Монголын мөнгөний бодлогын ДСЕТ загвар

Төгсөлтийн ажил Удирдсан багш: Ж. Баттулга Гүйцэтгэсэн: А.Хүслэн

ХААис- эзбс

ХАА, Хэрэглээ Эдийн Засгийн Тэнхим

Улаанбаатар хот2014 он

Агуулга

Хураангуй..................................................................................................................................................2

Оршил.........................................................................................................................................................3

1 Мөнгөний бодлогын өнөөгийн байдал.................................................................................................5

1.1 Монгол улсын эдийн засгийн өсөлт...............................................................................................5

1.2 Инфляци...........................................................................................................................................8

1.3 Мөнгөний бодлогын арга хэлбэр, хэрэгжилт..............................................................................13

2 Онолын хэсэг........................................................................................................................................15

2.1 Кэйнсийн онолын хөгжил.............................................................................................................15

2.2 Шинэ Кэйнсийн онол....................................................................................................................17

2.3 Динамик стохастик ёрөнхий тэнцвэрийн загварын онол...........................................................19

2.4 Судлагдсан байдал.........................................................................................................................22

2.4.1Дотоодод...................................................................................................................................22

2.4.2 Гадаад......................................................................................................................................24

3 Судалгааны арга зүй.............................................................................................................................24

3.1 Өрхүүд............................................................................................................................................24

3.2 Пүүсүүд..........................................................................................................................................26

3.3 Төв банк..........................................................................................................................................32

3.4 Шугаман систем.............................................................................................................................34

4 Загварын үнэлгээ..................................................................................................................................35

4.1 Калбираци......................................................................................................................................35

4.2 Мөнгөний бодлогын шок..............................................................................................................35

5.3 Технологийн шок...........................................................................................................................36

5 Дүгнэлт..................................................................................................................................................37

6 Ашигласан материал............................................................................................................................39

7 Хавсралт................................................................................................................................................40

1

Хураангуй

Энэхүү судалгааны ажилд хаалттай эдийн засаг хэлбэрийн Шинэ Кэйнсийн онолын

мөнгөний бодлогын Динамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийн загварыг калбирацийн аргын

тусламжтай үнэлэн мөнгөний бодлого болон технологийн шокод бусад макро эдийн

засгийн үзүүлэлтүүдийн үзүүлэх хариу үйлдлийг судалхад оршино. Судалгааг хийхдээ

MATLAB программыг ашигласан болно.

Түлхүүр үгс: ДСЕТ Загвар

2

ОршилЗасгийн газар болон төв банкны өмнө нийгэм эсвэл улс орны эдийн засгийг бүхэлд

хамарсан шийдвэр гаргах шаардлага байнга гарч байдаг. Ийм төрлийн шийдвэр гаргахад

эдийн засгийн ирээдүйн чиг хандлага, болон чиг хандлагыг өөрчлөх боломжтой гэнэтийн

өөрчлөлтүүдийн нөлөөллийг зөв таньж мэдэх нь чухал. Бодлогын өөрчлөлт болон төрөл

бүрийн шокуудын эдийн засгийн хувьсагчидад үзүүлэх нөлөөлийг зөв тань мэдэх нь

чухал. Бодлогын өөрчлөлт болон төрөл бүрийн шокуудын эдийн засгийн хувьсагчидад

үзүүлэх нөлөөллийг тодорхойлоход ДСЕТ-ийн загварыг ашигладаг. ДСЕТ –ийн загвар нь

Лукасийн шүүмжлэлийг няцаадаг гэдэг утгаараа улмжлалт макро эконометрикийн

загваруудаас давуу талтай байдаг.

Сүүлийн арав гаруй жилд ДСЕТ-ийн загварын үнэлгээ болон тодорхойлолтод гарч

байгаа дэвшилтэй холбоотойгоор төв банкууд бодлогын шинжилгээндээ ДСЕТ –ийн

загварыг хэрэглэх сонирхол нь нэмэгдэж байна. Өнөөдөр хөгжингүй болон хөгжиж буй

улсуудын олон төв банкууд өөрсдийн загвараа хөгжүүлж байгаа ба мөн бусад олон

банкууд ДСЕТ –ийг загварыг эхлэх болон боловсруулаахаар төлөвлөөд байна.

ДСЕТ –ийн арга зүй нь эдийн засгийн өсөлт, бизнесийн мөчлөг, мөнгөний болон

сангийн бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө гэх мэт нийт эдийн засгийн үзэгдлүүдийг

микро эдийн засгийн зарчимуудаас үүсэлтэй макро эдийн засгийн загварууд дээр

тулгуурлан тайлбарлахыг оролдддог.

ДСЕТ –ийн загвар тооцоолол болон шинжилгээний хувьд нилээд төвөгтэй байдаг

учир эдийн засгийг хэд хэдэн секторүүдэд(хэсгүүдэд) задалж судлах эсвэл илүү цөөн

хувьсагчид оруулан судалж байна. Өнөөгийн байдлаар, онолын болон зуу шахам

хувьсагчидтай туршилтийн загваруудыг төв банкууд боловсруулж байна.

Үндэслэл

Ихэнх макро эдийн засгийн загварууд нь эдийн засгийг талбарлахдаа дутагдалтай

байдаг эдгээр загварууд нь бүгд лукасийн шүүмжлэлд өртдөг тиймээс энэхүү бүтээлд

лукасийн шүүмжлэлийг няцаадаг ДСЕТ загварыг үнэлэж эдийн засгийн хандлагыг

тодорхойлох юм.

3

Зорилго

Монгол улсад тохирсон Шинэ Кэйнсийн онолын хааллтай эдийн засаг хэлбэрийн

мөнгөний бодлогын ДСЕТ загварыг үнэлхийг зорило.

Зорилт

Мөнгөний бодлогод бусад эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн үзүүлэх хариу үйлдэл

Технологийн өөрчилөлтөд бусад эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн үзүүлэх хариу

үйлдэл

4

1 Мөнгөний бодлогын өнөөгийн байдал

1.1 Монгол улсын эдийн засгийн өсөлтМонгол улсын эдийн засгийн өсөлтийг урт хугацааны буюу 2000 оноос 2012 оны

хоорондох тоо мэдээллийг авч үзлээ. Монгол улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн

тогтолцооноос шилжин зах зээлийн харилцаанд ороод нэлээд хугацаа өнгөрсөн. Эдийн

засгийн тогтолцоо өөрчлөгсөнөөр 1990-ээд оны эхээр эхэлсэн эдийн засгийн уналт1 нь

2003 онд дуусж улмаар манай Монгол улсын эдийн засаг эрчимтэй өссөн.

Бодит ДНБ-ий өөрчлөлтөөр эдийн засгийн өсөлтийг хэмждэг. Тодруулбал ДНБ-ийн

жилийн өөрчлөлтийн хувийг эдийн засгийн өсөлт гэнэ. ДНБ-ийг бодит ба нэрлэсэн гэж

хоёр ангилдаг. Бодит ДНБ гэдэг нь тухайн жилд үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээг суурь

оны үнээр илэрхийлсэн байхыг хэлдэг бол нэрлэсэн ДНБ гэдэг нь тухайн жилд

үйлдвэрлэгдсэн бараа үйлчилгээг тухайн жилийн үнээр илэрхийлсэн байхыг хэлнэ. Суурь

оныг тухайн улсын статистикийн хороо зарладаг бөгөөд тухайн суурь оноор авсан

хугацааны үнийн түвшинг 100 хувь гэж үздэг. Манай улс 2005 оны 12 сарын дундаж

үнийг суурь оны үнэ болгон авч үздэг.

Монголын эдийн засаг 2009 оны уналтгыг эс тооцвол, сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй

өсөлттэй явж ирсэн бөгөөд 2010 онд ДНБ 10 жилилйн өмнөх түвшнээсээ 60.9 хувиар

өсчээ. 2009 онд эдийн засаг 1.3 хувиар унасан хэдий ч 2010 онд эргэж сэргэн 6.1 хувиар

өссөн бөгөөд өсөлтийн хандлага 2011 онд ч үргэлжлэн, 2011 оны эхний хагас жилд өмнөх

оны мөн үеийнхээс 14.3 хувийн өсөлттэй гарсан байна. Мөн 2012 онд Монгол улсын

эдийн засгийг 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр 12.3 хувийн өсөлттэй гарсан гэж тооцсон

байна.

График 1

1 Эдийн засгийн уналт гэдэг нь ДНБ 2 улирал эсвэл 2 жилээс дээш хугацаагаар буурахыг хэлнэ.

5

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

ДНБ-ий өсөлт ДНБ-ий өсөлтийн хандлага

Эх үүрсвэр: Монгол улсын статистикийн эмхтгэл 1990 – 2012

Эдийн засгийн өөрчлөлт нь салбаруудын өөрчлөлттэй уялдаатай байдаг. Манай улсын

эдийн засгийн өсөлтийн өөрчлөлтөнд Хөдөө аж ахуйн салбар дангаараа 1999 он хүртэл

ДНБ-ий 33.59 хувийг, 2004 онд 19 хувь, 2009 он дунджаар 20 орчим хувийг, өнөөдрийн

байдлаар 14 хувийг эзлэж байна. Иймд 2004 оноос өмнөх ДНБ-ий өөртлөлтийн шалтгааны

дийлэх нь ХАА-н салбарын өсөлтөөр тайлбарлагддаг.

График 2

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0.00

20.00

40.00

60.00

80.00

100.00

120.00

ДНБ-д салбаруудын эзлэх хувь

Уул уурхай (өсөлт) үйлчилгээ ХАА аж үйлдвэр

Эх үүсвэр: Үндэсний Статистикийн Хороо

2009 оноос хойших эдийн засгийн өсөлт бий болсон. 2009 оноос хойш эдийн засгийн

засгийн өсөлт огцом өсч 2010 6.3%, 2011 онд 17.5%, 2012 онд 12.4% хүртэл өссөн. Энэхүү

өсөлт нь нүүрсний экспорт зэсийн экспортоос давж гарсан. Харин 2013 оны 3-р улиралд

6

эдийн засгийн өсөлт 11.3% гарсан байна. Ялангуяа 2011 онд макро эдийн засгийн бүхий л

үзүүлэлтүүд эерэг үр дүнтэй гарсан. Уул уурхайн салбарын өсөлт үлэмж хэмжээгээр

нэмэгдсэн. Тухайлбал нүүр 2010 онд 16.7 сая тонн олборлосон бол 2011 онд 21.1 сая тонн,

төмрийн хүдрийн экспорт 2010 онд 3.6 сая тонн байсан бол 2011 онд 5.1 сая тонн болсон

нь голлох нөлөө үзүүлсэн байна.

График 3

1990

19

91 19

92 19

93 19

94 19

95 19

96 19

97 19

98 19

99 20

00 20

01 20

02 20

03 20

04 20

05 20

06 20

07 20

08 20

09 20

10 20

11 20

12

0.00

1000000.00

2000000.00

3000000.00

4000000.00

5000000.00

6000000.00

-15.00-10.00-5.000.005.0010.0015.0020.00

Бодит ДНБ ба өсөлт

ДНБ ЭЗӨ

Эх үүсвэр: Үндэсний Статистикийн хороо

Улирлын нөлөөллийг арилгасан ДНБ-ийг улирлаар нь харуулбал дараах байдлаар

харагдаж байна.

График 4

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 32000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

0.0

200000.0

400000.0

600000.0

800000.0

1000000.0

1200000.0

1400000.0

1600000.0

1800000.0

Улирлын нөлөөгүй ДНБ

7

Эх үүсвэр: Судлаачийн тооцоо

Эдийн засгийн өсөлт сүүлийн жилүүдэд огцос өсөж байгаа боловч хэлбэлзэл их байгаа

нь харагдаж байна. Энэ нь манай эдийн засгийн өсөлтийн гол хүчин зүйл болсон

экспортын бүтээгдэхүүний дэлхийн зах зээлийн үнийн хэлбэлзэл ихээхэн нөлөөлж байгааг

харуулж байна.

1.2 Инфляци“Инфляци хаана ч, хэзээ ч үргэлж мөнгөтэй холбоотой”

Милтон Фридман (1968)

Манай улсад сүүлийн жилүүдэд өргөн хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ

тасралтгүй өсөж байгаа нь хүмүүсийн амьдралд бодит дарамт болоод зогсохгуй цаашид ч

үнийн өсөлтийн хязгаарлаж чадахгуй байх гэсэн болгоомжлол, бухимдлын бас нэг

шалтгаан болж байна. Үнийн өсөлтийн улмаас цалин, тэтгэвэр, мөнгөний худалдан авах

чадвар буурсаар байна. Хүмүүс жилийн, магадгүй сарын өмнө 100 мянган төгрөгөөр

худалдан авч байсан зүйлээ одоо 130 мянган төгрөгөөр ч худалдан авч чадахгуй болж

байгааг “мөнгөний худалдан авах чадварын бууралт” хэмээн нэрлэдэг. Энэ бол

инфляцийн2 бодит хор хохирол юм.

2007 онд инфляцийг онилох мөнгөний бодлого Монголбанкнаас хэрэгжүүлж

эхэлсэн ба инфялцийг онилох бодлогын гол хэрэгсэл нь хүүний түвшин бөгөөд Төв банк

бодлогын хүүгээ өөрчлөх замаар захын болон арилжааны банкуудын хүүд, улмаар нийт

эрэлт болон инфляцид нөлөөлдөг.

Инфляцийг онилох мөнгөний бодлогын хэлбэрийг хамгийн анх 1990 онд Шинэ

Зеланд улсын төв банк хэрэгжүүлсэн гэдэг. Үүний дараагаар дэлхийн олон улс орон

инфляцийг онилох мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх болсон бөгөөд уг бодлого нь хөгжиж

буй улс орнуудад үр дүнгээ үзүүлж байна.

Инфляцийг шинжлэхдээ хугацааны хувьд 2000 оноос өнөөг хүртлэх хугацааны

инфляцийн түвшин авч үзсэн юм. Учир нь урт хугацаанд манай улс төвлөрсөн

төлөвлөгөөт эдийн засгийн тогтолцооноос зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд

шилжсэн 1990-ээд оны эхний жилүүдэд инфляцийн түвшин хэт өндөр байсан. Манай

2 Бараа үйлчилгээний үнэ тасралтгүй өсөх үзэгдлийг эдийн засгийн онолд инфляци хэмээн нэрлэдэг.

8

Монгол улсын инфляци хэлбэлзэл ихтэй байгааг график 2 – оос харах боломжтой юм.

2000 онд 8.1 хувь байсан инфляци 2002 онд 1.6 хувь хүрсэн ч 2004 онд 11 хувь болон

өссөн. Улмаар 2006 онд ахин буурч 6.2 хувьд хүрсэн бол хоёр жилийн дараа 3 дахин өсч

2008 онд 22.1 хувь болсон бол 2009 онд 4.2 болж 5.5 дахин буурсан байна. Харин 2010 онд

12 хувь болж буцаад 3 дахин өсөв. 2012 оны эцэст 13 хувьтай гарсан. 2000 оноос хойших

инфляцийн түвшин өсөн хандлагатай нь харагдаж байна.

Төв банкны гол зорилго нь төгрөгийн ханшийн тогтвортой байдлыг хангах явдал гэж

Төв банкны тухай хуульд заасан байдаг. Гэхдээ энэ заалтны агуулга нь инфляцийг зөвхөн

нам түвшинд бус тогтвортой нам түвшинд байлгах явдал юм.

График 5

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120

5

10

15

20

25

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Инфляцийн түвшин Инфляцийн хандлага

Эх үүсвэр: Үндэсний Статистикийн Хороо

Хэрэглээний үнийн индекст дараах бүлгүүд голлох нөлөө үзүүлж байна. Үүнд:

хүнсний бүтээгдэхүүн 41%, Хувцас, бөс бараа 12%, Орон сууц, барилга 13.4% байна.

Бүлэгээс харахад хүнсний салбар үнэ голлох нөлөөтэй гэдэг нь харагдаж байна. Тэгвэл

салбарын хэрэглээний үнийн индексийн 41 гаруй хувийг эзлэж байгаа бол энэ бүлгийн

дотор мах, махан бүтээгдэхүүн 16.5 хувийг эзлэж байна. Иймд инфляцид нөлөөлдөг

хамгийн том хүчин зүйл болж махны үнийн өөрчлөлт юм. Манай улсын хүнийсний

бүтээгдэхүүн үнийн сарын индексийг авч үзвэл:

График 6

9

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6Сарын индекс

Манай улсад инфляцийн түвшин 3-5 дугаар саруудад өндөр байдаг нь хүнсний

бүтээгдэхүүний үнэтэй холбоотойг харуулж байна.

Харин доор график нь 2008-2013 оны хоорондох ХҮИ-ийн сарын өгөгдлийг ашиглах

харуулсан болно. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд ХҮИ-н сарын өөрчлөлт ихээхэн өөрчлөгдсөн

болохыг энэ график харуулж байна. Өмнөх жилүүдэд 4, 5, 6 дугаар саруудад инфляци их

өсдөг байсан бол сүүлийн жилүүдэд 1, 5, 8, 11, 12 дугаар саруудад өссөн харагдаж байна.

Энэ нь хүнсний бараа үйлчилгээний үнийг засгийн газраас анхаарч байгаа боловч

валютын ханш, сургалтын төлбөр, цахилгаан дулааны зардлын өсөлт нь голлох нөлөө

үзүүлж байгааг харуулж байна. Мөнтүүнчлэн махнаас бусад хүсний бараа бүтээгдэхүүний

үнэ өссөн нь ийнхүү нөлөөлжээ. Тухайлбал Монгол банкны тайланд тусгасан судалгаагаар

инфляцийн шалтгааны хамгийн их хувийг бусад бараа, үйлчилгээний үнийн өсөлт бий

болгосон байна. Энэ нь валюын ханшийн нөлөөнөөс хамаарал өндөртэй байдаг.

График 7

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

-2.0

-1.5

-1.0

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

ХҮИ сарын индекс

Эх үүсвэр: Судлаачийн тооцоо

Орон сууцы үйлдвэлэл манай улсад дунджаар 7 сар байдаг нь мөн л улирлын шинж

чанартай. Харин согтууруулах ундаа, тамхи, гэр ахуйн бараа, гэр ахуйн тавилга, Амралт,

чөлөөт цаг, соёлын бараа үйлчилгээ, хувцас, бөс бараа, гутал, холбооны хэрэгсэл,

шуудангийн үйлчилгээ, зочид буудал, нийтийн хоол, дотуур байр, бусад үйлчилгээ зэрэг

салбарууд нь хэлбэлзэл бага байдаг. Өөрөөр хэлбэл эдгээр бүлгүүдэд ордог бараа,

үйлчилгээнүүдийн үнийн индекс нь харьцангуй ХҮИ-ийн ерөнхий түвшингээсээ доогуур

байдаг.

2013 онд инфляцийн түвшин ерөнхийдөө буурсан. 2013 оны 10 сарын байдлаар улсын

хэмжээнд 10.8 хувь, үүнээс улаанбаатар хотын хувьд 9.4 хувь байна3.

График 8

3 www.Mongolbank.mn

11

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71

-10

-5

0

5

10

15

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

ХҮИ, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл

Хүнсний бараа ундаа ус Орон сууц ус цахилгаан түлш Бусад бараа үйлчилгээБоловсролын үйлчилгээ ХҮИ-ийн өөрчлөлт

Эх үүсвэр: Үндэсний Статистикийн Хороо

Дээрх хүснэгтээс харахад ХҮИ ерөнхийдөө хүнсний бараа, ундаа ус нөлөөлдөг болох

нь дээр зурагаас харагдаж байна. 2008 оны 8 дугаар сард боловсролын зардал огцом өссөн

нь инфляцид хүчтэй нөлөө үзүүлсэн байна. Мөнтүүнчлэн 2010 оны 8 дугаар сар, 2013 оны

8 дугаар сард боловсролын зардал өссөн нь инфляци өсөх шалтгаан болжээ. 8 дугаар сард

их, дээд сургуулиудын сургалтын төлбөр нэмэгддэг ч дээрх гурван жилээс бусад

жилүүдэд инфляцид хүчтэй нөлөө үзүүлдэггүй болох нь харагдаж байна. нь ийнхүү үнийн

өсөлтийн бас нэгэн шалтгаан болж байна. Хүнсний бараа, ундаа усны бүлэг 2008, 2010,

2012 онуудад савалгаа харьцангуй их байна. Гэхдээ хүсний бүтээгдэхүүн жил бүрийн

эхний хагаст өсдөг болох нь харагдаж байна. Энэ нь махны үнийн нөлөөг давхар харуулж

байна.

2013 оныг харахад хамгийн их өөрчлөгдсөн бүлэг нь боловсролын үйлчилгээ, орон

сууц, цахилгаан дулааны үнийн индексүүд өмнөх жилүүдээсээ харьцангүй өссөн болох нь

харагдаж байна.

Товчхондоо сүүлийн жилүүдэд манай улсын эдийн засаг ихээхэн өөрчлөгдсөн болохыг

ХҮИ-ийн сарын индекс харуулж байна. Тодруулбал зарим бараа үйлчилгээний үнийн

12

өсөлтийг сааруулах бодлого авч хэрэгжүүлсэн, эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт зэрэг нь

ийнхүү голлох нөлөөлөл үзүүлсэн байна.

1.3 Мөнгөний бодлогын арга хэлбэр, хэрэгжилтМонгол улсын төв банкы суурь 1924 оны 6 сарын 2-ны өдөр Ардын засгийн газраас

Монгол Зөвлөлтийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгөөр Монголын худалдаа ба аж үйлдвэрийн

банкийг Алтанбулаг дахь нэг салбарын хамт нээж байжээ. Монгол банк нь анх нээгдэхдээ

260000 янчааны хөрөнгөтэй 22 орон тоотой байжээ. Монгол Зөвлөлтийн хувь нийлүүлсэн

банкыг “Монголын худалдаа ба аж үйлдвэрийн банк” гэсэн нэртэй байсан ч албан хэрэг

материалд ихэвчлэн “Монгол банк” гэж нэрийддэг байсан байна.

Төв банкны тухай хуульд зааснаар Монгол банкны үндсэн зорилт нь үндэсний

мөнгөн тэмдэгт, төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангахад оршино. Энэ зорилтын хүрээнд

санхүүгийн зах зээл, банкны тогтолцооны тогтвортой байдлыг хангах замаар үндэсний

эдийн засгийн тэнцвэртэй хөгжилд дэмжлэг үзээлнэ гэж заасан байна.

Мөнгөний бодлого нь эдийн засгийн засгийн өсөлтийг дэмжих, инфляцийг тогтвортой

нам түвшинд барих, ажилгүйдлийг бууруулах зэрэг макро эдийн засгийн үндсэн

зорилтуудыг хэрэгжүүлэх зорилготой байдаг. Өөрөөр хэлбэл эдийн засгийн мөчлөгийг

тогтворжуулахад буюу ДНБ-ий зөрүүг бага байлгахад мөнгөний нийлүүлэлтийг өөрчлөх

замаар нийт эрэлтийг удирдаж туслах явдал юм. Монгол банкны хувьд ч мөнгөний

бодлогын зорилго нь дээрхтэй адил инфляцийн нам тогтвортой түвшин, ажилгүйдлийг

бууруулах, эдийн засгийн урт хугацааны тогтвортой өсөлтийг дэмжих зэрэг зорилго

тавьдаг.

Төв банкнаас мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлж байгаа арга хэрэгслүүдийг дараах байдлаар

ангилж авч үзнэ. Үүнд:

Заавал байлгах нөөцийн норм

Мөнгөний бодлогын үйл ажиллагаа

o Нээлттэй захын үйл ажиллагаа: ТБҮЦ-ны арилжаа

o Төв банкны санхүүжилт

13

Заавал байлгах нөөцийн хэмжээ: Арилжааны банкуудын татан төвөлрүүлсэн хөрөнгийн

хэмжээ болон Монгол банкнаас тогтоосон банкны бусад пассивын дүнгийн тодорхой

хувийг бэлэн нөөцийн байдлаар төв банкинд байршуулахыг шаарддаг. Заавал байлгах

нөөцийн хэмжээг 30 хувиас ихгүй байхаар тогтоохоор хуулчилсан байдаг бөгөөд татан

төвөлрүүлсэн хөрөнгийн хугацаа, төрлөөс хамаарч ялгаатай тогтоож болно. Банкны бэлэн

нөөц нь тухайн банкны Монгол банкин дахь харилцах дансны үлдэгдэл хэлбэрээр

байрших ба Төв банкны заавал байлгах нөөцийг хангасан хэсэгт ногдох бэлэн нөөцөд хүү

төлж болдог. Харин заавал байлгах нөөцийг дутагдуулсан арилжааны банкинд торгууль

ногдуулана.

Нээлттэй захын үйл ажиллагаа: Төв банкны үнэт цаас нь Монгол банкны мөнгөний

бодлогыг хэрэгжүүлэх үндсэн арга хэрэгсэл нь юм. Хугацаа, хүү, арилжаалагдах хэлбэр,

үүргээрээ харилцан адилгүй үнэт цаасыг Монгол банк хоорондын зах дээр арилжаалж

байна.

График 9

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

0

50

100

150

200

250

300

350

М2-ийн өөрчлөлт, хувиар Инфляци, хувиар

Энэ зурагаас харахад мөнгөний нийлүүлэлт, инфляцийн түвшин хоёр пропорциональ

хамааралтай болох нь харагдаж байна.

1992, 1993, 1994 онуудад хамгийн өндөр түвшинд буюу 325.5%, 183%, 66.3%-д хүрч байжээ.

Инфляцийн өндөр хувьтай байсан эдгээр жилүүдийн мөнгөний нийлүүлэлт нь 31.6%, 227.6%,

79.5%-тай байсан байна. Харин инфляци 1997-1998 онд огцом буурч 6 хувьд хүрсэн нь мөнгөний

нийлүүлэлтийг 32.5 хувиас -1.7 хувь болтол бууруулсантай холбоотой юм.

14

2 Онолын хэсэгЭнэ бүлгийн хүрээнд гурван үндсэн асуудлыг авч үзнэ. Нэгдүгээрт, Шинэ

Кейнсийн онолын хөгжлийг авч үзэх болно. Шинэ Кейнсийн онолыг хөгжлийг авч үзэхдээ

Шинэ Кейнсийн онол үүсч, хөгжих болсон шалтгаан, онолын суурь нь хэдийнээс

тавигдсан болох, анхлан ямар эрдэмтэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн, онолын үзэл санаа болон

бусад онолуудаас ялгагадах ялгаа, давуу талуудыг дурьдах болно. Хоёрдугаарт, Динамик

стохастик ерөнхий тэнцвэрийн загварыг талаар авч үзэх болно. Энэ асуудлын хүрээнд уг

загварын үүсэл хөгжил, онцлог, хэрэглээний давуу тал, анхлан үндэслэсэн эрдэмтэд болон

тэдгээрийн хийсэн ажлуудаас дурьдана. Төгсгөлд нь шинэ Кейнсийн онолд тулгуурлан

Динамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийг загварыг ашиглан хийгдсэн гадаад, дотоодын

судлаачдын эмпирик судалгааны ажлуудын талаар авч үзэх болно.

2.1 Кэйнсийн онолын хөгжил1930 аад онд дэлхийн эдийн засаг гүнзгий хямарч энэхүү эдийн засгийн гүн

хямралаас хэрхэн гарахыг сонгодог эдийн засагчид хэлж мэдэхгүй байв. Гэвч 1936 онд

Кейнсийн хэвлүүлсэн "Хөдөлмөр эрхлэлт, Хүү, Мөнгөний Ерөнхий онол" хэмээх номоор

орчин үеийн макро эдийн засаг эхэлдэг. Энэ ном хэвлэгдэн гармагцаа л тэр үед ноерхож

байсан эдийн засгийн сэтгэлгээнд хувьсгал хийсэн.

Кейнсийн ерөнхий онолын гол санаа нь нийт эрэлт дээр тулгуурладаг. Нийт эрэлт

нь богино хугацаанд үйлдвэрлэл (нийт нийлүүлэлт) -ийг тодорхойлно. Нийт эрэлт нь

хүмүүсийн орогооос шалтгаална. Орлогийн татвар төлөөд үлдсэн мөнгөөрөө хэрэглэгчид

байрны түрээс төлнө, тог, утас, усны зардлаа төлнө. Хоол хүнс, хувцас хунар худалдаж

авна. Тиймээс эрэлт ямар нэг шалтгаанаар багасах юм бол үйлдвэрлэлд сөрөг нөлөө

үзүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл эрэлтийг анхдагч гэж тодорхойлсон. 

Кэйнсийн онолын ерөнхий үзэл: Эдийн засгийг урт хугацаанд авч үзэх нь

одоогийн түвшингийн шийдвэр гаргалтыг төөрөгдүүлдэг. Урт хугацаанд бид бүгд

үхсэн. Эдийн засагчид урдаа маш энгийн буюу ашиггүй зорилго тавьдаг ба тэд

хямралыг дууссаны дараагаар эдийн засаг хямарч дууслаа гэсэн хариуг бидэнд хэлдэг4.4 The long run is a misleading guide to current affairs. In the long run we are all dead. Economists set themselves too easy, too useless a task if in tempestuous seasons they can only tell us that when the storm is past the ocean is flat again.

15

Кейнс макро эдийн засгийн онолд дараах ойлголтуудыг бий болгосон

Мултипликатор буюу өсгөн үржүүлэгч. Энэ нь эрэлтийн шок (эрэлтийн огцом

өөрчлөлт) нь үйлдвэрлэлийн хэмжээнд хэрхэн нөлөөлдгийг харуулсан загвар юм.

Эрэлт бага хэмжээгээр буурахад л, үйлдвэрлэлд асар их хохирол учирч болно.

Мөнгөний эрэлтийн онол. Мөнгөний бодлого нь хүүгийн түвшин болон нийт

эрэлтэнд нөлөөлнө гэж үздэг. Классик онолчдын хувьд мөнгөний эдийн засагт

гүйцэтгэх үүрэг хамаагүй хязгаарлагдмал байв. 

Хүлээлтийн тухай. Хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтын талаар аливаа шийдвэрийг

гаргахдаа хүмүүс ямарваа нэгэн хүлээлт дээр тулгуурладаг. Ирээдүйд үнэ өснө

байх, бизнесийн орчин сайжрах байх ч гэдэг юм уу эсвэл эсрэгээр. Мөн эрэлт

болон нийлүүлэлтийн хэмжээнд гарч буй "савлагаа"-г тайлбарлах зорилгоор

"Animal Spirits" (хүлээлтэнд гарч буй огцом өөрчлөлт) гэсэн санааг тодрхойлжээ. 

Ийнхүү 1970-аад оны турш Лукасын тавьсан хурц шүүмжлэлээс болж Кейнсийн эдийн

засагт нүүрлэсэн онолын хямарлын үр дүнд Шинэ Кейнсийн онол хөгжсөн. Тодруулбал,

1970-аад оны их инфляцийн үед тогтвортой Филипсийн муруйн үзэл санааг өөрчлөн

Филлипсийн муруйнд инфляцийн хүлээлтийн утгыг оруулж өгснөөр шинэ Кейнсийн

загвар зохицон хүлээх шинж чанар, монетарист нөлөөллийг өөртөө агуулсан байдлаар

өөрчлөн шинэчлэгдсэн байна.

Лукaсийн шүүмжлэл

Эдийн зaсгийн зaгвaрууд (мoдель) дээр үндэслэн бoдлoгo бoлoвсруулaн

хэрэгжүүлэх тaл дээр бoлгooмжтoй бaйх хэрэгтэй гэдэг сaнaaг Лукaс хүчтэй гaргaж иржээ.

Yүнийг Lucas-шүүмжлэл гэж нэрлэдэг. Учир нь aливaa мaкрo эдийн зaсгийн зaгвaруудыг

өнгөрсөн үеийн тoo мэдээ, тэдгээрийн хooрoндoх хaмaaрaл дээр үндэслэн боловсруулдаг.

Mөн өнгөрсөн үед хэрэгжүүлж бaйсaн эдийн зaсгийн бoдлoгууд ч чухaл. Хэрэв зaсaг

бoдлoгoo өөрчлөх юм бoл хүмүүсийн хүлээлт бaс өөрчлөгдөнө. 

Mөн өнгөрсөн үед "ажиллаж болоод байсан" бaйсaн хaмaaрaл, бoдлoгo

бoлoвсруулaх үед aлгa бoлсон бaйж бoлнo. Жишээ нь 1970 aaд oны өмнө aжилгүйдэл бa

инфляци 2 ын хooрoнд урвуу хaмaaрaл бaйнa гэж үздэг бaйв. (Филлипс-муруй) Гэвч яг уг

хaмaaрaл дээр үндэслэн бoдлoгo бoлoвсруулaх гэсэн үед уг хaмaaрaл aлгa бoлсон бaйв.

16

Kейнсийн oнoлын дагуу бол, мөнгөний хэмжээг өсгөвөл, үйлдвэрлэл өснө ингэснээр,

үйлдвэрүүд нэмж aжилчид aвaх тул aжилгүйдэл буурнa гэж үзэж бaйв. Гэхдээ нэрлэсэн

үнэ, нэрлэсэн цaлин гэнэт өсөх бөгөөд эргэж "хэвэндээ" oртлoo нилээн удaх бoлнo гэнэ. 

2.2 Шинэ Кэйнсийн онолШинэ Кейнсийн эдийн засаг гэх нэр томъёог анх Паркин, Бэйд нар 1982 онд бичсэн

орчин үеийн макроэкономиксийн сурах бичигтээ авч үзсэн байдаг. Ер нь Шинэ Кейнсийн

онолын үзэл санаа 1980-аад онд бий болсон гэж эдийн засагчид үздэг. Учир нь 1980-1990-

ээд онд Европт ажилгүйдлийн түвшин удаан хугацааны турш өндөр байсан нь эдийн

засагчдыг бизнесийн мөчлөгийн онолын тайлбаруудад итгэх итгэлийг суулруулж

Кейнсийн онол, бодлогод итгэх итгэлийг нэмэгдүүлсэн юм. Шинэ Кейнсийн онолын

экономикс нь зүй ёсны таамаглал, хүлээлт агуулсан Филлипсийн муруй зэргийг өөртөө

агуулдаг бөгөөд бодит бизнесийн мөчлөгийн үндсэн арга зүйд тулгуурладаг.

Орчин үеийн Кейнсийн онолын гол зорилт нь хуучин Кейнсийн онолд дутагдлыг засах

явдал байв. Ингэхдээ хуучин Кейнсийн эдийн засгийн загварыг микро үндэслэлээр

баяжуулахыг зорьсон бөгөөд үнэ, цалингийн уян хатан бус байдлаар зах зээлийн

тэнцвэргүй байдлыг тайлбарлах нийт нийлүүлэлтийн онолыг илүү уялдаатай болгохыг

эрмэлзсэн байдаг. Тус сургуулийг эдийн засагчид зарим талаараа Шинэ Сонгодог макро

эдийн засагчдын зүгээс гаргасан шүүмжлэлүүдэд хариулт өгөх байдлаар хөгжсөн сургууль

гэж үздэг.

Шинэ Кейнсийн эдийн засагт макро эдийн засгийн хоёр гол таамаглал тавьдаг.

Нэгдүгээрт, Шинэ Кейнсчүүд Шинэ Сонгодгуудын адилаар макро эдийн засгийн өрхүүд

болон пүүсүүдийг рациональ хүлээлттэй гэж үзсэн. Энэ нь өрхүүд баялгийнхаа хүрээнд

ханамжаа хамгийн их байлгах, пүүсүүд үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын хүрээн ашгаа

хамгийн их байлгахыг зорино гэдгийг илэрхийлнэ. Хоёрдугаарт, Кейнсийн экономиксийн

гол цөм нь зах зээл үргэлж тэнцвэрт байдаггүй гэсэн санаа байдаг. Энэ нь зах зээл төгс бус

буюу ихэвчлэн монопольт өрсөлдөөнт хэлбэртэй байдаг бөгөөд эндээс төгс өрсөлдөөнт

зах зээлээс гажуудсан олон төрлийн таамаглалууд гарч ирдэг. Хуучин Кейнс болон Шинэ

Кейнсийн загварт үнэ, цалин хоёр зах зээлийг хангалттай хурдан тэцвэржүүлж чаддаггүй,

уян хатан бус шинж чанартай байдаг гэж үздэг. Үнэ цалингийн уян хатан бус байдал

болон бусад гажуудсан таамаглалууд нь эдийн засгийн эрэлт нийлүүлэлтийн альваа

17

цочмог өөрчлөлт үйлдвэрлэл, ажил эрхлэлтэд мэдэгдэхүйц бодит нөлөө үзүүлэхэд

хүргэдэг бөгөөд эдийн засгийг бүрэн ажил эрхлэлт бүхий тэнцвэртээ хүрэхэд саад

болдгийг тайлбарладаг. Мөнтүүнчлэн Шинэ Кейнсчүүд хуучин Кейнсчүүдийг бодвол

мөнгөний тогтворжуулах үүрэгт ихээхэн ач холбогдол өгдөг. Харин Шинэ Кейнсчүүд үнэ

ба цалингийн уян хатан бус байдлыг хүлээн зөвшөөрөгдөх микро үндэслэлийг олох

зорилготой байгаа нь хуучин Кейнсээс ялгаж өгдөг. Тиймээс макро эдийн засгийг

тогтворжуулахад засгийн газар (сангийн бодлого) болон төв банкны (мөнгөний бодлого)

оролцоо их байх нь төрийн оролцоог хязгаарлах бодлогоос илүү үр ашигтай гэж үздэг.

Шинэ кэйнсийн мөнгөний бодлогын загварыг тайлбарлагч хувьсагчдаас хамааруулан янз

бүрээр тодорхойлдог боловч загварт хэд хэдэн нийтлэг шинжүүд байдаг. Үүнд:

Нээлттэй, жижиг эдийн засгийн шилжих механизмийг инфляци, ДНБ-ий зөрүү

валютын ханш, хүүний түвшин гэсэн макро эдийн засгийн гол бодит үзүүлэлтийн

хэлбэлзэлээр илэрхийлдэг.

Микро үндэслэл сайтай гэж эдийн засагчид үздэг.

Үнэ болон цалингийн түр зуурын өөрчлөлтөөс болж нэрлэсэн үзүүлэлтүүд

хэлбэлзэж байдаг бөгөөд нэрлэсэн үзүүлэлтийн өөрчлөлт нь бодит хувьсагчдын урт

хугацааны трендээсээ хазайх түр зуурын хазайлтууд нь урт хугцааны бодит

үйлдвэрлэл, ажил эрхлэлт, валютын ханш болон хүүний түвшний потенциал утганд

нөлөөлдөггүй буюу үзүүлэлтүүд урт хугацаанд тогтвортой төлөврүүгээ тэмүүлдэг.

Хүлээлтийн утгуудыг оруулж өгдөг бөгөөд эдгээр хүлээлтүүдээр дамжин тухайн

үед гарсан бодлогын өөрчлөлт бусад үзүүлэлтүүдэд хугацааны хоцрогдолгүй

нөлөөлж байдаг.

Хүлээгдээгүй гэнэтийн шокуудад эдийн засгийн үзүүлэх хариу үйлдлийн гол арга

хэрэгсэл нь хүүний түвшин байдаг.

Инфляцийг бууруулах нь богино хугацаанд ажил эрхлэлт, үйлдвэрлэлийн зардлыг

өсгөх боловч урт хугацаанд нөлөөгүй гэж судлаачид дүгнэдэг.

2.3 Динамик стохастик ёрөнхий тэнцвэрийн загварын онолДинамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийн (ДСЕТ) загвар нь хэрэглээний ерөнхий

тэнвцэрийн загварын нэг салбар ба орчин үеийн макро эдийн засагт ихээхэн нөлөө үзүүлж

байна. ДСЕТ–ийн арга зүй нь эдийн засгийн өсөлт, бизнесийн мөчлөг, мөнгөний болон

18

сангийн бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө гэх мэт нийт эдийн засгийн үзэгдлүүдийг

микро эдийн засгийн зарчимуудаас үүсэлтэй макро эдийн засгийн загварууд дээр

тулгуурлан тайлбарлахыг оролддог. Макро эдийн засагчдын ДСЕТ –ийн загварыг

боловсруулах хамгийн гол шалтгаан бол тус загвар нь Лукасийн шүүмжлэлийг няцааж

чадсан ба үүгээрээ уламжлалт макро эдийн засгийн прогнозийн загваруудаас ялгаатай

юм. 

ДСЕТ загварт өнгөрсөн үе нь тодорхой сувгаар, ирээдүйд нь хүлээлтээр дамжин одоо

үед нөлөөлж байдаг тул динамик загвар юм. Тухайлбал хөрөнгийн нөөцийн өнгөрсөн

үеийн хуримтлал нь өнөөгийн үйлдвэрлэл эерэгээр нөлөөлдөг бол ирээдүйд үнийн өсөлт

бий болно гэж хүлээвэл өнөөгийн нийт эрэлтийг нэмэгдүүлж улмаар хөрөнгө оруулалтыг

нэмэгдүүлэн үйлдвэрлэл өснө.

Эдийн засагт урьдчилан төлөвлөгдөөгүй гэнэтийн, санамсаргүй шокууд тулгардаг тул

загвар стохастик болдог. Тухайлбал зуд болсноор малын тоо толгой багасах нь нийт

үйлдвэрлэлийг бууруулхаас гадна, өргөн хэрэглээний барааны үнийн өсөлтөд сөргөөр

нөлөөлдөг. Эдийн засаг ямар ч шокгүйгээр тэнцвэрт төлөвтөө ордог. ДСЕТ загварын гол

зорилго нь эдгээр шокууд эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөхийг судлах явдал юм.

Эдийн засгийн агентуудын хоорондын харилцааг тусгадаг ба бүгдийг нь авч үзэх ба

эдгээр агентууд шийдвэрээ максимум бодлогод тулгуурлан гаргаж, ахиу орлого, ахиу

зардлаа тэнцүүлсэн байдаг. Эдийн засгийн агентууд хамгийн үр ашигтай оновчтой

шийдвэр гаргасан байдаг тул туд бүгд тэнцвэрт байдалдаа байна гэсэн үг. Иймд ерөнхий

тэнцвэрийн гэж нэрлэх шалгаан болох ба эдийн засагт шинэ шок, шинэ мэдээлэл орж

ирэх бүрт тэнцвэр өөрчлөгдөж эдийн засаг хэлбэлздэг.

Харин загварчлана гэдэг өөрөө бодит ертөнцийн комплекс бодит уялдаа холбоог

хялбарчилж энгийн болгоно гэсэн үг.

ДСЕТ загвар нь эконометрик загвар бус бүтцийн загвар юм. Бүтцийн загварын

тэгшитгэлүүд нь эдийн засгийн онолд суурилсан байдаг. Жишээ нь өрхийн

тэгшитгэлүүдэд агентууд хэрэглээ хадгаламж эсвэл ажиллах цаг, чөлөөт цагаа хэрхэн

хувиарлах, байгаа орлогоо бэлэн мөнгөөр байлгах уу, бонд авах уу, бонд авбал дотоодынх

уу, гадаадынх уу зэрэг сонголтуудыг максимумчлах бодлогоор шийддэг. Жишээлбэл:

19

агент өөрт байгаа цагаа ажилаах уу, чөлөөт цагт зориулах уу гэсэн шийдлийг гаргахад

загварын тэгшитгэлд (нэгдүгээр эрэмбийн нөхцөл)-д ажлын ахиу орлого, ахиу

зардалтайгаа тэнцүү байдаг. Макро эдийн засгийн эконометрик загварт уг загварын

параметрүүдийг эдийн засгийн онол дээр суурилалгүй, зөвхөн тухайн хувьсагчдын

хугацааны цувааны статистик шинж чанарт тулгуурлаж олгодог. Ийм ч учраас бүтцийн

загвар нь нэг хувьсагчын өөрчлөлт нөгөөд нөлөөлөхөд яагаад гэдгийг тайлбарлаж

чаддагаараа бүтцийн бус загвараас давуу талтай. Мөн ДСЕТ нь “А-г хийхийн оронд Б-г

хийх байсан бол яах байсан бэ” гэсэн харьцуулсан судалгаанд маш тохиромжтой.

Cүүлийн 15 жилийн туршид онолын болон эмпирик түвшинд Динамик Стохастик

Ерөнхий Тэнцвэр (ДСЕТ)-ийн загварыг хөгжүүлэх, түүнийг үнэлэх эконометрик

аргачлалын хувьд онцгой ахиц гарсан. Үүний үр дүнд төв банкууд бодлогын нөлөөллийн

шинжилгээнд дээрх загваруудыг ашиглахыг эрмэлзэх болсон. Өнөөдөр өндөр хөгжилтэй

болон хөгжиж буй орнуудын төв банкууд ДСЕТ-ийн загварыг эрчимтэй хөгжүүлсээр

байна. Хэдийгээр загварын зарим ололт амжилтыг даган түүний хэрэглээ өсч байгаа ч

ДСЕТ-ийн загварыг ихэнх төв банкуудын шийдвэр гаргалтанд албан ёсоор ашиглах нь

хязгаарлагдмал байсаар байна. Ихэнх төв банкууд уг загварыг бодлогын шинжилгээнд

туслах загвар байдлаар ашиглаж байна.

ДСЕТ-ийн загвар нь бусад уламжлалт макро эдийн засгийн загваруудтай харьцуулахад

эдийн засгийн онолд илүүтэйгээр суурилсан байдаг. Уг загварыг ашигласнаар бодлогын

шинжилгээний хамрах хүрээг эмэгдүүлэх давуу талтай. Тухайлбал, энэхүү загвар нь эдийн

засгийн мөчлөгийн шалтгааныг тодорхойлох, бүтцийн өөрчлөлтийн нөлөөг тооцох, макро

эдийн засгийн бодлогуудын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөг өргөн хүрээтэй тооцоход

ихэвчлэн ашиглагддаг бөгөөд бодлогын хувилбаруудыг харьцуулах боломжийг олгодог.

ДСЕТ-ийн загварыг хөгжүүлснээр дараах асуултуудад хариулах боломжийг нэмэгдүүлдэг.

Үүнд:

Мөнгөний болон төсвийн бодлого тус бүрийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөг тооцож,

бодлогын хувилбаруудыг харьцуулах (Тухайлбал, цалингийн өсөлт болон иргэдэд

олгож буй эх орны хишиг/эрдэнийн хувийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллүүдийг

20

тодорхойлж, сөрөг нөлөөг саармагжуулах Төв банкны бодлогын хувилбарыг

танилцуулах)

Эдийн засаг дахь тэнцвэрт хүүний түвшин, потенциал үйлдвэрлэлийн хэмжээг

тодорхойлох болон суурь (core) инфляцийг тодорхойлох

Хөрөнгийн дотогшлох урсгалд төсвийн болон мөнгөний бодлогоор хэрхэн

оновчтой хариу үйлдэл үзүүлэх боломжтойг судлах

Хямралын үед сангийн болон мөнгөний бодлогын зохистой хослолыг тодорхойлох;

Мөн дээрх загвар нь эдийн засгийн бүтцийг илэрхийлсэн параметрүүдийн уялдааг харах

боломжийг олгодгоороо уламжлалт макро эдийн засгийн бүтцийн загваруудаас давуу

талтай.

Бодит бизнесийн мөчлөгийн онол нь неоклассик өсөлтийн загваруудыг боловсруулдаг

ба эдийн засаг дахь бодит шокууд нь бизнесийн мөчлөгийн хэлбэлзэлүүдэд хэрхэн

нөлөөлдөгийг судалдаг. Kydland болон Prescott (1982) ажил нь бодит бизнесийн

мөчлөгийн онол болон ДСЕТ –ийн загварын анхны ажил гэгддэг. Бодит бизнесийн

мөчлөгийн онолын бас нэгэн гол ажил бол Cooley (1995) юм.

Зураг 1. ДСЕТ-ийн загварын үндсэн бүтэц

21

2.4 Судлагдсан байдал2.4.1Дотоодод

Манай орны хувьд Шинэ Кейнсийн загвар дахь ДСЕТ загварыг судалгааа нь

харьцангүй шинэ салбар юм. Харин сүүлийн жилүүдэд Шинэ Кейнсийн онолд

тулгуурласан ДСЕТ-ийн загварын ажлуудыг сүүлийн үед их хийх болсон.

Б. Алтан цэцэг болон Д. Баярмаа

2011 онд “Монгол Улсын Эдийн Засгийн Динамик Стохастик Ёрөнхий Тэнцвэрийн

Загвар” судалгааны ажилдаа Монгол улсын эдийн засгийн онцлогт тохирсон динамик

стохастик ёрөнхий тэнцвэрийн загварыг ашиглан сангийн болон мөнгөний бодлого,

тэдгээрийн эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийг судалсан юм.

Судалгааны үр дүнд: тэлэх сангийн бодлого эдийн засгийн өсөлтийг тэлж эдийн

засгийг халаах боловч урт хугацааны тэнцвэрт төлвөөс хэтрүүлсэн тохиолдолд эдийн засаг

4-6 улирлын дараа тэнцвэрт төлөвтөө эргэн орно. Энэ нь сангийн тэлэх бодлогыг дагасан

уналтыг харуулж байна. Дэлхийн түүхийн эдийн зах зээлийн нөлөөлөл манай эдийн засагт

22

нөлөөлж байгааг дүгнэлт хийсэн байна. Дэлхийн зах дээрх түүхий эдийн үнэ өсөх нь нийт

үйлдвэрлэлийн нэмэгдүүлж байгаа боловч төгрөгийн ханшийг чангатгаж, бусад

үйлдвэрүүдийг шахан гаргах аюултайг сануулсан байна.

П. Авралт- Од, Г. Бумчимэг

2011 онд “Төсөв мөнгөний бодлогын уялдаа Динамик Стохастик ерөнхий тэнцвэрийн

загвар (DSGE)” судалгааны ажилдаа өөрийн орны тоо мэдээлэл дээр үндэслэн ОУВС-ийн

мэрэгжилтнүүдийн боловсруулсан Шинэ Кэйнсийн ДСЕТ загварыг ашиглан уул уурхайн

их хэмжээний орлогын манай орны макро эдийн засагт үзүүлэх нөлөөг шинжилж,

альтернатив бодлогын хувилбаруудын талаар товч авч үзсэн. Уг загвар нь дотоодын

санхүүгийн зах зээл дэхь хэрэглэгчдийн хязгаарлагдмал оролцоо, дам нөлөө, Голланд

өвчин, уул уурхайн орлогоор хийгдэх төсвийн хөрөнгө оруулалтын үр ашиг, дээрх

орлоготой уялдсан төсвийн зардал зэргээс хамаарах төсөв, мөнгөний бодлого зэргийг

голчлон авч үзсэнээрээ онцлог юм.

П. Авралт-Од, Л.Энх-Амгалан

2010 онд “Нээлттэй жижиг эдийн засгийн динамик стохастик ерөнхий тэнцвэрийн

загвар” сэдэвт судлагааны ажил. Энэ ажлын зорилго нь нээлттэй жижиг эдийн засгийн

ДСЕТ-ийн загварыг байгуулж үнэлгээ хийн дүгнэлт хийх юм. Судалгаандаа эдийн засгийн

агентуудууд болох өрх, пүүс, төв банкны тэгшитгэлүүдийг оруулахаас гадна шокын

тэгшитгэлүүдийг авч үзсэн байдаг. ДСЕТ-ийн загвараа үнэлэхдээ калибрацын аргыг

хэрэглэсэн. Тэгшитгэлийг гаднаас оруулсан параметрийг оруулан үнэлэн гарганы дараа

алдагдлын функцыг ашиглан алдагдлыг тооцсон.

Судалгааны ажлын үр дүнд Хөгжиж буй улс орнуудын хувьд амжилттай ажиллах

ДСЕТ –загвар боловсруулахын тулд долларжилтийн нөлөөг сайн оруулж өгөх хэрэгтэй.

Загварт орсон хүүний түвшиний шок, дотоодын инфляцийн шок, хэрэглээний шок,

технологийн шок, гадаад улсын инфляцийн шок болон гадаад улсын үйлдвэрлэлийн

шокууд нь жижиг нээлттэй эдийн засгийн хувьсагчидад бүгд нөлөөтэй байна.

Технологийн шок нь бусад шокуудаасаа харьцангуй удаан үргэлжилдэг буюу нөлөөлөл нь

урт хугацаанд хадгалагддаг. Хүүний түвшинг өсгөхөд үйлдвэрлэл болон ажил эрхлэлтийн

түвшин харьцангуй илүү буурч байгаа ч хурдан эргэж сэргэж байна.

23

2.4.2 ГадаададШинэ Кэйнсийн ДСЕТ –ийн загвар бодит бизнесийн мөчлөгийн загваруудын

бүтэцтэй ижил боловч нэг ялгаатай зүйл нь гэвэл монополи өрсөлдөөнд пүүсүүд үнийг

тогтоодог гэж үздэг. Энэ загварыг анх танилцуулсан ажил бол Rotemberg болон Woodford

(1997) юм. Анхан шатны болон гүнзгий шатны сурах бичгүүд бол Galí (2008) болон

Woodford (2003) юм. Clarida et al. (1999) ажил нь мөнгөний бодлоготой холбоотой ДСЕТ –

ийн загварыг боловсруулан.

Kydland and Prescott (1982) нар динамик стохастик ёрөнхий тэнцвэрийн загвар

болон энэ төрлийн загварт суурилсан калбрацийн аргачлалыг ашигласан ба тэд

өөрсдийнхөө загварт мэдрэмжтэй хөдөлмөрийн нийлүүлэлт, технологи болон засгийн

газрын хэрэглээний стохастик шокийг нэмж оруулсан.

Christiano (2005)-нд үнэ, цалингийн нэрлэсэн болон бодит уян хатан бус байдал

(Price rigidity)-ийг тусгасан ДСЕТ-ийн загвар нь мөнгөний бодлогын шокын нөлөөг

уламжлалт загваруудтай харьцуулахад сайн тодорхойлж байгааг харуулсан байна.

Jordi Gali 2008 он “Шинэ Кэйнсийн онолын динамик стохастик ерөнхий

тэнцвэрийн загвар” бүтээлдээ үнийн тогтвортой бус байдалыг тусгаснаараа онцлог юм.

3 Судалгааны арга зүйХаалттай эдийн засаг хэлбэрийн ДСЕТ загвар нь эдийн засаг өрхүүд, пүүсүүд болон төв

банкны гэсэн 3 субъектээс бүрддэг.

3.1 ӨрхүүдЭнэхүү загварт өрхүүдийг дараах 2 төрлийн сонголтоос хамгийн ханамж авахаар сонголт

хийдэг гэж үзнэ:

E0∑t=0

∞

β t U (C t , N t)

C t - Өрхийн хэрэглээ

N t – Ажилласан цаг

Өрхийн хэрэглээний функц:

C t ≡(∫0

1

Ct (i )1− 1

∈ di)∈

∈−1

24

C t (i ) нь i –өрхийн t хугацаанд хэрэглэх бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг илэрхийлж байна.

Хязгаарлалтын нөхцөл нь дараах тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэнэ.

∫0

1

Pt ( i ) Ct ( i ) di+Qt B t ≤ Bt −1+W t N t+J t

Энд: t=0 , 1 ,2 … ,үед

Pt - i бүтээгдэхүүний үнэ

N t – ажилласан цаг

W t – нь нэрлэсэн цалингийн хэмжээ

Bt - нь бондын үнэ Qt үед худалдаж авсан нэгж бондын үнэ

Зорилгын функц:

L=[∫01

Ct ( i )1−1

ϵ di ]ϵ

ϵ−1− λ(∫

0

1

Pt (i )C t (i ) di−Z t) Нэгдүгээр эрэмбийн уламжлал авахад:

C t (i )−1ϵ C t

1ϵ =λ Pt(i) i,j гэсэн 2 бүтээгдэхүүнээс сонголт хийдэг гэвэл:

C t (i )=Ct ( j)( Pt( i)Pt( j))

(5) – р тэгшитгэлийг хялбарлачилвал:

C t (i )=( Pt( i)Pt )

−ϵ Z t

P t

Хэрэглээний ерөнхий хэлбэр:

∫0

1

Pt ( i ) Ct ( i ) di=Pt C t

Дээрх 2 тэгштгэлийн нэгтэгвэл дараах хэлбэртэй байна.

C t (i )=( Pt( i)Pt )

−ϵ

Ct (1)

25

Энд: Pt ≡[∫01

P t (i )1−ϵ di ]1

1−∈ үнийн индекс. Энэ нөхцөлд дараа бид дараагийн тэгшитгэлийг

бичих боломжтой юм.

∫0

1

Pt ( i ) Ct di=Pt Ct

Нийт зардалын хэмжээг үнийн индекс болон тоо хэмжээ нь индексийн тусламжтай

тодорхойлох боломжтой юм. Дээрх задаргаа хязгааралтын нөхцөлийн тэгшитгэлд

орлуулбал.

Pt C t+Qt Bt ≤ Bt−1+W t N t+J t

Хэрэглээ, хадгаламж болон хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн оновчтой хэмжээг дараах

тэгшитгэл тодорхойлно.

−Un ,t

U c ,t=

W t

P t

Qt=β E t {U c ,t+1

U c ,t

Pt

Pt+1}

U (C t ,N t )=C t

1−σ

1−σ−

N t1+φ

1+φ ханамжийг тэшитгэлийг шугаман хэлбэрт оруулахад:

w t−p t=σ y t+φnt (2)

c t=Et {c t+1 }−1σ

(it−E t {π t+1 }−ρ) (3)

it ≡−log Qt – богино хугацааны нэрлэсэн хүүгийн нөлөө, ρt ≡− log β – дискаунтын түвшин.

Мөнгөний эрэлтийн тэгшитгэл.

mt−p t= y t−ηit (4)

3.2 ПүүсүүдПүүсүүдийн үйл хөдлөлийг тодорхолйосон Галигийн (Gali, 2008) ажил дээр тулгуурлана.

Y t (i )=A t N t ( i )1−α (5)

26

Y t – өгөдсөн технологийн хүрээнд пүүсийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ

At- технологийн хувьсагч

N t – хөдөлмөрийн тоо хэмжээ. Пүүсүүдийн эрэлтийн мэдрэмж /ϵ /, үнэ/Pt/ болон нийт

хэрэгцээ /C t/ нь (1) тэгшилтгэлийн хамааралтай. Calvo (1983) ийн тодорхойлсоноор бүх

пүүсүүд 1−θ нөхцөлийш хангаж үнээ өөрчлөнө. Үнэ тогтвортой байх дундаж хугацаа нь

хэлбэрэтэй байна (1−θ )−1. θ – үнийн өөрчлөлтийн индекс.

Үнэ тогтолт

Пүүсүүд оновчтой үнэ/Pt¿/ тогтоохдоо дараах тэгшитэглийг ашигладаг:

Pt=¿¿

Тэгшитгэлийг Pt−1 –ээр хуваана

Π t1−ϵ=θ+ (1−θ )( Pt

¿

Pt−1 )1−ϵ

(6)

Π t ≡Pt

Pt−1 – инфляцийн түвшин

Pt¿ - t хугацаанд пүүсүүдийн өмнөх үнэ өөрчилөнө тогтоосон үнэ, бүх пүүсүүдэд ижил

асуудал тулгарж байгаа тул үнэ тогтолт ижил байна. Иймээс инфляцийг 0 гэж үзвэл Π=1

нөхөцөл биелэж t хугацаанд пүүсүүдийн үнэ Pt¿=Pt−1=P t байна. Инфляци тогтвортой

түвшиндээ байх үед тэгшитгэл 6 –г шугаман хэлбэрээр харуулвал.

π t=(1−ϑ )(p t¿−p t−1) (7)

Дээрх тэгшитгэлүүдийг дүгнэхэд пүүсүүдийн үнийг өөрчилөх шийдвэрт хүлээгдэж буй

инфляци болон өмнөх үеийн инфляци нөлөөлдөг байна.

Оновтой үнэ тогтолт

Пүүсүүд Pt¿үнийг өөрийн ашгийг хамгийн их байлгахаар тогтоохдоо. Пүүсүүдийн үнэ

тогтоох байдлыг тэгшитгэл хэлбэрээр бичвэл ийм байна.

maxPt

¿∑k=0

∞

θk E t ¿¿¿

27

Y t +k∨t=( Pt¿

Pt+k )−ϵ

C t+ k (8)

k=0 ,1 ,2 ,… үед Qt ,t+k=βk (C t+ k /C t )−σ ( Pt /P t+k ) нь стохастик хэлбэрийн дискаунт фактор,

Ψ t+k – зардалын функц Y t+k∨t – t+k үе дахь пүүсүүдийн бүтээгдэхүүний гарцын хэмжээ.

∑k=0

∞

θk E t {Qt ,t+k Y t+k∨t ( Pt¿−Μ ψ t+k∨t )}=0 (9)

ψ t+k∨t ≡Ψ t+ k (Y t+k∨t) – t хугацаанд үнээ өөрчилсөн пүүсийн t+k үеийн нэрлэсэн ахуй

зардал, Μ= ϵϵ−1 – өөрчилөлтүүдэд тохирсон үнийг тогтоогч. θ=0 үед өмнөх нөхцөлүүд

үгүйсгэгдэж үэ дараах байдлаар тогтоно гэж үзнэ.

Pt¿=Μ ψ t ∨t

Инфялци 0 тэй тэнцүү байх үеийн оновчтой үнэ тогтоох тэгшитгэлийг (9) шугаман

хэлбэрт оруулж бичих хэрэгтэй юм. Үүний тулд бид 9 тэгшитгэлийг Pt −1-ээр хувааж

Π t ,t+k ≡(Pt+k

Pt) нөхцөлийг хангаж байна.

∑k=0

∞

θk E t {Qt ,t+k Y t+k∨t( Pt¿

Pt−1−Μ ψ t+k∨t Π t−1 ,t+ k)}=0 (10)

MC t+k∨t ≡ψ t ,t+k Y t+k - t хугацаанд үнээ өөрчилсөн пүүсийн t+k үеийн бодит ахуй зардал.

Инфляцийн тогтвортой төлөвийг P t

¿

P t−1=1 тэгшитгэлээр тайлбарлаж болох юм энэ нь

Π t−1 , t +k=1 гэсэн үг бөгөөд Pt¿=Pt+k,Y t+k∨t=Y , MC t+k∨t=MC, үүдийн тогтвортой байх

нөхцөлийг хангаж байна.Үүний тулд MC=1/ M .

pt¿−pt−1=(1−βϑ )∑

k=0

∞

( βθ )k Et {mct+k∨t+( pt+k−p t−1)} (11)

Зах зээлийн тэнцвэр

Зах зээлийн тэнцвэрийг дараах нөхцөл хангагдсан үед тогтоно гэж үзнэ.

Y t ( i )=C t(i)

28

Нийт гарцыг Y t ≡(∫0

1

Y t ( i )1− 1

ϵ di)ϵ

ϵ−1гэж үзвэл дараах нөхцөл хангагдаж байна.

Y t=C t

T нь бүх үед хамааралтай. Euler тэгшитгэлийг оруулан зах зээлийн тэнцвэрийг

тодорхойлбол ийм байна.

y t=Et {y t+1 }−1σ( it−Et {π t+1 }−ρ) (12)

Хөдөлмөрийн зах зээлийн тэгшитгэл

N t=∫0

1

N t ( i ) di

(5) дах тэшитгэлд орлуулбал

N t=∫0

1

(Y t (i)A t

)1

1−α=(Y t

A t)

11−α∫

0

1

( Pt(i)P t

)− ϵ1−α di

(1−α ) nt= y t−at+d t

d t ≡(1−α) log∫0

1

( P t(i)/Pt )−ϵ

1−α di – үнийн түвшин. Инфляци тогтвортой байх үед d t=0 энэ

y t=at +(1−α ) nt (13)

Пүүс тус бүрийн ахиу бодит зардалыг бичвэл

mc t=( wt−pt )−mpnt=(w t−pt )−( yt−nt )−log(1−¿α )=(w t−pt)−1

1−α(at−α yt)−log(1−¿ α)¿¿

Бүх t хугацаанд mpnt – хөдөлмөрийн ахуи бүтээгдэхүүн,

mc t+ k∨t=( wt +k−p t+ k )−mpnt+k=(w t+k−pt+k )−1

1−α(at+k−α y t+k∨t)−log(1−¿ α)¿

Тэгшитгэлийн зах зээлийн тэнцвэр болох c t= y t тэй нэгтгвэл mc t+ k∨t нь дараах байдлаар

бичиж болно.

mc t+ k∨t=mc t+k+α

1−α ( y t +k∨t− y t+ k∨t )=mct+k+αϵ

1−α ( pt¿−pt+k ) (14)

29

(14) (11) –ийг тэгшитгэлүүдийг нэгтгэв

pt¿−pt−1= (1−βθ )∑

k=0

∞

( βθ ) k Et {Θmc t+k+ ( pt+k−pt−1 )}= (1−βθ ) Θ∑k =0

∞

( βθ )k Et {mc t+ k }+∑k=0

∞

( βθ )k Et {π t+k }

Θ ≡ 1−α1−α+αϵ

≤ 1 байх ба уг тэгшитгэлээс ялгавар абвал

pt¿−pt−1=βθ E t { pt+1

¿ −pt }+(1−βθ )Θ mct+π t (15)

Эцэст нь (7) болон (15) тэгшитгэлүүдийг нэгтгэюэд инфляцийн тэгшитгэл гарна

π t=β Et {π t+1 }+ λmct (16)

λ ≡ (1−θ ) (1−βθ )θ

Θ – үнийн индекс

(16) тэгшитгэл бодож, тогтвортой төлөвийг ашиглан тухайн цаг үеийн болон ирээдүйд

хүлээгдэж буй бодит ахиу зардлыг тооцсон.

π t=λ∑k=0

∞

βk Et {mc t+k }

Бодит ахиуц зардал болон эдийн засгийн төлөв байдлын хоорондын хамаарлыг

харуулвал. Үнэ тогтоохдоо дундаж бодит ахиуц зардалын тэгшитгэлийг бичвэл

mc t=( wt−pt )−mpnt=(σy t−φnt )−( y t−nt )− log(1−¿ α)=(σ+ φ+α1−α ) y t−

1+φ1−α

at−log(1−¿α )¿¿

(17)

тэгшитгэл нь өрхийн (2) тэгшитгэл болон нийт үйлдвэрлэлийн оновчтой түвшинг

тодорхойлно.

Уян үнэ тогтвол бодит ахиуц зардлаыг тогтмол mc=−μ гэж үзнэ. ДНБ-ийн зөрүүг

тэгшитгэлд орлуулбал

mc=(σ+ φ+α1−α ) y t

n− 1+φ1−α

a t− log(1−¿α )¿ (18)

y tn=ψ y0

n +ψ yan at (19)

30

Энд: ψ y 0n ≡ (1−α ) ¿¿

μ=0 төгс өрсөлдөөнт зах зээлийн үед сонгодог онолтой адилхан болно. Технологийн

өөрчлөлтгүйгээр пүүсүүд зах зээлийн нийт гарц багасгах боломжтой юм.

(17) тэгшитгэлээс (18) –ийг хасвал

m̂c t=(σ+ φ+α1−α )( y t− y t

n) (20)

Тогтвортой төлөвийн бодит ахиуц зардалын хазайлт нь уян үнийн гарцын хазайлттай

пропорциональ хамааралтай байна. Эндээс ДНБ ийг ~y t≡ y t− y tn гэж тодорхойлсон.

(20) (16) нэгтгэн одоо байгаа инфляци болон хүлээгдэж буй инфляци ДНБ –ийг нэг

тэгшитгэлээр харах боломжтой юм.

π t=β Et {π t+1 }+k y t (21)

Энд: k ≡ λ(σ+ φ+α1−α ) байна. Тэгшитгэл (21) ийг шинэ кэйнсийн онолын филлипсийн муруй

гэж тайлбарладаг. Энэ тэгшитгэл нь энгийн шинэ кэйнсийн загварын чухал

тэгшитгэлүүдийн нэг.

Дараагийн чухал тэгшитгэлийг бичхийн тулд бид (12) тэгшитгэлийг ДНБ холбож үзнэ.

Үүнийг IS муруй тэгшитгэл гэнэ

~y t=−1σ ( it−Et {π t+1 }−rt

n )+ Et {y t +1 } (22)

rtn – хүүгийн түвшиний зөрүү

rtn ≡ ρ+σ Et {∆ y t+1

n }≡ ρ+σ ψ yan Et {Δat+1 } (23)

Тэгшитгэл (22) хялбарчилвал

~y t=−1σ ∑

k=0

∞

(r t+k−rt+kn ) (24)

Энд: rt ≡ it−E t {π t+1}

31

3.3 Төв банкТөв банк нь Тейлорын дүрмээр (Taylor J. B., 1993) хүүний түвшинээ тохируулдаг гэж таамаглана.

it=ρ+ϕπ π t +ϕ y y t+v t (25)

ϕ π- инфляцийн хариу үйлдэл

ϕ y - үйлдвэрлэлийн хэлбэлзлийн хариу үйлдэл

v t – 0 дундажтай экзоген хувьсагч/шок/

Тэгшитгэлийг инфляцигүй байх үеийн тогтвортой төлөвтэй хэр хамааралтай байхыгρ –

тогтмол тоог хэрхэн сонгохоос хамаардаг.

(21) (22) (25) тэгшитгэлүүдийг нэгтгэж ерөнхий тэнцвэрийн тэгшитгэлийг систем хэлбэрт

оруулан бичнэ.

[ y t

π t]=A t [E t {y t+1}E t {π t+1}]+Bt (r t

n−v t )

(26)

Энд: rtn ≡rt

n−ρ ,

At=Ω [ σσ k

1−ϕπ

k+(σ+ϕ y )] ; Bt ≡ Ω[1k ]ϕ π , ϕ y – эерэг коэффицент гэж тодорхойлсонор тэгшитгэл дараах хэлбэртэй байна.

k (ϕ¿¿π−1)+(1−β )ϕ y>0¿ (27)

Мөнгөний бодлогын шок

Зээлийн хүүгийн дүрмийн v t – хувьсагчийг экзоген гэж AR(1) буюу өөрийнхөө хугацааны

өмнөх үеэс хамааруулан үзнэ.

v t=pv vt−1+εtv

pv. ε tv – мөнгөний бодлогын шок эерэг эсвэл сөрөг байхаас шалтгаалан нэрлэсэн хүүгийн

түвшин, инфляци, ДНБ өөрчилөгдөнө.

Зээлийн хүүгийн зөрүү нь мөнгөний бодлогын шокоос хамааралгүй тул бүх t хугацаанд

rtn=0 байна. Харин ДНБ болон инфляцийн хувьд мөнгөний бодлогын шок дараах

32

хамааралтай байна y t=ψ yv v t, π t=ψπv v t. (22) (21) тэгшитгэлүүдийг нэгтгэн доорх

тэшитгэлийг гаргасан

y t=(1−β ρv ) Λ v vt

π t=−k Λ v vt

Энд: Λ v ≡ 1(1−β ρ v) [ σ ( 1−ρv )+ϕ y ]+k (ϕπ−ρb)

. (27) тэгшитгэлийг нөхцөл хангагдсан үед

Λ v>0 байна.

Зээлийн хүүгийн өсөлт нь инфляци болон ДНБ нөлөөлдөг.

rt=σ (1−ρ v)(1−β ρv ) Λ v v t

it=rt+E t {π t+ 1}=[σ (1−ρv ) (1−β ρv )−ρv k ] Λ v v t

d mt

d εtv =

d pt

d εtv =

d y t

d ε tv =η

d it

d εtv =− Λ v [(1−β ρ v )(1+ησ (1−ρ v ))+(1−η ρv )]

Технологийн шок

Эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг технологийн шокод үзүүлэх хариу үйлдлийг харахын тулд

a t параметерийг ашиглана. Үүнийг өөрийнхөнөө өмнөх үеээс хамааралтай AR(1)

технологийн тэгшитгэл гэж нэрлэнэ. a t – ийн тэгшитгэлээс дифференциал аван тогтвортой

төлөвт оруулан бичвэл дараах хэлбэртэй байна.

a t=ρa at−1+ε ta (28)

Энд: ρa∈¿, ε ta тэг дундажтай тотгтвортой төлөв. Тэгшитгэл 23 - т дээр тэгшитгэлийн

орлуулан бичвэл:

r tn=ρ−σ ψ ya

n (1−pa)at ;

Мөнгөний бодлогын шок буюу v t=0 үед ДНБ болон инфляци нь натурал зээлийн хүү

буюу r̂ tn- ээс шууд хамааралтай гэж таамаглаж байна.

33

~y t=(1−β ρa ) Λ a r tn=−σ ψ ya

n (1−ρ a)(1−β ρa) Λa at ;

π t=k Λa r tn=−σ ψ ya

n (1−ρa ) k Λa at ;

Энд: Λa≡ 1(1−β ρa )¿¿ ;

ρa<1 үед эерэг технологийн шок нь инфляци болон ДНБ зөрүүд сөрөг нөлөө үзүүлдэг.

ДНБ болон ажилгүйдэлийн тэгшитгэлийг бичвэл:

y t= y tn+ y t=[(ψ¿¿ yan−1)−σ ψ ya

n (1−ρa)(1−β ρa)(1−β ρa) Λ a]at ¿

(1−α ) nt= y t−at=[(ψ yan −1 )−σ ψ ya

n ( 1−ρa ) (1−β ρa ) Λa ]at

Эндээс харахад технологийн эерэг шокын нөлөөлөл нь ДНБ болон ажилгүйдэлд

тодорхойгүй байна. Тодорхойгүй байдал нь параметрийн сонголтоос болон Тэйлорын

дүрмийн коэффицентээс хамааралтай.

3.4 Шугаман системЗагварын үнэлгээг хийхэд шаардлагатай шугаман тэгшитгэлүүд

π t=β Et {π t+1 }+k y t – Филлипсийн Муруй

y t=−1σ (it−Et {π t+1 }−rt

n )+Et {y t +1} – IS Муруй

it=ρ+ϕπ π t +ϕ y y t+v t – Тэйлорын зээлийн хүүгийн дүрэм

rtn ≡ ρ+σ Et {∆ y t+1

n }≡ ρ+σ ψ yan Et {Δat+1 } – Зээлийн хүүгийн зөрүү

rt ≡ it−E t {π t+1} – Бодит зээлийн хүү

~y t≡ y t− y tn – Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

v t=pv vt−1+εtv – Мөнгөний бодлогын шок

a t=ρa at−1+ε ta – Технологийн шинэчлэлийн шок

y t=at +(1−α )nt – Үйлдвэрлэлийн Функц

34

4 Загварын үнэлгээ4.1 Калбираци

Динамик симуляци хийхийн тлуд бид тухайн загвар ашиглагдах параметрүүдийн утгыг

олох ёстой.

Ерөнхийдөө, ДСЕТ- ийн загварын параметрүүдийн утгыг олох хоёр арга байдаг. Үүний

нэг арга нь эконометрик аргууд болох моментийн ерөнхий арга, хамгийн их үнэний хувь

бүхий арга болон хамгийн өргөн хэрэглэгддэг эконометрик арга болон Бэйсийн аргууд

юм(Dejong, D.N and Dave, C, 2007).

Хоёрдох арга нь калибрацийн арга. Энэ арга нь судлагдсан байдалаас тухайн асуудалын

загварт тохирсон утгуудыг олохыг оролддог. Энэ судалгаанд калибрацийн аргыг

ашиглана.

№ Параметер Утга Эх үүсвэр1 β 0.99 Jordi Gali(2008)

2 σ 1 Ж. Баттулга Мөнгөний бодлогын шинжилгээ

3 φ 1 Нээлттэй, жижиг эдийн засгийн ДСЕТ загвар

4 η 4 Нээлттэй, жижиг эдийн засгийн ДСЕТ загвар

5 ϑ 2/3 Jordi Gali(2008)6 ϕ π 1.5 Тэйлорын дүрэм7 ϕ y 0.5/4 Тэйлорын дүрэм8 ρ v 0.5

4.2 Мөнгөний бодлогын шокДСЕТ загвараа үнэлэхдээ MATLAB программыг ашигласан. MATLAB –ийн загварын

үнэлгээг Хавсралт №1 –т харуулав.

Мөнгөний бодлогын 1 хувийн шокод үзүүлэх хариу үйлдлийг тус бүрээр нь Зураг

10 –т харуулав. Зах зээл дээр эргэлдэж буй нийт мөнгөний нийлүүлэлтийг өсгөх эдийн

засгийн ерөнхий тэнцвэрийг нэмэгдүүлж байна. Хэрэв мөнгөний бодлогод шок

ажиглагдвал дотоодын нийт бүтээдэхүүний зөрүү, инфляцид сулавтар уналт бий болж

харин нэрлэсэн хүү болон бодит хүүнд эерэг нөлөө үзүүлэх төлөвтэй байна.

Зураг 10

35

5.3 Технологийн шокҮйлдвэрлэлд шинэ тоног төхөөрмж ашиглаж эхэлснээр илүү бүтээмжтэй болж тогтмол

хөдөлмөрийн түвшинд илүү их бүтээдэхүүн үйлдвэрлэх боломжтой болдог. Техноллогийн

шок нь ийм замаар орж ирдэг. Зураг №2. ДНБ зөрүү багасгаж Бодит ДНБ –ийг өсгөдөг

байна. Технологийн эерэг шок инфляцид сул ч сөрөг нөлөө үзүүлж байна.

Зураг 11

36

Хүүний түвшиний шокийн сценари шинжилгээ

Энэ хэсэгтээ Тейлорын дүрмийн параметрүүдийг гурван ялгаатай янзаар өгч шинжилгээ

хийлээ. Тейлорын параметрүүдийн ялгаатай хувилбаруудыг Хүснэгт 1 –т харуулав.

Хүснэгт 1

Тейлорын

параметрүүдСценари 1 Сценари 2 Сценари 3

ϕ π 1.5 1.5 5

ϕ y 0.5 5 0.5

Эдгээр параметрүүдийн ялгаатай байдал нь хувьсагчдад хэрхэн нөлөөлж байгааг График

11,12,13- т харууллаа.

График 11

37

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

-0.3

-0.25

-0.2

-0.15

-0.1

-0.05

0

Үйлдвэрлэл 1 Үйлдвэрлэл 2 Үйлдвэрлэл 3

График 12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

-0.35

-0.3

-0.25

-0.2

-0.15

-0.1

-0.05

0

Инфляци 1 Инфляци 2 Инфляци 3

График 13

38

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 150

0.05

0.1

0.15

0.2

0.25

0.3

0.35

0.4

0.45

Хүүний түвшин 1 Хүүний түвшин 2 Хүүний түвшин 3

Дээрх параметрүүд нь ялгаатай гурван тохиолдлын аль нь эдийн засагт илүү тохиромжтой

вэ? Энэ асуултанд хариулахын тулд дараах томъёогоор нийгмийн алдагдлыг функцыг

боддог.

L=∑t=1

100

βt−1 (π t2+0.5∗y t

2 )

L – Нийгмийн алдагдал.

Дээрх гурван сценарийн нийгмийн алдагдалыг дараах хүснэгтэд харуулав.

Хүснэгт 2 Тейлорын ялгаатай параметрүүдийн үе дэхь нийгмийн алдагдал

Сценари 1 16.34

Сценари 2 3.14

Сценари 3 4.06

Хаалттай эдийн засгийн хувьд параметрийн дээрх гурван сонголтоос хоёрдугаарх

хувилбар буюу ϕ π=1.5; ϕ y=0.5 тохиромжтой байна.

39

5 ДүгнэлтШинжилгээний ихэнх үр дүн онолын таамаглалтай нийцэж байна. Харин мөнгөний

бодлогын эерэг шок нь инфляцийг бууруулна гэсэн энэ зүй тогтол онолын таамаглалтай

нийцэхгүй байгаа нь инфляцийг тодорхойлогч филлипсийн муруйг дахин сайжруулах

шаардлагатайг илэрхийлэж байна.

ДСЕТ загвар нь макро эдийн засгийн хандлагыг тайлбарлахдаа бусад хагас бүтцийн

загваруудын дэргэд онолын суурь сайтай. Иймэрхүү төрлийн судалгаа шинжилгээг

нэмэгдүүлэх нь макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн хариу үйлдэл болон таамаглалуудыг

илүү бодитой болгох юм.

40

Хаалттай эдийн засгийн хувьд Тейлорын дүрмийн бидний сонгосон параметерүүдийн

сонголтоос ϕ π=1.5; ϕ y=0.5 тохиромжтой ба хүүний түвшиний шокийн нийгмийн

алдагдлын түвшин хамгийн бага байна.

6 Ашигласан материалGali, Jordi (2008), “Monetary Policy Inflation, and the Business Cycle”: An Introduction to the New Keynesian Framework. Princeton University Press, Princeton, Oxford

Casares, M. (2006), Monetary Policy Rules in a New Keynesian Euro Area Model. Journal of Money, Credit, and Banking

Gali, Jordi (1999). “Technology, Emoloyment, and the Business Cycle: Do Technology Shocks Explain Aggregate Fluctuations?” American Economic Review vol. 89

Gali, Jordi and Pau Rabanal (2004): “Technology Shocks and Aggregate Fluctuations: How Well Does The RBC Model Fit Postwar U.S Data?” NBER Macroeconomics Annual 2004

Gertler, Mark and John Leahy (2006). “A Phillips Curve with a Stochastic Foundation”

41

Gali, Jordi, Gerter, M. Lopez- Salido, J.D. (2001), European Inflation Dynamics. European Economic Review

Mankiw, N. Gregory, David Romer. (2000). New Keynesian Economics. MIT Press, Cambridge MA.

Medina, J and C Soto. (2007). Central Bank of Chile Working Papers No 458.

Medina, J and C Soto (2008) The Chilean New Keynesian Model. Bank of Chile Working Papers № 457.

King, Robert G., and Mark Watson (1996). “Money, Prices, Interest Rates in the New Keynesian Model,” Review of Economics and Statistics

Hairaul, Jean-Oliver, and Franck Portier (1993). “Money, New Keynesian Macroeconomics, and the Business Cycle”. European Economic Review

Rotemberg, Julio (1982). Monopolistic Price Adjustment and Aggregate Output,” Review of Economic Studies

Rotemberg, Julio (1982). “Interest Rate Rules in an Estimated Sticky Price Model,” in J.B. Taylor ed., Monetary Policy Rules, University of Chicago Press

П. Авралт-Од, Д. Гансүлд, Л. Энх-Амгалан (2010) “Нээлттэй, жижиг эдийн засгийн Динамик Стохастик Ерөнхий Тэнцвэрийн Загвар”. Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль, Экономикс, Эконометриксийн Тэнхим.

Б. Алтанцэцэг, Д. Баярмаа (2011). “Монгол Улсын Эдийн Засгийн Динамик Стохастик Ерөнхий Тэнцвэрийн Загвар” Монгол улсын их сургууль, эдийн засгийн сургууль

Ц.Батсүх (2004) “Эдийн Засгийн Мөнгөний Талыг Загварлах Онол, Практикийн Асуудлууд” Монголбанк судалгааны ажлын эмхэтгэл, долдугаар цуврал

7 ХавсралтХавсралт №1

var pi //Инфляци y_gap //Бодит ДНБ y_nat //Бодит ДНБ Зөрүү y //ДНБ r_nat //Зээлийн хүүгийн зөрүү r_real //Бодит зээлийн хүү i //Нэрлэсэн зээлийн хүү n //Ажилласан цаг m_growth_ann //Мөнгөний өсөлт nu //AR(1) Мөнгөний бодлогын шокын нөлөөлөл a //AR(1) Технологийн шокын нөлөөлөл

42

r_real_ann //Жилийн бодит зээлийн хүү i_ann //Жилийн нэрлэсэн зээлийн хүү r_nat_ann //Жилийн зээлийн хүүгийн зөрүү pi_ann; //Жилийн инфляцийн түвшин

varexo eps_a //Технологийн шок eps_nu; / /Мөнгөний бодлогын хүү

parameters beta sigma psi_n_ya rho_nu rho_a phi phi_pi phi_y kappa alpha epsilon eta;

sigma = 1; //log utilityphi=1; //Фришийн мэдрэмжphi_pi = 1.5; //Тэйлорийн дүрэмд инфляцийн үзүүлэх хариуphi_y = .5/4; //Тэйлорийн дүрэмд ДНБ үзүүлэх хариуtheta=2/3; //Калво параметерrho_nu = 0.5; //мөнгөний бодлогын шокын автокорреляциrho_a = 0.9; //технологийн шокын автокорреляциbeta = 0.99; //Дискаунт факторeta =4; // Мөнгөний эрэлтийн улирлын мэдрэмжalpha=1/3; //Хувьцаат капиталepsilon=6; //Эрэлтийн мэдрэмж

//ПараметрOmega=(1-alpha)/(1-alpha+alpha*epsilon); psi_n_ya=(1+phi)/(sigma*(1-alpha)+phi+alpha); lambda=(1-theta)*(1-beta*theta)/theta*Omega; kappa=lambda*(sigma+(phi+alpha)/(1-alpha));

Шугаман загвар; //1. Шинэ Кэйнсийн Филлипсийн Муруй eq. (21)pi=beta*pi(+1)+kappa*y_gap;//2. IS Муруй eq. (22)y_gap=-1/sigma*(i-pi(+1)-r_nat)+y_gap(+1);//3. Зээлийн хүүгийн дүрэм eq. (25)i=phi_pi*pi+phi_y*y_gap+nu;//4. Зээлийн хүүгийн зөрүү eq. (23)r_nat=sigma*psi_n_ya*(a(+1)-a);//5. Бодит зээлийн хүүr_real=i-pi(+1);//6. y_nat=phi*a;//7. ДНБy_gap=y-y_nat;

43

//8. Мөнгөний бодлогын шокnu=rho_nu*nu(-1)+eps_nu;//9. Технологийн шинэчлэлийн шокa=rho_a*a(-1)+eps_a;//10. Үйлдвэрлэлийн функц (eq. 13)y=a+(1-alpha)*n;//11. Мөнгөний өсөлтm_growth_ann=4*(y-y(-1)-eta*(i-i(-1))+pi);//12. Жилийн нэрлэсэн зээлийн хүүi_ann=4*i;//13. Жилийн бодит зээлийн хүүr_real_ann=4*r_real;//14. Жилийн зээлийн хүүгийн зөрүүr_nat_ann=4*r_nat;//15. Жилийн инфляциpi_ann=4*pi;end;

shocks;var eps_nu = 0.25^2; //1 standard deviation shock of 25 basis points, i.e. 1 percentage point annualizedend;

resid(1);steady;check;

stoch_simul(order = 1,irf=15) y_gap pi_ann i_ann r_real_ann m_growth_ann nu;

shocks;var eps_nu = 0; //Мөнгөний бодлогын шокыг зогсоохvar eps_a = 1^2; // нэгж технологийн шокend;

44