ХОДООД,ДЭЭРХ ГЭДЭСНИЙ ШАРХЛАА ӨВЧИН

Тархалт:Дэлхийн хүн амын 10-15%

Монгол улсад ихэссээр байгаа өвчин

Эрэгтэйчүүд 3-4 дахин илүү өвчилдөг

70-80% нь 25-40 насны хүмүүс байдаг

50% нь хүүхэд наснаасаа өвдсөн байдаг

Тодорхойлолт:

Гэмтээгч ба хамгаалагч хүчин зүйлийн тэнцвэр, ходоод дээд гэдэсний мэдрэл шингэний зохицуулга алдагдан, эдгээр эрхтэний шүүрэл, хөдөлгөөний үйл ажиллагаа хямарч, салст бүрхэвчийн хэсэг газрын тэжээлийн байдал доройтсоны улмаас шархлаа үүсдэг, олон дахилттай, мөчлөгт явц бүхий даамжрах хандлагатай архаг эмгэгийг ходоод, дээд гэдэсний шархлаа өвчин гэдэг.

Шалтгаан:1.Гадаад :(Хеликобактер, архи ,тамхи, хүчил шүлт,

тоос, буруу хооллолт)2.Дотоод:(Хамар амны хөндий, элэг цөс, гэдэсний

архаг үрэвсэл бусад эрхтэний эмгэг, бодисын солилцооны хямрал, сүрьеэ гэх мэт)

Ангилал:1. Байрлал Ходоодонд байршилтай шархлаа Дээд гэдсэнд байршилтай шархлаа Ходоод, дээд гэдэсний хосолсон шархлаа2. Эмгэг бүтэц зүйн талаас Гүн Өнгөц Зөв хэлбэртэй Зөв бус хэлбэртэй Зүсэгдсэн Олон шарх Нүүсэн шарх

Ангилал:

3. Үе шатаар нь Сэдрэл үе Намжил үе4. Хүндрэл тохиолдох хэлбэр Ходоод гэдэсний цус алдалт Ходоод гэдэс цоорох Нугалуурын нарийсал өгөх Бусад эрхтэн рүү нэвчих Хоол боловсруулах замын бусад эмгэгүүд Хавдар

Эмнэл зүй: Өвдөх хам шинж:

• Шарх ходоодны амсар хэсэгт байвал аймхай мөгөөрсний харалдаа өвдөж зүүн гар, мөр, далруу дамжина

• Нугалуур хэсэгт байвал баруун сүврэгдэс хэсэгт өвдөж нурууруу өвдөлт дамжина

• Хоол идсэний дараа өвдөх нь ходоодны шархлааг илтгэх чухал шинж юм

• Менделийн шинж тод илэрнэ• Шарх салстын доод давхрагыг хамарсан үед наран

зангилааны цочролын шинж тод илэрнэ

Бижийн хам шинж: Өвчтөнд цээж гашуу оргих, хорсох, хүчиллэг зүйлээр гулгих, огих, дотор муухай оргих, өтгөн хар гарах, гэдэсний хямралын шинж тод илэрнэ.Бөөлжих шинж:

• Ихэвчлэн ид өвдөх үед бөөлжиж, дараа нь өвдөлт намддаг

• Шарх ходоодны амсарт ойрхон байхад хоол идсэнээс хойш 10-15 минутын дотор бөөлжинө

• Их бие орчим байвал 1,5 цагын дараа• Нугалуур орчим байвал 2-2,5 цагын дараа• Бөөлжис хүчиллэг, исгэлэн, бага зэрэг хоолны хольцтой

байдаг• Хүрэн өнгөтэй байх нь шархлаанаас гоожсон цусны

гемоглобин давсны хүчлийн нөлөөгөөр гематин болж хувирсантай холбоотой

• Шархлаа өвчний хүндрэл хам шинж: Цус багадалт, уургийн дутагдал, бусад эрхтэн рүү нэвчсэн тохиолдолд тухайн нэвчсэн эрхтэний байрлалд өвдөх, бодисын солилцооны алдагдал, нойрны алдагдал зэрэг болно.

Оношлогоо:Цусны шинжилгээнд: Улаан эс ба гемоглобин ихсэх, СОЭ

багасах хандлагатай. Ходоодны шүүрлийн үйл ажиллагааг судлах: ходоодны

шархлааны үед хүчил үүсгэх чадвар ихэссэн юм уу хэвийн байдаг бол 12 гэдэсний шархлааны үед бараг үргэлж ихэссэн байдаг.

Өтгөний шинжилгээ: Өтгөнд далд цус илрүүлэх буюу Грегерсен-Веберийн шинжилгээг дараах тохиолдолд хийнэ.

Багажийн шинжилгээДурангийн шинжилгээ: Ходоод, улаан хоолой, 12 хуруу

гэдсийг уян дурангаар шинжилхэд шархны хэлбэр дугуй, зуйван, олон өнцөгт, цуурсан мэт хэлбэртэй 0.5-2.5 см орчим хэмжээтэй байна.

Оношлогоо:Рентген: Шархлааны шууд ба дам шинжийг илрүүлэх.

Ходоодны шархыг илтгэх шууд шинж: “Ниша-шинж” ходоодны шарх үүссэн хэсэгт салст бүрхүүлийн гадаргуй дугуй, зуйван, цууралт, конус болон янз бүрийн зөв бус хэлбэртэйгээр тэгш бус болох.

Хеликобактерыг илрүүлэх шинжилгээнүүд: Шархлаа өвчин үүсгэх хамгийн гол шалтгааны нэг болох хеликобактерыг илрүүлж оношлож, устгах нь ходоодны шархны сэдрэл, дахилтаас сэргийлэх үндсэн арга юм.

Хүндрэл:

Хүндрэл

Цоорох 10%Ходоодны гарах хэсэг нарийсах

10-40%

Хажуу эрхтэн рүүгээ нэвчиж

шигдэх

Хортой хавдарт шилжих

Цус алдах 15-

20%

Ходоод гэдэснээс цус алдах:• Цочмог: Ходоод гэдэсний том вен, артерийн судас

гэмтсэн үед цочмогоор их хэмжээний цус гоожно. • Архаг: Цус бага багаар давтан гарахыг архаг гэх ба энэ

нь ходоод гэдэсний жижиг судас тасарч цоороход тохиолдоно.

Цочмог цус алдалт:

• Үе үе дотор муухайрна• Ам хатна• Бие гэнэт суларна• Чичрүүдэс хүрнэ

I зэрэг: 400-500мл (нийт эргэлдэж байгаа цусны 10%)

• Арьс цонхигор• Хөл, гар хүйтэн• Судасны лугшилт түргэссэн • Хүчдэл дүүрэлт сул• Артерийн даралт бага зэрэг буурсан• Шээсний гарц багассан(60мл)

II зэрэг: 700-1300мл(нийт эргэлдэж байгаа цусны 15-25%)Геморрагийн шок I үе

• Ухаан алдаагүй боловч өвчтөн тайван бус• Арьс цонхигор• Харахад салст хөхөрсөн• Амьсгаадна• Зүрхний хэм бүдгэрсэн хэм нь минутанд 120-140удаа • Артерийн даралт 100мм,муб • Шээсний гарц багассан(20мл)

III зэрэг:1300-1800мл (нийт эргэлдэж байгаа цусны 25-45%)Геморрагийн шок II үе

• Өвчтөн ухаангүй• Арьс улам цонхийно• Хүйтэн хөлсөөр хучигдана• Амьсгаадна• Зүрхний хэм бүдгэрсэн хэм минутанд 140удаа• Артерийн даралт тодорхойлогдохгүй• Шээсний гарц эрс багассан

IV зэрэг: 2000-2500мл(нийт эргэлдэж байгаа цусны 50%)

Ходоод гэдэсний шарх цоорох• Ходоод, дээд гэдэсний шарх цоорох нь шархны орчмын хананы бүх давхарга гэмтэж хэвлийн хөндий, хэвлийн арын зайнд ходоод, дээд гэдэсний агууламж орж ирснээр үүсэх эмнэл зүйн шинж юм.

Ангилал:

*Шалтгаанаар нь: шархны ба дотоод шүүрлийн *Байрлалаар нь: Ходоодны -бага махианы -урд энгэрийн -арын ханын Дээрх гэдэсний -урд ханын -арын ханын*Явцаар нь: -хэвлий хөндий рүү цоорох -цоорхой нь хучигдаж халхлагдсан -этгээд цоорхой

Хэвлийн хөндий рүү цоорохЭхний үе шат(өвдөлтийн шок)• Аюулхай, хэвлийн баруун талд гэнэт маш хүчтэй

өвдөж эхэлнэ• Өвдсөн цагаа минуттайгаа хэлнэ• Албадмал байрлалтай(хагас суугаа, өвдгөө нугалан

өөрлүүгээ татсан )• Хэвтэр өөрчлөх, ханиах амьсгалахад авдалт ихэснэ• Хэвлийн урд хана чангарсан, амьсгалд оролцохгүй• Френикус шинж (+)• Жобер шинж(+)• Бөөлжих, хий, баас гарахгүй• Хүйтэн хөлс цутгах,буурах,бие их сулрах

Түр зуурын бие сайжралын үе шат(хуурамч)• Өвчтөний зовиур бага зэрэг буурах боловч биеийн

байдал хүнд байна• Щеткин-Блюмбергийн шинж(+)• Жоберын шинж(+)• Хөөрлийн байдалтай• Халуунтай• Даралт буурсан• Судасны лугшилт түргэссэн• Хэл хуурай өнгөртэй• Хэвлий дүүрэнги байна

Хэвлийн гялтангийн үрэвслийн үе шат• Өвдөлт маш хүчтэй болно• Бөөлжинө• Дотор муухай оргино• Ам цангана, хатна• Өндөр халуурна• Хэвлийн дүүрнэ• Шээсний гарц багасна• Өвчтөний биеийн байдал маш хүнд • Нүдний гал буурсан• Арьс хүйтэн хөлстэй, газрын өнгөтэй• Гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн сонсогдохгүй• Щеткин-Блюмбергийн шинж тод илэрнэ

Хучигдсан цооролт • Ходоод гэдэсний шархлаа цоорч, хэвлийн хөндийд

хий, ходоод гэдэсний агууламж орсны дараа шархны нүх чацархай болон ямар нэг эрхтэнээр хучигдсанаас үүсэх шинж

Хэвлийгээр гэнэт хүчтэй өвдөнө

Бөөлжинө

Дараа нь хэдэх минут, 1-2цагтйн дараа дотор өвчин, хэвлийн чангарал багасдаг

Щеткин-Блюмбергийн шинж сул илэрнэ

Хэвлийн хөндийд гэртэй буглаа, наалданги үүсдэг

Хэвийн бус цооролт

Ходоодны гарах хэсэг

Дээд гэдэсний булцууны арын

хананы доод хэсгийн байрлалтай шарх

цоорч

Хэвлийн хөндийд зөвхөн агаар ороод

нүх нь хаагдана

Идээт үүсгэтэр үүсч болно

Хэвлийн өвдөлт, Щеткин-

Блюмбергийн шинж сул эсвэл илрэхгүй

Шархлаа зэргэлдээх эрхтэн рүү нэвтрэх

• Ходоод, дээрх гэдэсний шархлаа дэргэд нь байгаа элэг, нойр булчирхай, сэмж рүү нэвтрэн орж хүндрэхийг пенетрац гэнэ. Ходоод их биеийн шархны пенетрацаар цээжний зүүн тал, зүрх рүү өвддөг. Шарх, нойр булчирхай, толгой, элэг, дээрх гэдэсний холбоос руу ороход механик шинжийн шар бий болж болно. Дуран, рентген, шинжилгээгээр тухайн эрхтнээс гарсан байхаар гүн суусан хонхор тодорхойлогдоно.

Перигастрит, перидуоденум• Ходоод дээд гэдэсний шархлаа өвчний сэдрэлийн

дараа хажуугийн эрхтэн рүү үрэвсэл дамжих шинж. • Рентген шинжилгээнд ходоодны хэлбэр элсэн цаг шиг,

дээд гэдэсний хэлбэр гурван навчит шиг болсон байна.

Ходоод дээрх гэдэсний нарийсал• Ходоодны гарах хэсэг, дээд гэдэсний булцууны

шархлаа өвчин олог дахин сэдэрсний улмаас энэ хэсэгт нарийсал үүсдэг байна.

Үйл ажиллагааны нарийсал

Шархлаа өвчний сэдрэлийн үед голдуу үрэвсэл агчлаас үүснэ

Өвчтөнд хоол идсэний дараа аюулхайд хүнд оргих, дүүрэх

Цээж гашуун оргих

Хүчиллэг зүйлээр,

өмхийгөөр хэхрэх

Байнга бөөлжих Турах

Бүтцийн нарийсал 1. Өвчин хүндрэх тусам бага хэмжээний хоол идсэний

дараа аюулхайд хүчтэй өвдөх2. Аюулхай цанхайж өвдөх 3. Ялзарсан өндөгний үнэрээр хэхрэх4. Их хэмжээтэй идсэн хоолоор бөөлжих5. Турах6. Хордлогын шинж тод7. Ходоодны орчим өлөн үед, хоол идсэнээс хойш

хэдэн цаг өнгөрсний дараа ч цалгилтын шуугиан тод илэрнэ.

Эмчилгээ:Шалтгааны эсрэг: Хеликобактерыг устгахХодоод12 хуруу гэдэсний сөргөө урсгалыг эмчлэхТамхи татах болон архи уухыг хориглохХодоодны салст бүрхүүлд гэмтээх нөлөө үзүүлж буй

хүчин зүйлсийг бүрэн арилгах Эмчилгээний дэглэм:Анх үүсч буй шархлааны үед эмнэлэгт хэвтүүлэхХодоодны шарх сэдэрсэн үед сэтгэл санааны болон

биеийн ачааллыг эрс багасгаж, 7-10 хоног хэвтрийн дэглэм сахиулна.

Хэвтэй байрлал нь хэвлийн дотоод даралтыг багасгаж ходоодны цусан хангамжийг чөлөөтэй болгосноор шархны эдгэрэлтэнд сайнаар нөлөөлнө.

Эмчилгээ:Хоол эмчилгээ: Шархлааны сэдрэлийн үед №1а, №1б хоол тохиромжтой,

өвчтөний биеийн сайжрах үеэс буюу 2-3 хоногийн дараа №1 хоолонд шилжинэ.

№1 хоолны агууламж : 110-120 гр уураг, 110-120 гр өөх тос, 400-450 гр нүүрс ус байна.

Тосонд хайрч хуурсан, хурц хоол хүнс хориглож өдөрт 5-6 удаа хооллохыг зөвлөнө.

Эмийн эмчилгээ:H2 гистамины блокатрууд Салст бүрхүүлийг хамгаалах бэлдмэлүүдХеликобактерыг устгах эмчилгээУргамлын эмчилгээФизик эмчилгээДурангаар хийх хэсэг газрын эмчилгээ

Мэс заслын эмчилгээ

Үнэмлэхүй заалт Харьцангуй заалт

• Шархлаа цоорох• Ходоод гэдэснээс цус

ихээр юмуу давтан гоожих

• Ходоодны нугалуур нарийсах

• Хорт хавдарт шилжих• Ходоод дээрх гэдэс

сорвижин хумигдах

• Давтан хийсэн консерватив эмчилгээнд дарагдахгүй дахисан шархлаа

• Консерватив эмчилгээнд тэсвэртэй бөгөөд өвдөх, бөөлжих, цус алдах шинжтэй шархлаа

• Консерватив эмчилгээгээр 6 сарын хугацаанд аньж эдгэхгүй эвэршиж хажуу эрхтэн рүүгээ нэвчиж орсон шархлаа

• Урьд нь оёулсан шарх дахих

Stomach resections: Billroth I (BI) – gastro-duodenoanastomosis end-

to-end

Billroth II (BII) – gastro-jejunoanastomosis end-to-side with blind closure of duodenum

Proximal selective vagotomy – denervation of parietal gastric cells

Урьдчилан сэргийлэлт: Шархлааны урьдал өвчнүүдийг эрт оношилж, төгс

эмчлэх, хоолны дэглэмийг мөрдүүлэх, ажил амралтыг зөв зохицуулах, аль болох стрессгүй байх ба стресс гаргах арга барилд суралцах нь ходоод, дээд гэдэсний шархлаа өвчнөөс сэргийлэхэд нэн чухал. Архи, тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхгүй байх. Өвчний дахилтаас сэргийлэх эмчилгээг намар, өвөл, хаврын цагт 4-8 долоо хоног хийнэ. Эхний 1-2 долоо хоногт хэвтрийн дэглэм сахиулж, хоолны дэг мөрдүүлж, боломжоор нь илүү амраах чухал.

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.