Բեղմնավորում։Կրկնակի բեռմնավորում։ Սեռական և անսեռ բազմացման կեսաբանական նշանակություն

Բեղմնավորում• Բեղմնավորում սպերմատոզոիդների և

ձվաբջիջների միաձուլման գործընթացն է, որի ձևերը է դիպլոիդ զիգոտը։ Զիգոտը փաստորեն, բեղմնավորված ձվաբջջին է։ Շարժուն սպերմատոզոիդները, մոտենալ ձվաբջջին, լուծուն են նրա թաղանթը և ներթափանցում ձվաբջջի մեջ։ Սպերմատոզոիդի կորիզը ձվաբջջում սկսում է մեծանալ, և երբ նրա չափսերը դառնում են գրեթե հավասար ձվաբջջի կորիզի չափսերին տեղի է ունենում երկու կորիզների միաձուլումը բեղմնավորումը։

• Առաջանում է զիգոտը, որի կորիզում բոլոր քրոմոսոմները նորից զույգեր են կազմում։Հոմոլոգ զույգի մի քրոմոսոմը հայրական է, մյուստ մայրական։ Օրգանիզմների յուրաքանչյուր տեսակի բջիջներին բնորոշ քրոմոսոմների դիպլոիդ հավաքակազմը բեղմնավորման։ Գամետոգենեզը բեղմնավորման գործընթացները կենդանական և բուսական օրգանիզմներում ընդհանուր առմամբ ընթացք ունեն։ Ինչպես կենդանիների օրգանիզմում, բույսերի մոտ նույնպես բեղմնավորմանը նախորդում է հապլոիդ սեռական բջիջների առաջացումը։

Կրկնակի բեղմնավորում • Կրկնակի բեղմնավորում ծածկասերմ

բույսերի սեռական պրոցես, բեղմնավորվում են ձվաբջիջը և սաղմնային պարկի երկրորդային կորիզը։ Կրկնակի բեղմնավորում առաջին նկարագրել է  ռուս գիտնական Ա. Նավաշինը (1898 թվականին), բույսերի 2 տեսակի՝ շուշանի (Lilium martagon) և արքայապսակի (Fritillaria orientalis) վրա կատարած հետազոտությունների ժամանակ։ 

• Ծաղիկների և վարսանդում մեյոզի արդյունքում առաջանում են հապլոիդ սպորներ։ Արական սպորներից առաջանում են փոշեհատիկները, իսկ վարսանդում իգական սպորներից սաղմնապարկը։ Հասուն փոշեհատիկը պարունակում է երեք հապլոիդ բջիջներ, մեկ վեգետիվ բջիջ և երկու սպերմիում։ Բույսերի արական գամետները նույնպես շարժում են, սակայն ոչ այնչափ որչափ կենդաիների սպերմատոզոիդները։

• Վարսանդում իգական հապլլոիդ սպորները երեք անգամ բաժանվում են միտոզով․ ինչի արդյունքում սաղմնապարկում առաջանում են հապլոիդ անշարժ ձվաբջիջը, դիպլոիդ կենտրոնական բջիջ, որը ձևեր է սաղմնապարկի երկու հապլոիդ բջիջների միաձուլումից, ր հիմֆ հապլոիդ բձիձները։ Բեղմնավորմանը մասնակցում են ձվաբջիջ և կենտրոնական դիպլոդ բջիջ։

• Փոշոտումից հետո, երբ փոշեհատիկը հայտնվում է վարսանդի սպիի վրա վեգետատիվ բջջի սկսում է զարգանալ փոշեխողովակը։ Սպերմիումները փոշեխողովակով տեղափոխվում են սաղմնապարկ, որտեղ կատարվում է բեղմնավորումը։Հասնելով սաղմնապարկ սպերմիումներից մեկը բեղմնավորում է ձվաբջջին առաջացնելով դիպլոիդ զիգոտ, որից զարգանում է ապագա բույսի սաղմը։ Մյուս սպերմիումը միաձուլվում է կենտրոնական դիպլոիդ բջջին առաջացնելով տրիպլոիդ բջիջ, որից էլ զարգանում է սամի էնդոսպերմը։

Անսեռ բազմացման կենսաբանական նշանակությունը

• Անսեռ և սեռական բազմացման գործընթացները անհրաժեշտ է նշել, որ երկու եղանակով էլ ունեն խիստ որոշակի կենսաբանական նշանակություն։ Երկուսն էլ պայմանավորում են կենդանի բնորոշ կարևորագույն բազմացման ֆունկցիայի իրականացումը տարբեր մեխանիզմներով։ Շատ օրգանիմների մոտ դրանք մեկը մյուսին զուգակցված են, և բույսերի, կենդանիներ շատ բազմանում են, եթե անսեռ և սեռական եղանակներով։

• Անսեռ բազմացմանը բնորոշ են գործընթացի հեշտ իրականացումը մասնակցում է մեկ առանձնյակ արագ ընթացքը մեծ արդյունավետությունը բեղունությունը։ Այս սեռական բազմացումը զիջում է, քանի որ իրականացման համար անհրաժեշտ են երկու սեռին էլ պատկանող ծնողական ձևերի հասունացած սեռական բջիջներ, դրանց միաձուլում, ինչը, բնականաբար, լրացուցիչ դժվարություններ է առաջ բերում և բացասաբար անդրադառնում գործընթացի արագության և բեղունության վրա։

• Անսեռ բազմացումն ունի վերհիշել առավելությունները սեռական վազմացման;Միաժամանակ անսեռ բազմացման գլխավոր յուրահատկությունն այն է, որ առաջացած նոր առանջնակները ունենում են ծնողական առանձնյակի բնորոշ նույնատիպ այսինքն՝ միևնույն ժառանգական հատկանիշները։

• Ժառանգական որոշ նոր հատկաինշներ կարող են հայտի գալ միայն հազվադեպ հանդիպող մուտացիաների հետևանք։ Այլ կերպ ասած անսեռ բազմացման հետևանքով տեսակի ներսում աճում է հիմնականում միևնույն ժառանգական հատկանիշներ օժտված առանջնակների թվաքանակտ, և գենետիկական բազմազանություն։

• Հատկանիշներ փոփոխականության բացակայությունը կարող է կործանարարա լինել շրջակա միջավայրի մշտապես փոփոխվող պայմաններում։ Չէ որ միջավայրի պայմանների փոփոխությունները կարող են բարենպաստ չլինել տեսակի անփոփոխ հատկանիշների նկատմամբ, ինչը հարցականի տակ կդնի միջավայրի նոր պայմաններում տեսակի գոյությունն ընդհանրապեսություն։

Սեռական բազմացան կենսաբանական նշանակություն

• Սեռական բազմացումն ունի զգալի առավելություններ անսեռ բազմացման նկատմամբ, քանի որ առաջացած նոր առանձնյակն ունենում է ծնողական օրգանիզմներին նման, բայց ոչ միևնույն հատկանիշները։ Դրանք ունենում են նաև կառուցվածքային և բջիջների միաձուլման տարբերություններ։ Մայրական և հայրական օրգանիզմների գեների զուգակցումը պայմանավորում է սերունդներում դիտվող գենետիկական զգալի բազմազանությունը։ Այսպիսով, սեռական բազմացումը մի կողմից պայմանավորում է սերունդների նմանությունը ծնողական ձևերին, մյուս կողմից նրանց հատկանիշների զգալի տարբերությունը և ժառանգական հատկանիշները վերահամակցելու հնարավորություն է տալիս։ 

• Սա ունի չափազանց կարևոր կենսաբանական նշանակություն, քանի որ տեսակի ներսում առանձնյակները ժառանգական առումով միմյանցից տարբերվում են, հետևաբար, ունեն տարբեր հատկանիշներ և միջավայրի փոփոխվող պայմաններում կարող են ցուցաբերել հարմարվածության տարբեր դրսևորումներ։ Բնական է, միջավայրի մշտապես փոփոխվող պայմաններում տեսակի ներսում միշտ էլ կգտնվեն առանձնյակներ, որոնց հատկանիշները կհամապատասխանեն փոփոխված պայմաններին։

• Այդ իսկ պատճառով սերունդը կարող է ավելի կենսունակ լինել, քան ծնողական առանձնյակներից յուրաքանչյուրը։ Դրանք կգոյատևեն և բեղուն սերունդ կտան՝ ապահովելով տվյալ տեսակի սերնդեսերունդ գոյությունը։ Այսպիսով, սեռական բազմացման գլխավոր առավելությունն անսեռ բազմացման նկատմամբ ժառանգական զգալի բազմազանության ապահովումն է, որը մեծացնում է փոփոխականությունը, որն էլ իր հերթին նյութ է բնական ընտրության համար։ Օրգանիզմների էվոլյուցիայում կարևոր դերը պատկանում է հենց սեռական բազմացմանը։