. . . . .

autor teksta i urednik

Qubica ]orovi}

. . . . .

grafi~ko oblikovawe

Du{an Pavli}

. . . . .

lektor

Violeta Babi}

. . . . .

izdava~

© Kreativni centar, 2006

Beograd, Gradi{tanska 8

tel. +381 11 38 20 464

+381 11 38 20 483

+381 11 24 40 659

e-mail: info@kreativnicentar.co.yu

www.kreativnicentar.co.yu

. . . . .

za izdava~a

Qiqana Marinkovi}, direktor

. . . . .

tipografsko

oblikovawe znakova

Duxilend

/Du{an Pavli} i Slobodan Miladinov/

Beorama ITC

/Slobodan Miladinov/

. . . . .

priprema za {tampu

Neboj{a Miti}

. . . . .

{tampa

Grafiprof

. . . . .

tira`

3000 primeraka

ISBN 86 - 7781 - 057 - 9

12U

abc

4

2 STARI BEOGRAD

3 DOR]OL I BEOGRADSKI RT

4 TRG REPUBLIKE

I SKADARLIJA

bac SADR@AJ

g strana 8

g strana 15

b SLAVA BEOGRADA

b BEOGRADSKI PROSTOR

g strana 44‡69

g strana 70‡93

g strana 94‡109

g strana 110‡127

b BEOGRAD KROZ VREME

g strana 16‡43

g strana 10‡14

b IME BELOG GRADA

g strana 9

1 BEOGRADSKA TVR\AVA

I KALEMEGDAN

b BEOGRAD ‡ LEGENDA I STVARNOST

5

6 KA TA[MAJDANU...

0 ZEMUN

c MUZEJI, GALERIJE... D strana 258‡265

c SAOBRA]AJ BEOGRADA D strana 250‡257

5 USPON BEOGRADA

8 RAKOVICA,

TOP^IDER, SEWAK...

b

7 VELIKI KRUG OKO SLAVIJE

g strana 128‡151

g strana 152‡171

g strana 172‡189

g strana 190‡205

g strana 206‡223

g strana 224‡249

9 SUN^ANI BEOGRAD

c BIBLIOGRAFIJA D strana 266‡268

c O ILUSTRACIJAMA... D strana 269‡279

c INDEKS LI^NIH IMENA D strana 280‡284

BEOGRADSKA TVR\AVA

I KALEMEGDAN

STARI BEOGRAD

DOR]OL I BEOGRADSKI RT

TRG REPUBLIKE I SKADARLIJA

USPON BEOGRADA

KA TA[MAJDANU...

VELIKI KRUG OKO SLAVIJE

RAKOVICA, TOP^IDER, SEWAK...

SUN^ANI BEOGRAD

ZEMUN

S

A

V

A

D10

D09

D09

6

db PLAN BEOGRADA

D U N A VD01 D03

D04

D07

D08

D08

D08

D09

D09

D09

D09

D06D02

7

D05

8

b BEOGRAD ‡ LEGENDA I STVARNOST

Beograd je znamenit evropski grad ~iji se bede-

mi uzdi`u na rtu iznad u{}a reke Save u Dunav.

Po legendi, wegove zidine doti~e jedna od

~etiri rajske reke. Drevni Istar (anti~ko

ime Dunava) povezuje podru~ja ~uvenih gradova

~ija imena po~iwu na slovo B: Be~, Bratislavu, Budim-

pe{tu, Beograd, Bukure{t, Brailu...

Grad Beograd je despot Stefan Lazarevi}, prosve}eni srpski

vladar (vidi turu 1 ta~ku P), posvetio Presvetoj Bogoro-

dici 1403. godine, kao {to je zapisano u posebnoj poveqi,

sa~uvanoj u delu Konstantina Filozofa, wegovog biografa.

U toku vekovnih migracija sa Istoka, Beograd je bio i ostao

jedna od najva`nijih kapija prema Zapadu. Nastajao je i nesta-

jao, zajedno sa svojim graditeqima i osvaja~ima, obezbe|uju}i

prohujalim imperijama strate{ko upori{te, a ponekad i

vladare.

Retka su gradska sredi{ta Evrope koja su tokom svog dugog

trajawa bila toliko puta ru{ena i ponovo gra|ena, ~esto na

na~in bitno razli~it od prethodnog. Zato dana{wi Beograd i

li~i na ledeni breg. Kao da je samo jedna desetina wegove

vrednosti i lepote vidqiva povr{nom posmatra~u. Devet

desetina je skriveno u se}awima, pisanim i nepisanim, u otku-

cajima bila svih onih koji su hodali wegovim ulicama. Ovaj

jedinstveni grad zato stostruko uzvra}a svakom ko mu posveti

i malo pa`we.

Upoznajte svoj grad, upoznajte ono {to je bilo, ne biste li boqe

shvatali ono {to jeste, ono {to }e biti, ne biste li upoznali

sebe. Ne dozvolite da prolazite a da ne vidite, da prolazite a

da ne znate...

Vodi~ predstavqa deset razli~itih pristupa Beogradu. Svaka

ponu|ena {etwa traje oko tri sata i pru`a zadovoqstvo

istovremenog putovawa kroz prostor i vreme, du` ulica, trgo-

va i parkova, ali i kroz ustanove kulture, muzeje i galerije.

Svako va{e interesovawe udahnu}e novi `ivot spomenicima

Beograda a vama }e, verujemo, svaki dan koji posvetite ovom

gradu biti nezaboravna pouka, ali i zadovoqstvo.

9

Anti~ki izvori pomiwu najstarije poznato ime naseqa ‡

Singidunum. Smatra se da je slo`eno od da~kog plemenskog

imena Singi i keltske re~i dunum, {to zna~i “utvr|ewe”,

odnosno “grad”. Ovo tuma~ewe ukazuje na dva razli~ita

etni~ka korena i zasnovano je na verovawu da su raniji

stanovnici ove oblasti bili Singi, a da je ime naseqa nastalo

kada su se naselili Kelti i pome{ali se sa starosedeocima.

Ovaj naziv se zadr`ava i kroz period rimske vladavine.

Podelom carstva 395. godine, Singidunum je pripao Isto~nom

carstvu, odnosno Vizantiji, a ime grada je dobilo gr~ki

prizvuk, Singidunum postaje Singidon.

Tokom VI veka, koriste}i slabosti u odbrani vizantijske

granice, Sloveni sve ~e{}e prelaze Dunav i naseqavaju ovo

podru~je. Zidan u kamenu, grad koji se ukazivao uzdignut nad

vodenim povr{inama nazvan je Beli Grad.

Mnoge dr`ave i vlastodr{ci su se smewivali u burnoj

istoriji Beograda, ali on vi{e nije mewao svoje ime koje je

prvi put zvani~no pomenuto u pismu rimskog pape Jovana VIIIbugarskom knezu Borisu, 16. aprila 878. godine.

U slovenskim rukopisima Beograd se pomiwe u vi{e dokume-

nata od XI do XV veka. Najzna~ajniji je pomen u @itiju Sve-

tog Klimenta Ohridskog, nastalom u XI ili po~etkom XIIveka, u kome ~itamo kako je Beograd prihvatio i ugostio

begunce iz Moravske, nosioce slovenske pismenosti,

u~enike slovenskih apostola, Svetog ]irila i Svetog

Metodija (886. godine).

Beograd se od XVI do XIX veka pomiwe pod mnogim imenima, na

raznim jezicima: Alba Graeca, Alba Bulgarica, Bello grado, NandorAlba, Griechisch Weissenburg, Castelbianco…

Svi ovi nazivi su prevod

slovenske re~i Beograd.

Grad koji je pretrpeo bez-

broj velikih sukoba i bi-

taka na svojim bedemima,

jedan od najstarijih grado-

va Evrope, zaslu`io je to-

kom vekova i mnoge simbo-

li~ne nazive. Najpoznatiji

su: Ku}a ratova, Breg bor-

be i slave, Breg za raz-

mi{qawe, Ku}a slobode...

b IME BELOG GRADA

GRADSKE OKOSNICE su pravci:

ju`ni

(kragujeva~ki put)

Kalemegdan ‡ Terazije ‡ Slavija...

isto~ni

(smederevski,

ranije carigradski drum)

Bulevarima Mihaila Pupina

(Novi Beograd) i kraqa Aleksandra...

zapadni

(obrenova~ki, odnosno {aba~ki put)

UDAQENOST

BEOGRADA od evropskih gradova

10

GEOGRAFSKI POLO@AJ

Beogradske geografske koordinate su: 44o

49' i 14'' severne

geografske {irine i 20o

27' 44'' isto~ne geografske du`ine.

(Ove koordinate se mogu pro~itati i na obele`ju koje se nalazi

ispred Srpske akademije nauka i umetnosti, vidi 2/L).

Po svom polo`aju, Beograd je raskrsnica puteva Isto~ne i Za-

padne Evrope, puteva koji moravsko-vardarskom i ni{avsko-ma-

ri~kom udolinom vode do Egejskog mora, u Malu Aziju i na Bli-

ski istok.

b BEOGRADSKI PROSTOR

11

POVR[INA

Beograd le`i na Dunavu, plovnom putu

koji povezuje zapadnoevropske i sredwo-

evropske zemqe sa zemqama jugoisto~ne i

isto~ne Evrope.

U`e podru~je grada,

wegov urbani deo,

obuhvata povr{inu

od 36 km2, dok je

teritorija grada oko

deset puta ve}a i

iznosi oko 322 km2.

Obim {ire gradske

teritorije je 427 km. Najve}a

du`ina po pravcu sever‡jug je

92,98 km, a po pravcu

istok‡zapad 67,50 km2.

Administrativno je podeqen

na 16 op{tina:

‡ 6 gradskih (Vra~ar, Zvezdara, Novi Beograd,

Rakovica, Savski venac i Stari grad)

‡ 4 me{ovite (Vo`dovac, Zemun, Palilula i ^ukarica)

‡ 6 prigradskih (Barajevo, Grocka, Lazarevac,

Obrenovac, Mladenovac i Sopot).

Najve}a op{tina je Palilula,

a najmawa Vra~ar.

Zbog rotacije Zemqe oko svoje ose, razne

ta~ke na wenoj povr{ini putuju kroz prostor

razli~itim brzinama, zavisno od svoje

geografske {irine. Najbr`e se kre}u mesta

na ekvatoru, na primer grad Kito u Ekvadoru,

i to brzinom od 463,8 m/s. Kako se Beograd

nalazi na geografskoj {irini od pribli`no

45 stepeni, to je wegova brzina kretawa kroz

prostor oko 329,1 metara u sekundi.

Savski venac...Stari grad Vra~arZemun

12

Beogradske op{tine obuhvataju 158 naseqa sa 1470

ulica duga~kih 1877 km (podaci iz 1984. godine).

Najdu`a ulica je Bulevar kraqa Aleksandra (8230 m),

a najkra}a Usko~ko soka~e kod Kalemegdana (36 m).

Beograd se nalazi na nadmorskoj visini od 116,75 metara, na

karakteristi~nom bre`uqkastom rtu, krajwem severnom delu

pobr|a [umadije, izme|u Ostru`nice i Grocke. Rt na kojem je

nastalo naseqe nalazi se iznad samog u{}a Save u Dunav.

Severno od Save i Dunava se prostire Panonska nizija sa prvim

uzvi{ewem na pedeset kilometara (planina Fru{ka gora, viso-

ka 539 metara). Na jugu se nalaze blago zatalasane povr{ine

[umadije, pri ~emu su najvi{e ta~ke Avala (vidi 9 /!) sa

511 metara visine i Kosmaj, sa 628 metara.

Du`ina re~nih obala Beograda je

225 km, od ~ega je 161 km na u`em

podru~ju grada. Na tom podru~ju se

nalazi 16 re~nih ostrva, od kojih su

najpoznatija ‡ Ada Ciganlija, Veli-

ko ratno ostrvo i Gro~anska ada.

Samo u{}e Save u Dunav je na nadmorskoj visini od

68 metara. Figura Pobednika na Kalemegdanu (vidi

1/M ) je na visini 113,6 metara ‡ tako da je na sa-

mom rtu visina brda iznad reke preko 40 metara.

RE^NI SLIV

Pored velikih reka koje proti~u kroz

beogradsku oblast, sa razvo|a koje ~ini

granicu okoline Beograda prema [uma-

diji polaze i Top~iderska, Bole~ka, Bega-

qi~ka i Ostru`ni~ka reka koje se uli-

vaju u Savu i Dunav.

Plasti~nost beogradskog

reqefa ~ini da se Beograd

prostire preko mnogih brda:

Vra~ara, Lekinog brda,

Zvezdare, Dediwa, Banovog

brda, Top~iderskog,

Kanarevog, Julinog,

Petlovog brda...

b BEOGRADSKI PROSTOR

REQEF

Najvi{a ta~ka na u`em gradskom

podru~ju je hram Svete Trojice na

Torlaku (Vo`dovac) 303,1 m, a na

{irem gradskom podru~ju je najvi{i

Kosmaj (Mladenovac) sa 628 m.

Najni`u kotu ima Ada Huja, 70,15 m.

13

PRIRODNA BOGATSTVA

Prose~na temperatura je 11.900

Najni`a temperatura u Beogradu

je zabele`ena 10. januara 1893. godine ‡26.20C

a najvi{a 9. septembra 1946. godine +41.8

0

C

Kao i u celom Podunavqu, oko Beo-

grada postoje povoqni uslovi za ra-

zvoj svih biqnih kultura ‡ po~ev od

`itarica i industrijskog biqa do

vo}a i povr}a.

KLIMA

Beograd i wegova okolina imaju umereno-

kontinentalnu klimu sa ~etiri godi{wa

doba. Jesen je sa puno sun~anih intervala

takozvanog mihoqskog leta du`a od kra-

tkog i ki{ovitog prole}a. Zima nije tako

o{tra. Leta naglo nastupaju.

Razlika sredwih temperatura

najhladnijeg i najtoplijeg meseca je 22,50C.

Prose~no osun~avawe iznosi 2.096 ~asova

godi{we.

Du`ina zadr`avawa sne`nog

pokriva~a je 30 do 44 dana,

a wegova prose~na debqina

iznosi 14 do 25 cm.

Najkarakteristi~niji beogradski

vetar koji donosi vedro i suvo

vreme je jugoisto~ni ili isto~ni,

poznatiji kao ko{ava.

Ko{ava naj~e{}e duva u jesen ili u zimu, provla~e}i se kroz

dunavsku klisuru \erdap, i to kada je nad Ukrajinom i Besa-

rabijom visok vazdu{ni pritisak, a nad Jadranom nizak!

Ko{ava duva tri, sedam ili

dvadeset jedan dan, prose~nom

brzinom od 25 do 43 km/~,

a u pojedinim udarima mo`e

dosti}i 130 km/~.

U Beogradu u proseku ima 139

dana sa padavinama, od kojih 27 sa

snegom. Najobilnije padavine su

u maju i junu, a najmawe u febru-

aru. Naj~e{}e su jednodnevne ki-

{e. Sredwa koli~ina ukupnih

godi{wih padavina za Beograd je

u XX veku 667,9 mm godi{we.

Grad se nalazi u jednoj od

najplodnijih poqoprivred-

nih oblasti Srbije.

14

Prema popisu iz 2002. godine

u Beogradu `ivi 1.576.124

stanovnika.

STANOVNI[TVO

PRESTONICA

Rudna bogatstva Beograda, iako vekovima

iskori{}avana, tako|e su obilna i razno-

vrsna. Danas je osnovni privredni potenci-

jal u bogatim le`i{tima lignita.

Beograd je glavni grad

Republike Srbije.

b BEOGRADSKI PROSTOR

Obe reke oko Beograda su plovne,

bogate raznovrsnom ribom i re~nim nanosima.

U najstarijim avalskim rudnicima je otkriven

zelenkasti mineral avalit, koji je i nazvan po

svom nalazi{tu (vidi 9/!).

Prema broju stanovnika, najve}a op{tina je

Novi Beograd (217.773),

a najmawa Sopot (23.900).

15

Grad Beograd kao svoju krsnu slavu

slavi veliki hri{}anski praznik

Vaznesewe Gospodwe ‡ Spasovdan.

Svake godine (ponovo od 1992. godine),

u {esti ~etvrtak po Uskrsu, iz Vaznesenske

crkve (vidi 5/$), koja ~uva gradsku sla-

vu, polazi sve~ana litija ve} ustaqenom

trasom.

Prvo stajawe, molitvu za zdravqe Beogra-

|ana, litija ima kod Terazijske ~esme (vidi

5/E), drugo stajawe je kod Saborne crkve

(vidi 2/(), uz molitvu za po{tedu od

stradawa, mir i napredak, a tre}e stajawe,

uz molitvu za pokoj du{a svim palim juna-

cima Beograda, jeste u dvori{tu Vaznese-

nske crkve, ispred granitnog krsta (vidi

5/$).

Litija pronosi barjak

od crvenog brokata, na kome je sa jedne

strane ikona Vaznesewa Gospodweg

i zapis zlatnim slovima:

“Op{tina grada Beograda 1938”,

a sa druge strane

ikona Svete Petke i poruka:

Ko krsno ime slavi ‡ onom i poma`e!

b SLAVA BEOGRADA