คู่มือ...

คมอการประเมนโอกาสเสยงตอการเกด

โรคหวใจและหลอดเลอด ส�หรบอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)



ส�นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

<10%

10% - <20%

20% - <30%

30% - <40%

>40%

สำ�นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

คมอการประเมนโอกาสำเสำยงตอการเกด

โรคหวใจและหลอดเลอด สำ�หรบอาสำาสำมครสำาธารณสำข (อสำม.)

คมอการประเมนโอกาสำเสำยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด สำ�หรบอาสำาสำมครสำาธารณสำข (อสำม.) ทปรกษา

ดร.นายแพทยภานวฒน ปานเกต ผอ�านวยการส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

แพทยหญงจรพร คงประเสรฐ รองผอ�านวยการส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

นายแพทยสมเกยรต แสงวฒนาโรจน คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นายแพทยปรญญ วาทสาธกกจ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหดล

นางณฐธวรรณ พนธมง หวหนากลมโรคไมตดตอเรอรง กรมควบคมโรค

คณะผจดท�า

นางณฐธวรรณ พนธมง

นางสาวหทยชนก ไชยวรรณ

นางสาววภารตน ค�าภา

นางสาวณฐสดา แสงสวรรณโต

รวบรวมและจดพมพโดย

ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

กระทรวงสาธารณสข ถ.ตวานนท ต.ตลาดขวญ

อ.เมอง จ.นนทบร 11000

โทรศพท: 0-2590-3987 โทรสาร: 0-2590-3988

พมพครงท 1 มกราคม 2559

จ�านวน 10,000 เลม

พมพท ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก กรงเทพฯ

ค�น�

โรคหวใจและหลอดเลอดเปนโรคทมความส�าคญ เนองจากเปนสาเหตการตายสงอนดบ 1 ของคนไทยเมอป 2553 และป 2557 คนไทยตายดวยโรคหวใจและ หลอดเลอดสงถง 58,681 คน หรอเฉลย ชวโมงละ 7 คน หากเรายงนงเฉยไมหนมาใสใจเรองของสขภาพจะมอกซกกคนทตองเสยชวตดวยโรคดงกลาว ดงนน ส�านกโรคไมตดตอ จงไดจดท�าคมอการประเมนโอกาสเสยงตอการเกด โรคหวใจและหลอดเลอด ส�าหรบ อาสาสมครสาธารณสข (อสม.) ซงคมอฉบบน ไดรวบรวมความร เบองตนเกยวกบโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมอง โรคเบาหวาน คลอเลสเตอรอลในเลอดสง การวดความดนโลหตและการแปลผล ทถกตอง การประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดโดยใชตารางส รวมถง ค�าแนะน�าหลงการประเมน เพอใหอาสาสมครสาธารณสข (อสม.) ใชเปนค มอ ในการดแลคนในชมชนทตนเองรบผดชอบเพอลดโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจ และหลอดเลอดใน 10 ปขางหนา

ส�านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรคมกราคม 2559

การประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดส�าหรบอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)การประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดส�าหรบอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)

ก

การประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดส�าหรบอาสาสมครสาธารณสข (อสม.)

ข

สำารบญ หนาบทท 1 มารจกโรคหวใจและหลอดเลอดกนเถอะ โรคหวใจขาดเลอด 1 - อาการของโรคหวใจขาดเลอด 1 - อาการเตอนของโรคหวใจขาดเลอด 1 โรคหลอดเลอดสมอง 2 - อาการของโรคหลอดเลอดสมอง 2 - อาการเตอนของโรคหลอดเลอดสมอง 2 สาเหตหรอปจจยเสยงโรคหวใจขาดเลอด 3 และโรคหลอดเลอดสมอง

บทท 2 การประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โดยใชตารางส ขอดของการประเมนโอกาสเสยงฯ 11 ขนตอนการประเมนโอกาสเสยงฯ 12 ตวอยางการประเมนโอกาสเสยงฯ 21

บทท 3 ค�าแนะน�าในแตละปจจยเสยง การปรบเปลยนพฤตกรรม เพอลดโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ค�าแนะน�าในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 23 การตดตามหลงการประเมนโอกาสเสยงฯ 25 เปาหมายผลลพธการบรการและจดการตนเองเพอลดโอกาสเสยง 26

เอกสารอางอง 27

1

โรคหวใจและหลอดเลอด ประกอบดวย โรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมอง (อมพฤกษ อมพาต)

โรคหวใจขาดเลอด เกดจากผนงดานในของหลอดเลอดมไขมนสะสม พอกตวหนาขน หลอดเลอด จะตบและแขงตว จนการไหลเวยนเลอดตบตนลงไป เลอดไปเลยงกลามเนอหวใจลดลง เปนผลท�าใหเกดภาวะกลามเนอหวใจขาดเลอด

อาการของโรคหวใจขาดเลอด เจบแนนหนาอก คลายมอะไรมากดทบ ระยะเวลาประมาณ 30 วนาท ถง 15 นาท มอาการหายใจเหนอยหอบ หายใจไมออก นอนราบไมได เวยนศรษะ หนามดจะเปนลม หรอหมดสตเนองจากเลอดไปเลยงสมองไมพอ

อาการเตอนของโรคหวใจขาดเลอด 1. เจบกลางหนาอก บรเวณเหนอลนป ขนมาเลกนอย เจบแบบจกแนน

คลายมอะไรมาบบ หรอกดทบไว 2. อาการเจบมกร าวไปทคอหรอขากรรไกร หรอไหลซ ายมกเป นมาก

ขณะออกก�าลงกาย 3. บางคนอาจมอาการจกแนนลนปเหมอนอาหารไมยอย

บทท 1 มารจกโรคหวใจและหลอดเลอด

กนเถอะ


2

โรคหลอดเลอดสำมอง หรอโรคอมพฤกษ อมพาต คอ ภาวะทสมองขาดเลอดไปเลยง ซงเกดจาก หลอดเลอดทไปเลยงสมองตบตน หรอแตก จนเกดการท�าลาย หรอตายของเนอสมอง

อาการของโรคหลอดเลอดสมอง อาการขนอย กบต�าแหนงทสมองขาดเลอดไปเลยง อาการทพบบอยคอ การออนแรงบรเวณใบหนา แขนขา สวนมากเปนขางเดยว และเกดขนโดยเฉยบพลน อาการอนทอาจเกดรวม ไดแก ชาบรเวณใบหนา แขนขา มองเหนไมชด เหนภาพซอน การคดสบสน พดล�าบาก หรอฟงคนอนเขาใจยาก ปวดศรษะรนแรง เดนล�าบาก งนงง ทรงตวไมไดเหมอนปกต เปนลมหมดสต

อาการเตอนของโรคหลอดเลอดสมอง 1. F = Face เวลายมพบวามมปากขางหนงตก 2. A = Arms ยกแขนไมขน 1 ขาง 3. S = Speech มปญหาดานการพดแมประโยคงายๆ พดแลวคนฟง ฟงไมรเรอง 4. T = Time ถามอาการเหลาน ใหรบไปโรงพยาบาล โดยดวน ภายใน 4 ชวโมง

จะไดชวยรกษาชวตและสามารถฟนฟกลบมาไดเปนปกตหรอใกลเคยงคนปกตมากทสด


3

ปจจยเสยงทไมสามารถปรบเปลยนได กรณทมปจจยเสยงนรวมดวยยงตองพงระวง และใสใจการด�าเนนชวตเพอลดความเสยง

ผหญงอายเกน 55 ป

อายทเพมขน

พนธกรรม

ซงในผชายอายเกน 45 ป

เพศชายเสยงกวาเพศหญง

ชาย หญง

พอ แม

ลก

1ปจจยเสยงทไมสามารถ

ปรบเปลยนได

สำาเหตหรอปจจยเสำยงโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสำมอง


4

ปจจยเสยงซงสามารถปรบเปลยนได ปจจยนเปนปจจยทสงเสรมใหคนไทยเปนโรคนกนมากขน และเกดในอายทนอยลง เนองจากรปแบบการด�าเนนชวตในสงคมปจจบนเปลยนแปลงไปจากอดต มความไมสมดลระหวางการกนและการออกแรง ซงปจจยดานพฤตกรรมดงกลาวสงเสรมใหเกดภาวะน�าหนกเกน อวน ไขมนในเลอดสง ความดนโลหตสง เบาหวาน และสงผลใหเกดโรคหวใจและหลอดเลอดตามมา

การกนมากเกนพอด

ไมถกสดสวน

กนผกผลไมนอย

เครองดมแอลกอฮอลสบบหร

เคลอนไหวรางกายนอยลง

ใชเครองอ�านวยความสะดวกมากขน

กนอาหารรสเคม

หวาน และมนสง

2ปจจยเสยง

ซงสามารถปรบเปลยนได


5

1. ภาวะความดนโลหตสง เกดจากสภาวะผดปกตทมระดบความดนโลหตสงกวาระดบปกตของคนทวไป คอ คาความดนโลหตตงแต 120/80 มลลเมตรปรอทขนไป ถอวาเปนสภาวะทตอง ท�าการควบคม แตถาวดความดนโลหต ไดคาตงแต 140/90 มลลเมตรปรอท ขนไป ถอวามภาวะความดนโลหตสง

อาการของโรคความดนโลหตสง โรคความดนโลหตสงสวนมากจะไมแสดงอาการ แตบางรายทอาจมอาการเตอน เชน ปวดมนทายทอย วงเวยน ปวดศรษะตบๆ หากเปนมานานหรอความดนโลหตสง มากๆอาจมอาการเลอดก�าเดาไหล ตามว ใจสน มอเทาชา

การแปลผลคาความดนโลหต คาความดนโลหตตวบน (ซสโตลก) คอ คาความดนโลหตขณะทหวใจ บบตว ความดนโลหตตวลาง (ไดแอสโตลก) คอ คาความดนโลหตขณะหวใจคลายตว

คาตวบน(ซสโตลก)

คาตวลาง(ไดแอสโตลก)

การแปลผล

นอยกวาหรอเทากบ 120 มลลเมตรปรอท

นอยกวาหรอเทากบ 80 มลลเมตรปรอท

อยในเกณฑปกต

มากกวาหรอเทากบ 140 มลลเมตรปรอท

มากกวาหรอเทากบ 90 มลลเมตรปรอท

อยในเกณฑเสยง


6

การวดความดนโลหตทถกตอง ไมพดกน ไมเกรงมอ เพราะจะท�าใหการเตนของหวใจไมสม�าเสมอ คาความดน

โลหตอาจเปลยนไป วดความดนโลหตอยางนอย 2 ครง หางกน 3-5 นาท ในรายทพบความ

ผดปกตโดยน�าคาซสโตลก(คาตวบน) ครงท 1 และครงท 2 บวกกนแลวหาร 2 จะเทากบคาเฉลยซสโตลก (คาตวบน) และคาไดแอสโตลก (คาตวลาง) ครงท 1 และครงท 2 บวกกนแลวหาร 2 จะเทากบคาเฉลย ไดแอสโตลก (คาตวลาง)

แนะน�าใหวดทแขนทงสองขางในการวดความดนโลหตในครงแรก และถา คาความดนโลหตทวดตางกนเกน 20 มลลเมตรปรอท ใหสงตอพยาบาล หรอแพทย

ขอควรร ควรอยในหองทอณหภมไมรอนหรอหนาวเกนไป ไมควรใสเสอแขนยาวขณะวดความดนโลหต ขณะวดความดนโลหตไมควรมความเครยด หรอปวดปสสาวะ ควรงดสบบหรและดมกาแฟกอนวดความดนโลหตอยางนอย 30 นาท ควรนงพก 5 นาท กอนวดความดนโลหต หามนงไขวหาง ควรนงหลงพงพนก เทา 2 ขางควรอยบนพน

2. โรคเบาหวาน โรคเบาหวาน เกดจากตบออนไมสามารถสรางอนซลนไดเพยงพอ หรอเมอรางกายไมสามารถใชอนซลนทผลตออกมาได ท�าใหน�าตาลในเลอดสงขนอยเปนเวลานาน ระดบน�าตาลมากกวาหรอเทากบ 126 มลลกรมตอลตร (ขณะอดอาหาร 8 ชวโมง หรอมากกวา) ในกรณทระดบน�าตาลในเลอดขณะอดอาหารอยในชวง 100-125 มลลกรมตอลตร ถอวาเปนกลมเสยงสงตอเบาหวาน


7

อาการของโรคเบาหวาน

ปสสาวะบอยและมาก

ในตอนกลางคน คอแหง กระหายน�า หวบอย กนจ น�าหนกลด

เปนแผลงายแตหายยาก คนตามผวหนง ตาพรามว

ชาตามปลายมอปลายเทา และความรสกทางเพศลดลง


8

3. โคเลสเตอรอลในเลอดสงหรอไขมนในเลอดผดปกต ไขมน คอ สารอาหารจ�าเปนทรางกายใชเปนพลงงาน สรางฮอรโมนและวตามนบางชนด ไขมนในเลอดมาจากอาหารทเรากนและรางกายสรางขน การวดระดบไขมน ในเลอด วดเปนระดบโคเลสเตอรอล และไตรกลเซอไรด ระดบไขมนในเลอดทตรวจวด คอ “ไขมนรวม” หรอ โคเลสเตอรอลรวม “ไขมนไมด” หรอ แอล ด แอล โคเลสเตอรอล (LDL–C) หากม จ�านวนมาก ท�าใหเกดโรคหวใจและหลอดเลอด “ไขมนด” หรอ เอช ด แอล โคเลสเตอรอล (HDL-C) เปนโคเลสเตอรอลทถกล�าเลยงออกจากอวยวะตางๆ และผนงหลอดเลอด ท�าใหลดการอดตนของ หลอดเลอด “ผชวยผราย” หรอไตรกลเซอไรด หากมปรมาณมากยงเพมความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ

คาปกตไขมนทควรทราบ

ชนดไขมน คาปกตโคเลสเตอรอล (ไขมนรวม) ไมควรเกน 200 มลลกรมตอลตรLDL โคเลสเตอรอล (ไขมนไมด) ไมควรเกน 130 มลลกรมตอลตรHDL โคเลสเตอรอล ในผหญง (ไขมนด)HDL โคเลสเตอรอล ในผชาย (ไขมนด)

ควรสงกวา 50 มลลกรมตอลตรควรสงกวา 40 มลลกรมตอลตร

ไตรกลเซอไรด ไมควรเกน 150 มลลกรมตอลตร


9

4. ภาวะน�าหนกเกน โดยคาดชนมวลกายทเหมาะสมในคนไทย ควรอยระหวาง

18.5 – 22.9 กโลกรม/ตารางเมตร

5. สบบหร 6. มประวตของพอ แม พ นอง สายตรง ปวยเปนโรคหวใจขาดเลอด หรอโรคหลอดเลอดสมอง 7. รอบเอวเกน วธการวดรอบเอวทถกตอง 1. อยในทายน เทาทง 2 หางกน ประมาณ 10 เซนตเมตร 2. ใชสายวด วดรอบเอวโดยผานสะดอ 3. วดในชวงหายใจออก(ทองแฟบ) โดยใหสายวดแนบล�าตว ไมรดแนนและใหระดบของสายวดทรอบเอววางอยในแนวขนานกบพน


10

ผลเสำยทเกดจากภาวะน�าหนกเกนหรออวนลงพง ไดแก - ท�าใหหลอดเลอดแดงทไปเลยงหวใจตบจงเกดโรคหวใจไดงาย - ไตขบเกลอออกไดนอยลง ท�าใหเกดความดนโลหตสง - ไขมนไตรกลเซอไรดสงท�าใหเกดหลอดเลอดตบ หรออดตนท�าใหเลอดไปเลยงลดลง

การค�นวณคารอบเอว :

สตรค�านวณ =

การแปลผล

เพศ รอบเอวปกต

ผหญง ไมเกน 80 เซนตเมตร หรอ 32 นว

ผชาย ไมเกน 90 เซนตเมตร หรอ 36 นว

สวนสง(เซนตเมตร)2

11

เปนการประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดในระยะ 10 ปขางหนาเพอใหประชาชนทราบความเสยงของตนเอง โดยแบงความเสยง เปน 5 ระดบ คอ

ขอดของการประเมนโอกาสำเสำยง 1. เปนการประเมนโอกาสเสยงทจะเปนโรคกลามเนอหวใจตาย และโรคอมพฤกษ อมพาตในระยะเวลา 10 ปขางหนา 2. ทราบความเสยงของตนเองและปจจยเสยงทตองแกไข 3. ไดรบค�าแนะน�าในการจดการตนเองเบองตน

บทท 2การประเมนโอกาสำเสำยง

ตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดโดยใชตารางสำ

<10% 10% - <20% 20% - <30% 30% - <40% >40%

ต�า ปานกลาง สง สงมาก สงอนตราย


12

การประเมนโอกาสำเสำยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดโดยใชตารางสำ

ขนตอนท 1 เลอกตารางสเพอประเมน โดย • ถาไมทราบผล cholesterol ในเลอด ใหใชตารางสท 1 • ถาทราบผล cholesterol ในเลอด ใหใชตารางสท 2

ทมา: Thai CV risk score, โครงการศกษาระยะเพอหาอทธพลของปจจยเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด 2528-2558

1ไมทราบผลโคเลสเตอรอล

ตารางสท 1 กรณไมทราบผลโคเลสเตอรอล (Cholesterol) ในเลอด


13ทมา: Thai CV risk score, โครงการศกษาระยะเพอหาอทธพลของปจจยเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด 2528-2558

1ทราบผลโคเลสเตอรอล

ตารางสท 2 กรณทราบผลโคเลสเตอรอล (Cholesterol) ในเลอด


14

ขนตอนท 2 เลอกตารางวาเปนโรคเบาหวานหรอไม

หรอ

2

2



15

ขนตอนท 3 เลอกเพศชายหรอหญง

3

3



16

ขนตอนท 4 เลอกการสบบหรวาสบหรอไมสบ ผทยงคงสบบหร ยาเสนยาสบบหรซกาแรต บหรซการในปจจบนและผทหยดสบไมเกน 1 ปกอนการประเมน เลอก ชองสบบหร

4

4



17

5

5

ขนตอนท 5 เลอกชวงอาย

ชวงอาย (ป) เลอกชอง

<40-49 40

50-54 50

55-59 55

60-64 60

65 ปขนไป 65

ตารางการเลอกชวงอาย



18

ขนตอนท 6 เลอกคาความดนโลหตตวบน โดยใชจากการวด 2 ครง 2 ชวงเวลาหางกน อยางนอย 1 สปดาห (ไมใชกอนการรกษา)

6

6



19

ขนตอนท 7 เลอกคารอบเอว : หนวย ซม. นอยกวา หรอมากกวาสวนสงหาร 2 กรณไมทราบคาระดบไขมน (cholestoral)

7

7



20

ขนตอนท 8 คาระดบไขมน (cholesteral) กรณทราบคาระดบไขมน (cholesteral)

8

8



21

ตวอยาง การประเมนในกรณทราบผลระดบคลอเรสำเตอรอล นายชาง ใจด อาย 64 ป เปนเบาหวาน สบบหร โดยไดรบการตรวจระดบคลอเรสเตอรอล ไดคาเทากบ 225 มลลกรมตอลตรและ มคาระดบความดนโลหต เทากบ 140/80 มลลเมตรปรอท จากนนใชคาความดนโลหตตวบนมาประเมนโอกาสเสยง คอคา 140 ไดคาความเสยงเทากบ....

แปลผลการประเมนโอกาสเสยง นายชาง ใจด อาย 64 ป ประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดในระยะ 10 ปขางหนา มระดบความเสยงอยในระดบสง คาระหวาง 20% - <30% ควรไดรบการปรบเปลยนพฤตกรรมและตดตามประเมนปจจยเสยง/การปรบเปลยนพฤตกรรมอยางนอยทก 3 เดอน และตดตามประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดอยางนอยทก 6 เดอน


22

ตวอยาง การประเมนในกรณไมทราบผลระดบคลอเรสเตอรอล ยายออย หวานฉ�า อาย 72 ป ไมเปนเบาหวาน ไมสบบหร ไมมผลการตรวจระดบคลอเรสเตอรอล โดยมคาระดบความดนโลหต เทากบ 124/85 มลลเมตรปรอท ใชคาความดนโลหตตวบนมาประเมนโอกาสเสยง คอคา 124 และยายออยสง 148 เซนตเมตร ขนาดรอบเอว เทากบ 70 เซนตเมตร ไดคาความเสยงเทากบ...

แปลผลการประเมนโอกาสเสยง ยายออย หวานฉ�า อาย 72 ป ประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและ หลอดเลอดในระยะ 10 ปขางหนา มระดบความเสยงอยในระดบต�า คา <10% ควรไดรบการตดตามประเมนปจจยเสยง/การปรบเปลยนพฤตกรรมอยางนอย ทก 6 เดอน และตดตามประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดอยางนอยทกป

23

ค�แนะน�ในการปรบเปลยนพฤตกรรมสำขภาพ การปองกนการเกดหวใจและหลอดเลอดสมองหลงการประเมนโอกาสเสยง โดยยดหลก 3 อ. (อาหาร ออกก�าลงกาย อารมณ) และ 2 ส. (ไมสบบหร และลด การดมสรา)

อ.อาหาร 1. ลดอาหารไขมนสง ลดการกนไขมนทมาจากสตวและผลตภณฑจากสตว เชน เนอ นม เนย ผปวยเบาหวานหรอผทกนยาลดไขมนอยสามารถกนไขทงฟอง 2 ถง 3 ฟองตอสปดาห ลดกนของมนของทอดอาหาร งดกนขนมปง เคก หรอของทอดซ�าซงมกรดไขมนทรานสมาก ควรใชน�ามนมะกอก น�ามนร�าขาวหรอกนไขมนจากปลาทะเลและปลาน�าจด 2. ลดอาหารเคมหรอมเกลอโซเดยมสง กนอาหารทมรสเคมลดลงครงหนงและลดเครองดมทมรสเคมลง เชน เครองดมผสมเกลอแร ไมเตมน�าปลา ซอว เตาเจยว กะป ผงชรสในอาหาร

บทท 3ค�แนะน�ในแตละปจจยเสำยง

การปรบเปลยนพฤตกรรมเพอลดโอกาสำเสำยงตอโรคหวใจ

และหลอดเลอด


24

3. ลดอาหารและเครองดมทมรสหวานหรอน�าตาลสง หลกเลยงเครองดมทมรสหวาน เชน น�าอดลม น�าหวาน เครองดมชก�าลง น�าผลไม ลดกนน�าตาลไมเกนวนละ 6 ถง 8 ชอนชา 4. เพมผกสดและผลไมทไมหวานจด รบประทานผกสดมอละ 2 ฝามอพนหรอผกสกมอละ 1 ฝามอพน ผลไม ไมหวานจด 15 ค�าตอวนหรอรบประทานผกผลไมอยางนอยครงกโลกรมตอวน

อ.ออกก�าลงกาย เพมการเคลอนไหวรางกาย เชน เดนเรว อยางนอย 30 นาทตอวน 5 ครงตอสปดาห หรอมการเคลอนไหวรางกายในชวตประจ�าวน เวลาวาง หนาทว และการท�างาน การออกก�าลงทจะปองกนโรค เชน การออกกก�าลงกายแบบแอโรบค จะท�าใหหวใจแขงแรงและมประสทธภาพเพมขน ควรออกสม�าเสมอ มากกวา 30 นาทตอวน วธออกก�าลงกายแบบแอโรบค เชน การเดน การวง การวงบนสายพาน การขนบนได การวายน�า การขจกรยาน

อ.อารมณ เมอร สกเครยด คนเราจะมวธผอนคลายความเครยดทแตกตางกน ซงวธ คลายเครยดโดยทวไปมหลากหลายรปแบบ เชน นอนหลบพกผอน พดคยพบปะเพอนฝง ออกก�าลงกาย ยดเสนยดสาย เตนแอโรบค โยคะ ฟงเพลง รองเพลง เลนดนตร ดโทรทศน ดภาพยนตร อานหนงสอ แตงกลอน ทองเทยว

ส.ไมสบบหร ผทไมเคยสบบหรกไมควรเรมสบ สวนผทสบอยแลวควรหยดสบบหร (ยาเสน บหรไฟฟา) รวมถงไมสดดมควนบหรหรอหลกเลยงการอย ใกลบคคลทสบบหร และถาตองการเลกบหรสามารถขอรบค�าปรกษาไดทสถานบรการสาธารณสขใกลบาน หรอสามารถโทรปรกษาไดทศนยบรการเลกบหรทางโทรศพท 1600


25

ส.ลดดมสรา : หลกเลยงการดมแอลกอฮอลหรอจ�ากดปรมาณแอลกอฮอล ทดม ลดการบรโภคเครองดมทมแอลกอฮอล โดย ชาย ไมควรดมเกน 2 หนวย มาตรฐานตอวน และหญงไมควรดมเกน 1 หนวยมาตรฐานตอวน

หนงดมมาตรฐาน คอเครองดมทมปรมาณของแอลกอฮอลบรสทธ 10 กรม โดยใชปรมาณทเทากนของแอลกอฮอลในเครองดมเปนมาตรฐานการวด

การตดตามหลงประเมนผลโอกาสำเสำยตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดการตดตามประเมนปจจยเสยง/การปรบเปลยนพฤตกรรม

ปจจยทตดตามกลมเสยงปานกลาง<20%

กลมเสยงสง

20 - <30%

กลมเสยงสงมาก>30%

1. การวดความดนโลหต

อยางนอยทกๆ 6 เดอน

อยางนอยทกๆ 3 เดอน

อยางนอยทกๆ 1-2 เดอน

2. วดรอบเอว

3. อาหาร (รสหวาน มน เคม)

4.ออกก�าลงกาย/การเคลอนไหวรางกาย

5.บหร

6. การตรวจสอบการใชยา

7. การกระตนใหพบเจาหนาท ตามนด

การตดตามประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด (CVD Risk) กลมเสยงปานกลาง (<20%) ควรไดรบการประเมนซ�า อยางนอยปละ 1ครง

กลมเสยงสง (20% - 30%) ควรไดรบการประเมนซ�า ทกๆ 6 เดอน

กลมเสยงสงมาก (>30%) ควรไดรบการประเมนซ�า ทกๆ 3 เดอน

เปาหมาย ผปวยเบาหวาน ผปวยความดนโลหตสง

ความดนโลหต (มม.ปรอท) < 140/80 < 140/90

ความดนโลหตเฉลยทบาน(มม.ปรอท) < 135/75 < 135/85

ระดบน�าตาลในเลอด

FPG (มก./ดล.)ตามระดบความควบคม * 70 - 110 (เขมงวดมาก)

90 - < 130 (เขมงวด)

< 150 (ไมเขมงวด)

70 - 99

HbA1c (%) < 7

ไขมนในเลอด

High Density Lipoprotein (HDL) (มก./ดล.) ≥ 40 (ชาย)

≥ 50 (หญง)

≥ 40 (ชาย)

≥ 50 (หญง)

Triglycerides (มก./ดล.) < 150

Total Cholesterol (TC) (มก./ดล.) < 280 (คาเปาหมายส�าหรบกลมเสยงปานกลาง)

< 200 (คาเปาหมายส�าหรบกลมเสยงสงและกลมเสยงสงมาก)

Low Density Lipoprotein (LDL)

(มก./ดล.)

< 160 (คาเปาหมายส�าหรบกลมเสยงปานกลาง

< 100 (คาเปาหมายส�าหรบกลมเสยงสง)

< 70 (คาเปาหมายส�าหรบกลมเสยงสงมาก)

การสบบหร งดสบและดมควนบหร

น�าหนกและรอบเอว ดชนมวลกาย 18.5 – 22.9 กก./ม2หรอใกลเคยง

รอบเอว นอยกวาสวนสง/2 (เซนตเมตร)

การออกก�าลงกาย **หนกระดบปานกลาง 30 นาทตอครง 5 ครงตอสปดาห

การบรโภคอาหาร ลดหวาน มน เคม เพมผกและผลไม

แอลกอฮอล หยดดมเครองดมทมแอลกอฮอล***ในรายทหยดดมไมได แนะน�าใหลดการดมลง

(ผชาย < 2 หนวยมาตรฐาน ; ผหญง < 1 หนวยมาตรฐาน)

เปาหมายผลลพธการบรการและจดการตนเองเพอลดโอกาสำเสำยง ในการจดบรการหลงการประเมน เมอประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดแลว ไดจด กลมเสยงเปน 3 กลมไดแก

กลมเสยงปานกลาง หมายถง ผทผลประเมนโอกาสเสยงจากตารางส < 20 %

กลมเสยงสง หมายถง ผทผลประเมนโอกาสเสยงจากตารางส 20% - < 30 %

กลมเสยงสงมาก หมายถง ผทผลประเมนโอกาสเสยงจากตารางส > 30%

โดยมเปาหมายการใหบรการเพอเกดผลลพธรายบคคล ดงตาราง


26

เอกสำารอางอง1. กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. คมอประกอบการเรยนร

การพฒนาศกยภาพ อสม.และชมชนในการปองกนโรคไตเพอสนบสนนระบบบรการสขภาพ. กรงเทพฯ : บรษท บอรน ท บ พบลชชง จ�ากด, 2558.

2. กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. คมอ อสม.นกจดการสขภาพชมชน โรคไมตดตอเรอรง 5 โรค. พมพครงท 2.กรงเทพฯ : โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ�ากด, 2555.

3. ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. การประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด ในผปวยเบาหวานและความดนโลหตสง. โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ�ากด, 2558.

4. ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. รทนมหนตภยโรคไมตดตอเรอรง...ภยเงยบใกลตว. พมพครงท 2.กรงเทพฯ : โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ�ากด, 2555.

5. ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. แนวทางลดเสยง... เลยงโรคไมตดตอเรอรง (NCDs). กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก, 2557.

6. สาระสขภาพ Infographic. กรงเทพ (online). โดยส�านกงานกองทนสนบสนน การสรางเสรมสขภาพ. สบคนขอมลจาก www.thaihealth.or.th/content/ 23940 ลดโรคลดพง เขาถงเมอวนท 20 ธนวาคม 2558


27





ส�นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค

<10%

10% - <20%

20% - <30%

30% - <40%

>40%

คู่มือ...

Health & Medicine