ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

www.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019

ΠΡΙΣΜΑ# 57

,,4-5

Ακούγοντας τη μουσική

των αρχαίωνΕλλήνων

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο Χίτσκοκ αιχμαλωτίζει τον εγκέφαλό σου!ΔΥΟ ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΑΣΠΕΝΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Ο μετρ του σασπένς Άλφρεντ Χίτσκοκ είχε μιλήσει γιατην εισβολή στον μυαλό του θεατή: “Είναι σημαντικόοι θεατές να γνωρίζουν όλα τα στοιχεία πουεμπλέκονται. Ειδάλλως δεν υπάρχει σασπένς”. Πώςόμως κατασκευάζεται το σασπένς και τι επιδραση έχειαυτό στον ανθρώπινο εγκέφαλο;

Η επιστήμη έκανε την τεχνολογία ή η τεχνολογία την επιστήμη;EΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ του 18ου αιώνα, όταν και ανα-δύθηκε μια τεχνολογία βασισμένη σε επιστημο-νικές αρχές, η νέα επιστήμη είχε διανύσει λίγοπαραπάνω από 100 χρόνια ιστορίας. Οι διανοη-τές διασταύρωσαν διαφορετικά πεδία με τρό-πους που δεν είχαν δοκιμαστεί προηγουμένωςκαι προέκυψαν ενδιαφέροντα και χρήσιμα απο-τελέσματα.

Συνδυάζοντας τη μελέτη

των πηγών και τωναρχαιολογικών

ευρημάτων με τη Μουσικολογία

και τις σύγχρονεςτεχνικές, οι

επιστήμονεςπροσπαθούν να

αναπαραστήσουν τημουσική των αρχαίων

Ελλήνων. Τααποτελέσματα είναι

εντυπωσιακά καιοδηγούν σε πολύ

σημαντικάσυμπεράσματα για τηνιστορία της μουσικής.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μια μοναδική εγκατάσταση για μετρήσεις κεραιών και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»Για το αντικείμενο έρευνας του ΕργαστηρίουΑσύρματων Επικοινωνιών του ΙνστιτούτουΠληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ«Δημόκριτος» και τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις πουέρχονται στον τομέα μιλά στο “Πρίσμα” ο δρΑντώνης Αλεξανδρίδης, διευθυντής Ερευνών καιεπιστημονικός υπεύθυνος του εργαστηρίου.

ΝΙΚΟΛΑ ΤΕΣΛΑΟ Τέσλα ήταν αναμφίβο-λα ένας από τους μεγαλύ-τερους εφευρέτες τωντελευταίων 200 χρόνων.Ωστόσο, οι αναφορές στοέργο του μπερδεύουν συ-χνά τον μύθο με τηνπραγματικότητα, οδηγώ-ντας σε μια ανακριβή πε-ριγραφή της ζωής τουκαι καλλιεργώντας συνω-μοσιολογικά σενάρια καιψευδοεπιστημονικέςαντιλήψεις.

,,4-5

,,2-3

,,6

,,7

,,8

Η έννοια του χρόνου είναι πολύ διαφο-ρετική στη μουσική από ό,τι στις εικαστι-κές τέχνες. Ένα μουσικό κομμάτι εξελίσ-σεται καθώς εκτελείται ή ακούγεται καιπαύει να «υπάρχει» με φυσικό τρόπο μετάτο τέλος του. Όπως πολύ εύστοχα παρα-τηρεί ο λόγιος και επίσκοπος του 7ου αιώ-να μ.Χ. Ισίδωρος της Σεβίλλης, οι ήχοι πουεξαφανίζονται από τη μνήμη του ανθρώ-που χάνονται για πάντα αφού δεν μπο-ρούν να καταγραφούν. Είναι άραγε αυτήη μοίρα της αρχαίας ελληνικής μουσικής;

Για την αναπαραγωγή της μουσικής καιτην επιβίωσή της διαμέσου των αιώνων,είναι απαραίτητη η ύπαρξη ενός συστή-ματος μουσικής γραφής ή σημειογρα-φίας. Το σύγχρονο σύστημα μουσικής ση-μειογραφίας στον δυτικό κόσμο είναι οιγνωστές σε όλους μας νότες. Με τις νό-τες κατάλληλα τοποθετημένες στο πε-ντάγραμμο και με τη βοήθεια μερικών α-κόμα συμβόλων και κανόνων, ο μουσικόςγνωρίζει πώς ακριβώς να χρησιμοποιήσειτο μουσικό όργανο για να πετύχει το επι-θυμητό αποτέλεσμα και να αναπαράγειτο μουσικό κομμάτι. Με αυτό τον τρόποέχουμε σήμερα τη δυνατότητα να αναπα-ράγουμε μουσικά έργα που γράφτηκανπριν από περίπου τέσσερις αιώνες.

Μουσική γραφή είχαν αναπτύξει και οιαρχαίοι Έλληνες. Στις απαρχές του Μεσαί-ωνα όμως, το σύστημα μουσικής γραφήςτης αρχαίας Ελλάδας, που χρησιμοποιού-νταν και διαμορφωνόταν πιθανόν για μιαχιλιετία, είχε ήδη πάψει να χρησιμοποιεί-ται. Λίγους αιώνες αργότερα, μετά την ε-ποχή του Ισιδώρου της Σεβίλλης, ξεκίνη-σαν να μπαίνουν οι βάσεις για το σύγχρο-νο σύστημα μουσικής γραφής.

Εκτός από τη διάσωση μουσικών κειμέ-νων, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε καιπώς αυτά τα συστήματα γραφής μετα-τρέπονται σε ήχους και μουσική. Το πρό-βλημα είναι ανάλογο με το να έχουμε στηδιάθεσή μας επιγραφές από γλώσσες α-ποτελούμενες από σύμβολα των οποίωντους ήχους και το νόημα δεν γνωρίζουμε,

για την αποκρυπτογράφηση των οποίωναπαιτείται μια διαδικασία αποκωδικοποί-ησης.

Αντιστοίχως, για τη μουσική των αρχαί-ων Ελλήνων γνωρίζουμε αρκετά από κεί-μενα που έχουν διασωθεί. Γνωρίζουμε ό-τι έπαιζε κεντρικό ρόλο στην καθημερινό-τητα και την τελετουργία, ότι τα τραγού-δια των λυρικών ποιητών συνόδευαν όρ-γανα όπως η λύρα, ο αυλός, ο δίαυλοςκ.λπ. Παραστάσεις σε αγγεία απεικονί-ζουν στιγμιότυπα από την εκτέλεση μου-σικών έργων σε τελετουργίες και εορτα-

σμούς. Επιπλέον, από την αρχαία ελληνικήγραμματεία έχουν διασωθεί πολλές λε-πτομέρειες σχετικά με τις νότες και τιςκλίμακες της μουσικής. Αν και μέρος τηςορολογίας χρησιμοποιείται και από τησύγχρονη μουσική, η ερμηνείες των όρωνπου συναντάμε στα αρχαία κείμενα δενταυτίζονται με την έννοια που έχουν σή-μερα και επομένως η αναπαραγωγή τηςαρχαίας ελληνικής μουσικής μαζικά και α-ξιόπιστα παραμένει μια πρόκληση

Μουσικά κείμενα έχουν διασωθεί απο-σπασματικά, όπως για παράδειγμα έναμέρος του πρώτου στάσιμου της τραγω-δίας “Ορέστης” του Ευριπίδη. Με βάση τημουσική σημειογραφία που συνοδεύει τοδιασωθέν απόσπασμα και χρησιμοποιώ-ντας αναφορές όπως το έργο «Περί μου-σικής» του Έλληνα μουσικού συγγραφέατου 2ου αι. μ.Χ. Αριστείδη Κοϊντιλανού, ε-ρευνητές έχουν αποδώσει μουσικά το α-πόσπασμα. Το αποτέλεσμα, το οποίο μπο-ρεί κανείς να αναζητήσει στο Διαδίκτυο(https://www.youtube.com/watch?v=xI5BQqgO-oY), μοιάζει να είναι ανοίκειοσυγκριτικά με τη σύγχρονη μουσική, κα-θώς η μελωδία συμπεριλαμβάνει μικρο-διαστήματα τα οποία στο αυτί μας ακού-γονται φάλτσα.

ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 201915/ΠΡΙΣΜΑ

τις συλλαβές είναι μεγαλύτερες και άλ-λες μικρότερες σε διάρκεια και η εναλ-λαγή και επανάληψη των μοτίβων δί-νουν στον έμμετρο λόγο το χαρακτηρι-στικό άκουσμά του. Επομένως, η αρ-χαία λυρική ποίηση μπορεί να μας δώσειμια εικόνα του ρυθμού των αντίστοιχωντραγουδιών.

Τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα σεό,τι αφορά τη μελωδία και την αρμονία.Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ηαρχαία ελληνική γραμματεία μάς δίνειπάρα πολλά στοιχεία για τη μουσική θε-ωρία της εποχής. Τέτοιες πηγές μπο-ρούν να βρεθούν στα έργα του Πλάτω-να, του Αριστοτέλη, του Αριστόξενου,του Κλαύδιου Πτολεμαίου και του Αρι-στείδη Κοϊντιλιανού. Επίσης, αποσπά-σματα έχουν βρεθεί σε πάπυρους ή χα-ραγμένα σε στήλες, όπως το τμήμα απότο στάσιμο της τραγωδίας “Ορέστης” ήο επιτάφιος του Σείκιλου. Το τελευταίο,

μάλιστα, αποτελεί το αρχαιότερο τρα-γούδι του οποίου σώζονται πλήρως ημουσική και οι στίχοι σε επιτύμβια κυλιν-δρική στήλη του 1ου ή 2ου αιώνα, η ο-ποία βρέθηκε κοντά στις Τράλλεις τηςΜικράς Ασίας.

Για την ερμηνεία και την απόδοσητων μελωδιών και της αρμονίας οι ε-ρευνητές δεν συμφωνούν πλήρως. Κά-ποιες από τις διαφωνίες έχουν να κά-νουν με τον ρόλο των μουσικών φθόγ-γων που δεν χρησιμοποιούνται ευρέωςαπό τη σύγχρονη δυτική μουσική και κά-νουν το άκουσμα πιο ξένο. Ο D’Angourχειρίστηκε τους φθόγγους αυτούς ωςπεραστικούς, κάνοντας τη μουσική πε-ρισσότερο διατονική, και έδωσε έμφα-ση περισσότερο στο πώς συνδέονταινοηματικά κάποιες λέξεις στο ποίημα μετις μελωδικές κινήσεις.

Ως αποτέλεσμα των προσπαθειώναυτών, τον Ιούλιο του 2017 η μουσική α-πό την τραγωδία “Ορέστης” παρουσιά-στηκε στο Ashmolean Museum στηνΟξφόρδη, συνοδεία χορωδίας και αυ-λού μαζί με άλλα έργα. Σήμερα ο

D’Angour συνεχίζει με την «αποκρυπτο-γράφηση» των υπολοίπων μουσικώνκειμένων που έχουν διασωθεί με τη φι-λοδοξία να παρουσιαστούν σε κάποιοαρχαίο ελληνικό θέατρο.

Εκτός όμως από τη δυνατότητά μαςνα ανακατασκευάσουμε τη μουσικήτων αρχαίων Ελλήνων, ο D’Angourθεω-ρεί πως η προσέγγισή του έχει οδηγείκαι σε ακόμη ένα πολύ σημαντικό συ-μπέρασμα. Μέσω της μελέτης των αρ-χαίων κειμένων, την ανακατασκευήτων μουσικών οργάνων και την απόδο-ση των αποσπασμάτων της αρχαίας ελ-ληνικής μουσικής διαπιστώνεται ότι οιρίζες της σύγχρονης δυτικής μουσικήςθα πρέπει να αναζητηθούν παλιότερααπό τους γρηγοριανούς ύμνους του Με-σαίωνα, και πιο συγκεκριμένα στην αρ-χαία ελληνική μουσική. Περισσότερες λεπτομέρειες προτείνο-νται στους εξής συνδέσμους:https://www.youtube.com/watch?v=4hOK7bU0S1Yhttps://www.youtube.com/watch?v=lpIyMVpcSYY

Γ.Κ.

ΣΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ σημείωμα έγραφα ότι η συ-ζήτηση γύρω από την ενσώματη παρουσία στηνψηφιακή επικράτεια παραμένει δέσμια δύο ισχυ-ρών μεταφυσικών παραδοχών: Της ταύτισης τηςσωματικότητας με την υλικότητα και της αντίληψηςότι η ψηφιακότητα αποτελεί ένα επέκεινα. Είναι πι-θανό ότι για να προχωρήσει η σχετική συζήτηση(και δεν μπορεί να μην προχωρήσει, γιατί οι ψηφια-κές τεχνολογίες θέτουν το πρόβλημα με ιδιαίτερηέμφαση), οι δύο αυτές παραδοχές θα πρέπει να πα-ραμεριστούν. Τι σημαίνει, όμως, να διαχωρίσουμετη σωματικότητα από την υλικότητα; Και τι σημαί-νει να πάψουμε να θεωρούμε ότι η ψηφιακότητααποτελεί ένα επέκεινα;

Σύμφωνα με την κοινή αντίληψη, ο ψηφιακός κό-σμος είναι ένας κόσμος πέρα από την οθόνη τουυπολογιστή, στον οποίο «μπαίνουμε» και «βγαίνου-με» κατά βούληση και με τον οποίο «συνδεόμαστε»αποκλειστικά μέσω των νοητικών λειτουργιών μας.Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης είναι η ταύτισητου ψηφιακού κόσμου με την εικονικότητα. Αυτόπου υπάρχει στον ψηφιακό κόσμο δεν είναι «πραγ-ματικό», αλλά η ψηφιακή τεχνολογία μας κάνει νατο βλέπουμε σαν να ήταν «πραγματικό» και, ενδε-χομένως, να αποκομίζουμε ψευδοεμπειρίες από τηδιάδραση μαζί του. Το να πάψουμε να βλέπουμετον ψηφιακό κόσμο ως επέκεινα, επομένως, ση-μαίνει να αρνηθούμε την εικονική του φύση και νατον συμπεριλάβουμε στη μία και μοναδική πραγμα-τικότητα: Η ψηφιακότητα είναι μια πραγματική τε-χνολογία, η οποία δεν διαμεσολαβεί μόνο ανάμεσασε αυτό που είμαστε και τον κόσμο, αλλά επίσηςδιαπλάθει αυτό που είμαστε, όπως το έκαναν όλεςοι τεχνολογίες στην Ιστορία.

Η ανθρώπινη υπόσταση ποτέ δεν υπήρξε ως μιακαθαρή πλατωνική μορφή, διαχωρισμένη από τηνπολυμορφία του κόσμου. Αντίθετα, πάντα αναδυό-ταν από αυτή την πολυμορφία μέσω της χρήσηςφυσικών και πολιτισμικών τεχνικών, που της επέ-τρεπαν να οριοθετήσει την αυτοτελή ύπαρξή τηςαπέναντι στην εντροπία που την περιέβαλε. Οι τε-χνικές αυτές, που από τον 19ο αιώνα και μετά έγι-ναν «τεχνολογίες», μορφοποίησαν την ανθρώπινηφύση τόσο στο επίπεδο των νοητικών λειτουργιώνόσο και στο επίπεδο της σωματικότητας: Οι τεχνο-λογίες ήταν πάντα (και ίσως πρωτίστως) και τεχνο-λογίες του εαυτού. Με αυτή την έννοια, η σωματι-κότητα δεν είναι κάτι δεδομένο, ένα σταθερό «αν-θρωπολογικό» χαρακτηριστικό. Είναι μια ρευστήκαι διαρκώς μεταβαλλόμενη διεπαφή ανάμεσαστον κόσμο και τον κόσμο της ανθρώπινης εμπει-ρίας. Οι τεχνολογίες διαμορφώνουν αυτή τη διεπα-φή τροποποιώντας ή διευρύνοντας αντίστοιχα τοπεδίο της ανθρώπινης εμπειρίας.

Άρα, αν απεγκλωβιστούμε από το στερεότυποτου ψηφιακού επέκεινα και αντιληφθούμε την ψη-φιακή τεχνολογία ως τεχνολογία του εαυτού, τότετο ερώτημα της ενσώματης παρουσίας στον ψη-φιακό χώρο παίρνει νέα μορφή. Με ποιους τρό-πους η ψηφιακότητα μετασχηματίζει τη σωματικήδιεπαφή; Ποιες νέες λειτουργίες και δεξιότητεςσυνθέτουν το ψηφιακό βίωμα της σωματικότητας;Και τι συνέπειες έχει αυτός ο μετασχηματισμός στημορφή και το εύρος της ανθρώπινης εμπειρίας;

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της Επιστήμης

Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ Αστροφυσικής

Μανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑ

Δημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.grwww.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΡΙΣΜΑ

Σώμα 2.0Γενικά, για την ευρεία μελέτη της αρ-

χαίας ελληνικής μουσικής συνδυάζο-νται ποικίλα πεδία έρευνας και τεχνικέςόπως είναι η Αρχαιολογία, η Ιστορία, ηΜουσικολογία και η οργανοποιία. Σεαυτό το πλαίσιο, μια νέα και πιο συστη-ματική προσέγγιση ακολουθεί από το2013 ο αναπληρωτής καθηγητής Κλασι-κών Σπουδών του Πανεπιστημίου τηςΟξφόρδης Armand D’Angour. ΟD’Angour περιγράφει τη νέα του αυτήπροσέγγιση της αρχαίας ελληνικήςμουσικής σε ένα άρθρο στο THECONVERSATION(theconversation.com),ενώ η πλήρης ανάλυση περιλαμβάνε-ται στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο“Music, Text and Culture in AncientGreece” (2018, Oxford University Press).

Βασικά στοιχεία της μουσικής είναι ορυθμός, η μελωδία και η αρμονία. Ορυθμός έχει να κάνει με την ταχύτητακαι τον τρόπο με τον οποίο είναι δομη-μένο χρονικά το έργο, η μελωδία είναιη διαδοχή των ήχων και αρμονία περι-γράφει τη συνήχηση των διαφορετι-κών ήχων ενός μουσικού κομματιού (ό-πως είναι οι συγχορδίες που συνοδεύ-ουν τη μελωδία ή αλλιώς τα ακόρντα).

Σήμερα πιστεύουμε ότι κατά την αρ-χαιότητα, ελλείψει ηλεκτρονικού ή κά-ποιου μηχανικού χρονομέτρου, η ταχύ-τητα με την οποία εκτελούνταν έναμουσικό έργο, το τέμπο, υφίστατο δια-κυμάνσεις. Ωστόσο, θεωρούμε ότι ησωστή ταχύτητα εκτέλεσης και ο ρυθ-μός πιθανόν υπαγορεύονταν από τομέτρο των αρχαίων λυρικών ποιημά-των. Το μέτρο, με τη σειρά του, είναιμια σειρά από μοτίβα τα οποία καθορί-ζονται από την εναλλαγή των συλλα-βών στα ποιήματα. Άλλες από αυτές

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η στήλη που περιέχει τον επιτάφιο του Σείκιλου

Ακούγοντας τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων

Η ΑΡΧΑΙΟΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΑ είναι ένα σχετικά πρόσφατο πεδίο έρευνας, το οποίο συνδυάζει τιςπρακτικές της Αρχαιολογίας, της Aνθρωπολογίας και της Mουσικολογίας για να μελετήσει τη λει-τουργία της μουσικής στις αρχαίες κοινωνίες. Στo πλαίσιo της Aρχαιομουσικολογίας, οι ιστορι-κές πηγές συνδυάζονται με τα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οι απεικονίσεις σε αγγεία, μουσι-κά όργανα ή μέρη τους μαζί με σύγχρονες τεχνολογίες που βοηθούν στην ανακατασκευή τωνμουσικών οργάνων, όπως η τεχνολογία υλικών και το 3D printing.

Οι προσπάθειες να συνδυαστούν οι τεχνικές της Αρχαιολογίας με την Εθνομουσικολογία ξεκί-νησαν μέσα στη δεκαετία του 1970, μετά από ευρήματα μουσικής σημειογραφίας στην αρχαίαΜεσοποταμία. Η πρόκληση μετά από αυτά τα ευρήματα ήταν να αναπαρασταθεί με σύγχρονουςόρους η μουσική αυτή και να μας δώσει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα τής ζωής και των συνη-θειών των ανθρώπων σε αυτές τις αρχαίες κοινωνίες. Σήμερα πλέον είμαστε σε θέση να γνω-ρίζουμε πολύ περισσότερα σχετικά με τη λειτουργία της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα, Ρώμη,Ινδία, Μεσοποταμία κ.α.

Προσπαθώντας να επεκτείνουν τον ορίζοντα γνώσης μας και στην προϊστορική εποχή και ναερμηνεύσουν ευρήματα προϊστορικών οργάνων, οι ερευνητές έχουν επίσης ενσωματώσει στηναρχαιολογική έρευνα τεχνικές της σύγχρονης ακουστικής, δημιουργώντας το πεδίο της Αρχαι-οακουστικής. Με αυτές προσπαθούν να κατανοήσουν το είδος των ήχων που μπορούν να πα-ραχθούν από τα όργανα και τα υλικά που είχαν στη διάθεσή τους οι προϊστορικοί πολιτισμοί. Σεαυτές τις περιπτώσεις η έννοια της ακουστικής είναι πιο συναφής από την έννοια της μουσικής,καθώς δεν γνωρίζουμε αν σε αυτές τις κοινωνίες υπήρχαν οργανωμένα μουσικά συστήματα.

Σύγχρονη (πάνω) και μεσαιωνική (δίπλα) μουσική γραφή

9Κάθε επιστήμη έχει το δικό της πάνθε-ον και όλοι όσοι συμπεριλαμβάνονταισε αυτό έχουν, εκτός από τα καταγε-γραμμένα επιτεύγματά τους, και έναμυθικό πέπλο γύρω τους. Από όλεςαυτές τις προσωπικότητες, μία ξεχω-

ρίζει: ο Νίκολα Τέσλα. Ο Τέσλα ήταν αναμφίβολα ένας από τους με-

γαλύτερους εφευρέτες των τελευταίων 200χρόνων, ο οποίος προσπαθούσε να εκμεταλλευ-τεί στο έπακρο τις δυνατότητες που μπορούσαννα προσφέρουν το ηλεκτρικό ρεύμα και ο ηλε-κτρομαγνητισμός. Στον σύγχρονο Τύπο συνα-ντάμε χαρακτηρισμούς όπως ο Προμηθέας ήΜεσσίας του ηλεκτρισμού, ο εφευρέτης τουμέλλοντος, ο πατέρας της σύγχρονης εποχήςκ.λπ. Ταυτόχρονα, ο Τέσλα βρίσκεται στο επίκε-ντρο θεωριών συνωμοσίας περισσότερο απόκάθε άλλο επιστήμονα ή μηχανικό. Πόσα, όμως,από όσα πιστεύουμε για τον Τέσλα είναι αλή-θεια; Πού ξεκινά ο μύθος και πού τελειώνει ηπραγματικότητα; Πού σταματούν η καινοτομίακαι η ευφυΐα και πού ξεκινούν η ψευδοεπιστήμηκαι οι θεωρίες συνωμοσίας;

Η «κλασική», αλλά ιδιαίτερα ανακριβής περι-γραφή του είναι αυτή ενός ονειροπόλου, οραμα-τιστή εφευρέτη, του οποίου οι κατασκευές πάνεκόντρα στο κατεστημένο και γι’ αυτό άλλωστετο τελευταίο τον πολεμά. Σαν αποτέλεσμα, ο Τέ-σλα πεθαίνει μόνος, φτωχός και άρρωστος ψυχι-κά. Προκειμένου η αμερικανική κυβέρνηση καιτο επιχειρηματικό κατεστημένο της εποχής να α-ποσιωπήσουν τα θαυμαστά και μπροστά απότην εποχή του επιτεύγματά του, κατάσχουν όλατου τα υπάρχοντα μετά θάνατον. Τελικά, ο Τέ-σλα είναι ο μεγάλος αδικημένος από την επίσημηΙστορία, αφού πουθενά δεν γίνεται αναφοράστα επιτεύγματά του και η ανθρωπότητα χάνειτη μεγάλη της ευκαιρία να απελευθερωθεί απότα δεινά της.

Βέβαια, είναι αξιοθαύμαστο πώς είναι δυνα-τόν η Ιστορία να αποσιωπήσει το έργο του Τέσλακαι παρ’ όλα αυτά να έχει τόσο μεγάλη δημοσιό-τητα. Όλοι γνωρίζουν τη συμβολή του στην ευ-ρεία χρήση τού εναλλασσόμενου ρεύματος καιτις ασύρματες τηλεπικοινωνίες, ενώ η επιστημο-νική κοινότητα έχει ονομάσει προς τιμήν του τημονάδα μέτρησης της έντασης του μαγνητικούπεδίου. Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται κανγια μια προσωπικότητα της οποίας το έργο εκτι-μήθηκε μετά θάνατον. Ο Τέσλα έλαβε τεράστιεςχορηγίες για κάποιες από τις ιδέες του από μεγά-λους επιχειρηματίες της εποχής, όπως ο J.P.Morgan, ενώ μαζί με τον Έντισον ήταν από τις με-γαλύτερες διασημότητες του τεχνολογικού-επι-στημονικού χώρου στα τέλη του 19ου αιώνα. Ε-πομένως, οι πηγές της εποχής δείχνουν ξεκάθα-ρα ότι ο Τέσλα ήταν πολύ δημοφιλής και ότι είχετη δυνατότητα να εξασφαλίζει τεράστια ποσάγια τα πειράματά του.

Η ανακριβής περιγραφή της ζωής του Τέσλαενισχύει στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά μετην εφεύρεση και την καινοτομία. Ταυτόχρονα,καλλιεργεί ψευδοεπιστημονικές αντιλήψεις όχιμόνο σε αρνητές της επιστήμης αλλά και σε αν-θρώπους που έχουν μια επαρκή επιστημονικήεκπαίδευση. Μια απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυομπορεί να επιβεβαιώσει αυτή την τοποθέτηση,

αφού οι υπερβολές και οι ανακρίβειες δεν είναιμόνο προνόμιο όσων διαδίδουν και ενστερνίζο-νται θεωρίες συνωμοσίας, αλλά συχνά διαπερ-νούν και τις πιο ψύχραιμες και ορθολογικές απο-τιμήσεις της συνεισφοράς του Τέσλα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η στερεοτυπικήπροσέγγιση αδικεί όχι μόνο τον ίδιο τον Τέσλααλλά και όλους αυτούς των οποίων η συμβολήσε μεγάλα τεχνολογικά επιτεύγματα πράγματι α-ποσιωπήθηκε. Για όλους αυτούς, οι «ακόλουθοι»υποστηρικτές του Τέσλα και συνωμοσιολόγοισυνήθως δεν δείχνουν την ίδια ευαισθησία.

Πάντως, η ιστορία του Τέσλα είναι η ιστορία ε-νός ταλαντούχου ανθρώπου με πολλά ελαττώ-ματα, ο οποίος έζησε πολλές επιτυχίες, αποτυ-χίες, υπερβολές και καταστροφές. Είναι επίσης ι-

διαίτερα ενδιαφέρουσα, καθώς εκτυλίσσεταισε μια περίοδο που ο κόσμος αποκτά σταδιακάτη σημερινή του μορφή σε οικονομικό και κοινω-νικό επίπεδο και μπορεί να δει κανείς τον τρόπομε τον οποίο οι απαιτήσεις της οικονομίας και οικοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν και καθοδη-γούν την εφαρμοσμένη έρευνα. Εντέλει, αυτόπου έχει σημασία είναι να θαυμάζει κανείς ταπραγματικά επιτεύγματα ενός ταλαντούχου αν-θρώπου και όχι τον μύθο που τον περιβάλλει.

Ο Νίκολα Τέσλα γεννήθηκε τη νύχτα μεταξύ9ης και 10ης Ιουλίου του 1856 στο χωριό Smiljan,που βρίσκεται στη σημερινή Κροατία, από Σέρ-βους γονείς. Σύμφωνα με τον μύθο, μια άγριακαταιγίδα έπληττε το χωριό του. Το απόκοσμοφως των αστραπών προμήνυε την ιδιαίτερησχέση που θα είχε ο μικρός Νίκολα με τον ηλε-κτρισμό. Αν και μάλλον δεν υπάρχει τρόπος να ε-ξακριβώσουμε την αλήθεια αυτού του περιστα-τικού, αυτό είναι ενδεικτικό της μυθικής διάστα-σης που έδινε ο Τύπος της εποχής στη φιγούρατου Τέσλα, κάτι που φρόντιζε και ο ίδιος να καλ-λιεργεί.

Μία από τις παρανοήσεις που υπάρχουν σχε-τικά με το έργο του Τέσλα είναι ότι εφηύρε τοραδιόφωνο. Ο 19ος αιώνας ήταν ο αιώνας τουπειραματισμού στον ηλεκτρομαγνητισμό και ωςαποτέλεσμα πολλοί επίδοξοι εφευρέτες είχανκατοχυρώσει σχετικές ευρεσιτεχνίες. Τελικά, οπρώτος που προχώρησε σε μεγάλης κλίμακαςασύρματη εκπομπή και λήψη σημάτων ήταν οΓουλιέλμος Μαρκόνι, ο οποίος τιμήθηκε και μεΒραβείο Νόμπελ. Ο Τέσλα εξοργίστηκε όταν οΜαρκόνι βραβεύθηκε με το Βραβείο Νόμπελκαι ξεκίνησε μια δικαστική διαμάχη για να απο-καταστήσει την πατρότητα της εφεύρεσης, ι-σχυριζόμενος ότι ο Μαρκόνι στηρίχτηκε σε ευ-ρεσιτεχνίες που ο Τέσλα είχε ήδη κατοχυρώσει,κάτι που τελικά επιτεύχθηκε μετά θάνατον.

Πάντως, ο Τέσλα έκανε επιτυχημένες επιδεί-ξεις ραδιοφωνικών επικοινωνιών πριν τον Μαρ-κόνι, αλλά γενικά στο τέλος του 19ου αιώνα τέ-τοιες επιδείξεις γίνονταν από διάφορους επι-στήμονες και τεχνικούς σε διάφορα μέρη τηςΓης. Επομένως, η συμβολή του ήταν σημαντική,αλλά σε μια εποχή που μεγάλο μέρος της επι-στημονικής κοινότητας ασχολούνταν εντατικάμε αυτό το αντικείμενο. Μία από τις σημαντικό-τερες στιγμές του, που πήρε μεγάλη δημοσιότη-τα, ήταν όταν το 1896 κατάφερε να χειριστεί μια

βάρκα από μακριά χρησιμοποιώντας ηλεκτρο-μαγνητικά κύματα, κατασκευάζοντας έτσι τοπρώτο τηλεκατευθυνόμενο σκάφος.

Αντίστοιχα εσφαλμένη και πολύ συνηθισμένηείναι η αντίληψη που θέλει τον Τέσλα εφευρέτητου εναλλασσόμενου ρεύματος. Το εναλλασσό-μενο ρεύμα ήταν γνωστό δεκαετίες πριν ο Τέ-σλα ασχοληθεί με τον ηλεκτρισμό και στην ευ-ρωπαϊκή ήπειρο είχαν γίνει ήδη βήματα που θαμπορούσαν να καθιερώσουν τη χρήση του. ΟΤέσλα συνέλαβε την ιδέα ενός κινητήρα που θαμπορούσε να λειτουργεί απευθείας με εναλλασ-σόμενο ρεύμα, χωρίς να χρειάζεται αυτό προη-γουμένως να μετατραπεί σε συνεχές. Αν και δενήταν ο πρώτος που κατασκεύασε τελικά έναντέτοιο κινητήρα, η μετεγκατάστασή του στις Η-ΠΑ του έδωσε τη δυνατότητα να πουλήσει τιςσχετικές ευρεσιτεχνίες του στον επιχειρηματίαGeorge Westinghouse και να κερδίσει όχι μόνοαρκετά χρήματα για τα πειράματά του αλλά καιδόξα. Τελικά, η συμβολή του στην καθιέρωσητου εναλλασσόμενου ρεύματος μέσα από ευρε-σιτεχνίες που καθιστούσαν πρακτική τη μετα-φορά και τη χρήση του στις ΗΠΑ ήταν καθορι-στικής σημασίας.

Μία από τις πιο σημαντικές του εφευρέσεις ή-ταν το πηνίο Τέσλα. Το 1889 ο Τέσλα ήρθε γιαπρώτη φορά σε επαφή με πειράματα σχετικά μετα ηλεκτρομαγνητικά κύματα και ξεκίνησε ναπειραματίζεται κατασκευάζοντας κυκλώματαμε μετασχηματιστές. Οι τροποποιήσεις του οδή-γησαν τελικά σε ένα είδος μετασχηματιστή πουείχε τη δυνατότητα να παράγει πολύ υψηλής τά-σης εναλλασσόμενο ρεύμα χωρίς να καταστρέ-φεται. Ένα τέτοιο γιγάντιο πηνίο απεικονίζεταιστη διάσημη φωτογραφία του που τραβήχτηκετο 1899 στο εργαστήριο στο Colorado Springs(εικόνα 1). Η φωτογραφία αυτή είναι στην πραγ-ματικότητα μια διπλή έκθεση, καθώς θα ήταν α-δύνατο ένας άνθρωπος να βρεθεί σε ένα τέτοιοπεριβάλλον την ώρα που το γιγάντιο αυτό πηνίοΤέσλα είναι σε λειτουργία.

Η κεντρική αφήγηση των θεωριών συνωμο-σίας με επίκεντρο τον Τέσλα είναι ότι ο ίδιος είχεβρει τον τρόπο να παρέχει ασύρματα απεριόρι-στη ενέργεια σε όλη την ανθρωπότητα. Φυσικά,αυτό ήταν κάτι που δεν μπορούσε να επιτρέψειτο επιχειρηματικό κατεστημένο της εποχής καιγι’ αυτό τον λόγο ο Τέσλα πέθανε ξεχασμένος,μόνος και πάμπτωχος. Προηγουμένως αναφερ-θήκαμε στις σχέσεις που είχε ο Τέσλα με τους ε-πιχειρηματίες. Ας δούμε τώρα κατά πόσο στέ-κουν οι απόψεις περί απεριόριστης ενέργειας.

Η επιθυμία του ανθρώπου για απεριόριστηδωρεάν ενέργεια είναι διαχρονική, τουλάχιστοντα τελευταία περίπου 200 χρόνια της Βιομηχανι-κής Επανάστασης. Φυσικά, οι νόμοι της Φυσικήςδεν επιτρέπουν τη δυνατότητα άντλησης απε-ριόριστης και χωρίς συνέπειες ενέργειας.

Ένας από τους στόχους του Τέσλα αφορούσετη μεταφορά ενέργειας χωρίς τη χρήση καλω-δίων, είτε μέσω του αέρα ή μέσω της Γης. Η έ-ρευνα αυτή πυροδοτήθηκε από την κατασκευήτου πηνίου Τέσλα και ο ίδιος αφιέρωσε σ’ αυτήτεράστια ποσά χρημάτων. Ο Τέσλα εγκαταστά-θηκε στο Colorado Springs το 1899, όπου μπο-ρούσε ανενόχλητος και μακριά από την πόλη να

κάνει τα μεγάλης κλίμακας πειράματά του. Ένααπό αυτά είχε ως σκοπό την παροχή ηλεκτρικήςενέργειας σε ηλεκτρικούς λαμπτήρες περισσό-τερο από 40 χιλιόμετρα μακριά μέσω του εδά-φους. Εικόνες και καταγραφές από το συγκεκρι-μένο πείραμα δεν υπάρχουν και κανείς δεν έχεικαταφέρει να το αναπαράγει μέχρι σήμερα, ανκαι είναι πιθανό να κατάφερε να εκτελέσει μι-κρότερης κλίμακας σχετικά πειράματα μέσα

στο εργαστήριό του.Στη συνέχεια, αναζήτησε και έλαβε χρηματο-

δότηση για την κατασκευή ενός πύργου στοWardenclyffe, από τον οποίο θα μπορούσε ναμεταδώσει ενέργεια μέσω του αέρα σε μεγάλεςαποστάσεις. Το πρόγραμμα αυτό κατέληξε σεπαταγώδη αποτυχία και σήμερα γνωρίζουμε ότιμια τέτοια προσέγγιση δεν είναι εφικτή.

Γ.Κ.

ΠΡΙΣΜΑ

Skeptoid:

9

ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019

Αγνοήθηκε ο Τέσλα από την Ιστορία;

17/

Η διάσημη εικόνα του Τέσλα στο εργα-στήριο στο ColoradoSprings. Στην πραγ-

ματικότητα πρόκειταιγια μια διπλή έκθεση

Καλλιτεχνική απεικόνιση του 1925 γιατο πώς θα έμοιαζε το μέλλον μετά την

επιτυχημένη κατασκευή του πύργουασύρματης μετάδοσης του Τέσλα

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΜΕΓΑΛΟ ΜΕΡΟΣ της ιστορίας του Τέσλα αφορά τη διαμάχη του με τον Έντισον. Ο Τέσλα ήρθε για πρώτη φορά σε επαφήμε τις επιχειρήσεις τού Έντισον στο Παρίσι όταν εργάστηκε σε ένα από τα τμήματα της Continental Edison Company το 1882.Μέσω αυτής της εργασίας κατάφερε έπειτα από δύο χρόνια να μεταναστεύσει στην Αμερική. Μετά από μόλις έξι μήνες ερ-γασίας για τον Έντισον, ο Τέσλα παραιτήθηκε και ακολούθησε τον δικό του δρόμο, κατοχυρώνοντας ευρεσιτεχνίες για τιςεφευρέσεις του και αναζητώντας χρηματοδότες.

Στην πιο συνηθισμένη αφήγηση του μύθου του Τέσλα, η μορφή του Έντισον ενσαρκώνει τον παραδοσιακό κακό των ται-νιών. Ο μοχθηρός εφευρέτης που έχει ξεπουληθεί για χάρη του κέρδους και έχει μετατραπεί σε στυγνό επιχειρηματία δενδιστάζει να κάνει οτιδήποτε για να πετύχει τον σκοπό του. Στους αντίποδες βρίσκεται το όραμα του Τέσλα για μια ανθρω-πότητα χωρίς πολέμους και με απεριόριστη πρόσβαση σε δωρεάν ενέργεια. Πολλά περιστατικά και δηλώσεις μπορεί να στη-ρίζουν αυτή την ανάγνωση, όμως στην πραγματικότητα τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Τόσο ο Έντισον όσο και ο Τέ-σλα, εκτός από εφευρέτες, επιχειρηματίες, απασχολούσαν δεκάδες υπαλλήλους και συνεργάτες και ήξεραν να χρησιμοποι-ούν το θέαμα κάνοντας δημόσιες επιδείξεις για να εντυπωσιάζουν και να προσελκύουν τους απαραίτητους πόρους.

Μια εικόνα για τη διαμάχη/παράλληλη πορεία των δύο πρωτοπόρων μπορεί να αποκτήσει κανείς μέσω του διαδικτυακούκόμικ “Oatmeal” (https://theoatmeal.com/comics/tesla), σε ένα τεύχος του οποίου παρουσιάστηκε συνοπτικά, πριν από μερι-κά χρόνια. Ο Έντισον είναι ένας αδίστακτος επιχειρηματίας χωρίς όραμα, που δεν διστάζει να κάνει πειράματα σε ζώα καιανθρώπους. Αντίθετα, ο Τέσλα είναι ο πραγματικά χαρισματικός οραματιστής, ειρηνιστής, ανθρωπιστής, αν και αφελής,εφευρέτης. Αν και κύριος σκοπός του τεύχους είναι να παρουσιάσει με χιουμοριστικό τρόπο αυτή τη διαμάχη, οι ανακρίβει-ες που περιέχει δείχνουν τη στερεοτυπική αντίληψη της συγκεκριμένης ιστορίας. Με αφορμή το τεύχος αυτό του “Oatmeal”,ο αρθρογράφος του “Forbes” Alex Knapp προσπάθησε με ένα αρκετά αναλυτικό κείμενο (https://tinyurl.com/y8m5lf4m) ναανασκευάσει τις ανακρίβειες σχετικά με τον ρόλο των δύο ανδρών. Στο επίκεντρο της κριτικής του άρθρου βρίσκονται ηεσφαλμένη αντίληψη για την πατρότητα εφευρέσεων όπως το ραδιόφωνο και το εναλλασσόμενο ρεύμα και ο λαμπτήραςπου συχνά εσφαλμένα αποδίδεται στον Έντισον αλλά και η αντίληψη που έχουμε για τον χαρακτήρα του Τέσλα και του Έντι-σον. Ακολούθησε η απάντηση του “Oatmeal” σε αυτό το άρθρο (https://theoatmeal.com/blog/tesla_response), αποδεικνύο-ντας ότι η πραγματικότητα είναι συνήθως πολύ πιο πολύπλοκη από απλές ταμπέλες και ότι η ανάγνωση της πραγματικότη-τας διαφέρει ανάλογα με τις πεποιθήσεις και την ιδιοσυγκρασία του καθενός.

ΣΑΒΒΑΤΟ 9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 201919/

9Τι χαρακτηρίζει μια καλή ιστορία; Ποιαείναι τα στοιχεία εκείνα που καταφέρ-νουν να μας αποσπάσουν χωρίς να τοαντιληφθούμε από το περιβάλλον μαςκαι να μας βυθίσουν αναπόδραστα σεμια ιστορία που συμβαίνει σε άλλους αν-

θρώπους; Η θεωρία της αφηγηματικής μεταφοράς

(narrative transportation theory) προτείνει ότι ότανοι άνθρωποι χάνουν τον εαυτό τους σε μια ιστο-ρία, οι συμπεριφορές και οι προθέσεις τους αλλά-ζουν ώστε να αντικατοπτρίζουν την ιστορία αυτή.Η ψυχική κατάσταση που δημιουργείται ίσως εξη-γεί την επίδραση που έχουν οι ιστορίες στους αν-θρώπους όταν εκείνοι εισέρχονται σε έναν κόσμοεπειδή βιώνουν ενσυναίσθηση για τους χαρακτή-ρες της ιστορίας και προσπαθούν να φανταστούνπώς θα εξελιχθεί το σενάριο.

Ο ίδιος ο μετρ του σασπένς Άλφρεντ Χίτσκοκ εί-χε μιλήσει για την εισβολή στο μυαλό του θεατή:“Επικοινωνείς οπτικά συγκεκριμένα στοιχεία τηςαφήγησης στους θεατές, τα οποία μεταφέρονταιστο μυαλό τους. Υπονοείς κάτι και αφήνεις τον θε-ατή να προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει. Είναισημαντικό οι θεατές να γνωρίζουν όλα τα στοι-χεία που εμπλέκονται. Ειδάλλως δεν υπάρχει σα-σπένς”. Όποιος έχει δει την αριστουργηματική ται-νία “Τα πουλιά” καταλαβαίνει για ποιο πράγμα μι-λάμε. Πώς όμως κατασκευάζεται το σασπένς καιτι επιδραση έχει αυτό στον ανθρώπινο εγκέφαλο;

Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Τεχνολογίας τουΠανεπιστημίου της Τζώρτζια στις ΗΠΑ αποφάσι-σαν να ρίξουν φως στον τρόπο με τον οποίο ο με-τρ του σασπένς επηρεάζει τον εγκέφαλο του θεα-τή. Μελέτησαν την εγκεφαλική λειτουργία όσο οιάνθρωποι έβλεπαν φιλμ του Χιτσκοκ και άλλαφιλμ που προκαλούν αγωνία. Στην έρευνα με επι-κεφαλής τον Ματ Μπέζντεκ, μεταδιδακτορικό ε-ρευνητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Τζώρ-τζια, οι συμμετέχοντες ξάπλωναν σε έναν μαγνη-τικό τομογράφο και παρακολουθούσαν σκηνές α-πό δέκα ταινίες με σασπένς, όπως οι ταινίες τουΧίτσκοκ “North by Northwest” και “The Man WhoKnew Too Much” και οι ταινίες “Alien” και “Misery.”

Ανακάλυψαν ότι κατά τη διάρκεια σκηνών μεμεγάλο σασπένς ο εγκέφαλος περιορίζει αυτόπου βλέπουν οι άνθρωποι και εστιάζει την προσο-χή τους στην ιστορία. Η προσοχή αλλάζει και στρέ-φεται στα στοιχεία που είναι κρίσιμα, αγνοώνταςτο οπτικό περιεχόμενο άνευ σημασίας. Κατά τιςστιγμές που η αγωνία λιγοστεύει, οι θεατές μπορείνα δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στο περιβάλλοντους. Αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον αν αναλογι-στεί κανείς ότι η εστίαση της προσοχής και ο πε-ριορισμός τής περιφερειακής όρασης (το λεγόμε-νο tunnel vision) είναι ένα από τα συμπτώματα πουπαρατηρούνται όταν βρίσκεται ο άνθρωπος σε

μια επικίνδυνη κατάσταση και το σώμα του προ-σπαθεί να τον βοηθήσει να ανταποκριθεί. Το σύ-στημα απάντησης στο στρες (fight or flightresponse), όπως ονομάζεται, προετοιμάζει το σώ-μα για μια πιθανή μάχη και μεταξύ των άλλων συ-μπτωμάτων η περιφερειακή όραση περιορίζεται,επιτρέποντας να εστιάσει κανείς την προσοχή τουστον κίνδυνο.

Ο ερευνητής Ματ Μπέζντεκ δημοσίευσε το2016 τα αποτελέσματα της μελέτης στο περιοδικό

“Media Psychology”. Το κατασκεύασμα της αφη-γηματικής μεταφοράς, στο οποίο βασίστηκε, κα-ταγράφει τις ψυχολογικές διεργασίες που συμβαί-νουν όταν οι άνθρωποι βιώνουν μια αφήγηση πουπροκαλεί την εμπλοκή. Στο βιβλίο “Χίτσκοκ/Τρυ-φώ” αποτυπώνεται η συζήτηση των δύο μεγάλωνσκηνοθετών για την τέχνη του κινηματογράφου.Σε αυτό ο Χίτσκοκ κάνει μια μάλλον ψυχαναλυτικήπροσέγγιση της κινηματογραφικής τέχνης, στην ο-ποία θεωρεί το σασπένς βασικό συστατικό τηςζωής. Αν οι άνθρωποι προσπαθούμε να πορευ-τούμε στη ζωή με μια σχετική ηρεμία, με απόλυτοστόχο την επιβίωση, τότε το σασπένς σηματοδο-τεί όλες εκείνες τις δοκιμασίες που απειλούν όχιμόνο την επιβίωσή μας αλλά και τις πεποιθήσειςμας και τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο.

Λ.Α.

|Ποιο είναι το αντικείμενο έρευνας του ερ-γαστηρίου;

eΣτο εργαστήριο έχουμε, για πάνω από δύοδεκαετίες, αναπτύξει ερευνητική δραστηριό-

τητα που αφορά τη διάδοση του ηλεκτρομαγνητι-κού κύματος και τις κεραίες. Ειδικότερα, ασχολού-μαστε με τη μελέτη μεθοδολογιών μετρήσεων η-λεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας άλλα και τη σχε-δίαση και ανάπτυξη καινοτόμων κεραιών. Έχουμετη δυνατότητα να κατασκευάζουμε εργαστηριακάπρωτότυπα των κεραιών που σχεδιάζουμε και ναμετράμε τα χαρακτηριστικά τους. Στην ερευνητικήμας δραστηριότητα κεντρικό ρόλο παίζει η εγκατά-σταση του ανηχωικού θαλάμου. Έχουμε εστιάσειστο πεδίο που αφορά τις επικοινωνίες που έχουνσαν επίκεντρο το ανθρώπινο σώμα (body-centriccommunications). Πολλές από τις ασύρματες συ-σκευές που χρησιμοποιούμε πλέον λειτουργούν εί-τε σε επαφή, είτε πολύ κοντά στο σώμα του χρή-στη. Αυτό σχετίζεται ερευνητικά με δύο κατευθύν-σεις: μία που αφορά τον σχεδιασμό της κεραίας ώ-στε να λειτουργεί αποδοτικά ακόμα και κοντά στοανθρώπινο σώμα και μία που ασχολείται με την α-σφάλεια του χρήστη όσον αφορά την έκθεσή τουσε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Στη δεύτερηπερίπτωση θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι τηρού-νται τα όρια ασφάλειας που έχουν θεσπιστεί απότον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.

|Πότε δημιουργήθηκε ο ανηχωικός θάλα-μος και πώς χρησιμοποιείται;

eΗ κατασκευή της εγκατάστασης ολοκληρώ-θηκε στα τέλη του 1999, με χρηματοδότηση

που κυρίως προήλθε από ευρωπαϊκά ερευνητικάέργα στα οποία συμμετείχε το εργαστήριο. Είναι σελειτουργία από το 2000. Η εγκατάσταση του ανη-χωικού θαλάμου χρησιμοποιείται για να μετράμεκαι να χαρακτηρίζουμε κεραίες. Όταν μιλάμε γιακεραίες, εννοούμε διατάξεις που εκπέμπουν ήλαμβάνουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Στις μέρεςμας, οι διατάξεις αυτές βρίσκονται παντού, καθώςοι ασύρματες συσκευές έχουν κυριαρχήσει στην

καθημερινή μας ζωή. Μια τυπική μέτρηση χαρα-κτηρισμού μιας κεραίας είναι η καταγραφή του λε-γόμενου διαγράμματος ακτινοβολίας της. Οι με-τρήσεις αυτές, για να είναι ακριβείς και αξιόπιστες,θα πρέπει να διεξάγονται σε έναν χώρο όπου τα η-λεκτρομαγνητικά κύματα δεν υφίστανται ανακλά-σεις. Έτσι, μια κεραία, για να μετρηθεί, θα πρέπει ι-δανικά να βρίσκεται σε έναν εντελώς άδειο χώροπολύ μεγάλων διαστάσεων, έναν «ελεύθερο χώ-ρο» (free space). Ο ηλεκτρομαγνητικά θωρακισμέ-νος ανηχωικός θάλαμος προσομοιώνει ένα τέτοιο

περιβάλλον ελεύθερου χώρου, όπου οι ανακλά-σεις μπορούν να θεωρούνται αμελητέες (δεν έ-χουμε «ηχώ», εξ ου και ο όρος «ανηχωικός»).

|Η έρευνά σας απαιτεί συνεργασία και μεάλλα επιστημονικά πεδία;

eΒασικό στοιχείο της ερευνητικής μας δρα-στηριότητας είναι η διεπιστημονικότητα. Το

περιβάλλον του Δημόκριτου είναι πολύ ευνοϊκό σεαυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, έχουμε α-ναπτύξει συνεργασίες με ερευνητικές ομάδες τουΤομέα Επιστήμης Υλικών του Ινστιτούτου Νανοε-πιστήμης και Νανοτεχνολογίας του Δημόκριτου. Ηέρευνα αυτή έχει δώσει ενδιαφέροντα αποτελέ-σματα σχετικά με τη χρήση ειδικών/εξελιγμένων υ-λικών (όπως μαγνητικά υλικά) στην κατασκευή κε-ραιών.

|Το ζήτημα της ακτινοβολίας απασχολείαρκετά τον κόσμο. Πραγματοποιείτε

δράσεις για την ενημέρωση του κοινού;

eΤο θέμα της έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικήακτινοβολία προκαλεί πράγματι ανησυχία

στο κοινό. Το βασικό σε τέτοιες περιπτώσεις είναιη σε βάθος γνώση του θέματος και η σωστή ενημέ-ρωση. Το Εργαστήριο Ασύρματων Επικοινωνιώντου Δημόκριτου έχει αποκτήσει μεγάλη τεχνογνω-σία στο συγκεκριμένο θέμα μέσα από πολυετή ε-ρευνητική δράση. Για τον λόγο αυτό προσπαθούμεσε κάθε ευκαιρία να παρέχουμε ενημέρωση, είτεκατά τη διάρκεια των θερινών σχολείων του Δημό-κριτου, είτε σε εκδηλώσεις «ανοιχτών θυρών» (π.χ.Βραδιά Ερευνητή). Μαθητές σχολείων και κοινόμπορούν να γνωρίσουν τις εγκαταστάσεις μετρή-σεων του εργαστηρίου, να συζητήσουν με τους ε-ρευνητές και να ενημερωθούν για θέματα κεραι-ών και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας. Αυτό πουτονίζουμε σε κάθε περίπτωση είναι ότι οι πολίτεςθα πρέπει να ενημερώνονται και να προσέχουν.

|Ποιες είναι οι μελλοντικές ερευνητικέςκατευθύνσεις που θεωρείτε ότι έχουν εν-

διαφέρον στο πεδίο;

eΤελευταία έχουμε προχωρήσει σε σχεδίασηκεραιών που είναι φορετές (wearables), μία

τάση που θα δούμε πολύ στα επόμενα χρόνια. Ρού-χα που θα έχουν ενσωματωμένα ηλεκτρονικάστοιχεία, μεταξύ των οποίων και κεραίες. Στο ερ-γαστήριο κάνουμε δοκιμές ανάπτυξης υφασμάτι-νων κεραιών συνδυάζοντας τη χρήση κοινών υφα-σμάτων (π.χ. τσόχα) με ειδικά αγώγιμα υφάσματα ήσχέδια κεντημένα με αγώγιμες κλωστές. Είναι μιαπεριοχή που συγκεντρώνει μεγάλο ερευνητικό εν-διαφέρον.

Καθώς η τεχνολογία των κεραιών εξελίσσεται,είναι απαραίτητο να αναβαθμίζεται και ο μετρητι-κός εξοπλισμός μας. Για τον λόγο αυτό διεκδικού-με χρηματοδοτήσεις που θα μας επιτρέψουν να υ-ποστηρίζουμε τις νέες ανάγκες της έρευνας και α-νάπτυξης στον τομέα των κεραιών.

Λ.Α.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Χάρισέ τουςευχαρίστηση.Την ίδιαευχαρίστησηπουαισθάνονταιόταν ξυπνούναπό ένανεφιάλτη»

Αlfred Ηitchcock

Ο ανηχωικός θάλαμος είναι ένας μεγάλος θάλαμος με εξωτερικό μεταλ-λικό κέλυφος μήκους 10 μέτρων, ύψους 5 μέτρων και πλάτους 5 μέτρων.Εσωτερικά καλύπτεται από πυραμίδες ύψους 90 εκατοστών, τοποθετη-μένες στους τοίχους, στο πάτωμα και στην οροφή του θαλάμου. Οι πυ-ραμίδες αυτές είναι κατασκευασμένες από ένα αφρώδες υλικό (πολυου-ρεθάνη), εμποτισμένο με σκόνη από άνθρακα, ώστε να είναι αγώγιμο. Χά-ρη στο σχήμα τους και στο υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένες, απορρο-φούν την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και δεν επιτρέπουν (ή περιορί-ζουν πάρα πολύ) την ανάκλαση των ηλετρομαγνητικών κυμάτων. Τοεξωτερικό κέλυφος λειτουργεί ως ηλεκτρομαγνητική θωράκιση και εξα-σφαλίζει ότι δεν εισέρχεται απέξω ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία πουθα δημιουργούσε θόρυβο στις μετρήσεις. Στο εσωτερικό ο χώρος που μέ-νει ελεύθερος μεταξύ των πυραμίδων προσδιορίζει μια μετρητική από-σταση 5 μέτρων, που αποτελεί τη μέγιστη απόσταση μεταξύ τής υπό εξέ-ταση κεραίας και της κεραίας λήψης που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση.Η μετρητική απόσταση αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό του θαλάμου,καθώς καθορίζει την γκάμα των κεραιών που μπορούν να μετρηθούν.Βασικό τμήμα του εξοπλισμού είναι η διάταξη πάνω στην οποία τοποθε-τείται η προς μέτρηση κεραία (antenna positioner), η οποία ελεγχόμεναπεριστρέφει την κεραία. Έξω από τον θάλαμο υπάρχει το κέντρο ελέγ-χου, μέσω του οποίου οι ερευνητές ελέγχουν τη διαδικασία λήψης και κα-ταγραφής των μετρήσεων μέσα στον θάλαμο. Η διαδικασία αυτή είναιαρκετά χρονοβόρα. Για παράδειγμα, για να ολοκληρωθεί η μέτρηση τουτριδιάστατου διαγράμματος ακτινοβολίας μιας κεραίας, χρειάζονται πε-ρίπου 8 ώρες μετρήσεων.

Ο ΙΔΙΟΣ Ο ΧΙΤΣΚΟΚ είχε περιγράψει τη διαφορά τού σοκ με το σασπένς

με μια θεωρία που ονόμαζε η “Θεωρία της βόμβας” και εξηγούσε με την

ακόλουθη ιστορία: Δύο τύποι κάθονται σε ένα τραπέζι και συζητούν για

μπέιζμπολ. Ξαφνικά γίνεται μια έκρηξη. Ο θεατής είναι σε φοβερό σοκ για

μερικά δευτερόλεπτα. Σκεφτείτε τώρα το εξής: στην ίδια κατάσταση δεί-

χνουμε στο κοινό από την αρχή ότι κάτω από το τραπέζι υπάρχει μια βόμ-

βα η οποία θα εκραγεί σε πέντε λεπτά – τικ, τοκ... Οι δύο τύποι μπαίνουν

και αρχίζουν να μιλάνε για μπέιζμπολ – τικ, τοκ... Τι κάνει τώρα το κοινό;

Σκέφτεται “μη μιλάτε τώρα για μπέιζμπολ, υπάρχει μια βόμβα κάτω από

το τραπέζι, ξεφορτωθείτε την!” Φυσικά, δεν μπορούν να πηδήξουν από

τη θέση τους και να μπουν στην οθόνη, οπότε κάθονται και περιμένουν

ενώ η αγωνία συσσωρεύεται. Δεν είναι πια παθητικοί θεατές της ιστο-

ρίας, αλλά συμμετέχουν συναισθηματικά, αναρωτιούνται αν θα επιβιώ-

σουν οι πρωταγωνιστές.

Ένας παθιασμένος διάλογος των δύο σκη-νοθετών για τον κινηματογράφο, το πά-θος του καλλιτέχνη και, τελικά, για την ίδιατη ζωή. Τα λόγια του Φρανσουά Τρυφώστον πρόλογο της γαλλικής έκδοσης τουβιβλίου το 1983 περιγράφουν τα τελευ-ταία χρόνια ζωής τού Χίτσκοκ, αλλά καιτην αθάνατη υφή της τέχνης: «Ο άνθρω-πος ήταν νεκρός, όχι όμως και ο κινηματο-γραφιστής, γιατί οι ταινίες του, έργα εκ-πληκτικής φροντίδας, απόλυτου πάθουςκαι ασύλληπτης ευαισθησίας, που κρυβό-ταν πίσω από μια σπάνια τεχνική μαστο-ριά, δεν θα πάψουν να κυκλοφορούν σ’ολόκληρο τον κόσμο και να ανταγωνίζο-νται τις καινούργιες παραγωγές προκαλώ-ντας τη φθορά του χρόνου κι επαληθεύο-ντας αυτό που ο Ζαν Κοκτώ έλεγε για τονΠρουστ: “Το έργο του εξακολουθούσε ναζει όπως τα ρολόγια στους καρπούς τωννεκρών στρατιωτών”».

Ο Χίτσκοκ αιχμαλωτίζειτον εγκέφαλό σου!Δύο θεωρίες και μία έρευνα για το σασπένς στον κινηματογράφο

Μια μοναδική εγκατάσταση για μετρήσεις κεραιών καιηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος»

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑΣΑΒΒΑΤΟ

9 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε με-ρικές από τις προσεγγίσεις των ιστο-ρικών των επιστημών σχετικά με τησχέση επιστημών και τεχνολογίας καιπώς αυτές οι θέσεις άλλαξαν κατά τηδιάρκεια του προηγούμενου αιώνα.

Σε αυτό το άρθρο θα δούμε το ίδιο το ιστορι-κό πλαίσιο.

Έως τις αρχές του 18ου αιώνα, όταν και ανα-δύθηκε μια τεχνολογία βασισμένη σε επιστημο-νικές αρχές, η νέα επιστήμη είχε διανύσει λίγοπαραπάνω από 100 χρόνια ιστορίας. Αν δούμετις εξελίξεις της εποχής, θα διαπιστώσουμε ότιπρώτον δεν ήταν καθόλου βέβαιο ότι η νέα επι-στήμη θα επιβίωνε και δεύτερον ότι οι νέες τε-χνολογικές εξελίξεις δεν ήταν το αναπόφευκτοαποτέλεσμά της. Ας τα πάρουμε με τη σειρά.Γιατί η νέα επιστήμη άντεξε; Ο ιστορικός των ε-πιστημών Φλόρις Κοέν μας δίνει τρεις λόγους.Ο πρώτος λόγος ήταν ότι τα Μαθηματικά ενσω-ματώθηκαν στη μελέτη της φύσης ως μια ρεα-λιστική προσπάθεια απεικόνισης και περιγρα-φής της πραγματικότητας. Ο δεύτερος λόγοςήταν ότι δεν υπήρχαν σαφή διακριτά όρια μετα-ξύ επιστημονικών πεδίων. Οι διανοητές δια-σταύρωσαν διαφορετικά πεδία με τρόπουςπου δεν είχαν δοκιμαστεί προηγουμένως καιπροέκυψαν ενδιαφέροντα και χρήσιμα αποτε-λέσματα. Για παράδειγμα, η Μηχανική έως τον17ο αιώνα δεν αποτελούσε μέρος της ΦυσικήςΦιλοσοφίας και ήταν ένας τεχνικός κλάδος. Α-πό τον 17ο αιώνα και έπειτα αποτέλεσε ραχοκο-καλιά στη μελέτη της φύσης. Ο τρίτος λόγος ή-ταν η ανάγκη για ωφέλιμη επιστήμη σύμφωναμε το ιδεολογικό όραμα του Μπέικον. Ο Μπέι-κον έδειχνε έναν δρόμο που θα οδηγούσε τηνκοινωνία σε πρόοδο. Το κατά πόσο τα πράγμα-τα οδήγησαν εκεί που οραματιζόταν ο Μπέικοναποτελεί μια εντελώς διαφορετική συζήτησηπου έχουμε κάνει σε άλλα άρθρα. Για την ώρα,ας σταθούμε στο γεγονός ότι η ιδεολογία τηςωφελιμότητας αποτέλεσε τον βασικό κινητή-ριο μοχλό της επιστημονικής και τεχνολογικήςπροόδου.

Ωστόσο, σε αυτό το σημείο οφείλουμε να α-ναρωτηθούμε το εξής: Η νέα επιστήμη ή Φυσι-κή Φιλοσοφία των αρχών του 18ου αιώνα ήτανεκείνη που οδήγησε σε συγκεκριμένες τεχνικέςκαι τεχνολογικές επινοήσεις; Οι τρεις λόγοι πουδίνει ο Κοέν σίγουρα δεν μας οδηγούν σε μιαθετική απάντηση. Αντιθέτως, μας δείχνουν πώςοι τεχνικοί κλάδοι της εποχής, όπως τα Μαθη-ματικά ή η Μηχανική, ενσωματώθηκαν στη με-λέτη της φύσης με στόχο να της αλλάξουν τημορφή σε μια κατεύθυνση που υπαγορευόταναπό το όραμα του Μπέικον και όχι από μια «ά-χρηστη» ή άδολη διερεύνηση της αλήθειας. Επί-σης, ένα δεύτερο ερώτημα είναι: Πώς αναδύ-θηκε μια νέα τεχνολογία βασισμένη σε επιστη-μονικές αρχές; Η νέα τεχνολογία αποτέλεσε α-πλώς εφαρμογή των επιστημονικών μεθόδωνκαι αρχών; Και εδώ η απάντηση είναι αρνητική.Αυτό που προσπαθεί να μας πει ο Κοέν είναι ότιη νέα επιστήμη δεν αποτελούσε το απαραίτητο

αίτιο για την εμφάνιση της νέας τεχνολογίας,αλλά ότι τα μεθοδολογικά και ιδεολογικά χαρα-κτηριστικά της ήταν απαραίτητα όταν η νέα τε-χνολογία αναδύθηκε.

Η βελτίωση της ατμομηχανής του Νιούκαμεναπό τον Βατ, για παράδειγμα, αποτελούσε μιαεπινόηση που όφειλε πολλά στην επιστήμη. Υ-πήρχαν, ωστόσο, μηχανές που δεν προέκυψανλόγω της νέας επιστημονικής γνώσης. Ένα τέ-τοιο παράδειγμα ήταν οι μηχανές που κατέστη-σαν δυνατή τη μαζική παραγωγή βαμβακιού καιάλλων υφασμάτων. Εφευρέτες και τεχνίτες, ό-πως ο Τζέιμς Χάργκρεϊβς (James Hargreaves,1720-1778), ο Ρίτσαρντ Άρκραϊτ (RichardArkwright, 1732-1792) και ο Σάμιουελ Κρόμπτον(Samuel Crompton, 1753-1827), συνέβαλαν στηδημιουργία των πρώτων κλωστικών μηχανών,οι οποίες αποτέλεσαν κινητήριο δύναμη τηςΒιομηχανικής Επανάστασης. Στη συνέχεια, ότανπροέκυψαν οι απαιτήσεις για μαζική λεύκανσηκαι βαφή των ρούχων, η Χημεία βοήθησε προςαυτή την κατεύθυνση. Η επιστήμη, δηλαδή, ήρ-θε εκ των υστέρων σε αυτή την περίπτωση.

Επίσης, όλη η τεχνική επινοητικότητα που εί-χε προκύψει κατά τον 17ο και τον 18ο αιώνα, θαπήγαινε ανεκμετάλλευτη αν δεν μετατρεπότανσε πραγματική οικονομική και εμπορική καινο-τομία. Οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με τις νέ-ες μηχανές επένδυσαν σημαντικά ποσά καιστόχος τους ήταν ο πολλαπλασιασμός των κερ-δών μέσω των προϊόντων που παρήγαγαν οιμηχανές. Ειδικά στην Αγγλία, το οικονομικόπλαίσιο ενθάρρυνε τέτοιου είδους επενδύσεις.Δεν υπήρχαν υπερβολικά περιοριστικοί νόμοιγια πατέντες. Το κοινό ήταν περισσότερο ενη-μερωμένο σχετικά με την επιστήμη και τη βιο-μηχανία. Ο τρόπος δανεισμού μεγάλων κεφα-λαίων ήταν εξαιρετικά οργανωμένος. Υπήρχεαξιόπιστη προστασία κατά των αυθαίρετων α-παλλοτριώσεων. Τέλος, υπήρχε μια ενιαία εθνι-κή αγορά που δεν επιβαρυνόταν από απαγο-ρευτικούς εσωτερικούς ή εξωτερικούς δα-σμούς, ενώ διεκδικούσε να αποκτήσει και διε-θνή χαρακτήρα λόγω των αποικιών στις ΗΠΑκαι στην Ινδία.

Η ανάδυση της τεχνολογίας, επομένως, κάθεάλλο παρά αποτελούσε το αναπόφευκτο απο-τέλεσμα της νέας επιστήμης. Η νέα τεχνολογίαενσωμάτωνε την ιδεολογία του Μπέικον, νέεςεπιχειρηματικές πρακτικές, την ανάδυση της α-στικής τάξης και την επιχειρηματική καινοτομίαπου αυτή έφερνε μαζί της, καθώς και μια συ-γκεκριμένη, τη βρετανική εν προκειμένω, οικο-νομική πραγματικότητα. Κάθε ανθρώπινη δρα-στηριότητα έχει μια ιστορικότητα και όλα όσαπαράγονται μέσα από τις ανθρώπινες δραστη-ριότητες συγκροτούν με τη σειρά τους νέες ι-στορικές συνθήκες που θα μπορούσαν, ενδεχο-μένως, να είναι και διαφορετικές.

Δ.Π.

Η επιστήμη έκανε την τεχνολογία ή η τεχνολογία την επιστήμη;Μέρος δεύτερο: Οι πρωταγωνιστές του παρελθόντος

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ του 17ου αιώνα, ο Φράνσις Μπέικον υπο-στήριζε ότι η νέα Φυσική Φιλοσοφία (η φυσική επιστήμη τηςεποχής) θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή ωφέλιμων ανακαλύψε-ων και εφευρέσεων. Οι περισσότεροι μηχανικοί, μαθηματικοί καιπειραματιστές στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα διακήρυσσαν, ακο-λουθώντας το πρόσταγμα του Μπέικον, την ανάγκη για μια ωφέλι-μη επιστήμη. Νέοι θεσμοί, όπως η Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνουκαι η Ακαδημία Επιστημών του Παρισιού, συγκροτήθηκαν με απο-κλειστικό στόχο την προώθηση και την ανάπτυξη μια χρήσιμης επι-στήμης. Οι υποστηρικτές του οράματος του Μπέικον θεωρούσανότι η νέα γνώση δεν θα έπρεπε να παράγεται για λόγους πνευματι-κής ευχαρίστησης και αναψυχής, αλλά να είναι απολύτως χρηστικήκαι να παρακινεί όλους να ασχοληθούν και να παράγουν.

OΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ πάντα, έτσι καιστο πρώτο μισό του 18ου αιώνα ηίδια η πραγματικότητα κατάφερε ναυπερβεί την «καθαρή» διανοητική σκέ-ψη. Εκείνη την περίοδο υπήρχαν αρκε-τά προβλήματα στους μαθηματικούςκλάδους και αρκετά από αυτά ήταν τό-σο πολύπλοκα, ώστε οι κορυφαίοι μα-θηματικοί δεν κατέληγαν σε οριστικέςαπαντήσεις. Τότε, λοιπόν, εμφανίστηκεένα νέος είδος τεχνιτών, οι οποίοι έφε-ραν λύσεις περίπου με τον τρόπο πουλύθηκε και ο Γόρδιος Δεσμός. Τεχνίτες,όπως ο Τόμας Νιούκαμεν (ThomasNewcomen, 1664-1729), ο Τζον Χάρισον(John Harrison, 1693-1776), ο Τζον Σμί-τον (John Smeaton, 1724-1792), ο ΤζέιμςΒατ (James Watt, 1736-1819) και πολλοίάλλοι, κατάφεραν να υπερβούν τις θε-ωρητικές δυσκολίες και τη σύγχυση πουυπήρχε στις μαθηματικές και τεχνικέςεπιστήμες. Οι άνθρωποι αυτοί έλυσανπροβλήματα της νέας επιστήμης μέσαστις μηχανές. Το γεγονός αυτό, αν καιαπαραίτητο, δεν ήταν επαρκές για ναοδηγήσει στη Βιομηχανική Επανάσταση.Η εκβιομηχάνιση δεν απαιτούσε απλώςμια καλή επιστήμη.