გრამატიკის დამხმარე

სახელმძღვანელო

ნაწილიI

(არსებითი სახელი)

1

არსებითი სახელი

სარჩევი:

1. არსებითი სახელის რაობა ;--------2 2. არსებითი სახელის გარჩევის კატეგორიები ;------------3

3. თანდებულიანი არსებითი სახელები ; -------16 4. კითხვარი----------------------18

5. არსებითი სახელის მართლწერის სავარჯიშოები ; ------------20

2

§1. არსებითი სახელის რაობა

არსებითი სახელი ეწოდება საგნის ან მოვლენის აღმნიშვნელ სიტყვას,რომელიც უპასუხებს კითხვებს: “ვინ?” და “რა?” შენიშვნა: “ვინ?”-კითხვაზე მიუგებს მხოლოდ ადამიანის აღმნიშვნელი სახელი.

ვინ? რა?

ბავშვი დათვი

მასწავლებელი ძაღლი

მებაღე ხე

ექიმი წიგნი

3 §2. არსებითი სახელის გარჩევის კატეგორიები

1. კითხვა (ვინ? რა?); 2. მეტყველების ნაწილი; (არსებითი სახელი) 3. “ვინ” ჯგუფისაა თუ “რა” ჯგუფის?(“ვინ” ჯგუფს განეკუთვნება

მხოლოდ ადამიანის აღმნიშვნელი სახელი,ყველა დანარჩენი-”რა” ჯგუფს.

4. სულიერია თუ უსულო? (არსებას,რომელსაც თავისით გადაადგილება შეუძლია,სულიერია.) 5.კონკრეტულია თუ აბსტრაქტული? (კონკრეტულია საგანი,რომელსაც ნივთიერი სახე აქვს,მისი დანახვაც და მასთან შეხებაც შესაძლებელია, ანუ რასაც ვხედავთ და ვეხებით; ხოლო აბსტრაქტულია ,რასაც განვიცდით ან შევიგრძნობთ;)

კონკრეტული აბსტრაქტული

სახლი სიხარული, ბედნიერება

რვეული ტკივილი, ემოცია

4

6. საკუთარია თუ საზოგადო? (რაიმეს სახელი ან სახელწოდება-საკუთარ სახელთა ჯგუფს განეკუთვნება; ერთნაირ საგანთა საერთო სახელი კი-საზოგადოს.)

საკუთარი საზოგადო

მარიანა გოგო

ბორჯომი მინერალური წყალი, ქალაქი

ბიბლუსი მაღაზია

მტკვარი მდინარე

შენიშვნა: საკუთარ სახელებს განეკუთვნება: 1. ადამიანთა სახელები , ანუ ანთროპონიმები (ასევე იგულისხმება

გვარები,ფსევდონიმები,მეტსახელები); 2. გეოგრაფიული სახელები ანუ ტოპონიმები; 3. პლანეტებისა და ციური სხეულების სახელები; 4. წელიწადის დროთა,კვირეებისა და დღეების აღმნიშვნელი სახელები; 5. სათაურები და დასახელებები; 6. ცხოველთათვის შერქმეული სახელები (წიქარა,ყურშა);

5

7. კრებითია,ნივთიერებათაა,თუ მოქმედების? (კრებითია სახელი,რომელიც შინაარსით ბევრს აღნიშნავს; ნივთიერებათაა ისეთი საგნების აღმნიშვნელი სახელი,რომელსაც ვწონით ან ვზომავთ და არ ვითვლით ცალობით; მოქმედებისაა ისეთი საგნის აღმნიშვნელი სახელი,რომელიც სემანტიკურად გულისხმობს ქმედებას ან მდგომარეობას;)

კრებითი ნივთიერებათა მოქმედების

ხალხი,ერი,გუნდი რკინა,ოქრო,თაფლი ცეკვა,სიმღერა

ხროვა,ფარა,ჯოგი რძე,შაქარი,სპილენძი ხატვა,ძერწვა

ხილი,ბოსტნეული ლობიო,ბრინჯი ქება,ძაგება

ბურღულეული მეტალი,სპილენძი შეურაცხყოფა

ინტელიგენცია მიწა, ქვიშა ვარჯიში

6 8. ბრუნება; ბრუნვის ნიშნები; (სახელის შვიდნაირად ცვლას ბრუნება ჰქვია;ქართულში შვიდი ბრუნვაა;) დავიმახსოვროთ: წოდებით ბუნვაში დასმულ სახელს მიმართვა ჰქვია!

ბრუნვა სახელი ბრუნვის ნიშნები

სახელობითი ბავშვ- -ი, ( 0)

მოთხრობითი ბავშვ-

-მა, (-მ)

მიცემითი ბავშვ-

-ს

ნათესაობითი ბავშვ-

-ის, (-ს)

მოქმედებითი ბავშვ-

-ით, ( -თი)

ვითარებითი ბავშვ-

-ად, (-დ)

წოდებითი ბავშვ-

-ო, (-ვ)

7

ბრუნვის ნიშანთა გავრცობის შემთხვევები:

1. როცა მიცემითში,ნათესაობითსა და მოქმედებითში დასმულ სახელებს “და” კავშირი მოჰყვება,ან ჩამონათვალისას...

მაგ.: მთასა და ბარს..., მოსწავლესა და მასწავლებელს... 2. სიტყვათა შებრუნებული წყობისას, მაგალითად: ლექსი აკაკი წერეთლისა... 3. როცა სახელი “ც” ნაწილაკს დაირთავს: მაგ. ბავშვსაც... დიდსაც და პატარასაც... 4. როცა სახელს დაერთვის “ვით” თანდებული მაგ. მზესავით შენიშვნა: ზემოთ ჩამოთვლილ ყველა შემთხვევაში “ა” არის სავრცობი! სავრცობიანი სიტყვა შემდეგნაირად დაიშლება: ბავშვ-ს-ა-ც; მზე-ს-ა-ვით;

(ვრცლად იხ. §-ში: სიტყვის დაშლა მორფემებად)

8

9. სახელის ფუძე რომ ვიპოვოთ,უნდა ჩავსვათ სიტყვა მოთხრობით ბრუნვაში,ჩამოვაშოროთ ბრუნვის ნიშანი -”მა”, ან -”მ” და რაც დარჩება,არის ფუძე. ა) შემდეგ ვარკვევთ ხმოვანფუძიანია სახელი,თუ თანხმოვანფუძიანი? ბ) თუ ხმოვანფუძიანია, კვეცადია თუ უკვეცელი, ან კუმშვად-კვეცადი; კვეცა არის ისეთი ფონეტიკური მოვლენა,რომლის დროსაც ორ ბრუნვაში: ნათესაობითსა და მოქმედებითში იკარგება ბოლოკიდური ხმოვანი; ფონეტიკური მოვლენა -კვეცა ან კუმშვა -ხდება თუ არა სიტყვაში,ისეთივე იოლი გასარკვევია,როგორც ფუძის პოვნა. თუ სიტყვას ჩავსვამთ ნათესაობით ბრუნვაში და ფუძე შეიცვლება,მაშასადამე ფონეტიკურ მოვლენასთან -კუმშვასთან (თუ თანხმოვანფუძიანია),ან კვეცასთან (თუ ხმოვანფუძიანია),გვაქვს საქმე. ამიტომ მარტივი პრინციპით ვეძებთ სიტყვაში ბგერის კარგვას:

მოთხრობითი

მთა-მ ნათესაობითი

მთ-ის

დაიკარგა ბოლოკიდური ხმოვანი და რადგან უკვე გარკვეული გვაქვს მოთხრობითი ბრუნვით, რომ ხმოვანფუძიანია სიტყვა, მაშასადამე კვეცადია! (გარდა იმ შემთხვევისა,თუ გამონაკლისთა ჯგუფში შემავალი სიტყვა არ არის,ანუ კუმშვად-კვეცადი.)

9 კვეცადი- ”ა” და “ე”- ფუძიანი სახელები:

სახელი ფუძის საძიებელ

ბრუნვაში,ანუ მოთხრობითში

სახელი კვეცის საძიებელ ბრუნვებში, ანუ ნათესაობითსა და

მოქმედებითში

ხმა-მ ხმ-ის ხმ-ით

ძმა-მ ძმ-ის ძმ-ით

მზე-მ მზ-ის მზ-ით

რქა-მ რქ-ის რქ-ით

ფრთა-მ ფრთ-ის ფრთ-ით

გზა-მ გზ-ის გზ-ით

დღე-მ დღ-ის დღ-ით

დავიმახსოვროთ! 1.იკვეცება მხოლოდ “ა” და “ე” ფუძიანი სახელები; 2. “ა” ფუძიანი სახელები იკვეცება მრავლობითშიც! 3. უკვეცელია “ო” და “უ” ხმოვანზე დამთავრებული არსებითი სახელები: ბუ, ორმო... გამონაკლისია: ღვინო (კვეცადი); ღვინ-ის; (ნათესაობითი) ღვინ-ით; (მოქმედებითი)

“ა” ფუძიანი სახელები მრავლობით

რიცხვში

ხმ-ებ-ის,ხმ-ებ-ით

ძმ-ებ-ის,ძმ-ებ-ით

რქ-ებ-ის,რქ-ებ-ით

ფრთ-ებ-ის, ფრთ-ებ-ით

გზ-ებ-ის,გზ-ებ-ით

კუმშვად -კვეცადია სახელი

თუ: ა) ხმოვანფუძიანია; ბ) დაკარგა როგორც ფუძისეული, ისე ბოლოკიდური ხმოვანი ;

გ) ხმოვნები დაკარგა 3 ბრუნვაში,

ნაცვლად 2 ბრუნვისა;

10

მოთხრობითი - ფუძის საძიებელი

ბრუნვა

კუმშვად-კვეცადი სახელები ნათესაობითში,მოქმედებითსა და ვითარებით ბრუნვები

ქვეყანა-მ ქვეყნ-ის ქვეყნ-ით ქვეყნ-ად

ქარხანა-მ ქარხნ-ის ქარხნ-ით ქარხნ-ად

მოყვარე-მ მოყვრ-ის მოყვრ-ით მოყვრ-ად

წიფელა-მ წიფლ-ის წიფლ-ით წიფლ-ად

სიმწარე-მ სიმწრ-ის სიმწრ-ით სიმწრ-ად

ტომარა-მ ტომრ-ის ტომრ-ით ტომრ-ად

კუმშვად-კვეცადი სახელებია:

ქვეყანა, ქარხანა, მოყვარე, ფანჯარა, ბეგარა, ტომარა, პეპელა, წიფელა,

წურბელა, მხარე, სიმწარე, (მარჯვენა (მარჯვნივ), მარცხენა (მარცხნივ);

11

12

კუმშვადი სახელები

კუმშვა არის ისეთი ფონეტიკური მოვლენა,რომლის დროსაც იკარგება ფუძისული ხმოვნები ან “ა”, ან “ე” სამ ბრუნვაში: ნათესაობითში, მოქმედებითსა და ვითარებითში: (მხატვარი,სტუმარი,ტაძარი,ცხვარი,წყალი,მამალი,მერცხალი,ქათამი,კალამი,ატამი,საბანი,ბატკანი,აკვანი,მტერი,მატარებელი,სანთელი,მგელი,კედელი,სოფელი,ირემი,ურემი,ყურძენი... გამონაკლისებია: ამბავი,ხუცესი,თვალი(თუ რაიმეს თვალი იგულისხმება-მაგ: ბეჭდის თვალი),წელი( მაგ: ერთი წლის წინ); გავითვალისწინოთ!

სიტყვები: კარი,ქარი,დარი,ღვარი,ფერი,ბერი-ცალკე არ იკუმშება, მაგრამ ნაერთ სიტყვებში თუ არის გამოყენებული,იკუმშება:

ჭიშკარი, ცისკარი, ნიავქარი, ავდარი, ნიაღვარი, დედაბერი... ჭიშკრის, ცისკრის, ნიავქრის, ავდრის, ნიაღვრის, დედაბრის

13

ზოგიერთი კუმშვადი სახელი კარგავს ფუძისეულ ხმოვან “ო”-ს და მას

ენაცვლება “ვ”,მაგ:

ნიორი, ნიგოზი, მაწონი, იორი ნივრ-ის, ნიგვზ-ის, მაწვნ-ის, ივრ-ის -----------------------------------------------------------------------------------------------------------.

ზოგიერთი კუმშვადი სახელი კი კარგავს “ო” ხმოვანს, მაგ:

ფოთოლი, კოკორი, გოდორი, ჩოჩორი, ობოლი, დიღომი ფოთოლ-ის, კოკორ-ის, გოდორ-ის, ჩოჩორ-ის, ობოლ-ის,დიღომ-ის

14

ადამიანთა სახელებისა და გვარების ბრუნება და მართლწერა: ადამიანთა სახელები:

ბრუნვები სახელებისა და გვარების ბრუნება ერთად

სახელობითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ი; მიხეილ-ი

მოთხრობითი მიხეილ ჯავახიშვილ-მა; მიხეილ- მა

მიცემითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ს; მიხეილ-ს

ნათესაობითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ის; მიხეილ-ის

მოქმედებითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ით; მიხეილ-ით

ვითარებითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ად; მიხეილ-ად

წოდებითი მიხეილ ჯავახიშვილ-ო!; მიხეილ!

15

ბრუნვები სახელებისა და გვარების ბრუნება ერთად

სახელობითი აკაკი წერეთელ-ი; ივანე მაჩაბელ-ი

მოთხრობითი აკაკი წერეთელ-მა; ივანე მაჩაბელ-მა

მიცემითი აკაკი წერეთელ-ს; ივანე მაჩაბელ-ს

ნათესაობითი აკაკი წერეთელ-ის; ივანე მაჩაბელ-ის

მოქმედებითი აკაკი წერეთელ-ით; ივანე მაჩაბელ-ით

ვითარებითი აკაკი წერეთელ-ად; ივანე მაჩაბელ-ად

წოდებითი აკაკი წერეთელ-ო!; ივანე მაჩაბელ-ო!

დავიმახსოვროთ! ადამიანის საკუთარი სახელი არც იკუმშება,არც იკვეცება! არც მრავლობითი რიცხვი აქვს, გარდა იმ შემთხვევისა,როცა პრობლემატიკის ან იდეის განზოგადების მხატვრულ ხერხად არის გამოყენებული: თათქარიძეობა,პეტრეობა, არქიფო სეთურობა,დათა თუთაშხიობა...

16

§3 თანდებულიანი არსებითი სახელები

ბრუნვები თანდებულები თანდებულიანი არსებითი სახელები

სახელობითი “ვით”-თანხმოვანფუძიან სახელებთან

კაც-ი-ვით

მოთხრობითი -------------------------------- ------------------

მიცემითი “-ვით”, “-თან”, “-ზე”, “-ში”, “-შორის”, “-შუა”

ხბო-ს-ა-ვით

ნათესაობითი -თვის, -გან, -კენ, -თანავე, -ებრ, -მიერ, -გამო, -გარდა, -მიმართ,

-შესახებ

დანახვ-ის-თანავე ბავშვ-ის შესახებ დედ-ის მიმართ

მოქმედებითი -ურთ, -გან, -დან, -იდან მეგობრ-ი-თურთ

ვითარებითი -მდე, -მდის სახლ-ა-მდე

წოდებითი ----------------------------------------- -----------------

17

სიტყვების დაშლა მორფემებად სიტყვის მორფოლოგიური გარჩევისას საჭიროა თითოეული შემადგენელი ნაწილის

გამოცალკევება. ამ ნაწილებს მორფემები ჰქვია,ხოლო ფონეტიკური გარჩევისას ბგერათა კლასიფიკაციით განსაზღვრულ კომპონენტებს-ფონემები.

გარდა წარმოქმნილი სახელის მაწარმოებელი აფიქსებისა, თითოეული მორფემა ცალკე ითვლება,მაგ:

ბავშვ-ი ამ სიტყვაში 2 მორფემაა,მაგრამ - ბავშვ-ი-ვით --------აქ 3 მორფემაა;

ფუძე, სახ.ბრ.ნიშ. ფუძე სახ.ბრ.ნიშ სახ.ბრ.თანდ.

მე-ბაღ-ე “მე”- - ”ე” აფიქსია ერთად და ერთ მორფემად ითვლება, ანუ ეს სიტყვა ორი მორფემისაგან შედგება. პრეფიქსი ფუძე სუფიქსი

აფიქსი

18

გრამატიკის კითხვარი: (§ 1 მეტყველების ნაწილები და არსებითი სახელი)

•მეტყველების რამდენი ნაწილია ქართულ ენაში? (ჩამოთვალეთ!) •რას ეწოდება სრულმნიშვნელოვანი სიტყვა?

• მეტყველების ნაწილთაგან რომელია სრულმნიშვნელოვანი და რომელი დამხმარე? •რას ეწოდება ფორმაცვალებადი მეტყველების ნაწილი?

•მეტყველების ნაწილთაგან ჩამოთვალეთ სრულმნიშვნელოვანი და ფორმაცვალებადი, სრულმნიშვნელოვანი და ფორმაუცვლელი, დამხმარე და ფორმაუცვლელი სახელები! •რას ეწოდება არსებითი სახელი და რომელ კითხვებზე მიუგებს იგი?

•ჩამოთვალეთ არსებითი სახელების გარჩევის კატეგოტიები! • რომელი სახელები მიეკუთვნება „ვინ“ ჯგუფს? •რას ეწოდება საკუთარი და რას საზოგადო სახელი?

• როგორ სახელებს ვაკუთვნებთ კონკრეტულთა ჯგუფს და როგორს- აბსტრაქტულს?

19

•როგორ ვიპოვოთ სახელის ფუძე? •რა არის კვეცა? (რომელ ხმოვანს კარგავს ფუძე: ბოლოკიდურს, თუ ფუძისეულს?) •რა არის კუმშვა? (რომელ ხმოვანს კარგავს ფუძე: ბოლოკიდურს, თუ ფუძისეულს?) •ხმოვანფუძიან სახელს კუმშვა ეხება თუ კვეცა? •თანხმოვანფუძიან სახელებს კუმშვა ეხება თუ კვეცა? •რამდენ და რომელ ბრუნვებში ხდება კუმშვა? •რამდენ და რომელ ბრუნვებში ხდება კვეცა? •დაახასიათეთ კუმშვად -კვეცადი სახელები: როგორ ფუძიანია კუმშვად-კვეცადი სახელები? რომელ ხმოვნებს კარგავს? რამდენ და რომელ ბრუნვებში იკარგება ხმოვნები? (ჩამოთვალეთ კუმშვად-კვეცადი სახელები!) •რას ეწოდება ბრუნება? •რამდენი ბრუნვაა ქართულში? (ჩამოთვალეთ ბრუნვები და ბრუნვის ნიშნები!) •თანდებულიანია თუ უთანდებულო? (გამოყავით თანდებული,თუ აქვს!)

•რა ეწოდება წოდებით ბრუნვაში დასმულ სახელს? •გრამატიკული კატეგორია- რიცხვი რამდენია ქართულში? • რომელია მრავლობითი რიცხვის ნიშნები? •რამდენ მორფემას და რომელს შეიძლება დაირთავდეს არსებითი სახელი? (სიტყვის დაშლა). •როგორი სახელებია კრებითი, ნივთიერებათა და გეოგრაფიული? •--------------------------------------------------------------------------------------------

20

მართლწერის სავარჯიშოები:

შევასწოროთ შეცდომები: 1. გემის ქიმა მზეს სხივებზე გაიელვა. 2. გაწყვეტილმა სიმა უცნაური ხმა გამოსცა. 3. ეს ზღაპარი ბავშობაში დიდედაჩემა მიამბო. 4. ძველებურმა კალამა დიდი ინტერესი გამოიწვია. 5. ვანოს თავშეკავებული სალამა ზეინაბს შეაფიქრიანა. 6. გურამა ბევრი იდარდა თავის დაუფიქრებელ ნაბიჯის გამო. 7. სურამა ძლიერ არგო მაკას უმვროს შვილს. 8. ეს ამბავი რომ გაიგო მარიამა,სიხარულით ცას ეწია. 9. მოულოდნელად გემა რყევა დაიწყო. 10. ამ ომა გოგი უდროოდ დააბერა. 11. ინგლის თავის განუმეორებელი ხიბლი აქ. 12. ფას მნიშვნელობა არ აქვს,მთავარი ხარისხია. 13. მალე ქუთაის კეთილმოწყობილი სტადიონი ექნება. 14. სინდის გეფიცები, ამის შესახებ პირველად მესმის. 15. გაოცებული ბავშები ყურადღებით ათვარიელებდენ უზარმაზარ სასმის. 16. დათოს და მაკას 12 ივნის უნდა ვესტუმრო. 17. წყალწაღებული ხავს ეჭიდებოდაო.

21

18. შორს მოჩანდა ნისლში გახვეული კლდები. 19. მერცხლეები მოფრინდნენ და აივნებზე ბუდების გაკეთება დაიწყეს. 20. ბავშვები ორღობეში სათამაშო მახებს დაათრევდნენ. 21. ანა უკვე დღებს ითვლიდა,ისე უნდოდა სამშობლოში დავრუნება. 22. გამოუცდელმა ორატორმა ვერაფრით ვერ მოახერხა აუდიტორის

ყურადღების მიპყრობა; 23. იტალისა და გერმანის გუნდები ჩემპიონატში ერთმანეთს შეხვდნენ. 24. ეს ქალბატონი ბიოლოგის სახემძღვანელოს ავტორია. 25. ამ პრობლემის მოგვარებას ,ალბათ, წლეები დაწირდება. 26. თბილის ამშვენებს მტკვარზე გადებული ლამაზი დიდეები. 27. მეთუნუქებმა საღამოს კარგად მოილხინეს. 28. კვირეები ისე გადის,რომ თვლის დახამხამებას ვერ ვასწრებ. 29. ქარიშხალის მოლოდინში ყველა შეშინებული იყო. 30. ელენე დროებით ასრულებდა მდივანის მოვალეობას. 31. მამალის ყივილმა პატარა გიორგის შეაშინა. 32. აკაკიმ ხელები და პირები წყაროს წყალით დაიბანა. 33. თათიას მაღალი ნიშანის იმედი ქონდა.

22

24. ნუგზარიმ შორიდანვე მოჰკრა თვალი მაყვალის ბუჩქებს. 25. მგელის ყმუილი დიდხანს ისმოდა მთეებიდან. 26. ცისკრის ვარვსკვლავი დაჰნათოდა სვეტიცხოველის ტახარს. 27. მასწავლებლის დანაბარები სკოლის ჭიშკრამდე არ მიყოლია ნიკოს. 28. გიორგი მეფეს ძვირფასი თვალებით შემკული გვირგვინი სშვენოდა. 29. ამ გზას ჯვარის მონასტერამდე მივყავართ?ერეკლემ ფანჯარას მინა

ლურსმანით გაამაგრა. 30. სუფრაზე ელაგა ნიგოზიანი ბადრიჯანი, ნიორიანი ქათამი,ქოთანის

ლობიო,მსახილ,ატამისა და ჭერამის ჩირი. 31. რთველისთვის ყურძენის კარგ მოსავალს ელოდებიან გლეხები. 32. დიდხანს ახსოვდა დედაბერის უცნაური გამოხედვა. 33. ფუტკარის ბზუილი ახლა უკვე ოთახიდან ისმოდა. 34. ნანა და ზურა ჭადარის ქვეშ ისხდნენ. 35. ანას ფირუზისთვალიანი ბეჭედის ყიდვის სურვილი კლავდა.

23

ფრჩხილებში მოთავსებული სიტყვები ჩასვით სათანადო ფორმით!

1. (თონე) შეკეთება მეზობელს ვთხოვე. 2. სწრაფად უნდა ვიარო,იქნებ (მზე)ჩასვლამდე ჩავიდე გორში. 3. შორს მოჩანდა (მთვარე) შუქით განათებული კვკასიონი. 4. (კლდე) ნაპირიდან დიდი ლოდი ჩამოგორდა. 5. ტყიდან ხმა ისმოდა (ჩიტუნა). 6. (ტურა)დანახვაზე ბავშვებმა ტირილი მორთეს. 7. აქაურობა(ქვა და ლოდი) არის სავსე. 8. დურგალმა (ფანჯარა) ჩარჩოები (წიფელი)გაამზადა. 9. ტყიდან (კოდალა)ხმა ისმოდა. 10.ეს წამალი (თმა)ძირებს ამაგრებს.

24

გაასწორეთ შეცდომები: 1. ხუთი ბევრ სასარგებლო ნივთს ამზადებენ. 2. ნატა დილიდან ბების ნაჩუქარი დედოფალით თამაშობდა; 3. ორცნებიანი კომპოზიტები ტირით კი არა,დეფისით იწერება; 4. მაგდამ დედასაგან ისწავლა გემრიელი ჯელის მომზადება; 5. ენძელის და იის გამოჩენა გაზაფხულის დადგომის ნიშანია; 6. დაუვიწყარია ქართული “იავნანის” ჰანგები; 7. სამკერვალი ატელის შესასვლელთან ახალგაზრდა კაცი იდგა; 8. მეფისნავალის გამოჩენა დიდი შფოთვა გამოიწვია. 9. კაფის ფანჯრები ნაძვნარს გადაჰყურებდა. 10. ელენე ყურადღებით აკვირდებოდა პეპელას ფარფატს. 11. აგურის ქარხანის მუშებმა ხელფასების მომატებას მოთხოვნით გამოვიდნენ. 12. მიხო მალე დაიღალა მძიმე ტომარის თრევით; 13. ადამიანმა როგორ უნდა გაძლოს უმაყვაროდ და უთავისტომოდ? 14. ნუთუ ჩემი ქვეყანის ბედი ამ გადაწყვეტილებაშია დამოკიდებული? 15. ბეგარისა და ღალას გადახდა მძიმე ტვირთათ დააწვა ხალხს. 16. მსოფლიოს მოწინავე ქვეყანები ახალ ტექნოლოგიებს ნერგავენ;

25

17.წასვლის წინ ფანჯარის დაკეტვა არ დაგავიწყდეს! 18.რამაზი გააოცა ტომარების სიმრავლე. 19.თბილისის სიახლოვე ახალი ქარხანები აშენდა. 20.მეორე კურსელები სასამართლოში მოწმებათ გამოიძახეს. 21.ხუთ წელიწადში ვიკტორია ულამაზეს ქალათ იქცა; 22.ეგ ბიჭი ადამიანათ აღარ ივარგებს; 23.კოკისპირული წვიმას შემდეგ პატარა რუ ბობოქარი მდინარეთ

გადაიქცა; 24.კაცათ მაშინ ხარ საქები,თუ ეს წესი წესათ დარგე; 25.შეშინებული მონადირეს გამხმარი კუნძი დათვათ მოეჩვენა; 26.ლევანმა სტუდენტათ გახდომა დიდი ამბავით აღნიშნა; 27.ობოლ გოგონას ქალბატონ ნანა დედათ მიაჩნდა; 28.ამაღამ ვახშმად რაც ჰქონდათ,ხვალ სადილადაც და საუზმეთაც

იგივეს მიირთმევენ. 29.აბჯარათ და სატევარათ ეგ არ გამოდგება; 30.ღვინოს დეგუსტაცია ერთეულებს შეუძლიათ; 31.თამაზის იმ წვეულებაზე წასვლა არც უფიქრია; 32.ეთერიმ,დათომ,ოთარიმ,ფრიდონიმ,დავითიმ,იურმა,დიმიტრმა

დიდი იუბულე გადაუხადეს მონატრებულ მეგობარს;

26

33. გივიმ პატარა ძმა მომღერლათ გაზარდა; 34. დალის საჩუქრათ ყბაბილები მიართვეს; 35. გუშინ კენჭი უყარეს პარლამენტარ აბესაძეს წინადადებას; 36. პროფესორი შანიძეს ლექცია 93-ე აუდიტორიაში გადაიტანეს; 37. დოსტოევსკმა დიდი გავლენა მოახდინა რუსული ლიტერატურის

განვითარებაზე; 38. მხატვარი ელენე ახვლედიანის უცნობი ნამუშევარი გალერეა “უნივერსმა”

გამოფინა; 39. მინისტრი რაზმაძის ბრძანებით სამსახურიდან დაითხოვეს გაგუა რამაზ; 40. ილიამ ლექსი “მესმის,მესმის” ჯუზეპე გარიბალდს მიუძღვნა; 41. პაატა ბურჭულაძის გამოსვლამ ყველა აღაფრთოვანა; 42. ჟურნალისტ მახარაძემ,სამწუხაროთ,ჩვენთან სასაუბროთ ვერ მოიცალა; 43. გეოგრაფიის გაკვეთილზე მიხომ ვერაფრით გაიხსენა,რა ჰქვია დანიას

დედაქალაქს; 44. მოგზაური აღფრთოვანებულია იაპონიათი და ავტრალიათი,უფრო კი-

ეგვიპტეს პირამიდებით; 45. სამტრედიას ცენტრში ულამაზესი ხეივანი გააშენეს. ამ ხეივანის სანახავად

სამტრედიას სკოლებიდან მოსწავლეები წავიდნენ; 46. შორაპანის მთებზე მტრედისფერი ნისლი დაწოლილა;

27

46. ლევანი,ფრთხილათ იარე,გახსოვდეს,გზები მოყინულია! 47. ნოდარი,წიგნი მომაწოდე! 48. ნუგზარი, სასიხარულო ამბავი მაქვს შენთვის! 49. რატომ აგვიანებ,მალხაზი,ბატონი თედოს ლექციაზე? 50. ბომბორის ყეფა არემარეს აყრუებდა; 51. ელენევ,რატომ ჩაფიქრებულხარ? 52. შორენა ან ჭიაბრის ცოლი უნდა გამხდარიყო,ან გირშელი

ერისთავის; 53. მართავ , შენი შვილები სად არიან? 54. კლდიაშვილი,თუ შეიძლება,გაჩუმდი! 55. ჭყონიავ,რატომ არ შეასრულე დავალება? 56. ვეკუავ,შეწყვიტე ლაპარაკი! 57. ბატონო ლევანი,გუშინდელისთვის ბოდიში მინდა გადაგიხადოთ; 58. ნუგზარი,გაიგე, ლევანიმ დათოს ყველაფერი აპატია და მადლობაც

მოუხადა ,რომ შეცთომის გამოსწორება სცადა და მეგობარი არ დაკარგა;

59. იმღერე,საბავ,იმღერე! 60. გზა მშვიდობისა,ჩემო ვახტანგი!

28

61. კოვზე წყალის წვეთები დარჩა; 62. ძველებურ საათან პაპამისის სურათი ეკიდა; 63. სამწერლო ასპარეზე გამოსვლა მისი დაგვიანებული გადაწყვეტილება იყო,-

მიიჩნევენ კრიტიკოსები; 64. ქუთაიში ბევრმა არც კი დაიჯერა თავმჯდომარეს ნამბობი;გიორგი სააკაძემ

ხმალი ქარქაში ჩააგო; 65. ცოტნემ ულვაში ეშმაკურად ჩაიცინა; 66. ნუცამ ბალიში ჩარგო თავი და ეშმაკურათ ჩაიცინა; 67. ლუკამ ბარათან ერთად ფულიც გამოუგზავნა ოჯახს; 68. ნინო მამამის გადაეხვია; 69. იქაურობას თეთრი მარმარილოსგან გამოთლილი ფიგურები ამშვენებდა; 70. ბაღებში და ვენახებში ბულბულები გალობდნენ; 71. ნოდარიმ ხაში ბუზი ნახა და შიმშილი ერთი თვით გადაუვარდა; 72. საქართველოს კეთილმეზობლური და მეგობრული ურთიერთობა აქვს

სომხეთან და თურქეთან. 73. არაგვის ხეობისგან თბილი სიო მოდიოდა; 74. ბიჭები ბჭობდნენ,როგორ დაეხსნათ მეგობარი საპყრობილესგან; 75. ერთხელ ნიკამ ხის ტოტებიდან კარავი გააკეთა; 76. მოხარშულ კომში ჩადეთ ქიშმიში და შეწვით ჰაერღუმელზე! 77. ჩემი ბედიდან უკეთეს არც ველოდი;

29

არსებითი სახელის გარჩევის ნიმუში: (გთხოვთ, ჩანაწერის წესს მიაქციოთ ყურადღება!)

ბავშვისგან- ვისგან? არსებითი სახელი, “ვინ” ჯგუფი;სულიერი, კონკრეტული, საზოგადო, თანხმოვანფუძიანი, “ბავშვ”-ფუძე,უკუმშველი, თანდებულიანი, დაირთავს ნათესა-

ობითი ბრუნვის თანდებულს -“გან”,ნათესაობითი ბრუნვა, ბრ.ნიშ. “-ის”,მხოლობითი რიცხვი;

ბავშვ-ის-გან

ფუძე ნათ.ბრ.ნიშ. ნათ.ბრ.თანდ.

ამ სიტყვაში სამი მორფემაა: ფუძე, ბრუნვის ნიშანი და თანდებული;

30

დავალებები: 1. შევასწოროთ შეცდომები; 2. თითოეულ სავარჯიშოში მოვძებნოთ არსებითი სახელები და

გავრჩიოთ მოცემული ნიმუშის მიხედვით; 3. საშინაო დავალების რვეულში გავაკეთოთ ჩანაწერი, რაც განმარტავს,

თუ კონკრეტული შემთხვევა რატომ ჩასწორდა, რატომ მივიჩნიეთ ცდომილ ფორმად, შესაბამისად, რა წესიდან შეიძლება გამომდინა-რეობდეს შესწორების პრინციპი; ანუ ვაქციოთ შესწორების პრინციპი და ფორმა წესად, დამოუკიდებლად სახელმძღვანელოებში არსებული ჩანაწერებისა!

მაგ. “ თბილის ყოველწლიურად მრავალი ტურისტი სტუმრობს.” თბილის თბილისს ჩანაწერი: სიტყვაში,რომლის ფუძეც მთავრდება “ს”-ზე ,მიცემით

ბრუნვაში თავს მოიყრის ორი “ს”. ასეთი სიტყვებია: ივნისი, ხერთვისი, ყინწვისი,ჯაგრისი...