ 12-14ىـ ،وجپػحچس يف جپٳطز ڂڅ 1421د ؾ 6-3٪ٷىش جپنىوز جوذل يف جپٳطز ڂڅ ( 1) ىـ 1423

Page 109: عدنان الاماسي

-003-

٤نٿس پٷآڄ جپٻصل ئذل جوجس پطنس ڂ٫حشل ج" ،ىػځ ٪رى جپ٫ حخ - ".آذ. ٤نٿ آغ ؼپٿڃطٴ ج( جپٷآڄ ڂطنح)

جپٷآڄ جپٻصل )څ ٪ڂو ٪ٷى چىوز ڂطهس ذ٫نىجڄ وٶى أ٪ٿڅ ججملڃ٩ ٪ ڀ وضطٻىڄ ڂڅ نحچس ١نحو 2446/ىـ1427يف ٪حڀ ( يف جپٻطحذحش جطجٶس

.پٻصلضطنحوټ ٺطحذحش جنطٶن جنهطٿٳس قىټ جپٷآڄ ج :شوض اجؾىس واذساعبد اإلعالخ

٬نٻننح أڄ چط٫ ئذل جىطڃحڀ ىج جنٺ ذحپىجحش جطجٶس ڂڅ نټ وٶى ٦ه ڂنهح ٪ىز أ٪ىجو ضنحوټ ،٠نٿس جپىجحش جڂس جپ ىىح جنٺ

نع قىټ جپم ١نڃى ذڅ ٪رى جپىىحخ ٺطحهبح ذ٫ ٶحح جطجٴ وڂنهح .ذ٫ جنطٶن يف ٺطحذحش

:ساثيخ اب اإلعالأچثص نىؾد ٶج ى ٪څ جنإن جڂ جپ٫حڀ جپ ٪ٷـى نٻس

( . ڀ1962ڂڅ ڂحى 18ىـ جنىجٲٵ 1381س ڂڅ ي جنؿـ14جنٻڂس يف ضط٫ح ڂ٩ أقٻحڀ جپ٫س وضطهىڀ يف رٽ نٷٵ أىىجٲهح جپىحتٽ جپ

: ذ٣س يف ٺٽ ڂڅٽ جپجونػ ،جڂسىثس جڂځ جنطكىز ذٳس ٪ى ڂجٶد ذـحجملٿ جٶطحو وجؾطڃح٪ -

.ذن جنن٧ڃحش جپىوپس ٮن جنٻىڂس يجش جپى٩ جطحڂإنجش ن ڂإنجش جپٷڃس، و ،ڂن٧ڃس جنإن جڂ ذٳس ڂجٶد -

.جنن٧ڃس وجء جنحؾس، ون٩ ڂإنجش . ذٳس ٪ى( جپىچٻى)وجپط٫ٿځ وجپػٷحٲس ڂن٧ڃس جپطذس -

Page 110: عدنان الاماسي

- 004 -

.(1) ذٳس ٪ى( جپىچٱ)ڂن٧ڃس جپ٣ٳٽ جپ٫حنس -و٪ىز )ذححٲس ئذل ىه جنهڃحش ٲاڄ جپجذ٣س ضى ٺطحذح ووح ذ٫نىجڄ

:وڂنهح جپٻطد جضس ،وٶى ضنحوټ جطجٴ وجنطٶن يف ذ٫ أ٪ىجوه( جنٵڂٻس )، "وؾهس چ٧: طجٴ وجنطٶىڄج" :٪ىچحڄ ١نڃى جپىجڄ -

ٳكس ، 212(ڀ1984/ىـ1444جذ٣س جپ٫حدل جڂ، :جنٻڂس .(24 :ٿٿس و٪ىز جنٵ)جذ٣س :ڂٻس جنٻڂس) ،"جنطٶىڄ وجپٷآڄ"حدل ٪رى جپ٫حټ ئنح٪ٽ، -

.(144 :ٿٿس و٪ىز جنٵ)جپ٫حدل جڂ، جذ٣س : ڂٻس جنٻڂس" )2ٶىڄ وجپٷآڄ جنط"حدل ٪رى جپ٫حټ ئنح٪ٽ، -

(124 :ٿس و٪ىز جنٵ) جپ٫حدل جڂ،: ڂٻس جنٻڂـس )، "جنؿىڀ ٪ٿ جڀ يف جپوجحش جوذس". أنى أذى ى -

. 145٪ـىو ،ٿٿس ٺطحخ و٪ىز جنٵ (ىـ1445جڂ، جذ٣س جپ٫حدل .ىـ١1415نڀ

:وساد زخققخ ؽىي االعزؾشاقئخ اإلغبصخ اإلعالخ ابدلخ ودأوٺص جپٿؿنس جپط٫ٿڃس وجپى٪ىس هبثس جٮحغس جڂس جپ٫حنس ٲ٨ جنىنس

وأڄ ٢خ جنحڂ٫حش نحؾس ئذل ىه جن٫ٲس ،جننىز أ٨نس وجس جطجٴٲى٪طين پطٷىصل ووز ڂىهتح نس أحڀ ضڃٽ جن٫ٿىڂحش جحس قىټ

ٳو وچأضو وأىىجٲو و٠نحضو ورٽ ڂىجؾهس جطجٴ ڂڅ قع ض٫

٪څ ڂىٶ٩ جپجذ٣س يف رٻس جن٫ٿىڂحش جپىوپس ( 1) (جچطچص)چٷhttp://www.themwl.org/Profile/default.aspx?l=AR

Page 111: عدنان الاماسي

-005-

وٺحڄ جپ٣خ جنحٺىڄ يف ىه جپىوز ىځ ڂڅ ٢خ جنقٿس . جطجٴ جنحڂ٫س وجپىجحش جپ٫ٿح يف جنحڂ٫س جڂس ذحنىنس جننىز

ٶىڂص جپىوز چٳهح يف جپنس جپطحپس نحٺس أحضز آنڅ ڂڅ ٶځ وٶى .(1)ص جپىوز ڂز أني يف جپ٫حڀ جپطحرلٶىڂ جطجٴ، مث

ونح ٺحچص ىه جپىوجش ٶى أركص ڂ٫وٲس ٲٷى وؾهص جپى٪ىز رل ڂڅ رٽ ڂٻطد ڂنىوذس جپى٪ىز يف أقحء ڂٲس وجپ٫س وجپقحخ يف ؾىز پطٷىصل ٶ

وذ٫ى ٪ىز أ٪ىجڀ ٶىڂص جپىوز چٳهح . (2)ووز يف جطجٴ ڂىهتح طس أحڀڂى -يف ججملحټ جپى٪ى قىح جپم أنى جنڃىجڄ پ٫ىو ڂڅ جپ٫حڂٿن

ىڂن ن٫ىټ ضد جپى٪ىز جڂس نكحٲ٧س ؾىز، وٺحچص ڂىز جپىوزڂٻح .(3) غظ ح٪حش ىڂح

وٺحچص آن جپىوجش ضٷى٬نح يف ڂٻطد جپطىؾو پط٫ٿځ جپرنحش يف أقى ٲىز جپىوز ڂح قع ق ؛ىـ٫1423رحڄ 21-24نن٣ٷس ٪ن يف جپٳطز ڂڅ

هحش وجن٫ٿڃحش جنطهحش يف جپ٫ٿىڀ جپ٪س ٷحخ جنحتس ڂحٺس ڂڅ جنىؾ وٺحچص ڂىز جپىوز ىڂن ن٫ـىټ غظ ح٪حش يف . وجپىجحش جوذـس

.ٺٽ ىڀ

ىـ يف ڂٷ جنثس ذحنىنس جننىز، وقىح أٺػ ڂـڅ 1413ىجټ ٶىڂص جپىوز جوذل يف ه( 1)وجپػحپػس ٶىڂص يف جپٳطز ڂڅ . ىـ1415وٶىڂص جپىوز جپػحچس يف ه ىجټ ڂڅ ٪حڀ . غغن ٢حپرح

.ىـ٫1417رحڄ 2ؾد ق 26وجپجذ٫س يف جپٳطز ڂڅ . ىـ1416يو جپٷ٫ىز 18-23 .ىـ1421ٶىڂص جپىوز يف ٱ ٪حڀ ( 2) .ىـ1423ٳ 12و 11ٶىڂص جپىوز ىڂ ( 3)

Page 112: عدنان الاماسي

- 006 -

ىل شوض ادلذخ ادلىسح ذساعالبد ووالىس االعزؾالشاق dinacenter.comwww.me

:رشف ثبدلشوض ىـ ٪ٿ ٻٽ ڂىٶ٩ يف رٻس 1424 ئچحء جنٺ يف ڂحڄ ٪حڀ

جچطچص ڂڅ أؾٽ جپط٫ ئذل جپىجحش جپ٫ذس جڂس يف جپٯخ ڂڅ نټ نهىج ڄ طكىټ جنىٶ٩ ٶرح ذايڄ جل ،ج٨٢ وجپركىظ وجپحجش جنىجچس

٪ىوج ڂڅ جپرحقػن جنطهن يف جپىجحش جطجٶس ئذل ڂٺ نىظ ځپأنوج ٪ٿ ٪ىجضٷهځ ڂىجٿس جپركع وجضحټ ذحپٯخ ن٫ٲطو ٪څ ٶخ

. وذ٫ڃٵ

:أذاف ادلشوضضؿ٩ جپركع جپ٫ٿڃ يف ٠نحټ جپىجحش جطجٶس وجپىجحش -1

.جپ٫ذس جڂس يف جنحڂ٫حش جپٯذسش پٿرحقػن پ٫ ئچطحؾهځ جپ٫ٿڃ قىټ جپىجحش ضىٲن جڂٻحچح -2

.جطجٶس وضنٵ جنىجٶٱ يف جنإنجش جپىوپس .پٿىجحش جنط٫ٿٷس ذحطجٴ سڃئچحء ٠نٿس ڂطهس ١نٻ -3ضٻىڅ ٶح٪ىز ڂ٫ٿىڂحش قىټ جپٻطحذحش جپ٫ذس وجڂس قىټ -4

.جپىجحش جطجٶس وچٷى جطجٴٶح٪ىز ڂ٫ٿىڂحش ٪څ جپرحقػن جپ٫خ وجنٿڃن جپڅ ضنحوپىج ضٻىڅ -5

جپرحقػن جپٯذن ٪څوٺپٹ ٶح٪ىز ڂ٫ٿىڂحش أني ،جطجٴ .وجپط٫ٱ ذاچطحؾهځ وجنحىحهتځ

Page 113: عدنان الاماسي

-007-

:ألغب ادلىل

االعزؾشاق: أوال :وځ ىج جپٷځ ڂح أيت

: پػحچسوج ،"ڂحيج ض٫ ٪څ جطجٴ؟"ئقىج٨نح ذ٫نىجڄ ؛ڂٷحپطن -1 "ڂ نأ ٪ٿځ جطٯجخ؟: "ذ٫نىجڄ

.ض٫ٳو وچأضو وأىىجٲو وأ٪ڂو: جطجٴ -2

جپٳٷو وجپنز جپٷآڄ جپٻصل وجنىع و :جطجٴ وجپ٫ٿىڀ جڂس -3 .جخلوجپطحم جڂ

وذجڂؽ ،ضٷ ٪څ ٶځ جطجٴ ضڃڅ جپط٫ٱ ذحپٷځ وأىىجٲو -4، و٧نحيؼ ڂڅ ئچطحؼ ٽ جنحؾطن وجپىٺطىجهجپىجس ٲو وٶحتڃس ذحت

(1)(ئ٤نحجش جپٷځ يف ٪څ نس)أ٪حء جپٷځ

اإلعال واغشة: صببوطڃڅ ىج جپٷځ جپ٫ىى ڂڅ جنٷحش جپ ضطنحوټ جپ٫ٶس ذن جڀ

وڂنهح ڂٷحش پٿو ٪ٿ ڂڅ ٪ځ أڄ ٪ىجء جپٯخ پڀ وجنٿڃن ،وجپٯخ .ڂٷحش نحوټ وجس جپٯخ ڂڅ جپىجنٽ وىځ، وىنحٸ

: األعئخ ادلزذاوخ :صبضبجنهطڃن ټىج جپٷځ ځ ٺػنج ڂڅ جثٿس جپ ٬نٻڅ أڄ ن٣ ٪ٿ ذح

:، ىوٶى ٶڃص ئذل نس أٶحڀ. ذحطجٴ أو جهح جپ٫حون

وٶى أٳص ئپو . چ جپطٷ يف جنىٶ٩ ذنحء ٪ٿ ٢ٿد ڂڅ ٪ڃى ٺٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز جپحذٵ( 1) . ذ٫ح ڂڅ ئ٤نحجيت جپ دل ٻڅ جپٷځ ٪ٿ ٪ٿځ هبح أو أ٨نٿهح

Page 114: عدنان الاماسي

- 008 -

.أ٨نس وجس جطجٴ -1 .جپى٪ىز وجطجٴ -2

.جطجٴ وجپٯخ -3

.س يف ٪حدل جطجٴؾىپ -4

.جطٯجخ -5

اؾشح اؾهشخ: ساثبذ٫ى جچ٣ٶس جنىٶ٩ ذهڅ ضٷرح ذىأش جپنز جپهس ذحپىو وضطڃڅ

:ض٫س أذىجخ غحذطس ڂڅ أذىح .آجء جپوج وڂٷطقحهتځ -1 .ٶس جپ٫ىو -2

هس جطجٶس، وطځ ڂڅ نټ ىج جپرحخ جپط٫ٱ ذ٫ىو ڂڅ -3وطځ جن ٪ٿ جپط٫ٱ نطٶن دل نحپىج جپهز ،جنطٶن

.ذ٫ى

ٷىڀ ىج جپرحخ ض٫ٳح ن٫هى أو ڂٺ أو ٶځ ،ڂٺ جطجٶ -4 . ٪ٿڃ يف جپٯخ هطځ ذحپىجحش جپ٫ذس وجڂس

ٺطحخ جپه، و٫نطح ٺطحخ يف ٺٽ ه پو ٪ٶس ذحپىجحش -5 .جطجٶس

: ادلشأح وايف: خبغب ،وځ ىج جپرحخ ٪ىوج ڂڅ جنٷحش جپ ضنحوپص ٶحح هتځ جنأز وجپ٣ٳٽ

وڂڅ .ونحس ضٿٹ جپ نح ٿس ذحطجٴ وجپطٯد، وٲ ج٧نىيؼ جپٯيبڂإنجش جڂځ )جنٷحش جنهڃس يف ىج جپرحخ جنىع ٪څ جنإنجش جپىوپس

.ٯيبقىټ جنأز و١نحوپس ٲ ج٧نىيؼ جپ( جنطكىز

Page 115: عدنان الاماسي

-011-

ادلإمتشاد: عبدعبجط٣ح٨ جن ٪ٿ جنٺ قى ٪ىو ڂڅ جنإنجش جپىوپس قىټ جڀ وجنٿڃن وقىټ جپىجحش جطجٶس، ويف ىج جپٷځ ى نه

جنإن جپ٫حن جوټ قىټ جڀ " :وڂڅ أذىح. جنإنجش ووٶحت٫هح وچطحتؿهحىـ 1416يف ٱ ٪حڀ ٪ٷى نحڂ٫س پىڄ وجپ"وجپٷڄ جپىجقى وجپ٫څ

جپ ٪ٷى " جنإن جپ٫حن جوټ قىټ وجحش جپٴ جو١"، و(ڀ1996)وجس "يف ڂىنس ڂن ذأنحچح وحٸ ٲو جن ٪ٿ جنٺ ذركع ذ٫نىجڄ

وضڃڅ ىج جپٷځ أح ضٷج ."ضٷىصل وچٷى: جطجٴ يف ٶځ جطجٴ .(ڀ1995)ىـ1415س ٶحڀ هبح جن ٪حڀ ٪څ قٿس ٪ٿڃ

:ئجنبصاد ادلشوضضٷىصل جن٫ٿىڂحش جپىٶٷس وجپككس قىټ جطجٴ ڂٳهىڂح وضح٫نح :أوال

.و٢ٷس ڂىجؾهطوذ٫ جپهحوجش جپ ضٿٷحىح جنىٶ٩ ڂڅ ذ٫ جپهحش جپرحز يف وىنحٸ

،ح ٷىڂو جنىٶ٩ وجنٺجپحقس جپٳٻس يف جپ٫حدل جپ٫يب وجڂ ڂىڅ ن :(1)وٲڃح أيت ٧نحيؼ ڂڅ ىه جپهحوجش

ٺطد جپوٲى نىى أنى ڂڅ ٺٿس أىټ جپىڅ ٶځ ڂٷحچس *پٷى ذىأش : "ٺٿڃس ٷىټ ٲهح جوحڄ ذحنحڂ٫س جڂس جپ٫حنس ذرحٺطحڄ

ؾىج، پٷى ٺحچص جنحؾس ئپو ٺرنز، ج٪ىجء ٫ڃٿىڄ جپٻػن ذن ڃح ٪ڃ ".جنٿڃىڄ چحتڃىڄ، پٷى ؾثص ٷح٦هځ، ٻج پٹ

جپهس يف جنىٶ٩ يف جپرحخ جنه پـپٹ ٬نٻڅ ج٨٢ ٪ٿ آجء جپوج وڂٷطقحهتځ يف جپنز ( 1) .وى ٺػنز وجنڃى ل وضىټ ٪ٿ ڂىي جطٳحوز ڂڅ ىج جنىٶ٩

Page 116: عدنان الاماسي

- 010 -

أننج " :جت ڂڅ ؾحڂ٫س پىڄ هبىپنىج ٷىټٺطد جپوٲى ٶحځ جپحڂ *جط٫٣ص أڄ أي ٳكطٹ جنڃٿس وىضٹ جپرحتس جپ نحخ ذٱ ڂڅ ٢ن طكىټ ئڄ حء جل ئذل ىى ىحو وح٪ٷس ح٪ٷس ٪ٿ ڂڅ

أو ىه جڂس وضجغهح جپنح٩ ذىء، ىج ٶى ى ىج جپىڅ جپٷىصل جپٯىڅ ڂڅ أڂػحپٹ، ٲحڂ ذ٫ڀ أٺى، وپٹ ڂين أىٴ جڂنحش

".ذحپطىٲٵ وجپىجو

أحو ڂ٫حرل و جپط٫ٿځ جپ٫حرل جپىٺطى نحپى ذڅ ١نڃى جپ٫نٷ ذحنىٶ٩ *ويٺ أچو جه أٺػ ڂڅ ڂز، ٺڃح جطٳ ٪څ جپٷحتڃن ٪ٿ جنىٶ٩،

ىٽ پىٹ ڂح٪ىوڄ؟ وأؾرطو ذأڄ جنىٶ٩ ؾهى ٲو نص، :وجطٳٺڃح جٶطـ ڂ٫حرل .ىش ذ٫ جنهحش يف جپنىجق جپٳنسوئڄ ٺحڄ ٶى ح٪

جپهحش جنهىز جپ ٮنجپى جپٻطحذس ٪څ جنطٶن جن٫حڅ ٺطد ٪نهح جپٻػن، ٲى٪ىش ڂ٫حپو أڄ أقحوټ يپٹ ڂ ڂح ضىٲش

.٫حرل جپى ٪ٿ جىطڃحڂو نهى أطحي ؾحڂ٫ٲٻج ن. جنح٪ىز

:حپس ڂڅ جپىٺطى ڂىىو ڂ٫ىو ڂڅ ؾحڂ٫س ذحضنس ذحنجت ٷىټ ٲهح *چين ڂڅ جنهطڃن ،٫ىشل ذ٫ى أڄ جٺطٳص ىج جنىٶ٩ جنحڀ ؾىج"

ذحپىجحش جطجٶس أڄ أضٽ ذٻځ ٪ پٻځ ٪څ ؾٽ جپٻ ځ جپىجف يف ىج جنىٶ٩ پىؾس أچين وؾهص وجپطٷى وجپ٫ٲحڄ پٿؿهى جپٷ

".٢ٿر يف جنحڂ٫س ئذل وز ج٨٢ ٪ٿو

ٮو أڄ ضٻىڄ جچ٣ٶس : " ٪ػڃحڄ ٢ىجپرس ڂڅ جپىى ٷىټٺطد جپىٺطى *ىج جنٺ جنرحٸ ڂڅ ڂىنس جپن ٿ جل ٪ٿو وٿځ وجپ أ ج٬نحڄ

جپحوٴ ٿ جل ٪ٿو وٿځ، ئپهح ٺڃح ضأ جنس ئذل ؾكىح ٺڃح أننهىو جپ٫ٿڃحء و٢ٿرس جپ٫ٿځ جنحٺن ٲو پى وٷٱ ىج جنٺ ح٢نح ".ذل ڂڅ خ ٪نهح ذٻٽ ڂن٧ځ وڂىوئ غٯز ٪٧ڃس جٲطٷش ٢ى

Page 117: عدنان الاماسي

-011-

ضٷىصل جطحجش جپ٫ٿڃس پٿرحقػن ڂڅ ٢خ جپىجحش جپ٫ٿح يف : صبب .جنحڂ٫حش جپ٫ذس وجڂس

ڂن جچ٣ٶس جنٺ وىى ٷىڀ جطحجش وجن٫ٿىڂحش ٪څ ٢ٵ جپو ٪ٿ جپحتٽ أو ٪څ ٢ٵ ٮ جنىج جنهطٿٳس، ٲڃڅ ٧نحيؼ جپ٣خ ڂڅ ذ٫ع ذنهس ڂڅ ن٣س نػو ذ٫ى ئٶجىح پٷىڀ جن ٪ٿ جنىٶ٩ أو يف جن٣س و٢ٷس

نحء ٺطد ڂ٫نس أو ، ٺڃح ٺحچص ٢ٿرحش ذ٫ جپ٣خ ڂرحز قىټ أ(1)ضنٳىح . ڂإپٳن

وىنحٸ جطحجش ٪ٿڃس نى نىظ ٢نطٿٳس ٷىڀ هبح ذحقػىڄ وڂنهځ ٪ٿ رٽ جنػحټ جپرحقػس جنجتس جطحيز ٪ٷٿس قن جپ ٺحچص ض٫ى پركع قىټ

.وٶى چش نػهح يف ٺطحخ (2).جنأز وجطجٴ ڂىجٶ٩ أنيئذل چٷٽ ذ٫ ١نطىحش جنىٶ٩ : صبضب

ٺحڄ ذ٫ ڂىجٶ٩ جنأز ڂڅ وؾىو ٶځ يف جنىٶ٩ قىټ جنأز وجپ٣ٳٽ ئذل چ٧ج (نح أوڄ څ)وڂىٶ٩ ( ڂٿڃس)ڂىٶ٩ جنىجٶ٩ جىطڃحڂح نٺ جنىنس وڂنهح أوټ

.ڂىٶ٩ جپٻطد، وڂىٶ٩ ٪څ جود وجپح٪ أنى ٪ٿ ذحٺػنذححٲس ئذل

ٶـځ -جپـ٫س چح أقى ٢خ جپىجحش جپ٫ٿح يف ٺٿسأ: "ىج ؾء ڂڅ حپس جپ٣حپد ٷىټ ٲهح(1)ي داعشح ادلالبسف االعزبخ خال هظ ادلغزؾشلني يف دساعخ ا :حپجپػٷحٲس و٪نىجڄ

". وٺٿ أڂٽ يف أڄ أؾى جنح٪ىز وى جپ٫ىڄ اإلعالخئچين ىـه جـحڀ و: "أطڃف جپركحغس ٪ج أڄ أووش حپطهح وجنهح وىه ٲٷز ڂڅ حپطهح، (2)

نٿطٷ ذٻٿس جنحز ذىىجڄ قىټ جطـجٴ يف ـه ئذـٽ )نع(ڂىجنٿس ذىو ننجنأز جنٿڃس وجپٳٻ جطجٶ، وٶى جٺطٳص ڂىٶ٫ٻځ جپىڀ و جطٳىش وڂىجنٿ قىټ ىز

".،و أؾى ضوى ذٻطد و وجحش قىټ جنىجنٿس جپ أچح جڄ ذىو ئ٪ىجوىح.....ڂنو ٺػنج

Page 118: عدنان الاماسي

- 012 -

نىجٶ٩ جپ٫ذس وجڂس، وچٱ ىنح أڄ جنىٶ٩ ٶى أوؼ ڃڅ ڂ٧٫ځ أوپس جونف ذحپؾى٨ ئپو يف ٠نحټ وجس جطجٴ وڂىجؾهس جپٯو جپٳٻ ويف

. ذٽ ئڄ ٺػنج ڂڅ جنىجٶ٩ ٶى ؾ٫ٿص پو جذ٣ح پىهح ،٠نحټ جنأز وجپ٣ٳٽ : ضىغٵ جپٿس ذحنٿڃن يف ٢نطٿٱ ذٷح٨ ج :ساثب

جپرو جڂس ټپپٹ ٺحڄ ڂڅ أوو ،جىطځ جنٺ ذٷحح جنٿڃن جنهطٿٳس ذحنٺ جنىز يف ٲٿ٣ن ڂڅ ؾحټ وچحء جىطڃىج ذحنىٶ٩ و٪وج ٪څ جضح

وڂڅ ىإء جطحي ،ٮرطهځ يف چ ذ٫ ڂٻهتځ و٨نىڂهځ ڂڅ نټ جنىٶ٩ نىج جپٷى جپ ٶىڀ پٿڃٺ ڂٷحش قىټ ؾهىو ٪نحڄ ٤ند جنى

نحء ٲٿ٣ن ٪ ذجڂؽ ڂن٧ڃس ضى٪ڃهح جنإحش وجنثحش ئجتٽ يف هتىى أذ .جپىوپس جنهطٿٳس

:جنحٺس يف ڂ٫ح وحتٽ جپى٪ىز جپػحشل وجپػحپع وجپجذ٩ :خبغبڂڅ أٺػذىأش وجز جپإوڄ جڂس وجوٶح وجپى٪ىز وجحو ڂن

رٽ ڂ٫حرل ئٶحڂس ڂ٫ح پىحتٽ جپى٪ىز، وٶى وؾهص جپى٪ىز ڂڅ ٶيف نطن . قىټ جطجٴ يف ىه جن٫ح جپى پٿڃ ٪ٿ جنٺ ٪ىجو ؾنحـ

:وٶى پ جنٺ جپى٪ىز وحٸ ذحپٳ٫ٽ يف جن٫ح جضس 14 جن٫ جپػحشل پىحتٽ جپى٪ىز جپ أٶځ يف ؾىز يف جنىز ڂڅ -1

ونػٿص جنحٺس يف ضى٩ ذ٫ .ىـ1422نحوي جنز 19ئذل ڂ "وڂٷحپس ،"؟ٴڂح يج ض٫ ٪څ جطج: "، ڂػٽ ڂٷحپس٣رى٪حشجن

وذ٫ أ٪ىجو جپنز جپهس ڂڅ جنىٶ٩، ،"نأ ٪ٿځ جطٯجخ؟. وٺپٹ ٪ پٷ٣حش ڂڅ ١نحجش قىټ جطجٴ نإ جنىٶ٩

وٺپٹ ٪ جنىٶ٩ ڂڅ نټ ؾهح قحىخ، ذححٲس ئذل

Page 119: عدنان الاماسي

-013-

٪څ ضحؤهتځ قىټ أ٨نس وجس جپطكىظ ئذل وج جن٫ وجؾحذس .جطجٴ وجپو ٪ٿ جنطٶن

24جن٫ جپػحپع پىحتٽ جپى٪ىز جپ أٶځ يف جپح يف جنىز ڂڅ -2 .ىـ1423ذ٩ جن 3ذ٩ جوټ ق

ڀ ١ن 22ذىز يف جنىز ڂڅ –جن٫ جپجذ٩ پىحتٽ جپى٪ىز ذحپٷځ -3ٷحش ڃنص جنحٺس ضى٩ ذ٫ جنوٶى ض .ىـ1424ٳ 2ق

وٺپٹ ،"قوج ن٣ جطجٴج"وٺپٹ چ ١نحز ذ٫نىجڄ ج٪ڄ ٪څ جپىوز جنڂ٩ ئٶحڂطهح نٺ جنٿٹ ٲٽ پٿركىظ

.وجپىجحش جڂس يف جپٷد ئڄ حء جل

* * *

Page 120: عدنان الاماسي

- 014 -

:الخبثهة الثصيبت

ټ جڂس يف ڂىجؾهس جپٯو ض٫ى جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ڂڅ أذ جپىوڂڅ أؾٽ نن ججملطڃ٩ ذ٫حڂس و٢خ ،ونحس جطجٴ ،جپٳٻ و١نحذطو ڂڅ ٺػن ڂڅ جنهىو جپ . جنحڂ٫حش نحس وٶى ٶىڂنح يف جپٳكحش جنحس ٶٿ

وضأيت جپحوز يف أڄ . ذپص وڂح ضجټ ضرټ يف وجس جطجٴ وڂىجؾهطويف حت جپىوټ جپ٫ذس وجڂس ڂن أٺػ ڂڅ ڂحتس نس، جطجٴ ٶى ٪

وؾحء جط٫ڃح وضڂ جنىج جؾنرس پنوؾىج پٿٻطحذحش جطجٶس و٪نىڂح ٺطد ڂ٣ٳ . وأٲٻح جنطٶن ٲطىي نځ ٪ىو ڂڅ جپ٫ٿڃحء

مث أضر٫و ذٻطحخ آن " جپنس وڂٻحهنح يف جپط٩ جڂ"جپرح٪ ٺطحذو مث ٶحڀ نىپس ڂىجچس يف ٪ىو ڂڅ " طجٴ وجنطٶىڄ ڂح نځ وڂح ٪ٿهځج"

. جنجٺ جطجٶس ٲٻحڄ ٺأچو إ نىجؾهس ىج جپٳٻوپٻڅ ذٷص ىه جنهىو ٲوس ٲٿځ طأ ٪ڃٽ نح٪ نج جڂ ق ٶ

وټ جل ٪ وؾٽ ٪ٿڃحء يف ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ٲأىج أوقىز يف ڂٺ جپركىظ ذحپح پىجس جطجٴ وجپطنن، مث ض٣ى جڂ

٪ٿ ضأو أٺػ ڂڅ ق ٺحڄ ٶځ جطجٴ يف جنىنس جننىز جپ ڂٲٻأڄ ىه جپحوز ذاچحء ىج جپٷځ ،وىٹ أڄ ٿٳ٥ أچٳحو ٪څ نس،

ضىٶٳص ذحپٳ٫ٽ وو٪ڃو أٺػ ڂڅ ن ٪ز نس ضىٹ أڄ ضطىٶٱ، وى ٶىقن أرف جپٷځ ڃڅ ؾحڂ٫س ٢رس وأنٵ ذحپ٫ٿىڀ جؾطڃح٪س وأوٶٳص

.جپىجس ٲو ڂن أٺػ ڂڅ ن نىجش

Page 121: عدنان الاماسي

-015-

؛ٲهه و٪ىز ٢نٿس ٪حوز ٶځ جطجٴ ذٻٽ ؾىى وأٿىخ ؾىى ، ٺڃح أچنح وجىطڃحڀ نح ٷىپىڄ ٪څ جڀقع ئچنح نحؾس ئذل ڂ٫ٲس جن

٫ٲس جڂځ وجپ٫ىخ جني ويف ڂٷىڂطهح جڂځ جووذس نحؾس ئذل ڂ .وجڂٻس جپ ض٣ قحهتح ٪ٿ جپ٫حدل يف جپىٶص جنح

وئڄ جپرحقع ٩نىىح ٲس ڂنحرس پٿڃنحىز ڂڅ ىج جنن أڄ ض٫ ؾحڂ٫س جڂحڀ حقرس جپحوز يف جىطڃحڀ ذحطجٴ ئذل ئ٪حوز جىطڃحڀ ڂڅ نټ

٪ىو ڂڅ جپ٫ٿڃحء جپرحڅ جنطهن يف ىج ججملحټ، ذٽ أؾى ڂڅ جطٷ٣حخجننحد أح أڄ أو ذحىطڃحڀ ذاچحء أٶحڀ پٿىجحش جووذس وجڂٻس

،قع چى ٲهح جپ٫حدل جپٯيب وجس ٪ٿڃس وڂىجچس ؛يف جنحڂ٫حش جپ٫ىوسٲاڄ ٺحڄ چرنح ،هتځوچحٸ ٥نڅ يف ڂ٫ٲطهځ وچٷىڀ نځ جٶطجقحش يف ڂٻ

و٪ٿ ،١نڃى ٿ جل ٪ٿو وٿځ نس پٿ٫حنن ٲحڀ ذحپطحرل ىى جپنسوٺٱ پنح أڄ چهى ووڄ أڄ ،جنٿڃن أڄ ٫ٲىج جپ٫حدل هنځ أڂس جپهحوز

چ٫؟ ،ونحس ڂڅ جپىحش جنطكىز جڂٻس ،ئڄ جپ٫ىنس جپ جچ٣ٿٷص ڂڅ جپٯخ

٫حدل وٲٷح پٿػٷحٲس وجنحز جپٯذس أو جڂٻس يف ن٩ ض٫ ئذل ضٻٽ جپجنهىو جنرحٺس ق ضإيت ٲهٽ چ٫ ئذل أڄ چى٪ځ ىج جپٷځ وىه .ججملحشذٽ جنؾى ئ٪٣حتو ،ٲاڄ جپىٶص پ ٺحٲح پٿكٻځ ٪ٿ نذس ىج جپٷځ نحىح؛

ىج جپرٿى جپٻصل يف جنى ڂڅ جپىٶص وضٷىصل جنى ڂڅ جڂٻحچحش پإٺى حوز .وجل جنىٲٵ وجنڃى ل خ جپ٫حنن ،ىج ججملحټ

* * *

Page 122: عدنان الاماسي

- 016 -

:الهراجع امشآ اىشمي -

يف " جڂحش ذن جنطٶن وجپرـحقػن جنـٿڃن " ،أثى احلغ احلغين اذو - .69 -15 ( ڀ1985/ىـ1445٪حدل جن٫ٲس، : ؾىز. )اإلعال وادلغزؾشلى

د ىالبد االعزؾالشاق وازقالري ،وذ ىذ وبص يجمبين وآخشأمح -ڂٺ جپىجحش جطجٶس : جنىنس جننىز( )جپٷځ جپ٫يب) واذساعبد احلنبسخ

(ڀ2441/ىـ1422وجنحس، : جپٷحىز) ،ربسخي ووال ورىعهبر ادلغزمجخ :االعزؾشاق األدلبين ،أمحذ زلذ ىذ - ( ڀ2444/ىـ1424 ج٪ٿ پٿإوڄ جڂس، ججملٿرلخ عبخ اإلب ،ضنس ڂحڄ ڂ٣رٷحشل ،"جنح جپٳٻ پطجٴ" ،آفف ؽغني -

.ڀ1992أٺطىذ /ىـ1413ذ٩ جن . جپ٫ىو جپحذ٩. زلذ ث عىد اإلعالخأپىجڄ ـ ڂٿكٵ ادلذخ ادلىسح، "جطجٴ ىٽ جطنٳى أٮجو؟" ،أوش مبء اش -

ىـ 15/11/1412 ،9116جپطجظ، جپ٫ىو ڂڅ( پنىڄ) احلبح ،"قىج حڂٽ ڂ٩ ٪ڃىز جنطٶن جنحڄ آچح ڂح مشٽ" ،صبثذ ذ -

.ڀ11/5/1996 ،12129جپ٫ىو نحوي 8، يف 514، ٪ىو ادلغى ،"جطجٴ جپكٳ"٦حىز " ،ؽغ ضوص -

.ىـ1417جنز ىـ 32/3/1412 ،"وقىز جطجٴ وجپطنن بذاغذ زلذ اؾ - 274جنٿڃىڄ ، ٪ـىو ،" وجپنٷى ٻٳ..جنىجؾهس قحس ،اغذ زلذ اؾبذ -

ىـ1414ڂحڄ 17-11يف وج جپٳٻـ جن٫حـ، :ذنوش) ،احلىاس داعب وؽىاس غزؾشق ؽىل أثى خ -

(. ڀ1995/ىـ1415وج جپٳٻ، :ووڂٵ

Page 123: عدنان الاماسي

-017-

، جپ٫ـىو ادلذالخ ادلالىسح ، (2")جڀ يف جپٻطحذحش جپٯذس جنىػس" ، محذابف - ىـ1414نحوي جنز 14، 8284

-ىـ چىٲڃ1415، ججملٿى جنحڂ ٪، جپ٫ىو جپحو، جنڃحوحڄ ب اىزت - ڀ1994وڃ

اغضو افىش ،"جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جن٫حوس پڀ. "جذ اغزبس فزؼ اهلل عذ -ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذـڅ ـ٫ىو جـڂس، : جپح) وازبساد ادلبدخ إلعال

284_175ٳكحش (ىـ1444

11، يف 11781، ٪ىو ادلذخ ادلىسح ،"نحيج هطڃىڄ ذحڀ؟" جذ امبدس ىبػ - ىـ1416ٳ

، ازبسخ اإلعالووبسي ثشووب افزشاءاد فت ؽز ،جذ اىشمي اجبص - .(ىـ1983/ىـ1443هتحڂس پٿن وجپطى٩، :ؾىز )

اغالضو ،"جپٯو جپٳٻ وجپطحجش جن٫حوـس پـڀ "، جذ اىشمي ىظ اخليت -ؾحڂ٫س جڂـحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو : جپح) افىش وازبساد ادلبدخ إلعال

.459-391، جپٳكحش (ڀ1984/ىـ1444جڂس، ضنس دساعخ مذخ: ادلغزؾشلى ابىمى ثبغخ اإلجنضخ ،جذ ايف ايجبو -

)ٶحځ جپحڂجت، ؾحڂ٫ـس جڂـحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو جـڂس، : جپـح (.ڀ1991/ىـ1411

وز جنٳح٤ ٪ٿ جڀ يف ڂىجؾهس نـش "، جذ اهلل ث جذ احملغ ازشو -، ڂحڄ وىجټ ٨471 ،(٪ىو نح ذحطجٴ. )هادل ،"جپطى جطجٶ

.14-8 . ڀ1989أذٽ وڂحى /ىـ1449جذ٣ـس : ڂٻس جنٻڂس ،وعهخ ش: االعزؾشاق وادلغزؾشلى ،ذب زلذ اىصا -

، نـح 1444ذـ٩ جوټ ، 14 ٪ىو ،3جپ٫حدل جڂ، ٿٿس و٪ىز جنٵ ، .ڀ1984

Page 124: عدنان الاماسي

- 018 -

ك عشؾخ وزلذ ؽشف اضج - أعبت اغضو افىالش الب اإلعالال .(ىـ1397وج ج٪طحڀ، :جپٷحىز) ،"جطجٴ وجنطٶىڄ" ، ث ئثشا اخ - ،14221، ٪ـىو ىالب

14256، 14249، 14242، 14228وج٪ىجو جپطحپس ،ىـ1415ٳ 25 .ىـ1415ذ٩ جن 1و ذ٩ جوټ، 23و 16و2يف

نحوي جوذل 6، يف ادلذخ ادلىسح ،"٪حځ نىجڄ ٵ ذؼ جنىجغس" ،فبسوق عالخ_ .ىـ1412

،األخ واذ يف اؾشق األوعو فشذ بذا- ،ضنس ونٷٵ ٪رى جپـو جپن٫ڃـ .(ڀ2444وج جپحٶ، :پنىڄ)

، االى ،"ذحپٶس جن٣رٷحشل ٻٱ أوجٴ جطـجٴ زلبمشح ابد األديبيف " - .ڀ1995ىچى 18جنىجٲٵ ١1416نڀ 24يف 8438و جپ٫ى

) االعزؾشاق ثني ادلىمىخ واالفزبخ لبع اغبشاع - وج جپٲـح٪، :جپـح .(ىـ1443

افهشط اىفف ؾىساد االعزؾشالخ احملفىخ يف شوالض ، لبع اغبشاع -ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ : جپح)، اجؾىس جببخ اإلب زلذ اث عىد اإلعالخ

(. ڀ1988/ىـ٫1448ىو جڂس، يف ٪ـحدل . جىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس يف جپ٫ جنحـ "، لبع اغبشاع_

1993أٮ٣ /ىـ ىپى1414ٳ _١نڀ 4، ٪ىو14جپٻطد، ٠نٿى ،422_431.

٨ ٪ٿـ جپـس ضٷ ڂ٣رى. ضٷ ضىك: لغ االعزؾشاق ثني اىال واأل - .ىـ1449جپٻحضرس أ٪ى ٪حڀ

ىـ27/4/1414يف " ن٣حخ ڂىؾو پ٫ڃى جپركع جپ٫ٿڃ " بص يجمبين - ،16191جپ٫ىو اجالد جوذل يف " جىطڃحڂنح ذحطجٴ پ ڂىس" ،بص يجمبين -

ىـ1421ڂحڄ 7 ،16198وجپػحچس يف جپ٫ىو ،ىـ٫1421رحڄ 34

Page 125: عدنان الاماسي

-021-

ادلذالخ ،"جٴ وجپطنن يف جپكٱ وجپىوحش جپـ٫ىوس جط" ،بص يجمبين -٧نىيؼ )ىـ 1412ىجټ 14ذطحم 8495جپ٫ىو ، ڂٿكٵ أپىجڄ ڂڅ جپطجظ ،ادلىسح

(نه جپررٿىٮجٲحجپذـح٠، )، اإلعال اى ،"ش ڂڅ جطجٴ جڂٻ جن٫ححملح" ،بص يجمبين -

.ڀ1998/ ىـ1419 ،15، جپ٫ىو پػٷحٲسجنإس جڂس پٿطذس وجپ٫ٿىڀ وج ،"جپٺحز ٪نى حنص وجپٷج ٪نى ىووٲط، وجـس وضٷـىصل " ،زلذ أظ اضسلب_

ڂٻطد جپطذس جپ٫ـيب : جپح) ،بظ ادلغزؾشلني يف اذساعبد اشثخ اإلعالخ .274_243 ،(ڀ1985/ ىـ1445 پىوټ جنٿؽ،

ـ 1445 وج جپٷٿځ،: جپٻىص) ،فخ اإلعالخادلذخ ئىل اضمب ،سؽبد عب زلذ - / ىـ ( ڀ1984

الشح : واغضو ا ضمبيف يف دوي اخلظ اشثخ.. اضمبفخ ،زلذ جذ ا شع - (.ڀ1995/ىـ1415ڂٻطرس جپ٫رٻحڄ، : جپح) ئعالخ

وج جپركـىظ : جپٷـحىز )، أمىاء ال االعزؾالشاق ،زلذ جذ افزبػ ب - (ڀ1984ـ ى1444،جپ٫ٿڃس

ٺطحذحش ٪ٿڃحء ڂٷحچس جوـحڄ يف جپٯـخ ٺڃـى "، زلذ جذ اهلل اؾشلبو -ڂٻطرس جنٿٹ ٪رى جپ٫ـ : جپح) ، "نٿٽ وضٷىصل:ڂ٫ٿىڂحش ٪څ جڀ وجنٿڃن

7 ( جپ٫حڂسجپ٫ىو ، ىب ،"٦حىز جطجٴ دل ضطىٶٱ: يف أهبح ججپنڃٿس ١نح. و" ،زلذ يخ -

.ىـ1415ذ٩ جوټ 24يف 14254

هنس : جپٷحىز) دفب امذح واؾشخ مذ يب ادلغزؾشلني زلذ اغضايل - (.ڂ، ووڄ ضحم

١نحز ڂنىنس ٪ٿ جپس جپٻحضرس ٶىڂص ،"جنطٶىڄ وجپنس" ،زلذ بش أؽغ - .ىـ1448ٳ 24يف ٶځ جطجٴ ذطحم

Page 126: عدنان الاماسي

- 020 -

جپـن ڂـحڄ وئ٪ىجو١نحز ٢ن٣ى٢س ٶحڀ ذحپطنس ،"قٷحتٵ ٪څ جطجٴ==. "_ ـٳ 25وأپٷـص جحملحـز يف ٶـځ جطـجٴ يف ،ڂ٣رٷحشل و٪ىچحڄ جڂح

.ىـ1448: ادلهشعب اىىين زشاس واضمبفخ ،"ؤس ڂ٫حز :جڀ وجپٯخ ،شاد ىفب -

) ادلهشعب احلبد ؾالش : اذواد اضمبفخ ؾـحڄ، ئـىججش جنه : جپـح .(ىـ1417

،جطجٴ جپٳچ وڂىٶٳو ڂڅ ضحم ٪هى جپنرـىز ،قيف احلبط به ثىوبس -ىـ وأ ٪ٿهح أٺـڀ 1413حپس ڂحؾطن چىٶص يف جنحڂ٫س جڂس ٪حڀ

.حء جپ٫ڃ

يف جپٳطز ڂـڅ 4236 – 4226، ج٪ىجو اؾشق األوعو "بشح االعزؾشاق" - . ڀ8/8/1991ذل ئ 1992 /27/7

ىـ 1449، ڂحڄ وىجټ 55، جپنس 471جپ٫ىو جپنى جنطه، ٪ىو ،ادله - .ڀ1989أذٽ وڂحى /

ىـ1411ي جپٷ٫ىز 19 ،9484٪ىو ،ىب ،"چىوز جطجٴ"، ري شة - ،"جطجٴ وجط٫جخ يف جنحڂ٫ـحش جپوـس " ،ض اجلبيب وسبد عيبىف -

.ڀ1992أٺطىذ 18-15، 14847-14844٪ىو ،احلبح، جپ٫ىو (پنىڄ) ،احلبح ،"جڂس-جطجٴ جپو وض٣ى وجحضو جپ٫ذس" ،== -

.وج٪ىجو جپ ضٿو ١1413نڀ 12 ،14746٪ىو ، احلبح ،"جطٯجخ يف ڂىجؾهس جطجٴ: چى جطجٶس" ،وذ ىهل -

.1995 نح 26/ىـ٫1415رحڄ 25، يف 11664، جپ٫ـىو احلالبح ، "جنحچد ٮن جنهى ڂڅ جطـجٴ جنـحشل " ،ىعف ابفش –

.ڀ7/1994/ 12يف 11468

Page 127: عدنان الاماسي

-021-

: طجظ وجپػٷحٲـس يف جنهؾحڄ جپى٢ين پٿ ،ؤس ڂ٫حز:جڀ وجپٯخ"، ى غى - . )جنهؾحڄ جنـحو ٪ـ : جپنىوجش جپػٷحٲس ئـىججش جنهؾـحڄ، : جپـح

(.ىـ1417

Page 128: عدنان الاماسي

- 022 -

:ادلؾك األوي رشبئل الدكثراي : أالڂڅ نټ وجـحش جڀ وجنٿڃىڄ يف جپٳٿرن"،ئثشا جذ اىشمي جذ اهلل -

.ٶځ جطجٴ ،"جنطٶن يف جپٷڄ جپ٫څ

ن جڂس جڂس ڂـ٩ وجـس چٷىـس نىٶـٱ "، اعؾك ث جذ اهلل اغذ -حٲس جڂس، ٺٿس جپ٫س، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ـ٫ىو ٶځ جپػٷ ،"جنطٶن . ىـ1418جڂس،

ڂىس جطجٴ جپىچحچس وچ٧هتح يف جپىجـحش جپـ٪س "، عهبد ثالي خ -ٶـځ ،"وجس نٿٿـس چٷىـس : جڂس نټ جپٷچن جپطح٩ ٪ وجپ٫څ

.ىـ1424جطجٴ،

وجس : جنطٴ چٻٿىڄ وڂٳطحضو ٪ٿ جڀ"، جبؽاجل زلذ ىعف اى -، ٶځ جپ٫ٷىز وجنجىد جن٫حز، ٺٿس أىټ جپىڅ، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ "وچٷى

.ىـ٫1447ىو جڂس،

وجس نٿٿس :جن٣حء جپ٫ٷىس يف وجتز جن٫ح جڂس"، محذ ث خبذ احلذ - .ىـ1416ٶځ جطجٴ ،"چٷىس

٪ : جپ٫ٷىز جڂس يف وجتز جن٫ح جڂس"، خبذ ث جذ اهلل امبع -ٶځ جپ٫ٷىز وجنجىد جن٫حز، ٺٿس جپى٪ىز وأىټ ،"وچٷى ند جپطنس جپ٫ذس

.ىـ1416جپىڅ، ؾحڂ٫س أڀ جپٷي نٻس جنٻڂس،

ؽ جپ٫ٷى ذحننى پٿٳطز أغ جطجٴ ٪ٿ جننه" ،عذ ث أمحذ فغري أمحذ ذ - .ىـ1422ٶځ جطجٴ، ،("ڀ1954-1854)ڂڅ

ٶځ "أذى ذٻ جپىٵ جل ٪نو يف وجتز جن٫ح جڂس" ، بل احلغ - ىـ1425ٺٿس جپى٪ىز، ؾحڂ٫س ٢رس، جطجٴ،

Page 129: عدنان الاماسي

-023-

وحتٿو وجس ضأٿس نحىحضو و: جطجٴ جنحوشل"، جذ اضض ث احملىيت - .ىـ1424ٶځ جطجٴ، ،"يف جپنٱ جوټ ڂڅ جپٷڄ جپ٫څ

ڂنهؽ جپوضطحچص يف ضنن جنٿڃن نټ جپنٱ جپػحشل "، ث زك احلشيب - .ىـ1417، "وجس ضأٿس نٿٿس: جپ٫څڂڅ جپٷڄ

ٶځ ،"وجس وچٷى :آجء جنطٶن قىټ جپٷآڄ وضٳنه"، ش ئثشا سمىا -ٺٿس أىټ جپىڅ، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس، جپٷآڄ و٪ٿىڂو،

.ىـ1411

ڂنهؽ جنطٴ ذچحو پى يف وجس جنىجچد جپٳٻس يف "، بص فالػ يجمبين -ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنس ،"وجس چٷىس نٿٿس: جپطحم جڂ

.ىـ1414 ،١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس جننىز، ؾحڂ٫س جڂحڀ

،"چأهتح وضٻىنهح وأىىجٲهح: ڂإنجش جنطٶن جپ٫حنس" ،احملغ ث عىغ - .ىـ1419ٶځ جطجٴ،

ڂىٶٱ جنطٶن ڂڅ جپ٫رحوجش يف جڀ ڂڅ "، زلذ ث عذ جذ اهلل اغشؽبين - .ىـ1424 ،ٶځ جطجٴ ،"سوجس نٿٿس چٷى:نټ وجتز جن٫ح جڂس

ڂنحىؽ جنطٶن يف ٺطحذحهتځ ٪څ جنٿٳـس "، زلذ بش ث جذ احلذ بش -وجس نٿٿـس : جپجى ٪ڃ ذڅ جن٣حخ جل ٪نو يف وجتز جن٫ح جڂس

ىـ1422، ٶځ جطجٴ، "چٷىس

ٶځ ،"جس جپن سڂنحذ٩ جنطٶن جپػٷحٲس يف و"، قيف ث ش ؽيب - ىـ1416جطجٴ،

:رشبئل الهبجشثير -حبىيب

، ٶځ جپىجحش "جپٯو جپٳٻ وأغه يف جپىٶص جنح"، اثزغب أمحذ زلذ مجبي - .ىـ1444 ،جپ٫ٿح جپ٪س ذٻٿس جپ٫س وجپىجحش جڂس نحڂ٫س أڀ جپٷي

ؾ ذـنيف جپـىق جنٻـ آجء جنطٴ "، ئثشا جذ اىشمي جذ اهلل - .ىـ1413 ،، ٶځ جطجٴ"وجنىشل

Page 130: عدنان الاماسي

- 024 -

ڂىجٶٱ جنطٶن ڂڅ ٶىز جپٿٯس جپ٫ذس ٪ٿ "، أثى عذ األ ث ؽبف مجخ - .ىـ1412ٶځ جطجٴ، ،"جط٫حخ ڂ٣ٿكحش جپ٫ٿىڀ جپطؿرس

وجحش جنطٶن پطىقى جنـحء وجپـٳحش يف جـحش ."أمحذ ؽغ لبم - .ىـ1411ٶځ جطجٴ، ،"جپٷآچس

ٶځ ،"و٪ىي جنطٶن أڄ جپٷآڄ ڂڅ ن٩ جپر"، أمحذ ث ؽغني ؽشف اذ - ،، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو جـڂس جپػٷحٲس جڂس، ٺٿس جپ٫س

.ىـ1448

ٶـځ ،"ٺطحذس جپكحذس پٿكىع جپنرى ذن جنٿڃن وجنطٶن"، ألىظ أفذ - .ىـ1449جطجٴ،

ٶـځ ،"جپٳٻـ جطـجٶ يف چؿنـح "، أوالى جذ اشؽذ جذ اضض - .ىـ1446جطجٴ،

.ىـ1446ٶځ جطجٴ، ،"جپٳٻ جطجٶ يف ضنجچح"، مجخ مذاد ش -

جپ٫ٶس ذن جپطنن وجطجٴ ڂـڅ قـع جپنـأز "، ؽغ زلذ بف بت - ىـ1446ٶځ جطجٴ، ،"وجىىج

ٶـځ ،" ىء جپ٫ٷىز جڂسجپىجحش جطجٶس يف"، صذ ث أمحذ اجال -س جڂحڀ ١نڃـى ذـڅ ـ٫ىو ، ؾحڂ٫جىد جن٫حز، ذٻٿس أىټ جپىڅجپ٫ٷىز وجن .ىـ1446جڂس،

،"وجس چٷىـس :آجء ؾىپىه وحنص قىټ جنح٨"، عذ أمحذ فغري ذ - .ىـ1413جطجٴ، ٶځ

ڂىٶٱ جنطـٴ ـىى ڂـڅ جپـنز "، عيب ث ش جذ اضض احلق -ٶـځ جطـجٴ، ، "ضحم جپ٫خ جپ٫ـحڀ وجس چٷىس ڂڅ نټ ٺطحذو :جپنرىس

.ىـ1413

ضٷىصل ؾهى جنطٴ آغ ؾٳ يف نٷٷـو نٷىڂـس "،ىالي ث جذ اهلل ىػ - .ىـ1449ٶځ جطجٴ، ،"٫حشلٺطحخ جنرحشل پن٧ځ جن

Page 131: عدنان الاماسي

-025-

،"ڂىٶٱ جنطٴ ؾىپىه ڂڅ جپىوپس جڂىس"، بل ث سعبء بل احلغ - .ىـ1413ٶځ جطجٴ،

أغ جپطـحذو وجنـط يف جپٷىج٪ـى "،جذ جذ اشمح ث زلذ ادلى عبثش -جطـجٴ، ٶـځ ،"وجقٻحڀ يف رهس ضأغ جپ٫س جڂس ذحپٷحچىڄ جپوڂحشل

.ىـ1415

ڂىٶٱ جنطٶن ڂڅ ٪ٷىذـس " جذ اشمح ث هذة ث جذ اشمح ادلهذة - .ىـ1449ٶځ جطجٴ ، ،"وجس وٳس چٷىس: حوع جپنرىسجپچح يف جق

وجس چٷىس پر٫ آجء ٲٿد قـ وٺـحټ " ٪رى جپٻصل ٪ٿ ٪رى جپٻصل جپرح، -ٶځ جپطحم جڂ، ٺٿس جپ٫س وجپىجحش ،"ڂذوٺٿڃحڄ يف جپطحم ج

.ىـ1399جڂس، ؾحڂ٫س أڀ جپٷي،

وجس نٿٿس چٷىس جملٿس جذحء جپى٪ن جپٻحغىپٻس " جذ اضض ث فبحل احملىيت - .ىـ1446ٶځ جطجٴ، ،"ڀ ق ذىجس جنخ جپ٫حنس جپػحچس1898پٿٳطز ڂڅ

جپٻنس جپٷر٣س وڂنهؿهح جپطنن نټ جپٷڄ " جذ اضض اؾيبجذ اهلل ث - ىـ1447، ٶځ جطجٴ ،"جپ٫څ

يف ٪و Goldzeiherأحپد جنطٴ ؾىپىه"، ث جذ اهلل زلفى - .ىـ1447ٶځ جطجٴ، ،"پڀ

س ڂٷحچس وج: پچجچس ٪ ٪ٿو جپڀ وچجچس ذى"، ث زك احلشيب - .ىـ1447 ، ٶځ جطجٴ،"يف أٳح جپ٫هى جنىى

وجـس :ڂٷحچس جپوجحش ٪نى جحملىغنڂنهؽ " فزؼ اذ زلذ أثى افزؼ اجبىين -ٶځ ،"وٳس چٷىس پى٪ىي جنطٶن جىطڃحڀ جحملىغن ذنٷى نى جنىع ووڄ ڂطنو

.ىـ1449جطجٴ،

ٶځ جطجٴ، ،"ڂٳهىڀ جپٷى يف وجحش جنطٶن" احملغ ث عىغ - .ىـ1411

Page 132: عدنان الاماسي

- 026 -

ٶـځ جطـجٴ، ،"ضـى٢ن جپطنـن يف ئچىوچـح " زلذ فبحل ث سمحبين - .ىـ1447

ـ " زلذ جذ اشصاق خري اذ - څ وجس جنطٶن پٿؿىجچد جپ٫ٷىس وجپٳٻس ڂ .ىـ1411، ٶځ جطجٴ ،"قٺس جپم ١نڃى ذڅ ٪رى جپىىحخ

قىټ ٪هى جنٲس قط ٲٿد آجء جنطٴ" زلذ ىس اذ جذ اغال ؾ - .ىـ1413ٶځ جطجٴ، ،"جپجىز

ٶځ ،"وجس چٷىس: جپى٪ىز ئذل جڀ پطىڂح وپٻ آچىپى"، زلىد محضح ضوين -ڃى ذـڅ ـ٫ىو جپى٪ىز وجقطحخ، ٺٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١ن

.ىـ1445جڂس،

جطجٴ جپٳچ وڂىٶٳو ڂـڅ ضـحم ٪هـى "، قيف احلبط به ثىوبس -، ٶځ جپطحم، ٺٿس جپى٪ىز وأـىټ جپـىڅ ذحنحڂ٫ـس جڂـــس، "جپنرىز

.ىـ1413

جنٿٳس جپػٷحٲس نحىحش جنطٶن يف وجس هـس " قيف ث ش ؽيب - ىـ1449ٶځ جطجٴ، ،" ٪ٿو وٿځجپىټ ٿ جل

يف جپ٫ جپ٫رح ڂڅ آجء جنطٴ ٺحټ ذوٺٿڃحڄ" ،قؼ ث حي عضاص - ، ٶـځ جطـجٴ ،"وجـس چٷىـس نټ ٺطحذو ضحم جپ٫ىخ جـڂس

.ىـ1413

جنطٶىڄ جپ٣حچىڄ وأغىځ يف ضىؾـو جپحـس "، بف ث صب آي عىد -، ٶځ جپػٷحٲس جڂس ذٻٿس جپ٫س، ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى "ڃس يف جپ٫حدل جپ٫يبجپط٫ٿ

ىـ1411ذڅ ٫ىو جڂس،

جپ٫ٶس ذن جپهىو وجپنحي نټ جپنٱ جوټ ڂڅ جپٷڄ " قش مجىي احليب - ىـ1447ٶځ جطجٴ، ، "جپ٫څ

،"جىىج وجذ٫ـحو : جشلجنىج جڂ جپن"، ذ ث ذ جذ ؽىفب - .ىـ1447ٶځ جطجٴ

Page 133: عدنان الاماسي

-027-

، "٪ وچٷى: رهحش جنطٶن قىټ ئنحو جنىع"، حي ث جذ اذلبد زلذ - .ىـ1449ٶځ جطجٴ،

Page 134: عدنان الاماسي

- 028 -

:ادلؾك اضبين (*)االزب ثبالعزؾشاق يف اغىدخ يف اقش احلبمش

ٶحځ جپحڂجت. و :ذٷٿځ ڂحڄ ڂ٣رٷحشل. و :نسضٷىصل وض

٪ٷىش ؾحڂ٫س پىڄ جنىپنىس چىوز قىټ جپىجحش جطجٶس يف جپٳطز ڂڅ وٺحچص جپٻٿڃس جٲططحقس ڂڅ چد جپىٺطى ئووجو ڀ،1991ڂح 2-5

ركع جپ ٶىڀ ذحپٿٯـس ٫ى، وحٸ جطحي جپىٺطى ٶحځ جپحڂجت هبج جپـ ج٤نٿس، ش يف ٠نٿـس ٪ـحدل جپٻطـد ـنس وىحى ضنطـو جپـ چ .ڀ1993/ىـ1414

ٲهضو ذحطجٴ ض٫ىو ؛ ٹ أڄ جپحڂجت ؾى ذطنحوټ ىج جنىى٨قع قٽ ٪ٿ جپـىٺطىجه يف جپىجـحش ؛ئذل نىجش وجطو يف ذ٣حچح

جڂس ٪ٿ ى جنطٴ ج٤نٿ جنهى آذـ، وجـطڃش ـٿس نڃح أن هطځ ذحنه٣ى٢حش ونٷٷهح مث جچطٷحپو پٿ٫ڃٽ جپحڂجت ذحطجٴ ق

.يف ؾحڂ٫س پىڄ هبىپنىجو٪ڃٽ جپىٺطى جپحڂجت يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس يف ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى

قع أـ ؛ذڅ ٫ىو جڂس يف ٪ىز ٺٿحش، مث جپطكٵ نٺ جپركىظجه جپىقىز ضنطو پٿ٫ڃٽ وقىز جطجٴ وجپطنن، وٺحڄ ڂڅ ئهحڂحضو يف ى

ٶىڄ جپنح٢ٷىڄ ذحپٿٯـس جنط"و ذ٫نىجڄ جنٿٽ جپ ٺطرو ٪رى جپٿ٣ٱ جپ٣رح ."ج٤نٿس

ڀ، 1993أٮـ٣ -ىـ، ىپى1414ٳ -، ١نڀ4، ٪ىو ٠14نٿس ٪حدل جپٻطد، ٠نٿى -*422-431.

Page 135: عدنان الاماسي

-031-

وىحىى جپحڂجت هځ ڂڅ ؾىى يف ضنحوټ ڂأپس جىطڃحڀ ذحطجٴ يف -جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس نكحز أوؾ ٲهح ڂڂف ىج جىطڃحڀ، وجـ٣

وٺحڄ ڂڅ . أڄ ىؾ وأڄ ٪ن جپٻػن -حز وجپىٶص جنه نحپ٣ر٫س جحمل ٪نى ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنـس جننـىز جنڃٻڅ أڄ طىٶٱ ٶٿ

ٲو، وجپ٫ٿڃحء جپـڅ ،ٲطكىظ ذا٩نح ٪څ ضأ جپٷځ وجننحىؽ جپ ضىس أو ڂحٺحش ٪ڃٿىج يف جپٷځ وج٤نحجش جپ٫ٿڃس نج جپٷځ ڂڅ حتٽ ٪ٿڃ

وپ٫ٽ ذحقػح آن هطځ ذحطجٴ يف . وٮن يپٹ ،يف ڂإنجش ٪حنس أو ئٶٿڃسجنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ٲ٫ؼ ٪ٿ ىه جنىى٪حش وىٲهـح قٷهـح ڂـڅ

.جپركع قع ئڄ ڂ٧٫ځ جپنـى جپ٫ذـس جپـ ؛دل ٻڅ ٪ڃٿ يف جپطنس ٫رح، وڂح ذٷ ڂـڅ ، وٶى ٪ىش ئپهحڃى لوجنجطهى هبح جحملح ڂطىٲز پى،

ض٫ٿٷحش ونٿش پٿىٺطى جپحڂجت ٲاڄ ڂ٫ٲ جپهـس ذـو وٶـجءجيت ٪ـ وڂ٩ يپٹ ٲـ أو . پٻطحذحضو جني أهڃطح يف ضهٽ جنهڃس ئذل قى ڂح

وأٻ جپىٺطى جپحڂجت ،ضىرح أو چٷىج جپٻڃحټ پ٫ڃٿ ٲأٻ ڂڅ ٷىڀ ئرل .ٿطنس وڂىجٲٷطو ٪ٿ چىحؾ٫طو پ٪ٿ ڂج

ونس ڂق٧س أننز يف ىه جنٷىڂس أڄ جپىٺطى جپحڂجت أ٪ـى ١نحـز ڀ ٪څ جىطڃحڀ ذحطجٴ يف جنڃٿٻس جپ٫ذـس جپـ٫ىوس 1999ؾىىز ٪حڀ

پطحذو جپٻرن ذن جپنن ٲٷى جنطش ذ٫ ئذل جوچ٧ج ،وأپٷص يف پىڄ هبىپنىجوو٠نطهح يف ىج جپن جؾح أڄ ضطحـ جپٳـس رل أو جپٳٷجش ڂڅ جپن جنىى

پٯن پطنس جپن جنىى ٺٿو، ويپٹ ٨٢ جپىٺطى ٶحځ جپحڂجت ٪ٿ .جپنح٢حش جپٳٻس يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس

Page 136: عدنان الاماسي

- 030 -

:اـ ادلزشعيف ٪حدل جپىجحش جچحچس أـىأ ( ؾحڂ٫س) ضٻحو ضىؾى ؾهىو أٺحو٬نس

هبه جپ٫رحز جطهٽ ٪رى . (1) ىجذٷهح ڂڅ جپىجحش جڂس يف جپٯخق٧ح يف جپٿ٣ٱ ٢رحو جنٷحپس جوذل ڂڅ ڂٷحپطو يف چٷى جنطٶن جپنـح٢ٷن ذحپٿٯـس

يف ( ڀ1981/ىـ1441)وذٳ أوټ ت پىقىز أچثص قىػح . ج٤نٿسځ وقىز جطجٴ ڂٺ جپركىظ نحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس ذح

وٶى ٶحټ ڂـى . وجپطنن، ٲٷى ٢ٿد ڂن أڄ أضؾځ ڂٷحپ ٢رحو ئذل جپ٫ذسجنحڂ٫س يف ضٷى٬نو پٿطنس ١نىوج ووجٲ٩ ئچحء جپىقىز پطرف ٶڃح أٺحو٬نـح يف

ٲٷى ٪نص ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذـڅ ـ٫ىو " :جنىنس جننىز ڃڅ ٺٿس جپى٪ىزش جطجٶس ڂن٣ٿٷس يف يپٹ ڂڅ حپطهح جپ٫ٿڃـس جپـ جڂس ذحپىجح

ضىؾد ٪ٿهح ى جپركىظ وجپنح٢حش جپ٫ٿڃس جپ ضطه ڂڅ جڀ وپٯطـو پركىغهح ٲٻحڄ أڄ أچأش وقـىز نحـس ذطٿـٹ ،وقحضو و٫ىذو ٠نح

جپىجحش يف ڂٺ جپركىظ ذحپح وٶڃح وجح نحح هبح يف جن٫هى جپ٫حرل .(2)"ذحنىنس جننىز( ٺٿس جپى٪ىز قحپح)٪ىز جڂس پٿى

وو و أى يف ىه جنٷىڂـس جپٷـنز أڄ : "جٽ ڂ٫حرل جنى قىػو ٶحتوپٻين أـن ئذل ،جطجٴ وڂىٶٳنح ڂڅ جنطٶنأونٽ يف ضٳحٽ ٶس

ڂ٫حو ى وى أڄ جن٣ىز جوذل نٷحوڂس أ ٲٻ ڂنك أو ضح ،قٷٷس ڂهڃسونٿٽ ضٿٹ جن٫ٿىڂحش ،٪نوون٩ جن٫ٿىڂحش جپحڂٿس جپط٫ ٪ٿو و أٮىجه،

، ضنـس ٶحـځ جپـحڂجت، ادلغزؾشلى ابىمى ثبغخ اإلجنضالخ ٱ جپ٣رحو، ٪رى جپٿ٣ (1) .8، (ڀ1991/ىـ1411ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس، :جپح)

.5 جنؾ٩ چٳو، ضٷىصل ڂى ؾحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس حذٷح، ( 2)

Page 137: عدنان الاماسي

-031-

وجنن٣ٿٷـحش جپـ ،وچٷىىح ذىٶس وأڂحچس، وڂ٫ٲس ج٢ىج وجنجقٽ جپ ڂ هبح .(1)"وجىىج جپ ٫ ئپهح ،جچ٣ٿٵ ڂنهح

ـ ؾتـح ويف جنٷٷس ٲاڄ ٺٿڃحش جنى يف جپ٫رحجش جنٷطرس أ٪ه ض٫ٻيف ،وجپكحٲس ٺـپٹ ،جؾىجء جنحپس جپ ض٣ ٪ٿ جنحىحش جٺحو٬نس

جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس يف جپىٶص جپجىڅ، وڂىٶٱ جپٯحپرس جپ٧٫ڃ ڂڅ جپنهرس .جپٳٻس جڂس

، ٲڃڅ جنإٺى أڄ جپحقس جپٳٻس پـص وپص ىه ى جپىز ٺحڂٿسجپڅ ىجٲ٫ىڄ ٪څ چح٢حش جنطٶن ج٩نحذس نڃحس نحپس نحڂح ڂڅ أوپثٹ

ئڄ ضأغن ىـإء . ذنڃح نوڄ يف جپىٶص چٳو ئذل ٿرحهتځ ،ووڄ نٳ٥ڂڅ و .١نىوو ذٻٽ غ پو ، وىهتځ ئ٧نح ىى نس يف وجو ٺڃح ني ٲڃح ذ٫ى

نس ٺڃـس "ڀ أڄ 1979٪حڀ نٵ Donald Littleوٶى ق٥ ووچحپى پطٽ ز ڂڅ جپٻطحذحش قىټ جطجٴ وجنطٶن ٺطرص ذحپٿٯس جپ٫ذس وجپٿٯحش ٺرن

وپٻڅ ڂح ٪ى ه پطـٽ .(2)"جڂس جني أ٪ىش نح پطهٸ جحملٿٺڃ س ٺرنز ٶى أرف هڃح ؾىج ذ٫ى غظ ٪ز نس ڂڅ ٦هـى ڂٷحپطـو،

پـطهٸ -ٺڃح ٷـىټ -ىه جپٻطحذحش پص ڂ٫ىز ٲٷ١ ڄئوپٿىٶس چٷىټ .جحملٿ، يپٹ أڄ ڂ٧٫ڃهح ٶى ٺطد أو ضؾځ ئذل ئقىي جپٿٯحش جپٯذس

و٪٣حء ٲٻز قىټ أ٨نس ڂىى٨ جطجٴ وجنطـٶن يف جپـحقس پٿڃحوز جپررٿىٮجٲس جپ ذـن جپ٫ىوس جن٫حز ٲڃڅ جپٻحيف أڄ چٺ أچو وٲٷح

أپٳ ڂٷحپس يف جپـنىجش ٲٷى ى أٺػ ڂڅ ڂث ٺطحخ، وپ أٶٽ ڂڅ ى

.جنؾ٩ چٳو وجپٳكس چٳهح (1)(2)-Donald Little.” Istishraq and Mustashrigun” in The Muslim- World.

Vol.- LXIX. No.2, 1979, P110.

Page 138: عدنان الاماسي

- 032 -

وقـ ئڄ . جننز ئڂح ذأٶڀ ٫ىوس أو ٪خ آنڅ ٫ڃٿىڄ يف جپـ٫ىوس ٪ـحدل "ج جنىى٨ ڂػـٽ ذ٫ جپىوحش جنهڃس ٶى نص أ٪ىجوج نحس ن

. ڃص ڂٷحش ڂإىز أو ڂ٫ـحس پطجٴ" جننهٽ"و" جپٳٽ"و" جپٻطدڂڅ ؾأڅ ځ ٠نڃى٪س جپ٫يب ٺطحذح وٶى أى ڂٻطد جپطذس پىوټ جنٿؽ (1)

وٶى أهځ .(2) ڂنحىؽ جنطٶن يف جپىجحش جپ٫ذس وجڂس"نىظ قىټ س ٢نطٿٳس يف ىج جپ٫ڃٽ ٪وڄ ڂطهح ضٷرح ڂڅ ؾحڂ٫حش وڂإحش ٪ٿڃ

يف جپ٫حدل جپ٫يب ذطٷىصل نىغهځ قىټ جپنطحتؽ جپ جپطىٽ ئپهح نټ جپٷـچن .څ ڂڅ جطجٴجنن

وذححٲس ئذل ڂح رٵ ٲاڄ ڂ٧٫ځ جنحڂ٫حش جپ٫ىوس جپر٩ ضن٧ځ ٿٿس ڂڅ ن ى٪ ئپهح ٪ٿڃحء ڂڅ ىثس جپطى ڂـڅ ىـه ئذل آجحملحجش ڂڅ قن

وذحپ٣ر٩ ٲڃڅ ڂىى٪حش ىه ،(نح يف يپٹ أوذىڄ) جنحڂ٫حش أو ڂڅ جنحؼ ٪ٿـ -ٽ ىه جحملحجش ٪حوز ؿوض. جحملحجش جطجٴ وجنطٶىڄ

ش جنطهس يف ضرح٨ پىي جحمل وئڂ ح أڄ، وئڂح أڄ ضى٨ ٠نحچح أ٢س ٺحصوجپنٷ٣س جپ . ، وضى٨ ىه جپطؿش ٪ٿ چ٣حٴ وج٩ذ٩ أ٢س جپٻحص

ڂڅ جنػٷٱ وجپ٫حڂ نؿخ ذ٪س پىؾـس أڄ ٩ند جپطأٺى ٪ٿهح ىنح أڄ ٺٺطحخ ٪نطى ٪ٿ ڂ٣ٿف جطجٴ أو ڂطٶن ٲاچو ٪نىجڄ ڂٷحپس أو ٪نىجڄ

ػن قد جن٫ٲس پىي جپٷجء، ويپٹ ذرح٢س ڄ ىه جن٣ٿكحش ڂضر٣س ٪حوز وڂ٩ يپٹ . پٿ٫ىجء أو جپط٫د وجپطك ىه ، ذٽذىء نػٽ جڀ وضىهو

، ڂحڄ وـىجټ 471، ٪ىو 54، ٠نٿى وادلهڀ1984، ئذٽ 1، ٪ىو 5 ى٠نٿب اىزت (1) .ڀ1989، أذٽ وڂحى 1449

جپ)بظ ادلغزؾشلني يف اذساعبد اشثخ واإلعالالخ (2) ڂٻطـد جپطذـس جپ٫ـيب، : ـح .٠نٿىجڄ(. ىـ1445

Page 139: عدنان الاماسي

-033-

ؼ ٲاڄ نٿٽ ٺٽ جپ٫ىجڂٽ جپ ح٪ىش ٪ٿ ئ٩نحو ىج جپطى أو ض٣ىه ضٷ٩ نح( أڂـس )ئڄ : "ع يف جپ٫ىوس ىج جڂـ ذٷىپـو وٶى چحٶ ذحق. چ٣حٴ جپركعئپـهځ شوجنٻش جپنحنس ٪نهڃح ٶى أحء (جنٶس)و( جپٳٻس)جنطٶن

س رف ڃضىو جنٷٷس جپٳٻس ونس أو ضح٫نس أو پٯىس أو ٪ٿ وأ٬نح ئحءز، ٲٻحوجپنطؿس . ٣څ وجپحٲ، جنرح وٮن جنرح٦حىز ٪حڂس يف جپ٫ڃٽ جطجٶ جنر

٫ى ٪ڃٵ ذحپنٳى ٣نح ٫نٿٵ ڂىٶٳح ڂطڃح ذحپٹ ئڄ دل ٻـڅ :ذ٣س ووجكسجپ٫ىجء جپحٲ ٪ڃحټ جنطٶن، وچطؿس پپٹ ٲاڄ ٦حىز جطجٴ ٺڃؿحټ

.(1)"ٺڃح أڄ ڂٻحچس جنطٴ ضرف ڂى٩ ضحؤټ ،٪ٿڃ ڂڅ جپهٽ جپٹ ٲهحؤس )يف ٺطحذو ( نؽ ؾحڂ٫س أٺٳىو) ـ أنى ٪رى جنڃى ٮجخو

ئڄ جطجٴ وجـحش : "ڂ٣ٿف جطجٴ ٺڃح أيت( طجٴئڂس پـڀ پ -ٷىڀ هبح ٮذىڄ ٺحٲوڄ ڂڅ أىٽ جپٻطحخ ذىؾو نح (أٺحو٬نس)

ڃـح، ٪ٷىز و٫س وغٷحٲس وقحز وضح٫نح وچ٧ :وجنٿڃن ٪څ جنىجچدو١نحوپس ضٻٹ جنٿڃن ٲو، ،هبى ضىو جڀ… وغوجش وئڂٻحچحش

و١نحوپس ض ىه جپطر٫س ذىجحش ،ځ ٪نو، وٲ جپطر٫س پٿٯخ ٪ٿهځوضٿٿهوچ٧حش ضى ٪ جپ٫ٿڃس وجنىى٪س، وض٪ځ جپطٳىٴ جپ٫ن وجپػٷحيف پٿٯـخ

.(2)"جنك ٪ٿ جپٴ جڂحڀ جح پىي جنإپٱ جپ طٸ ٲو ڂ٩ ٮنه ڂڅ جپٻط ـحخ ئڄ جىطڃ

وپٻـڅ يف ووىـځ ،جپ٫ىون ٻڃڅ يف جچطحؼ جٺحو٬ن پٿڃطٶنوىنـح طـهځ جنإپـٱ . جنحځ يف جپطأغن وضىؾو جنىٶٱ جپح يف وونځ

جننطـىي جـڂ، : ذڂنؿهـحڀ ) ،٠2 سؤخ ئعالخ العزؾالشاق أنى ٪رى جنڃى ٮجخ( 1) .7، (ىـ1411

.جنؾ٩ چٳو وجپٳكس چٳهح( 2)

Page 140: عدنان الاماسي

- 034 -

ـ ،ٽجنطٶن نحچس ڂرىأ جنٴ جٺحو٬نس جپ ط٣ٿد جنحو ٪ٿـ جٶح ڃف پط٫رحضو أڄ ضٻىڄ ٪ٷرس يف جپ٣ٷس جپ ٷىڀ هب ٲحپ٫حدل جڂن ٩ند أ

.(1)جنٷحتٵ وجن٫ٲس وجطنطحؾحشورى نٽ جن ڂڅ ؾحڂ٫س أڀ جپٷي يف ڂٻس ٪ىڀ حه ٪څ جپ٣ٷـس

يف -نجنطـٶ -؛ هنځجپ و هبح جنطٶىڄ وقٿٿىج جپطحم جڂىڄ ئذل جپن٧ ئذل جپطحم جڂ ڂڅ نٿٳس غٷحٲس ٮذـس، ووٲٷـح ٬نٿ" چ٧ه

٪ٿ غٷحٲطهځ، وذـى ننحىؽ جپركع ٪نىىځ وڂ٫حنه جپ ضٿف پٿط٣رٵ ئوڄ ئذل جٶطجقحش وجپطهڃنحش جپ ذطٻجىـح إٺـىوڄ إڂڅ يپٹ ٲهځ ٿؿ

ٳهځ پٿكٻځ ٪ٿـ جنٷحتٵ جنٷز و٣ٿٷىڄ ٪ٿهح چ٧حش ٪ٿڃس ونرىڄ أچوىه وٷطر جنإپٱ ٪رحز وو ذحش پطأى ڂىٶٳو، .(2)"جپطحم جڂ

و٥نڅ يف ىج چ٣رٵ ٪ٿ جڀ وضح٫نو و٪ٿ جنإپٳحش جپ٫ذـس : "ى جپ٫رحزجپ چطٯٽ هبح جن٫ح جپنٷى جپ چ٣رٷو ٪ٿ ضحم جپٳٻ ٪نىچح و٪ٿ جنحو

وپىء جن٥ ٧ه أڄ جنإپٱ دل ٳهځ جن٫ىن جپ٫ڃٵ پ٫رحز .(3)"جنىوچس پ٫حننح ٥نڅذحش جپ أجو أڄ إٺى ذىىـ ىٶس جن٫حن جپنٷىس ٮن جنٿطڂس ذأ ڂىټ

.غٷحٲس أو ونسرٽ جنطٶن أوش وٲٷح پر٫ جنإپٳن جپ٫ىون ٲاڄ جننحىؽ جن٣رٷس ڂڅ ٶ

ىه جپطىىحش ى جپٳٻز جپتـس يف ئذل ضىو جپطحم جڂ، وٺحچص وىى ٺطحخ ٪رى جپٻـصل ،ٺطحخ چحټ جچطحج وج٫ح وٺطرص قىپو ٪ىز ٪و

.181جنؾ٩ چٳو، ( 1)وج جپٷٿـځ، : وڂٵ)دلغزؾشلني دوا افزىؽبد اإلعالخ ودبوي انٽ ٪رى جل جن (2)

.9و 7، (ڀ1991/ىـ1411جپٷـحىز )ضنس ڂ٣ٳ ڂحى، اذساعبد اشثخ واإلعالخ يف اجلببد األدلبخ وو ذحش (3)

.14، (ووڄ ضحم

Page 141: عدنان الاماسي

-035-

جٲطجءجش ٲٿد قط وٺحټ )ڀ ذ٫نىجڄ 1983/ىـ1443ذح جپ ٢ر٩ ٪حڀ وٶى قحوټ جنإپٱ يف ٺطحذو أڄ ىـف .(1)(ذوٺٿڃحڄ ٪ٿ جپطحم جڂ

نإىٿن يف ٪ٿځ جپطحم ضٻرىڄ أن٣حء ٲحوقـس يف ٺٱ أڄ جنطٶن ٮن جضٳنجهتځ پقىجظ جپطح٫نس، ونطٷىىځ ذٷىز پطرنهځ ووڄ ضٳٻن جپطىهحش

و٣نح ى٪ى پٿىىس أڄ ج٩نحذس جپىقىز جپ جىح جپرح يف جطـجٴ .چٳهحٶن ڂڅ جنطـ ڃنهؿس و ٫ جنإپٱ ىي ٪ىو ثٽض٫ٿڃو جنڃطح پٿ

جپڅ ٶىڂىج ئهحڂحش ئ٩نحذس يف وجس جنحجش جپٷى٬نس ويف جپٳهس ونٷٵ .(2)جپنى ضطكٵ جپػنحء

" ڂح جپرح٪ع پٻـٽ ىـج؟ : "آن ڂڅ جپ٫ىوس جپإجټ جيتو٣ـ ذحقع أو ڂڅ ووچـو وووڄ جپطٳٻن ن٫ىن أو ٳحش جطجٴ نٷٽ جپرحقع ذى٪

جپرىج٪ع جپطؿحس جپحـس "ن جپنجشل أڄ ٶحټ ذو جنإپٱ ج جپأ جپوجس جڀ وجپ٫ىخ جڂس ڂڅ أؾٽ ئنح٪هځ ئذل ٶحوش جنطٶن ئچو جپرح٪ع جط٫ڃح جنىو " :وىجٽ جنإپٱ ٶىپو ".پٿ٣ز جڂحپس

وجس وٶٷس، ٲهځ ٷىڂىڄ پنح ضجغنح ١نٷٷح ڂ٣رى٪ح پٷـى ذح٪نـح، وذـپٹ .(3)"٣ىڄ چٳىيىځ جپٳٻ ٪ٿنحر

: ؾـىز ) افزشاءاد فت ؽز ووبسي ثشووب ازبسخ اإلعال ٪رى جپٻصل ٪ٿ ذح (1) (. ڀ1983-ىـ1443ٿن، هتحڂس پ

" ٪رى جپ٫ ١نڃى جپٿڃٿځ (2) "افزشاءاد فت ؽز ووبسي ثشووب ازالبسخ اإلعالالوڂـح 248ڀ، 1984، ئذٽ 5، ٠نٿى 1پ٫رـى جپٻصل ذح ،٪ يف ٠نٿس ٪حدل جپٻطد، ٪ىو

.ذ٫ىىح ،(ىـ1414وج جپٲح٪، :جپح) ادلغزؾشلى واذساعبد اإلعالخ ١نڃى ٪رى جل ڂٿرح (3)

.36ؿ

Page 142: عدنان الاماسي

- 036 -

وىج ىى جنىى٨ جپ ضنحوپو جپ٫ىى ڂڅ جپٻطحخ يف ٪ىو ڂـڅ جپٻطـد ڀ ٺطد ١نڃى ٫ى 1989٪حڀ " جپٳٽ"ٲٳ ڂٷحپس چش يف ٠نٿس . وجنٷحش

ٲهو ڂطرنح ڂىٶٳح وٲح٪ح ڂنج ئذل ٪ىو ٺرن ڂـڅ جپطـىهحش ڂـڅ ٶرـٽ .(1)"وؾىپىه وٲٿهحوڄ وڂى وآنڅ ڂطٶن ڂػٽ ذوٺٿڃحڄ وٺحضحشل

وٶى چ أطحي ٫ىو ذح يف ٠نحټ جنه٣ى٢حش ىى جپىٺطى ٪رح ححل .(2)"وووىځ يف نٷٵ جپنى جپ٫ذـس جنطٶىڄ"٢حٻنى ڂٷحپس ذ٫نىجڄ

" جطجٴ"ٺ ٲهح ٪ىخ جطجٴ جپ يٺىح ئووجو ٫ى يف ٺطحذو پط جپ ٶى ڂو ٤ند جپ٫ٷٷ يف ٠نٿىجضو جپـػظ قـىټ وذ٣هح ذحپنٷح ج

جنطٶن ڂڅ جهتحڂحش يف ١نحوپس ڂنو پطتس جنطٶن ڂڅ جهتحڂـحش ٮـن جنطـىخ يف ٠نـحټ _ وذححٲس ئذل يپٹ ٲاڄ جپ٣حٻنى . جننىوز ذحپىپٽ

ح أ٪ـىى ٪ى و جپٳهح جپ ٫ پٿڃه٣ى٢حش جپ٫ذـس جپـ -جپررٿىٮجٲح، وجنڃٿٻس جنطكىز، وجپنڃح، وٲچح، وئ٣حپح، جنطٶىڄ وچوىح يف أنحچح

٪ٿـ و. وئرحچح، وىىپنىج، وجپىوټ جٻنىچحٲس، ووح، وجپىحش جنطكىزجپٮځ ڂڅ ؾهى جپٻحضد پطن جٲٻح جپحت٫س قىټ جطجٴ وذحپٮځ ڂـڅ

-حش ٲهس جپنى جپ٫ذس ونٷٷهح ئ٪ؿحذو جپ٫ڃٵ ذ٫ڃٽ جنطٶن يف ٠نٲاڄ جپ٣حٻنى جىح ٶـى أ٤نـش –ىٮجيف وجپ پى ضنحوپنحىح يف ججملحټ جپررٿ

وطنطؽ جپ٣حٻنى يف هنحس ڂٷحپطو جٲٻح جپ چٷحذٿـهح . پٳحتىز جنطٶن٪حوز يف ٪ىز ڂ٣رى٪حش وق ٪ٻهح ذأڄ أٺػ جنهىو ج٩نحذس پٿڃطـٶن

ىــ، 1449، ي جنؿـس 145٪ىو افق ،"االعزؾشاق واإلعال" ١نڃى ٫ى ٲهو (1) .98-95ڀ ، 1989ىپو

٠نٿى ب اىزت "جنطٶىڄ وووىځ يف نٷٵ جنه٣ى٢حش جپ٫ذس" ٪رح ححل ٢حٻنى (2) .14-5ڀ، 1984ئذٽ / ىـ1444، ؾد 1، ٪ىو 5

Page 143: عدنان الاماسي

-037-

ڃٿهځ جپنٷى پطكٷٵ وچ جنه٣ى٢حش جپ٫ذس ٺحچص ڂڅ أٺػ جنىڂحش يف ٪وىـه جنهـىو ج٩نحذـس . جنٳىز جپ ٶىڂىىح پٿىجحش جپ٫ذس وجڂسوىج ٫ين أڄ جن٫ٲـس جپـ . ح٨نص يف جپىٶص چٳو يف حوز ڂ٫ٲطهځ ذطجغنح

ـ ىىح جنرنـس ٪ٿـ قٷٷىىح ڂڅ نټ وجس جنىجچد جپٳٻس وجپػٷحٲس وچٷجنطحىځ پٿڃىجو جنطىٲز ؾ٫ٿص جطجٴ ٷىڀ نىڂس ٪٧ڃـس يف نٷـٵ

.(1) أىىج جطجٴ جپىنس وجپ٫ٻس وٺپٹ جپحس وجىىپىؾسوڂڅ جپىجف أڄ جپ٣حٻنى وٮنه ڂڅ جنإپٳن جپڅ يٺچح دل ط٫٣ىج أڄ

و چط٩٣ ڂٷحوڂس ٲٻز أڄ . حټ أو آن٫نٳىج ئ٪ؿحهبځ جنٷن٩ ذحنطٶن يف ٠نجپنٷى جپ وؾ و پطجٴ ٶى أهځ يف هنحس جن٣ـح يف ئـح٪س ٺطحذـحش

وٶى أح چح ٫ىو وو حذٵ ذح نج جپى٨ يف ضٷى٬نو . جنطٶنئڄ جپ٫ڃٿس جطجٶس ٪ڃٿس ڂ٫ٷـىز " :پٻطحيب قىټ جطجٴ هبه جپ٣ٷس

ذٽ ٪ٿ ،آغحىح ٪ٿ جپحس وجؾطڃح٨ وجنٺس جپٳٻس جچ٫ٻص …ؾىجوجنطٿٳص ٲهح ججء وضرحنص ق پٷى جنطٿ١ .…جنحز جپ٫ذس جڂس ٺحٲس

س ضجټ جڂس وٺحڄ ڂڅ چطحؼ يپٹ ٺٿو ذٿرٿس ٲٻس وجؾطڃح٪…جنٵ ذحپرح٢ٽ .(2)"ض٫حشل ڂڅ آغحىح

ڀ ؾخ جچطرـحه 1983/ىـ1443وٺطحيب ىج جپ ٢ر٩ يف جپح ٪حڀ وووڄ أڄ ذ٣ح ڂح ٺطرطو ذحپنٷـح جن٫حـ ،جغنن ڂڅ جنطٶن جووذن

.جنؾ٩ چٳو( 1)(2 ) وج جپٲــح٪ : جپــح) االعزؾالشاق ثالالني ادلىمالالىخ واالفزبالخ ٶحـځ جپــحڂجت

.ڂڅ ضٷىصل جپنح ٪رى جپ٫ جپٲح٪ نو جل 6، (ڀ1983/ىـ1443

Page 144: عدنان الاماسي

- 038 -

، وىى پطجٴ يف جپ٫حدل جپ٫يب ذ٫حڂس ويف جپ٫ىوس نحس ٲٷى وٱ أقى٨نح .(1)"وجقى ڂڅ أٺػ جپىجحش ٪ىجوز ٣ه ٶٿځ ٺحضد ٪يب: "ذونحڄ ذأچو

ح ٺطرو جپڂٽ جپحذٵ ٺحڄ ڂٺج ٪ٿ ڂق٧حيت وذححٲس ئذل يپٹ ٲاڄ ڂجپنٷىس پطجٴ ٲٷ١، وپٻنو ٲٽ يف ڂق٧س چٷى پٿىجـحش جپ٫ذـس

ونس ضنحوټ أٺػ قىز نح ٺطرطو يف ـحپس وٺطـىجه . وجڂس يف جپٻطحخڀ أ٪ىىح ووپٱ ذحپٮځ ڂڅ أچو ٲٽ يف ٲهـځ 1994ٶىڂص نحڂ٫س ذىڄ ٪حڀ

.(2)جٴ ڃڅ جپنٷح جن٫ح يف جپ٫حدل جپ٫يبڂٻحچس جطو ٬نٻڅ أڄ ٷحټ ذأهنح ،ذ ضضد صىنح ٺحچىح ئڄ ج٪ڃحټ جپ جنطح

وٶـى . سنػٽ ٺٽ وؾهحش جپن٧ قىټ جطجٴ يف جنڃٿٻس جپ٫ذس جپـ٫ىو ئچو ڂڅ جنطكٽ ٪ٿ جنهى جپر ق، ذٿـو : "ٺطد ذحقع ٫ىو ٶحت

جپٻطد وجنٷحش جپ ٺطرص پنٷـى ؾحچـد أو آنـ يف ئچطـحؼ وجس ٺٽپٷى ٺطد جپىٺطى جپنڃٿس ىه جنق٧س ڃڅ جننـح٦ز جپـ .(3)"جنطٶن

چهتح ؾىز جپٴ جو١ جپ٫ىوس جپ ضطڃط٩ ذطى٩ وجـ٩ يف جنڃٿٻـس قـع ؛ "ٶس جطجٴ"نص ٪نىجڄ جپ٫ذس جپ٫ىوس ومشحټ أٲٷح وڂ

ٶىڂص جپكٳس نس أثٿس پ٫ٿڃحء ڂڅ ٢نطٿـٱ جپطهـحش وجپٷـىجش ٺٱ (2)؟ ىٽ جطجٴ چ٫ڃس أڀ چٷڃس( 1: )وجننحش، وىه جثٿس ى

چٳٴ ذن جطجٴ ج٩نحيب جپ طىن جنٷٷس وجطجٴ جپٿ جپـ

Brugmanذٷس جن٫ٿىڂحش جپىجٶس قـىټ جپٻطـحخ جپـ ىـى ( جحملح) دل ٺ جپرحقع ( 3)

.Manuscripts of the Middle East وٶى ض٫ؿد جحملح أڄ ٻىڄ جپٻطحخ قىټ جنه٣ى٢حش .وطنحوټ ٺطحذح ڂىى٪ح پحقد جحملحز

(1 )Rudolph, Westliche. Muslimicher Kritik , Islam wissenschaft

in Speigal, Berlin 1991. ٪ـىو، اؾالشق األوعالو جپٴ جو١ ٶس جطجٴ يف ڂنح٦ز" ٪ٿ ئذجىځ جپنڃٿس، (2)

4626 ،29/7 /1991.

Page 145: عدنان الاماسي

-041-

ىٽ ( 4) ؟ٿڃننىج ذن جنطٶن وجننحيج طٽ ج( 3) ط٪د ذحنٵ؟ڂح جپ ٬نٻڅ ٪ڃٿو ( 5)٬نٻڅ أڄ چطٳى ڂڅ جطجٴ وڃح ج٩نحيب ڂنو؟

ئجء جپطجٺځ جپٻڃ جنحتٽ ٪ جپٷـوڄ ن٣ـحء جطـجٴ وڂٯحپ٣ـحش ،نحچس ڂنهځ ـ٫ىوىڄ ؛وٶىڂص جثٿس ئذل طس ٪ ٪حنح (1)جنطٶن ؟

ڃح ٫ڃٽ جنن تح پٿنحو جويب ذن ،ور٫س ڂنهځ طنڃىڄ ڂنحد ؾحڂ٫سوقع ئڄ ىج جپركع ط٫ٿٵ ذحىطڃحڀ ذحطجٴ يف جپ٫ىوس يف . يف جپح

جپىٶص جنح ٲى أٶط ٪ٿ جنطح ججء جنڃػٿس پهح جپػڃحچس جپڅ .٪وج ٪څ آجتهځ قىټ ىه جپٷس

ٻىڄ جطجٴ : "جپح ت جپنحو جويب يف ٷىټ ٪رى جل ذڅ ئو ،چ٫ڃس ئيج ٺحڄ ڂى٪ڃح ذحنحوس جپطحڂس، وجپن٧ز جپڃىپس جن٫ڃٷس ،وجچـح

ووڄ أڄ ٻىڄ ڂكىذح ذحپرىج٪ع جپنٳس وجقطٷحچحش ،وچىجڄ جنٵ وجنٷٷسجپطح٫نس وجپطحوجش جپىنس وجط٫ڃحس أو چجش جط٫ء وجـطٻرح أو

.(2)"وٻىڄ جطجٴ چٷڃس ئيج ؾحء ٪ٻ يپٹ. جپنٳىي وجنڃنس نهىج پر١وڂ٩ يپٹ ٲاڄ آجء جپ٫ٿڃحء جپ٫ىون جنڅ جنطٿٳص جنطٲح وج٫ح نى

جپ٫ڃى جپحذٵ نٺـ جپركـىظ -ىه جپنٷ٣س، ٲٷى ڂحټ ٺٽ ڂڅ ١نڃى جپذ٩ڂڅ ؾحڂ٫س وڂ٣ٳ ٪رــى جپىجقى -نحڂ٫س جڂحڀ ١نڃى ذڅ ٫ىو جڂس

" يف ؾىىه قٺس جط٫ڃحس"أڀ جپٷي نٻس جنٻڂس پؤس جطجٴ ٪ٿ أچو ٺحڄ چ٫ڃس ٪ٿ جپٯخ قع ڂهى پٿٯخ جپ٣ٵ حح پٿ٣ز ٪ٿ جڂـځ

وڂ٩ يپٹ ٲٷى أٺىج أچو ڂڅ . جني، وذحپطحرل جطجٴ چ٫ڃس ٪ٿ ىه جپىوټ

.22ڀ ، 27/7/1991، 4626، ٪ىو اؾشق األوعو( 3)، 4625٪ىو، اؾشق األوعو، "ڂنح٦ز جپٴ جو١ قىټ جطجٴ" ٪رى جل ذڅ ئو(1)

.ڀ28/7/1991

Page 146: عدنان الاماسي

- 040 -

جٴ ذ٫حڂس ووڄ جحز ئذل ؾىجچرهح جپ٫د ئ٪٣حء قٻځ ٪حڀ ٪ٿ قٺس جطج٩نحذس نح يف يپٹ جنهىو جپ ذنح جنطٶىڄ جپڅ ٺىج ٺػنج ڂڅ وٶطهځ . و٢حٶطهځ پٷىڂىج پنح ضٿٹ جپوجت٩ ڂڅ ضجغنح وٲٷح ننهؽ ؾىى يف چٷى جپنـى

ش حأغوغحچح ئڄ حوهتځ پن٧حڀ ؾىى يف ض٣رٵ ڂنهؿس ٪ٿڃس قحڂس يف نىغهځ ٶى ذحپٳ٫ٽ ٢ٷطنح يف جپركع وذحپطحرل جطڃحپص ذحپٳ٫ٽ ٪ٿڃحءچح پىجؾهىج جپطكـىحش

(1).جنطٯن جنىىيف جپ٫حدل ويف جنٷٷس ٲاڄ ڂ٧٫ځ جپ٫ٿڃحء جپ٫ىون جپڅ حٺىج يف جپنٷح ڂ٩ أهنځ ڂٷطن٫ىڄ ذ٫ىخ وجس جڀ ٺڃح ٢ىش يف أووذح نټ جپٷڄ جنح ئ

ڂط٫ىوڄ پ٪طج ذحنىجچد ج٩نحذس پطجٴ ـ٣س أڄ ٿطـڀ أهنځ وڂ٩ يپٹ ٲاڄ ـٻىٺهځ .جنطٶىڄ ذىؾس ڂ٫نس ڂڅ جنىى٪س يف نىغهځ

جپ٫ڃٷس دل ضرىو نحڂح قع ئڄ ڂ٧٫ڃهځ ڂحجټ ٫طٷى ذأڄ جنطٶن ڂٷـىوڄ پ ضطنـحوټ ننجظ ڂڅ ض٫رحش جپٷوڄ جپى٣ جپ ض٧ه يف ڂ٧٫ځ أ٪ڃحنځ ج

وض٧هـ جپـٻىٸ يف . جپ٫خ ٺأڂس ذٳس ٪حڂس وجڀ ٺىڅ ذٳس نحسن ڂٷحش ٺطرهح ١نڃى أنى ڂهى جنىجو وچش يف كٳس أنرح جپ٫حدل

(2).ڀ1988جڂ ٪حڀ وٺطد جپىٺطى ٪ٿ ٿ ڂٿهح جپنٷح جپ جطڃ ٪ قٿٷـحش يف

م جطجٴ ڂ٫ىج ئـحه ئذل أـحڀ وذىأ ذو ڂٳٽ پطح" جپٴ جو١"وڂ٩ أڄ :" جڂج٢ىطن جپىچحچس وجپٳحس وجطڃ ض٣ىه ئذل ىڂنح ىج وٶحټ

ؾحءش ڂڅ ٢ وجقى ىـى ٢ٲنـح، ودل ضـطف " جپٴ جو١" ڂنح٦ز جنىى يف . پٿڃطٶن جننحٶس وجپو، ٲٳهځ ڂڅ هطځ هبح ونطٳ٩ نح ٢ـ ٲهح

.ڀ5/8/1991، 4633و ١نڃى ٪رى جپنڅ جپذ ٩ وڂ٣ٳ ٪رى جپىجقى، جنؾ٩ چٳو، ٪ى( 1)، ڂٻس جنٻڂس، ج٪ىجو، أخجبس اب اإلعاليف " جطجٴ" ١نڃى أنى ڂهى قىجو، ( 2)

1471-1475.

Page 147: عدنان الاماسي

-041-

ز أڄ جنح٨نن ٲهح ج٪طٲىج نح پٿڃطٶن ڂڅ ٲٽ ٪ٿ جپىجحش ىه جننح٦جڂس جنىػس، و ڃح يف ٠نحش چ جپطجظ وضنٳو وٲهطو وڂنحىؽ

وذ٫ى أڄ ٺ ٿ ٿٿس جچطٷحوجش جپ ٪حوز ڂح ٷأىح جچحڄ .(1) وجطو جنحٺن يف جپنٷح يف ىه جپنٷححش قىټ جنطٶن جچطٷى جپىٺطى ٿ

وذحپٮځ ڂڅ ضىىحش جپىز جپ نهح ذ٫ـ جنطـٶن :" هبه جپ٣ٷسپڀ وجنٿڃن ٲٷى أوف جنطنح٦وڄ وذنىج ڂىج٢څ جنٿٽ ٲهح، ذٽ نـٹ

ـ ٿىچح ٥نـڅ ٿأقىىځ ذأڄ جنطٶن جپڅ ٶحڂىج ذطىو ىز جڀ دل وئ٧نح ٿٿىڄ أچٳهځ وأٶىجڂهځ، وڂ٩ يپٹ ضرٷ جنٿڃن ذطٿٹ جپىز جنىىس

ح ٪ٿ جنطىي جٺحو٬ن ٩ند جنٷٷس أڄ جطجٴ ٺٳ٨ ڂ٫يف ٬نح أح ٪نٻځ ٪ٿو وٲٷح پ٣ٷس ضٳٻنچح يف ، وٺٽ ڂح چؾىه ىى أڄ چ٩ جنطٶن أ

ز جپىنـس ئ٢ح جپػٷحٲس جپ ضذىىح وجپ٫ٿىڀ وجننحىؽ جپ ضذىج ٪ٿهح، وجپ٫ٷى .وجپىء جپى٢ين جپ نحوهځ ٺڃىج٢نن ٶرٽ أڄ ٻىچىج ٪ٿڃحء ،جپ ٫طنٷىهنح

وذ٫ى ىج ٺٿو ٪ٿنح أڄ چٿف ڂح أٲىوه ذأىنح ، ٲهځ پىج ڂـٿڃن و وأنـنج -، وئ٧نح هڃنـح أو ٪ٿنحهڃنح أڄ ٻىچىج ڂ٫نح، أڄ ٻىچـىج -أو

ـ -ڂىى٪ن وأڄ چـح٪ىىځ ٪ٿـ ىـه -ٽوٲهځ جنىى٪ىڄ ذحپٳ٫ .(2)"جنىى٪س

٪ڃٿس "وچ٧ج حملىووس جپىٶص جنه نه جحملحز ٲاچين ڂ٣ نڃحس ٺڃح ٷىټ ئووجو ٫ى، ويپٹ ن ٺڃس ٺرنز ڂڅ جنـحوز جپـ " جن

جط٫٣ص ن٫هح يف جپنىجش جپٷٿٿس جنحس ڂڅ ٪ڃٿـ يف جنڃٿٻـس جپ٫ذـس ٺٿڃحش قىټ وو جنٷحش جپـكحٲس يف جپنٷـح جپ٫ىوس، وأٶىټ أو

.جپ٫ىو پطجٴ ويف جپنهحس قىټ ضأغن أ٢س جپٻحص

/8/8/1991يف 4636، ٪ىو اؾشق األوعو، "ض٫ٷد ٪ٿ ٶس جطجٴ"٪ٿ ٿ، ( 3) .جنؾ٩ چٳو( 1)

Page 148: عدنان الاماسي

- 042 -

ئڄ ٦حىز جنٷحش يف جپكحٲس وجپىوحش جپ٫ىوس ٶى قٷٷـص ضٯـنج وڂڅ جنإٺى أڄ ڂ٧٫ـځ . هڃح يف جنحه ٢ٷس جپن٧ز ئذل جطجٴ ونٿٿو

ئڂ ح ڄ ٻطرىڄىڄ ١نطٲىنح ٪ٿڃحء يوو غٷحٲس ٪حپس وكحٲجپٻطحخ جنٺىڅ ىڂڅ ذح أو چىىٸ أو پنىڄ أو ؾىز أو جپح، وٺػن ڂنهځ ڂڅ ؾنحش

ڄ، وڂ٫طٷىجش ڂط٫ىوز ٷىڂىڄ ئـهحڂحش ىڂـس أو ى٢نطٿٳس نح ٲهځ جپ٫ىوأرى٪س نجؾ٫س جپٻطد پٿڃطٶن أو ٻطرىڄ ڂٷحش ڂـطٷٿس ٢نـس

وىٻج ٲٳ ٪ىو وجقى جنطضـو ذ٣ٷـس . ز٨ أو ٪ىز ڂىى٪حش ١نىونىىجپ ضى يف پنىڄ ٦هش غظ ڂجؾ٫حش نح ضأغن " جنحز"٪ٳىس ڂڅ ؾىز

وٺحڄ جوټ ڂجؾ٫س پٻطحخ رٵ يٺه نى ٮجخ ىى . جطجٴ يفٺرن ـ وٺطد جپ٫ ى قحڄ ڂڅ ؾـىز، ،"ؤس ئڂس پطجٴ" سوجپػحچ

وٺطرو ڂـحڄ ذـټ، ،"جپٷ٧س جپ٫ذس جڂس"ڂجؾ٫س پٻطحخ ىؾن ىچؽ ذٷٿځ ٪ڃ ح جننى ڂڅ پنىڄ جپ قٿٽ حپس وٺطىجه قىػـس سجپػحپػ شوؾحء

John Dicksonأ٪ىىح ؾىڄ وٺـىڄ Warwickٶىڂص نحڂ٫س وجوٹ ، "1882و1789ڂ يف ٺطد جپقحپس ج٤نٿ وجپٳچن ذن ٪حڀ "٪نىجهنح

ىٽ أن٣أ ئووجو ٫ى يف ڂ٫حنس :جپٯخونحؼ جپٴ :وٺحڄ جپ٫ ذ٫نىجڄ وٶى ذىأ جپٻحضد ٪و ذطٷـىصل پٻطـحخ ."ٺطد جپقحپس ج٤نٿ وجپٳچن؟

پٷى ى ٦هـى ٺطـحخ ئووجو : "ذحپ٫رحجش جپطحپس" جطجٴ" ئووجو ٫ىٯـذن پىؾـس أڄ جپٷـىو يف جپر٫نحش جٺحو٬نن جپ" جطجٴ"٫ى

جنٳوس ٪ٿ ٠نحټ أٺحو٬ن ٶىصل ٺحڄ ق يپٹ جپىٶص ٮحڂح أو ڂىـح، ،أ ڂ٫ٿىڀ جپط٫ٱ) وٺحڄ ئذل وؾس ٺرنز نح٫ح پٿنحڄ وٺحڄ ذحپطحرل ١نىوج

Page 149: عدنان الاماسي

-043-

وجطڃ جپٻحضد ٷـىڀ پٿٷـحب ٪ـح ڂـىذح .(1)(وپٻڅ دل طځ جقطىجؤهجپ ٪حنهح وٺىڄ ووڄ ئٮٳحټ أو ئـحٲس ذح٪ؿحخ پٿڃىى٪حش وجٲٻح

ووٲٷح . ضأىه أو ٲو پووو ٲ٫ٽ جنإپٱ قىټ ذ٫ جپنٷح٠ جپ ضنحونح ٫ىپٿٻحضد ٲاڄ وٺىڄ ٶى أحء ٲهځ جپ٫ٶس جن٫ٷىز ذن ڂأپ جپقحپس ڂڅ ؾهس وجپٳ٨ جن٫يف پطجٴ ڂڅ ؾهس أني جپ ن پو ٫ى ؾءج ٺرنج

ئڄ جهتحڀ وٺىڄ ذأڄ ٫ى ٶى ڀ ض٫ڃڃحش ٮن ڂٷرىپس وأقٻحڂح ؾجٲس . يف ٺطحذوٺحڄ ذحپنرس پٻحضد جپ٫ ضٻجج پهتحڂحش جپٷى٬نس جپ نهح حذٷح ؾحذجتٿ

Gabrieli وحوٴ ؾټ جپ٧٫ـځ يف ڂٷحپطـو " ج٪طج پطجٴ"يف ٺطحذو .(2) وٺپٹ ڂڅ ٶرٽ آنڅ" جطجٴ ڂ٫ٻىح"

ڂ٧٫ځ جنىى٪حش جپ ضنحونح ٺط حخ ج٪ڃىز وجنٷحش ڂىى٪حش يجش ئڄ وأىځ ىه جنىى٪حش جطڃج ىء نػٽ جڀ ٺـىڅ يف ،٢ر٫س ڂ٫حز

ج٪ڀ جپٯيب ڂڅ ٶرٽ ڂطٶن ذرد أڄ ىإء جنطٶن ٷىڂىڄ قٷٷس ؛حش ٪څ جـڀ هنځ ٪نطٻوڄ جن٫ٿىڂ ؛ذىو قحځ يف جطڃج ىج جپطىو

٪څ ٢ٷهځ وٶى ٺطد . قع ئڄ وحتٽ ج٪ڀ نٽ ٪ٿ جن٫ٿىڂحش ئ" جنـٿڃىڄ "حپس يف كٳسڂحڄ ڂ٣رٷحشل جپ و يف جنحڂ٫حش جڂٻس ڂٷ

چ جپٷ ڂحطىڄ : "، ؾحء ٲهح ٶىپو(3)" نحيج ٫نىٲىڄ جپٯخ ذحڀ"ذ٫نىجڄ ڂ٫هى ىحضٳىو جپىىيت ڂٷحپس ذ٫نىجڄ ڂڅ Rev. Marston Speight رحص

، 14612، ٪ىو، احلبح ،" وجپٳچنڂ يف ٺطد جپق حپس ج٤نٿ"٪ڃ ح جننى، ( 1) .19ڀ، 27/2/1992

.جنؾ٩ چٳو( 1)ىـ 1411/ 4/5، يف 347، ٪ىو ادلغى ،"نحيج ٫نىٲىڄ جپٯخ ذحڀ؟"ڂحڄ ڂ٣رٷحشل، ( 2)

21/12/1994.

Page 150: عدنان الاماسي

- 044 -

ويف ىج جنٷحټ ط٫ؿد رحص ٲڃـح ئيج . "ىٽ رف جڀ جپرف جنىى؟"ى٪ى أوپثٹ جڂـٻن ( جپحذٵ)ٺحڄ جهنح جپى٪س يف جنحو جپىٲ

جپڅ ٪حوز ڂح هرىڄ يف جنىع ٪څ جن٣ جنٳط ڂڅ جپى٪س ئذل ئذـىجټ وإٺى ٺحضد . حپى٪س ٺرف ٢نٱ ڂٻح وجپ٫حدل ذطٷى٬نو ٺپٹجڀ ذذأڄ ڂػٽ ىج جنى ٬نٻڅ ضه ٪نى ٶجءز ڂٷحپـس چـىح ( جن٣رٷحشل) جنٷحټ

يف ـكٳس أڂٻـس ذ٫نـىجڄ Charles Kruthammerحپ ٺوهتحڂ " ڀ څ قذح ٪حنسج" ټ ٱ ٲهح جنـٿڃن يف ڂ٣حپرطـهځ ذحـطٷ

څ جنحو جپىٲ حذٷح ذأهنح قٺس ڂػنز ذٷـى ئغـحز جنـحو ٪جپح ،"جچطٳحس ٺىچـس "جپىٲ چٳو، و٣ٿٵ ٺوهتحڂ ٪ٿ ىه جن٣حپرحش ذأهنح

.وي أڄ ڂح ٩ن٫ٽ ىه جنٺس ٢نٳس أڄ ٶىز جڀ جطرىجوس وٮن ڂطـح١نس ڂڅ ج٢٪ ٪ٿ ڂٷحپس ٺوهتحڂ ٪ٿڃص وذ٫ى أحڀ "ونه جن٣رٷحشل ڂٷحپطو ذٷىپو

أڄ جطحي جنحڂ٫ جپوٲى ذچحو پى ٶـى ٶـى ڀ ١نحـز يف ڂٻطرـس وأ٪حو جحملح . ڂٻح( جن٪ىڂس)جپٻى٤ن جڂٻ قىټ ٪ىجوز جنٿڃن

نج چـ وأن. ٶجءز ١نحضو يف ڂ٫هى ىىٲ وڂز أني يف ؾحڂ٫س طحچٳىو .(1)"ؾو جپٯ٥ جڂ نىجڄ جحملحز چٳهح ذ٫

وٶى ٺطد ڂحڄ ڂ٣رٷحشل أح نػح ٣نطحج قىټ جوخ جپ٫يب جنـىع يف ٺطحذحش جنطٶن جن٫حڅ جپ ٺحڄ يف جٽ ١نحز أپٷحىح يف چـحو

،ڀ1998/ ىـ1418٪حڀ ( ؾنىخ جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس)ؾجڄ جويب ىجء ٺحچص ذأٶڀ أوذحء أو ،وذس يف جپٿٯس جپ٫ذسقع أق ٺٽ جپٻطحذحش ج

جپ جىطڃص هبح جپىوجت جپٳٻس جپٯذس پرد أو ن، وٺ جن٣رٷحشل ، أورحش

(1 )-Bernard Lewis ,“The roots of Muslim Rage”, in The Atlantic Monthly.

September 1992.

Page 151: عدنان الاماسي

-045-

جىطڃحڂو ٪ٿ جپوجت جن جنحت ٪ٿ ؾحتز چىذٽ ٤ند ١نٳى٤ جپ ٲـح ڂڅ أڄ ٷىڀ ڂ٣رٷحشل ،(أوو قحضنح)ذحنحتز ذرد وجطو قٻڃو ٪ٿ وذى

:جپ٫ڃٽ جطهى ن٫حه أنى أذى ى جپ ٺطد ٷىټوجى جوخ جپ٫يب ڂڅ جؾحچد [ أوو قحضنح] ٮجذس أح أڄ هطځ هبح "

وجنطٶن جىطڃحڂح نحح وٳووڄ نح ؾحچرح ذحج ڂڅ وجحهتځ ٪څ ٤ند ٺٽ ڂح ىى ڂٷى ڂڅ ٲٷى وؾىوج ٲو حپطهځ وأوٺىج أهنح ٶس ن٣ځ ؛١نٳى٤

وأوي ىج جپطأغ ئذل أڄ جڂطش ٶ .(1)"جوحڄ وجپٽ وجپٻطد وجپٯرحشوڂڅ يپٹ جپى٪ىز ئذل ،٤ند ١نٳى٤ ووجحضو ذحپى٪ىز ئذل جپٷځ جنحذ٣س وجپٳحو

ه ؤوجقطٳح ٶى٬نس،و٪ڃو أڄ جنحء ڂىس ،وجپهس ڂڅ جنحء وجپ٣خجپٿهى .جپىڅل ٪ٿ وجپط٫ى جپح ،ذحنىڂحش

وڂ٫ىن ىج ٲحو جپىؾهس يف ٢ن١٣ " :ٿه أنى أذى ى يپٹ يف ٶىپوو ٤ند ١نٳى٤ جپٷ ٺٿو جپ وؼ ٲو جپٹ وجپهس وجطهحچس ذحپٷځ

ى وقىىح جنحڂٿس (أوو قحضنح)وجطهجء ذحنٷىحش، وپص ئيڄ وجس ٧ه أچٵ و٪رحجش كٳس وپٻڅ جپٻحضد چٳو جپ طهٳ وجء ڂ پٿځ،چ ٪ؿد وٶجز وٲحو ٩ند أڄ ووٺٿڃحش ذجٶس ىى يف وجنٽ ٶ سڂضر

(2)".٪نو٫ٲو ٺٽ ڂڅ أټ

جـڂ، جذ٣س جپ٫حدل: ڂٻس جنٻڂس)، اذلغى اإلعال يف اشوابد األدثخ ،أنى أذى ى (1) 71 ، ١1415نڀ ،145٪ىو ،ٿٿس ٺطحخ و٪ىز جنٵ ،(ىـ1445

ٺحچص وجحش ٤ند ١نٳى٤ ضطٿٽ ئذل جنڃٿٻس ڂن أٺػ ڂڅ غغن ـنس، .94 ،جنؾ٩ چٳو( 2)ونـحڄ جنٿٿـ ،ونحس جپػغس -وٺنص قنهح يف جنقٿس جنطى٣س–ذ٫هح وٶى أضف رل ٶجءز

،ح وڂح پص أيٺ أهنح ضٺ ٪ٿ جپٯز جننس وجنط٩ جنس وجپهس وجتڃـح ذحنطـىنن وٮن٨ن . ونحس يف جنىجؾهس ڂ٩ قٻىڂس جپػىز أحڀ ٪رى جپنح

Page 152: عدنان الاماسي

- 046 -

وپٻڅ ذحپنرس پٿڃ٣رٷحشل ضنر٩ هز ١نٳى٤ يف جپٯخ پ ڂڅ جنٷٷس أڄ وپٻڅ ٲىٴ ٺٽ يپٹ ئذل ضىو ججملطڃ٩ ،وجحضو ضى٪ى ئذل ج٥نټ وجپطٳم

وپطىف أو طهى جپٻحضد ذحپرحقع . حس وججملطڃ٩ جپ٫يب ذ٫حڂسجن نجطٷرحټ ٤ند : "جپ ٪ ٪نو يف نػو جنىىڀجڂٻ ححل ؾىجو جپ٫٣ڃس جپٷٿٽ ؾىج ڂڅ جپوجتن جپٮځ ڂڅ أڄ٪ٿ ذأچو " ١نٳى٤ يف جن٣رى٪حش جڂٻس

جپ٫يب ٶى ٨ن ئذل قى جپٷځ وجنٴ جپٯذس ٲاڄ جوخڂڅ ضرن جپ٫خوذحپٮځ ڂڅ جن٣رى٪حش جنهس پىجس جوخ جپ٫يب ذحپٿٯس ج٤نٿس ،ٺرنجنهطح ڂڅ )و( Arab Studies Quarterlyٲٿس جپىجحش جپ٫ذس )ڂػٽ

وذححٲس ئذل يپٹ .(Digest of Middle East Studiesجپىجحش جپ٫ذس ٯيب ذحپٻحضرس جپرنٯوس ضٿڃس چڅ وٺىپص إٺى جن٣رٷحشل أڄ جىطڃحڀ جپ

څنى وچىجټ جپ٫ىجو وٲح٢ڃس ڂچ وجپرٷس پ ذرد و٪س أحپرهوپٻڅ هنڅ ٫ٻڅ جپٷځ وجنٴ ،پٷس ن جنأز څجوذس أو ئنه

.جپٯذس جپىج٪س پ٥نټ وجپٳحو يف ذوىځجنٯخ جپ٫يب ذن )ٺطحذو ( ڀ1989)شوٶى چ جن٣رٷحشل ٶرٽ ض٩ نىج

وىى ڂىى٨ دل رٵ أڄ وو أقى يف جنڃٿٻس ، (جط٫ڃح وجطجٴوأرف ٲڃح ذ٫ى جنىى٨ جح يف ٺطحذو قىټ جپ٫حدل ،جپ٫ذس جپ٫ىوس

.جنجت ٪رى جنڃى ذڅ ذحو وووه ى جقطټ جپٳچجنطٴ ذچحو پى ٺڃطٴ (1)جهوضنحوټ جن٣رٷحشل يف حپطو پٿىٺطى٢ذو جپ٫خ و٪ٿ ج٪ڀ جڂٻ يف ذ٣حشل أڂٻ ٺحڄ پٻطحذحضو ضأغن ٺرن

پٷى أح ڂ٣رٷحشل ئذل أڄ جچطڃحء پى . جپحن يفوجپ٣حشل وٺپٹ

دساعخ ريجمخ ال وزبثالبد ثشالبسد : خ اإلعالاالعزؾشاق واالجتببد افىشخ يف ازبس( 1) (.ڀ1995ڂٻطرس جنٿٹ ٲهى جپى٢نس، : جپح)ىظ

Page 153: عدنان الاماسي

-047-

پٿهىچس ونٱ ٺٽ ڂح ىى ئڂ ٬نٻڅ أڄ ٻطٳو جچحڄ يف ڂ٧٫ځ ئڄ دل ٺٽ ضٲحش ئجتٽ ويف جپىٶص هبح طحذحضو وذحپ٣ٷس چٳهح جپ ٻڅ ٺٽ ٺ

.چٳو ٪ن أڂٻح وجپٯخ ڂڅ جن٣ جپ ٬نػٿو جڀ پٿكحز جپٯذس -وڂڅ چٳ جنن٣ٿٵ ٤نى ٪حځ نىجڄ پـ ج -نؽ ؾحڂ٫س ڂحچـط

جپكحيف ٺطد چٷىج ٪نٳح ى ،"جنىنس جننىز"ٻطد ذٳس ڂطڃز يف ؾىز ڂڅ ؾىز جپطـح٬ن Robert Kilory Silkجپ٣حشل وذش ٺٿى ٿٹ

جپ٫ٷٽ جپىورل "ڀ ذ٫نىجڄ 1989ٲج 13ٿٹ يف قع ٦هش ڂٷحپس ؛جپٿنىچسپٻنهح ٺٳص ٪ـڅ ،٣نح وٲ٩ ٪حځ نىجڄ پٻطحذس غغس ڂٷحش ٶىس ؛"حوضنح

ٲٳ جنٷحپـس جو . ٲهځ ٪ڃٵ وجت٩ پٿٳٻ جپٯيب نـىجڄ ـڃڅ ذل چـحٶ جنططر٩ پٿكٺس جپػٷحٲس وجپ٫ٿڃس يف جپٯخ ٩نى أڄ ئڄ: "ڂىى٪حش أني ٶحت

ىج جنىٶٱ جنحو پڀ وجنٿڃن ئ٧نح ڂوه پنى٪س جپػٷحٲس جپ طٿٷحىح جپٳو جوويب ڂڅ ىه جنحو جپػٷحٲس وجپىحتٽ ج٪ڂس جپ ضطٸ ڂنحرس ح٥نس

وضىؾو ڂڅ ننح جپ٫ىى ڂڅ جهتحڂحش پٿىڅ جڂ، وپٻڅ ووڄ وپـٽ ئئ٧نح ىـى جنٷـى جنطأـٽ، ،ػرص ڂح ضىد ئپو ڂڅ هتځ أو ضركع ڂڅ ٶحح

وڂح جپ ؾ٫ٽ وذش . وجنىجٶٱ جنطىجغس ٪څ جنإحش جطجٶس جنط٫رسى جهنح جپى٪س ـڀ ٿٹ يف أغنحء ڂنحٶطو پڂى جپ ىجؾههح جپ٫حدل ذ٫

. جڀ وجنٿڃن ٪ٿ أهنځ أ٪٧ځ و٪حز ٪٧ځ جپو جپ حىىىح جپ٫ـحدل : وى ،و٬ن جپٻحضد ذن غغس أرحخ ڂإوپس ٪څ ىه جنؿڃس جپػٷحٲس جپس

وج٪ڃـحټ جپـهىچس ،جنهٽ ذ٣ر٫س جپىڅ جڂ، وجنٿٳس جپ٫نـس "هىو ضٳف نځ جپكحٲس جپٯذس ٳكحهتح وجپـ جپنحؾكس ونحس ڂڅ ٺط حخ

جنحوز جپ رنح جنٿڃىڄ پــ ڂـىجٶٳهځ جنٷٷـس جحملحوشضنٱ ٺٽ

Page 154: عدنان الاماسي

- 048 -

صو .(1)"پٿڃؿطڃ٫حش جنكس جپٯذس ٿٻحضد ذچحو پى پجنٷحپس جپػحچس ن (2).٪ٿ أچو وجقى ڂڅ جننٯٿن ذطى٩ جپٳؿىز ذن جنٿڃن وجپٯخ

ٺحضد آن ڂڅ ڂن٧ى ٢نطٿٱ ٺٿح ڂىٶٱ جپ٫ىجء جپٯيب ى جڀ وـذٿٳص جچطرحه ئذل جنٷٷس جپ ڂٳحوىح أچو يف جه جپـطس جوذل ڂـڅ ٪ـحڀ

٦ه ڂح ٷٽ ٪څ وجقى ونحچن وأذ٫ڃثس ٺطحخ يف جپٿٯس ج٤نٿس ڀ،1991ڀ وؾىجچرو جنهطٿٳس قىټ ج ،وقىىح، وأٺػ ڂڅ أذ٫ڃثس ٺطحخ يف جپٳچس

و ٬نٻڅ . جپ ٻٳ جنق٥ ج٨نس جپٳىز ذحپنرس پٿ٫ٷٽ جپٯيب پٳهځ جڀوپٻڅ جپىجٲ٩ پٻػز ىه جپٻطد ،ڄ ىج ڂڅ ڂ٧٫ځ جپٻطد جپ ٶأىحئ :أڄ ٷحټ

وئ٧نح ڂڅ جنى وجپطىض وجپٷٿٵ ڂـڅ " ىىٲو ٲهځ جڀ،يف چ٧ جپٻحضد پ ٿڃحچىڄ جپٯذىڄ رىوڄ أهنځ جوٮحو جپڅ ـىوڄ ٪ىو ٮحڂ ؾىى، ٲحپ٫

ڄ جڀ ى٪ى ئذل جنرحوب جنٶس جپ ضى٪ى نح جپنـجچس ؛نٿس جپ٫ىجء .(3)"وجپ ٲص ڂن ڂڅ ذ٫ى يف جپٯخ

ٺڃح ضن٫ٻ ؾىپس جطجٴ أح يف ١نحجش ضنط ٪څ ٢ٵ أ٢س وئڄ ، جنىع ٪څ ٧نحيؼ ڂ٫وٲس ـحذٷح جپٻحص وڂ٧٫ځ جنطكىغن هد يف

وپٻنو ى جطجٴ وٲٷح پؤس ،جپ١ جپ جنطضو پٿنٷح پ جطػنحءٲٷى جطٻ جپىٺطى أٺڀ حء جپ٫ڃ أطحي جپطـحم جـڂ ؛ؾىىز

ڀ ڂڅ ٿرس جنطٶن جپرحز 1986ذحنحڂ٫س جڂس يف ١نحز ٪حڂس ٪حڀ ځ أڂ ط٫ٿٵ ذحڀ ذحپ٫ٻ ڂڅ وجحهتځ وڅ أو ڂ٫طٷى يف وجحهت

11/1/1994 ح ادلذالخ ادلالىس ، "1جڀ يف جپٻطحذحش جپٯذـس جنىػـس "٪حځ نىجڄ، ( 1) . 18/1/1994و

.جنؾ٩ چٳو( 2) ، 4521، ٪ىو اؾشق األوعو، "ٯخ وجڀجپٻطد جنىىز وجپ٫ٶس ذن جپ"أڂن ٢حى، ( 1)

.ڀ15/4/1991

Page 155: عدنان الاماسي

-051-

و٣نح أ٪ؽ جپ٫ڃ ٺػنج أڄ ٺػنج . ىجء ٺحڄ ونح ضىقىح أو ٮن يپٹ ،آنرـٽ ٪ٿڃـحء ٪ـخ ڂڅ ٺطحذحش جنطٶن ٶى ضطؾځ وضطحرن آجؤىځ ڂـڅ ٶ

قحڄ جپىٶـص أڄ وٶى جنح يف أ٥نحء جپ٫حدل جڂ،وڂٿڃن يف جنح و. رټ جپ٫ٿڃحء جنٿڃىڄ ؾهىوج ٺرنز پطكى ٣ز جنؿڃس جپٳٻس جپٯذـس

أٺحو٬نس وٶى قٷٷـص ڄ جطجٴ قٺسئ :وٶحټ جپ٫ڃ يف نطحڀ ١نحضووطڃ جطجٴ ٺكٺـس . وئڄ دل نٷٵ ن٩ أىىجٲهح ذ٫ى ،ڂ٧٫ځ أىىجٲهح

طڃ جنطٶىڄ يف جپٻطحذس ٪ن ح وى ،أٺحو٬نس أحح ڂىؾهس ٥نى جپٯخيف ووحهتځ جپ ذٿٯص غنثس ووس ١نٿٿن أوح٪نح وذحپطـحرل جنٻـځ ٪ٿنـح

ڂڅ أڄ چٷىڀ ٥نڅ ذطڃػٽ أچٳنح أڂح ،ونػٿنح أچٳنح، وىج ذحپٳ٫ٽ وجؾرنـح ڀذىوئهنح ذحپطحرل ڂإوپس ڂإحضنح جٺحو٬نس نڃحس ووىح . ٥نڅ وپ وجؾرهځ

ـ ـوپ نس قحؾس نٳه ،حو پطڃػٿنح ٺڃح ٥نڅ پنڅجپ ٶن ـىڀ جنط .(1) ٥نىچح

ويف جنطحڀ أوو أڄ أٶطر ذ٫ جنق٧حش جپ أوذل هبح ئرل هح ٺحضـد پـ : "وس ٻطد أحح قىټ جطجٴكحيف ڂڅ جنڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ى

٪ىجتىڄ ٥نـى جطـجٴ ن٣إچح أڄ چٻىڄ قن ٪ٿ ئغرحش ضٳىٶنح وأچنحچنح ٺطڂ حذٷن پو ض٫ٿڃنح ڂڅ جنطٶن أچٳهځ وڂـڅ ،ٺٳ٨ أٺحو٬ن

٩ند أڄ چىؾو جپٿىڀ ئپـهځ . نټ ٺطحذحهتځ وضىهځ أڄ چٻىڄ ڂىى٪نوٲىٴ يپٹ جن٫حڂٿس جپهس ٮن ،وىى ٪ىجؤىځ ٥نىچح نىٶٳنح جپ٫ىجت ٥نىىځ،

."ڂڅ ٶرٽ أقى جحضز أو أٺػ جپ٫حوپس جپ ٪ىڂٽ هبح ذ٫نحوق ،و٪ٿ أ قحټ ٲاڄ ٪ڃٽ جنطٶن وئ٤نحجهتځ ٶى چىٶص وأچٻش

. ئڄ ىج جپ٫ڃٽ ػن ٫ىج ذحپطحخ وجپطنحٶ جنطڃ يف ٺٽ ڂ٣رى٪س ضٷرح

. ڂؾ٩ حذٵ ،"جطجٴ ىٽ جطنٳ أٮجو؟" ،أٺڀ حء جپ٫ڃ( 1)

Page 156: عدنان الاماسي

- 050 -

٫ط ٺٽ ٺحضد ذ٣ٷطو أڄ جنطٶن ٶى ٶىڂىج ئهحڂحش ٶڃـس ن٫ٲـس يب ذٳس نحس، وڂ٩ يپٹ ٲاڄ ئوجٸ ڂىجٶس أو جڀ ٺٻٽ وجپطجظ جپ٫

٪ىڀ ڂىجٶس جپنٷى جنطىجوټ يف جپ٫ىوس قحپح وجپ٫حدل جپ٫يب يف جپنهحس . ئپٯحءه ٺٿح يف ڂىجؾهس جضحش جنطنحڂس، وجپ٫ٶحش جنطرحوپس يف جپ٫حدل جنىع

خ ؾـىز پ٪طٷـحو أڄ وىجء وجٲٷنح أو دل چىجٲٵ ڂ٩ ىإء جپٻطحخ ٲػڃس أرحو أقـى ،جطجٴ ٺڃح ىى جڄ پ ؾحڂىج ٺڃح ٫طٷى ذ٫ ڂنطٷىـو

.٫ط أڄ جپىٶص ڂنحد جڄ پٿطٯن ءوىج ، ٪ٿ چٷ جنىى٪س پىي جنطٶنئڄ ج٪طجهځ جح ڂٺ

ٺحڄ ىج ج٪طج پو ڂح ه أڀ ٲپٹ نحؼ نحڂح ٪څ چ٣حٴ ىه جحملحز . وطكٵ وجس ڂنٳٿس ڂى٫س

* * *

Page 157: عدنان الاماسي

-051-

:ادلؾك اضبش لبعخ اجؾىس يف وزبة

بظ ادلغزؾشلني يف اذساعبد اشثخ اإلعالخ (1)اجلضء األوي

امشآ اىشمي : افق األوي .وٺطى جپطهحڂ چٷز: جپٷآڄ جپٻصل وجنطٶىڄ

اغخ اجىخ وسوازهب: افق اضبين .وٺطى ١نڃى ڂ٣ٳ ج٪٧ڃ :طٴ حنص وجپنس جپنرىسجن

اغريح اجىخ: افق اضبشنع ڂٷحڄ يف ڂنهؽ جنطٴ جپ٣حشل : جنطٶىڄ وجپنز جپنرىس

.جن٫ح ڂىچطٯڃ وجش، وٺطى ٪ڃحو جپىڅ نٿٽ امذح اإلعالخ: افق اشاث

، وٺطى ؾ٫ٳ ـم ١نڃى ڂنهؽ ڂىچطٯڃ وج٠ يف وجس چرىز .ئو

امبى واؾشخ: افق اخلبظوجـس :جپن٧حڀ جپٷحچىشل جڂ يف جپىجحش جطجٶس جن٫حز

.ٺىپىڄ، وٺطى ١نڃى ٿځ جپ٫ىج. ننهؽ چىٽ ؼ

ذنحء ٪ٿـ جٶطـجـ أقـى "اإلعال وادلغزؾشلى"أٳص ٶحتڃس جحملطىحش نج جپٻطحخ وپٻطحخ ( 1)قى٨نح ٪څ ڂٻطد جپطذس جپ٫يب پىوټ أ ؛ىج يف ٪حڀ وجقى جپٻطحذن جپٳحقن، وڂڅ جپ٣ٱ أڄ

وى وج چ يف ؾىز حقرهح جپم جپى ١نڅ أنى ،وجپػحشل ٪څ ٪حدل جن٫ٲس ،جنٿؽ يف جپح .ذحوڀ

Page 158: عدنان الاماسي

- 052 -

افغفخ: افق اغبدط

جىپىؾس ٢ر٫طهح وڂٻىچحهتح: جپؤس جطجٶس يف جپٳٿٳس جڂس .وجننهؿس، وٺطى ١نڃى ٪حذى جنحذ

ازبسخ: افق اغبث .ڂنهؿس جطجٴ يف وجس جپطحم جڂ، وٺطى ١نڃى ذڅ ٪رىو

اغخ واألدة: افق اضب .، وٺطى ١نڃى ڂ٣ٳ ىى جزڂىٶٱ ڂؾٿىظ ڂڅ جپ٫ جپ٫يب

اجلضء اضبين اى: افق ازبع

جء ذ٫ جنطٶن قىټ جپطجظ جپ٫ٿڃ جپ٫يب وجپو ٪ٿهح، وٺطى آ .١نڃى جپى اجلغشافب: افق ابؽش

.جنطٶىڄ وجنٯجٲح جپ٫ذس، جطحي ـ جپىڅ ٪ػڃحڄ ىحځ .اب اغبع: افق احلبد ؾش

نع يف جپن٧حڀ جپح جڂ وج ٪ٿـ جنطـٴ ج٤نٿـ .وٺطى ١نڃى ٢و ذىو ،"ىآچىپ"

احلبح االعزبخ: افق اضبين ؾشجنحز جؾطڃح٪س جڂس ٺڃح ىىح جنطٶىڄ، وٺطـى ٪رـى

.جپىىحخ ذىقىرس

Page 159: عدنان الاماسي

-053-

اف اإلعال : افق اضبش ؾشڂنحىؽ جنطٶن يف وجس جپٳنىڄ جڂس، وٺطى ٪رـى جپ٫ـ

.جپىوضٿ االلزقبد وادلبالد اجىخ: اشاث ؾش افق

.جپٺحز ٪نى حنص وجپٷج ٪نى ىووٲط، وٺطى ١نڃى أچ جپٶح احلنبسح اشثخ يف األذظ: افق اخلبظ ؾش

ڂىجٶٱ جنطٶن ڂڅ جنحز جڂس يف جچىپ، وٺطى ڂ٣ٳ .جپٻ٫س

* * *

Page 160: عدنان الاماسي

- 054 -

:ادلؾك اشاث "اإلعال وادلغزؾشلى"وزبة فهشط زلزىبد

رأف خنجخ ابء ادلغني دساعبد بخ وبؽفخ: امغ األوي

.جڀ وجنطٶىڄ نحيج؟ جطحي ٫ى ج٪٧ڃ جڂحش ذن جنطٶن وجپرحقػن جنٿڃن، نحقـس جپـم أيب

.جنين جپنىو جنڅ ٪ٿ .ڃىو نى ٶوٴجڀ وجطجٴ، وٺطى ١ن ٪هىو ڂط٫ىوز ٲٻح جنطٶن وچ٧حهتځ، جـطحي نٿـٵ أنـى

.چ٧حڂ .جطجٴ يف چ٣حٴ جپ٫ٿځ ويف چ٣حٴ جپحس، وٺطى ٪ڃ ٲول وج "ج جوپس پىجحش جنطٶن وجپىو جپ ٶحڂـص ذـو

.جپى رحـ جپىڅ ٪رى جپنڅ ،"جنن ٳنٿ ڂىى٨ جڀ وجنطٶن، جپم أذـى جپٿـع چ٧ز نح٢ٳس ٪

.جپنىو جقجنطٶىڄ ذن جچح وجپ٫رس، وٺطى ١نڃى ٪ٿـى جنـحپٻ

.جنين دساعبد زخققخ رزبوي سلزف عىات اضمبفخ اإلعالخ :امغ اضبين

.جنطٶىڄ وجڀ، جطحي أچى جننى .جپٻصل، جطحي أچى جننى جنطٶىڄ وجپٷآڄ جنطٶىڄ وجپن س، جطحي أچى جننى

Page 161: عدنان الاماسي

-055-

.جنطٶىڄ وجپنز جپنرىس، جطحي أچى جننى .جنطٶىڄ وجپطحم، جطحي أچى جننى .جنطٶىڄ وجپنز جپنرىس، جپىٺطى ٪ڃحو جپىڅ نٿٽ .جنطٶىڄ وجپطحم، ٪رى جپ٧٫ځ جپىد .جڀ جچط ذحپٿځ ذحپٱ، جپىٺطى ١نڃىو ١نڃى جپ٣ن٣حو چ جڀ يف ڂآز ذ٫ جنطٶن جننٳن، جپىٺطى ٪رى جل ڂر

.جپ٣ج .جپن س ڂ٩ جنطٶن وجنطٯذن، جپىٺطى ضٷ جپىڅ جپنىو .جنطٶىڄ وجپٷآڄ جپٻصل، جپى ١نڃى ى جنڅ جپنىو .جنطٶىڄ وجپن س جپنرىس، جپى ١نڃى ى جنڅ جپنىو .ىج ىى جطجٴ ٲڃح ى ٪ىضنح ٥نىه، جطحي ٫ى ج٪٧ڃ

* * *

Page 162: عدنان الاماسي

- 056 -

فرس الهحثيبت

اىا

اقفؾخ

3....................................رمذمي دلبيل ذش اجلبخ

64-5 ......................................................ادلمذخ ىلف ادلىخ اغضو افىالش وفالخ : افق األوي

...........................االعزؾشاق ث 61-46

63-62 .................جنحڂ٫حش جپ٫ىوس وڂىجؾهس جپٯو جپٳٻ - 46-64 ........................ٻجطجٴ ڂڅ ڂ٫حوټ جپٯو جپٳ -

عهىد عبخ اإلب زلذ ث عىد اإلعالخ :افق اضبين ... ..............يف دساعخ االعزؾشاق

44-27

45-44 . ............................وقىز جپىجحش جطجٶس - 14-45 ...............................ڂإپٳحش ىش ٪څ جپىقىز - 17-14 ............. ٶځ جطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز - 20-17 ...............................جحضز وجحضز جپجتوڄ - 21-26 ............................جپحتٽ جپ٫ٿڃس وجنٻطرس وجپن - 23-22 ................................جپقش جپ٫ٿڃس وجذط٫حظ - 26-24 ........................................جنإنجش وجپنىوجش -

Page 163: عدنان الاماسي

-057-

27-26 ....................ڂٺ جپىجحش جنحس وجطجٶس -ىاعهخ االعزؾشاق يف ادلىخ ال لجال : افق اضبش

اضمبفخ اجلببد وادلإعغبد واذلئبد ازخ واذىخ و .............................يف هذ خبد احلشني اؾشفني

30-640

46-34 .................................ڂإپٳحش قىټ جطجٴ - 67-46 ......................................جطجٴ وج٪ڀ -

63 -46 .....................................جپكحٲس - 65-63 ..........أ٪ىجو ڂطهس ڂڅ ٠نش ٫ىوس - 67-65 ..............................جيج٪س وجپطٿٳح -

76-67 .............................................جچىس جوذس - 71-74 .................ڂهؾحڄ جننحوس پٿطجظ وجپػٷحٲس وجپٳنىڄ - 606-71 ..........ٲٽ پٿركىظ وجپىجحش جڂس ڂٺ جنٿٹ - 606-604 ....................ڂٻطرس جنٿٹ ٪رى جپ٫ جپ٫حڂس ذحپح - 660-606 ..................................وجز جپإوڄ جڂس - 664 -666 ..............................ىثس جٮحغس جڂس جپ٫حنس - 644 -646 .......................................جپىوجش جنطهس -ڂىٶ٩ ڂٺ جنىنس جننىز پىجحش ونىظ جطـجٴ يف -

..........................................جچطچص641- 645

644 -646 ...........................................اخلبمتخ وازىفبد 645-641 ... ...................................................ادلشاع 640-646 .......................................................ادلالؽك

ـ : ادلؾك األوي ىڂص يف ٶـځ ٶحتڃس ذحپحتٽ جپ٫ٿڃس جپ ٶجطجٴ ذٻٿس جپى٪ىز ذحنىنس جننىز ويف جنحڂ٫حش جپ٫ىوس

...................................نټ جپ٫څ نس جنحس

646-614

جىطڃـحڀ جن٫حـ ) ضنس وجـس ذ٫نـىجڄ : ادلؾك اضبينس چش ذحپٿٯس ج٤نٿ"جپ٫ذس جپ٫ىوس ذحطجٴ يف جنڃٿٻس

611- 633

Page 164: عدنان الاماسي

- 058 -

، ٪ـىو 14يف ٠نٿس ٪حدل جپٻطد، جپ٫ىو ٠نٿس ٪حدل جپٻطد ، ٠نٿى ڀ 1993أٮـ٣ -ىــ، ىپـى 1414ٳ -، ١نڀ4

ضـــــــن . 431-422جپـــــــٳكحش ......................................

ڂنحىؽ جنطٶن يف : ٲه ١نطىحش ٺطحخ: ادلؾك اضبش .جڀ وجنطٶىڄ: وٺطحخجپىجحش جپ٫ذس جڂس،

634- 636

640-637 .ٲه ١نطىحش ٺطحخ جڀ وجنطٶىڄ : ادلؾك اشاث