‡¡◊ËÕª≈“ ®–°‘𥓫 + + + + + + + +

8 ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 √“¬ß“π ∂“π°“√≥å ‘Ëß·«¥≈âÕ¡ 10 ‡√◊ËÕß„π√Õ∫ªï 2551

พิมพครั้งแรก : พฤศจิกายน 2551 ISBN : 978-974-499-933-7 + + + + + + + + + + + + + + +

บรรณาธิการท่ีปรึกษา วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ รุจน โกมลบุตร ชวรงค ลิมปปทมปาณี กิตติ สิงหาปด

บรรณาธิการ เย็นจิตร สถิรมงคลสุข

ผูเขียน ชุลีพร บุตรโคตร ชุติมา นุนมัน จันทรจิรา พงษราย จิตติมา บานสราง อภิญญา วิภาตะโยธิน กมล สุกิน ปองพล สารสมัคร สุจิต เมืองสุข บุษกร อังคณิต น.รินี เรืองหนู เอมพงศ บุญญานุพงศ

จัดทำโดย ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอม สมาคมนักขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศไทย 538/1 ถนนสามเสน เขตดุสิต กรุงเทพฯ 10300 โทรศัพท 0-2243-8739 โทรสาร 0-2668-7740

พิมพที่ โรงพิมพมติชนปากเกร็ด 27/1 หมู 5 ถนนสุขาประชาสรรค 2 ตำบลบางพูด อำเภอปากเกร็ด จังหวัดนนทบุรี 11110 โทรศัพท 0-2584-2133, 0-2582-0596 โทรสาร 0-2582-0597

§≥–¥”‡π‘πß“π°“√®—¥∑”Àπ—ß ◊Õ + + + + + + + + + + + + + + + + + +

กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม

ที่ปรึกษา

อรพินท วงศชุมพิศ อธิบดีกรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม

จตุพร บุรุษพัฒน รองอธิบดีกรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม

รัชนี เอมะรุจิ รองอธิบดีกรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม

สากล ฐินะกุล ผูอำนวยการกองสงเสริมและเผยแพร

อำนวยการ

สาวิตรี ศรีสุข นักวิชาการเผยแพร 8ว

ภาวินี ณ สายบุรี นักวิชาการเผยแพร 7ว

จริยา ชื่นใจชน นักวิชาการเผยแพร 6ว

ผกาภรณ ยอดปลอบ นักวิชาการเผยแพร 5

อานันตพร จินดา นักวิชาการเผยแพร 4

ประสานงาน

อุทัยวรรณ ชีวะมงคล นักวิชาการเผยแพร

วราภรณ อิเพ็ชร นักวิชาการเผยแพร

อภิวัฒน คลองนาวา นักวิชาการส่ิงแวดลอม

§”π‘¬¡ + + + + + + +

ผมไดมโีอกาสสนองเบ้ืองพระยคุลบาท สมเดจ็พระนางเจาฯ พระบรมราชินนีาถ

ดวย “งานปารักน้ำ” นับเปนสวนที่สรางความต่ืนตัวอยางสูงในดาน

การอนุรักษ และการปลูกปาเฉลิมพระเกียรติในภาคตางๆ ของประเทศ

การปลูกปา ทำใหเราตองดูแลสภาพแวดลอมท่ีสัมพันธกัน ทั้ง

ทรัพยากรน้ำ ดิน และสภาพภูมิอากาศ ในคราวเดียวกัน การดูแล

สิ่งแวดลอมท่ีเกี่ยวเน่ืองกับการใชที่ดิน เปนกิจกรรมสำคัญย่ิงของงาน

สิ่งแวดลอม อาทิ การใชที่ดินแบบตางๆ การขุดตักหนาดิน การกัดกรอน

พงัทลายของดิน โดยเฉพาะพ้ืนทีส่งู (highlands) อนัเปนแหลงตนนำ้ ปาไม

ณ เวลาน้ี ในฐานะประธานฝายวิจัยของมูลนิธิโครงการหลวง อยาก

บอกวาคนไทยจำเปนอยางยิ่งที่ตองตระหนัก และใหความสำคัญกับการ

รวมแรงรวมใจรักษาสภาพแวดลอม เพราะดิน น้ำ ลม ปา นำมาซ่ึง “แหลง

อาหาร” ที่อุดมสมบูรณ ประเทศไทยข้ึนช่ือ ถือเปนจุดเดน วาจะเปนแหลง

ผลิตอาหารเลี้ยงโลก ซึ่งทั่วโลกมีประชากรโลกประมาณ 6,000 ลานคน มี

คนเกิดใหมทุกวันวันละกวา 2 แสนคน นั่นก็คือ ปากทอง ที่จำเปนตองมี

อาหารเล้ียงดู

เมืองไทยจะขาดความอุดมสมบูรณ หากทุกคนตัดไม ทำลายดิน ไม

รักษาแหลงตนกำเนิดทรัพยากรน้ำ และน่ันเปนผลทำให “โลกรอน” กอ

ปญหาเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งทุกคนเห็นแลววา สงผลกระทบ

เชนไร ปาชายเลนเมืองไทยถูกคลื่นซัดถลม ทั้งที่เปนแหลงอุดมสมบูรณ ตน

กำเนิดของสัตวน้ำหลายประเภท เกิดภัยพิบัติในพื้นท่ีเพาะปลูกในหลาย

ประเทศเปนผลใหขาดแคลนน้ำอุปโภค บริโภค

ประเทศไทยเราไมมีแหลงพลังงานจากซากฟอสซิลเพียงพอใหหลอ

เลี้ยงตัวเองอยูไดเชนตะวันออกกลาง จึงตองอาศัยทรัพยากรธรรมชาติที่มี

อยู ทั้งแสงอาทิตย ลม และน้ำ และในเวลาน้ี รัฐก็มีนโยบายท่ีจะลงทุน

กอสราง “โรงไฟฟานิวเคลียร” ซึ่งผมคิดวา ยังเปนโจทยที่จะกอใหเกิดความ

คิดเห็นที่แตกตาง

ทำอยางไร ? คนไทยจะรวมกันหาทางออกไดอยางเหมาะสมและ

ลงตัว

ผมเคยเปนสวนหนึ่งในการรวบรวมเนื้อหา เกี่ยวกับ “Modeling &

Simulation : แบบจำลอง กรองอนาคต กำหนดปจจุบัน” โดยเหลานัก

วิชาการ ผูเชี่ยวชาญ ผูรูทั้งหลาย ระดมความคิดขอใหชวยกระจายพื้นฐาน

ความเขาใจในชีวิต บนวิถีเศรษฐกิจท่ีพอเพียง ออกมาเปนหนังสือ สาระ

วาดวยความคิดในการจำแนกใหเห็นวา การจะลงมือปฏิบัติ สราง กระทำ

สิ่งใดขึ้นมา ใหเกิดประโยชนนั้น สมควรตองผานกลไกการตกผลึกคิดของ

ขอมูล ดวยการประมวลผล ตั้งแนวคิด ทดลอง ทดสอบ ประมวลผลซ้ำแลว

ซ้ำอีก เพ่ือหาความถูกตอง-เหมาะสมและประกันความเสี่ยงที่จะเกิดข้ึน

ใหมาก

ถาพูดแบบภาษาคนแวดวงส่ิงแวดลอม นั่นก็คือ รูปแบบการประเมิน

วิเคราะหผลกระทบดานสิ่งแวดลอม ในหลายมิตินั่นเอง

ทฤษฎีใหมของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เปนตัวอยางท่ีดีที่สุด

ของการสรางแบบจำลองชวงเริ่มตนของการวางตัวแบบเรื่องนี้ พระเจา

อยูหัวทรงเก็บขอมูลในสถานที่ตางๆ เพื่อหาความพอเพียง นั่นคือ พระองค

กำหนดวาเนื้อที่ประมาณ 15 ไร เปนพื้นที่ชาวนาสวนใหญครอบครอง และ

เหมาะสมท่ีสุด เพื่อใชทำตามทฤษฎีใหม ทุกโครงการตามพระราชดำริ ลวน

ผานการรวบรวมขอมูล ประมวล ทดลอง ทดสอบ ประมวลผลมาอยางหนัก

ดวยระยะเวลายาวนาน แมแต โครงการแกลงดิน พระองคทรงทดลอง

ทดสอบอยู 8 ปในการสรางและทดสอบโมเดลกับสถานการณตางๆ หา

ผลลัพธที่นาพอใจ

สิ่งท่ีพูดขางตน ผมก็อยากบอกวา ปญหาสิ่งแวดลอม และปญหา

ตางๆ ที่เกี่ยวเนื่องกับธรรมชาติ เรายอมตองใชและใหเวลาในการประเมิน

วิเคราะห หรือการทดสอบสำหรับการปรับตัว เพื่อการปรับเปลี่ยนโครงสราง

ใหไดสมดุลกับภาวะใหม หากจะมีการเปล่ียนแปลงใดๆ เกิดข้ึน

การเปล่ียนแปลงท่ีตองหาความพอดีจะเกิดขึ้น และจะนำไปสูความ

สมดุล นั่นหมายถึง ความพอเพียงของสถานการณที่ทุกฝายจะยอมรับกัน

ดวยเหตุผลในที่สุด

ดร.สันทัด โรจนสุนทร

ความแปรปรวนของสภาพลมฟาอากาศ และความรุนแรงของภัย

ธรรมชาติที่พวกเราตางเผชิญในปจจุบัน ไมวาจะเปน ขาวความรุนแรง

ของพายุที่ทำใหหลายพ้ืนที่ตองจมอยูใตน้ำ พายุเฮอริเคนที่ทวีความ

รุนแรงขึ้นในแถบภาคพ้ืนทวีปอเมริกา

หรือแมแตปรากฏการณ “พญานาคเลนน้ำ” หรือ “พายุงวงชาง” ที่

ปรากฏในประเทศไทยใหประชาชนต่ืนตระหนกเม่ือเดือนกันยายนและ

เดือนพฤศจิกายนท่ีผานมา เปนเสมือนสัญญาณเตือนวา สภาพแวดลอม

กำลังเปล่ียนแปลงไป และก็คงจะไมเกินจริงนักหากจะกลาววา ตอไป

อาจจะไดพบกับปรากฏการณหิมะตกในประเทศไทย

หลายคน ตางตระหนักถึงความสำคัญในการอนุรักษสิ่งแวดลอม

และหมายม่ันความรับผิดชอบในการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติให

เปนของหนวยงานท่ีเกี่ยวของแตเพียงเทาน้ัน ขณะท่ีอีกหลายคน

ตระหนักวา ทรัพยากรเหลานั้น หาใชแตเพียงสมบัติของประเทศเทานั้น

ไม หากแตลวนเปนทรัพยสมบัติของคนทุกคน ที่ตองหวงแหนและรักษา

ไว เพื่อใหมีตกทอดไปถึงยังลูกหลานตอไป และเรื่องราวความพยายาม

ตอสูเพื่อปกปองรักษาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม การนำเสนอ

ความเชื่อและคานิยมที่ผิดอันนำไปสูความเสื่อมทางศีลธรรมและ

เสื่อมโทรมของส่ิงแวดลอม

§”π” + + + + + + +

°√¡ à߇ √‘¡§ÿ≥¿“æ ‘Ëß·«¥≈âÕ¡

เหรียญสองดานของความพยายามในการสรรหาสิ่งทดแทนการใช

ทรัพยากรที่นับวันจะรอยหรอลงไป และอีกหลากหลายประเด็นสิ่ง

แวดลอมที่หลายคนอาจจะไมเคยทราบมากอน ไดถูกรวบรวมไวใน

หนังสือ เมื่อปลาจะกินดาว 8 ซึ่งถายทอดเร่ืองราวสถานการณสิ่ง

แวดลอมในรอบป 2551 รวม 10 เร่ือง ในรูปแบบของการเลาอยางเปน

ลำดับ การใหขอคิดเห็นของผูที่เกี่ยวของ ตลอดจนการจำแนกประเด็น

ออกเปนขอๆ ผานมุมมองของนักขาวสิ่งแวดลอม

กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม ขอขอบคุณชมรมนักขาวส่ิง

แวดลอม สมาคมนักขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศไทย ที่ไดสราง

สรรคผลงานที่ดีมีคุณภาพเพื่อคุณผูอานทุกทาน และเราเชื่อมั่นวา

เม่ือปลาจะกินดาว 8 นี้ นอกจากจะทำใหคุณผูอานไดรับทราบถึง

เหตุการณความเปนจริงทางดานสิ่งแวดลอมแลว ยังสรางความตระหนัก

ใหเห็นถึงความสำคัญและการรวมมือกันรักษาทรัพยากรธรรมชาติและ

สิ่งแวดลอม ซึ่งสามารถเร่ิมตนไดที่ตัวเรา

ทั้งน้ี ความสำเร็จจะไมอาจเกิดข้ึนไดเลย หากปราศจากซ่ึงความ

รวมมือ รวมแรง รวมใจของพวกเราทุกคน ใหสมกับที่ไดชื่อวาเปน

คนไทย หัวใจสีเขียว

กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม

§”π” + + + + + + +

ª√–∏“π™¡√¡π—°¢à“« ‘Ëß·«¥≈âÕ¡

ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมไดจัดทำหนังสือเมื่อปลาจะกินดาว เปนปที่ 8

แลว โดยมีเจตนารมณที่จะใหหนังสือเลมนี้เปนเหมือนกระจกที่สะทอน

ภาพรวมดานสิ่งแวดลอมในรอบป และพยากรณถึงทิศทางในอนาคต

นอกจากนี้ยังเปนเวทีสำหรับพัฒนาทักษะของนักขาวสายสิ่ง

แวดลอมในการทำขาวเชิงสืบสวนคนควาขอมูลทางวชิาการ และนำเสนอ

ดวยรปูแบบสารคดทีีอ่านงาย

ในแตละป ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมจะใหความสำคัญกับการคัด

เลือกบรรณาธิการและนักเขียน ทั้งนี้ เพื่อเปดโอกาสใหนักขาวสายสิ่ง

แวดลอมไดมีโอกาสแสดงความสามารถฝกปรือทักษะเชิงขาว และ

พัฒนาใหเกิดความหลากหลายดานความคิด

ในสวนของกระบวนการทำงาน ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมยังสงเสริม

ใหงานเขียนในแตละเรื่องมีความเขมขนดานขอมูล เชน การกำหนดให

นักเขียนลงพื้นที่จริง การจัดสัมมนา เพื่อระดมความคิดเห็นจากผู

เกี่ยวของในประเด็นนั้นๆ รวมทั้งไดรับความรวมมือจากผูเชี่ยวชาญ

เฉพาะดานในการเปนท่ีปรึกษา และคำเสนอแนะดานขอมูล ตลอดจนวิธี

การนำเสนอ จึงทำให เม่ือปลาจะกินดาว ทุกเลมที่ผานมาไดรับความ

สนใจจากผูอานเปนจำนวนมาก ในฐานะท่ีเปนงานเขียนสารคดีเชิงขาวที่

มีสีสัน สามารถสะทอนภาพสิ่งแวดลอมท่ีเกิดข้ึนไดอยางชัดเจน ตรง

ความเปนจริง เขมขน และหลากรส หลายแงมุม

สำหรับ เมื่อปลาจะกินดาว เลมที่ 8 ที่ผูอานกำลังถืออยูในมือเลมนี้

ไดรวบรวมสารคดีดานสิ่งแวดลอม 10 เรื่อง ที่ฉายใหเห็นถึงการจัดการ

ดานสิ่งแวดลอม อาทิ เมืองหลวงเหล็ก : โศกนาฏกรรมทะเลตะวันตก

ปญหาสิ่งแวดลอมบนความขัดแยงทางความคิด กระทั่ง วิเคราะหผล

กระทบสุขภาพและสังคม ที่ถูกจับจองใหเปนประเด็นตองใสใจ โดยมี

กฎหมายรองรับมากกวาที่ผานๆ มา และสิ่งที่แวดลอมรอบตัว อาทิ เกม

ลามิรูจบ “สัตวปา” สินคาที่ยังขายดี ตามไปดู...“มือปราบมลพิษ” และ

เจตนารมณความตั้งใจของสตรีสองบุคคล ที่มุงมั่นจะรักษาโลกใบนี้ใหมี

ความงดงาม

ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมหวังเปนอยางยิ่งวา เนื้อหาสาระที่ปรากฏ

ในหนังสือเลมนี้จะทำหนาที่ทั้งกระตุนเตือน และทำใหผูอานตระหนักถึง

สถานการณดานสิ่งแวดลอมในบานเราที่ยังมีสิ่งที่ตองแกไขเรงดวน และ

ตองอาศัยความรวมมือจากสังคม ตลอดจนมีสวนในการปรับเปลี่ยนวิธี

คิดและพฤติกรรมในระดับตัวบุคคล และการกำหนดนโยบายในระดับ

องคกรทั้งภาครัฐและเอกชน เพื่อเอื้อตอการดำรงไวซึ่งสิ่งแวดลอมที่ดี

สุดทายนี้ ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมขอขอบคุณวิทยากรผูเขารวม

เสวนาและนักเขียนทุกทาน รวมไปถึงบุคคลและองคกรที่เอ้ือเฟอภาพ

ประกอบเร่ือง และกรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม ในฐานะผูสนับสนุน

การจัดพิมพหนังสือมาอยางตอเนื่อง

ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอม

สมาคมนักขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศไทย

 “√∫—≠ + + + + + +

บทบรรณาธิการ

วิเคราะหผลกระทบสุขภาพและสังคม (HIA - SIA) รากที่ตองลงใหลึก ไปใหไกลกวาผลกระทบส่ิงแวดลอม (EIA)

เมืองหลวงเหล็ก : โศกนาฏกรรมทะเลตะวันตก

การคาคารบอนไทย บอนไซในกระถาง หรือไมผลบนดินดี

1,345 ลานบาท กับแผนสรางองคความรู “นิวเคลียร”

มลพิษรายบนจอแกว....เพาะบมสังคมไทย

12

14

72

38

94

122

เกมลามิรูจบ “สัตวปา” สินคาที่ยังขายดี

“ยูคาลิปตัส” พืชแหงความหวังหรือภัยของส่ิงแวดลอม

ระวังความเส่ียง... อุทยานแหงชาติเขาใหญ... ผืนปามรดกโลก

ตามไปดู... “มือปราบมลพิษ”

เสนทางท่ีแตกตางของ 2 สตรี นักอนุรักษ สูเปาหมาย “โลกที่งดงามบนความย่ังยืน”

ภาคผนวก

146

170

188

214

236

259

12

“การเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ” (Climate Change) กลายเปน

หัวขอกลาวถึงกันมาก ยิ่งรอบปที่ผานมา ความแปรปรวนของดินฟา

อากาศ ที่สังเกตไดในชวงเวลาน้ี มีผลตอการอยู(รอด)ของส่ิงมีชีวิต ไมวา

อุณหภูมิโดยรวมสูงขึ้น ทำใหฤดูกาลตางๆ เปลี่ยนแปลง สิ่งมีชีวิตคอยๆ

ตาย และพันธุพืช พันธุสัตวหลายชนิดที่ไมสามารถปรับตัวตามสภาพ

แวดลอม อาจสูญพันธุไปได

อุณหภูมิที่สูงขึ้น ทำใหบางพื้นที่กลายเปนที่ทุรกันดาร แหงแลง

ผูคนขาดแคลนอาหารและน้ำดื่ม บางพื้นท่ีตองเผชิญปญหาน้ำทวมหนัก

จากฝนตกที่รุนแรงมากขึ้น น้ำแข็งบนยอดเขาและน้ำแข็งขั้วโลกละลาย

ทำใหปริมาณน้ำทะเลเพ่ิมสูงขึ้น โดยเฉพาะชายฝงทะเล ถูกคล่ืนลมท่ี

โถมแรงซัดหายไปอยางถาวร

นักวิทยาศาสตรเชื่อวา การเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศบอยขึ้น

และรวดเร็วยิ่งขึ้น เปนเหตุจากการเผาผลาญเชื้อเพลิงฟอสซิล แหลง

พลังงานสำคัญในการพัฒนาอุตสาหกรรมชวง 200 ปที่ผานมา นำมาซ่ึง

ความเขมขนของกาซเรือนกระจกในชั้นบรรยากาศที่เพิ่มขึ้น กอใหเกิด

ปรากฏการณเรือนกระจก หรือภาวะโลกรอน (Global Warming)

ปรากฏการณจากภัยธรรมชาติที่เกิดขึ้น นำมาซ่ึง “การเรียนรู” จาก

การกระทำของน้ำมือมนุษย ทั้งสิ้น การพัฒนาทางการเมือง เศรษฐกิจ

สังคม และเทคโนโลยีที่กาวอยางรวดเร็ว และไรพรมแดน ชวยใหความ

เจริญเติบโตในสังคมเกิดขึ้น แตขณะเดียวกัน กลับเพิ่มพูนทวี “ความขัด

แยง” รูปแบบใหม โดยเฉพาะ “ความคิด” เดิมเราอาจเคยเชื่อวา ความ

คิดทางการเมือง เปนปจจัยหลักในการเคล่ือนไหวของขบวนการ

เคลื่อนไหวทางสังคมแบบเดิมๆ ที่ตองการไดมาซึ่งอำนาจรัฐ ใชในการ

เปลี่ยนแปลงปรับปรุงแบบที่ตนเองตองการ

แตความขัดแยง ณ เวลาน้ี ขยายตัวออกไปเก่ียวเน่ืองกับ “ชีวิต”

และ “การดำรงอยูโดยปกติ” นับเปนอันตรายตอสังคมไทย ที่เปลี่ยนรูป

จาก ความเปนฝายซาย ฝายขวา มาสูความขัดแยงทางความคิด โดย

ขาดการยอมรับที่จะฟง และเปดใจกันและกัน

∫∑∫√√≥“∏‘°“√ + + + + + + + + + + + + + +

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 13

นั่นคือเรื่องราวที่ เมื่อปลาจะกินดาว เลม 8 นำเสนอ ไมวาประเด็น

เมืองหลวงเหล็ก : โศกนาฏกรรมทะเลตะวันตก เลือกความเจริญทาง

เศรษฐกิจ หรือจะเขาขางการอนุรักษพื้นที่แวดลอมและสภาพทางทะเล

ใหมีความย่ังยืน มีทางเลือกอ่ืนอีกหรือไม ที่จะทำใหความขัดแยงทาง

ความคิดของกลุมบุคคลสองฝาย ไมตองสวมใสเสื้อผาสีแดง หรือสีเขียว

ยกพวกเขาตะลุมบอนห้ำหั่นกัน

การวิเคราะหผลกระทบสุขภาพและสังคม (HIA-SIA) ซึ่งตองระบุ

ชัดเจนในการทำประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอม (EIA) นั้น ควรเขมขน

และปฏิบัติตามกติกาท่ีเปนอยูมากกวานี้ จะเปนตัวชวยท่ีสำคัญอยางยิ่ง

หรือไม

เพราะไมเชนน้ัน แผนการประชาสัมพันธ 1,345 ลานบาท กับการ

สรางองคความรู “นิวเคลียร” ที่ตั้งใจดำเนินการ โดยไมมีวาระเคลือบ

แคลงแอบแฝง ก็นาจะชวยใหคนไทยรู(จริง) และนำไปสูการตัดสินใจ

เลือกอะไรไดดียิ่งขึ้น

สื่อทีวี ทุกวันนี้แมมีการจัดเนื้อหาของคนดู แตความ(ไร)สาระยังถูก

สอดแทรก โดยเฉพาะทัศนคติไมถูกตองไมเหมาะสม ก็เปน “มลพิษ”

เคลือบจิตใจตอผูชมอยางมากเชนกัน ไมเบียดเบียน แมแตสัตวปา ไม

เอาแตไดกับปาไม

ดังนั้น สาระการสรางองคความรู เพื่อการเรียนรูในส่ิงที่ดีงาม กรณี

2 สตรีนักอนุรักษ สูเปาหมาย “โลกที่งดงามบนความยั่งยืน” ก็เปน

ตัวแทนการส่ือสารความหมายดีๆ สูผูอาน

ทั้งหมดจึงเปนความต้ังใจท่ี เมื่อปลาจะกินดาว เลม 8 อยากใหทุก

คนไดสัมผัสรับรู ไดเห็นสิ่งที่เปนไป และไดรวมมือรวมใจกันทำสังคมให

นาอยูอยางที่เราทุกคนอยากจะใหเปน

เย็นจิตร สถิรมงคลสุข

14

«‘‡§√“–Àåº≈°√–∑∫ ÿ¢¿“æ·≈– —ߧ¡

(HIA - SIA) √“°∑’ËμâÕß≈ß„Àâ≈÷°

‰ª„À≰≈°«à“º≈°√–∑∫ ‘Ëß·«¥≈âÕ¡ (EIA)

+ + + + + + + + + + + + + +

‡Õ¡æß»å ∫ÿ≠≠“πÿæß»å Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå¢à“« ¥

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 15

ปจจุบันโครงการ กิจกรรมพัฒนา

ที่ตองเสนอ รายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม

Impact Assessment - EIA) ผานความเห็นชอบของคณะกรรมการสิ่ง

แวดลอมแหงชาติ ซึ่งเปนผูชำนาญการ ที่สำนักงานนโยบายและแผน

ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (สผ.) แตงต้ังขึ้น เพื่อตรวจสอบ

ตามมาตรา 46 และมาตรา 51 แหงพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษา

คุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ.2535

หากรายงานโครงการนั้นๆ ถูกสงคืนใหเจาของโครงการ และที่

ปรึกษาดานสิ่งแวดลอม (อีไอเอ) เพื่อใหตรวจสอบแกไขใหม ดวยเหตุผล

วา รายงานวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอมนัน้ ขาดเนือ้หาในดาน “การ

มีสวนรวมของประชาชน” จากการศึกษาวิเคราะหผลกระทบทาง

สังคม (Social Impact Assessment - SIA) และการรายงานการ

วเิคราะหผลกระทบทางสุขภาพ (Health Impact Assessment - HIA)

หรือไมเพียงพอ ขอมูลนอยเกินไป มีสาระไมครอบคลุมกลุมเปา

หมาย หรือกลุมที่คาดวาจะไดรับผลกระทบท้ังทางบวกและทางลบจาก

โครงการกอสราง ตามที่กฎหมายกำหนด และตามขอเท็จจริงที่เกิดขึ้น

รวมท้ังไมมีการระบุถึงมาตรการลดผลกระทบ หรือแกไขผลกระทบทาง

สังคมและสุขภาพวาจะเปนไปอยางไร

16

นั่นทำใหการทำรายงานวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอมปจจุบัน

ปรับเปลี่ยนรูปโฉมไปอยางสิ้นเชิง เพราะนั่นหมายถึง การตรวจสอบที่

เขมขน มีลำดับขั้นตอนมากกวาเดิม ผานองคประกอบขอมูลทางสังคม

การมีสวนรวมของผูคนในชุมชน สังคมซึ่งตองชัดเจนมากข้ึน

เพียงแตไมสามารถอธิบายรูปแบบใหเห็นชนิดตายตัว หรือเปนสูตร

สำเร็จ เหมือนขอมูลดานเทคนิคอีกตอไป

™Ÿ∏ß SIA ·≈– HIA π” EIA + + + + + + + + + + + + + + + +

ที่ผานมาการจัดทำอีไอเอสวนใหญเนนเทคนิค เน้ือหาวิเคราะหดานสิ่ง

แวดลอม อาทิ การรายงานขอมูลพ้ืนฐานในพื้นท่ีที่จะดำเนินโครงการ

สภาพดิน แหลงน้ำ อากาศ ชายฝง ทะเล ระบบนิเวศวิทยา นำไปสู

หนทางปองกัน และการแกไขผลกระทบ เปนหลัก

ขณะที่มาตรการลดผลกระทบ หรือการแกไขผลกระทบสิ่งแวดลอม

ที่คาดวาอาจจะเกิดขึ้น มักถูกกลาวถึงในรายงานจนเสมือนเปนสูตร

สำเร็จ อาจจะเกิดขึ้นจริงหรือไม เพื่อใหมีการลดหรือแกไขผลกระทบจริง

หรือไมนั้น แทบไมมีการตรวจสอบติดตามมาเกิดขึ้น หลังจากดำเนิน

โครงการไปแลว

กระทั่งรับรูเมื่อเกิดปญหาตอสภาพแวดลอมตามมา จนเปนสวน

สำคัญสรางความขัดแยงในสังคม และผลกระทบตอสุขภาพ ทั้งรางกาย

และจิตใจของประชาชน

ม.ล.วัลยวิภา บุรุษรัตนพันธุ นักวิจัยระดับ 9 สถาบันไทยคดีศึกษา

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร เปนหน่ึงในผูชำนาญการดานสิ่งแวดลอม ชี้วา

อีไอเอใหความสำคัญที่จะเอยถึงสุขภาวะของผูคนในชุมชน ในพื้นที่

การทำโครงการขนาดใหญและกลางนอยมาก การศึกษาวิเคราะหมักทำ

เปนพิธี ตามเกณฑระเบียบขอบังคับกำหนดไว แตไมไดมีความชัดเจน

ครอบคลุม หรือใหความสำคัญเทียบเทากับในสวนของเทคนิค

กวา 10 ปที่ผานมา ผลกระทบที่เปนปญหาเกิดขึ้นจากโครงการ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 17

พัฒนาขนาดใหญ แทบทุกโครงการมักสงผลโดยตรงตอชาวบาน ชุมชน

สุขภาวะ กลายเปนความขัดแยงขึ้นในสังคม

“อีไอเอมักทำแบบเดิมๆ คือ สำรวจทางสังคมเบื้องตน นำ

แบบสอบถามลงไปในพ้ืนท่ี พูดคุยวา ในพ้ืนท่ีนั้นมีผูชายกี่คนผูหญิงกี่คน

สมมุติเปนโครงการวางทอสงกาซ ก็จะถามวาคุณรูจักไหมวากาซมีกี่ชนิด

มีอันตรายหรือไม นี่คือสิ่งที่อยูในแบบสอบถาม ไปถามชาวบาน ขณะท่ี

ชาวบานยังใชเตาถานอยู โครงการมันไปเกี่ยวของอะไรกับตัวเขา มัน

เปนโจทยคนละความคิดท่ีทำใหแตละโครงการทำงานงายข้ึน” หน่ึงในผู

ชำนาญการศึกษา SIA ระบุถึงประสบการณ

ตามเงื่อนไขการศึกษา ที่ สผ.กำหนด ตองมี “ขอบเขต” หาโจทยวา

ปญหาคืออะไร ตนเหตุอยูที่ไหน ถาบานปลายจะเปนอยางไร เปนตัวชี้

วัด ทำใหไดรูวาตัวปญหาคืออะไร

ขอมูล (Profile) ตองคนควาเก่ียวกับปญหาทั้งหมดนั้น มีทางเลือก

(Alternative) คอือะไร ทางออกมีหรอืไม โดยการตรวจสอบ (Mornitoring)

มีอยู 4 แนวทาง แตเวลาเขียนออกมาไมรูวาคืออะไร เปนอยางไร เชน

ตองศึกษาประวัติของชุมชนเปนมาอยางไร โครงการทำใหเกิดผลอะไร

ตอชุมชน ใครเปนผูนำชุมชนน้ัน มีประวัติการตอสูอยางไร หรือเรียกรอง

สิทธิอยางไรบาง ตรงน้ีไปไกลกวาแบบสอบถามท่ีไมเคยมีการซักถาม

ติดตาม

หากนับจากน้ี การทำรายงานอีไอเอ โดยคณะผูชำนาญการของ

สผ. ตรวจสอบ จะเนนย้ำผูจัดทำโครงการ ที่ปรึกษาดานสิ่งแวดลอม หรือ

เจาของโครงการ เพื่อใหแกไขในสวนนี้จะเปนไปอยางเขมขนขึ้น เพื่อ

การเก็บขอมูล ศึกษาทำอยางจริงจังและนาเช่ือถือ แกไข และรายงาน

มาตรการปองกันและลดผลกระทบทางสังคมและสุขภาพท่ีชัดเจน และ

อยูในวิสัยที่เปนจริง ซึ่งจะเปนนิมิตหมายท่ีดีอีกกาวหน่ึงในทางสังคม

เมื่อโครงการพัฒนาตางๆ ใหความสำคัญกับสุขภาพชีวิตมนุษย ชุมชน

เปนอันดับแรก

18

นายสุรศักดิ์ หาญคุณะเศรษฐ อดีตผูจัดการสวนสื่อสารภายนอก

สำนักงานสื่อสารองคกร เครือซิเมนตไทย แสดงความเห็นวา หากมอง

SIA และ HIA จะเห็นวา นี่คือมาตรการเชิงรุก รุกเขาไปในการที่จะให

ความรูกับประชาชน ผูมีสวนไดสวนเสียกับโครงการ (Stakeholder)

เมื่อเขารูก็สามารถท่ีจะแสดงความเห็นดวยหรือไมเห็นดวย เสนอ

มาตรการที่จะดูแลผลกระทบตอสิ่งแวดลอม สุขภาพ ผลกระทบตอ

คุณภาพชีวิต สิทธิและหนาท่ีตางๆ อยางชัดเจน ซึ่งจะเปนประโยชนทั้ง

สองฝาย ในสวนของผูประกอบการเอง หากนำสองสวนนีม้าเปนเครือ่งมือ

จัดการ

°“√¡’ à«π√à«¡‡√‘Ë¡μâπ∑’Ë√—∞∏√√¡πŸ≠-∑”∫â“߉¡à∑”∫â“ß + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

การมีสวนรวมของประชาชน ในโครงการพัฒนาขนาดใหญทั้งของรัฐบาล

และเอกชน หากไมนับการชุมนุมเรียกรอง การเดินขบวน และความขัด

แยง โตเถียงผานสื่อมวลชน เวทีสาธารณะตางๆ กวา 10 ปที่ผานมา

นำมาสูสังคมไทย เห็นภาพฉายชัดจากรัฐธรรมนูญแหงราช

อาณาจักรไทย พ.ศ.2540 หมวด 3 : วาดวย สิทธิและเสรีภาพของชน

ชาวไทย มาตรา 26-65

มาตรา 46 ระบุวา บุคคลซ่ึงรวมกันเปนชุมชนทองถ่ินด้ังเดิมยอม

มีสิทธิอนุรักษหรือฟนฟูจารีตประเพณี ภูมิปญญาทองถ่ิน ศิลปะหรือ

วัฒนธรรมอันดีของทองถ่ินและของชาติ และมีสวนรวมในการจัดการ

การบำรุงรักษา และการใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ง

แวดลอมอยางสมดุล และยั่งยืน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ

มาตรา 56 ระบุวา สิทธิของบุคคลท่ีจะมีสวนรวมกับรัฐและชุมชน

ในการบำรุงรักษา และการไดประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติและ

ความหลากหลายทางชีวภาพ และในการคุมครอง สงเสริม และรักษา

คุณภาพสิ่งแวดลอม เพื่อใหดำรงชีพอยูไดอยางปกติและตอเนื่อง ในสิ่ง

แวดลอมท่ีจะไมกอใหเกิดอันตรายตอสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพ หรือ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 19

คุณภาพชีวิตของตน ยอมไดรับความคุมครอง ทั้งนี้ ตามท่ีกฎหมาย

บัญญัติ

การดำเนินโครงการหรือกิจกรรม ที่อาจกอใหเกิดผลกระทบอยาง

รุนแรงตอคุณภาพส่ิงแวดลอมจะกระทำมิได เวนแตจะไดศึกษาและประ

เมินผลกระทบตอคุณภาพสิ่งแวดลอม รวมทั้งไดใหองคกรอิสระซึ่ง

ประกอบดวยผูแทนองคกรเอกชนดานส่ิงแวดลอม และผูแทนสถาบัน

อุดมศึกษาที่จัดการศึกษาดานสิ่งแวดลอมใหความเห็นประกอบกอนมี

การดำเนินการดังกลาว ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ

สทิธขิองบุคคลท่ีจะฟองหนวยราชการ หนวยงานของรฐั รฐัวิสาหกจิ

ราชการสวนทองถ่ิน หรือองคกรอื่นของรัฐ เพื่อใหปฏิบัติหนาที่ตามที่

บัญญัติไวในกฎหมายตามวรรคหนึ่งและวรรคสอง ยอมไดรับความ

คุมครอง

หมวด 4 : หนาที่ของชนชาวไทย มาตรา 66-70 มาตรา 69 ระบุวา

บุคคลมีหนาที่ปองกันประเทศ รับราชการทหาร เสียภาษีอากร ชวยเหลือ

ราชการ รับการศึกษาอบรม พิทักษ ปกปอง และสืบสานศิลปวัฒนธรรม

ของชาติและภูมิปญญาทองถิ่น และอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ง

แวดลอม ตามท่ีกฎหมายบัญญัติ

ตอมาในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 ปรับ

เปลี่ยน โดยกำหนด มาตรา 67 ขึ้น เพื่อใหประชาชนมีสวนรวมใน

การตัดสินใจโครงการตางๆ ที่จะดำเนินการตั้งแตเริ่มตน

มาตรา 67 วรรค 1 ระบุวา สิทธิของบุคคลที่จะมีสวนรวมกับรัฐและ

ชุมชนในการอนุรักษ บำรุงรักษา และการไดประโยชนจากทรัพยากร

ธรรมชาติ และความหลากหลายทางชีวภาพ และในการคุมครอง สง

เสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม เพื่อใหดำรงชีพอยูไดอยางปกติ

และตอเนื่องในสิ่งแวดลอมท่ีจะไมกอใหเกิดอันตรายตอสุขภาพอนามัย

สวัสดิภาพ หรือคุณภาพชีวิตของตน ยอมไดรับความคุมครองตาม

ความเหมาะสม

มาตรา 67 วรรค 2 ระบุวา การดำเนินโครงการหรือกิจกรรมที่อาจ

20

กอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรงทั้งทางดานคุณภาพ สิ่ง

แวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสุขภาพ จะกระทำมิได เวนแตจะได

ศึกษาและประเมินผลกระทบตอคุณภาพส่ิงแวดลอม และสุขภาพของ

ประชาชนในชุมชน และจัดใหมีกระบวนการรับฟงความคิดเห็นของ

ประชาชนและผูมีสวนไดเสียกอน

รวมท้ังไดใหองคกรอิสระซ่ึงประกอบดวย ผูแทนองคกรเอกชนดาน

สิ่งแวดลอมและสุขภาพ และผูแทนสถาบันอุดมศึกษาที่จัดการการ

ศึกษาดานสิ่งแวดลอมหรือทรัพยากรธรรมชาติหรือดานสุขภาพ ใหความ

เห็นประกอบกอนมีการดำเนินการดังกลาว

และมาตรา 67 วรรค 3 ระบุวา สิทธิของบุคคลที่จะฟองหนวย

ราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ ราชการสวนทองถิ่น หรือองคกร

อื่นๆ ของรัฐที่เปนนิติบุคคล เพื่อใหปฏิบัติหนาที่ตามบทบัญญัตินี้ ยอม

ไดรับความคุมครอง

ดวยกฎหมายเพียงไมกี่มาตราที่แทรกอยูในรัฐธรรมนูญ แม

ดูเขมแข็ง เขมขน และครอบคลุมมากมายแทบทุกสวน แตก็ยังไม

ศักดิ์สิทธิ์พอที่จะใหโครงการพัฒนาตางๆ ใหความสำคัญ และ

ปฏิบัติตามอยางจริงจัง ทั้งที่ในหลายกรณีความขัดแยงที่เกิดขึ้น

ชุมชน สังคม และสุขภาพของประชาชน เกิดจากการไมไดรับการ

บอกกลาว และใหประชาชนมีสวนรวมตั้งแตกอนเร่ิมโครงการ

เมื่อมีการกอสรางโครงการจึงเกิดความขัดแยงในชุมชน สังคมตาม

มา เนื่องเพราะไมมีมาตรการลดผลกระทบตอสภาพแวดลอม ชุมชน

สุขภาพ และเมื่อดำเนินโครงการแลวเสร็จ และดำเนินกิจการตอไป จึง

ไมมีมาตรการในทางสุขภาพ ชุมชน หรือมีแตไมเพียงพอและไมถูกวิธี

หรืออาจไมมีมาตรการแกไขหากเกิดผลกระทบขึ้น ยิ่งสรางความขัดแยง

มากขึ้น ประกอบกับเมื่อไมมีกฎหมายบังคับใหตองดำเนินการเพื่อ

ใหเกิดการมีสวนรวมของประชาชนขึ้น ยิ่งเปนการเปดชองใหผูดำเนิน

โครงการขนาดใหญตางๆ ละเลยท่ีจะรับผิดชอบในสวนนี้

หากมองดวยความเปนจริง การดำเนินการในสวนน้ีอยูนอกเหนือ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 21

จากที่ผูจัดทำจะกำหนดได ตองใช

ความละเอียดออน นุมนวล เปน

ธรรม และรับผิดชอบอยางสูงท้ังยัง

ตองใชงบประมาณจำนวนมากดวย

“การมีสวนรวมของประชาชน”

หรือ Public Participation ตั้งแตเริ่ม

ตนโครงการจึงมีความสำคัญอยางย่ิง

การมีสวนรวมของประชาชน หมายถึง การเปดโอกาสใหประชาชน และ

ผูเกี่ยวของทุกภาคสวนรับรู รวมคิด รวมวางแผน และรวมตัดสินใจ เพื่อ

สรางความโปรงใสและเพิ่มคุณภาพการตัดสินใจในการดำเนินโครงการ

ทั้งของภาครัฐและเอกชน ใหมีประสิทธิภาพดียิ่งขึ้น และเปนที่ยอมรับ

รวมกันของทุกฝาย

นางมีนา พิทยโสภณกิจ กรรมการผูจัดการ บริษัท แอรเซฟ จำกัด

บริษัทท่ีปรึกษาดานส่ิงแวดลอม และจัดทำรายงานการวิเคราะหผล

กระทบสิ่งแวดลอมโครงการตางๆ มากมาย เห็นวา ทำอีไอเอมากวา 20

ป ทำไมยุคปจจุบันการยอมรับ ความเช่ือใจ การที่จะไดมาใชความรูสึก

วาสุดโตงทั้งสิ้น เมื่อเรารูสึกวาใครที่ไมคิดแบบเดียวกับเรา ตองอยูคนละ

ฝาย ตองเปนผิดกับถูก คนน้ันไมคลอยตามเรา ก็เปนอีกฝงหนึ่ง มันเปน

อะไรที่บูดเบี้ยวอยางแรง ทำไมไมเกิดแนวคิดที่วินวิน ทำไม สผ.อยูขาง

หนึ่ง บริษัทที่ปรึกษาขางหน่ึง ชุมชน เอ็นจีโอก็จะมองวาบริษัทที่ปรึกษาก็

เปนอีกพวกหน่ึง ทำใหไมทราบวาบริษัทท่ีปรึกษาคือกลุมไหนกันแน

ผูประกอบการก็มีความรูสึกวา ทำไมบริษัทที่ปรึกษาทำอะไรก็ไม

ผานการพิจารณาหลายคร้ัง สวน สผ.ก็มองวาบริษัทที่ปรึกษาเขาขาง

ผูประกอบการ สื่อมวลชน เอ็นจีโอก็ดวย ตกลงวาเรามีศักด์ิศรีหรือไม

เหตุใดความคิดเชนน้ีจึงเกิดขึ้นในสังคมไทย ซึ่งกำลังมองวา อันตราย

เพราะไมอยากใหมิติทางสังคมและสุขภาพเดินตามอีไอเอ

นางมีนา ระบุชัดวา ที่ทำมาพบวาสื่อมวลชนมีอิทธิพลมาก ดวยชาว

บานไมทราบวา บริษัทท่ีปรึกษา หรือผูจัดทำอีไอเอเขียนอะไรในอีไอเอ

22

400-500 หนา แตชาวบานมองวา โครงการท่ีจะเกิดขึ้นจะกระทบกับวิถี

ชีวิตที่เขาอยูตรงนั้นหรือไม แตประเด็นคือเมื่อมีอะไรที่มีการโจมตีกัน

หรือขอมูลที่ไมตรงกัน ก็นำไปสูความขัดแยง จนขณะนี้เหมือนหมด

หนทางเยียวยา

เธอเลาดวยวา เมื่อเร็วๆ นี้ ตนประชุมกับเครือขายเอ็นจีโอ ไดพูดคุย

ฝากกัน ถาบริษัทที่ปรึกษาเกง สผ.ก็จะสบาย เพราะบริษัทที่ปรึกษาจะ

ตองไปคนหาขอมูล ทำการบาน ทำกระบวนการมีสวนรวมหรืออะไร

ก็ตามที่ใหเกิดความเขาใจ ถา สผ.เกงผูชำนาญการก็สบาย ในการตรวจ

ทานขอมูล และอนุมัติใหผานในเวลาอันเหมาะสม เจาของโครงการก็

สบาย

เมื่ออีไอเอผานการอนุมัติ โครงการหนึ่งๆ เกิดขึ้น เชน โรงงาน

อุตสาหกรรม การกอสรางถนน หรือโครงการอะไรก็ตาม ที่ตองสรางใน

พื้นที่นั้นๆ ยึดติดกับพื้นท่ีตรงนั้น เจาของโครงการก็ไปไหนไมรอด และไม

เชื่อวาเมื่อโครงการนั้นๆ ไดรับการอนุมัติอีไอเอแลว กิจการนั้นๆ จะเลิก

ทำหรือไมทำในส่ิงที่ระบุไวในอีไอเอ ซึ่งโครงการตองมีกับชุมชน โครงการ

ไมทำไมได เขาตองทำ แตตองยอมรับวา แลวแต เขาอาจจะรูไมเหมือน

กับที่เรารูตรงนี้ เขาอาจจะไมเห็นเหมือนท่ีเราเห็น

æ—≤π“¡“∂÷ß SIA-HIA „π EIA + + + + + + + + + + + + + + + + + +

“ถาจะเอาเร่ืองสุขภาพ (HIA) เรื่องสังคม (SIA) เขามารวมอยูในอีไอเอ

อยากใหมีความแข็งแรงดวย ไมใชมีการจัดทำกันขึ้นมาตามระเบียบที่ถูก

กำหนดข้ึน และในท่ีสุดก็ออกมาเปนรายงาน 1 เลม ซึ่งครอบคลุมทั้งมิติ

ดานสุขภาพและมิติทางสังคม และบอกวา การจัดทำอีไอเอครบทุกดาน

แลว ถึงฝงแลว ไมถูกฟองแลว ไมใช” นางมีนา คิดเห็นถึงกรณีที่จะใหนำ

เอสไอเอ และเอชไอเอ ผนวกเขาเปนสวนหน่ึงในอีไอเอ

เธอเสริมดวยวา เรื่องนี้ตองไปดวยกัน ซึ่งสื่อมวลชน สถาบันการ

ศึกษาสามารถชวยได ยกตัวอยาง มีโรงงานแหงหน่ึง ตั้งอยูในนิคม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 23

อุตสาหกรรม ผูประกอบการหรือโรงงานดังกลาว ก็ตองไปพบกับชุมชนท่ี

ตั้งอยูรอบๆ โรงงานน้ันๆ ไมวาจะมีระยะหาง 5-7-10 กิโลเมตรก็ตาม ซึ่ง

ตอมาหากมีโรงงานท่ี 2 เกิดข้ึนในนิคมน้ันอีก โรงงานท่ีสองก็ตองไปอยู

กับชาวบานกลุมเดียวเหมือนกัน

เปนไปไดอีกวา บริษัทที่ปรึกษาที่ทำคนละบริษัท ขอมูลที่ชาวบาน

ไดรับ หรือขอมูลที่สถานศึกษาไดรับก็เปนขอมูลคนละชิ้นกัน ความขัด

แยงที่จะมีขึ้นเปนไปไดอีกเหมือนกัน แตความขัดแยงตรงนั้นในแงบวก

ไมใชความขัดแยงในเชิงแจงขอมูลเท็จ ซึ่งการนำขอมูลมาเปนการวิจัย

ขึ้นอยูกับวาหยิบชวงไหนมาใช แตการที่ไมไดรับความไววางใจที่เกิดขึ้น

สิ่งที่อยากจะมองคือ ถาโรงงานหน่ึงจะตองไปพบกับชุมชนกลุมเดิม ซ้ำ

แลวซ้ำเลา ถามวาเปนเอสไอเอหรือไม

สำหรับมิติทางสังคม ตองดูวาโครงการที่มีผลกระทบรุนแรงจริงๆ

เชน สรางถนนมอเตอรเวย ถนนทำใหสองฝงถูกตัดขาดออกจากกัน เชน

นี้ตองทำเรื่องเอสไอเอ กรณีของเขื่อน โรงไฟฟานิวเคลียร เหมืองแร นับ

วาทำลายภูมิประเทศโดยส้ินเชิง เพราะตองมีการระเบิดภูเขา ตองมอง

ดานสังคม วาจะตองแยกอีไอเอ ไมใชเหมาวาอีไอเอทุกตัวจะตองทำ

รายงานการวิเคราะหผลกระทบทางดานสังคม หรือเอสไอเอท้ังหมด ควร

บอกวาประเภทไหน ขนาดไหนของโครงการ ที่จะตองทำรายงานใดบาง

เรือ่งกลุมเปาหมาย ซึง่มสีือ่มวลชน ผูประกอบการ ฯลฯ หากฟงขอมลู

ที่เกิดขึ้น ขอมูลอันหน่ึงเกิดขึ้นจากคนท่ีเขาไวใจ เขาจะเช่ือ ขณะท่ีขอมูล

เดียวกัน ออกมาจากคนที่เขาคิดไมเหมือนกัน เขาไมยอมรับ ก็จะไมเชื่อ

ขอมูลใดๆ จึงบอกวาเร่ืองทางสังคมตรงน้ี เปนเร่ืองข้ึนกับวิจารณญาณ

ของแตละบุคคล ฉะนั้นถาทำเอสไอเอใหตองมีโดยจะตองพวงในอีไอเอ

หรือไม ยังเปนคำถามท่ียังไมไดคำตอบ

สวนการศึกษาผลกระทบเอชไอเอ ม.ล.วัลยวิภา เสริมวา มี

พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ เกิดจากแนวคิดที่ตองการปฏิรูประบบสุขภาพ

ของคนไทยใหมใหเขาใจในความหมายของคำวา “สุขภาพ” ใหกวางขึ้น

เกิดข้ึน

24

นั่นหมายความวา ตองมีกฎหมายลูกจะตามมา นำการศึกษาผล

กระทบอีไอเอผนวกเขาไปดวยไดหรือไม ก็มีขอโตแยงจากหลายฝายวา

อีไอเอเชื่อถือไดมากนอยแคไหน แมเมื่อป 2524 อีไอเอเคยถูกมองวา

เปนยาวิเศษในการตรวจสอบโครงการท้ังหลาย

หากมองในแงทฤษฎี การใหคำจำกัดความ เอสไอเอ เปนการศึกษา

ผลกระทบของโครงการหรือกิจกรรม ที่จะเกิดขึ้นกับชุมชนคนที่อาศัยอยู

เอสไอเอจะคาดคะเนการเปล่ียนแปลงทางดานสังคม เศรษฐกิจ

วัฒนธรรม และคุณภาพชีวิต ที่จะเกิดขึ้น พรอมกับนำเสนอมาตรการใน

การลดผลกระทบทางสังคม เพื่อประกอบการและพิจารณาทางเลือก

โครงการหรือกิจกรรมและการปรับเปล่ียนโครงการหรือกิจกรรม ให

สอดคลองกับสภาพชุมชนและสังคมในพื้นที่ และใหเกิดประโยชน รวม

ทั้งลดผลกระทบทางลบแกชุมชนและสังคมใหมากท่ีสุด เพื่อใหผูตัดสิน

ใจโครงการหรือกิจกรรมพิจารณารางผลกระทบท่ีเกิดขึ้นจะเปนท่ียอมรับ

ไดรับและคุมคากับประโยชนที่จะเกิดขึ้นจากโครงการหรือกิจกรรมหรือ

ไม

สำหรับผลกระทบทางสังคม มีปจจัยหลายๆ ดาน มีผลโดยตรงตอ

ชีวิตคนในชุมชนและสังคม จัดรวมเปนระบบคือ

1. ประชากร การตั้งถิ่นฐาน ความสัมพันธของคนและส่ิงแวดลอม

ในชุมชน

2. ความเจริญเติบโตของชุมชน รายได อาชีพ ทรัพยสิน การใช

ประโยชนที่ดินและทรัพยากรธรรมชาติ บริการชุมชน สาธารณูปโภค

บริการสาธารณสุข การศึกษา และนันทนาการ

3. ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน

4. คุณคาทางศิลปวัฒนธรรม ประวัติศาสตร โบราณคดี

สถาปตยกรรม ศาสนา ทัศนียภาพ ภูมิทัศน

5. การรวมกลุมในชุมชน ความเขมแข็งขององคกรชุมชน (คูมือ

การประเมินผลกระทบทางสังคม ม.ล.วัลยวิภา บุรุษรัตนพันธุ นักวิจัย

ระดับ 9 สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร พ.ย.2549)

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 25

สำหรับ เอชไอเอ หมายถึง กระบวนการเรียนรูรวมกันในสังคม ที่

พัฒนาข้ึนมาเพ่ือใหทุกฝายไดรวมกันพิจารณาถึงผลกระทบทางสุขภาพ

โดยมีการประยุกตใชแนวทางและเครื่องมือที่หลากหลาย ในการระบุ

คาดการณ พิจารณาถึงผลกระทบดานสุขภาพท่ีอาจจะเกิดขึ้น หรือเกิด

ขึ้นแลวกับประชาชนกลุมใดกลุมหน่ึง เน่ืองจากการดำเนินนโยบาย แผน

งาน โครงการหรือกิจกรรมอยางใดอยางหน่ึง โดยหวังผลเพ่ือสนับสนุน

การตัดสินใจในทางเลือกที่ดีที่สุด สำหรับการสรางเสริมและคุมครอง

สุขภาพของทุกคนในสังคม และมุงขจัดผลกระทบทางดานลบตอสุขภาพ

ใหเหลือนอยที่สุดเทาที่จะเปนไปได

ดังนั้น การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ จึงเปนเคร่ืองมือหรือ

กลไกท่ีสำคัญในการคุมครอง และสงเสริมสุขภาพของประชาชน จาก

การดำเนินการตางๆ ทั้งจากภาครัฐ องคกรทองถิ่นและเอกชน

การประเมินผลกระทบทางสุขภาพจึงมีจุดมุงหมายเพ่ือ

1. กระตุนใหผูตัดสินใจ หรือผูมีสวนรวมในการตัดสินใจ ไดเห็นถึง

คุณคาหรือความสำคัญกับการสรางเสริมและการคุมครองสุขภาพของ

ประชาชน

2. นำเสนอขอมูล หลักฐาน อยางเปนระบบ และนาเชื่อถือ เพื่อ

สนับสนุนการตัดสินใจท่ีจะเปนประโยชนสุขแกประชาชน

3. เสนอทางเลือกและขอเสนอแนะ ในการดำเนินงานเพ่ือ

ประโยชนของประชาชน ในการสรางเสริมสุขภาพและลดภัยคุกคามหรือ

ปจจัยเสี่ยงตอสุขภาพ

4. ระดมศักยภาพและทรัพยากรในชุมชน รวมกับสวนอ่ืนๆ ใน

สังคม เพื่อการสรางเสริมและคุมครองสุขภาพของประชาชน

5. คุมครองสิทธิขั้นพื้นฐาน และศักดิ์ศรีความเปนมนุษยของ

ชุมชน

6. สงเสริมการมีสวนรวมของประชาชน สนับสนุนใหเกิดความ

โปรงใส และความพรอมรับผิดชอบจากกระบวนการตัดสินใจที่เก่ียวของ

กับผลประโยชนและผลกระทบตอสาธารณะ

26

ม.ล.วัลยวิภา บุรุษรัตนพันธุ ระบุวา เอสไอเอเปนสิ่งท่ีมีอยูใน

รายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม หรืออีเอไอมาตลอด เปน

ขอบเขตการศึกษาเรื่องคุณคาตอคุณภาพชีวิต เรื่องเศรษฐกิจ สังคม การ

สาธารณสุข อาชีวอนามัย ประวัติศาสตร และสุนทรียที่ตองศึกษา แตละ

เรื่อง สผ.จะกำหนดประเด็นไวแลวอยางชัดเจน เพียงแตผูศึกษาจะทำ

อยางไรในเนื้อหาใหประเด็นการศึกษาตอบสนองตอโจทยปญหาที่แท

จริงของสังคมหรือชุมชนนั้นๆ วานาเชื่อถือตอโครงการขนาดใหญ จะไม

เกิดผลกระทบ

กรณี โครงการวางทอสงกาซไทย-มาเลเซีย อ.จะนะ จ.สงขลา เมื่อป

2543-2544 ที่คณะกรรมการผูชำนาญการของ สผ.มีการพิจารณา

อนุมัติอีไอเอ แตไดยกเวนประเด็นทางสังคมหรือเอสไอเอ ทำใหมีการถก

เถียงกันวา การอนุมัติอีไอเอครั้งนั้นผานทั้งฉบับหรือไม ดวยประเด็น

ดานสังคมไมผานการพิจารณาแตทางเทคนิคของอีไอเออนุมัติใหผาน

หนำซ้ำการนำอีไอเอฉบับดังกลาวไปใหคณะกรรมการส่ิงแวดลอม

แหงชาติ เปนผูพิจารณาตัดสิน ซึ่งการทำแบบนี้ถือวาขัดตอ พ.ร.บ.สง

เสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอม พ.ศ.2535 นำไปสูการฟองรองใน

ศาลปกครองถึงทุกวันน้ี

ตลอดเวลาที่ผานมา คำวา เอสไอเอ หรือการศึกษาผลกระทบทาง

ดานสังคม การศึกษาคุณภาพชีวิต และการใชประโยชนที่ดิน มีอยูในอี

ไอเอ เหมือนถูกบิดเบือนวาเอสไอเอเปนของใหม ฉะนั้นกรณีของ

โครงการวางทอสงกาซไทย-มาเลเซีย ที่คณะกรรมการไมเห็นชอบเอสไอ

เอก็ถูกบิดเบือน ถูกสรางกระแสเปนของใหม จึงไมควรนำแบบฉบับนั้น

มาใช นำไปสูการอางวา เปนเร่ืองยากท่ีผูชำนาญการจะพิสูจนทราบหรือ

พิจารณาตัดสินได จึงเปลี่ยนอำนาจการพิจารณาใหความเห็นชอบ ไปให

คณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ทั้งๆ ที่เปนการพิจารณาใชอำนาจ

ผิดการ

พ.ร.บ.สงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม พ.ศ.2535 มาตรา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 27

47-48 ในการอนุมัตินั้นคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติไดเสนอตอ

ไปยังคณะรัฐมนตรี และสงไปเพียงแตในระเบียบวาระเพ่ือทราบ และ

ประทับตราเทาน้ัน จึงพิจารณาเปนอยางอื่นไปไมไดนอกจากเปนเรื่อง

การเมือง

ณ เวลาน้ีไมวา เอสไอเอ ซึ่งเปนประเด็นทางสังคมและคุณภาพชีวิต

หรือเอชไอเอ ซึ่งเปนประเด็นเรื่องสาธารณสุขและชีวอนามัย ก็อยูในเรื่อง

คุณภาพชีวิตเหมือนกัน ตางมีอยูแลวในอีไอเอ แตในที่สุดแลวมีการตัด

แยกออกมา การดำเนินการเชนน้ีจะมีผลดีหรือไมดีอยางไร?

ความเปนมาของการตัดสินใจดำเนินการเชนนั้น อาจระบุเปน

เหตุผลทางการเมือง ที่ไมยอมรับวามีเอสไอเออยูในอีไอเอ ไมเชนนั้นการ

อนุมัติอีไอเอ กรณีโครงการวางทอสงกาซไทย-มาเลเซียจะตองถูก

พิจารณาวาเปนโมฆะ นี่จึงเปนความจำเปนอันดับแรกท่ีรัฐตองมีการ

ปรับปรุงอีไอเอ โดยแนวของการปรับปรุง ใหเนนย้ำวา ในอีไอเอตองมี

เอสไอเอ กำกับดูแลดานคุณภาพชีวิตสุขอนามัย เพื่อไมใหถูกมองวา

เปนการบิดเบือน เอสไอเอ เปนของใหม

หากถามวาหลังจากปรับปรุงอีไอเอแลวเกิดอะไรขึ้น เมื่ออยากให

เอสไอเอเปนของใหม ในอีไอเอจะตองมีความพิเศษ ตราบที่ยังมีโครงการ

ขนาดใหญแทรกตัวเขาไปอยูในชุมชน ตองมีการคาดการณวาผลกระทบ

ทางสังคมนั้นจะเปนอยางไร ประสบการณและบทเรียนจากโครงการวาง

ทอสงกาซไทย-มาเลเซีย ตั้งแตป 2544 มาถึงปจจุบันที่ อ.จะนะ เปน

อีไอเอเรื่องแรกที่ไมผานการพิจารณาดานสังคม แสดงวาตองมีเทคนิค

ขัดของอยูภายใน

หากกลาวถึงเอชไอเอ ก็อยูในเอสไอเอ แตเนื่องจากไมมีผลทางการ

เมือง เพราะฉะนั้นจึงมีการโอบอุมกัน ไมเปนเด็กกำพรา ไมมีพอไมมีแม

โอบอุมเหมือนอยางเอสไอเอ จึงมีการนำไปจดทะเบียนรับเล้ียงดูอยางดี

โดย พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ

“เอสไอเอเปนลูกท่ีไมมีใครอยากใหเกิด เกิดมาแลวก็เปนลูกกำพรา

หมาหัวเนา พอบอกวาจะไปทำเอสไอเอให ก็ถูกปฏิเสธหมด ทำไมทุกคน

28

บอกวาเอสไอเอหมายถึงคุณเขาขางประชาชน ไมเขาขางโครงการเลย

วาทกรรมแบบน้ีไมควรเกิดขึ้น ทำไมเราไมคิดหรือมีใจกวางวา เอสไอเอ

ดีบาง ใหคนในชุมชนมีสวนรวม ชวยขจัดความขัดแยงใหหมดไป เกิด

ความเปนธรรม นี่ตางหากคือขอดี คุณคาของเอสไอเอ และเมื่อไมเห็น

คุณคาของมัน บริษัทที่ปรึกษาถึงบอกวาเสียเงินอีกเยอะเลย ถาตองเพ่ิม

ประเด็นเหลานี้” ม.ล.วัลยวิภากลาว

พรอมกับอธิบายเสริมความชัดเจนท่ีเอสไอเอ ถูกมองเปนเพียง

เอกสาร ของ สผ. นำไปสูความขัดแยงกับบริษัทที่ปรึกษาดานสิ่ง

แวดลอม ดวยไมมีมาตรฐานบอกวาอะไรถูกหรือผิด ควรไมหรือ

มาตรฐานไมชัดเจน การสัมมนา หลายคร้ังเสนอใหออกกฎหมายเพ่ือ

ยอมรับเอสไอเอ ถึงปจจุบันยังไมเกิดขึ้น

แตกลับเปนเรื่อง ธนาคารเพ่ือการพัฒนาแหงเอเชีย (เอดีบี)

ธนาคารโลก และอีกหลายองคกรที่ใหงบประมาณสนับสนุนโครงการ

หรือใหเงินกู โครงการพัฒนาโครงสรางพ้ืนฐานจะมีอำนาจมาบังคับได

เลย เหมือนธรรมาภิบาล คือวางกฎไววาโครงการพัฒนาโครงสรางพื้น

ฐานท้ังหลาย ถาจะกูเงินองคกรทางการเงินระหวางประเทศมาใช จะตอง

ทำคูมือเอสไอเอประกอบโครงการมาดวย

°“√¡’ à«π√à«¡∑’Ë·μ°μà“ß + + + + + + + + + + + + +

ประเทศพัฒนาแลวตางมีวิธีการ “การมีสวนรวมของประชาชน” แตกตาง

กัน แตสิ่งที่ เหมือนกันคือ ใหประชาชนเขารวมแสดงความคิดเห็น

คัดคานหรือเห็นดวย สำหรับโครงการหรือกิจการ เริ่มตั้งแตใหหนวยงาน

องคกร กลุมคนมีสวนรวมนับแตกาวแรกทำอีไอเอ มาพิจารณาวิธีการ

ดำเนินโครงการดานเทคนิค ซึ่งในขั้นตอนนี้โดยทั่วไปจะเรียกวาการรับ

ฟงความคิดเห็นทางดานเทคนิค (Technical Hearing) เพ่ือใหมีการ

เสนอสนับสนุนและขอโตแยงถึงผลดีและผลกระทบของระบบดำเนินงาน

ขั้นตอนทางเทคนิคตาง ๆ โดยโครงการจะตองช้ีแจงถึงขอดีตางๆ หรือ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 29

มาตรการในการลดผลกระทบสิ่งแวดลอม ใหเปนที่ยอมรับ รวมทั้ง

มาตรการในการติดตามตรวจสอบ เพื่อยืนยันวาโครงการหรือกิจการน้ันๆ

จะไมกอใหเกิดปญหาตอคุณภาพสิ่งแวดลอมไมวาดานใดก็ตาม

เมื่อเปนท่ียอมรับดานเทคนิคแลว ผูจัดทำรายงานและเจาของ

โครงการก็จะเร่ิมเรียบเรียงเอกสารตามเง่ือนไข หรือการยอมรับ ซึ่งเรียก

วา “การวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม” หลังจากน้ันจะตองจัดประชุม

ทำการรับฟงความคิดเห็นจากประชาชนโดยทั่วไป ที่เรียกวา “ประชา

พิจารณ” (Public Hearing)

ขั้นตอนนี้จะเนนถึงผลดีและผลกระทบดานเศรษฐกิจและสังคมเปน

หลัก ผูประกอบการหรือเจาของโครงการจะตองอธิบายนำถึงวิธีการ

ดำเนินการทางดานเทคนิค ขอโตแยงและการยอมรับจากประชาชน หรือ

ผลกระทบตอคุณคาการใชประโยชนของมนุษย และคุณภาพชีวิตของ

ประชาชนในทองถ่ินเปนหลัก ประชาชนที่ไดรับผลกระทบจากกิจกรรม

หรือโครงการจะโตแยงจนกวาเจาของโครงการหรือผูประกอบการ จะ

จัดหาสิ่งทดแทน หรือชดเชยจนเปนท่ียอมรับตอไป จึงสรุปผลการมีสวน

รวมของประชาชนท้ัง 2 ขั้นตอน แลวประกาศใหประชาชนไดทราบถึง

ผลลัพธซึ่งเรียกวา (Environmental Impact Statement : EIS)

ม.ล.วัลยวิภาแสดงความเห็นวา การสำรวจพื้นที่แตละโครงการ

สผ.ตองระบุใหบริษัทท่ีปรึกษาดำเนินการมากกวาผลสำรวจเบื้องตน

ประเด็นสำคัญคือ เรารูจักสังคมไทยหรือไม รูหรือไมวาปญหาจริงๆ คือ

30

อะไร ระหวางผูมีสวนไดเสีย ในสังคมนั้น “ผูมีสวนเสีย” แมจะเปนผูเสีย

โอกาส แตก็ไมมีการรับรองทางกฎหมายวา เขาเปนผูมีสวนเสีย ทำให

เขาหมดสิทธิ ไมสามารถลืมตาอาปากท่ีจะเรียกรองสิทธิ แมแตสิทธิของ

การเปน “ผูมีสวนเสีย” หรือสิทธิเจรจาตอรองกับ “ผูมีสวนได” อยางชอบ

ธรรม

“ยกตัวอยาง การจำแนกผูมีสวนไดเสียในโครงการถนนมอเตอรเวย

สายนครปฐม-ชะอำ ใครคือผูมีสวนเสีย เปยก ชาวนาคนหน่ึงใน

อ.เขายอย จ.เพชรบุรี ผูมีบานอาศัยถูกมอเตอรเวยตัดผาน วันแลววันเลา

ตลอดเวลาท่ีที่ปรึกษาของโครงการทำอีไอเอ เขาตองถูกบริษัทที่ปรึกษา

เรียกประชุม ถูกนายอำเภอเรียกไปรับฟงความคิดเห็น ตอทางเลือกท่ี 1

ที่ 2 และที่ 3 ถึงที่สุด เจาของโครงการก็ตัดสินวาเอาทางนี้แลว ทำ

รายงานสง สผ. รอการอนุมัติราว 6 เดือน ผลออกมาพรอมกับความขัด

แยง

“เรื่องนี้ไมมีการคิดใหผูมีสวนไดสวนเสียขึ้นมาเปนผูมีสิทธิ เปนผูมี

ศักดิ์ศรี มีการยอมรับวาเปยกเปนผูมีสวนเสีย ถายอมรับแบบน้ีสามารถ

นำชาวนาผูนี้มาวางแผนดำเนินงาน และใหเขารูสิทธิของเขา อยางนี้

ปญหาตางๆ จะไมมี เราเอาปญหาสังคมเปนตัวตั้ง” ม.ล.วัลยวิภากลาว

ขณะที่นางมีนา ระบุวา ในฐานะที่เปนบริษัทที่ปรึกษาที่ขึ้นทะเบียน

ตองเดินตามคูมือคือ 99.99 เปอรเซ็นต เพื่อไมใหออกนอกประเด็น นั่น

คือสิ่งท่ีทำ สวนเร่ืองของคนดอยโอกาสยอมรับวาเราไมเคยมองวาเขา

เปนคนดอยโอกาส แตนั่นคือกลุมที่จะมีสวนไดสวนเสีย สวนใหญงาน

ของเราเนนทำเร่ืองอุตสาหกรรมเปนหลัก เราก็มองวาเมื่อโรงงานแหง

หนึ่งเกิดขึ้น ทุกสิ่งทุกอยางที่เก่ียวกับการผลิต ทุกสิ่งทุกอยางที่เปนตัว

หน่ึงท่ีจะดูคือเรื่องมิติของสุขภาพท่ีเกิดขึ้น อีกประเด็นคือ เรื่องของคน

งาน เมื่อเขาออกจากโรงงานเขาก็ตองออกไปมีวิถีชีวิตรวมกับชุมชน ก็

ตองอยูอาศัยตรงนั้นเหมือนกัน จะทำอยางไรใหมองวา เขาจะอยูดวยกัน

และรับรูขอมูลตรงน้ันเปนสิ่งที่นาจะมีสวนสำคัญ

ประเทศไทยในชวงท่ีผานมา หลังจากประชาชนเร่ิมเรียนรูถึงขั้น

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 31

ตอนการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม ปรากฏวามีการจัด “ไตสวน

สาธารณะ” (Public Hearing) ตอมามีการบัญญัติคำใหมวา “ประชา

พิจารณ” และอื่นๆ ซึ่งการจัดแตละครั้งไมไดแยกข้ันตอนของการมีสวน

รวม แตจะพยายามโยงประเด็นทางดานเทคนิค เพื่อใหสอดคลองกับ

เศรษฐกิจและสังคม ซึ่งทุกครั้งที่มีการจัดทำประชาพิจารณ จะไม

สามารถสรุปถึงผลดีหรือผลเสียอยางแทจริงของโครงการหรือกิจการ

นั้นๆ ได

สาเหตุหนึ่งจากการจัดตั้ง “ผูฟง” โดยเจาของโครงการวางแผนการ

ลวงหนา สวนใหญเปนผูสนับสนุนโครงการ

หลายกรณีที่ผู เขียนสังเกตการณ กระบวนการมีสวนรวมของ

ประชาชนในพ้ืนที่ เชน โรงงานอุตสาหกรรมแหงหนึ่งใน จ.ขอนแกน ซึ่ง

ดำเนินการมากอนหนาน้ีแลวเปนเวลาหลายป แตจะมีการกอสรางสวน

เพิ่มขยาย จึงมีการทำกิจกรรมเพ่ือใหเกิดความเขาใจและการมีสวนรวม

อาทิ การเปดโรงงานเดิมใหประชาชนผูมีสวนไดเสียเขาไปดูลักษณะของ

กิจการ และรูปแบบการดำเนินการวาจะสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม

ชุมชน สุขภาพ หรือไม รวมถึงการนำไปดูงานโรงงานซึ่งมีลักษณะคลาย

กับโรงงานในสวนขยายที่กำลังกอสราง เพื่อใหประชาชนมองเห็นภาพ

ความเปนจริงวาจะเปนอยางไร กอนที่จะมีการประชุมเพื่อรับฟงขอมูลอีก

1-2 ครั้ง เพื่อแสดงความคิดเห็น

ขณะท่ีอีกโรงงานหน่ึงในนิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด จ.ระยอง ซึ่ง

จะเร่ิมดำเนินการในกิจการใหม มีการจัดกิจกรรมการมีสวนรวมโดยให

ประชาชนท่ีอยูในรัศมีซึ่งกฎหมายกำหนด คือ 5 กิโลเมตร จากตัวโรงงาน

มารับฟงความคิดเห็น โดยการชี้แจงของเจาของกิจการ วิศวกร และ

บริษัทที่ปรึกษา กอนที่จะมีการแสดงความคิดเห็น

กรณีนี้เปนที่สังเกตวา มีประชาชนจำนวนมากกวา 1 แสนคน ใน

พื้นที่มาบตาพุด จ.ระยอง เปนประชากรแฝง ทำใหขอมูลที่ไดรับ และ

ความเห็นท่ีสะทอนกลับมักมีความแตกตาง ดวยเพราะประชากรแฝงมัก

ไมใหความสำคัญกับการเกิดขึ้นของโครงการใหม เพียงแตตองการมีงาน

32

ทำและไดรับผลตอบแทนเทานั้น

ขณะที่ประชาชนซึ่งเปนคนทองถิ่นดั้งเดิม มักจะมีความหวงใยตอ

สิทธิ ความเปนอยู สุขภาพอนามัย และอนาคตของลูกหลานมากกวา

โดยเฉพาะประเด็นผลตอบแทนที่ชุมชนและลูกหลานจะไดรับวาคืออะไร

ที่เปนรูปธรรม มากกวาคำสัญญาแบบผานไป เนื่องจากคนเหลาน้ีมี

ประสบการณจากการมีสวนรวมในกิจกรรมของโรงงานตางๆ ในนิคม

อุตสาหกรรมมาบตาพุดมาแลวไมต่ำกวาคนละ 30-40 ครั้ง ครั้งการ

จัดการมีสวนรวมของประชาชน เปนเสมือนเคร่ืองมือของผูที่ไดรับผล

ประโยชนและเสียประโยชนแตละกลุม

ที่สำคัญคือ “การใหขาวสาร” หลังจากการประชาพิจารณแตละครั้ง

จะเปนผูจัดทำประชาพิจารณเปนผูใหขาว ทำใหประชาชนโดยท่ัวไปท่ี

สนใจในโครงการหรือกิจการดังกลาวเกิดความสับสน เพราะการจัด

ประชาพิจารณบางคร้ังเปนการสนับสนุน บางคร้ังเปนการคัดคาน

โครงการหรือกิจการน้ันๆ

ดังนั้นการมีสวนรวมของประชาชนจึงถือวาเปนเร่ืองสำคัญ และมี

ความจำเปนมากตอการพัฒนาหรือการคุมครองและรักษาคุณภาพส่ิง

แวดลอมของประเทศตอไปในอนาคต เพราะการที่จะใหประชาชนเขามา

มีสวนรวม จำเปนจะตองมีการใหขาวสารที่แทจริงและถูกตอง โดยมีการ

กำหนดข้ันตอนการมีสวนรวมอยางถูกวิธีและมีประสิทธิภาพ

«‘∂’°“√¡’ à«π√à«¡„π°√–∫«π°“√ SIA + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

หลักการสรางการมีสวนรวมของประชาชน หมายถึง การเปดโอกาสให

ประชาชนและผูที่เก่ียวของทุกภาคสวนของสังคมไดเขามามีสวนรวมกับ

ภาคราชการน้ัน International Association for Public Participation

ไดแบงระดับของการสรางการมีสวนรวมของประชาชนเปน 5 ระดับ คือ

1. การใหขอมูลขาวสาร ถือเปนการมีสวนรวมของประชาชนใน

ระดับต่ำที่สุด แตเปนระดับที่สำคัญที่สุด เพราะเปนกาวแรกของการท่ี

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 33

ภาคราชการจะเปดโอกาสใหประชาชนเขาสูกระบวนการมีสวนรวมใน

เร่ืองตางๆ วิธีการใหขอมูลสามารถใชชองทางตางๆ เชน เอกสารส่ิง

พิมพ การเผยแพรขอมูลขาวสารผานทางส่ือตางๆ การจัดนิทรรศการ

จดหมายขาว การจัดงานแถลงขาว การติดประกาศ และการใหขอมูล

ผานเว็บไซต

2. การรับฟงความคิดเห็น เปนกระบวนการท่ีเปดใหประชาชนมี

สวนรวมในการใหขอมูลขอเท็จจริงและความคิดเห็นเพื่อประกอบการ

ตัดสินใจของโครงการดวยวิธีตางๆ เชน การรับฟงความคิดเห็น การ

สำรวจความคิดเห็น การจัดเวทีสาธารณะ การทำประชาพิจารณ การ

แสดงความคิดเห็นผานเว็บไซต

3. การเก่ียวของ เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมในการ

ปฏิบัติงาน หรือรวมเสนอแนะทางที่นำไปสูการตัดสินใจ เพื่อสรางความ

มั่นใจใหประชาชนวาขอมูลความคิดเห็นและความตองการของ

ประชาชนจะถูกนำไปพิจารณาเปนทางเลือกในการบริหารงานของภาค

รัฐ เชน การประชุมเชิงปฏิบัติการเพื่อพิจารณาประเด็นนโยบาย

สาธารณะ ประชาพิจารณ การจัดตั้งคณะทำงานเพื่อเสนอแนะประเด็น

นโยบาย

4. ความรวมมือ เปนการใหกลุมประชาชนผูแทนภาคสาธารณะมี

สวนรวม โดยเปนหุนสวนกับภาครัฐในทุกขั้นตอนของการตัดสินใจ และ

มีการดำเนินกิจกรรมรวมกันอยางตอเนื่อง เชน คณะกรรมการที่มีฝาย

ประชาชนรวมเปนกรรมการ

5. การเสริมอำนาจแกประชาชน เปนขั้นที่ใหบทบาทประชาชนใน

ระดับสูงที่สุด โดยใหประชาชนเปนผูตัดสินใจ เชน การลงประชามติใน

ประเด็นสาธารณะตางๆ โครงการกองทุนหมูบานที่มอบอำนาจให

ประชาชนเปนผูตัดสินใจท้ังหมด

6. การสรางเครือขาย เฝาระวังและตรวจสอบ เปนการใหอำนาจ

ประชาชนระหวางดำเนินโครงการหรือหลังจากเกิดโครงการขึ้นแลว เพื่อ

ใหมีการตรวจสอบการทำงานของหนวยงานของรัฐหรือองคกรธุรกิจ

34

เจาของโครงการ วาไดดำเนินการตามขอตกลงกับชาวบานหรือไม

ฉะนั้นการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมในโครงการขนาดใหญ

ถือไดวาเปนเงื่อนไข และเปนกุญแจดอกสำคัญของความสำเร็จในการ

พัฒนาดานตางๆ ที่มักกอใหเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอม ชุมชน สังคม

เพื่อใหสามารถปองกัน ปกปอง และแกไข ปญหาที่อาจเกิดข้ึน คาดวา

จะเกิดขึ้น และเกิดขึ้นระหวางหรือหลังจากการดำเนินโครงการ

เพื่อใหสภาพแวดลอมที่ดีไมถูกรบกวน ถูกกระทบ ถูกทำลาย ชุมชน

ไมตองรับผลกระทบจากมลพิษท่ีอาจเกิดขึ้นตามมา และเปนการพัฒนา

ที่สรางสรรค โปรงใส ตรวจสอบได

นายสุรศักด์ิมองวา ที่ผานมาส่ิงที่เราขาดไปก็คือ ภาคการมีสวนรวม

ตางคนตางเก็บ ผูประกอบการก็เก็บไปตามมาตรการท่ีถูกกำหนดมา

เก็บๆ ไปแลวก็สงไปรายงานที่ สผ. โดยประชาชนไมรู ไมเขาใจวาองค

ประกอบของสารเคมีที่มีการปลอยออกมาเปนอะไร กระทบกับเขา

อยางไร สวนที่มองวาหากมีกฎหมายกำหนดเรื่องเอสไอเอ และเอชไอ

เอออกมาวาผูประกอบการตองดำเนินการอยางชัดเจน ตองรายงานตอ

หนวยราชการน้ัน ในสวนของผูประกอบการเห็นวาเปนภาระเพ่ิมขึ้น

“ถามองทางตรงก็เปนตนทุนอยูแลว แตหากเรามีจิตสำนึกนำอัน

หนึ่ง โดยเฉพาะยุคนี้เปนยุคของผูประกอบการยุคใหม จะเห็นวาประเทศ

ไทยเอง นอกจากเอดีบีมาบังคับโครงการใหญๆ แลว ในภาคผูประกอบ

การอุตสาหกรรมจะมีสภาของโลกอยู พวกนี้มีการมองไปขางหนาวา เรา

คงจะประกอบธุรกิจโดยไมรับผิดชอบตอสังคมไมไดแลว เพราะเราเองมี

การประชุมอยูทุกป และสิ่งสำคัญมากมายขณะน้ีคือ การพัฒนาอยางยั่ง

ยืน คือชุมชนและโรงงานตองอยูรวมกันอยางยั่งยืน สังคมกับโรงงานตอง

ไปดวยกันตลอดเวลา ฉะน้ันถาจะถามวาเปนตนทุนหรือไม ถาจะมอง

ภาพการประกอบการแลวรอนรนกับปญหารอบขาง ปญหาไมเขาอก

เขาใจกัน ไมมีความเช่ือมั่นตอกัน ตรงนั้นเปนอันตรายย่ิงไปกวา การที่จะ

สรางความเชื่อม่ันใหกับชุมชนหรือสังคม กับธุรกิจของเราอันนั้นนาจะ

เปนประเด็นมากกวา” นายสุรศักดิ์กลาว

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 35

ดังนั้น โครงการกอสราง มักมีผลตอการเปลี่ยนแปลง หรือกระทบ

ตอคุณภาพและการใชชีวิตของคนในชุมชน กอนดำเนินโครงการ เพื่อ

ปองกันการสูญเสีย และชวยกันแกไข โดยทุกฝายที่เกี่ยวของ การศึกษา

ผลกระทบเอสไอเอ และเอชไอเอ เปนวิธีชวยประเมินระดับผลกระทบได

อยางดี ตั้งแตระยะสั้น กลางและระยะยาว

ทั้งเอสไอเอ และเอชไอเอ ตองดำเนินการโดยหลายๆ กลุม หลาย

องคกรในรูปเครือขาย อยางโปรงใส ใหไดขอมูลเพื่อการตัดสินใจ

ขณะที่ประชาชน และทุกองคกร ทุกฝาย ตางมีหนาที่หลัก 3

ประเด็นในการมีสวนรวมกับการประเมินศึกษาผลกระทบดานตางๆ นั่น

คือ การเตรียมตัวสำหรับการพัฒนาระบบ การศึกษา และการพัฒนา

บุคลากร เพ่ือนำไปสูพัฒนาคูมือการจัดการดานความเสี่ยง และการ

จัดการดานเสี่ยงดานสุขภาพ ดานสังคมขึ้น

ที่สำคัญ SIA และ HIA ภายใตการวิเคราะหผลกระทบตอสิ่ง

แวดลอม (EIA) ควรไดรับการสนับสนุนจากทุกฝาย ทุกคน อยามองวา

เลี่ยงไดตองทำ เพื่อลดตนทุน อยาเห็นวา ไมไดอยูในชุมชนน้ัน เพียงผาน

มาระยะเวลาหนึ่ง ตองการมีงานทำก็ใหการสนับสนุน เพราะไมเชนนั้น

...ผลกระทบ ปญหาการอยูและมีสวนรวมตอกันในชุมชน ก็คงเหมือน

หลายพื้นที่ ...มองหนากันไมติด

การศึกษาประเมินผลกระทบ เปนแนวทางที่อยากเห็นผูคนแตละ

พื้นที่อยูรวมกันอยางรมเย็น สมานฉันท มากกวาแบงฝายสวมเส้ือเขียว

เสื้อแดง ถืออาวุธเขาทุบตีห้ำหั่นกัน

ทั้งอีไอเอ (EIA) เอสไอเอ (SIA) และเอชไอเอ (HIA) ลวนมี

เจตนารมณเชนเดียวกับกฎหมายอื่นๆ เพื่อใหผูคนอยูรวมกันอยาง

เปนสุขมากท่ีสุข คือเปาหมายหลักนี่ตางหาก

36

‡∑§π‘§°“√¡’ à«π√à«¡¢Õߪ√–™“™π

เพื่อใหเห็นความแตกตางในลักษณะการมีสวนรวม จึงแบงกลุม

เทคนิคการมีสวนรวมออกเปน 3 กลุม คือ

1. การใหขอมูลแกประชาชน เปนกลุมเทคนิคที่ เปนการ

สื่อสารทางเดียว เพื่อใหประชาชนรับทราบขอมูล โดยจำแนกตาม

สื่อประเภทตาง ๆ

2. เนนการรับฟงความคิดเห็น ประกอบดวย 6 เทคนิค คือ 1)

การสัมภาษณรายบุคคล 2) การสนทนากลุมยอย 3) การแสดง

ความคิดเห็นผานเว็บไซต 4) การสำรวจความคิดเห็น 5) สายดวน

สายตรง และ 6) ประชาพิจารณ

3. การมีสวนรวมแบบปรึกษาหารือ มีการแลกเปลี่ยนขอมูล

และความคิดเห็นในเน้ือหาของเทคนิคอยางชัดเจน ฉะน้ันเปนกลุม

เทคนิคการมีสวนรวมที่ประชาชนเขามามีสวนรวมในการตัดสินใจ

ในระดับคอนขางสูง ประกอบดวย 5 เทคนิคการมีสวนรวม คือ 1)

เวทีสาธารณะ 2) การพบปะแบบไมเปนทางการ 3) การจัด

กิจกรรมการมีสวนรวมของประชาชนแกชุมชน 4) การประชุมเชิง

ปฏิบัติการ และ 5) คณะที่ปรึกษา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 37

บรรณานุกรม

รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550

ทวีวงศ ศรีบุรี. EIA การวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอม. พิมพครั้งที่ 2.

กรุงเทพ : มายดพับลิชชิ่ง จำกัด, 2541

พัชรี สิโรรส, 2546, การมีสวนรวมของประชาชน, คณะรัฐศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, กรุงเทพ, 304 หนา

ชาติภูมินทร (พัฒนศักดิ์) นนทบุตร, การมีสวนรวมของประชาชนในการ

พัฒนาชนบท

วรศักดิ์ พวงเจริญ, วิทยานิพนธปริญญาเอก เร่ือง “ความขัดแยงในประเทศ

ไทย กรณีโครงการกอสรางทอกาซธรรมชาติ : University of New South

Wales, ประเทศออสเตรเลีย

สรุปแนวทางการปฏิบัติดานสิ่งแวดลอม ของธนาคารแหงญี่ปุนเพื่อความรวม

มือระหวางประเทศ

JBIC Environmental Guidelines, เครือขายแมน้ำเอเชียตะวันออกเฉียงใต

วัลยวิภา บุรุษรัตนพันธุ ม.ล., 2549, คูมือการประเมินผลกระทบทางสังคม

สถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

แหลงขอมูลติดตาม

Health impact evaluation เว็บไซต http://library.hsri.or.th

คณะกรรมการผูชำนาญการพิจารณา EIA / SIA / HIA ที่ http://

www.onep.go.th

38

‡¡◊ÕßÀ≈«ß‡À≈Á° : ‚»°π“Ø°√√¡∑–‡≈μ–«—πμ°

+ + + + + + + + + + + + + +

®—π∑√宑√“ æß…å√“¬ Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå°√ÿ߇∑æ∏ÿ√°‘®

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 39

ใครรูจักปลาทู ยกมือขึ้น?

ใครรูจักเหล็ก ยกมือขึ้น?

แลวถาถามตอวาระหวาง “ปลาทู” กับ “เหล็ก” สองส่ิงนี้อะไรสำคัญ

กวากัน คำตอบน้ีคงเปนเร่ืองยากท่ีจะตัดสินใจ เหมือนกับที่ตองตอบวา

ระหวางไก กับ ไข อะไรเกิดกอนกัน

เพราะถาเปนชาวประมง “ปลาทู” คือ อาหารจานพิเศษจากทอง

ทะเล จนผูกติดกับวิถีของคนไทยมาชานาน

แตสำหรับนักอุตสาหกรรมก็เชื่อในมุมวา “เหล็ก” คือ ดัชนีวัดความ

เจริญทางเศรษฐกิจ เพราะคงไมมีใครปฏิเสธไดวาเหล็ก คือสิ่งคุนชินใน

ชีวิตประจำวัน นับตั้งแตตื่นนอน ชอน สอม รถยนต โครงสรางของตึก

ลวนแลวแตมีสวนประกอบของเหล็กแทบท้ังสิ้น

แลวถาถามตออีกวา ถาขาดปลาทู กับขาดเหล็ก จะเกิดอะไรข้ึน?

แตถายากนักลองดูจากตัวเลขทางเศรษฐกิจกันดูชัดๆ ขอมูลจาก

กรมศุลกากรป 2550 ระบุวาประเทศไทยตองนำเขาเหล็กปละ 1.8 ลาน

ตัน ทดแทนความตองการทั้งหมด 2.5 ลานตัน ขณะที่ชวงไตรมาสแรก

ของปนี้ไทยนำเขาเศษเหล็ก และเหล็กชนิดตางๆ คิดเปนจำนวน 5.6

ลานตัน มูลคารวม 1.35 แสนลานบาท

สวน “ปลาทู” นั้น กรมประมงไดรวบรวมสถิติการจับสัตวน้ำป

40

2548 เฉพาะปลาทู (Indo-Pacific mackerel) มีการจับไดมากถึง

166,766 ตัน โดยเฉพาะอาวไทย 117,218 ตัน และมหาสมุทรอินเดีย

49,548 ตัน

เสนทางของ เหล็ก และ ปลาทู ดูจะขนานกันอยางสิ้นเชิง หลัง

กรณีความขัดแยงระหวางชาวบาน และกลุมทุนโครงการเครือสหวิริยา

จำกัด ที่เตรียมกอสรางโรงงานถลุงเหล็กครบวงจรแหงที่ 2 ในเขตพื้นที่

ต.แมรำพึง อ.บางสะพาน จ.ประจวบคีรีขันธ ที่ถูกกำหนดใหเปนแหลง

อุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำ ถึงกับวาดฝนจะเปนอันดับที่ 5 ของโลก

∫∑∑’Ë 1 ¬âÕπ√Õ¬‚√ßß“π¡≈æ‘… + + + + + + + + + + + + + + + + +

มึงถมกูขวาง มึงสรางกูเผา

เราไมเอาโรงถลุงเหล็ก

กูจะแดกปาพรุ...ทะลุปาชา ปา

สาธารณะ เอาใหหมด ทะเลดวย

ทำลายชุมชนมึงดวย พวกเหี้...ลุย

ขอความบนปายคัตเอาตขนาด

ใหญ ที่สามารถพบเห็นไดตลอดสองขางทาง ราว 6 กิโลเมตร บนถนน

เขาหมูบานดอนสำราญ ต.แมรำพึง อ.บางสะพาน จ.ประจวบคีรีขันธ

แสดงถึงจุดยืนของชาวบานกลุมอนุรักษแมรำพึง ที่ไมเห็นดวยกับ

โครงการกอสรางโรงถลุงเหล็กแหงใหม ของเครือสหวิริยา ถูกนำมาติดต้ัง

เพื่อเปนขอมูลใหกับชาวบานในพ้ืนท่ีแหงน้ี หลังจากเน้ือท่ีกวา 1,500 ไร

ใจกลางชุมชน ท่ีมีบานเรือนต้ังกระจัดกระจายกวา 1,000 หลัง รวมทั้ง

โรงเรียนบานดอนสำราญ ที่มีเพียงแคถนนคั่นกลาง ถูกคัดเลือกเปนที่ตั้ง

ของโรงถลุงเหล็ก

เกือบ 2 ปแลว หลังจากชาวบานในพ้ืนที่ 4 ตำบลในเขตอำเภอ

บางสะพาน ประกอบดวย ตำบลแมรำพึง ตำบลกำเนิดนพคุณ ตำบล

ธงชัย และตำบลพงศประศาสน ไดรวมตัวลุกขึ้นมาแสดงพลังในนาม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 41

ของกลุมอนุรักษแมรำพึง และคัดคานโครงการกอสรางโรงถลุงเหล็ก

แหงนี้ ดวยการเริ่มตนยื่นหนังสือใหกับคณะกรรมการสิทธิมนุษยชน

และกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) กระทรวงทรัพยากร

ธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ใหตรวจสอบการครอบครองที่ดินสาธารณะ

ของบริษัท เครือสหวิริยา จำกัด รวมที่ดินจำนวน 500 ไรบริเวณหมูที่ 7

ต.แมรำพึง เน่ืองจากชาวบานไมมั่นใจวาเจาของโครงการไดที่ดินมาโดย

มิชอบหรือไม

“15 ปที่ผานมากับโครงการเฟสแรก เราเสียพื้นที่ไปแลว โครงการ

เดิมเรารับไดเทานี้ แตอยูๆ จะเอาโครงการใหมมาอีก เราไมรับแลว ไมใช

วาโครงการเกาจะไมเกิดปญหานะ” วิทูรย บัวโรย แกนนำกลุมอนุรักษ

แมรำพึง เปดประเด็น

การรวมตัวของ วิทูรย อาสาสมัครพิทักษปาชายเลน สถานีพัฒนา

ทรัพยากรปาชายเลนท่ี 8 กับ สุพจน สงเสียง อดีตพนักงานของเครือสห

วริยิา และ สพุจน สนิสวุรรณ เกดิขึน้แบบกะทันหนั หลงัจากเร่ิมพบความ

เคลื่อนไหวการเตรียมเดินหนาโครงการกอสรางโรงถลุงเหล็ก ระยะที่ 2

เนื่องจากมีการสงคนและรถแบคโฮ เขาไปไถทำลายปาพรุ เมื่อวันที่ 7

กันยายน 2549 กินพื้นท่ีเสียหายราว 100 ไร

“ระยะแรกชาวบานตอสูใหราชการชวยตรวจสอบ เร่ืองการออก

เอกสารสิทธิที่ดินปาพรุ บริเวณปาสงวนแหงชาติปาคลองแมรำพึง

เพราะจากการตรวจสอบในรายงานอีไอเอ ฉบับที่สหวิริยาสงใหกับ

สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (สผ.)

พิจารณาครอบคลุมพื้นท่ีดังกลาวเขาไปดวย ทั้งท่ีปารูปนกกางปกแหงน้ี

เปนแหลงอาศัยและใชประโยชนของชาวบานมาหลายชั่วอายุคน

แตรายงานฉบับนี้ไมแจงวาที่ดินดังกลาวอยูในพื้นที่ชุมน้ำ แตเปนเพียง

ปาเส่ือมโทรมเทาน้ัน เรื่องน้ีสวนทางกับความเปนจริง ชนิดหนามือเปน

หลังมือ จนกระท่ังชาวบานตองเขาไปตั้งศูนยเฝาระวัง 1 อยูบริเวณพื้นที่

เพื่อติดตามความเคล่ือนไหว และถือเปนการเปดฉากการตอสูเรียกรอง

ตอสาธารณะอยางเปนทางการ”

42

วิทูรย เทาความพลางช้ีใหเห็นผืนปาสงวนแหงชาติปาคลองแม

รำพึง ปารปูนกกางปก พืน้ทีร่าว 12,000 ไร ซึง่ลาสดุผลการตรวจสอบพบ

วาการออกเอกสารสิทธิที่ดินจำนวน 56 แปลง จาก 58 แปลง รวมพื้นที่

400 ไร ทับซอนปาสงวนแหงชาติปาคลองแมรำพึง

ขณะท่ีการเดินหนาเพ่ือหาขอมูลของกลุมอนุรักษแมรำพึง ยังพบ

ความบกพรองเก่ียวกับจัดทำรายงาน การวิเคราะหผลกระทบดานส่ิง

แวดลอม (อีไอเอ) ที่ทำโดยบริษัท ปญญาคอนซัลแทน และสงให

สผ.พิจารณาน้ันมีเนื้อหาบิดเบือนจากสภาพความเปนจริงในพื้นที่หลาย

ดาน

ไมเพียงการออกเอกสารสิทธิ ที่มีที่ดินบางแปลงที่คาบเกี่ยวในผังที่

ยื่นให สผ.พิจารณาอีไอเอเทานั้น แตในรายงานอีไอเอ ยังระบุวาพื้นที่

โครงการเปนเพียงปาเส่ือมโทรม ไมมีคุณคาทางระบบนิเวศ ซึ่งปจจุบัน

กลายเปนพื้นที่ชุมน้ำ ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูงมาก และอยู

ระหวางการเตรียมประกาศของ สผ.ใหเปนพื้นที่ชุมน้ำที่มีความสำคัญ

ระดับชาติ

รวมถึงการไมไดระบุวาชุมชนลอมรอบพื้นที่ตั้งโครงการไมเกิน 300

เมตรจะไดรับผลกระทบ อาทิ บานดอนสำราญ ดอนมันแกว บอสะตอ

นาผักขวง เขาสีเสียด ทุงลานควาย ทาขาม ทานาว ทับมอญ โคกมวน

จุดนี้เองที่เปนชนวนเหตุสำคัญที่ทำใหชาวบานเริ่มไมเชื่อม่ันกับโรง

ถลุงเหล็กแหงใหม ประกอบกับพบวาเนื้อหาอีไอเอที่นำเขาสูการ

พิจารณาของ สผ.นั้น มีความบกพรองในมาตรการลดผลกระทบทางส่ิง

แวดลอม ทั้งเร่ืองของเสียงดังจากสายพานลำเลียงแรเหล็กที่หางจาก

บานเพียงไมถึง 100 เมตร และผานปาแมรำพึง ปญหาการแยงน้ำตอ

เกษตรกรรม ตลอดจนผลกระทบตอแหลงวางไขปลาทูที่อาวแมรำพึง

รวมทัง้การรบัฟงความคดิเหน็ของผูมสีวนไดสวนเสยีในพืน้ที ่จากเรือ่งราว

เหลานั้น จึงเปนสาเหตุใหเครือสหวิริยาตองถอนรายงานอีไอเอ ออกจาก

การพิจารณาของ สผ. เพื่อนำกลับไปปรับปรุงรวม 2 ครั้ง กลาวคือเมื่อ

กลางป 2550 และเดือนธันวาคม 2550 จนกระท่ังเดือนมิถุนายน 2551

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 43

บริษัทจึงสงอีไอเอใหกับ สผ.อีกครั้ง และมีการนำเขาพิจารณาในคณะ

กรรมการผูชำนาญการพิจารณารอบแรก เมื่อวันที่ 16 กรกฎาคม 2551

แตเสนทางของอไีอเอกไ็มไดโรยดวยกลบีกุหลาบ เนือ่งจากคณะกรรมการ

นโยบายและมาตรการชวยเหลือเกษตรกร (คชก.) ซึ่งมีนายชนินทร ทอง

ธรรมชาติ อดีตรองเลขาธิการ สผ. ปจจุบันถูกยายมาเปนรองอธิบดีกรม

ควบคุมมลพิษ (คพ.) เปดใหชาวบานที่คัดคานโครงการ และเจาของ

โครงการเขาชี้แจง ซึ่งใชเวลายาวนานกวา 6 ชั่วโมง

และที่สุดก็มีมติใหตีกลับรายงานอีไอเอ อีกครั้ง!!

อยางไรก็ตาม แมยังไมมีการผานความเห็นชอบอีไอเอมาตั้งแต

ระยะแรก ก็นาแปลกใจวา ในระดับพื้นที่กลับพบวาการเรงเดินหนา

โครงการโรงถลุงเหล็กอยางเต็มที่ ดวยการวาจางใหบริษัท ประจวบ

พัฒนาดีเวลลอปเมนท จำกัด ทำการถมดินและขุดคลองระบายน้ำใน

พื้นท่ี กระท่ังนำไปสูเหตุการณบานปลายเม่ือวันท่ี 22 และ 24 มกราคม

2551 จนทำใหกลุมผูสนับสนุนตองสังเวยชีวิตไป 1 ราย และมีผูบาดเจ็บ

นับ 10 รายจากการปะทะกันระหวางชาวบานที่คัดคานและกลุมผู

สนับสนุน ที่แบงออกเปนเสื้อเขียว และเสื้อแดง

“บรรยากาศการปะทะกันวันน้ัน จะไมจบดวยการเสียชีวิตของใคร

ถาหากกลุมผูสนับสนุนไมแรงมา และถึงตอนนี้เราก็ยังยืนยันวาเราไม

ตองการใชความรุนแรง” วิทูรย ระบุ

กระนั้น เหตุการณในวันนั้นทำใหเกิดคำถามวา เหตุใดโรงงานถลุง

เหล็กแหงนี้ตองเรงรีบ โดยไมดำเนินการตามข้ันตอนทางกฎหมาย

เพราะตลอดระยะเวลาท่ีเหตุการณปะทุความแรงข้ึนในพ้ืนที่แหงนี้ ได

ทำใหเกิดความขัดแยงทางสังคม และรอยราวดังกลาวยังมีทีทาจะขยาย

วงกวาง

อาจกลาววา นับวันชาวบางสะพานจะเกิดรอยราวจากความ

แตกแยกทางความคิดและสอแววในทางท่ีแยลง

“ตอนนี้พี่ไมคุยกับนอง เมียไมคุยกับผัว ญาติกันยังประกาศไมเผาผี

บางรายเคยเปนเพื่อนกันมากอน ตอนน้ีเดินผานกันยังไมมองหนา

44

เรียกวางานตาย งานบุญ งานบวช ที่ชาวแมรำพึงเคยทำรวมกันมาพอ

ความคิดแบงเปนสองฝาย ทำใหเกิดสภาพแบบน้ีขึ้น”

วิทูรย บอกดวยน้ำเสียงหอเห่ียว พรอมวา ปญหาการตอตานโรง

ถลุงเหล็กทำใหคนในแมรำพึงแตกออกเปน 2 ฝาย และมีแนวโนมจะ

ขยายวงกวางขึ้น เพราะชาวบานที่ไมเห็นดวยก็ตอสูบนแนวทางท่ีทำได

ทำเพราะไมอยากเห็นบางสะพานถูกทำรายจากโครงการที่ขาดการมี

สวนรวม เขาไมเอาขอมูลขอเท็จจริงมาพูดกันวาทำไม 15 ปที่โครงการ

แหงแรกเกิดข้ึนมาน้ี มีการเปลี่ยนแปลงในเชิงลบกับคนที่นี่บาง

“เมื่อถามวา เราหยุดไดมั้ยท่ีจะไมกินกุงหอยปูปลา เราตองกิน

อาหาร ตรงน้ีหลายประเทศพบแลววิกฤติอาหาร แตเมืองไทยเรามีทุก

อยางแตทำไมตองเอาอุตสาหกรรมมาทำลายหลายแหง เชน แมเมาะ

มาบตาพุด มันลมสลายไปไมสามารถกลับคืนมาได พัฒนามุงเนน

ประโยชนไมคำนึงถึงชุมชนรอบขาง

“เปาหมายคือ เราไมเอาโครงการนี้เลย ดวยเหตุผลวาพื้นที่ดังกลาว

ไมเหมาะสม เปนปาธรรมชาติที่เหลืออยูนอยเต็มทีแลว เราปฏิเสธ

คัดคานจากโครงการเกา เพราะชาวบานไมไดประโยชน ไมมีสวนไดสวน

เสีย คนมีประโยชนคือ กำนัน ผูใหญบาน เพราะโครงการเกายังแกไมได

แตจะเอาโครงการใหมเขามา ชาวบานไมเชื่อถือแลว หากประเทศไทย

จำเปนตองสรางกต็องไมใชทีน่ี ่เพราะพืน้ทีน่ีม่นัไมเหมาะสม” วทิรูย สรปุ

“ตอนน้ีแบงกันไปเลย ใครไมซื้อปลาจากกลุมเส้ือเขียว พอคา

คนกลางไมเอา เราก็ขายพวกเรากันเอง แบงกันไปเลยชัดเจน หมดไป

แลวความเอ้ือเฟอเผื่อแผของที่นี่ การแตกแยกของชุมชนมาจากโครงการ

ผมถึงบอกความเจริญเขามาแควัตถุ ไฟฟา ประปา แตทรัพยากรสำคัญ

หวย หนอง คลอง บึง ปาเขาโดนทำลาย และจิตใจก็แยลง”

โก หรือนิพนธ พุมพวง แทรกขึ้นหลังจากนั่งฟงปญหาที่ไรการ

เยียวยา

“ผมคิดวาอยางดี ถาจะเดินหนาโดยไมสนใจ ชาวบานก็สูแคตาย

เพราะเราเห็นผลกระทบจากโครงการเดิมมาแลว ถามวาน้ำฝนที่ชาว

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 45

บานเคยกินกันได ตอนนี้ตองซื้อน้ำกินเพราะอะไร ขณะที่ปลองโรงงาน

จำนวน 29 ปลองท่ีระบุในอีไอเอจะมาต้ังกลางชุมชน 4 แหง คือ ดอน

สำราญ นาผักขวง โคกขาม และทามะนาว ใครจะรับผิดชอบถาปลอยให

โครงการเกิดขึ้นโดยไมถูกตอง ดังนั้นสิ่งที่อยากเรียกรอง คือขอให

ทบทวนและเริ่มตนนับ 1 ใหมทั้งหมด โดยเฉพาะพื้นที่ที่ขุดคลองเอาไว

แลว ใหปรับสภาพใหเหมือนเดิม ทำทุกอยางตามข้ันตอน เอาขอเท็จจริง

ทางวิชาการมาตรวจสอบ และเอาทุกฝายมาน่ังคุยกัน เพื่อหาทางออก”

วิทูรย สรุป

 «π¡–æ√â“«∑’ËÀ“¬‰ª + + + + + + + + + + +

แทบทุ กบ าน ใน เ ขตท อ งที่

อ.บางสะพาน หากินกับสวน

มะพราว มาหลายช่ัวอายุคน

แมวาพื้นที่ จะเ ร่ิมรอยหรอ

ตามกระแสความเจริญท่ีคืบ

คลานเขามา

สมบัติ เชื้อกรด เปนหน่ึงในเกษตรกรจากพ้ืนที่ ต.กำเนิดนพคุณ ที่

เขามารวมวงสนทนา เขาตั้งขอสังเกตวา ยอนหลัง 10 ปกอนหนาน้ี

บางสะพานเคยมีพื้นที่นาขาวรวม 22,847 ไร แตป 2550 กลับลดหลือ

เพียง 6,044 ไร เทากับพื้นท่ีนาขาวหายไป 73% เนื่องจากเกษตรกรบาง

รายหันไปปลูกพืชใชน้ำนอย จำพวกปาลมน้ำมัน แตขาดความชำนาญ

และเกิดน้ำทวมที่ดิน จึงตองขายท่ีดินเปลี่ยนมือไปอยูในกลุมทุน

อุตสาหกรรมเหล็ก โดยผานนายหนาหลายทอด จนพื้นที่นาเกาหลายพัน

ไร กลายเปนพื้นท่ีสรางอางเก็บน้ำ

เขาบอกวา เมื่อติดตามพ้ืนที่นาขาวเกาที่ถูกขายไปนั้น ก็ไดรับคำ

ตอบวาบัดนี้กลายสภาพเปนอางเก็บน้ำ สำหรับปอนกับโครงการ

โรงถลุงเหล็ก รวม 4 แหง ขณะน้ีกอสรางเสร็จ 1 แหง คือบริเวณบาน

46

ดอนทอง ต.กำเนิดนพคุณ พื้นท่ี 90 ไร ความจุ 1.2 ลาน ลบ.ม. สวนแหง

ที่ 2 บริเวณบานดอนทอง พื้นท่ี 490 ไร ความจุ 11 ลาน ลบ.ม. แหงที่ 3

บริเวณบานดอนสำนัก ต.รอนทอง พื้นที่ 550 ไร ความจุ 11.05 ลาน

ลบ.ม. และบานดอนสำนัก ต.รอนทอง พื้นท่ี 640 ไร ความจุ 13.50 ลาน

ลบ.ม. โดย 3 อางที่เหลืออยูระหวางการเตรียมการ

“นาเปนหวงวาไมเพียงแตพื้นที่สวนมะพราวดั้งเดิมจะหายไป

เทานั้น แตนาขาวท่ีชาวบางสะพานเคยผลิตไวเพื่อบริโภคเองในครัวเรือน

เหลือบางสวนก็ขายในพ้ืนที่เปนลักษณะการพ่ึงพิงในชุมชน ชาวไร

ชาวสวน ซื้อขาวจากชาวนา สวนชาวนาก็อุดหนุนผลผลิตจากชาวไร

ชาวสวน ขณะที่บางรายเพาะปลูกแบบครบวงจรคือทำสวนมะพราว ทำ

ไรสับปะรด และปลูกขาวดวย ในอนาคตจะเกิดปญหาการแยงน้ำ

ระหวางอุตสาหกรรมกับพื้นที่การเกษตรในบางสะพานอยางหลีกเลี่ยงไม

ได เพราะตามแผนโรงถลุงเหล็กตองใชน้ำปละ 35 ลาน ลบ.ม. และตอง

กักตุนเอาไวอีกปละ 200 ลาน ลบ.ม. แตตอนนี้ น้ำในคลองบางสะพาน

ที่หลอเลี้ยงชาวบานสำหรับการเกษตรกรรมเร่ิมแหงขอด เพราะมีเคร่ือง

สูบน้ำขนาดใหญสูบอยูตนทาง ผมจึงอยากถามวาโครงการของสหวิริยา

มีความชอบธรรมกับเกษตรกรในพ้ืนท่ีหรือไม”

สวน สมหวัง พิมพสอ ชาวบานที่ ต.แมรำพึง สะทอนวา กอนหนา

นี้ชาวบานสามารถบริโภคน้ำฝนได แตหลังจากมีโครงการแหงแรกเกิด

ขึ้น ทำใหชาวบานแมรำพึง จำนวน 6,870 คนตองซื้อน้ำมาบริโภคเฉลี่ย

คนละ 13,650 บาท ตอคนตอป เมื่อบวกลบคูณหารแลวเฉพาะ

ต.แมรำพึงแหงเดียวตองซื้อน้ำดื่ม 39 ลานบาทตอป เขาจึงอยากฝาก

ประเด็นวา ทำไมยังไมมีใครรับผิดชอบกับรายจายที่ไมจำเปนเหลานี้

ดังน้ันถามีปลองโครงการโรงถลุงเหล็กแหงใหมอีก 29 ปลองอยูกลาง

ชมุชน เชือ่วาคน อ.บางสะพานทัง้หมดตองซือ้นำ้กินเพราะอากาศเปนพษิ

อยาง แนนอน

เชนเดียวกับเฒาทะเล อำพันธ เรียนจันทร ประมงพื้นบาน ที่อาศัย

ฝากทองกับทะเลอาวแมรำพึงมาชั่วชีวิต แสดงสีหนากังวล เขาบอกวา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 47

บริเวณแหลมแมรำพึง ถือเปนแหลงวางไขปลาทู ที่สำคัญท่ีสุดของไทย

ทำใหชวงกลางเดือนกุมภาพันธถึงพฤษภาคม หรือประมาณ 3 เดือนของ

ทุกป กรมประมงจะประกาศปดอาวเพื่อใหปลาทูและสัตวน้ำอื่นๆ ไดมี

โอกาสอยูรอด

แตถาเกิดมีการปลอยน้ำเสียจากโรงถลุงเหล็กลงทะเล และยังมีการ

ขยายทาเทียบเรือออกไปในทะเลอีก 2 กิโลเมตร เพื่อรับสนิแรปละหลาย

ตัน คงจะทำใหระบบนิเวศเสียหาย แลวใครจะรับผิดชอบชีวิตของชาว

ประมงที่ทำกินกับทะเลในพ้ืนท่ีนี้

ปากคำของชาวบานบางสะพาน ยังคงรอคอยคำตอบวา เหตุใด

พื้นท่ีประจวบคีรีขันธ ถึงถูกรับเลือกจากรัฐบาลใหเปนพื้นท่ีอุตสาหกรรม

เหล็กครบวงจร ใครจะตอบคำถาม?

∫∑∑’Ë 2 ‡ªî¥ªŸ¡‡¡◊ÕßÀ≈«ß‡À≈Á°·Ààß„À¡à + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ยอนกลับไป 15 ปกอน ชาวบางสะพานเคยอยูอยางเงียบสงบ วิถีสวน

ใหญของชาวบานยึดอาชีพหากินกับการออกเรือประมงหาปลาในอาว

แมรำพึง และหากินสัตวน้ำในคลองบางสะพาน คลองแมรำพึง ที่ยังมีปู

ปลา และหอยใหทำมาหากิน บางก็ทำเกษตรกรรม ทำนา ทำสวน

มะพราว

สุพจน สงเสียง ในวัยหนุม เปนหน่ึงในปญญาชนในยุคที่กระแสส่ิง

แวดลอมยังไมเปนท่ีรูจัก เขาเห็นวาโรงงานเหล็ก ที่กำลังจะเขามาต้ัง

48

รกรากในเขตทองท่ี อ.บางสะพาน จะชวยทำใหเศรษฐกิจของคนที่นี่มี

ความเจริญยิ่งขึ้น และลูกหลานชาวบางสะพานจะไดมีงานทำในโรงงาน

เหล็ก ไมตองออกไปขายแรงงานเหมือนพื้นท่ีอื่น

เขาบอกวา ดีใจกับปลองโรงงานที่กำลังกอสรางขึ้น เพราะชาวบาน

ไมเคยเห็นมากอน บานของสุพจนอยูหางจากพ้ืนที่เกาของโครงการสห

วิริยา ระยะท่ี 1 ไมเกิน 300 เมตร แตละวันเขาจึงเฝาดูปรากฏการณ

ใหมจากปลองโรงงานท่ีกำลังจะเกิดขึ้น ดวยเวลาไมนานนักพื้นท่ีจำนวน

6,000 ไร ถูกเนรมิตเปนโรงงานเหล็กรีดรอน โรงผลิตเหล็กแผนรีดเย็น

โรงงานผลิตเหล็กเคลือบสังกะสี โรงงานเหล็กแปรรูป รวม 5 โครงการ มี

ปลองที่ปลอยควนัลอยขึ้นเหนือทองฟา 8 ปลอง

และสิ่งมหัศจรรยใหมที่เกิดจากฝมือมนุษย นั่นคือทาเทียบเรือน้ำ

ลึกที่ยื่นจากอาวบางสะพาน ที่สามารถรองรับเรือเดินสมุทรขนาดใหญ

ระวางขับน้ำหลายแสนตันไดหลายลำ

∑”‰¡μâÕß∫“ß –æ“π + + + + + + + + + + +

“พื้นท่ีบางสะพาน” จ.ประจวบคีรีขันธ เปน

หนึ่งในพื้นที่แหงท่ี 2 ที่ บริษัท เครือสหวิริ

ยา จำกัด กลุมทุนยักษใหญ ไดเขามาบุก

เบิกอุตสาหกรรมเหล็ก ภายใตเทียบเชิญ

จากรัฐบาล สมัย พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร

เมื่อป 2548 ที่ตองการเนรมิตพื้นที่แหงนี้

เปน “นิคมอุตสาหกรรมเหล็กครบวงจร

อยางเต็มรูปแบบ” และการโอบอุมจาก

สำนักงานคณะกรรมการสงเสริมการลงทุน (บีโอไอ) ใหเปน 1 ใน 13

อุตสาหกรรมเปาหมายในการสรางความม่ันคงทางเศรษฐกิจและสังคม

ดวยเหตุผลจากการศึกษาขององคกร United Nations Industrial

Development Organization หรือ UNIDO ที่ระบุวามีความเหมาะสม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 49

เพราะเปนทำเลที่มีรองน้ำลึกธรรมชาติ สามารถสรางทาเรือน้ำลึกได

โดยไมตองขุดรอกดินออกปริมาณมากเหมือนทาเรืออื่นๆ ทั้งยังมีการตก

ตะกอนของดินนอย และสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมนอยมาก

ทำใหป 2548 รัฐบาลจึงไฟเขียวสนับสนุนเครือสหวิริยา ใหดำเนิน

โครงการโรงถลุงเหล็กและผลิตเหล็กกลาครบวงจร และโครงการทาเรือ

น้ำลึกบางสะพานสวนขยาย ระยะท่ี 1 เพื่อพัฒนาอุตสาหกรรมเหล็กของ

ประเทศใหมีศักยภาพและมาตรฐานระดับโลก และสรางเสถียรภาพให

กับระบบอุตสาหกรรมและเศรษฐกิจ

ทั้งนี้ หากเปนไปตามแผนท่ีสหวิริยาวางเอาไว โครงการโรงถลุง

เหล็กและผลิตเหล็กครบวงจร มูลคากวา 5 แสนลานบาท กำลังการผลิต

30 ลานตัน จะเร่ิมกอสรางในป 2551 ใชเวลา 14-18 เดือน บนพื้นท่ี

1,600 ไรบริเวณบานดอนสำราญ และจะมีกำหนดเปดดำเนินการในป

2552

สวนโครงการทาเรือน้ำลึกบางสะพานสวนขยาย ลักษณะโครงการ

เปนทาเทียบเรือเทกองสำหรับเรือเดินทะเลขนาด 200,000 เดทเวทตัน

(DWT) จำนวน 3 ทา หางจากฝง 2 กิโลเมตร โดยมีชองเรือลอดกวาง

40 เมตร สูง 9.09 เมตร มีความสามารถในการขนถาย 11.401 ลานตัน

ตอป ใชเงินลงทุนสำหรับเฟสแรกจำนวน 8,000 ลานบาท ตามแผนจะ

เร่ิมการกอสรางในป 2551 ใชเวลากอสรางประมาณ 20 เดือน โดยมี

กำหนดจะเปดดำเนินการในป 2552

กระทั่งโครงการรุดหนาขึ้น ภายใตเปาหมายของการเปนผูนำ

การผลิตเหล็กและเหล็กกลาครบวงจร ใหได 30 ลานตัน และแบงการ

พัฒนาเปน 5 ระยะ รวม 15 ป โดยในจำนวนน้ี 5 ลานตนัจะอยูในพื้นที่

บางสะพาน ซึ่งจะชวยลดการนำเขาเหล็กปละ 4.5 แสนลานบาท

แตเสนทางการเปนนิคมเหล็กครบวงจร ของสหวิริยา ไมไดโรยดวย

กลีบกุหลาบ ภายหลังเกิดปญหาการคัดคานอยางหนักจากชาวบานใน

พื้นท่ีบางสะพาน ซึ่งหยิบประเด็นการตรวจสอบการครอบครองท่ีดิน

บริเวณปาพรุแมรำพึง และเร่ิมชำแหละความไมชอบมาพากลในประเด็น

50

สิ่งแวดลอมอ่ืนๆ ตามมาหลายประเด็น และทุกเร่ืองยังอยูในข้ันตอนการ

ตรวจสอบที่ยังไมสิ้นสุด โดยเฉพาะรายงานอีไอเอ ที่ขาดความสมบูรณ

ทั้งกรณีพื้นที่ตั้งโครงการ และอีไอเอของทาเทียบเรือก็ยังไมผานความ

เห็นชอบเชนกัน (เขียนขอมูล ณ เดือนกันยายน 2551)

“ที่ผานมาโครงการเกาเราไมเคยสรางปญหากับใคร พื้นที่ก็ซื้อมา

อยางถูกกฎหมายตั้งแตป 2533 รวม 6,000 ไร และกำลังจะขยาย

โครงการระยะท่ี 2 ในพื้นท่ี 1,600 ไรที่บานดอนสำราญ ทำไมตองถูกคัด

คานทั้งที่เปนพื้นที่โครงการอยางชอบธรรม”

วิน วิริยะประไพกิจ กรรมการผูจัดการใหญ บริษัท สหวิริยา สตีล

อินดัสตรี จำกัด (มหาชน) ตั้งคำถาม

หลังโครงการแหงใหมถูกคัดคานจากคนในพื้นที่ จนทำใหแผนจะ

ขยายอุตสาหกรรมเหล็กตองชะงักมาเปนกวาเวลา 1 ปครึ่ง

วิน เคยชี้แจงกรณีนี้ตอคณะกรรมการสิทธิมนุษยชน หลังจากชาว

บานรองเรียนวาพื้นที่โครงการไดบุกรุกพื้นท่ีเขตปาพรุ คลองแมรำพึง

โดยเขายืนยันวาโครงการน้ีไมไดบุกรุกแตอยางใด และยังมีเอกสารสิทธิ

ที่ถูกตอง เพราะไดรับซื้อจากชาวบานมาต้ังแตป 2533 นอกจากน้ียังได

รับการตรวจสอบจากทางจังหวัดแลว มีเพียงบางพื้นที่จำนวน 100 ไร ที่

บริษัทจะเชาซึ่งอยูระหวางการออกเอกสารสิทธิ แตเพื่อความสบายใจ

ของทุกฝายบริษัทจะตัดพื้นท่ีดังกลาวออกไป

กระน้ัน ราวเดือนมิถุนายน 2551 วิน ใหสัมภาษณอยางม่ันใจผาน

ทางหนาหนังสือพิมพอีกครั้ง เขาบอกวา ความลาชาที่เกิดขึ้น ทำใหเครือ

สหวิริยาตองทบทวนแผนการลงทุนใหม โดยเฉพาะการลงทุนในเฟสแรก

กำลังผลิต 5 ลานตัน มูลคา 90,000 ลานบาท เพราะตองออกแบบเชิง

วิศวกรรมกอสรางใหมทั้งหมด ซึ่งตองใชเวลาในการปรับใหมราว 1 ป

ทำใหตองแบงการลงทุนในเฟสแรกเปน 2 ชวงในสัดสวน 50 ตอ 50 โดย

ชวงแรกจะมีกำลังการผลิต 2.5 ลานตัน คาดวามูลคาลงทุนประมาณ

45,000 ลานบาท

“เราตองปรับพื้นที่กอสรางโรงงานใหม เพราะพ้ืนที่เดิมที่วางไวถูก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 51

ตั้งขอสังเกตวาการออกเอกสารสิทธิไมถูกตองราว 200-300 ไร ดังนั้น

เพื่อแกปญหา และความสบายใจของทุกฝาย เราจึงปรับพื้นที่ไปกอสราง

ในพ้ืนท่ีใหม แตยังอยูในผืนเดียวกัน และซ้ือพื้นท่ีเพิ่มเขามาอีก 200 ไร

ทำใหขนาดโครงการท้ังหมดยังเทาเดิม 1,600 ไร

“ขณะเดียวกัน ทางสหวิริยายังไดเตรียมจัดทำรายงานการศึกษา

ผลกระทบดานส่ิงแวดลอม (อีไอเอ) เสนอตอ สผ. ซึ่งอีไอเอจะเสนอเต็ม

แผนการลงทุนของเฟสแรก 5 ลานตันภายในเดือนพฤศจิกายนน้ี และ

เสนอสงเสริมการลงทุนจากสำนักงานคณะกรรมการสงเสริมการลงทุน

(บีโอไอ) เฉพาะการลงทุนกำลังผลิตเพียง 2.5 ลานตันกอน ภายในเดือน

ธันวาคมน้ี และคาดวาจะเริ่มกอสรางไดราวกลางป 2552” วิน บอก

เขายังบอกดวยวา การดำเนินการในชวงแรกจะขายใหลูกคาใน

ประเทศ เนนกลุมบริษัทในเครือสหวิริยา แตลูกคาตางประเทศที่สนใจก็

ติดตอเขามาหลายรายเชนกัน โดยเนนลูกคาตางประเทศท่ีจะรวมมือกัน

เปนพันธมิตรธุรกิจในระยะยาวดวย เพราะเราตั้งเปาผลิตเหล็กแทง

คุณภาพสูง ขายเปนหลัก นอกเหนือจากเหล็กเสนที่ใชในอุตสาหกรรม

กอสราง

สวนเงินทุนชวงแรกแบงสัดสวนเปน 1 ตอ 2 โดยใชเงินลงทุนของ

บริษัทเอง 1 สวน และเงินกูอีก 2 สวน ซึ่งอยูระหวางเจรจาเง่ือนไขกับ

สถาบันการเงินจากจีน โดยกูเปนเงินดอลลาร เนื่องจากรายไดของบริษัท

มีทั้งเงินบาทและเงินดอลลาร ขณะที่การนำเขาวัตถุดิบแรเหล็ก ก็ไดเซ็น

บันทึกขอตกลงเบื้องตนนำเขาแรเหล็กจากออสเตรเลียและบราซิลไป

แลว เปนสัญญาระยะยาว เพื่อใหมีวัตถุดิบปอนตอเนื่อง โดยเหล็กจาก

ทั้ง 2 ประเทศเปนเหล็กคุณภาพ เบื้องตนจะนำเขาประมาณ 4 ลานตัน

ขนมาที่ทาเทียบเรือบางสะพาน ที่สามารถรองรับได 1 แสนเน็ตเวทตัน

และจะเพ่ิมเปน 2 แสนเน็ตเวทตันในอนาคต ซึ่งการมีทาเทียบเรือเอง

ทำใหตนทุนนำเขาถูกลงถึง 40% และทำใหมีสวนตางเหลือที่จะนำไปใช

ขยายลงทุนชวงที่สองได

“ขณะน้ีไดตั้งบริษัท โรงถลุงเหล็กสหวิริยา จำกัด ขึ้นบริหารจัดการ

52

โครงการ ทุนจดทะเบียน 2 พันลานบาท ในอนาคตจะเพิ่มทุนอีก และ

ภายใน 3-5 ป จะนำเขาจดทะเบียนตลาดหลักทรัพยและกระจายหุนให

บริษัทในเครือรวมถือหุน เพราะเราตองการใหคนไทยมีสวนเปนเจาของ

โรงถลุงเหล็กแหงนี้ดวย

“แมการลงทุนเฟสแรกเราจะปรับแผนและทยอยลงทุนเปน 2 ชวง

แตสำหรับเฟสอื่นๆ ที่เหลือ ยังคงใชแผนเดิม แตอาจปรับระยะเวลาทำ

แผนใหเร็วขึ้นทดแทนท่ีเสียเวลาไป 9 เดือน เชน ศึกษาผลกระทบอีไอเอ

ยื่นขอสงเสริมลงทุนจากบีโอไอ รวมถึงขั้นตอนอื่นๆ เพื่อไมใหเสียโอกาส

ทางธุรกิจ และมีตนทุนเพิ่ม”

สวนแผนการลงทุนในตางประเทศน้ัน นายวิน กลาววา เบื้องตน

คาดวาจะขยายฐานการผลิตในตางประเทศ เฉพาะอุตสาหกรรมเหล็กขั้น

กลางจนถึงปลายน้ำ โดยมองไปที่ตลาดในภูมิภาคอาเซียนเปนหลัก เชน

เวียดนาม อินโดนีเซีย มาเลเซีย ซึ่งเปนตลาดท่ีนาสนใจ แตละประเทศมี

ขอดีขอเสียใกลเคียงกัน เชน เวียดนามตลาดเหล็กเสนที่ใชใน

อุตสาหกรรมกอสรางขยายตัวเร็วมาก ขณะที่อินโดนีเซีย และมาเลเซีย มี

ความตองการเหล็ก High Grade โดยบริษัทตั้งเปาหลังจากโรงถลุงเหล็ก

เริ่มผลิตไปแลว 3-5 ป จึงจะขยายการลงทุนไปในตางประเทศ

แนนอนวา คำใหสัมภาษณคร้ังนี้จะดูหนักแนนมากข้ึน หลังจาก

โครงการน้ีตองชะงักงันมากวา 1 ปครึ่ง

แตในทางกลับกัน ยงัคงสวนทางกับสถานการณในพืน้ทีอ่ยางสิน้เชงิ

จากการลงสำรวจพ้ืนที่ของผูเขียนในชวงตนเดือนมิถุนายนท่ีผานมา

พบวาพ้ืนที่ตั้งโครงการท่ีกอนหนาน้ีชวงเดือนกุมภาพันธ ยังมองดู

แหงแลง แตคงมีรองรอยของการทำคลองระบายน้ำ ที่เปนสาเหตุใหเกิด

การปะทะระหวางชาวบานกลุมคัดคานและกลุมผูสนับสนุน เมื่อวันที่ 24

มกราคมท่ีผานมา แตหลังจากไดน้ำฝนพื้นที่แหงนี้กลับมามีความเขียว

ชอุมอีกครั้ง ตนหญาออนๆ ขึ้นแนนขนัด วัวหลายตัวกำลังแทะเร็มหญา

อยางสบายอารมณ ไกลออกไปทิวมะพราวยังคงยืนเรียงรายทาสายฝนที่

เริ่มพรำลงมาอีกครั้ง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 53

“ถาไมมีการคัดคานจนโครงการตองชะงักไป พื้นที่แปลงที่เห็นตรง

หนา จะถูกถมไปเรียบรอย เดิมเปนทองนาท่ีทำนาทุกป ถาเรามาชวง

หนาฝนพื้นที่จะเขียวไปดวยนาขาว และสวนมะพราว สวนหนาแลงพื้นที่

นี้จะยังชุมอยู แตสัตวในหมูบานจะมารวมกันอยูตรงนี้ เพราะเปนที่ลุมใน

ฤดูน้ำหลาก มองดูคลายทองกระทะ ถาฝนตกจะไหลลง เปนแกมลิง

ขนาดใหญของบางสะพาน เปนปาสาธารณะของชุมชน มีพันธุพืชพันธุ

สัตวมากมาย นี่คือเหตุผลวาทำไมเราหวงแหนเก็บเอาไวใหลูกหลาน”

วิทูรย บอกขอมูล

ขณะที่สถานการณความตึงเครียดในพื้นที่ยังคงคุกรุน ชาวบาน

หลายคนบอกตรงกันวา ตั้งแตมีการคัดคานโครงการโรงถลุงเหล็ก

หมูบานดอนสำราญ ขาดความสงบและไมมีความปลอดภัยในชีวิต

“มีชายชุดดำแปลกหนา ขับรถปกอัพไมติดปายทะเบียน เขามาปวน

เปยนในพื้นที่ โดยเฉพาะแถวศูนยเฝาระวัง 2 ที่ชาวบานกลุมคัดคานใช

เปนฐานบัญชาการ และขับไปวนเวียนตามบานของชาวบานท่ีติดธง

เขียว สัญลักษณการไมเอาโครงการน้ี สรางความเสียขวัญใหกับชาว

บานอยางมาก” คุณยายคนหน่ึง บอกดวยใบหนากังวล

“เมื่อสองวันกอน เด็กๆ เขาพากันติดธงสีเขียว ก็ยังโดนอีกฝาย มา

จอดรถถาม และขมขูใหเอาธงออก”

เหตุการณกระทบกระท่ังยังคงเกิดขึ้นอยูเปนระยะๆ แต ไพโรจน

มกรดารา ผูอำนวยฝายโครงการพิเศษ เครือสหวิริยา กลับมองวา

สถานการณความรุนแรงในพื้นที่โครงการมาจากความไมเขาใจกันของ

สองฝาย แมบริษัทจะประชุมรับฟงความคิดเห็นมาแลว 2 ครั้ง และมีการ

ทำกิจกรรมหารือมาตลอด 2 ปมีผูเขารวมทั้งสิ้น 18,500 คน

ผลการสำรวจการรับรูขอมูลของโรงถลุงเหล็ก พบวาผูนำชุมชนรับรู

โครงการ 92.86% ประชาชนที่อาศัยอยูในรัศมี 1-3 กิโลเมตร จำนวน

83.33% และประชาชนอาศัยในรัศมี 3-5 กิโลเมตร จำนวน 91.86% แต

กระน้ันก็ตาม โครงการก็ยังพรอมจะรวมเวทีลดความตึงเครียดระหวาง

ชาวบาน และทางบริษัท เพื่อหาทางออกในทุกเรื่อง

54

Õÿμ “À°√√¡‡À≈Á° 2 À¡◊Ëπ‰√à + + + + + + + + + + + + + + + +

ไมเพียงแตพื้นที่บางสะพาน ที่ถูก

กำหนดเปนจุดยุทธศาสตรสำคัญของ

นิคมอุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำ และ

ทาเรือน้ำลึก แตพื้นท่ีบริเวณเขาแดง

ต.กุยเหนือ อ.กุยบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ

และแหลมชองพระ อ.ปะทิว จ.ชุมพร

และ อ.กุยบุรี รวมท้ังบานแหลมทวด

อ.ดอนสัก จ.สุราษฎรธานี และบาน

บางปอ อ.สิชล จ.นครศรีธรรมราชการ

ครอบคลุมพื้นท่ีประมาณ 20,000 ไร

ยังไดรับการขีดเสนใหเปนพื้นที่ที่มี

ศักยภาพรองรับอุตสาหกรรมเหล็กในอนาคต

“เนื่องจากปริมาณการใชเหล็กในประเทศมีแนวโนมสูงขึ้น และ

พื้นที่นี้มีศักยภาพในการขนสงเหล็กตนน้ำมาทางทะเลลึก เพราะพ้ืนที่มี

แนวน้ันมีรองน้ำลึกเหมาะกับการทำ ทาเรือขนสงขนาดใหญ ทั้งนี้มีความ

เปนไปไดที่จะสนับสนุนอุตสาหกรรมเหล็กครบวงจร โดยต้ังเปนนิคม

อุตสาหกรรมเหล็กโดยตรง แตตองมีเง่ือนไขทางดานเทคโนโลยีของการ

ผลิตเหล็ก และตองทำใหอุตสาหกรรมสามารถอยูรวมกับชุมชนโดยไม

กระทบกันดวย รวมท้ังตองมีการศึกษาการยอมรับและเตรียมโครงสราง

พื้นฐานอ่ืนๆ เพิ่มเติมกอน”

อาคม เติมพิทยาไพสิฐ รองเลขาธิการสำนักงานคณะกรรมการ

พัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (สศช.) ใหขอมูลในงานสัมมนา

แผนลงทุนชายฝงทะเลตะวันตก : อุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำ ที่ชมรมนัก

ขาว สิ่งแวดลอม จัดขึ้นเมื่อวันท่ี 4 มิถุนายน 2551

เขาขยายความวา เนื่องจากพื้นที่รองรับอุตสาหกรรมในทะเลฝง

ตะวันออก โดยเฉพาะนิคมอุตสาหกรรมในเขต จ.ระยอง และ จ. ชลบุรีที่

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 55

สวนใหญเปนอุตสาหกรรมปโตรเคมี และอุตสาหกรรมตอเนื่องคอนขาง

โตมากแลว ขณะนี้เหลือพื้นท่ีอีกเพียง 20,000 ไร สำหรับอุตสาหกรรม

ปโตรเคมี เฟส 3 ซึ่งจะเต็มพื้นท่ีโครงการในอีก 5 ปขางหนา จากการ

ขยายโรงกลั่นน้ำมันแหงใหม โรงไฟฟาเพื่อรองรับอุตสาหกรรมยานยนต

อิเล็กทรอนิกส อาหาร สิ่งทอ และทองเที่ยว

นั่นหมายความวา จำเปนตองหาพ้ืนที่ใหมเพื่อรองรับอุตสาหกรรม

ใหม ราว 11 ปกอน สภาพัฒนไดศึกษาพ้ืนที่ชายฝงทะเลตะวันตก เพื่อ

รองรับการขยายตัวทางเศรษฐกิจ และความตองการอุตสาหกรรม

ประเภทตางๆ ทั้งอุตสาหกรรมอาหาร ยานยนต และเหล็กตนน้ำ

อิเล็กทรอนิกส ปโตรเคมี ทองเที่ยว ครอบคลุม จ.กาญจนบุรี ราชบุรี

เพชรบุรี สมุทรสงคราม ประจวบคีรีขันธ และชุมพร รวมพ้ืนที่ 27.15

ลานไร และบรรจุเอาไวภายใตแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ

ฉบับ 7

“ผานมาหลายรัฐบาล แตก็ยังไมไดตัดสินใจชัดเจน กระทั่งลาสุดใน

สมัยรัฐบาลสมัคร สุนทรเวช นายกรัฐมนตรี ไดปดฝุนดวยการนำแผน

พัฒนาชายฝงทะเลตะวันตก และชายฝงทะเลภาคใต มาเชื่อมกับ

โครงการสะพานเศรษฐกิจ หรือแลนดบริด เพื่อเชื่อมฝงอันดามันและอาว

ไทยอีกครั้ง ทำใหโครงการน้ีกลับมาอยูในกระแสอีกครั้ง โดยเฉพาะ

แลนดบริด อยูระหวางการศึกษาโดยกลุมทุนจากดูไบเวิลดมีระยะเวลา

1 ป”

อาคม บอกอีกวา นอกจากน้ี ปจจุบันสภาพัฒน ไดรวมกับ ธนาคาร

พัฒนาแหงเอเชีย (เอดีบี) จัดทำแผนแมบทพัฒนาพื้นที่ภาคใตอยาง

ยั่งยืน มีกำหนดแลวเสร็จในเดือนกันยายน 2551 ซึ่งตามแผนจะตอง

ครอบคลุมภาพ รวมในระดับภาค ระดับพื้นท่ี และระดับพื้นท่ีเฉพาะให

ชัดเจน เนื่องจากเปนการวางแผนสำหรับชวง 5-10 และ 20 ป เนื่องจาก

ตองกันพื้นที่การใชประโยชน รวมทั้งตองศึกษาดานสังคม เศรษฐกิจ เพื่อ

ไมใหกระทบกับสังคมและชุมชนเหมือนกับพื้นที่นิคมมาบตาพุด ซึ่งไดนำ

มาใชเปนบทเรียนในการวางแผนดังกลาว

56

“เบื้องตนเอดีบีไดแบงพื้นท่ีการพัฒนาออกเปน 3 โซนกลาวคือ ฝง

ตะวันออก (อาวไทย) ไดแก ชุมพร สุราษฎรธานี นครศรีธรรมราช และ

พัทลุง ขณะที่ฝงตะวันตก (อันดามัน) ไดแก ระนอง พังงา ภูเก็ต กระบี่

และตรัง สวนตอนใต ไดแก สงขลา ปตตานี สตูล ยะลา และนราธิวาส”

เมื่อโฟกัสยังพบวา 5 สาขาเศรษฐกิจที่มีศักยภาพในการพัฒนาใน

พื้นที่ภาคใต จะประกอบดวย พลังงานทดแทน อุตสาหกรรมแปรรูป

อาหาร ทองเที่ยวและบริการ เหล็กตนน้ำ และปโตรเคมี

ขอมูลเอกสารประกอบการนำเสนอคณะรัฐมนตรี เรื่อง “จากกรอบ

แนวคิดการพัฒนาภาคใต และมติคณะรัฐมนตรีที่เกี่ยวกับแผนงาน

พัฒนาพ้ืนท่ีชายฝงทะเลภาคใต” ที่สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการ

เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดเขาสูที่ประชุมคณะรัฐมนตรีเมื่อเดือน

พฤษภาคม 2551 ไดระบุถึงอุตสาหกรรมเหล็กและเหล็กกลา เอาไว

ชัดเจนวาเปนหนึ่งในอุตสาหกรรมตนน้ำที่จะรองรับการขยายตัวของ

อุตสาหกรรมยานยนต

เนื่องปริมาณการใชเหล็กในประเทศมีแนวโนมสูงขึ้น โดยเฉพาะใน

กลุมยานยนต เคร่ืองใชไฟฟาและอิเล็กทรอนิกส รวมทั้งสิ้น 12.5 ลานตัน

ตอป และตองนำเขาเหล็กคุณภาพสูงประมาณ 4.5 ลานตันตอป จาก

ญี่ปุนและเกาหลีเปนหลัก คิดเปนมูลคาราว 153,449 ลานบาท ขณะที่

ประเทศไทยยังไมมีอุตสาหกรรมผลิตเหล็กไปสูอุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำ

อยางครบวงจร

ภาพของการผลักดันเมืองหลวงแหงเหล็ก จากการเปดไฟเขียวใน

เชิงนโยบายของรัฐบาลชุดนี้ มีความชัดเจนขึ้นเมื่อคณะกรรมการสงเสริม

การลงทุน (บีโอไอ) มีมติเห็นชอบรางประกาศของบีโอไอ เรื่องแนวทาง

สงเสริมการลงทุนกิจการเหล็กข้ันตนเพ่ือผลิตเหล็กคุณภาพสูง ประกอบ

ปจจุบันมีบริษัทเอกชนท้ังในและตางประเทศสนใจที่จะลงทุนตั้งโรงงาน

เหลก็ขั้นตนในพื้นที่ภาคใต ไดแก จ.ประจวบคีรีขันธ ชุมพร สุราษฎรธานี

ปตตานี

โดยเฉพาะกลุมทุนผลิตเหล็กยักษใหญของโลก ที่แสดงความจำนง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 57

จะเขามาลงทุนภายใตเทียบเชิญของบีโอไอ แลว 4 รายดวยกัน โดยมี

บริษัท Arcelor Mittal จากเนเธอรแลนดและลักเซมเบิรก ซึ่งถือเปน

บริษัทผลิตเหล็กรายใหญที่สุดของโลก ที่มีกำลังผลิต 110.5 ลานตัน

บริษัท Nippon Steel Coporation ของญี่ปุน กำลังการผลิต 32.7 ลาน

ตันจัดอยูในอันดับที่ 2 ของโลก บริษัท JFE ของญี่ปุน กำลังผลิต 32 ลาน

ตัน จัดอยูในอันดับที่ 3 ของโลก และบริษัท Baosteel ของจีน กำลังผลิต

22.5 ลานตัน จัดอยูในอันดับที่ 5 ของโลก

“ที่ผานมาบริษัท อาเซเลอรมิททัล สตีล ผูผลิตเหล็กรายใหญที่สุด

ของโลก ไดยื่นเร่ืองถึงรัฐบาลอินโดนีเซียขอซ้ือหุนในบริษัท กรากาตัว

สตีล รัฐวิสาหกิจเหล็กของประเทศอินโดนีเซีย แลว และหากรัฐบาลยัง

ตัดสินใจลาชา เชื่อวาเม็ดเงินท้ัง 5 แสนลานบาทอาจยายไปเวียดนาม

หรือประเทศเพ่ือนบานไทยท้ังหมดก็ได”

วิกรม วัชระคุปต ผูอำนวยการสถาบันเหล็กและเหล็กกลา บอกถึง

สถานการณความจำเปนท่ีไทยตองจะตองมีโรงงานถลุงเหล็ก ดวย

เหตุผลของการแขงขันของอุตสาหกรรมดังกลาว ซึ่งไมเพียงอาจจะทำให

เราเสียโอกาสแคการสรางโรงงานถลุงเหล็กเทาน้ัน แตจะเลยไปถึง

อุตสาหกรรมยานยนต ที่จะยายฐานการลงทุนไปในประเทศเพ่ือนบาน

เชนกัน

วิกรม ยังระบุวา เบื้องตน สศช.ไดกำหนดพื้นที่เซาทเทิรนซีบอรด

สำหรับรองรับการลงทุนโรงงานเหล็กตนน้ำไวคราวๆ เชน ชุมพร

ประจวบคีรีขันธ สุราษฎรธานี และนครศรีธรรมราช สวนมีความเปนไป

ไดที่จะเกิดโรงงานถลุงเหล็กในประเทศไทยน้ัน คงตอบไมได ขึ้นอยูกับ

ชาวบานวาจะเอาหรือไม

“จิ๊กซอว” ที่กำลังเติมเต็มภาพเมืองหลวงแหงเหล็ก ที่จะสยายปก

บริเวณรอยตอแหงขวานทอง ที่ไดรับการอุมชูจนเติบโต ทำใหรัฐบาล

ตองผนึกพลังจัดเตรียมโครงสรางพ้ืนฐานรองรับอยางครบครัน ทั้งสาขา

ขนสงและโลจิสติกส อาทิ โครงการขยายถนน 4 ชองจราจรวงเงิน 1500

ลานบาท สายพังงา-กระบ่ี สายนครศรีธรรมราข-สงขลา โครงการรถไฟ

58

ทางคูในเสนทางภาคใต โครงการพัฒนาทาเรือน้ำลึกในภาคใต 2 แหง

คือทาเรือปากบารา และทาเรือสงขลาแหงท่ี 2 ซึ่งยังอยูระหวางการ

ศึกษาความเหมาะสมและออกแบบรายละเอียด ตลอดจนการขยายทา

อากาศยานภูเก็ต เกาะสมุย เบตง

ขณะที่สาขาพลังงาน แผนพัฒนากำลังการผลิตไฟฟาของประเทศ

ไทย พ.ศ.2550-2554 (PDP 2007) ยังบรรจุแผนกอสรางโรงไฟฟาพลัง

ความรอนจะนะ จำนวน 2 แหง กำลังผลิตรวม 1,410 เมกะวัตต และโรง

ไฟฟาถานหินขนาด 2,800 เมกะวัตต ของการไฟฟาฝายผลิตแหง

ประเทศไทย (กฟผ.) บริเวณ อ.ทับสะแก ที่อยูติดกับ อ.บางสะพาน เพื่อ

ปอนไฟฟาใหกับโรงถลุงเหล็กเหลานี้อีกดวย

∫∑∑’Ë 3  ÿ¢¿“æ-¡≈æ‘…∑’Ë∂Ÿ°ª°ªî¥∫‘¥‡∫◊Õπ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

คราบจุดสีเหลือง ราว 5-6 จุดที่ปรากฏบริเวณ

ฝากระโปรงหนา และดานขางประตูรถยนต

เปนหลักฐานช้ินสำคัญท่ีบงบอกถึงความผิด

ปกติที่เกิดขึ้น หลังเม็ดฝนที่โปรยปรายเม่ือชวง

บายเริ่มเบาบางลงไป

“จุดสีเหลือง” ไมใชเพิ่งเกิดขึ้นวันสองวัน

แตสภาพแบบน้ีเกิดมาหลายปแลว

“จะเจอจุดเหลืองไดบอย ในชวงที่อากาศ

ปด และไมมีแสงแดด ลมไมพัด หลายๆ พื้นท่ี จะมีน้ำสีเหลืองหยดเล็กๆ

หยดลงมาจากทองฟา กินพื้นที่เปนบริเวณกวาง เมื่อแหง จะมีลักษณะ

คลายขี้ผึ้ง แตมีกลิ่นฉุนจัด คลายกำมะถัน”

ตอนนี้ ชาวบานบานกรูด รวมทั้งผูประกอบการรีสอรท ที่ซักผาตาก

ไวกลางแจง บนกันทุกวัน วา ผาไมสะอาด บางคร้ังตองเอาไปซักใหม

เนื่องจากมีหยดน้ำสีเหลืองดังกลาวตกใส และมีกลิ่นฉุน นอกจากน้ีหยด

น้ำดังกลาวยังหยดใสรถจนรถมีคราบลายท้ังคัน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 59

สุพจน บอกถึงที่มา พรอมเลาตอวา ชาวบานตั้งขอสงสัยวา เกิดจาก

การเผาไหม ที่ไมสมบูรณของเตาเผา จากโรงรีดเหล็กของเครือบริษัทสห

วิริยา ที่ตั้งอยูในพื้นท่ี

“ชาวบานตั้งขอสงสัยวา อาจจะเกิดมาจากโรงถลุงเหล็ก เพราะ

ทราบวา กอนหนานี้โรงถลุงเหล็กใชน้ำมันเตา กำมะถันต่ำไมเกิน 1.25%

แตถาสุด ไดไปขออนุญาตจาก สผ. เปลี่ยนเปนน้ำมันเตา 2% เทาที่

ศึกษา พบวา คุณสมบัติใกลเคียงกับการเผาไหมของถานหินอยางมาก

อีกทั้งเมื่อ 5 ปกอน มีเตาเผาแค 2 เตา เทานั้น แตตอนนี้เพิ่มเปน 3 เตา

และเพิ่มเวลาการทำงานเปนชวงกลางคืน เพราะคาไฟฟาถูกกวา” สุพจน

สันนิษฐานวา

“กลางคืนอากาศนิ่ง และชื้นอาจจะสงผลใหเกิดการสะสมของ

ปริมาณสารซัลเฟอรไดออกไซดในอากาศและหยดตกลงมาเมื่ออากาศ

นิ่ง กรณีนี้เครื่องตรวจวัดอากาศจะตรวจวัดไมได เพราะปลองควันติดอยู

ดานบน แตเครื่องตรวจวัดอาการติดอยูกับพื้นดิน ตรวจอยางไรก็ไมเจอ”

ชาวบานไมไดหยุดแคความสงสัยไว แตพวกเขาเคยรวมตัวกันไป

บอกกับบริษัท สหวิริยา ใหมาตรวจสอบ

แตปรากฏวา สำนักความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม ของบริษัท

เครือสหวิริยา กลับอางและบอกกับ ชาวบานวา ไดเก็บตัวอยางหยดน้ำสี

เหลืองไปใหทางภาควิชากีฏวิทยา คณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณ

มหาวิทยาลัย ตรวจสอบ โดย ผศ.ดร.สุรีรัตน เดี่ยววาณิชย หัวหนาศูนย

เช่ียวชาญเฉพาะดานกีฏวิทยา ตอบกลับมาวา หยดสีเหลืองดังกลาวมี

สวนประกอบของละอองเกสรดอกไม และหยดน้ำสีเหลืองอาจจะเปนขี้

ผึ้งก็ได

“ไมมีชาวบานคนไหนเช่ือถือคำตอบดังกลาว เพราะเปนไปไมไดเลย

แมแตนิดเดียว บานกรูด บางสะพาน ไมมีใครเคยเลี้ยงผึ้ง มากขนาดให

มันมีขี้สีเหลืองหยดทั่วหมูบาน ไดทุกวันขนาดนี้ เราเคยเขาปาไปสำรวจ

รังผึ้ง ก็แทบจะหาไมคอยได จะมีผึ้งท่ีไหน ที่สำคัญชาวบานออกเรือไป

หาปู ไกลถึง 15 ไมลยังเจอหยดสีเหลืองนี้เลย” สุพจน ชี้ประเด็น

60

“เคร่ืองมือตรวจอากาศวางอยูบนพ้ืน ควันลอยออกจากปลอง อยู

สูงเปนสิบๆ เมตร แลวจะตรวจเจออะไร ไมมีความเปนกลาง และไมมี

ความยุติธรรมใหชาวบาน สิ่งที่ทุกคนในบานกรูดทำไดเวลาน้ีคือ ดูแลตัว

เอง ไมกินน้ำฝน ซื้อน้ำกิน ไมเอาอาหารตากนอกบาน”

เหลานี้กลไกการปองกันตัวเองของชาวบานที่นี่

สุพัฒน หวังวงศวัฒนา อธิบดีกรมควบคุมมลพิษ (คพ.) ไดสรุปขอ

สงสัยของชาวบาน โดยระบุผลการตรวจสอบคาความเปนกรด-ดาง

(PH) ของน้ำฝน เจาปญหาวาไมมีความเปนกรด

“จากตัวอยางน้ำฝน ที่เจาหนาที่ไปเก็บจากหลังคาของชาวบานและ

กลางแจงที่บานดอนสำราญ บานหนองตาเมือง จำนวน 5 ใน 7 ตัวอยาง

มีคาความเปนกรดดาง (PH) ตั้งแต 7.4-9 นั่นคือมีสภาพความเปนกลาง

จนถึงดาง สอดคลองกับปริมาณซัลเฟตในน้ำฝนที่จะมาจากซัลเฟอรได

ออกซ และไนเตรทท่ีมาจากไนโตรเจนไดออกไซด ที่ชาวบานตั้งขอสังเกต

วาโรงถลุงเหล็กใชน้ำมันเตาท่ีมีสวนประกอบของกำมะถันนั้น ก็ไมมีคา

ตางกับที่อื่น โดยซัลเฟตที่ อ.บางสะพานสูงสุดแค 0.53 มิลลิกรัมตอลิตร

ขณะท่ีจุดตรวจของ คพ.เองยัง 2.14 มิลลิกรัมตอลิตร และสวนไนเตรท

2.04 แตบางสะพานสูงสุดแค 0 .89 มิลลิกรัมตอลิตร ดังนั้นจึงสรุปไดวา

น้ำฝน ไมมีสภาพเปนกรดอยางแนนอน โดยเฉพาะหากนำไปเทียบกับ

10 พื้นที่ทั่วประเทศท่ี คพ.ตรวจวัดความเปนฝนกรด โดยเฉพาะ กทม.

เชียงใหม และนครปฐมยังมีคาความกรดสูงกวาเพราะน้ำฝนมีคาตั้งแต

4-6 ดวยซ้ำไป” สุพัฒน สรุปความ

เขากลาววา ฝุนสีเหลือง เบื้องตนผลการตรวจวิเคราะหจาก 2

สถาบันใหผลตรงกันวาเปนกลุมละอองเกสรของพืชหลายชนิด กลาวคือ

ผลจากคณะส่ิงแวดลอมและทรัพยากรศาสตร ม.มหิดล ระบุวาเปน

ละอองเรณูของตนกก ดาวเรือง ทานตะวัน และตนปาลม และเม่ือ

ทำการวิ เคราะหตรวจสอบธาตุองคประกอบดวยเครื่องสแกนนิ่ง

อิเล็กตรอน ไมโครสโคปและเอกซเรย พบเปนธาตุคารบอน 69% และ

ออกซิเจนเปนตัวประกอบ ขณะท่ีผลสรุปจากภาควิชาพฤกษศาสตร

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 61

คณะวิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย สรุปวาเปนละอองเรณูพืช

ดอกหลายวงศ และพบสปอรของราปนในปริมาณไมมาก

“ผลวิเคราะหจากท้ัง 2 สถาบัน ก็ยืนยันวาฝุนสีเหลืองดังกลาวเปน

ละอองเกสรดอกไม ซึ่งมักจะเกิดในชวงหนาฝน เพราะดอกไมเริ่มผลิดอก

ออกใบ ซึ่งยอมรับวาอาจจะไมตรงใจชาวบานนัก แตก็เปนการพิสูจน

ทางวิทยาศาสตรแลว สวนน้ำฝนจะมีตั้งเครื่องวัดน้ำฝนอัตโนมัติใน

อ.บางสะพาน เพื่อวัดผลในระยะยาวเปนเวลาตอเนื่อง 1 ป และเพิ่มจาก

10 แหงท่ีวัดคาความเปนกรดดางของน้ำฝนเปนประจำ คือ เชียงใหม

นครปฐม ปทุมธานี สมุทรปราการ สงขลา อยุธยา นครราชสีมา ชลบุรี

และเข่ือนวชิราลงกรณกาญจนบุรี และบริเวณตึก คพ.ดวย ทั้งนี้จะสรุป

รายละเอียดเสนอตอ ทส. และจากนั้นจึงจะสงใหกับทางผูวาราชการ

จังหวัดประจวบคีรีขันธ และเปดเผยขอมูลใหชาวบานทราบตอไป” นาย

สุพัฒน บอกถึงแผนงาน

 ÿ¢¿“æ§πß“π∑’Ë∂Ÿ°À¡°‡¡Á¥ + + + + + + + + + + + + + + +

ไมมี ใครบอกวาอุตสาหกรรม

เหล็กในบางสะพานในเฟสแรก

กอมลพิษกับชาวบานหรือยัง?

สวนใหญคงไดรับคำตอบที่

สวยหรูวา อุตสาหกรรมเหล็กที่ใช

ถานโคก จากออสเตรเลีย มาเปนเช้ือเพลิง มีคุณภาพสูง และมีการปน

เปอนของสารมลทินต่ำ สวนฝุนขนาดเล็ก PM-10 ก็ยังอยูมาตรฐาน กาซ

ซัลเฟอรไดออกไซด และออกไซดของไนโตรเจน จะไมถูกปลอยออกมาสู

ภายนอกโรงงาน

จากขอมูลจากสำนักงานสาธารณสุข อ.บางสะพาน กลับระบุวา ใน

ระยะ 10 ปที่ผานมา มีผูปวยดวยโรคทางเดินหายใจถึงปละ 17,000 คน

และมีแนวโนมสูงขึ้นอยางตอเนื่อง

62

สอดคลองกับพนักงานสหวิริยาคนหนึ่ง เขาใหขอมูลวา คนงาน

หลายคน รวมท้ังสุพจน และเสวก ก็เคยทำงานท่ีนั่นดวย แตภายหลัง

จากเพ่ือนรวมงานคนอ่ืนๆ ที่เคยออกมาก็มีผลกระทบทางสุขภาพ

“สวนใหญที่ตายไปหลายคน จะตายเพราะเปนโรคปอด และทาง

เดินหายใจ และเทาที่ผมรูจักมีหลายราย สิ่งที่ผิดปกติกอนจะตาย ก็คือ

พบวา เม่ือเร่ิมตนมีอาการไออยางรุนแรง แลวไปตรวจเอกซเรย กลับมา

หมอก็บอกวารางกายแข็งแรง แตแนะนำใหออกกำลังกาย แตตอมาอีก

2 อาทิตย กลับมาก็เดินไมไหว และในที่สุดก็ตาย สวนใหญแฟมของคน

งานท่ีปวยตายจะไมมีใครไปขุดคุย เปนเรื่องปกปด เจาของโรงงานเขาจะ

ชวยคาทำศพให และมีคารักษาพยาบาล แตไดบางสวนจากประกัน

สังคมเลยไมคอยมีการรองเรียน

“ผมวามีหลายคนที่ตาย จากโรคปอดไปเยอะแลว แตสวนมากจะ

ถูกปดขาว เวลาไมไหวก็จะกลับไปบานเกิดของคนงาน บางคนไปตรวจท่ี

กรุงเทพฯ หมอบอกวาเจอน้ำมันเคลือบคอยดอยูในปอด และมีการฟอง

รอง แต ตอนน้ีก็ตายไปแลว ไมรูวาญาติเขาจะยอมเปดเผยรายละเอียด

หรือเปลา”

ขณะที่การเจ็บปวยลมตายของคนงาน จากโรคลึกลับยังคงเปนเรื่อง

ที่ถูกปกปด เนื่องจากพนักงานท่ีปวยตาย ทางครอบครัวจะไดรับการดูแล

และใหคาชดเชยทดแทน จึงยังไมใครกลาหาญที่จะนำเอาเรื่องราวของที่

นี่ออกมาตีแผ

“อุตสาหกรรมเหล็ก ถือวามีความสกปรกกอมลพิษเปนอันดับ 2

รองจากอุตสาหกรรมปโตรเคมี เนื่อง จากวัตถุดิบคือแรเหล็ก ถานหินที่

ตองใชในข้ันตอนการผลิตและถูกปลอยออกมาทางอากาศ กลิ่น และ

กากของเสีย ซึ่งเคยมีการฟองรองเรียกคาเสียหายจากอุตสาหกรรมยักษ

ใหญในอเมริกามาแลวเมื่อปที่ผานมา”

แมวามลพิษจากอุตสาหกรรมเหล็กที่ อ.บางสะพาน กำลังอยูใน

ระหวางการพิสูจน แตในมุมมองของ ดร.อาภา หวังเกียรติ อาจารยจาก

สาขาวิศกรรมส่ิงแวดลอม มหาวิทยาลัยรังสิต กลับมองถึงภาพมลพิษ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 63

อุตสาหกรรมเหล็กที่กำลังเบงบานในประเทศไทย

“อยากตั้งคำถามวาประเทศไทย พรอมแคไหนที่จะมีมาตรฐาน และ

จัดการมลพิษจากอุตสาหกรรมเหล็กยักษใหญที่จะยายฐานมาลงทุนใน

เมืองไทย และในประเทศกำลังพัฒนาเน่ืองจากการขยายตัวภายในถูก

จำกัดดวยเง่ือนไขทางดานสิ่งแวดลอม และกฎหมายควบคุมมลพิษท่ี

เขมงวด เพราะแคกรณีโรงถลุงเหล็กของเครือสหวิริยา ที่บางสะพาน ที่

เรมสงผลกระทบทางส่ิงแวดลอมแลว ซึ่งแมผลกระทบทางสุขภาพ จะยัง

ไมชัดเจนเทากับกรณีของนิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด แตเราคงไม

อยากใหซ้ำรอยกับที่นั่น”

นักวิชาการดานส่ิงแวดลอม ดร.อาภา แสดงความเห็นวา ที่ผานมา

อุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำในหลายประเทศ เชน ญี่ปุน แคนาดา

สหรัฐอเมริกา กำลังเกิดปญหาผลกระทบทางดานสุขภาพตอชุมชนท่ีอยู

รอบพื้นที่โครงการ โดยเฉพาะกรณีของมลพิษจากอุตสาหกรรมเหล็ก ที่

เริ่มเปดเผยตอสาธารณะแลว คือผลกระทบของบริษัท Pacific Steel

Casting ที่เมืองเบิรกเลย รัฐแคลิฟอรเนีย สหรัฐอเมริกา ที่เตรียมจะ

ขยายพ้ืนที่โครงการแหงท่ี 3 เม่ือป 2524 แตถูกคัดคานจากชุมชน เม่ือ

พบวากระบวนการผลิตเหล็กกลามีมลพิษคอนขางมาก ถึงข้ันที่องคการ

พิทักษสิ่งแวดลอมสหรัฐอเมริกา เรียกวาเปนผูกอมลพิษที่เลวรายท่ีสุด

เปนอันดับ 12 จากจำนวน 2,171ในอาว

ดร.อาภา บอกวา ขอมลูการตรวจสอบท่ีตีแผออกมาตอสาธารณชน

พบวา Pacific Steel Casting ปลอยมลพิษเกินกฎหมายท่ีกำหนดไว

ตอปเกิน 3 ครั้ง โดยเฉพาะฟอรมัลดีไฮดสูงกวาคาเฝาระวังถึง 24 เทา

ปลอยฝุนขนาดเล็กท่ีมากกวาคามาตรฐานสุขภาพขององคการอนามัย

โลกถึง 488 เทา และสารโลหะหนักจำพวกแคดเมียม ตะกั่ว โครเมียม

แมงกานีส นิกเกิล สังกะสี ซึ่งมลพิษเหลานี้ลวนเปนสาเหตุความเจ็บปวย

โรคมะเร็งปอดของพลเมืองสหรัฐมากท่ีสุด

ยอนกลับมาสิ่งที่ ดร.อาภา กำลังดำเนินการอยูในปจจุบันคือการ

วิจัยดานสุขภาพท่ีมาจากมลพิษจากอุตสาหกรรมเหล็ก รวมท้ังการตรวจ

64

สอบน้ำฝน และการพิสูจนคราบจุดสีเหลือง โดยใชกระบวนการทางเคมี

เนื่องจากผลการตรวจสอบท่ีออกมาจากหนวยงานรัฐ ชาวบานยังไมเชื่อ

มั่นวาเปนการตรวจพิสูจนทางวิทยาศาสตรที่ตรงกับสิ่งที่ชาวบานสงสัย

หรือไม และคาดวาคงไดขอสรุปในปลายปนี้

ชื่อเคมี ปริมาณการปลอย (กก./เคมีที่ขนถายไปยังสถานท่ีอื่น โครเมียม

แมงกานีส

โมลิตีนั่มไตรออกไซด

แนฟทาลีน

นิกเกิล

ฟนอล

เคมีที่ปลอยออกสูแหลงน้ำผิวดิน โครเมียม

แมงกานีส

แนฟทาลีน

นิกเกิล

ฟนอล

เคมีที่ปลอยออกสูบรรยากาศ โครเมียม

แมงกานีส

แนฟทาลีน

นิกเกิล

ฟนอล

ตารางปริมาณการปลอยมลพิษ ของบริษัท Pacific Steel Casting ป 2549

229

34,006

1,953

2265

340

5,708

2.27

2.27

2.27

2.27

2.27

116

454

227

116

454

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 65

«‘∂’ª≈“∑Ÿ

6 โมงเชาวันท่ี 1 มิถุนายน อาวบอทอง บาน

ดอนสำราญ

“ดูเงาสีดำเปนริ้วท่ีผิวทะเลนะ ปลาทูมา

ใกลฝงแลว”

พี่เสวก หรือ สมหวัง พิมพสอ หนุมใหญ

วัย 41 ชี้ชวนใหผูเขียน ดูเงาของฝูงปลาทู ที่วายเขามาหากินใกลกับ

ชายฝง กะดวยสายตาคงไมเกิน 2-3 เมตร มองไปเห็นแตริ้วคลื่น กระทบ

ฝงเปนริ้วๆ จนน้ำแตกฟอง ตัดบกับขอบฟาสีทองตอนเชาตรู

“หยายวะ” เสียงรองบอก พรอมกับสงเสียง ใหหลานชาย รีบเตรียม

อุปกรณจับปลาทู ที่ประกอบดวย หวงยาง กะละมัง และอวนจับปลาทู

40-50 เมตร ที่บัดนี้ถูกนำมากองรวมกันอยูหนาชายหาด รอสัญญาณ

จากเจาพอจับปลาทูดวยมือเปลา ที่กระโจนลงไปอยูในทะเลเรียบรอย

แลว

“อาวแหงนี้ชุกชุมไปดวยปลาทูนอยใหญ หลังจากกรมประมงปด

อาวมา 3 เดือน เพราะปลาทูจะเขามาใกลฝงมากินลูกกุง ลูกปู ทำใหจับ

ปลาทูไดงายๆ” เสวก ตะโกนบอก

เสวก บอกตอวา หากินแบบน้ีตั้งแตอยู ป.4 เปนหารายไดเสริม

เพราะที่หาดนี้หากินไดอยางหลากหลาย เรือ พายที่เห็นไกลๆ ลำโนน

ออกตกหมึกหอมได 5-6 กิโล กิโลละ 50 -100 บาท แตสำหรับปลาทู จะ

เขามามาหากินท่ีหนาดิน ชาวบานมักจะมาหากินกุง หอย ปู ปลาเพื่อทำ

กับขาว เพราะท่ีนี่ทะเลยังสมบูรณ และที่เหลือเปนผลพลอยไดขายใน

ชุมชน สวนใหญ เวลาท่ีเหลือก็ไปรับจางเขาสวน เหมือนผมมาหาปลาไป

ทำกับขาวและท่ีเหลือเอาไปขายเปนอาชีพเสริม

“เฉลี่ยถานอยถาลอมอวน คราวหน่ึง ประมาณช่ัวโมงกวา ก็ไดปลา

ทูตอวัน มากสุด 4-5 กิโล แตที่บางวันถา ถาคลื่นลมดีจะมีปลากระบอก

ติดมาดวย อาวน้ีมีปลาทูเปนปลาหลักตลอดป ราคา 20 บาทตอกิโล

66

ทุกคนที่มีอวนมาจับปลากินได และมีหวงยางชวยในการลอยน้ำออกไป

เด็กเล็กก็หากินไดอายุ 13-14 แถวน้ีมีแบบน้ี 4-5 ราย และเราไมได

จำกัด เพราะเปนทรัพยสาธารณะ ถาไมใชปลาท่ีเตองการ ไซซเล็กก็จะ

ปลอยใหมันไปเติบโต เร่ืองน้ีไมตองมีใครบอกใครสอน แตปฏิบัติและ

แปนสวนหน่ึงใหปลามันยังอยูไมหมดไป”

หากใครไมรูเทคนิคการจับปลาทูดวยมือเปลา เขาทำอยางไร ลอง

อานบันทัดตอไป

มือจับปลาทู แหงอาวแมรำพึง บอกวา ปลาทูฝูงหนึ่ง กินพื้นที่กวาง

5-10 เมตร และบางฝูงกินเปนงานๆ สังเกตจากน้ำที่เปนกอนสีดำ เมื่อ

ลอมอวนเสร็จ ก็เอาอวนลอยลอมมันไว มันจะไดงายกวา การตามปลา

ทู รอผลงานใหปลาทูมาชนอวนตาขาย พี่เขาจะตีไลรอบวงใหปลาตกใจ

“ตึก ตึก ตึก” เสียงพายกระทบกับเรือเหล็ก เขาบอกวาเปนวิธีที่

ทำใหปลาทูตกใจ เคาะดังๆ แลวมันจะตกใจ น้ำลึกท่ีเห็นมองลงไป

ประมาณ 2 เมตรได

“ตอนนี้ถึงเวลาเก็บกูแลว ปลาทูหลากหลายขนาดเปนมันวาว ติด

มากับอวน มีปลาขางทอง ตัวเขาจะเล็ก แตเนื้อเอาไปทำลูกช้ินอรอย

มาก และเอาไปทำปลาหวานได สวนตัวน้ีปลาทู เปนๆ ของจริง จะเห็น

วาปลาทูสดมันจะตาใส ไมตองแชน้ำแข็ง ไปถึงเราก็จัดการเลย ปลาทูที่

จับบใหมจะสดและเน้ือหวาน ไมเหมือนปลาทูที่ขายในเขงกรุงเทพฯ “พี่

เสวก พรอมโชว ปลาทูสด

สลับกับเสียง “ออด ออด” เสียงปลาทูตัวขนาด 3 นิ้วมือ รองอยูครั้ง

สองคร้ัง พอข้ึนเหนือน้ำมามันก็ตายแลว มันใจจเสาะ ถามันตัวเล็กเรา

จะปลอยลงทะเลเหมือนเดิมใหมันออกลูกหลานรุนตอไป เปนแบบนี้กัน

“ปลาทูม ี 2 ชนิดมีปลาทูเตี้ย เปนปลาทองยานกินแพลงตอนพืช

อยางเดียว แตกเปนบางฤดูที่เน้ือจะไมอรอย และจะอยูน้ำลึก แตที่เรา

มาจับวันนี้เรียกปลาลัง จะมาหากินระดับน้ำไมเกิน 4 เมตร และเปนปลา

ที่วางขายในเขงทั่วไป ผมวาที่แมกลองนาจะเอามาจากท่ีนี่”

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 67

เสวก บอกวา หลังปดอาวไป 3 เดือนระหวาง 15 กุมภาพันธ - 15

พฤษภาคม เพื่อใหปลาวางไข ปลาจึงอุดมสมบูรณมาก และนี่เปน

เหตุผลวา ทำไมชาวบานถึงหวงแหน เพราะเปนที่วางไข และเปนแหลง

สัตวน้ำ ที่อุดม เราไมไดขายแตเรางดรายจายแทนท่ีจะตองจายเราก็ไม

ตองจาย และตรงน้ีก็ปลอดภัย เพราะไมตองเสี่ยงกับปลาที่แชฟอรมาลีน

แตถามีโครงการโรงถลุงเหล็ก ที่หางจากทะเลกับถนนก้ันประมาณ

200 เมตร นี่คือเหตุผลที่เราหวงวาจะกระทบกับวิถีการทำมาหากิน

หลังจากนับจำนวนปลาตัวนากินมั้ย หนุมรองถาม พลางโชวปลาทู

ตัวเทาฝามือ ถาเราไปซ้ือท่ีกรุงเทพ ตัวขนาดนี้คงประมาณ 25-30 บาท

นี่ถาเอาไปขายรวยแลว เขารองบอก

เมนูวันนี้พี่เสวก บอกวาปลาท่ีจับได ขึ้นกับแมบานจะทำ แตที่แนๆ

คือปลาทูทอด

วันท่ี

7 ก.ย 49

18 ก.ย 49

เหตุการณ

มีกลุมบุคคลเขาไปทำการบุกรุกไถทำลายปาพรุ เพื่อ

เตรียมการออกเอกสารสิทธิบริเวณพื้นที่ปา ชาวบาน

ไดรับทราบเรื่องและพบรองรอยของการไถเพ่ือเตรียม

รังวัดออก เอกสารสิทธิ จึงไดมาแจงขอมูลกับกลุม

อนุรักษ

กลุมอนุรักษพิทักษปาชายเลนแมรำพึง ยื่นหนังสือรอง

เรียนตออธิบดีกรมทรัพยากรและชายฝง ใหทำการ

ตรวจสอบการออกเอกสารสิทธิของเอกชนที่ออกทับ

พื้นที่ปาชายเลน ใน ต. แมรำพึง อ. บางสะพาน หลัง

จากรองเรียนไดมีการสงเจาหนาที่ที่เกี่ยวของกับการ

ตรวจสอบพ้ืนที่ รวมกบชาวบานและหัวหนาสถานีฯ

ปาชายเลนท่ี 8 (วัชรินทร ชัชวาลวงษ)

‡Àμÿ°“√≥å ”§—≠°àÕ𧫓¡√ÿπ·√ß

68

บันทึกการตรวจสอบขอเท็จจริง สถานีพัฒนา

ทรัพยากรปาชายเลนท่ี 8 สรุปความวา “นาจะมีการ

ออกเอกสารสิทธิโดยมิชอบ เนื่องจากพ้ืนที่ดังกลาวไม

เขาหลักเกณฑที่จะสามารถออกเอกสารสิทธิใดๆ ได”

กลุมอนุรักษฯสงหนังสือรองเรียนตอคณะกรรมการ

สิทธิมนุษยธรรมแหงชาติ กรณีมีการบุกรุกทำลายปา

พรุ ปาเสม็ด ปาจาก ใน ต.แมรำพึง

บริษัทประจวบพัฒนา ดีเวลล็อปเมนต จำกัด ยื่นเรื่อง

ขอเชาที่ดินสาธารณประโยชน (ทางสาธารณะและที่

ปาชาสาธารณะรวมเน้ือที่ 4-3-45 ไร และ 110-0-01

ไร) เพื่อใชเปนพื้นท่ีอุตสาหกรรมเหล็กขั้นตน

มูลนิธิคุมครองสัตวปาฯ ลงพ้ืนท่ีสำรวจพันธุพืชพันธุ

สัตวในพื้นที่ชุมน้ำ และรวมกับตัวแทนสำนักงาน

นโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม

(สผ) ลงสำรวจพ้ืนท่ีปาพรุ ต. แมรำพึง เพื่อเตรียมการ

ในการนำขึ้นทะเบียนเปนพื้นที่ชุมน้ำ ตามหนาที่ความ

รับผิดชอบของ สผ.

กลุมอนุรักษแมรำพึงไดรวมตัวไปย่ืนหนังสือคัดคาน

นโยบายการยายนิคมอุตสาหกรรมจากมาบตาพุด

มายังภาคใตตอ รมต. อุตสาหกรรม โดยเปนการรวม

ตัวไปพรอมกับกลุมอนุรักษฯบานกรูด กลุมรักทองถ่ิน

บอนอก และกลุมอนุรักษทับสะแก ซึ่งคัดคาน

นโยบายการกอสรางโรงไฟฟาถานหิน ในวันดังกลาว

กลุมนายทุนในพ้ืนที่ไดฉวยโอกาสนำเคร่ืองจักรกล

หนักเขาไปทำลายปาพรุ โดยมีชายฉกรรจกวา 20 คน

สวมหมวกไหมพรมคลุมหนาทุกคน คอยทำหนาที่ขมขู

มิใหชาวบานเขาไปหามปรามการไถพรุ ปรากฏวาใน

วันดังกลาวกลุมนายทุนสามารถทำลายปาพรุเสียหาย

ไปประมาณ 100 กวาไร

11 ต.ค 49

14 ต.ค 49

พ.ย 49

24 พ.ย 49

7 ก.พ 50

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 69

เหตุการณ

กลุมอนุรักษแมรำพึง ตัดสินใจกอตั้งจุดเฝาระวังการ

บุกรุกทำลายปาพรุ โดยมีชาวบานจัดเวรยามเฝาดูแล

พื้นท่ีปาพรุตลอด 24 ชั่วโมง

เครือสหวิริยา โดยนายวิทย วิริยะประไพกิจ มีหนังสือ

ถึง สผ. เพื่อขอถอนรายงานอีไอเอโครงการโรงถลุง

เหล็กซึ่งผานความเห็นชอบของคณะผูชำนาญการ

(คชก) แลว เพื่อนำไปปรับปรุงขอมูลใหสอดคลองกับ

แผนดำเนินการของโครงการ เนื่องจากมีการปรับ

เปลี่ยนพื้นท่ีบางสวนของโครงการ

การประชุม คชก. ของสผ. มีมติใหยกเลิกการใหความ

เห็นชอบรายงานอี ไอเอโครงการโรงถลุงเหล็ก

เนื่องจากเจาของโครงการขอถอนรายงานอีไอเอเพื่อ

ปรับปรุงโครงการใหม

ชาวบานชุมนุมที่ศาลากลางจังหวัด เพื่อเรียกรองใหสั่ง

ระงับการถมดินในพ้ืนท่ีโครงการกอนท่ีรายงานอีไอเอ

จะผานความเห็นชอบจาก สผ. และใหเรงรัดการจัดต้ัง

คณะกรรมการ 4 ฝาย เพื่อตรวจสอบเอกสารสิทธิที่ดิน

ตามมติการประชุมรวมเม่ือวันที่ 19 มี.ค 2550 ในวัน

เดยีวกัน บริษทั ประจวบพัฒนา ดเีวลลอ็ปเมนต จำกดั

ถือโอกาสเขาทำการรังวัดที่ดินในพื้นที่โครงการโรง

ถลุงเหล็ก โดยมีกำลังเจาหนาที่ตำรวจ กอ.รมน. และ

หนวยสันตินิมิตกวา 100 นาย คอยคุมกัน ชาวบานจึง

เรียกรองใหผูวาฯ สั่งระงับการรังวัดโดยบริษัทฝาย

เดียว และใหมีหนังสืออยางเปนทางการเพื่อสั่งระงับ

การถมท่ีดินไวกอน ทางจังหวัดโดยรองผูวา รับปาก

ชาวบานจะทำหนังสือสั่งระงับการถมดินให และใน

สวนการรังวัดท่ีดิน รองผูวา อางวาขณะนี้บริษัท มี

วันท่ี

19 เม.ย 50

20 เม.ย 50

9 พ.ค 50

20 มิ.ย 50

70

เอกสารสิทธิถือครองที่ดินอยู จึงไมสามารถสั่งระงับ

การรังวัดได และไดแนะนำใหชาวบานทำหนังสือ

คัดคานการรังวัดและทำแผนท่ีพิพาทไวกอน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 71

บรรณานุกรม

สมัมนา วนัที ่4 มถินุายน ชมรมนักขาวส่ิงแวดลอม สมาคมนักขาวนกัหนังสอืพมิพ

แหงประเทศไทย จัด เสวนาเร่ือง “แผนลงทุนชายฝงทะเลตะวันตก :

อุตสาหกรรมเหล็กตนน้ำ”

สัมมนาแผนน้ำภาคตะวันตก....

เอกสารประกอบเร่ือง “กรอบแนวคิดการพัฒนาภาคใต และมติคณะรัฐมนตรี

ที่เกี่ยวกับแผนงานพัฒนาพื้นที่ชายฝงทะเลภาคใต” เดือนพฤษภาคม 2551

ลงพ้ืนท่ีสัมภาษณวันท่ี 31 พฤษภาคม -1 มถิุนายน

ลงพ้ืนท่ีรวมเวทีหาทางออก จัดโดยสถาบันสถาบันการศึกษาทางเลือก ที่วัด

นาผักขวง อ.บางสะพาน วันท่ี 20 กุมภาพันธ 2551

สัมภาษณ สมหวัง พิมพสอ ชาวประมงปลาทู วันที่ 1 มิถุนายน 2551

ขาวจากกรุงเทพธุรกิจ วันที่ 13 มิถุนายน 2551

ขอมูลจากเอกสาร ที่นี่มีคำตอบ (ฉบับพิเศษ) ของบริษัท สหวิริยา จำกัด

เอกสารของคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ

ขอมูลจากหนังสอืโลกสีเขียว ฉบับเดือนกรกฎาคม - สิงหาคม 2551

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + แหลงขอมูลเพิ่มเติม

เว็บไซตกรมประมง www.fisheries.go.th

เว็บไซตบริษัท สหวิริยา จำกัด www.ssi_steel.com

เว็บไซตสถาบันเหล็กและเหล็กกลาแหงประเทศไทย www.isit.or.th

72

°“√§â“§“√å∫Õπ‰∑¬ ∫Õπ‰´„π°√–∂“ß À√◊Õ‰¡âº≈∫π¥‘π¥’

+ + + + + + + + + + + + + +

°¡≈  ÿ°‘π Àπ—ß ◊Õæ‘¡æ凥Ֆ‡π™—Ëπ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 73

ถึงวันนี้ โลกรอนถือเปนหนึ่งใน

เรื่องท่ีรับรูกันอยางกวางขวางในสังคมไทย สวนจะมากนอยลึกซึ้งระดับ

ไหนก็ขึ้นกับแตละบุคคลแตกตางกันไป แตจะมีสักกี่คนที่รับรูวาปจจุบัน

โลกเรามีการทำการคากับวิกฤติโลกรอนน้ีดวย ภายใตชื่อ “การคา

คารบอน” และคงนอยคนนักท่ีจะรูวาการคานี้ทำเงินใหนักธุรกิจไทยไป

แลวมากถึง 600 ลานบาท และมีแนวโนมที่จะเพิ่มขึ้นอยางนาจับตา

มอง

“กอนสิ้นป 2550 มีโครงการ(คาคารบอน) ที่ไดรับการอนุมัติรวม 17

โครงการ หาเดือนแรกของปนี้อนุมัติเพิ่มอีก13 โครงการ คาดวาถึงสิ้นปนี้

นาจะมีโครงการท่ีไดผานการอนุมัติไมนอยกวา 100 โครงการ

“ในจำนวน 30 โครงการที่อนุมัติไปแลว คิดเปนมูลคาการคา

ประมาณ 600 ลานบาท” ดร. ศิริธัญญ ไพโรจนบริบูรณ ผูอำนวยการ

องคการบริหารจัดการกาซเรือนกระจก (อบก.) ซึ่งเปนหนวยงานหลักรับ

ผิดชอบโดยตรงดานการคาคารบอนของไทยเปดเผย

อาณัติ ประภาสวัสดิ์ กรรมการผูจัดการบริษัท Advance Energy

Plus จำกัด หน่ึงในเอกชนที่ดำเนินธุรกิจน้ี อธิบายปรากฏการณการ

เติบโตน้ีดวยการหยิบยกชื่อเพลงสากลยอดฮิตอยาง Wind of Change

(สายลมแหงการเปลี่ยนแปลง) มาเปรียบเปรยวา นี่คือยุคสมัยของ Wind

74

of (Climate) Change (สายลมแหงการเปล่ียนแปลงท่ีเกี่ยวของกับเร่ือง

การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ)

“ในระดับโลก ธุรกิจคาคารบอนมีการเติบโตท่ีคอนขางนากลัว

เฉพาะเม็ดเงินที่มีการลงทุนในป 2550 ที่ผานมามากถึง 70,000 ลาน

เหรียญสหรัฐ (ประมาณ 2.1 ลานลานบาท) เพิ่มจากป 2549 ถึง 43%

ไมรวมกับการลงทุนผานกองทุนคารบอนอีกราว 11,800 ลานเหรียญ

สหรัฐ (ราว 0.35 ลานลานบาท)” อาณัติอางอิงรายงานลาสุดของ Point

Carbon ซึ่งประมาณการตัวเลขจากขอมูลการสำรวจความเห็นนักธุรกิจ

ทั่วโลก

ดวยเม็ดเงินมหาศาลเชนน้ีพรอมแนวโนมที่ดูจะสดใสเอามากๆ จึง

ไมนาแปลกใจท่ีนักธุรกิจจำนวนมากจากทั่วโลกตัดสินใจกระโจนเขาสู

ธุรกิจคาคารบอนอยางตอเน่ือง โดยเฉพาะในชวงสองสามปที่ผานมา

เชนเดียวกับในเมืองไทย มีทั้งบริษัทเปดใหม บริษัทขามชาติมาเปด

สำนักงานสาขาใหบริการเกี่ยวเนื่องกับธุรกิจคาคารบอนเพิ่มขึ้นอยางมี

นัยสำคัญ ไมรวมกับการตื่นตัวอยางเห็นไดชัดในหมูนักอตุสาหกรรมนอย

ใหญที่ลุกข้ึนมาศึกษาลูทางเขาสูธุรกิจนี้

‡ªî¥‚≈° ∏ÿ√°‘®§â“§“√å∫Õπ + + + + + + + + + + + + + +

การคาคารบอน เรียกไดวาเปนธุรกิจใหมลาสุดที่เกิดขึ้นทามกลางกระแส

การตื่นตัวเร่ืองวิกฤติโลกรอน เปนผลพวงที่เกิดจากการเจรจาของนานา

ประเทศที่เปนสมาชิกองคการสหประชาชาติและใหการรับรองอนุสัญญา

วาดวยการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศโลก ที่ตอเนื่องมาต้ังแตป 2535

จนนำมาสูการรางและรับรองพิธีสารเกียวโตในป 2540

เปาหมายสำคัญของอนุสัญญา คือการหาทางแกปญหาวิกฤติโลก

รอน ดวยการหาทางที่จะชะลอและหยุดการปลอยกาซเรือนกระจก

ตัวการสำคัญที่ทำใหเกิดภาวะโลกรอนอันสงผลอยางมหาศาลตอทุก

ชีวิตบนโลกในระดับที่แตกตางกันอยางตอเน่ืองและชัดเจนในทศวรรษท่ี

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 75

ผานมา กำลังตอเนื่องอยางนาเปนหวงยิ่ง

เนื้อหาสำคัญของพิธีสารเกียวโตคือ ประเทศสมาชิกตกลงรวมกัน

วาจะลดการปลอยกาซเรือนกระจกสูบรรยากาศโลกลงอยางมีนัยสำคัญ

โดยกำหนดใหประเทศพัฒนาแลวซ่ึงปลอยกาซเรือนกระจกมานาน

(ประเทศ Annex I)ตองมีพันธะกรณีที่จะลดการปลอยลงโดยเฉล่ีย 5%

จากระดับที่เคยปลอยในป 2533 ภายในชวงป 2551-2555 สวนประเทศ

กำลังพัฒนา (ประเทศ Non-Annex I)นั้นใหเปนการลดโดยสมัครใจ

เพื่อชวยใหเปาหมายการลดการปลอยกาซฯ นี้เปนจริงในทาง

ปฏิบัติ จึงมีการสรางกลไกขึ้นมา 3 กลไกคือ กลไกการพัฒนาที่สะอาด

(Clean Development Mechanism ; CDM) กลไกการซ้ือขายปริมาณ

การปลอยกาซเรือนกระจก (Emission Trading ; ET) และกลไกการ

ดำเนินการรวม (Joint Implementation; JI)

และทั้งสามกลไกที่กำหนดขึ้นมานี้ก็คือที่มาของ ธุรกิจคาคารบอน

ในปจจุบัน

การคาคารบอน ความจริงคือการคาคารบอนเครดิตซึ่งเปนสิ่งที่ถูก

คิดคนขึ้นมาจากการเจรจาภายใตอนุสัญญาฯ และพิธีสารเกียวโตดัง

กลาว

คารบอนเครดิต ความจริงคือมาตรวัดสากลสำหรับการกอปญหา

โลกรอนของแตละประเทศ คำวา “คารบอน” เรียกชื่อตามกาซ

คารบอนไดออกไซด ซึ่งเปนกาซเรือนกระจกตัวสำคัญที่สุด นัก

วิทยาศาสตรทั่วโลกจึงเห็นชอบใหคารบอนเปนเสมือนตัวแทนกาซ

ตัวการกอโลกรอนท้ังน้ีเพื่อความงายแกการเขาใจรวมกัน สวนกาซเรือน

กระจกตั วอื่ นก็มี การคำนวณเทียบใหมาอยู ในหน วยของก าซ

คารบอนไดออกไซดใหหมด

“พูดงายๆ คารบอนเครดิตก็คือปริมาณกาซเรือนกระจกท่ีลดลง มี

หนวยเปนตันเทียบเทาคารบอนไดออกไซด” ดร. ศิริธัญญอธิบาย

การคาคารบอนเครดิต เปนกลไกท่ีสรางข้ึนเพ่ือชวยใหประเทศ

พัฒนาแลวและมีพันธะสัญญาตองลดกาซเรือนกระจกตามพิธีสารเกียว

76

โต แตไมสามารถลดไดภายในประเทศของตน ใหมีทางเลือกดวยการ

แสวงหาคารบอนเครดิตดวยการซื้อจากประเทศอื่นที่ลดไดเกินพันธะ

สัญญา หรือไปดำเนินโครงการลดกาซเรือนกระจกในประเทศอื่นซึ่งมี

ตนทุนถูกกวาการดำเนินการในประเทศตน ทั้งนี้เพ่ือใหสามารถบรรลุเปา

หมายการลดตามพิธีสารฯ

ความตางของกลไกลท้ังสามท่ีควรทำความเขาใจคือ JI และ ET

เปนการดำเนินการระหวางประเทศพัฒนาแลว (Annex I) ดวยกันเทานั้น

สวน CDM เปนการดำเนินการระหวางประเทศ Annex I กับ Non-

Annex I (ประเทศกำลังพัฒนา) ความตางอีกประการเปนเรื่องลักษณะ

การดำเนินการคือ ET เปนการซ้ือขายคารบอนเครดิต สวน JI และ CDM

เปนการดำเนินการรวมในโครงการลดกาซเรือนกระจกดวยเทคโนโลยี

อาณัติ ประมาณการวา ปริมาณการคาคารบอนผาน CDM กับ ET

ปจจุบันคิดเปนสัดสวน 12:28 หรือ 1:2.3

“ในทางปฏิบัติ การลดกาซเรือนกระจกในประเทศพัฒนาแลวทำ

ยากกวาเพราะจะกระทบตอการพัฒนาเศรษฐกิจประเทศนั้น ๆ อยางมี

นัยสำคัญหากลดมากไป คือทำไดแตมีตนทุนสูงกวา เมื่อเทียบการลดใน

ประเทศกำลังพัฒนา” ดร. ศิริธัญญอธิบายเหตุผลที่ทำใหประเทศ

Annex I สนใจที่จะซ้ือคารบอนเครดิตจากประเทศ Non-Annex I ซึ่งเปน

เหตุผลที่อธิบายไดวา ทำไมการคาคารบอนจึงเบงบาน

โดยทั่วไปการคาคารบอน เปนการดำเนินการระหวางผูขายซึ่งมี

โครงการที่สามารถลดกาซเรือนกระจกในประเทศกำลังพัฒนา กับผูซื้อ

ในประเทศพัฒนาแลวซึ่งมีเทคโนโลยีในการลดการปลอยกาซเรือน

กระจก ซึ่งแบงเปน 3 กลุม คือ รัฐบาล กองทุนตางๆ เชนกองทุน

ธนาคารโลก และผูซี้อที่เปนเอกชน (ทั้งที่เปนผูซื้อจริง และนายหนาที่ซื้อ

ไปขายตอเพื่อเก็งกำไร)

“ผูขายตองทำการเสนอโครงการตามกระบวนการ เริ่มดวยการย่ืน

เอกสารประกอบโครงการท่ีเรียกวา Project Design Document (PDD)

เพื่อขอการรับรอง (letter of approval) จากหนวยงานรับรองของ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 77

ประเทศ กรณีของไทยก็คือ อบก. จากนั้นก็ยื่นขอการรับรองเครดิต

(Certificate) จากคณะกรรมการดานนี้ของสหประชาชาติ (UN

Executive Board) ที่ตั้งที่กรุงบอนน จากนั้นจึงจะสามารถนำเครดิตที่ได

ไปขาย” ดร. ศิริธัญญอธิบาย

กระบวนการขอคารบอนเครดิตไมงายเสียทีเดียว

เอกสาร PDD ระบุวาตองประกอบดวยรายละเอียดโครงการท้ังหมด

ที่จะบอกวา โครงการมีความเปนไปไดที่จะลดกาซเรือนกระจกไดใน

ปริมาณเทาไร ภายในเวลาเทาไร อยางไร เพื่อจะไดคารบอนเครดิต

เทาไร ตลอดจนผลกระทบตอสังคมและสิ่งแวดลอมเปนอยางไร

หลังจากไดรับ Certificate จะมีการการติดตามผลการดำเนินงาน

โดยทีมผูเชี่ยวชาญจาก UN Executive Board เปนระยะเวลา 1 ป เพื่อ

ยืนยันวาโครงการสามารถลดกาซฯ ไดตามที่เสนอไปจริง หากทำไมได

ตามที่ขอ ปริมาณคารบอนเครดิตที่ผานการรับรองของโครงการอาจถูก

ลดลงไดใหเหลือตามความเปนจริง จากนั้นการติดตามผลตั้งแตปที่ 2

เปนตนไป จะเปนหนาท่ีของหนวยงานรับรองระดับประเทศ เพื่อทำการ

รายงานไปท่ี UN Executive Board ทุกป

ในระดับโลก โครงการภายใตกลไก CDM แบงออกเปนสอง

ประเภทคือโครงการดานพลังงานและโครงการประเภท sink project ซึ่ง

รวมถึงโครงการลดกาซเรือนกระจกดวยปาไม สำหรับประเทศไทยแบง

โครงการ CDM ออกเปน 3 ประเภทคือโครงการดานปาไม โครงการ

ทั่วไปซ่ึงรวมถึงโครงการดานพลังงาน และโครงการขนาดเล็ก

“เทาที่ทำกันอยู ทั้งท่ีอนุมัติไปแลวและที่กำลังเสนอ ทั้งหมดเปน

โครงการดานพลังงาน ทั้งไบโอกาซ พลังงานชีวมวลและอื่นๆ โครงการ

CDM ปาไมยังอยูระหวางการศึกษา ยังไมลงตัวเพราะมีความซับซอน

มากกวา กติกาก็ยงัไมชัด” ดร. ศิริธัญญกลาว

นอกเหนือจากผูขายซึ่งพัฒนาโครงการ ตัวละครสำคัญอีกตัวใน

ธุรกิจคาคารบอนคือบริษัทที่ปรึกษาซึ่งใหบริการชวยพัฒนาโครงการจน

สามารถไดรับการรับรองจากทั้งในประเทศและจากสหประชาชาติคือได

78

รับคารบอนเครดิต ตลอดจนประสานงานหาผูซื้อหลากหลายเพ่ือใหได

ราคาท่ีดีที่สุด

“ปจจุบันราคาขายอยูระหวาง 7-14 ยูโรตอตันคารบอน คิดเฉล่ียก็

อยูที่ 10 ยูโร (500 บาท) ตอตันคารบอน นี่เปนราคาปฐมภูมิที่ยังไมมีการ

เก็งกำไรนะ ถาเปนราคาทุติยภูมิที่ผานการเก็งกำไรก็อาจข้ึนไปถึง 30

เหรียญสหรัฐ (900 บาท)” ศิริธัญญเปดเผย

“คาดกันวาราคาเฉลี่ยจะเพิ่มเปน 24 ยูโร (1,200 บาท) ตอตัน

คารบอนในป 2553 และสูงถึง 35 ยูโร (1,750บาท) ตอตันคารบอนในป

2563” อาณัติ อางอิงผลสำรวจ Point Carbon

°“√§â“§“√å∫Õπ‰∑¬ «—ππ’È√ÿàß æ√ÿàßπ’ÈÕ“®√à«ß + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ในจำนวน 30 โครงการ CDM ที่ผานการอนุมัติของ อบก. ปจจุบัน

สามารถลดกาซเรือนกระจกไดรวม 2 ลานตันคารบอน คิดเปนเงินราว

600 ลานบาท ภายในส้ินปนี้หากมีโครงการท่ีเสนอมาท้ัง 100 โครงการ

ไดรับคารบอนเครดิต เม็ดเงินท่ีหมุนเวียนในธุรกิจคาคารบอนไทยก็นาจะ

ไมต่ำกวา 2,000 ลานบาท หากคำนวณคราวๆ

“แนวโนมธุรกิจตอนน้ีดีขึ้นตามลำดับ ที่ผานมาเรามีปญหาวา

คารบอนเครดิตเปนเหมือนสินคาตัวใหมสำหรับนักธุรกิจ เคาไมมีความรู

ไมเขาใจมากพอท่ีจะเขามาสูธุรกิจนี้ เราก็พยายามใหความรูความเขาใจ

จนเขาม่ันใจมากข้ึนตามลำดับ อีกปญหาคือบานเรายังมีบริษัทที่ปรึกษา

ไมมากพอ ตองพึ่งการนำเขาบริษัทตางชาติทำใหตนทุนสูงตาม” ศิริ

ธัญญกลาว

“ปญหาหลักท่ีผานมาคือการไมมีหนวยงานรองรับชัดเจนที่จะ

ใหการรับรองระดับประเทศ และการไมมีกติกา ระเบียบในการขอการ

รับรองชัดเจนในบานเรา แตตอนนี้เราก็มี อบก. และระเบียบก็ชัดเจน

มากข้ึนแลว สถานการณก็ดีขึ้นมาก” อาณัติ แหง Advance Energy

Plus ซึ่งทำโครงการ CDM กวา 25 โครงการปจจุบันกลาว

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 79

“ในแงตนทุนการพัฒนาโครงการ จากเดิมที่เคยสูงถึงโครงการละ

กวา 2 ลานบาทดวยความใหมของธุรกิจซึ่งตองการความเชี่ยวชาญ

เฉพาะดาน ตอนน้ีก็ลดลงแลวบางโครงการ 5-6 แสนก็ทำไดแลว”

อาณัติกลาว

ดร. ศิริธัญญ ประมาณการวาท่ีผานมาตนทุนการพัฒนาโครงการ

จนไดรับคารบอนเครดิตพรอมขายรวมท้ังสิ้นตกราว 6-8 ลานบาทตอ

โครงการ เปนเหตุผลสำคัญท่ีทำใหนักลงทุนไทยยังไมกลาเสี่ยงที่จะเขา

มาในธุรกิจนี้อยางเต็มตัว

“การขาดความรูความเขาใจที่เพียงพอทำใหพวกเขาไมกลาเส่ียง

เพราะกลัววาหากลงทุนไปแลวหากไมไดการรับรองคารบอนเครดิตก็จะ

สูญเงินไปฟรีๆ กวาจะตกลงเซ็นสัญญาพัฒนาโครงการกับเราได บางที

ใชเวลาเปนปๆ โดยที่เราตองออกเงินเองหมดระหวางที่เจรจา เขาไปให

ความรูความเขาใจกับเจาของโครงการ” แมกนัส สเตาดเต กรรมการ

ผูจัดการบริษัท เอ็นวีมา (ประเทศไทย) จำกัด ซึ่งปจจุบันทำโครงการ

CDM รวม 16 โครงการในเมืองไทย กลาว

“การทำธุรกิจที่ปรึกษาโครงการ CDM ในเมืองไทยเราไมสามารถ

ทำแครอใหเจาของโครงการเขามาขอรับบริการเรา เราตองเดินไปหาเขา

แลวใหความรูความเขาใจแกเขา แสดงใหเขาเห็นถึงศักยภาพที่จะ

พัฒนาโครงการ กระนั้นแมเขาจะเห็นดวยและอยากทำก็ไมพรอมที่จะ

ตัดสินใจทำอยูดี สวนใหญเราตองยืดหยุนหาทางออกดวยการรวมเดิน

ดวยกัน แทนที่เขาจะจางเราใหคำปรึกษาจนไดเครดิตแลวเอาไปขาย ก็

เปนการรวมกันพัฒนาโครงการจนไดเครดิตขายแลวคอยแบงรายไดกัน

ในสัดสวนที่ตกลงกันแทน” อาณัติอธิบาย

สเตาดเต เสนอใหมีการใหความรูความเขาใจแกภาคเอกชนไทย

อยางเปนระบบ โดยเปนความรวมมือระหวางรัฐและเอกชน

“ที่ผานมาเอกชนยังไมมีความรูความเขาใจ เราตองไปบอกเขาต้ัง

แต CDM คืออะไรจนตอนนี้เขาเขาใจกันมากแลว การใหความรูความ

เขาใจก็ตองยกระดับเปนเร่ืองทางเลือกเทคโนโลยีและเร่ืองการเงิน”

80

สเตาดเตกลาว

นอกจากปญหาระดับประเทศดังกลาว อีกปจจัยที่ทำใหธุรกิจ

คารบอนเครดิตในประเทศไทยเชนเดียวกับทั่วโลกยังคงเดินไปไดไมเร็ว

มากนักคือ การไมนิ่งของกติการะหวางประเทศท่ีเกี่ยวของกับการขอ

คารบอนเครดิต

“มีกฎออกใหมทุกสัปดาห บางอันท่ีออกไปแลวก็มีแตจะบังคับเขม

มากขึ้นเรื่อยๆ” อาณัติอธิบายสถานการณที่มีผลตอการตัดสินใจของ

นักลงทุนเจาของโครงการฯ

เหลานี้คือสิ่งที่เกิดขึ้นและเปนอยู ซึ่งอาจเรียกไดวาเปนความ

ทาทายและธรรมชาติของสินคาโลกรอนตัวนี้ แตแมจะเต็มไปดวย

อุปสรรคปญหาแตหากพิจารณาจากเม็ดเงินและอัตราการเติบโตของ

ธุรกิจนี้ เรียกไดวาธุรกิจคาคารบอนกำลังอยูในชวงรุง

คำถามสำคัญคือ แลวจะรุงไดตลอดไปไหม หรือรุงไดนานแคไหน

หากพิจารณาจากปจจัยอุปสรรคขางตน เรื่องการขาดหนวยงาน

หลักและระเบียบดูเหมือนจะถูกแกไขไปแลว ขณะท่ีสถานการณการ

ขาดแคลนบริษัทที่ปรึกษาก็เริ่มดี การทำความเขาใจ ใหความรูกับเอกชน

เจาของโครงการก็ดูจะอยูในวิสัยที่นาจะทำไดไมยากนัก และกติการะดับ

โลกก็เร่ิมนิ่งมากข้ึน ก็ไมนามีขอกังขาอะไรอีกตออนาคตของธุรกิจคา

คารบอนในเมืองไทย ตอนนี้ขนาดธุรกิจอยูที่ 600 ลานบาท ถึงสิ้นปก็นา

เพิ่มเปน 2,000 ลานบาท แนวโนมนาจะสดใสสุด ๆ

ในความเปนจริง อาจไมเปนอยางน้ัน หลังปนี้ไปแลว อาจเร่ิมเปน

ขาลงของธุรกิจคาคารบอนในเมืองไทย หากพิจารณาจากปจจัยพื้นฐาน

ของประเทศไทย

“ปญหาคือเร่ืองขนาดโครงการ ตอนน้ีเราทำโครงการท่ีทำไดงาย ๆ

มีขนาดใหญ มีความเปนไปไดสูงไปเกือบหมดแลว ที่เหลือจะเปน

โครงการท่ีมีขนาดเล็กเสียสวนใหญ ก็จะมีปญหาเร่ืองความคุมในการ

ลงทุน หรืออัตราการคืนทุน” อาณัติเปดเผย

“โรงงานแปงมันเรามี 83 โรง ที่ขนาดใหญก็ 10 กวาโรงก็ทำ CDM

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 81

ไปหมดแลว โรงงานปาลม 30 กวาโรงก็เริ่มทำแลว เหลือแตโรงเล็กๆ

ศักยภาพที่เหลือเปนโครงการขนาดกลางและเล็กทั้งสิ้น โรงไฟฟาชีวมวล

ก็ตองไมเกิน 10 เมกะวัตตอยูแลวดวยเหตุผลเรื่องความมั่นคงของ

วัตถุดิบที่จะสงเขาไป” อาณัติอธิบายใหเห็นภาพ

สเตาดเต ใหความเห็นวาการทำโครงการ CDM ในยุคตอไปในเมือง

ไทยนาจะไมใชเพื่อเปาหมายท่ีจะขายเครดิตทำเงินเปนหลัก หากแตมอง

การขายเครดิตเปนของแถมหรือรายไดเสริมมากกวา เปาหมายท่ีแทจริง

นาจะอยูที่การทำโครงการเพ่ือลดตนทุนการผลิต โดยเฉพาะในยุคที่ราคา

น้ำมันพุงสูงในปจจุบัน

“คือถาเขาทำเขาก็จะสามารถลดตนทุนการผลิต โดยโครงการก็

สามารถยื่นขอคารบอนเครดิตไปขาย เปนรายไดเสริมเขามา ทำให

โครงการที่ปกติไมคุมท่ีจะลงทุนพอมีรายไดเสริมเขามาแลวสามารถคุม

ทุนได” กรรมการผูจัดการเอ็นวีมา (ประเทศไทย) กลาว

CDM ‡·°â‚≈°√âÕπ À√◊Õ·°âªí≠À“„Àâ Anex I + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

แมโดยหลักการแลว CDM ถูกออกแบบใหเปนกลไกที่จะชวยใหเกิดการ

ลดการปลอยกาซเรือนกระจก ซึ่งนาจะเปนผลดีตอภาพรวมสภาวะการ

เปลี่ยนแปลงบรรยาการโลกหรือวิกฤติโลกรอนในปจจุบัน และชะลอ

ความรุนแรงของปญหาในอนาคต ซี่งไมนาจะมีคำถามถึงการควรมีหรือ

ไมควรมีของกลไกน้ี

แตในทางปฏิบัติ CDM กลับถูกตั้งคำถามมาตลอดต้ังแตเริ่ม

“เราไมไดตั้งคำถามตอตัว CDM แตตั้งคำถามถึงการใช CDM วา

เปนการใชที่ไมเหมาะสมสอดคลองกับสภาพปญหา ขณะท่ีปญหาวิกฤติ

มาก โลกตองการลดการปลอยกาซเรือนกระจกอยางเรงดวน ลำพังแค

เปาหมายตามพิธีสารเกียวโตก็ถือวานอยมากแทบไมมีผลที่จะหยุดยั้ง

วิกฤติโลกรอนในระดับที่ควร เหลานี้มีขอมูลทางวิทยาศาสตรรองรับหมด

ถามวาเราสรางกลไก CDM ขึ้นมาเพ่ือเสริมสำหรับประเทศท่ีมี

82

พนัธะกรณีแลวไมสามารถลดไดทนัตามกำหนดใชไหม นัน่คอืคุณลดท่ีบาน

คุณจนเต็มที่แลวมันยังไมถึงเปาท่ีรับปากจะลดก็คอยไปซ้ือเครดิตจาก

บานอื่น สิ่งที่เกิดขึ้นตอนนี้คือ ประเทศเหลานั้นไมยอมลดที่บานตัวเอง

และหวังจะไปซ้ือเครดิตจากบานอ่ืนเปนหลัก มันกลับหัวกลับหางกัน

หมดใชไหม” วนัน เพิ่มพิบูลย ผูประสานงาน Climate Action Network

เครือขายองคกรพัฒนาเอกชนดานโลกรอน กลาว

“หากเปนเชนน้ี สิ่งที่เกิดข้ึนคือประเทศอุตสาหกรรมท่ีปลอยกาซ

เรือนกระจกก็จะปลอยตอไป แลวไปบังคับทางออมใหประเทศกำลัง

พัฒนาลดแทน ทั้งที่ความจริงการปลอยในประเทศพัฒนาแลวตองลดลง

พรอมๆ ไปกับความพยายามไมเพ่ิมการปลอยในประเทศกำลังพัฒนา”

วนันอธิบาย

อารีย วัฒนา ทุมมาเกิด ผูอำนวยการฝายวิเคราะหมาตรการ

สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ซึ่งเปน

เจาหนาที่อาวุโสในทีมเจรจาไทยภายใตอนุสัญญาฯ และพิธีสารเกียวโต

กลาวยอมรับวาการกำเนิดและการใชกลไก CDM ในทางปฏิบัติแลวเปน

เรื่องการเมืองระหวางประเทศผานการเจรจาวาดวยเรื่องโลกรอน

“แม CDM โดยเน้ือหาจะเปนกลไกดานการคา เกี่ยวของโดยตรงกับ

การทำธุรกิจ เศรษฐกิจ เพื่อแกปญหาสิ่งแวดลอม แตการนำ CDM ไปใช

นั้นเปนเรื่องการเมืองเสียสวนใหญ” อารีย กลาว

“หากอยากเขาใจละเอียดตองกลับไปดูการเจรจาแตละรอบท่ีผาน

มา ตั้งแตการเสนอความคิด การออกแบบ และการตกลงแตละครั้ง

ระเบียบแตละอันที่เกี่ยวของท่ีผานการตกลง จะเห็นไดชัดวานี่คือการตอ

รอง (โดยมีโลกเปนตัวประกัน) หากพลิกกลับไปดูประวัติศาสตรการตอ

รองเราจะเห็นชัดวา กระท่ังในสภาวะวิกฤติเชนน้ี ผลประโยชนทาง

เศรษฐกิจยังคงเปนเร่ืองใหญที่ทำใหประเทศใหญอยางอเมริกาไมยอม

ลงนามพิธีสารเกียวโต เวทีเจรจาท่ีผานมาจึงเปนการตอรองของประเทศ

ใหญเปนหลัก สวนประเทศกำลังพัฒนาก็รวมกันในนามกลุมจี 77 และ

จีน พยายามผลักดันก็ทำไดระดับหน่ึงแคนี้ อยาง CDM นี่ก็เปนผลพวง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 83

การประนีประนอมหลังการตอรองยาวนาน” วนันซึ่งติดตามการเจรจามา

ตอเนื่องนับสิบปกลาว

“แตพอถึงขั้นตอนการนำ CDM ไปใชจริง ก็เกิดสภาพการบิดเบือน

หลักการ CDM เฉย แทนที่จะใชเปนมาตรการเสริม กลับกลายเปน

มาตรการหลัก กลายเปนขออางที่จะไมลดกาซเรือนกระจกในบานตัวเอง

อยางจริงจังดังพันธะสัญญา” วนันกลาว

บัณฑูร เศรษฐศิโรฒม หัวหนาทีมวิจัยชุดโลกรอน สำนักงานกองทุน

สนับสนุนการวิจัย (สกว.) สนับสนุนการตั้งคำถามของวนัน ที่วาเรากำลัง

ใชกลไก CDM เพื่อชวยแกปญหาโลกรอนหรือแคเพียงเพื่อชวยประเทศ

พัฒนาแลวบรรลุการทำตามพันธะกรณีที่ใหไวภายใตพิธีสารเกียวโต

“หากเราตองการใช CDM เพื่อชวยลดวิกฤติโลกรอน เราก็ควรที่จะ

ปลอยใหมีการทำโครงการฯ อยางกวางขวางโดยไมตองมีระเบียบอะไร

มากมาย จะไดมีโครงการเยอะๆ ลดการปลอยกาซเยอะๆ คิดงายๆ

หากเรามี 1,000 โครงการเทากับที่มีทั่วโลกตอนนี้ แตละโครงการลดได

แคโครงการละ 10,000 ตันคารบอน เราก็จะสามารถลดการปลอยกาซ

เรือนกระจกไดถึง 10 ลานตันคารบอน

“ถึงแมเราอยากจะใช CDM ชวยใหประเทศ Anex I บรรลุพันธะ

กรณี ก็ยังดูจะเปนเร่ืองที่เปนไปไดยาก จากขอมูลลาสุด มีแนวโนมวา

กวาครึ่งหนึ่งของประเทศเหลานั้น ไมสามารถลดกาซฯ ไดตามที่ตกลงไว”

บัณฑูรยกลาว

Õ’°¥â“π¢Õ߇À√’¬≠ CDM + + + + + + + + + + + + + +

นอกจากคำถามใหญถึงเปาหมายการนำ CDM ไปใชในความเปนจริง

วนันกลาววายังมีอีกสามคำถามที่สำคัญคือ การนำไปสูการพัฒนาที่ยั่ง

ยืนของโครงการ การมีสวนรวมของชุมชน และการใชเทคโนโลยีภายใต

CDM

“หลักการที่ตกลงกันไวของกลไก CDM ระบุชัดเจนวาโครงการตอง

84

นำไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืนดวยจึงจะไดคารบอนเครดิต ถามวาในบรรดา

โครงการที่มีอยูของไทย มีความยั่งยืนตรงไหน โครงการสวนใหญเปน

เพียงสวนหนึ่งของโรงงานหรือกระบวนการผลิตเทานั้น หลายโครงการ

อางวาทำใหเกิดการจางงาน ถามวาจางใคร คนในพื้นที่หรือผูเชี่ยวชาญ

นำเขา หรืออยางโครงการ CDM ปาลมน้ำมันที่ไปใชปาลมจากพ้ืนที่รุก

ปามหาศาล อันนี้นำไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืนไหม”

“ในประเด็นการมีสวนรวมของชุมชนและคนในชุมชน ซึ่งก็เปนอีก

หน่ึงเง่ือนไขการไดรับเครดิตวาตองระบุวาชุมชนมีความเห็นและทาที

อยางไรตอโครงการและเจาของโครงการตอบสนองตอความเห็นเหลานั้น

อยางไร เทาที่เรามีขอมูล แทบไมมีการพูดถึงเรื่องนี้เลยในการอนุมัติ

ระดับตางๆ”

“สวนเรื่องเทคโนโลยี มีแนวโนมสูงวาจะมีการผลักดันใหยอมรับ

เทคโนโลยีนิวเคลียรและเทคโนโลยีจับคารบอนไปฝงไวใตทะเลใหอยู

ภายใตกลไก CDM ทั้งท่ีเทคโนโลยีเหลานี้มีคำถามมากมายถึงผล

กระทบดานอ่ืนๆ แมในทางวิทยาศาสตรจะสามารถชวยลดการปลอย

คารบอนไดจริง คำถามคือเรากำลังจะแกปญหาหนึ่งดวยการสรางอีก

ปญหาหรือ” วนันใหความเห็น

ดานบัณฑูรยแสดงความเปนหวงวาโครงการ CDM อาจสราง

ปญหาใหกับประเทศไทยในอนาคตภายใตขอตกลงระหวางประเทศท่ี

ไทยกำลังจะมีพันธะกรณีดวย

“อันแรกเปนขอตกลงท่ีจะตกลงกันปลายปหนา ซึ่งมีเนื้อหาวาหลัง

พันธะสัญญาภายใตพิธีสารเกียวโตแลว CDM จะเปนอยางไร แนวโนม

คือจะยังมีอยู แตที่นากลัวคือการผลักดันใหประเทศกำลังพัฒนาตองมี

พันธะกรณีที่จะลดกาซเรือนกระจกดวย หรือตอใหไมบังคับ ดวยทิศ

ทางการเติบโตของไทยตอนนี้ก็อาจปลอยกาซเรือนกระจกมากพอที่จะ

เขาขายตองลดดวย ถึงตอนน้ีเราไมเหลือโครงการ CDM ที่ทำไดงาย ๆ

ละ เพราะจะเหลือแตที่ยากๆ หรือแพงๆ เพราะสวนใหญก็จะเหลือแต

โครงการขนาดเล็กๆ เทานั้น แลวเราจะทำอยางไร”

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 85

“อีกแนวโนมคือ การพยายามใหมีการตกลงลดกาซฯ รายภาคการ

ผลิต (sectural approach) อันนี้ก็อาจทำใหไทยตองมีพันธะกรณีที่ตอง

ลดดวย เชนหากเคาจะใหภาคขนสงหรือพลังงานตองลดลงเทานั้นเทานี้

แลวเราบังเอิญปลอยในภาคเหลาน้ีสูงเขาเกณฑที่ตองลด นั่นก็จะเปน

ปญหาบานเราในอนาคต” บัณฑูรยกลาว

ขอเปนหวงอีกประการเกี่ยวของกับขอตกลงทั้งพหุภาคีและทวิภาคี

อยางขอตกลงการคาเสรีระหวางไทยกับญี่ปุน หรือไทย (ผานอาเซียน)

กับยุโรป ซึ่งมักจะมีขอกำหนดหามไมใหประเทศคูคาดำเนินการกีดกัน

การคาระหวางกัน หรือสรางกำแพงการคาขึ้น

“ปญหาคือหากคูคาเรามองวา CDM เปนการสรางกำแพงการคา

ละ สมมุตบริษัทญี่ปุนจะมาลงทุนหรือขยายการลงทุนในเมืองไทย เสนอ

ขอคารบอนเครดิตแลวไมผาน ทำใหบริษัทเขาสรางไมได เขาสามารถ

อางวาเรากีดกันการคาไดนะ ก็จะเปนปญหาตามมาอีก

“เราอาจจำเปนตองมอง CDM ใหรอบดานมากกวาแคการขอ

เครดิตไปขาย” บัณฑูรยตั้งขอสังเกต

‚ª√¥Õà“π©≈“°„Àâ≈–‡Õ’¬¥°àÕπ°‘𬓠CDM + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

กลไกการคาคารบอนอยาง CDM อาจไมตางกับยาแผนปจจุบันที่แมจะ

มีประโยชน แตก็อาจเปนอันตรายถึงชีวิตหากใชยาเกินขนาด ใชผิด

ประเภท (เอายาทาไปกิน) หรือกินโดยไมดูคำเตือน ยาจะออกฤทธ์ิรักษา

โรคเราไดก็ตอเม่ือเราใชอยางถูกตองถูกวิธีเทาน้ัน ดังน้ันการอานฉลาก

ขางบรรจุภัณฑยาเปนสิ่งจำเปนอยางยิ่ง

แตกับการคาคารบอนอาจตางตรงกันขาม เพราะเปนยาใหมที่ยัง

ไมมีฉลากเขียนคำแนะนำในการบริโภคไวอยางละเอียดชัดเจน จำเปน

เหลือเกินที่ผูบริโภคอยางประเทศไทยตองใชความระมัดระวังเปนพิเศษ

เอาเอง พูดงาย ๆ ตองเขียนฉลากเอาเอง วาแตฉลากขางขวดยา CDM

นั้นควรมีเนื้อหาอยางไรบางละ

86

“โครงการตองมีการมีสวนรวมของชุมชน และนำไปสูการพัฒนา

อยางย่ังยืน ในทางปฏิบัติ ไมวาจะอยางไร เราไมควรใหโครงการ CDM

สรางผลกระทบตอชุมชน สังคมและสิ่งแวดลอมบานเรา

“เราตองยืนยันจุดยืนประเทศวาเราสนับสนุนใหกลไกการคา

คารบอนตองเปนเพียงมาตรการเสริมเทานั้น ไมใชมาตรการหลักที่

ประเทศ Annex I จะใชเพื่อลดการปลอยกาซเรือนกระจกตามพันธะ

สัญญาพิธีสารเกียวโต” วนันเสนอ

บัณฑูรยเสนอวา การคาคารบอนควรตองนำไปสูการมีมาตรการลด

ความรุนแรงและการตั้งรับตอผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิ

อากาศ (Mitigation & Adaptation) ดวยการนำเงินสวนหนึ่งจากการคา

คารบอนมาจัดตั้งเปนกองทุนเพื่อตั้งรับและบรรเทาความเดือดรอนของ

คนไทยจากหายนะภัยโลกรอนในมิติตาง ๆ

“ตาม พ.ร.บ.อบก. ที่มีอยูเราไมสามารถเก็บเงินมาทำกองทุน

ลักษณะน้ีได กฎหมายมันไมเปดใหทำได” ศิริธัญญแยง

“นั่นขึ้นกับวาเรามีนโยบายจะทำไหม หากเราจะทำ ไมตองไปพ่ึง

พ.ร.บ.นี้ก็ได เรามีเครื่องมือทางการเงินเยอะแยะที่จะหยิบมาใชเพื่อการ

นี้ได อยางระเบียบกระทรวงการคลัง หรือการประกาศภายใตกฎหมาย

อื่น” บัณฑูรยใหความเห็น

‡μ√’¬¡„Àâæ√âÕ¡ ”À√—∫ CDM ‡«Õ√å™—Ëπ 2 + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

นอกเหนือจากการพยายามใชกลไก CDM ที่มีอยูใหเปนประโยชนให

มากที่สุดแกสังคมไทย โดยมีผลกระทบนอยที่สุด การเตรียมการสำหรับ

การคาคารบอนในยุคหลังป 2555 ซึ่งขอตกลงภายใตพิธีสารเกียวโตจะ

สิ้นสุดลง เปนอีกเรื่องที่ทำตั้งแตวันน้ี

“ที่ผานมาเราตั้งรับตลอดในการเจรจาเรื่องโลกรอนภายใต

อนุสัญญาฯ และพิธีสารเกียวโต ตอไปน้ีนาจะถึงยุคท่ีเราตองมองไปขาง

หนา คาดการณและเตรียมตั้งรับ หรืออาจเรียกไดวามียุทธศาสตรเชิงรุก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 87

บาง เราควรมีจุดยืนเรื่องไหนเราจะเอา ไมเอา ไมใชเหมือนที่ผานมาเขา

ตกลงกันไปหมดแลว เราเอาการบานกลับมาอาน พอเจรจารอบตอไป

เราจะเอาการบานไปสง เขาก็มีการบานอันใหมมาใหอีก เปนอยางน้ี

ตลอด” บัณฑูรย หน่ึงในทีมเจรจากลาว

ดร.อานนท สนิทวงศ ณ อยุธยา นักวิทยาศาสตรทางทะเล และผู

เชี่ยวชาญโลกรอนจากจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยผูซึ่งวิจัยเร่ืองโมเดลและ

การพยากรณผลกระทบวิกฤตโลกรอนตอประเทศไทยและภูมิภาคลุมน้ำ

โขง กลาววาการศึกษาวิจัยเปนหน่ึงในปจจัยสำคัญที่จะชวยเตรียมความ

พรอมใหกับประเทศได หากจะดำเนินยุทธศาสตรเชิงรุกในการเจรจาโลก

รอน

“หากเรารูวาผลกระทบโลกรอนตอบานเราในแตละเร่ืองมีแนวโนม

อยางไร ตอชาวนาเปนอยางไร ตอความเสี่ยงหายนะภัยน้ำทวมดินถลม

ชายฝงกัดเซาะอยางไร เราก็จะนึกออกวาเวลาเจรจาเร่ืองกองทุนการรับ

มือผลกระทบโลกรอน (Adaptation Fund) เราควรตอรองดวยจุดยืน

แบบไหน” ดร. อานนท ยกตัวอยาง

บัณฑูรยสนับสนุนขอเสนอ ดร. อานนท

“ที่ผานมา งานวิจัยโลกรอนของไทยนาจะแบงเปน 4 ยุค ยุคแรก

เปนการศึกษาวิจัยเพื่อทำความรูจักกับ CDM พิธีสารเกียวโตและ

อนุสัญญาฯ ยุค 2 เร่ิมศึกษาการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศและผล

กระทบอยางหยาบๆ ยุค 3 พยายามสรางโมเดลสำหรับประเทศไทยและ

ภูมิภาคท่ี ดร.อานนททำ ยุค 4 พยายามเช่ือมโมเดลและขอมูล

วิทยาศาสตรเขากับมิติดานสังคมและเศรษฐกิจมากข้ึน ถึงตอนน้ีเรา

กำลังเร่ิมการวิจัยท่ีจะมองไปขางหนาวาจะเกิดอะไรข้ึนหลังระยะบังคับ

ระยะแรกของพิธีสารเกียวโต (หลังป 2555) เรานาจะมาถูกทางแลว”

บัณฑูรยกลาว

“อยางไรก็ตาม เราก็ตองไมลืมวาเราอยูในสังคมท่ีความพรอมดาน

การวิจัยและพัฒนายังต่ำอยู ชัดเจนท่ีสุดเราแทบไมมีนักวิจัยเต็มเวลาท่ี

สามารถทุมเทศึกษาเร่ืองโลกรอนไดยาวๆ เปนป เรายังคงตองพ่ึงนักวิจัย

88

พารตไทมอยู นักวิจัยคุณภาพที่มีงานสำคัญเรงดวนมากมายกองอยูตรง

หนา” บัณฑูรยเปดเผย

เปนที่เช่ือกันวากลไก CDM จะยังคงเปนพระเอกภายใตขอตกลง

หลังการบังคับใชพิธีสารเกียวโตระยะแรก (หลังป 2555) แต CDM ยุค

หลังป 2555 หรือ CDM เวอรชั่น 2 ยอมมีหนาตาไมเหมือนเดิมแนนอน

ทั้งนี้ขึ้นอยูกับการเจรจาท่ีจะเร่ิมตนปลายปหนา ที่โคเปนเฮเกน

“แมเราจะเปนประเทศเล็ก แตก็ควรจะมีจุดยืนท่ีชัดเจนในเร่ือง

สำคัญๆ อยางนอยเราตองยืนยันวาเราไมสนับสนุนใหเทคโนโลยีเจา

ปญหาอยางนิวเคลียรเขาไปอยูใน CDM ประเด็นการนำไปสูการพัฒนา

ที่ยังยืนและการมีสวนรวมของทองถ่ินของโครงการตองถูกทำใหปฏิบัติ

ไดจริง นี่นอกเหนือจากการยืนยันวา CDM ตองเปนมาตรการเสริม ไมใช

มาตรการหลักของประเทศ Annex I” วนันแสดงความเห็นตอประเด็น

จุดยืนประเทศไทยในการเจรจาออกแบบ CDM เวอรชั่น 2

“เราอาจตองคอยระวังเร่ืองกติกาท่ีจะมาบังคับใหประเทศกำลัง

พัฒนาอยางเราตองมีพันธะกรณีลดการปลอยกาซเรือนกระจกอยาง

กติกา sectural approach และตองจับตาดูวา CDM จะถูกนำไปตีความ

วาเปนการกีดกันการคาตามขอตกลงการคาทั้งพหุภาคและทวิภาคีหรือ

ไม อยางไร” บัณฑูรยเสริม

“อาจถึงเวลาที่เราตองนำขอมูลระดับพื้นท่ีบานเรา เขาใชรองรับการ

เจรจาใหมีประสิทธิภาพมากขึ้น เพื่ออยางนอยปองกันการเสียเปรียบ

และทำใหการเจรจามีดอกผลกับคนไทยจริงๆ เพราะแนวโนมผลกระทบ

โลกรอนตอสังคมไทยมีแนวโนมจะรุนแรงมากข้ึนและเกิดบอยขึ้นตาม

ลำดับนับจากน้ี” ดร.อานนทใหความเห็น

ถึงบรรทัดนี้คงพอจะเห็นภาพชัดวาการคาคารบอนในประเทศไทย

นั้นสามารถเปนทั้งบอนไซในกระถางหรือไมผลบนดินดี นั่นก็ขึ้นกับสังคม

ไทยโดยเฉพาะรัฐบาลไทยอยากจะใหเปนแบบไหน

แตคำถามท่ีนาจะสำคัญกวาคือ สังคมไทยอยากใหการคาคารบอน

เปนแคเครื่องมือทำเงินแกภาคธุรกิจเทานั้น หรือจะใหมีบทบาทเปน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 89

เครื่องมือท่ีจะแสดงจุดยืนในการเขาไปรวมบรรเทาและแกปญหาวิกฤติ

โลกรอนในประชาคมโลก ซึ่งหากเปนอยางหลัง คำถามที่ตามมาคือ จะ

เขาไปมากนอยแคไหนและอยางไร

90

หมายเหตุ ขอมูล ณ 28 ตุลาคม 2551 ที่มา : www.unfccc.org

 ∂“π°“√≥傧√ß°“√ CDM √–¥—∫‚≈°

จำนวนการรับรองเครดิต (โครงการ)

221,891,587

202,845,016

ยื่นขอรับการรับรอง ผานการรับ

รอง ขนาด (โครงการ)

เล็ก 547 ใหญ 644

ประเภทโครงการ (%)

พลังงาน 56.74 อื่นๆ 37.12

ขนสง 0.13

ปาไม 0.07 เกษตร 5.94

แยกตามภูมิภาค (โครงการ)

ละตินอเมริกา และแคริบเบียน 377

อื่นๆ 8

แอฟริกา 27

เอเชียแปซิฟก 779

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 91

¢—ÈπμÕπ°“√¢Õ°“√√—∫√Õß‚§√ß°“√ CDM

ภาพรวม

ตรวจสอบในเบ้ืองตนโดยกระทรวงท่ีเกี่ยวของ

ผูดำเนินโครงการสง PDD และเอกสารท่ีเกี่ยวของใหกับ สผ.

สผ. ดำเนินการตามข้ันตอนอนุมัติ

DNA ออกหนังสือเห็นชอบกับโครงการ

ผูดำเนินโครงการ

Designated Operatinoal Entry (DOE)

คณะกรรมการบริหารฯ (EB)

ผูดำเนินโครงการ

Designated Operatinoal Entry (DOE)

คณะกรรมการบริหารฯ (EB)

Certified Emission Reductions (CERs)

จัดทำ PDD

ตรวจสอบความถูกตอง

ขึ้นทะเบียนโครงการ

ติดตามผลการลดกาซฯ

ยืนยันผลการลดกาซฯ

ออกเครดิต

การดำเนินงานตาม ขั้นตอนในประเทศไทย ในภาครัฐ

92

หมายเหตุ CDM Executive Board (CDM EB) คือคณะกรรมการอนุมัติขึ้นทะเบียนโครงการและอนุมัติออกเครดิต Designated Operational Entity (DOE) คือบริษัทเอกชนท่ีไดรับการรับรองความสามารถในการตรวจประเมินโครงการ CDM Designatad National Authority (DNA) คือหนวยงานท่ีไดรับมอบหมายจากประเทศภาคีอนุสัญญา ใหทำหนาที่พิจารณาอนุมัติโครงการ CDM ที่มา : www.onep.go.th

ขั้นตอนภายในประเทศไทย

คณะกรรมการแหงชาติวาดวย

นโยบายเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ

คณะกรรมการองคการบริหารจัดการ

ภาวะเรือนกระจก

องคการบริหารจัดการ

ภาวะเรือนกระจก

กระทรวงท่ีเกี่ยวของ

ใหความเห็นตอโครงการ

ผูเขาโครงการเสนอ Project

Designed Document (PDD) และ EIA หรือ

Initial Environmental Evaluuation (EE) Report

แจงผลการพิจารณาเพ่ือทราบ

DNA ออก

หนังสือรับรองวา

โครงการมีสวน

สงเสริมการ

พัฒนาท่ียั่งยืน

ของประเทศ

15 วัน

3 วัน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 93

บรรณานุกรม

http://cdm.unfccc.int

www.onep.go.th

http://202.57.191.224/wwfthaiorg/temp/PicsCDM/KrabiTrang.pdf

http://202.57.191.224/wwfthaiorg/temp/PicsCDM/Srakaew.ppt

http://202.57.191.224/wwfthaiorg/temp/PicsCDM/image.rar

“คารบอนเครดิต ธุรกิจโลกรอนท่ีกำลังเบงบานในไทย?” ชมรมนักขาวสิ่ง

แวดลอม สมาคมนักขาวแหงประเทศไทย, เสวนา 12 กรกฎาคม 2551

94

1,345 ≈â“π∫“∑ °—∫·ºπ √â“ßÕߧ姫“¡√Ÿâ ç𑫇§≈’¬√åé

+ + + + + + + + + + + + + +

π.√‘π’ ‡√◊ÕßÀπŸ Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå¡μ‘™π

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 95

ในระยะเวลา 1 ป เราไดเห็นราคา

น้ำมันสูงขึ้นเกินกวา 100% จากเมื่อเดือนพฤษภาคม 2551 ที่ผานมา

ราคาประมาณ 65 เหรยีญสหรฐัตอบารเรล แลวขยบัพุงสงูกวา 135 เหรียญ

สหรัฐตอบารเรล ขณะที่บางจังหวะราคาก็ยังมีขึ้นมีลงไปตามสภาวะโลก

กระน้ัน นักเศรษฐศาสตรสวนใหญ ยังเช่ือวาในอนาคตราคาน้ำมัน

มแีนวโนมจะสูงเกินกวา 200 เหรียญสหรัฐตอบารเรล ในยุคที่น้ำมันแพง

เชนนี้ ผูคนทั่วโลกตางก็ตื่นตระหนกไปตามๆ กัน ไมเวนแมแตประเทศ

ไทยที่ตกอยูในสภาพเดียวกัน

หากแนวโนมราคาน้ำมันที่สูงขึ้นเชนนี้ ยังคงไมสามารถประมาณ

การใดๆ ได เราอาจจะตองเผชิญหนากับวิกฤตการณทางพลังงาน ซึ่ง

เปนวิกฤตการณที่สงผลกระทบอยางนากังวลตอระบบเศรษฐกิจและ

ความเปนอยูของผูคน เมื่อปญหาราคาน้ำมันเช่ือมโยงกับความม่ันคง

ทางพลังงาน ทั่วโลกจึงตองมองหาแหลงพลังงานทางเลือก โดยเฉพาะ

แหลงพลังงานหมุนเวียนที่มีความมั่นคง สะอาด และเปนมิตรตอสิ่ง

แวดลอม ซึ่งนอกเหนือจากเช้ือเพลิงชีวภาพ พลังงานจากน้ำ ลม และ

แสงอาทิตย แลว “นิวเคลียร” ก็ถูกหยิบยกขึ้นมาพูดถึงเสมอๆ

นิวเคลียรเปนแหลงพลังงานหนึ่งที่หลายๆ ประเทศทั่วโลกกำลังให

ความสนใจ อยางไรก็ตาม ในบรรดาศักยภาพและขอดีตางๆ ของ

96

พลังงานนิวเคลียร ก็ยังมีจุดบกพรองอันเนื่องมาจากการรับรูของภาค

ประชาชนเก่ียวกับพิษสงของนิวเคลียรในอดีต นับตั้งแตที่สหรัฐอเมริกา

นำไปใชถลมเมืองฮิโรชิมา และเมืองนางาซากิ ประเทศญ่ีปุน ในสมัย

สงครามโลก ครั้งที่ 2 ซึ่งครั้งนั้นนิวเคลียรไดคราชีวิตคนญ่ีปุนนับแสนคน

ประกอบกับขาวโรงไฟฟานิวเคลียรเชอโนบิล เกาะทรีไมลส และโรง

ไฟฟานิวเคลียรอื่นๆ ที่กระเซ็นกระสายออกมาอยางตอเนื่อง ทำให

ประชาชนเกิดความกลัววาอาจจะมีขอผิดพลาดเกิดขึ้นหากมีโรงไฟฟา

นิวเคลียรในบานตัวเอง

แมวานิวเคลียรจะมีประโยชนเพียงใด ก็ยังไมทำใหหลายตอหลาย

คนท่ีเกิดความรูสึกขยาดกลัวเช่ือมั่นไดวาทางเลือกน้ีจะทำใหพวกเขา

ปลอดภัยอยางแทจริง แตหากวา นับจากนี้ตอไปคำตอบสุดทายของ

พลังงานทางเลือกคือ “นิวเคลียร” อยางแนนอนแลว เราจะจัดการกับขอ

วิตกกังวลเหลานี้กันอยางไร

𑫇§≈’¬√å : ®ÿ¥‡√‘Ë¡μâπ √â“ß‚√߉øøÑ“„πª√–‡∑»‰∑¬ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ประเทศไทยมีความคิดท่ีจะสรางโรงไฟฟานิวเคลียรตั้งแตป 2518 ซึ่ง

ขณะนั้นคณะรัฐมนตรี (ครม.) ไดอนุมัติใหมีการสรางโรงไฟฟานิวเคลียร

ขนาด 600 เมกะวัตต ที่ อ.อาวไผ จ.ชลบุรี แลว แตมีกลุมผูคัดคาน

เน่ืองจากสวนใหญเปนหวงเร่ืองสารกัมมันตภาพรังสีและเร่ืองกากของ

นิวเคลียร ถึงป 2524 ไทยไดคนพบแหลงกาซธรรมชาติในประเทศ และ

นำออกมาใช โครงการโรงไฟฟานิวเคลียรจึงถูกหยิบยกมาพูดถึงอีกคร้ัง

เมื่อป 2534

แตจุดเริ่มตนของโรงไฟฟานิวเคลียรที่กำลังเปนปญหาและเปน

ประเด็นถกเถียงในสังคมขณะนี้มาจากการท่ีรัฐบาลไดอนุมัติแผนพัฒนา

กำลังผลิตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ.2550-2564 หรือที่เรียกวา แผน

พีดีพี 2007 (PDP 2007) ซึ่งเปนแผนแมบทที่กำหนดทางเลือกให

ประเทศไทยมีจำนวนและประเภทโรงไฟฟาในระยะ 15 ปขางหนา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 97

(ป 2563-2564) แตการวางแผนพีดีพี 2007 กระทรวงพลังงานมีการ

นำเสนอทางเลือกของการเพิ่มโรงไฟฟาไว 9 ทางเลือก ซึ่งมีขอสังเกต

ที่นาสนใจคือ ทั้ง 9 ทางเลือกน้ันลวนมีโรงไฟฟานิวเคลียร 4,000 เมกะ

วัตต อยูทั้งสิ้น ยิ่งไปกวานั้นคือ พลังงานหมุนเวียนทุกประเภทก็ถูกจำกัด

ไวที่ 1,700 เมกะวัตต ในทุกทางเลือก

นอกจากน้ี คณะกรรมการนโยบายพลังงานแหงชาติ ยังมีการแตง

ตั้งคณะกรรมการเพ่ือเตรียมการศึกษาความเหมาะสมการผลิตไฟฟา

จากพลังงานนิวเคลียร (Nuclear Power Infrastructure Preparation

Committee –NPIPC) โดยมี ดร.กอปร กฤตยากีรณ ที่ปรึกษารัฐมนตรี

วาการกระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี เปนประธาน และแตงตั้ง

คณะอนุกรรมการอีก 6 ชุด เพื่อศึกษาและเตรียมการพัฒนาโรงไฟฟา

นิวเคลียร โดยไดจัดทำรางแผนจัดตั้งโครงสรางพ้ืนฐานเพ่ือการผลิต

ไฟฟานิวเคลียร (NPIEP) ซึ่งมีดวยกัน 6 แผน คือ

1. แผนงานดานระบบกฎหมาย ระบบกำกับ และขอผูกพัน

ระหวางประเทศ

2. แผนงานโครงสรางพื้นฐานอุตสาหกรรมและการพาณิชย

3. แผนการถายทอดพัฒนาเทคโนโลยี และพัฒนาทรัพยากร

มนุษย

4. แผนดานความปลอดภัยและการคุมครองส่ิงแวดลอม

5. แผนการส่ือสารและการยอมรับของสาธารณะ

6. การวางแผนการดำเนินการโครงสรางโรงไฟฟานิวเคลียร

ทั้ง 6 แผนงานจัดทำเสร็จในป 2550 คณะรัฐมนตรี (ครม.) อนุมัติ

แลว จึงตั้งสำนักพัฒนาโครงการโรงไฟฟานิวเคลียร เปนสวนหนึ่งของ

กระทรวงพลังงาน มีหนาที่จัดทำแผนปฏิบัติการเพ่ือดำเนินการตามแผน

ทั้ง 6 แผนขางตน วางแผนใชงบประมาณจำนวนมากถึง 1,345 ลาน

บาท โดยเฉพาะในสวนของการส่ือสารและสรางการยอมรับของ

ประชาชนไดของบประมาณไว 600 ลานบาท ในชวงเวลา 3 ป ขณะ

ที่ทางเลือกพลังงานประเภทอ่ืนๆ ในอนาคต กลับไมมีการแตงตั้งคณะ

98

กรรมการ หรือจัดสรรงบประมาณไวในแผนพีดีพี 2007 แตอยางใด

นายชวลิต พิชาลัย รองผูอำนวยการสำนักงานนโยบายและแผน

พลังงาน กระทรวงพลังงาน เลาถึงเร่ืองโรงไฟฟานิวเคลียรในไทย ใน

หนังสือปฏิบัติการ 485 วัน ปยสวัสดิ์ อัมระนันทน ปลดชนวน “วิกฤต

พลังงาน” ระบุตอนหน่ึงวา

“ประเทศไทยจำเปนตองมีโรงไฟฟานิวเคลียร เนื่องจากรัฐบาลมีน

โยบายที่จะจัดหาพลังงานอยางมั่นคงและยั่งยืน ในความหมายคือตอ

เนื่องในระยะยาว ปญหาคือ ขณะน้ีประเทศไทยตองนำเขาน้ำมันราว

80% ของความตองการใชภายในประเทศ คิดเปนมูลคา 7 แสนกวาลาน

บาทตอป และตองพึ่งพิงการผลิตกระแสไฟฟาจากกาซธรรมชาติถึง

70% ประกอบกับราคาเช้ือเพลิงก็เพิ่มขึ้นมากตามราคาน้ำมัน จึงใหเกิด

ความตองการสรางโรงไฟฟานิวเคลียร

“นอกจากน้ี กระแสโลกรอนก็มีสวน เพราะการสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียรจะไมปลอยคารบอนไดออกไซด ชวยลดสภาวะโลกรอนไดทาง

หนึ่ง ถัดมาเปนเรื่องของตนทุน แมการสรางโรงไฟฟานิวเคลียรจะลงทุน

1.5 ลาน-2 ลานเหรียญสหรัฐตอ 1 เมกะวัตต และประเทศไทยมีแผนจะ

สรางโรงไฟฟานิวเคลียร รวม 4,000 เมกะวัตต คิดเปนเงินราว 210,000-

280,000 ลานบาท แตเมื่อผลิตกระแสไฟฟาแลว ก็จะมีตนทุนเฉล่ียตอ

หนวยที่ต่ำกวาพลังงานอื่นๆ ขณะนี้เทคโนโลยีที่ เกี่ยวกับโรงไฟฟา

นิวเคลียรพัฒนามาก ความปลอดภัยตางๆ อยูในขั้นที่ไววางใจได จึงไม

ตองเปนกังวลกับอันตรายท่ีจะเกิดเนื่องจากโรงไฟฟานิวเคลียร”

นายชวลิต กลาววา เมื่อเทียบแลว ยูเรเนียม 1 กิโลกรัม ใหกระแส

ไฟฟา 300,000 หนวย (1 หนวยเทากับกิโลวัตตชั่วโมง) สวนถานหิน 1

กิโลกรัม ใหกระแสไฟฟา 3 หนวย นับวาจำนวนหนวยตางกันอยางมาก

“หากใชเชื้อเพลิงกาซธรรมชาติใหนอยลง ก็หมายความวาเรา

สามารถนำกาซธรรมชาติไปใชในอุตสาหกรรมอื่นที่มีมูลคาเพิ่ม เชน

อุตสาหกรรมเคมี แลวใหนิวเคลียรเปนพลังงานท่ีนำมาใชผลิตกระแส

ไฟฟาถามีพลังงานทางเลือกอยางอื่นท่ีไมตองพึ่งพาน้ำมันอยางเดียว จะ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 99

ชวยบรรเทาผลกระทบการผันผวนของราคาน้ำมัน เปนการชวยรักษา

เสถียรภาพของราคาพลังงานทางหนึ่ง และยังชวยใหเรามีพลังงานใช

อยางเพียงพอ ที่กำหนดการสรางโรงไฟฟานิวเคลียรใหแลวเสร็จในป

2563 เพราะเชื้อเพลิงของไทยมีจำกัด กาซธรรมชาติของเราใชไดอีก

ราวๆ 20 ปเทานั้น ฉะนั้นระยะ13 ป จากป 2551-2563 จึงเปนเวลาที่

เหมาะสม ถาเลื่อนไปอีก ทรัพยากรก็ลดลง ราคาน้ำมันหรือกาซ

ธรรมชาติอาจจะแพงขึ้นอีก ถาสามารถประเมินและตัดสินใจไดก็จะ

เตรียมตัวเรื่องทรัพยากรไดทัน”

𑫇§≈’¬√å : ‚√߉øøÑ“∑“߇≈◊Õ°¢Õß‚≈° + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

นับตั้งแตป 2499 ที่ประเทศอังกฤษมีโรงไฟฟานิวเคลียรขึ้นเปนแหงแรก

ของโลก จนถึงวันน้ีมีโรงไฟฟานิวเคลียร 439 โรง ใน 30 ประเทศ และ 1

เขตเศรษฐกิจ มีกำลังการผลิตกระแสไฟฟารวม 371,684 เมกะวัตต หรือ

คิดเปนรอยละ 16 ของกระแสไฟฟาที่ผลิตไดทั่วโลก ทั้งนี้อาจจะกลาวได

วามีโรงไฟฟานิวเคลียรเกิดขึ้น 8 โรงทุกป

จากการสำรวจขอมูลลาสุดเมื่อเดือนพฤศจกิายน 2550 พบวา ทวีป

ยุโรปมีโรงไฟฟานิวเคลียรกระจายใน 19 ประเทศ ไดแก ฝรั่งเศส อังกฤษ

เยอรมนี เนเธอรแลนด สวีเดน ฟนแลนด สวิตเซอรแลนด สเปน

เบลเยียม รัสเซีย ยูเครน ลิทัวเนีย สโลวีเนีย อารเมเนีย โรมาเนีย

บัลแกเรีย สโลวัก เชก และฮังการี ทวีปอเมริกา มี 5 ประเทศ ไดแก

สหรัฐอเมริกา แคนาดา อารเจนตินา บราซิล และเม็กซิโก สวนทวีป

แอฟริกา มีเพียง 1 ประเทศ คือ แอฟริกาใต สำหรับในทวีปเอเชียนั้น มี 5

ประเทศ และ 1 เขตเศรษฐกิจ คือ ปากีสถาน ญี่ปุน เกาหลีใต อินเดีย จีน

และไตหวัน

ประเทศท่ีมีโรงไฟฟานิวเคลียรมากที่สุด คือ สหรัฐอเมริกา 104 โรง

ฝรั่งเศส 59 โรง และญี่ปุน 55 โรง ประเทศที่มีสัดสวนการผลิตกระแส

ไฟฟาจากพลังงานนิวเคลียรมากท่ีสุด คือ ฝรั่งเศส ซึ่งใชมากถึง 78%

100

ของกระแสไฟฟาท่ีผลิตไดในประเทศ รองลงมาคือ ลิทัวเนีย 69% และ

สโลวัก 57%

หลายประเทศแมจะมีโรงไฟฟานิวเคลียรอยูแลว แตก็ยังมีแผน

สรางเพิ่มเติม เชน ฝรั่งเศส กำลังอยูระหวางกอสราง 1 โรง รัสเซีย อยู

ระหวางกอสราง 7 โรง อินเดีย อยูระหวางกอสราง 6 โรง จีน อยูระหวาง

กอสราง 5 โรง แสดงใหเห็นวา โรงไฟฟานิวเคลียรกำลังไดรับความสนใจ

และมีแนวโนมเพ่ิมมากข้ึน เพราะขณะน้ีมีโรงไฟฟานิวเคลียรอยูระหวาง

กอสราง 32 โรง ใน 13 ประเทศ อยูในแผนการกอสราง 94 โรง และอยู

ในขอเสนออีกกวา 222 โรง

ขณะท่ีในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใตนั้น มีหลายประเทศเร่ิม

สนใจ อาทิ เวียดนาม อินโดนีเซีย ฟลิปปนส ไทย

รัฐบาลไทยพยายามประชาสัมพันธโครงการโรงไฟฟานิวเคลียรโดย

ใหขอมูลดังกลาวผานสื่อหลายแขนง แตขอมูลที่รัฐบาลไมเคยนำเสนอ

คือ จำนวนโรงไฟฟานิวเคลียรสวนใหญที่รัฐบาลอางถึง สรางมาแลวไม

ต่ำกวา 20 ป ขณะที่แนวโนมที่จะสรางโรงไฟฟานิวเคลียรกลับลดลง

อยางตอเนื่องนับตั้งแตป พ.ศ.2527 เปนตนมา ดังภาพประกอบท่ีระบุไว

ในหนังสือ “โรงไฟฟานิวเคลียร : อยาปดแผนฟาดวยฝามือ” จัดพิมพโดย

กรีนพีซเอเชียตะวันออกเฉียงใต รวมกับ มูลนิธินโยบายสุขภาวะ

ที่มา : Economics of Nuclear Power, Greenpeace Inter

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 101

และหากพิจารณาประเทศท่ีกำลังกอสรางโรง

ไฟฟานิวเคลียร จะพบวามักเปนประเทศที่อยูใน

ทวีปเอเชีย ในทางตรงขาม บางประเทศในยุโรป เชน

เดนมารก ออสเตรีย มีจุดชัดเจนจากการทำ

ประชามติรวมกันท้ังประเทศวาจะไมสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียร ขณะท่ีเยอรมนี ก็มีนโยบายหยุดเดิน

เคร่ืองโรงไฟฟานิวเคลียรทั้งหมดในอนาคต

𑫇§≈’¬√å :

‚√ߺ≈‘μ‰øøÑ“μâπ∑ÿπμË”-ß∫∫“πª≈“¬ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

รัฐบาลประชาสัมพันธกับประชาชนวา การผลิตไฟฟาจากโรงไฟฟา

นิวเคลียรจะเปนทางเลือกที่มีตนทุนต่ำ ประมาณ 2.08 บาทตอหนวย แต

จากขอมูลของหนังสือ World Energy Outlook ของ International

Energy Agency (IEA) ไดชี้ใหเห็นวา เน่ืองจากโรงไฟฟานิวเคลียรเปน

โรงไฟฟาที่มีการลงทุนเริ่มตนสูง ทุนการผลิตไฟฟาของโรงไฟฟา

นิวเคลียรจึงข้ึนอยูกับคาเสียโอกาสของเงินลงทุนเปนสำคัญ ซึ่งสะทอน

มาจากอัตราดอกเบ้ียและความเส่ียงในการลงทุน เชน หากคาเสียโอกาส

ของเงินลงทุนต่ำรอยละ 5 โรงไฟฟานิวเคลียรก็จะมีตนทุนที่แขงขันไดกับ

โรงไฟฟาถานหิน โดยมีตนทุนประมาณ 1.71-2.00 บาทตอหนวย แต

หากคาเสียโอกาสของเงินลงทุนสูงรอยละ 10 โรงไฟฟานิวเคลียรก็ไม

สามารถแขงขันกับโรงไฟฟาถานหิน หรือโรงไฟฟากาซธรรมชาติ ได

เพราะมีตนทุนสูงประมาณ 2.38-2.84 บาทตอหนวย

ดังนั้นตนทุนการผลิตไฟฟาของโรงไฟฟานิวเคลียรจึงขึ้นอยูกับคา

เสียโอกาสทางการเงินเพราะนักลงทุนและสถาบันการเงินสวนใหญมัก

พิจารณาวา โรงไฟฟานิวเคลียรเปนโครงการที่มีความเสี่ยงสูงตอการ

ลงทุน จึงเปนเหตุผลที่นาเชื่อวาทางเลือกนี้อาจจะแพงกวาทางเลือกอื่นๆ

จริง อยางไรก็ดี การคิดตนทุนดังกลาวยังไมรวมถึงเงินอุดหนุนที่รัฐบาล

102

ใชในการศึกษาวิจัยและพัฒนาอุตสาหกรรมนิวเคลียร และยังไมรวมถึง

ตนทุนจากผลกระทบทางดานสังคม และสิ่งแวดลอม

ปญหาที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือ การกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียร

แตละแหงมักประสบปญหางบประมาณในการกอสรางบานปลาย ซึ่ง

สวนใหญเกิดจากความจำเปนที่ตองดำเนินการใหไดตามมาตรฐาน

ความปลอดภัย ผลท่ีตามมาคือ ตนทุนการผลิตไฟฟาจะเพิ่มสูงขึ้นตาม

ไปดวย ตัวอยางเชน ประเทศอินเดีย พบวาโรงไฟฟานิวเคลียรหลายโรงมี

งบลงทุนสูงกวาที่ตั้งไวเดิมประมาณรอยละ 176-396 หรือคิดเปน 2-4

เทาของเงินลงทุนที่ตั้งไว เชนเดียวกับที่ประเทศสหรัฐอเมริกา ที่ขอมูล

จาก IEA ระบุวางบลงทุนในโรงไฟฟานิวเคลียรจะสูงกวาประมาณการ

รอยละ 200-300 หรือคิดเปน 2-3 เทาของงบที่ตั้งไว อีกทั้งยังไมนับรวม

ถึงวาปจจุบันมีโรงไฟฟานิวเคลียรในยุโรปตะวันออกอีกกวา 10 โรง

ที่ตองหยุดดำเนินการไปไมนอยกวา 15 ป ดวยเหตุผลดานความ

ปลอดภัยและภาวะการเงิน

𑫇§≈’¬√å : ·ºπ ◊ËÕ “√¢Õß√—∞ ç¬Õ¡√—∫é À√◊Õ çμâÕ߬ա√—∫é + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

คณะกรรมการเพ่ือเตรียมการศึกษาความเหมาะสมการผลิตไฟฟาจาก

พลังงานนิวเคลียร (NPIPC) ไดกำหนดแผนการสื่อสารและการยอมรับ

ของสาธารณะเก่ียวกับโรงไฟฟานิวเคลียรไว 8 ขอ ไดแก

1. กำหนดแนวทางการดำเนินการสื่อสารเปนขั้นตอน เพื่อให

ประชาชนไดรับรู เขาใจ ยอมรับ รวมมือ สนับสนุน และไววางใจ

โครงการโรงไฟฟานิวเคลียรอยางตอเนื่องตลอดไป

2. ระดมทรัพยากรความรู บุคลากร และองคกรดานพลังงาน

นิวเคลียรมาดำเนินการสื่อสารใหประสานสอดคลองและเปนเอกภาพ

3. สงเสริมและสนับสนุนใหใชวิธีการของการสื่อสารทุกรูปแบบ

เพื่อใหโครงการโรงไฟฟานิวเคลียรเปนท่ียอมรับของสาธารณะ

4. สนับสนุนการจัดตั้งงบประมาณการส่ือสารใหเพียงพอ เพื่อเกิด

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 103

ประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ดี

5. สรางเครือขายและการประสานงานการสื่อสาร เพื่อติดตาม

และประเมินผลการสื่อสารตามแผนท่ีกำหนด

6. พัฒนาระบบการส่ือสารใหสอดคลองกับขั้นตอนการดำเนินงาน

ของโครงการโรงไฟฟานิวเคลียร

7. สงเสริมใหกลุมเปาหมายมีสวนรวมเสนอความคิดเห็น และขอ

เสนอแนะดานตางๆ ของโครงการโรงไฟฟานิวเคลียร และ

8. ดำเนินการส่ือสารอยางเปดเผยและโปรงใส เปดโอกาสให

ประชาชนไดรับรูขอมูลขาวสารทุกขั้นตอน

ทั้ง 8 ขอมีวัตถุประสงคเพื่อ

1. เสริมสรางความรู ความเขาใจเก่ียวกับพลังงานนิวเคลียร โดย

เฉพาะดานความปลอดภัยของพลังงานปรมาณูตอบุคคล สาธารณชน

สิ่งแวดลอม และการกำกับดูแลอยางรอบคอบ

2. กระตุนใหเกิดความตระหนักดานเช้ือเพลิงและการผลิตไฟฟา

ของประเทศและของโลก โดยเฉพาะดานราคาคาไฟฟาและการพึ่งพา

เชื้อเพลิง

3. สรางกระแสการเห็นดวยและยอมรับโรงไฟฟานิวเคลียร โดย

การสำรวจความคิดเห็นของประชาชนและการเผยแพรขาวสารดาน

พลังงานนิวเคลียร

4. สรางความเชื่อมั่นและความไววางใจของประชาชน ตอการ

ดำเนินงานของโรงไฟฟานิวเคลียร

5. วางระบบการสื่อสารดานพลังงานนิวเคลียรใหมีประสิทธิภาพ

เปนเชิงรุกและตอเนื่อง

6. ประสานเครือขายการสื่อสารพลังงานนิวเคลียรใหเปนเอกภาพ

มีแนวทางและทิศทางอยางเดียวกัน

ที่สำคัญไปกวานั้นมีเปาหมายวาในชวงเตรียมโครงการจะ

1. ใหประชาชนรับรู เขาใจ และยอมรับถึงความจำเปนของ

โครงการโรงไฟฟานิวเคลียรภายใน 4 ป

104

2. ใหประชาชนรวมมือและสนับสนุนภายใน 3 ป

3. ใชเวลา 6 ป สื่อสารความกาวหนาของการกอสราง และ

4. หลังการกอสรางแลวเสร็จและดำเนินการผลิตไฟฟาตองสื่อสาร

การดำเนินงานของโรงไฟฟานิวเคลียรเพื่อใหเกิดความศรัทธา เชื่อมั่น ไว

วางใจอยางยั่งยืน

ดร.กอปร กฤตยากีรณ ในฐานะประธานคณะกรรมการเพ่ือเตรียม

การศึกษาความเหมาะสมการผลิตกระแสไฟฟาจากพลังงานนิวเคลียร

ระบุวา โรงไฟฟานิวเคลียรเปนตัวเลือกดานพลังงานไฟฟาที่สำคัญของ

ประเทศไทย ที่ชวยลดความเส่ียงตอการขาดแคลนกระแสไฟฟาใน

อนาคตได จึงมีกรอบดำเนินงานภายใน 3 ปแรก (2551-2554) จำนวน

1,345 ลานบาท ซึ่งจัดสรรจากกองทุนเพ่ือสงเสริมการอนุรักษพลังงาน

และการไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.) ภายใน 3 ป แผนจะ

ตองนำเสนอตอคณะกรรมการนโยบายพลังงานแหงชาติ (กพช.) เพื่อนำ

สูการพิจารณาของรัฐบาลตอไปวาจะมีการกอสรางตามแผนพัฒนา

กำลังการผลิตไฟฟา 2550-2564 (พีดีพี 2007) หรือไม

ดร.กอปร ระบุวา สิ่งท่ีตองทำใหเร็วที่สุดคือ การสรางความเชื่อมั่น

ใหแกผูบริหารประเทศในอนาคต ผานการจัดทำขอมูลการศึกษาความ

พรอมอยางรอบดาน รวมถึงการทำความเขาใจกับสาธารณชน อาทิ การ

จัดตั้งพิพิธภัณฑการเรียนรูโรงไฟฟานิวเคลียร ตลอดจนการพิจารณาคำ

ไทยเมื่อกลาวถึงโรงไฟฟานิวเคลียร ซึ่งฟงแลวไมนากลัว หรือตีความไป

ผิดๆ จนกระแสความกลัวไมอาจบรรเทาลง

“คนกลัวผีจะมีอยู 2 อยาง คือ คนท่ีกลัวแลวไมกลามอง วิ่งหนีไป

เลย คนกลุมน้ีก็จะกลัวตอไป แตคนอีกกลุมจะเอาไฟฉายสองใหรู รูให

จริง รูใหถองแท ดูวานากลัวหรือไม จัดการไดหรือไม เอาไฟฉายสอง ไป

หาขอมูลใหรูทั้งจากอินเตอรเน็ต หรือจากแหลงอ่ืนๆ มากมาย นั่นคือส่ิง

ที่เราทำอยู ทำมา 6 เดือนแลว และจะทำอีก 3 ป เราจะทำมากกวาแครู

แตจะใหคิดดวย เราจะทำใหรูไดวาถาทำตามวิธีนี้จะใชไฟไดอยาง

ปลอดภัย”

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 105

สวนที่วาประชาชนจะมั่นใจในความปลอดภัยของเทคโนโลยีโรง

ไฟฟานิวเคลียรไดอยางไร ผศ.ปรีชา การสุทธิ์ นายกสมาคมนิวเคลียร

แหงประเทศไทย ในฐานะคณะกรรมการถายทอดเทคโนโลยีและพัฒนา

ทรัพยากรมนุษย ยืนยันในวงเสวนาเม่ือปลาจะกินดาว 8 หัวขอนิวเคลียร

กับการรับรูของประชาชน ที่สมาคมนักขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศ

ไทย วา ปลอดภัยแนนอน เพราะตนทุนมหาศาลของการกอสรางโรง

ไฟฟานิวเคลียรคือ การพัฒนาระบบความปลอดภัยใหเชื่อถือไดมาก

ที่สุด

“มันอาจจะมีอุบัติเหตุบางเล็กๆ นอยๆ เกิดขึ้นได อยางทอน้ำรั่ว แต

รับรอง 100% ไดวาไมเปนระเบิดนิวเคลียรแนนอน”

ผศ.ดร.ปรีชา กลาววา ในชวง 13 ปกอนจะถึงป 2563 ไดมีการแบง

ระยะเวลาออกเปน 2 ชวงใหญ คือ 7 ปแรก เปนการเตรียมการกอนการ

กอสรางโรงไฟฟานิวเคลียร และ 6 ปหลัง เปนชวงเวลาของการกอสราง

โรงไฟฟานิวเคลียร ในระยะเวลา 7 ปแรก แบงยอยเปน 3 ป (พ.ศ.2551-

2553) และ 4 ป (พ.ศ.2554-2557)

“3 ปแรก เปนชวงดำเนินการกอนตัดสินใจวาจะใหมีโรงงานไฟฟา

นิวเคลียรในไทยหรือไมหรือที่เรียกสั้นๆ วา “โก นิวเคลียร (Go Nuclear)”

ใชงบประมาณในการดำเนินการ 1,345 ลานบาท เปนคาใชจายในการ

ศึกษาเตรียมการในรายละเอียดทำตามแผนที่วางไว เชน ประเทศไทย

จำเปนตองใชพลังงานนิวเคลียรหรือไม ตนทุนถูกจริงหรือเปลา รวมถึง

การจัดเตรียมเรื่องระบบกฎหมาย ระบบกำกับ และขอผูกพันระหวาง

ประเทศตองเตรียมระบบกฎหมายเรื่องความปลอดภัยและสิ่งแวดลอม

ใหดี เพราะถือวาโรงไฟฟานิวเคลียรเปนเร่ืองใหมของประเทศ ทั้งยัง

ตองเตรียมแผนพัฒนาบุคลากรที่จะปฏิบัติการ เตรียมอุตสาหกรรม

กอสรางโรงไฟฟานิวเคลียร เตรียมการเลือกสถานที่กอสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียร เปนตน

“สิ่งที่ตองเรงดำเนินการทันที คือ การประชาสัมพันธใหความรูกับ

ประชาชนท่ัวไป อาทิ เรื่องสถานการณดานพลังงานของประเทศ การมี

106

โรงไฟฟานิวเคลียรจะชวยบรรเทาปญหาพลังงานของประเทศไดอยางไร

มีมาตรการดานความปลอดภัยในการสรางและหลังสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียรอยางไร ฯลฯ หลังจาก 3 ปนี้แลว ก็จะนำเสนอใหรัฐบาล

พิจารณา เพื่อตัดสินใจวาจะโก นิวเคลียร หรือไม”

ผศ.ดร.ปรีชา กลาววา ปญหาหรืออุปสรรคของการสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียรในไทย คือตองหาแหลงเงินทุน เพราะตองใชเงินเปนจำนวน

มหาศาล หากจะสรางก็ตองใหมีนโยบายและแผนการกอสรางโรงไฟฟา

ที่ชัดเจน และตองใหขอมูลความรูเรื่องโรงไฟฟานิวเคลียรแกประชาชน

ซึ่งถือเปนเรื่องสำคัญที่ตองทำ เพราะประชาชนสวนมากยังไมคอยเขาใจ

ถึงเร่ืองโรงไฟฟานิวเคลียร

“หากรัฐบาลมีมติไมใหสรางโรงไฟฟานิวเคลียรก็จะยุติการลงใน

รายละเอียด และไมมีขั้นตอน 4 ปถัดไป และ 6 ปหลัง แตยังคงตองให

ขอมูลเรื่องโรงไฟฟานิวเคลียรกับประชาชนตอไป แมวาอาจจะไมมีการ

สรางก็ตาม แตหากรัฐบาลมีมติตัดสินใจใหเดินหนาการสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียรก็จะเขาสูระยะ 4 ป คือตั้งแตป 2554-2557 เปนปฏิบัติการที่

ตอเนื่องจากป 2551-2553 เชน เรื่องของความปลอดภัยและเรื่องสิ่ง

แวดลอม เนื่องจากประชาชนกังวลเรื่องน้ีมาก เรื่องการสรางบุคลากรที่

ตองสงบุคลากรไปอบรม เพื่อเปนการรองรับเมื่อสรางโรงไฟฟานิวเคลียร

แลวเสร็จในป 2563 บุคลากรคนไทยจะไดมีความรูที่ถูกตองและเพียง

พอตอการดูแลการดำเนินงานของโรงไฟฟานิวเคลียร”

ขณะที่การสรางความม่ันใจดานความปลอดภัยนั้น ดร.อภิสิทธิ์

ปจฉิมพัทธพงษ วิศวกรการไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.)

กลาววา การสรางโรงไฟฟานิวเคลียร มีทบวงการพลังงานปรมาณู

ระหวางประเทศ (International Atomic Energy Agency – IAEA) ดูแล

ใหการสรางเปนไปตามมาตรฐาน มีการออกแบบท่ีปลอดภัยมีการ

ปองกันอันตรายอยางเขมงวด และมีระบบกำจัดกากกัมมันตภาพรังสีที่

ปลอดภัยไดมาตรฐานและใหความไววางใจได

“เมื่อผานชวง 4 ปนี้แลว ก็จะเขาสูชวงเวลา 6 ป คือ พ.ศ. 2558-

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 107

2563 ซึ่งเปนชวงของการสรางโรงไฟฟานิวเคลียร โดยในตางประเทศจะ

สรางหางจากชุมชนราว 10 กิโลเมตร และควรอยูใกลแหลงน้ำซึ่งอาจ

เปนทะเลหรือแมน้ำ เพื่อใชน้ำจำนวนมากในการระบายความรอน

สวนคำถามที่วา ผูคนยังเปนหวงเรื่องโรงไฟฟานิวเคลียรมีความ

คลายคลึงกับระเบิดนิวเคลียรที่มีประสิทธิภาพรายแรงน้ัน จริงๆ แลว

ความเขมขนของสารกัมมันตภาพรังสีมีเพียงแค 3-5% เทานั้น ขณะที่

ความเขมขนของการทำระเบิดตองมีถึง 90% ขึ้นไป

“เพราะฉะน้ันโรงไฟฟานิวเคลียรความเขมขนไมสูงเทากับการทำ

ระเบิดนิวเคลียร การออกแบบและเทคโนโลยีโรงไฟฟานิวเคลียรใหความ

สำคัญกับดานความปลอดภัยเปนอันดับแรก เอาเหล็กกลาคลุมชั้นหนึ่ง

เอาปูนคลุมอีกชั้นหน่ึง และบริเวณโรงไฟฟาก็ไมใหมีคนเขาไป แตจะมี

คอมพิวเตอรเดินเครื่อง มีคนควบคุมอยูหางๆ ก็ชวยเรื่องความปลอดภัย

ได และตองระวังเร่ืองการขนสงเช้ือเพลิง การเปล่ียนเชื้อเพลิงมีระบบ

ความปลอดภัย เวลาเปลี่ยนจะดึงขึ้นแลวนำไปแชน้ำที่อยูภายในตัว

อาคารโรงไฟฟา ไมไดนำออกมานอกอาคารท่ีคลุม พอแชไปแลว 5-10 ป

เพ่ือลดระดับรังสี ทำใหแหง แลวคอยนำไปเก็บที่อื่น เราไมไดพูดความ

จริงคร่ึงเดียว แตใหความรูกับประชาชนตามขอเท็จจริงและเปดให

ประชาชนไดมีสวนรวมในการตัดสินใจ ไมอยากใหเกิดความเขาใจวา

ภาครัฐไปบังคับ ถาไมเอาโรงไฟฟานิวเคลียร ก็ไมทำ”

𑫇§≈’¬√å : ∑ÿà¡ß∫ª√–™“ —¡æ—π∏å§ÿâ¡À√◊Õ‰¡à + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

นายธารา บัวคำศรี ผูประสานงานรณรงคดานพลังงานและการ

เปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ กรีนพีซ ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต

กลาวไวในวงเสวนาเมื่อปลาจะกินดาว 8 ไวอยางนาสนใจวา โรงไฟฟา

นิวเคลียรเปนโจทยใหญขององคกรท่ีรณรงคดานส่ิงแวดลอม ไมใช

เฉพาะแตในประเทศไทย แตเปนแบบนี้ไปทั่วโลก และขึ้นอยูกับวาแตละ

คนจะมองเร่ืองนี้อยางไร

108

“ผมอยากใหมองวา กอนที่เราจะตัดสินใจแผนพีดีพี 2007 เราก็เอา

แผนสรางโรงไฟฟานิวเคลียร 4 โรงเขาไปบรรจุในแผนดวย ทั้งๆ ที่การ

ตัดสินใจวาจะใหมีโรงไฟฟานิวเคลียร 4 โรง ในแผนพีดีพี เปนเพียงการ

ตัดสินใจของผูที่มีอำนาจในการวางนโยบาย ปลายป 2550 มีการจัดต้ัง

เวทีอภิปรายเรื่องนี้เพียงครั้งเดียว ซึ่งเราตั้งขอสังเกตวาทุกครั้งที่มีการพูด

ถึง เ ร่ืองโรงไฟฟานิวเคลียรมักจะเกิดตอนท่ีประเทศไทยไม เปน

ประชาธิปไตย หมายถึงอยูในชวงรัฐบาลเผด็จการทางทหาร หรือกึ่ง

เผด็จการ ซึ่งเปนอยางน้ีมาต้ังแตในอดีต จนมาถึงรัฐบาล พล.อ.สุรยุทธ

จุลานนท นายกรัฐมนตรี ที่มีการอนุมัติแผนตางๆ ทุกทางเลือกมี

นิวเคลียรหมด แตไมมีใครตอบไดวา ตกลงเรา ‘ถูกเลือก’ หรือเรา ‘ไมมี

ทางเลือก’ ในที่สุดก็มีการอนุมัติงบประมาณ 1,345 ลานบาท ในเวลา 3

ป เอาไปใชอะไรบาง และจะไดประโยชนมากนอยแคไหน คนตัดสินใจ

วาจะ ‘เอา’ หรือ ‘ไมเอา’ มากนอยแคไหน แตมีการจัดตั้งสำนักงาน

พัฒนาพลังงานนิวเคลียร จางคนปละ 25 ลานบาท”

นายธารา กลาววา สวนของภาคประชาชนน้ัน ไมไดเริ่มตนจากการ

“ไมเอา” นิวเคลียร แตจุดยืนของกรีนพีซที่ถามมาตลอดคือ นิวเคลียรมี

ความจำเปนมากนอยแคไหน ขณะนี้ในสวนของภาคประชาชน มีจุดเริ่ม

ตนวา เรายังมีพลังงานทางเลือกอื่นๆ ในประเทศไทยอะไรบาง จุดเริ่มตน

ของการสรางโรงไฟฟานิวเคลียรมาจากอะไร และโรงไฟฟานิวเคลียร

ตนทุนถูกจริงหรือไม อีกสิ่งหนึ่งท่ีประชาชนควรรูมากๆ คือ งบประมาณ

เนื่องจากขณะน้ีหลายประเทศท่ีกำลังกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียร ไมวา

จะเปน ฟนแลนด ฝร่ังเศส ใชงบประมาณบานปลายเพราะตองทำเรื่อง

ความปลอดภัยใหดีที่สุด

“เราขอทารัฐบาลใหเปดกระบวนการทางปญญา เพราะจากการ

ติดตามโครงการโรงไฟฟานิวเคลียรในประเทศภูมิภาค อาทิ อินโดนีเซีย

เราทราบวาประชาชนชาวอินโดนีเซียมีการประทวงกันอยางหนักในชวา

ตอนกลาง จนลาสุดมีการพับแผนกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียรที่อยูใน

แผน โดยเลื่อนออกไปไมมีกำหนด การจางงานในทองถิ่น การยอมรับใน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 109

ชุมชน ความคุมคาทางเศรษฐกิจ ตนทุนการกอสรางที่สูงขึ้น ราคาน้ำมัน

คารบอน เงินอุดหนุนจากรัฐบาล เพราะธนาคารโลก และธนาคารเพ่ือ

การพัฒนาเอเชีย (เอดีบี) มีนโยบายชัดเจนท่ีจะไมอนุมัติเงินกูเพื่อการ

กอสรางโรงไฟฟานิวเคลียร”

นายธารา ยังบอกอีกวา ประชาชนไมไดติดภาพโรงไฟฟานิวเคลียร

เชอโนบิล แตปรากฏวาเม่ือเดือนเมษายนท่ีผานมา เกิดอุบัติเหตุกับโรง

ไฟฟานิวเคลียรในประเทศสเปน มีการรั่วไหลของสารเคมี กระทั่งรัฐบาล

ตองตรวจสุขภาพของประชาชนที่อยูรอบโรงไฟฟานิวเคลียร แตรัฐบาล

ปดขาวเรื่องน้ีไวนาน เพราะเกรงวาหากประชาชนตื่นกลัวแลวจะเกิด

ปญหากับโครงการโรงไฟฟานิวเคลียรที่กำลังจะเกิดขึ้นมาใหม เพราะจะ

ทำใหกอสรางยากข้ึน

“ในชวงท่ีผานมา ตั้งแตมีขาววาจะมีการผลักดันโครงการกอสราง

โรงไฟฟานิวเคลียรในประเทศไทย ก็พบวามีโฆษณาระบุวา โรงไฟฟา

นิวเคลียรจะชวยแกปญหาโลกรอน แตผมคิดวาเรื่องนี้คือมายาคติ

เพราะแมจะปลอยกาซเรือนกระจกออกมานอยก็จริง แตในประเด็น

ความย่ังยืน ความปลอดภัย สิ่งแวดลอม และสุขภาพท่ีจะตามมาจะเปน

อยางไร เร่ืองนี้มีการถกเถียงกันไปมา แตในที่สุดมันก็เปนเพียงประเด็น

เล็กๆ ในขอถกเถียง จะเห็นวาเวลาเราพูดถึงปญหาโลกรอนในระดับ

นานาชาติ ขอเสนอของคณะกรรมการระหวางรัฐบาลวาดวยการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ หรือ ไอพีซีซี (Intergovernmental Panel

of Climate Change: IPCC) ของสหประชาชาติ จะเสนอใหนิวเคลียร

เปนทางเลือกระยะยาว

“นั่นไมไดหมายความวานักวิทยาศาสตรใน IPCC จะเห็นดวยใน

ประเด็นน้ี แตเขาโยนใหรัฐบาลของประเทศน้ันๆ ตัดสินใจกันเอง ยก

ตัวอยาง ในแผนพีดีพ ี 2 แผน เฉพาะแผนท่ีรัฐบาลเขียนในพีดีพี 2007

จนสิ้นสุดของแผนในป 2564 กาซเรือนกระจกในประเทศไทยจะเพ่ิมขึ้น

164 ลานตันตอป ซึ่งรวมนิวเคลียรอยูดวย กรีนพีซคิดวาเรามีแผนอยูแลว

แตยังขาดกระบวนการมีสวนรวมจากทุกภาคสวนอยางแทจริง

110

“ถามวาแตละชวง ใครบางท่ีจะเขาไปมีสวนรวมทั้งกระบวนการ

ยอมรับของประชาชน และกระบวนการมีสวนรวมของประชาชน จนถึง

วันน้ีโรงไฟฟานิวเคลียรจะต้ังท่ีไหนก็ยังไมมีใครรู ไดแตเดากันไปวา

อ.ปะทิว จ.ชุมพร หรือ จ.ระนอง เพราะอะไร เพราะคนท่ีผลักดันเร่ืองน้ี

กลัววา ถาประกาศเม่ือใด คนจะรับไมได ตนต้ังขอสังเกตวานับตั้งแตมี

การรณรงคโรงไฟฟานิวเคลียร ยังมีการสื่อสารกับประชาชนนอยมาก เรา

มองไมเห็นวาแผนพีดีพี 2007 จะมีทางเลือกอะไรบางนอกเหนือจาก

นิวเคลียรที่จะบังคับใหเรา ‘ตองเลือก’ และตั้งสำนักงานนิวเคลียรขึ้นมา

“แตวาประชาชนในระดับลางท่ีอาจจะรับขอมูลมาจากหลายๆ ทาง

ดวยกัน เชน ตอนน้ีภาคประชาชนมีเครือขายกวางไปยังประเทศอ่ืนๆ ใน

ภูมิภาคแลว ตอนนี้ประชาชนไมไดโงแลว วันน้ีเขาตั้งคำถามกับโรงไฟฟา

นิวเคลียรอยางมาก เชน จ.ระนอง ซึ่งเปนแนวของรอยเล่ือนเสี่ยงแผนดิน

ไหว เขาจะถามวาถารอยเล่ือนมันยังมีพลังอยูแลวจะมีผลกระทบตอโรง

ไฟฟานิวเคลียรหรือไม เขาอาจจะต้ังคำถามในเวทีประชาพิจารณ หรือ

เวทีไหนก็ไดที่เขามีโอกาสไดเขาไปรวมกิจกรรม

“ดังนั้น หนวยงานท่ีเกี่ยวของกับการใหขอมูล ความรู เกี่ยวกับโรง

ไฟฟานิวเคลียรจึงตองทำใหประชาชนเชื่อมั่นในเรื่องของความปลอดภัย

เปนอันดับแรกๆ ซึ่งผมยงัมองไมเห็นชองทาง”

นอกจากนี้ นายธารา ยังบอกวา เวลาพูดถึงโรงไฟฟานิวเคลียรจะ

เห็นภาพ 2 ภาพ คือ เชอโนบิล กับ เกาะทรีไมลส แตหากเราติดตามจาก

เว็บไซตเราจะพบวา ใน 1 ป หรือ 365 วัน มีอุบัติภัยเล็กๆ นอยๆ เชน

สายไฟรั่ว ซึ่งไมเกี่ยวกับระบบเตาปฎิกรณ ถือวามีการปองกันที่ดี แตคิด

วาเราตองควบคุมระบบการทำงานท้ังหมดของโรงไฟฟานิวเคลียรดวย

“อยามองวาแคเตาปฏิกรณอยางเดียว เชน ญี่ปุน มีขาวเมื่อป 2550

มีคนตายไป 2 คน ซึ่งเกิดจากเตาปฏิกรณ มีการเปดเผยเรื่องความ

ปลอดภัย ในที่สุดผูประกอบการเครื่องปฏิกรณนิวเคลียรกวา 10 ราย

ตางพรอมใจกันหลีกเลี่ยงการซอม และตองปดตัวอยูเปนเวลานาน

นอกจากน้ี ที่เมืองมินามะ มีการระเบิดไอน้ำ คนงานเสียชีวิต 5 คน ศาล

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 111

ก็สั่งปดโรงงาน

“สวนที่อเมริกา ก็เกิดปญหา คือ เพราะโรงไฟฟานิวเคลียรก็ยังมีจุด

ออน คงกระพันก็จริงแตก็มีจุดออน เนื่องจากโรงไฟฟานิวเคลียรในอเมริ

กาหลายแหงไมไดอยูใกลน้ำ หากเกิดปญหาใดๆ อาจจะตองปดตัว

“ในฝร่ังเศส หากเกิดน้ำแลง หรือน้ำทวมก็ตองเปนปญหาเชนกัน

ถามวามันเกี่ยวกับความปลอดภัยหรือไม ผมวาใชเลย กลับมาดูที่ภาค

ใตบานเรา ถาดูจากสภาพภูมิกาศ ภาคใตจะมีฝนตกมาก อาจเจอไตฝุน

มากข้ึน

“หากรวมประเด็นเร่ืองโลกรอนไปดวย จะเห็นวามีปจจัยที่ตองระวัง

มากข้ึนดวย ถาสรางโรงไฟฟานิวเคลียรก็ตองใหทนตอภัยแลง ฝนตก น้ำ

ทวม ก็เปนเรื่องสำคัญท่ีเราตองมาคิดกัน แนะนำวาเนื่องจากเรื่องนี้เปน

เรื่องของเทคนิคมากๆ จึงขอใหทีมงานตองละเอียดออนในการแปลการ

สื่อสาร ขอใหเปนแบบเขาใจงาย เพราะมิฉะน้ันประชาชนอาจไมเขาใจ

หากพูดเรื่องเดียวกัน เขาใจตรงกัน อันนี้จะนำไปสูการตัดสินใจที่งายขึ้น

อยามัวแตคิดวาอันนี้ตองอยูในแผนแหงชาติ จำเปนตองสราง เพราะ

หากไมใหประชาชนไดมีสวนรวมในการตัดสินใจ ก็ไมรูวาประชาชนจะ

อยูในประเทศท่ีปกครองดวยระบอบประชาธิปไตยไปทำไม”

นายธารา ตั้งขอสังเกตวา 1.ที่มาของงบประมาณ ซึ่งมาจากกองทุน

อนุรักษพลังงาน จริงๆ ควรนำไปใชเพื่อประโยชนอยางอื่นหรือไม

2.แผนการศึกษาและการยอมรับของประชาชน ปละ 100 ลานบาทเศษ

กิจกรรมตางๆ ที่จะสรางความเขาใจกับประชาชนจึงควรเปนเร่ืองท่ีรอบ

ดาน ครบถวน เพ่ือใหคนที่รับรูไดชั่งน้ำหนักสำหรับตัดสินใจวาจะเอา

หรือไมเอา

“ขณะนี้สิ่งที่อยากเสนอใหรัฐบาลดำเนินการคือ ทำอยางไรก็ไดใหมี

การเปดเวทีสาธารณะข้ึน เพราะขณะน้ีเวทีประชาชนเปดลำบากมาก

เพราะจะมีแตพวกท่ียืนกระตายขาเดียววาไมเอา เพราะปญหามันไมใช

แคเรื่องของโรงไฟฟานิวเคลียรอยางเดียว แตมันเกิดจากโครงการอ่ืนๆ ที่

ลงไปในชุมชนและสรางความหวาดระแวงใหแกประชาชน ซึ่งทำใหเกิด

112

ความไมไววางใจในหนวยงานของรัฐมาต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน ถาวันนี้

เราใสประเด็นนิวเคลียรลงไปอีก จะยิ่งไปตอกย้ำจุดเดิม สรางปมเดิมที่

ยังแกไมไดใหแนนขึ้นอีก ฉะนั้นการเปดเวทีสาธารณะ เวทีประชาชนจึง

เปนเรื่องยาก และเปนโจทยใหญที่หลายฝายตองชวยกันคิด เชน จะตอง

มีการวางขอมูลในสัดสวนที่เทาๆ กัน สวนมันจะนำไปสูอะไรนั้น ไมทราบ

แตคิดวาถากระบวนการของภาครัฐคอยๆ เปด มีเวทีมากข้ึน และให

ขอมูลประชาชนอยางตอเนื่องก็จะนำไปสูการตัดสินใจ

“สิ่งสำคัญอีกประเด็นคือ การเปลี่ยนแปลงทางการเมือง ไมแนใจวา

ภายใน 3 ปนี้จะเปนอยางไร เพราะนายสมัคร สุนทรเวช นายกรัฐมนตรี

ทานเคยพูดวา ถาคนตอตานเยอะ เราก็ไปหาจังหวัดท่ีเปนเกาะ

แลวไปสรางโรงไฟฟานิวเคลียรที่นั่น ถาวิสัยทัศนของผูนำประเทศ

เปนเชนนี้ เชื่อวาแผนกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียรจะเกิดยากมาก”

นอกจากน้ี นายเดชรัต สุขกำเนิด คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลัย

เกษตรศาสตร กลาวถึงงบประมาณที่ใชในการประชาสัมพันธนิวเคลียร

เม่ือวันที่ 1 กรกฎาคม 2551 วา เฉพาะการสรางความตระหนักถึงโรง

ไฟฟานิวเคลียรใหแกประชาชน ไดทุมงบประมาณไปกวา 100 ลานบาท

แบงใหหนวยงานท่ีเกี่ยวของตางๆ เชน สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ (ปส.)

สรางความเขาใจในใหแกประชาชน แตปญหาคือ การดำเนินงานดัง

กลาวยังไมรอบดาน มุงเนนแตการใหความรูดานนิวเคลียรเทานั้น ทั้งๆ ที่

ประเทศไทยยังมีพลังงานทางเลือกชนิดอื่นๆ

“ที่ผานมาเคยเสนอแนวทางการปฏิบัติดานพลังงานทางเลือกของ

ประเทศไทยใหแกกระทรวงพลังงาน โดยตั้งทีมศึกษาดานพลังงาน 2 ทีม

ไดแก 1.ทีมศึกษาพลังงานนิวเคลียร และ 2.ทีมศึกษาพลังงานทางเลือก

ชนิดอื่นๆ อาทิ พลังงานชีวมวล โดยใหทำการศึกษาควบคูกันไป เพ่ือ

เปรียบเทียบถึงขอดีขอเสีย จากน้ันเม่ือไดขอสรุปจึงคอยดำเนินการสราง

ความตระหนักใหแกประชาชน เพราะหากมุงสรางความเขาใจเร่ือง

พลังงานนิวเคลียรเพียงอยางเดียว อาจทำใหประเทศไทยเสียโอกาสดาน

พลังงานทางเลือกอื่นๆ ก็เปนได”

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 113

นายเดชรัต กลาววา แนวทางดังกลาวเคยเสนอนายปยสวัสดิ์ อัมระ

นันทน อดีตรัฐมนตรีวาการกระทรวงพลังงาน และ พล.ท.หญิง พูนภิรมย

ลิปตพัลลภ รัฐมนตรีวาการกระทรวงพลังงาน คนปจจุบัน แตไมไดรับ

คำตอบใดๆ ทั้งๆ ที่แนวทางดังกลาวจะสรางความกระจางใหสังคมไทย

อยางมาก และในเร็วๆ นี้ จะทำหนังสือเร่ือง 10 สิ่งที่นิวเคลียรพูดและ

ไมพูด ซึ่งเปนการตีแผขอเท็จจริงของโรงไฟฟานิวเคลียรวา มีขอดีขอเสีย

อยางไร และที่ภาครัฐเคยออกมาพูดวา นิวเคลียรไมมีปญหา ขอเท็จจริง

เปนเชนไร

ไมเพียงแตนักวิชาการ หรือเอ็นจีโอเทานั้นที่วิพากษวิจารณเรื่องน้ี

ยังมี เสียงของชาวบานสวนหน่ึงที่คอนขางไม เห็นดวยกับวิธีการ

ประชาสัมพันธและการดำเนินโครงการนี้ ทั้งนี้จากการลงพื้นที่สำรวจ

บริเวณบานบางเบิด อ.บางสะพานนอย จ.ประจวบคีรีขันธ และ

บานแหลมแทน อ.ปะทิว จ.ชุมพร ซึ่งเคยเปนพื้นที่เปาหมายที่ กฟผ.เล็ง

ไวเปนทางเลือกในการต้ังโรงไฟฟานิวเคลียรเมื่อหลาย 10 ปกอนนั้น พบ

วาชาวบานทั้งสองพื้นที่สวนใหญยังมีความหวาดระแวงวาโรงไฟฟา

นิวเคลียรอาจจะไปลงพ้ืนที่ดังกลาวอีกครั้ง พวกเขาจึงเฝาติดตามขอมูล

ขาวสารมาอยางตอเน่ือง ดังเชน น.ส.สุณีย อยูเย็น เจาของรานอาหาร

บานแหลมแทน ต.ชุมโค อ.ปะทิว จ.ชุมพร กลาววา วันนี้ยังรูสึกกลัววา

วันดีคืนดีรัฐบาลจะไปสรางโรงไฟฟานิวเคลียรที่บาน

“จะไปสรางท่ีไหนก็ได แตอยามาแถวชุมพร เพราะอยูที่นี้มา 30

กวาป ตั้งแตยังไมมีอะไร มีแตปามะพราว กับทะเล เราก็อยูกันได วันนี้

คนท่ีนี่มีอาชีพประมง ทำสวนมะพราว สวนปาลม และกำลังบุกเบิกการ

ทองเที่ยวเชิงอนุรักษ ซึ่งขณะนี้ชาวบานท่ีเปนเจาของที่ดินและมีเงินทุน

สวนหนึ่ง ไดพัฒนาพื้นที่ทำรีสอรท รานอาหาร และใหบริการทองเที่ยว

ทางทะเลแลว แตไมไดเปนกิจการใหญโต เราทำกันแบบชาวบานๆ

เทานั้น”

น.ส.สุณีย ยังบอกวา บริเวณ อ.ปะทิว ไมเหมาะท่ีจะต้ังโรงไฟฟา

เพราะเห็นไดจากเม่ือครั้งที่ถูกพายุเกยกระหน่ำ ทำใหชาวบานที่นี่รูทันที

114

วาพื้นที่แหงนี้เปนรองมรสุมที่รับพายุไปเต็มๆ ซึ่งหลายครั้งที่หลังคาบาน

ของชาวบานปลิววอนจนหาเจาของไมได ถาตั้งโรงไฟฟาที่นี่คงไมปลอด

ภัยแนๆ แตไมรูทำไมก็ยังเห็นมีการเขาไปใหขอมูลนิวเคลียรกับกำนัน

ผูใหญบาน และหนวยงานราชการอยูบอยๆ แตไมคอยจะเขาไปใหขอมูล

กับชาวบาน พวกเรากวาจะรูอีกทีก็ตอเม่ือพวกกำนัน ผูใหญบาน หรือ

ขาราชการเขาพูดกัน แตเราก็ไมชอบใจ บอกตรงๆ ไมอยากใหสรางท่ีนี่

เลย และก็ไมอยากเปนเหมือนบานบอนอกหินกรูดดวย ที่มีคนมาน่ัง

คัดคานกัน”

จะ “สราง” หรือ “ไมสราง” โรงไฟฟานิวเคลียร หรือไม และจะสราง

ในบริเวณใดของประเทศไทย วันน้ีก็ยังเปนขอถกเถียงกันไมจบส้ิน แต

ตามแผนที่รัฐบาลกำหนดไว การประชาสัมพันธโรงไฟฟานิวเคลียรก็ยัง

คงตองดำเนินตอไป และโรงไฟฟานิวเคลียรแหงแรกจะตองเกิดในป

2563 ดังนั้นนับจากน้ีเปนตนไป ขอใหทุกทานจับตาดูเรื่องน้ีใหดี

·ºπ𑫇§≈’¬√å„πª√–‡∑»‰∑¬

นับตั้งแตรัฐบาลมีแผนสรางโรงไฟฟานิวเคลียรมาตั้งแตป 2509 ครั้งนั้น

การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.) เปนหนวยงานท่ีเสนอ

โครงการกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียรตอรัฐบาล แตจนถึงขณะน้ียังไมมีโรง

ไฟฟานิวเคลียรเกิดขึ้นในประเทศไทยแมแตโรงเดียว ซึ่งหากจะลำดับ

เหตุการณการดำเนินงานมีดังนี้

ป 2510 รัฐบาลไดจัดตั้งคณะอนุกรรมการนิวเคลียร พิจารณา

โครงการ เริ่มศึกษาความเหมาะสมของโครงการ และ

เลือกสถานท่ีตั้ง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 115

ป 2513 ทบวงการพลังงานปรมาณูระหวางประเทศ (International

Atomic Energy Agency: IAEA) เห็นชอบสถานท่ี

เตรียมการกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียรที่บริเวณอาวไผ

จ.ชลบุรี

ป 2515 รัฐบาลเห็นชอบโครงการและกำหนดใชเตาปฏิกรณ

แบบน้ำเดือด (BWR) ขนาด 600 เมกะวัตต ป 2517 มี

การจองเช้ือเพลิงยูเรเนียมจาก Energy Research

and Development Administration (ERDA)

สหรัฐอเมริกา

ป 2519 เสนอขออนุมัติเพื่อเปดประมูลโรงไฟฟานิวเคลียร

ป 2521 รัฐบาลเลื่อนโครงการโดยไมมีกำหนด

ป 2525-2534 กฟผ.สำรวจและศึกษาสถานท่ีตั้งโรงไฟฟานิวเคลียร

และไดสถานท่ีตั้งที่เหมาะสม 5 แหง

ป 2536-2537 คณะกรรมาธิการพลังงาน สภาผูแทนราษฎร ศึกษา

การนำพลังงานนิวเคลียรมาผลิตกระแสไฟฟาใน

ประเทศไทย

ป 2535-2538 กฟผ.รวมกับบริษัท NEWJEC ประเทศญ่ีปุน ศึกษา

สถานท่ีตั้งอยางละเอียด ศึกษาดานสิ่งแวดลอมเบื้อง

ตน และจัดลำดับสถานท่ีตั้งที่เหมาะสม

ป 2540-2541 คณะรัฐมนตรี (ครม.) แตงตั้งคณะกรรมการศึกษา

ความเปนไปไดของการกอสรางโรงไฟฟานิวเคลียรใน

ประเทศไทย เพื่อศึกษาความเหมาะสมทาง

เศรษฐศาสตรและโครงสรางพื้นฐาน

ป 2550 กพช.แตงตั้งคณะกรรมการเพ่ือเตรียมการศึกษาความ

เหมาะสมการผลิตไฟฟาจากพลังงานนิวเคลียร โดย

กำหนดใหมีโรงไฟฟานิวเคลียรในแผนพัฒนากำลัง

ผลิตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ.2550-2564 (พีดีพี

2007)

116

√Ÿâ®—°‚√߉øøÑ“π‘«‡§≈’¬√å

โรงไฟฟานิวเคลียรมีลักษณะการทำงาน เริ่มจากการนำแรยูเรเนียมมา

ทำใหเปนยูเรเนียม -235 ที่มีความบริสุทธิ์ 3-5% จากนั้นนำเขาสู

กระบวนการ “ฟชชั่น” คือ การนำเอาอนุภาคนิวตรอนไปกระตุน

ยูเรเนียม-235 ใหเกิดการแตกตัวเปนอนุภาคนิวตรอนที่เกิดใหมจำนวน

หนึ่ง และปลดปลอยความรอน เมื่อมีปริมาณยูเรเนียมที่หนาแนนและ

เพียงพอ อนุภาคนิวตรอนท่ีเกิดขึ้นใหมจะกลับไปทำปฏิกิริยากับ

ยูเรเนียมอยางตอเน่ือง โดยพลังงานความรอนท่ีเกิดขึ้นจะตมน้ำ น้ำที่ได

รับความรอนอาจเดือดเปนไอน้ำโดยตรง หรือนำความรอนน้ันไปถายเท

ใหกับน้ำอีกระบบเพื่อใหเดือดกลายเปนไอน้ำ แลวเอาไอน้ำที่ไดไปหมุน

กังหันเพื่อผลิตกระแสไฟฟา

โดยทั่วไปโรงไฟฟานิวเคลียรทำงาน 2 สวน ไดแก 1.สวนผลิตไฟฟา

และ 2.สวนผลิตไอน้ำ โดยใชเคร่ืองปฏิกรณนิวเคลียร หรือเตาปฏิกรณ

นิวเคลียร (nuclear reactor) ทำหนาที่ผลิตไอน้ำ ซึ่งมีองคประกอบ

สำคัญ คือ

เชื้อเพลิง (fuel) ลักษณะเปนเม็ดทรงกระบอกทำจากยูเรเนียมได

ออกไซดบรรจุในหลอดขนาดยาว เรียกวา “แทงเชื้อเพลิง” ซึ่งจะถูกบรรจุ

รวมกันเปนชุด เรียกวา มัดเชื้อเพลิง (fuel bundle)

สารหนวงนิวตรอน (moderator) ทำหนาที่ปรับพลังงานของ

อนุภาคนิวตรอนใหทำปฏิกิริยานิวเคลียร

แทงควบคุม (control rod) ทำหนาที่ควบคุมปริมาณนิวตรอนให

เหมาะสม และระงับการเกิดปฏิกิริยาภายในแกนปฏิกรณ

สารระบายความรอน (coolant) ทำหนาท่ีพาความรอนท่ีเกิดขึ้น

ในแกนปฏิกรณไปผลิตไอน้ำ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 117

หมอปฏิกรณ (pressure vessel) เปนที่บรรจุเชื้อเพลิงและสาร

หนวงนิวตรอน

เครื่องผลิตไอน้ำ (steam generator) ผลิตไอน้ำไปหมุนกังหัน

อาคารคลุมเครื่องปฏิกรณนิวเคลียร (containment) เปนอาคาร

ชั้นนอกท่ีตองกอสรางอยางแข็งแรง เพื่อปองกันรังสีนิวเคลียรออกสู

ภายนอก และยังปองกันอันตรายจากภายนอกเขาไปกระทบเครื่อง

ปฏิกรณนิวเคลยีร

ปจจุบันมีเครื่องปฏิกรณซึ่งเปนที่นิยมใชผลิตกระแสไฟฟา 3

แบบ คือ

1. เคร่ืองปฏิกรณอัดความดันน้ำ (Pressurized Water Reactor-

PWR) ใชกันแพรหลายที่สุด โดยใชน้ำธรรมดาเปนทั้งสารหนวงนิวตรอน

และสารระบายความรอน มีวงจรผลิตความรอนแยกจากวงจรผลิตไอน้ำ

มีจุดเดนอยูที่มีการควบคุมความดันของสารระบายความรอนในวงจรให

สูง จนทำใหน้ำที่มีอุณหภูมิสูงกลายสภาพเปนไอ

2. เครื่องปฏิกรณน้ำเดือด (Boiling Water Reactor-BWR) เปน

เครื่องปฏิกรณที่ใชน้ำเปนทั้งสารระบายความรอนและสารหนวง

นิวตรอน แตผลิตไอน้ำไปหมุนกังหันโดยตรง

3. เครื่องปฏิกรณน้ำมวลหนัก (Pressurized Heavy Water

Reactor-PHWR) หรือท่ีเรียกวา CANDU (CANada Deuterium

Uranium) ใชเชื้อเพลิงยูเรเนียมท่ีมีความเขมขนตามธรรมชาติ ใชน้ำมวล

หนักเปนสารหนวงนิวตรอน มีการวางเช้ือเพลิงในแนวนอน

118

จากการสำรวจอุบัติภายในโรงไฟฟานิวเคลียรในประเทศตางๆ ทั่วโลก

พบวาในรอบ 10 ป มีอุบัติเหตุทั้งเล็กและใหญเกิดขึ้นถึง 9 ครั้ง ดังนี้

ตาราง สถิติอุบัติเหตุนิเวคีลยรในประเทศตางๆ ในชวง 10 ป

โรงไฟฟา – สถานท่ี

โรงไฟฟาชิกะ

จังหวัดโอกินาวา

ประเทศญ่ีปุน

โรงไฟฟาอินเดียนพอยท

รัฐนิวยอรก สหรัฐอเมริกา

โรงไฟฟาโอนากาวา

จังหวัดมิยากิ

ประเทศญ่ีปุน

โรงไฟฟาในสกอตแลนด

สหราชอาณาจักร

โรงไฟฟาแพ็คส

ประเทศฮังการี

เหตุการณ

แทงควบคุม 3 แทง เกิดหลนใน

ระหวางการเตรียมตัวทดสอบ และ

กอใหเกิดปฏิกิริยาทันที

มีการปลอยไอน้ำที่ปนเปอน

กัมมันตรังสี ในขณะท่ีทอกำเนดิไอ

น้ำชำรุด แตไมมีกัมมันตภาพรังสีรั่ว

ไหลออกภายนอก โรงไฟฟาตองถูก

สอบสวนในการรายงานเหตุการณ

ที่ลาชากวาที่มาตรฐานกำหนดไว

คนงานสองคนไดรับสาร

กัมมันตภาพรังสีเล็กนอย และบาด

เจ็บเล็กนอยจากไฟลวกใน

เหตุการณไฟไหมที่ฐานของเตา

ปฏิกรณในระหวางการตรวจสอบ

ตามปกติ

แทงเช้ือเพลิงจำนวนหน่ึงตกลงท่ี

พื้น ซึ่งอาจจะเกิดเหตุการณตอ

เนื่องขึ้นได

กัมมันตภาพรังสีรั่วไหลในโรงไฟฟา

Õÿ∫—쑇Àμÿ‚√߉øøÑ“π‘«‡§≈’¬√å√Õ∫ 10 ªï

วัน เดือน ป

มิถุนายน 2542

15 กุมภาพันธ 2543

9 กุมภาพันธ 2545

กรกฎาคม 2545

10 เมษายน 2546

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 119

ที่มา : http://wikipedia.org/wiki/List_of_civilian_nuclear_accidents

วัน เดือน ป

พฤศจิกายน 2548

25 กรกฏาคม 2549

กรกฎาคม 2550

16 กรกฎาคม 2550

โรงไฟฟา – สถานท่ี

โรงไฟฟาเบรกวูดส

สหราชอาณาจักร

โรงไฟฟาฟอรสมารก

ประเทศสวีเดน

โรงไฟฟาอนิเตอริสตนั

สหราชอาณาจักร

โรงไฟฟาคาวาซากิ

เมืองคาชิวาซากิ

ประเทศญ่ีปุน

เหตุการณ

พบ “ตรีเตียม” ปนเปอนลงในน้ำใตดิน

ซึ่งใชเปนแหลงน้ำดื่มสำหรับชุมชน

ทางโรงไฟฟายืนยันการปนเปอนยังไม

เกนิมาตรฐาน แตชุมชนก็ยืนยันจะฟอง

เรียกคาเสียหาย

เกิดระบบไฟฟาสำรองขัดของกะทันหัน

ทำใหเกือบจะเกิดอุบัติเหตุครั้งใหญ

เนื่องจากทุกอยางอยูนอกเหนือการ

ควบคุม แตโชคดีที่ระบบไฟฟาสำรอง

กลับมาทำงานไดทันเวลา เหตุการณนี้

ชี้ใหเห็นถึงจุดออนในการควบคุมการ

ทำงานของเตาปฏิกรณ

โรงไฟฟาตองหยุดเดินเครื่อง เนื่องจาก

ไมสามารถควบคุมอุณหภูมิใน

กระบวนการปฏิกิริยาใหอยูในระดับที่

เหมาะสมได

แผนดินไหวทำใหเกิดไฟไหมโรงไฟฟา

นิวเคลียร ทำใหมีน้ำปนเปอน

กัมมันตภาพรังสีปริมาณเกือบ 1,200

ลิต รั่วไหลลงสูทะเลญี่ปุน เหตุการณ

ครั้งนี้เปนแผนดินไหวรุนแรงคร้ังแรกที่

เกิดขึ้นใกลเตาปฏิกรณ ทำใหญี่ปุน

ปรับเปล่ียนกฎการสรางโรงไฟฟา

นิวเคลียรวาตองอยูในพื้นที่ที่ไมเคย

เกิดแผนดินไหวในรอบ 130,000 ป

จากเดิมกำหนดไวเพียงรอบ 50,000 ป

120

บรรณานุกรม

นฤตย เสกธีระ และทีมงาน. ปฏิบัติการ 485 วัน ปยสวัสดิ์ อัมระนันทน

ปลดชนวน “วิกฤตพลังงาน” กรุงเทพฯ: ฟรอนทเพจ, 2551.

เดชรัต สุขกำเนิด, ธารา บัวคำศรี และศุภกิจ นันทะวรการ. โรงไฟฟา

นิวเคลียร: อยาปดแผนฟาดวยฝามือ กรุงเทพฯ: กรีนพีซ เอเชียตะวัน

ออกเฉียงใต รวมกับ มูลนิธินโยบายสุขภาวะ, 2550.

แผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟาของประเทศไทย พ.ศ.2550-2564 (PDP

2007) กระทรวงพลังงาน

เสวนา “นิวเคลียรกับการรับรูของประชาชน”.ชมรมนักขาวส่ิงแวดลอม

สมาคมนักขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศไทย. 27 พฤษภาคม 2551.

International Energy Agency.World Energy Outlook, 2006

Greenpeace International.Economics of Nuclear Power, 2007

http://wikipedia.org/wiki/List_of_civilian_nuclear_accidents

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

สัมภาษณ

ผศ.ดร.ปรีชา การสุทธ์ิ นายกสมาคมนิวเคลียรแหงประเทศไทย

ดร.อภิสิทธิ์ ปจฉิมพัทธพงษ วิศวกร การไฟฟาฝายผลิตแหงประเทศไทย

(กฟผ.)

นายธารา บัวคำศรี ผูประสานงานรณรงคดานพลังงานและการ

เปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ กรีนพีซภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต

นางสาวสุณีย อยูเย็น ชาวบานแหลมแทน ต.ชุมโค อ.ปะทิว จ.ชุมพร

ผูวิจารณเรื่อง

นายวิฑูรย เพิ่มพงศาเจริญ มูลนิธิฟนฟูชีวิตและธรรมชาติ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 121

122

¡≈æ‘…√⓬∫π®Õ·°â«... ‡æ“–∫à¡ —ߧ¡‰∑¬

+ + + + + + + + + + + + + +

®‘μμ‘¡“ ∫â“π √â“ß  ∂“π’‚∑√∑—»πå∑’«’‰∑¬

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 123

‡ªî¥‡√◊ËÕß + + + + +

“มีโฆษณาลูกอมชิ้นหนึ่งที่มีการยั่วยวนทางเพศบริเวณปายรถเมล นั่น

ทำใหคิดไดวาสังคมไทยในปจจุบันหมกมุนอยูแตเรื่องเพศไดทุกท่ีทุก

เวลา”

……………………

“ละครไทยยังสรางคานิยมผิดๆ ใหกับสังคมอีกเปนจำนวนมาก ไม

วาจะเปนการละเมิดศักดิ์ศรีของคนบางกลุมเชน การทำใหคนพิการดูนา

สงสารตองรอคอยความชวยเหลือตลอดเวลา การทำใหผูซึ่งมีลักษณะ

เบี่ยงเบนทางเพศกลายเปนตัวตลก การทำใหเกิดการดูถูกคนอีสานวา

เปนคนชั้นสอง เปนไดเพียงแตคนใช สวนคนเหนือจะไดเปนเจานาย หรือ

ผูดีสูงศักด์ิตลอดเวลา”

……………………

“ดาราตายคนหน่ึงมีขาวทุกวัน เด็กๆ ก็ยิ่งคลั่งไคลกันไปใหญ ไมรู

สรางความดีความชอบอะไรใหแผนดินนักหนา ไมรูพอแมเจ็บปวยตาย

จะรองหมรองไหอยางนี้ไหม”

……………………

คิดมาก !!! อาจจะเปนคำที่ตามมาหลังจากที่หลายคนเห็นจั่วหัว

ความเห็นแบบนี้

124

แตเพราะสังคมไทยคิดนอยไปหรือเปลา สื่อจอแกวจึงไดมีการนำ

เสนอ “สาร” ที่อาจนำมาซ่ึงการสรางสังคมไมพึงประสงคที่วาดวยคา

นิยมความรุนแรงมากกวาเหตุผล คานิยมเรื่องเพศเกินความพอดีและ

กอนวัยอันควร และคานิยมวัตถุมากกวาความหมายของจิตใจ ซึ่ง

ผูใหญที่มีวุฒิภาวะตามสมควรที่รับสื่อเหลานี้อาจไมไดหวั่นไหวไปกับคา

นิยมขางตน และมาตรฐานสังคมในอนาคตไมไดเกิดขึ้นเพียงเพราะ

ผูใหญที่กำลังจะเฒาชราลง แตเด็กและเยาวชนตางหากที่จะกำหนด

มาตรฐานสังคมของเราในอนาคต

จะวาไปแลวโทรทัศนก็ไมใชสื่อเดียว วิทยุ หนังสือพิมพ นิตยสาร

และหนังสือเกล่ือนแผง รวมถึงบิลบอรดและอินเตอรเน็ตสื่อใหมมาแรง

ก็คงใหผลตอพฤติกรรม คานิยมสังคนไมตางกัน แตถาเทียบกันแลว

โอกาสที่สื่อเหลานั้นจะแทรกซึมพิษรายหลอมเขาไวในพฤติกรรมและคา

นิยมสังคมไทยไมนาจะเทียบกันไดกับทีวี

เพราะสื่อเหลาน้ันไมไดอยูในบาน หรือเขาไดถึงในหองนอนถึงกวา

รอยละ 90 อยางทีวี และขอจำกัดในการเขาถึงของเด็กก็นอย กลับได

รับการสนับสนุนจากครอบครัวโดยถือวาเปนกิจกรรมรวมกันดวยซ้ำ

รายงานการสำรวจของโครงการเฝาระวังสื่อเพ่ือสุขภาวะสังคม (Media

Monitor) พบวา จำนวนช่ัวโมงในการดูโทรทัศนโดยเฉลี่ยของเด็กวัย 3-

12 ป พบวา ในวันจันทร-ศุกร ดูโทรทัศนโดยเฉลี่ย 3.49 ชั่วโมงตอวัน

ขณะที่วันเสาร-อาทิตย ดูโทรทัศนเฉลี่ย 5.51 ชั่วโมงตอวัน โดยชวงเวลา

ในการดูโทรทัศน พบวา วันจันทร-ศุกร เด็กชอบดูโทรทัศนในเวลา 4 โมง

เยน็ถึง 2 ทุมมากท่ีสุด (รอยละ 66.0) รองลงมาคือ ชวงเวลา 2 ทุมถึง 4

ทุม (รอยละ 36.6)

ยังมีสื่ออื่นๆ ตองตั้งใจเสพถึงจะไดสาร ตางกับทีวีที่เปดทิ้งไวสารทั้ง

ปวงก็หลั่งไหลเขาสมองไดอยางแนบเนียน และที่สำคัญสิ่งที่แทบไมมี

การกลั่นกรองเลยอยางหนังสือโป หรืออินเตอรเน็ต กลับเห็นอันตรายได

ชัดเจนกวา การระวังตัวจงึงายกวา แตทีวีมีการกลั่นกรอง มีการควบคุม

มีกระบวนการตรวจสอบ มีการจัดระดับความเหมาะสมของส่ือโทรทัศน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 125

(เรตต้ิง) อยางนานาอารยประเทศ

นั่นเพราะเราตองการเห็น “สื่อสีขาว” อันเปนสื่อท่ีเหมาะสม

กับบุคคลทุกเพศ ทุกวัย และสรางสรรคใหเกิดความดีงามตอ

ซึ่งเปนส่ือท่ีเสริมสรางความรูความเขาใจในเร่ืองตางๆ โดยเฉพาะ

แกเยาวชน ถาไดรับรูสื่อสีขาวก็จะทำใหพวกเขาโตข้ึนเปนผูใหญที่

มีความคิด และเปนคนดีของสังคมไดตอไป

และทุกวันน้ี ผูรับสื่อจากจอแกวจึงเช่ือสนิทใจวา มัน...ไมมีพิษ!!!

แมวาอาจจะจับตามองทีวีไมไดทั้งหมด แตก็คงพอจะสะทอนใหเห็น

“ภาพ” ของเน้ือหาหลักท่ีสงผลกระทบตอความเช่ือ คานิยม จนท่ีสุด

ถายทอดออกมาเปนพฤติกรรมที่นาอันตรายตอการเกิดมาตรฐานสังคม

บานเราในอนาคตอันใกล ซึ่งยกมาใหเห็นเพียง 4 กลุมหลัก ที่อาจใหผล

กระทบขางเคียงท่ีไมนาจะพึงประสงคไดมากกวารายการท่ีเปนความรู

หรือรายการเพ่ือสังคม

‡¥‘π‡√◊ËÕß + + + + +

1. ละคร…ไมใชแคน้ำเนา

อาจเรียกไดวายึดหัวหาดชวง

เวลาท่ีมีคนดูทีวีมากที่สุด (Prime time)

และแฟนละครตัวจริงไทยคงไมมีใครปฏิเสธวา ละครไทยตั้งแตยุค

คุณยายังสาว มาจนถึงยุคท่ีเปนคุณยากันตั้งแตยังสาวอยางปจจุบัน

ยังคงวนเวียนแวะซ้ำกับเรื่องเกาๆ เดิมๆ ไมไดหมายความวาเอาแตสราง

ตามบทประพันธเดิมไมเขียนเรื่องใหม แตหมายความวาแกนหลักของ

เรื่อง (Theme) ยังคงเวียนวายตายเกิดอยูกับเรื่องเซ็กซและผลประโยชน

ไมเวน แมกระท่ังละครจักรๆ วงศๆ สำหรับเด็ก

“เนื้อเรื่องก็จะมีโครงสรางเดียวกันคือ พระเอกรวย นางเอกรันทด มี

ตัวรายท่ีคอยใสรายนางเอก มีแมพระเอกท่ีเกลียดนางเอกเขาไส และ

อะไรอีกหลายตอหลายอยาง ก็ชอบดูเพราะทำใหตัวเองหลุดจากภาวะ

126

ความเครียดไดชั่วขณะหน่ึง แตบางคร้ังดูๆ ไปก็ทำใหความเกิด

ความเครียดขึ้นไดเหมือนกัน เชน นางรายมันก็รายเกินเหตุ นางเอกก็โง

อยูนั่นแหละ” รุจิรา สายน้ำเขียว แมบานท่ีรับบทดูแลสามีและลูกเปน

งานหลัก บอกความรูสึก

ในขณะท่ี รัตนบุตร ผูเขียนบทละครยุคใหมที่โดงดังหลายเร่ืองอยาง

ราชินีหมอลำ เจาสาวมืออาชีพ ใหทัศนะวา ละครสรางข้ึนเพ่ือความ

บันเทิง ละครประเภทตบจูบ พระเอกแกแคนนางเอก จำพวกสวรรคเบี่ยง

จำเลยรัก เปนละครพาฝน ตอบสนองกลุมแมบานซึ่งเปนคนที่มีอิทธิพล

ในการถือรโีมทคอนโทรล ซึง่ชอบดลูะครทีท่ำใหหลกีหนจีากความเปนจรงิ

“เลี่ยงไมไดที่ผูสรางจะทำละครแนวที่ไดรับความนิยม เพราะสราง

เพื่อตอบสนองกลุมคนดูที่ตองการเสพเร่ืองท่ีทำใหเขาฝนดี ชาวบาน

ชอบ ก็หมายถึงเรตติ้งดี สปอนเซอรก็ดีตามมา” รัตนบุตร กลาว

นอกจากนั้น ละครเหลานี้ยังกำลังโหมแสดงถึงพฤติกรรมหลาย

อยางที่นาเปนหวง เชน การใชความรุนแรงท้ังดวยการกระทำและวาจา

เขาแกปญหา นิยมวัตถุและความฉาบเปลือกแทนคุณคาของจิตใจและ

ความดี ซึ่งการแสดงรูปแบบเชนน้ีนานเขา บอยเขาก็ทำใหพฤติกรรม

และคานิยมเหลานั้นกลายเปนเรื่องธรรมดาในสังคม

นพ.กัมปนาท ตันสิถบุตรกุล จิตแพทยจากโรงพยาบาลมนารมย

ยกตัวอยางวา บางทีตัวราย รายมากจนกลายเปนตลก เชน การถูก

ทุเรียนตบหนา อาจดูเปนเรื่องตลก แตนั่นหมายถึงการแสดงความรุนแรง

หรือการพูดจาดูถูกเหยียดหยาม เยาะเยยถากถาง ใชถาดตีหัว ซึ่งผูใหญ

ดูคงไมมีปญหา แตถาเด็กดู วุฒิภาวะในการรับรูและการประมวลผลจะ

ดอยกวาผูใหญ มีรายงานการศึกษาพบวาเด็กในระดับอายุ 3- 4 ขวบไม

สามารถแยกแยะไดวาอะไรเร่ืองจริงหรือไมจริง ซึ่งทำใหเด็กเขาใจวา

พฤติกรรมท่ีดูซ้ำๆ จนเกิดความเคยชินเหลาน้ันเปนพฤติกรรมปกติที่ได

รับการยอมรับและสามารถแสดงออกไดจริง

ที่ชัดเจนก็คือ ละครเรื่องสวรรคเบี่ยง ที่เมื่อกอนทำแตเพียงใหเขาใจ

สภาพการณของตัวละคร แตปจจุบันมีการแสดงความรุนแรงในรูปแบบ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 127

ตางๆ ชนิดที่ลงรายละเอียดอยางถึงพริกถึงขิง เชน จับโยนลงไปในทะเล

จับมัดไวกลางฝนแชน้ำ ขึ้นมาจากน้ำก็จับไปขมขืนอีก 2-3 รอบ เปนตน

เรียกวาผูชมจะไดเสพความรุนแรงทางรางกายและทางเพศไปพรอมๆ

กันเลยทีเดียว และการนำเสนอก็ยืดใหยาวข้ึน 3-4 วัน แตละตอนใช

นาน

“ที่มาใหมคือการทำรายกันโดยใชมีดกรีดหนา อันนี้นากลัวมาก

แมวาจะทำเบลอๆ ไวแตเด็กก็ดูรู เหมือนกับทำเบลอๆ ตอนที่มีภาพสูบ

บุหรี่นั่นแหละ ยิ่งเปนการเนนเขาไปใหญ แมวาจะมีการจัดเรตในระดับ

18 ปขึ้นไปดูได

“แตคนไทยเปนสังคมครอบครัว ก็ลอมวงดู คุณแมและคนใน

ครอบครัวก็พาเอาเด็กๆ ลูกๆ ที่อายุต่ำกวานั้นมาดูดวย พบวาเด็กก็ชอบ

มาก โดยไมรูวาคืออะไร และเลียนแบบพฤติกรรมเหลานั้นติดเขาไปโดย

อัตโนมัติ” นพ.กัมปนาทกลาว

ดูเหมือนวาเปนความรูสึกคิดมาก แตเรื่องนี้มีคำอธิบายทาง

วิทยาศาสตร

นพ.กัมปนาทอธิบายวา ในรางกายของสัตวทุกชนิดซึ่งแนนอนรวม

ถึงมนุษยดวย มีเซลลประสาทชนิดหนึ่งที่เรียกวา mirror neuron ทำ

หนาที่เปนตัวเลียนแบบพฤติกรรมตางๆ โดยการมองและบันทึกลงไปใน

ระบบประสาทหรือจำไวในจิตใตสำนึกโดยท่ีไมสามารถควบคุมไดดวย

ระบบการสั่งการของสมอง เชน เมื่อนำลิงมาดูคนยิ้มบอยครั้งเขาลิงนั้นก็

จะยิ้มได

นี่คือการทำงานของ mirror neuron ที่ทำใหเกิดพฤติกรรมเลียน

แบบของเด็กและเยาวชนจากการดูละครหรือสื่อประเภทอื่น เซลล

ประสาทเหลานี้มีการศึกษากันมากในเด็กเล็กๆ ซึ่งจะแสดงออกถึง

พฤติกรรมที่เลียนแบบมาเมื่อไดรับการกระตุนและระบบสมองสั่งการ

ซึ่งผูเขียนขอเรียกวาเซลลถายสำเนา

การดูซ้ำๆ ก็เหมือนกับการดูรูปแบบเดิมๆ จนรูสึกเปนเรื่องปกติหรือ

เปนวิธีการตอบโตหรือแกปญหาท่ีทำได เชน ละครท่ีมีการทะเลาะกัน

128

ชกตอยตบตีเอามีดแทงเอาปนยิงเอาน้ำกรดสาด ซึ่งเด็กก็มีแนวโนมที่จะ

มีพฤติกรรมเลียนแบบเพราะเห็นทุกวันจนกลายเปนเรื่องปกติ ผลที่เกิด

ขึ้นก็คือ พบวามีเด็กและเยาวชนท่ีกอคดีขมขืน ฆา มากข้ึนเร่ือยๆ แลว

อายุเด็กที่กอคดียังลดลงเรื่อยๆ จาก 17-18 ป จนปจจุบันพบวาเด็กที่กอ

คดมีีอายุประมาณ 11 ป แต นพ.กัมปนาทก็บอกวาคงไมใชอิทธิพลจาก

ทีวีเพียงอยางเดียว

ผลกระทบจากการแสดงออกของพฤติกรรมท่ีเลียนแบบละครจะ

เกิดข้ึนกับผูที่ถูกกระทำ ซึ่งการอธิบายในละครก็ไมถูกตองตามความเปน

จริงของสุขภาพจิต จิตแพทยจากโรงพยาบาลมนารมย ยกตัวอยางละคร

เรื่องสวรรคเบี่ยงตอนสุดทาย คือตอนท่ีพระเอกคุกเขาขอแตงงาน กอน

หนานั้นนางเอกพูดอยูประโยคหน่ึง วา “ฉันทำใจยอมรับเธอไมไดเลย

เพราะภาพที่ติดตาอยูตลอดเวลาคือภาพที่เธอทำรายฉัน” ถามองในแง

วิชาการ นี่คือไคลแม็กซของเรื่องท่ีนางเอกเริ่มมีปญหาสุขภาพจิตจาก

มหันตภัยรายแรง (Posttraumatic Stress Disorder : PTSD) และ

ปญหาน้ันจะอยูกับตัวนานในระดับเปนเดือน เปนปหรือตลอดชีวิต ถาไม

ไดรับการแกไขเยียวยาทางดานสุขภาพจิตอยางถูกตอง

แตในละครนำเสนอวิธีการแก PTSD อยางไมถูกตอง คือพระเอก

คุกเขาสวมแหวนขอแตงงาน แลวนางเอกก็ยินยอมหายโกรธซ่ึงในความ

เปนจริงแลวจิตใจของคนเราไมสามารถเยียวยาใหหายไดทันทีเชนนั้นได

เพราะเปนปญหาสุขภาพจิตที่ตองพบจิตแพทยและตองรับการรักษา

เชน การทำจิตบำบัดอยางตอเนื่อง อาการถึงจะดีขึ้น

เนื้อเร่ืองทำนองน้ีมักนำเสนอวา พระเอกกับนางเอกรักกันอยูแลว

คนดูก็รู และอยางไรเสียก็ตองลงเอยกัน แตในเชิงจิตเวชบอกวาในทาง

ความเปนจริงคนจะสับสน ก้ำกึ่งวารักหรือไมรักกันแน ไมแนในทั้งตนเอง

และฝายตรงขาม ซึ่งภาวะแบบน้ีเปนความทุกข ประกอบกับความรุนแรง

ที่ไดรับย่ิงทำใหสุขภาพจิตไมปกติ แมวาความรักจะเปนเครื่องเยียวยาได

แตก็ตองใชเวลานานระดับหลายเดือนหรือหลายป โดยตองคอยๆ เริ่ม

ตนปรับเปลี่ยนพฤติกรรมที่มีตอกันใหม ไมใชปุบปบหายสับสน หายเปน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 129

ทุกขเพราะการขอแตงงาน

ในความเปนจริงแลวพฤติกรรมของพระเอกในละครหลายเร่ือง

แสดงถึงการมีปญหาทางบุคลิกภาพชนิดท่ีเรียกวาเปนอาชญากรคนหนึ่ง

เลยทีเดียว แตผลลัพธที่ไดตรงกันขามโดยส้ินเชิง เน่ืองจากความหลอ

ความรวย และความเทเปนเหตุใหเกิดความชอบธรรมในการทำชั่ว ซึ่ง

ละครไมเคยนำเสนอขอเท็จจริงเชนน้ี

“บางคนอาจจะบอกวาก็ใหอภัยกันไปเถอะจิตใจจะไดสงบ แตใน

แงจิตวิทยาที่วิเคราะหใหลึกลงไปไมใชแบบนั้น แมวาจะมองละครอยาง

คอนขางวิชาการแตโลกความเปนจริงเปนอยางนี้ ในวงการจิตแพทยเรา

คุยกันวา บางเร่ืองก็บอกวาเรื่องนี้ตองไมใหอภัย เชน พอขมขืนลูกทำราย

จิตใจลูกอยางรุนแรงมาตลอดชีวิต ซึ่งในความเปนจริงแลวเปนการยากท่ี

จะทำใจท่ีใหอภัยพอ แตตองใหอภัยตัวเอง เพราะส่ิงที่ซอนอยูใน

จิตใตสำนึกก็คือ นอกจากโกรธคนที่ทำแลวยังโกรธตัวเองที่ไมสามารถ

ปกปองตัวเองได จึงตองใหอภัยตัวเอง อันน้ีไมมีการนำเสนอ คนที่มาหา

หมอเปนแบบนี้เยอะมาก”

หลายคนคงสงสัยวา แลววิชาจิตเวชเก่ียวอะไรกับละคร เพราะมี

ปจจัยบงชี้ที่สำคัญและทยอยเพ่ิมขึ้นวาละครเปนสื่อหนึ่งที่เกิดการเลียน

แบบ และพฤติกรรมแบบละครกำลังขยายตัวลุกลามออกไปในสังคม

ไทยซ่ึงผูกระทำอาจคิดวาความรักหรือการขออภัยเยียวยาไดเหมือนโลก

แหงละคร ขณะท่ีเหย่ือของการใชความรุนแรงอาจเกิดปญหาสุขภาพจิต

ที่อาจจะรุนแรงหรือสงผลกระทบตอชีวิตอยางมากติดตัวไปในโลกแหง

ความเปนจริง

สำหรับคนเขียนบทละครอยางรัตนบุตร เห็นวา เพราะสังคมมีความ

รุนแรงตางหาก ละครท่ีสรางออกมาจึงสะทอนสังคม ไมใชละครเปนตัว

ทำใหสังคมเกิดความรุนแรงจากการเลียนแบบ เพียงแตเปนสีสันของ

ละครทำใหการทำรายดูถึงใจมากข้ึน เพราะถาทำเทาเดิมก็ไมมีอะไรแตก

ตางกับละครสมัยเดิม เพราะบริบทของสังคมสมัยน้ีในเปล่ียนแปลงไป

เพราะละครสะทอนสังคม ก็ตองสรางละครท่ีใชบริบทของสังคมจริงมา

130

สรางใหรูสึกวาเปนเร่ืองใกลตัว ในสังคมจริงๆ แตอยางไรก็ตามก็ยังคง

เปนการแสดง

“ก็เหมือนมหรสพท่ัวไปไมวาลิเก หมอลำ นางอิจฉาก็ตบตีนางเอก

แมเลี้ยงก็ตบตีลูกเลี้ยง มันเหมือนมหรสพอยางหนึ่งเหมือนกับการดูลิเก

หมอลำน่ันแหละ จริงๆ มันก็คือการแสดง”

เขาเห็นวา ไมไดหมายความวาละครจะเปนสื่อที่นำไปสูพฤติกรรม

การเลียนแบบดวยตัวของมันเอง แตเกิดจากสภาพสังคมที่บีดรัด พอแม

มีเวลาเอาใจใสลูกนอยลง การศึกษาท่ีเปราะบาง เด็กๆ ไมไดรับการ

อบรมสั่งสอนเทาที่ควร และเชื่อวาถาสถาบันครอบครัวและระบบการ

ศึกษาเขมแข็ง เด็กก็จะแยกแยะไดวาละครก็คือละคร ดูเพื่อความ

บันเทิง ไมสามารถเลียนแบบได ไมสามารถขมขืนใครไดโดยไมมีความ

ผิด ภูมิคุมกันที่ดีที่สุดคือความรักความอบอุนในครอบครัวและการศึกษา

ในขณะที่รุจิรา แมบานที่มีลูกอยูในชวงวัยรุนบอกความรูสึกที่เห็น

เยาวชนคนรุนลูกวา เยาวชนไดรับแนวคิดและเกิดพฤติกรรมเลียนแบบ

อื่นๆ จากตัวละครดวย เชน ตัวอิจฉามักจะมีลักษณะพูดเสียงดัง ดัดจริต

มีแนวคิดตะวันตก นิยมของนอก ฟุมเฟอย และเยาวชนสมัยนี้ก็ซึมซับ

พฤติกรรมดังกลาวมาอยางไมรูตัว

สมร ศิริพันธ แมบานวัย 60 ยานสะพานใหมบอกวา “เดี๋ยวนี้เห็น

เด็กๆ ตัวนอยๆ ก็กรี๊ดๆ แลวก็ทำทาทางเหมือนในละคร ดูๆ เผินๆ ก็นา

รัก แตถาคิดวาเลียนแบบละครก็นากลัววาโตขึ้นแลวจะเหมือนนางราย

ในละคร”

นอกจากการถายสำเนาจากเน้ือหาและพฤติกรรมของตัวละครแลว

mirror neuron ยังสำแดงประสิทธิภาพของมันไดอีกหลายแบบ อยาง

แฟชั่นตามละครที่เนนการโชวเน้ือหนังมังสาก็เปนเรื่องอีกเรื่องที่ตามมา

อยางเห็นไดชัด และจำนวนไมนอยที่ละครเด็ก-เยาวชนซึ่งแสดงโดยเด็ก

และวัยรุนก็ยังมีการแตงกายท่ีเนนความเปนหนุมเปนสาวเกินตัว

ตัวอยางที่ใหเห็นไดจากละคร เชน หลังจากที่ละครเรื่องรายริษยา

ออกอากาศไปไมนาน ความนิยมกางเกงขาสั้นก็ออกมาสูตลาด วัยรุน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 131

นิยมใสจนเกล่ือนถนน และแฟช่ันไมนอยท่ีกระโดดออกมาจากละคร

โทรทัศน ลักษณะเชนนี้เห็นไดเปนรูปธรรม แตเรื่องนี้อาจไมใชปญหา

มากนักหากไมขัดกับกาลเทศะจนเกินสมควร

แตสิ่งที่ไมแสดงออกอยางชัดเจนอยางแฟช่ันตามละคร ก็คือคา

นิยมที่ฝงซึมลึกอยูใตจิตสำนึกท่ีจะเปนอีกสวนที่สรางมาตรฐานสังคม

อนาคตได ก็คือคานิยมวัตถุ เงินตรา ความฉาบเปลือกมากกวาจิตใจ

และความดีที่แทจริง

รุจิรา แมบานรายเดิมบอกอีกวา ละครไทยสรางคานิยมผิดๆ ใหกับ

สังคมเปนจำนวนมาก ไมวาจะเปนการละเมิดศักด์ิศรีของคนบางกลุม

เชน การทำใหคนพิการดูนาสงสารตองรอคอยความชวยเหลือตลอดเวลา

การทำใหผูซึ่งมีลักษณะเบี่ยงเบนทางเพศกลายเปนตัวตลก การดูถูกคน

อีสานวาเปนคนช้ันสอง เปนไดเพียงแตคนใช สวนคนเหนือจะไดเปนเจา

นาย หรือผูดีสูงศักดิ์

“อีกอยางละครไทยไมถายทอดออกมาวา คนรุนใหมตระหนักถึง

วัฒนธรรมไทยอยางไร ซึ่งจะแตกตางจากละครตางชาติ เมื่อเราดูละคร

ญี่ปุน ทุกคร้ังท่ีมีการพบหนากัน ตัวละครจะมีการโคงคำนับทักทายกัน

นั่นคือวัฒนธรรมของเขา สวนในละครไทย การยกมือไหวเพ่ือทักทาย

ตามมารยาทความเปนไทย แทบจะไมมีใหชม” รุจิรากลาวย้ำ

นพ.กัมปนาทใหขอสังเกตของการสรางบุคลิกภาพพระเอกในละคร

วา หลอ มเีสนห รวย มีบานใหญโต รถหรูราคาแพง มีกิจการเปน

ตัวเอง การศึกษาดีจบจากตางประเทศ เอาแตใจ กาวราว ขี้นอยใจ

เรียกรองความสนใจ ชอบขมขืน และขอโทษวาผิดไปแลว สวนลักษณะ

ของนางเอกมักจะสวย โง ไรหนทางตอสู ซึ่งสุดทายก็จะสมหวังกับ

พระเอกท่ีทั้งหลอทั้งรวย เหลานี้กอตัวคานิยมวัตถุมากข้ึนกวาความดี

หรือจิตใจของคน

“สื่อมีอิทธิพลอยางแนนอนในการสรางคานิยมเชนนี้ อยางคนไขที่

เคยพบ วัยรุนไทยอกหักรองไหเพราะแฟนท้ิง และใหเหตุผลของความ

เสียใจนั้นวาเสียดายวาเขาหลอ หรือตัดสินใจแตงงานกับฝรั่งเพราะจะได

132

มีเงิน เคยมีโพลถามวาเด็กไทยโตข้ึนมาอยากเปนอะไร บอกวาอยากเปน

นักการเมืองเพราะโกงกินแลวร่ำรวย สามารถอยูในสังคมไดอยางมีหนา

มีตา อยากเปนพระเอกหนัง เพราะขมขืนแลวไมมีความผิด บั้นปลาย

ชีวิตมีความสุข” นพ.กัมปนาทกลาวดวยน้ำเสียงเปนหวง

ผศ.ดร.เอื้อจิตร วิโรจนไตรรัตน ผูอำนวยการโครงการเฝาระวังสื่อ

เพื่อสุขภาวะสังคม องคกรที่สำรวจพฤติกรรมการแสดงออกและคานิยม

ที่ถายทอดจากละครใหความเห็นในประเด็นทางออกวา ควรจะมีการ

วิเคราะหที่แกนของเรื่อง

“อันนี้เราตองเร่ิมถามหามาตรฐานของสังคมไทยแลววาเราตองการ

มาตรฐานสังคมท่ีถามหาแตเพศสัมพันธ ความสัมพันธระหวางหญิงชาย

เทานั้นหรือเปลา รูปแบบเดิมๆ ถูกตอกย้ำในละครในสังคมวาหญิง 2

ชายหนึ่ง และตองแยงชิงกัน และก็มีการนำเสนอซ้ำๆ ตอกย้ำแบบน้ี

หลายยุคหลายสมัย เราจะหลุดจากวงจรน้ีไดอยางไร”

เปนคำถามท่ีนาจะมีนัยตรงกันกับ ดลฤทัย สมศักดิ์ นักศึกษาคณะ

นิเทศศาสตร ภาควิชาวารสารศาสตร มหาวิทยาลัยกรุงเทพ ที่ตั้งคำถาม

วา “จะเปนไปไดไหมหากผูผลิตรวมกันเพื่อที่จะสรางละครใหมีคุณภาพดี

มีสาระดี และชวยกันเปลี่ยนคานิยมในสังคม เมื่อผูชมเปดทีวีขึ้นมาแลว

เจอแตละครดีๆ ละครท่ีพัฒนาความคิด พัฒนาคุณภาพชีวิตของผูชม

พฤติกรรมการเลียนแบบในทางท่ีดีก็จะเกิดขึ้น สังคมก็จะดีขึ้นตาม”

นี่คือคำตอบสวนหนึ่งจากรัตนบุตร “ละครที่ดีแลวดูสนุกดวยมันทำ

ยากและมันตองคิดมากกวา ตองใชเวลา แตอุตสาหกรรมละครก็ตอง

แขงขันกัน ตองสรางเร็ว ถาทำละครท่ีดีก็ตองเส่ียงวาเรตต้ิงจะดีมั้ย สง

ผลถึงสปอนเซอรและเวลาที่จะไดรับการยืดออกไปหรือตัดสั้นลงในการ

ออกอากาศ มันถึงมบีางเรื่องนานๆ ที”

แมวาปญหาความรุนแรงตามแบบละครจะเปนเร่ืองท่ีหลายฝาย

จับตามอง แตทัศนะของผูเขียนเห็นวาคานิยมของละครท่ีตอกย้ำแต

เพียงเรื่องความสัมพันธทางเพศและคานิยมเงินตรา ตลอดจนวัตถุ สิ่ง

ฉาบเปลือก เปนเรื่องใหญกวา เพราะผลกระทบของคานิยมเหลานี้

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 133

บั่นทอนคุณภาพและคุณธรรมของคนในประเทศ ซึ่งนาเปนหวงมากกวา

ความรุนแรงท่ีแสดงผลเปนรูปธรรมชัดเจน

...มันจึงไมใชแคละครน้ำเนา...

2. โฆษณา...อิทธิพลหนังสั้น

ความถี่สูง

เคย “พิสูจนรักแทใน 7 วัน” ไหม

แฟนเกาที่เคยทิ้งคุณไปหม้ันกับหญิง

อื่นตองหวนกลับมาแตงงานกับคุณ

ภายในสัปดาหเดียว

ขณะท่ีผลิตภัณฑเดียวกันโฆษณาอีกชิ้นมีเนื้อเร่ืองวา เพื่อนสาวเดิน

เขามาทักทายแลวนึกถึงสมัยเปนเพื่อเกาเคยปล้ืมเมื่อวัยเด็ก แตชาย

หนุมไมรูจักเพราะเธอคนนั้นผิวหนาแหงกรานไมสดใส หลังจากนั้นเธอ

คนนั้นใชผลิตภัณฑบำรุงผิวหนา ชายหนุมมาพบ แลวเขามาทักเพื่อน

สาวเมื่อพบวาใบหนาขาวใสสวยงาม

สังคมไทยกำลังไดรับ “สาร” อะไรที่ซอน ซอนและเรนมากับ

“เนื้อหา” เหลานั้น

ดูชิ้น โฆษณาอ่ืน เชน สเปรยดับกลิ่นกายผูชาย นำเสนอทำนองวา

พอใชปบ สาวๆ ก็วิ่งมาเลื้อยรอบกายปุบ เคยมีโฆษณาแรงขนาดสาวๆ

ตบตีกันเพ่ือแยงชายคนท่ีใชโรลออลน้ีจนตองถูกหามออกอากาศ หรือ

อยางเบาะๆ ก็ทำตาหวานแบบมีนัยสงให ไมตางกับโรลออนสำหรับวัย

รุนเริ่มโต ผู เขียนประมาณการคราวๆ มากกวาครึ่งของโฆษณา

ผลิตภัณฑชนิดนี้ใชเซ็กซเปนสื่อ

แถมโฆษณาใหอีกช้ินที่สะดุดตาไมนอยก็คือ ลูกอมดับกล่ินปากที่

นายแบบอมแลวเดินเขาไปพูดกับใคร คนที่ไดกลิ่นก็ออกอาการทำทา

เซ็กซี่เขาใส สวนอีกเวอรชั่นสาวเจาถึงกับปดรานปดประตูทำทาจะทำมิดี

มิรายชายผูอมลูกอมยี่หอนั้นเสียเลย

จิรา จิราสิต ผูสื่อขาวหนังสือพิมพเดลินิวส มีความเห็นวา เนื้อหา

134

เรื่องเพศที่แฝงในโฆษณาสะทอนใหเห็นถึงมุมมองของผูผลิตโฆษณาชิ้น

นั้นๆ ที่มีตอสังคม

“ความเรี่ยราดในเรื่องเพศมีมากในโฆษณา ผูผลิตสามารถผลิต

โฆษณาออกมาไดอยางไมกระดากใจ แสดงวาในมุมของเขามองวา

สังคมเปนเชนนั้นจริง ผูรับสารเองถามองแลวไมเกิดความขัดแยงขึ้นใน

ใจ นั่นแสดงวาผูบริโภคก็เห็นดวยวาสังคมเปนเชนนั้นจริง ซึ่งเปนเรื่องที่

อันตรายมาก อยางโฆษณาลูกอมชิ้นหนึ่งท่ีมีการยั่วยวนทางเพศบริเวณ

ปายรถเมล นั่นทำใหคิดไดวาสังคมไทยในปจจุบันหมกมุนอยูแตเรื่อง

เพศไดทุกที่ทุกเวลา” จิรายกตัวอยางโฆษณาช้ินเดียวกับที่ผูเขียนกลาว

ถึง

ผศ.กัลยกร วรกุลลัฏฐานีย อาจารยประจำคณะวารสารศาสตรและ

สื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร อธิบายวา การโฆษณาทำให

คนรูจักสินคาและสรางความตองการในสินคา นักโฆษณาในปจจุบันมี

การศึกษาวิจัยเขาไปลวงเอาความรูสึกลึกๆ (insight) ของคนวาตองการ

บริโภคสินคาแตละชนิดเพราะอะไร แลวเอามาใชทำโฆษณา เชน แชมพู

ที่วัตถุประสงคในการทำความสะอาดเสนผม แตใชนางแบบแตงตัวเซ็กซี่

และมีทาทางย่ัวยวน เพื่อใหดึงดูดใจเพศตรงขาม เพราะนักโฆษณารูวา

คนสวนใหญในสวนลึกแลวตองการดึงดูดความสนใจเพศตรงขาม

“การบริโภคมี 2 ระดับ คือเพราะความจำเปนกับเพราะความ

ตองการ เชน ถาหิวก็ตองกิน แตโฆษณาสรางวาถาหิวก็ตองกิน

แมคโดนัล เชนเดียวกับแชมพู ที่มีความจำเปนวาตองทำความสะอาด

เสนผม แตโฆษณาสรางใหตองการยี่หอน้ันยี่หอน้ีเพราะตองการดึงดูด

เพศตรงขาม หรือสเปรยดับกลิ่นกาย ก็ใชเรื่องการดึงดูดเพศตรงขามเปน

สื่อ เพียงแตมีกรอบในการนำเสนอวาไมสามารถโจงแจงไดอยางในตาง

ประเทศ นั่นเปนหนาที่ของนักโฆษณาคือการสรางความตองการให

อยากบริโภคสินคา” ผศ.กัลยกร กลาว

ตามความหมายน้ีจึงนาจะเปนวา สินคามีกลุมเปาหมายอยูที่ใคร

เชน สินคาที่มีกลุมเปาหมายที่เด็กนักโฆษณาก็จะขุดเอาความตองการ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 135

ลึกๆ ของเด็กออกมา สินคาที่มีกลุมเปาหมายที่วัยทำงาน นักโฆษณาก็

มักจะขุดเอาเร่ืองความดึงดูดทางเพศข้ึนมาเปนสื่อเพราะอยูในวัยท่ีกำลัง

หาคู ทั้งที่แกนสาระของชีวิตนาจะอยูที่ความตองการความสำเร็จในการ

ทำงาน แตกลับมีการสื่อในแนวน้ีนอยมาก ทำใหเกิดเปนคานิยมที่เห็น

พองตองกันเพราะส่ิงที่ซอนอยูลึกๆ คลายคลึงกัน

นี่จึงอาจเปนเหตุผลเดียวกับที่รัตนบุตรบอกวาละครสะทอนสังคม

เพราะสังคมเปนเชนนี้ ละครจึงเปนเชนนั้น นัยยะนี้โฆษณาก็คงไมตาง

อะไรกัน

“เปนประเด็นที่ถกเถียงกันวาไกกับไขใครเกิดกอนกัน เพราะคนมี

กิเลสอยูแลวแตนักโฆษณาไปขุดเอาออกมาใช” ผศ.กัลยกร กลาว

เชนน้ีผูเขียนจะอุปมาวา ความรูสึกลึกๆ หรือ insight หรือกิเลสท่ี

ซุกซอนอยูในจิตใตสำนึกก็เหมือนสารพิษท่ีฝงอยู ถาไมขุดออกมาก็ไม

แพรกระจายจนเปนพิษไดหรือไม

โฆษณาท่ีสื่อถึงความนิยมวัตถุอยางไรขอบเขตจนสามารถเหยียด

หยามความเปนมนุษยก็มีจำนวนไมนอย เชน โฆษณาที่เดินเรื่องดวย

สาวๆ กลุมใหญวิ่งกรูเขาไปเอาตัวบังรถแสนหรู เพราะกลัวเปยกน้ำที่รถ

อีกคันกำลังวิ่งมาอยางเร็วจนน้ำที่เจ่ิงคางบนถนนกระจายเขาใส ผลก็คือ

สาวๆ เหลานั้นยอมตัวเปยกน้ำที่กระเซ็นจากพ้ืนถนนดวยความภาค

ภูมิใจท่ีทำใหรถหรูคันน้ันยังคงสะอาดเอ่ียม ในขณะท่ีอีกเวอรชั่นสาวๆ

(กลุมเดิมหรือเปลาก็ไมรู) วิ่งกรูไปลมทับสุนัขตัวนอยหนาตาเหลอหลา

เพียงเพราะมันจะฉี่ใสลอรถแสนหรูยี่หอเดิม

ขณะที่ จิรา นักขาวสาวเลาถึงประเด็นภาพตัวแทน เชน การใชพรี

เซนเตอรผลิตภัณฑ มักจะเนนแตผูที่มีหนาตาดี เปนดารานักแสดงหรือ

บุคคลที่มีชื่อเสียงเทานั้น แสดงถึงคานิยมในการยอมรับผูที่มีภาพลักษณ

ดี สวย หลอ มีชื่อเสียงมากกวาการใหความสำคัญกับบุคคลที่มีความ

ธรรมดาแตเปนบุคคลสวนมากของสังคม

“โฆษณาบางช้ินสามารถมองไดวาเปนการตอกย้ำความข้ีเหรของ

คน หรือเปนการกดข่ีทางเพศอยางรุนแรง อยากใหผูผลิตใหความสำคัญ

136

กับคนดี ไมใชดีแตภาพลักษณ ควรจะมีความดีจากขางใน หลอสวยจาก

จิตใจที่ดี ความคิดที่ดีมากกวา” จิราวา

ในการนำเอาเร่ืองเพศมาเปนเคร่ืองมือเพื่อสื่อแลว เนื้อหาของการ

โฆษณาเพื่อชักจูงใหเกิดการบริโภคนั้นจำนวนมาก ชักจูงใจใหเกิดการ

บริโภคที่ขาดการไตรตรอง หรือเกินความจำเปน เชน โฆษณาของกินเพื่อ

ใหอิ่มแทนอาหาร มีโฆษณาเร่ืองหนึ่งนำเสนอวาหญิงสาววัยรุนคนหนึ่ง

เหลือเงินติดตัวอยูไมมาก แมวาจะหิวแตก็เลือกที่จะซื้อเสื้อผา แลวมาซื้อ

ผลิตภัณฑนี้เพียง 5 บาทกินแทนก็อิ่มไดเหมือนกัน

ประเด็นนี้รวมไปถึงโฆษณาประเภทชักจูงใจใหสรางหนี้ ไมวาจะ

เปนบัตรเครดิต เงินกูระยะสั้น ที่นำเสนอใหเห็นวาสิ่งปรุงแตงชีวิตหรูหรา

ฟุมเฟอย ใครๆ ก็มีได เพียงแตตองยอมตนลงเปนหนี้เทานั้น

ผศ.กัลยกร ยอมรับวาโฆษณามีสวนสงผลตอคานิยม โดยบอกวา

โฆษณาสามารถสรางคานิยมวัตถุใหเกิดขึ้นไดโดยเฉพาะเด็กจะเชื่อตาม

สิ่งที่เห็น แลวเด็กไทยไมเคยถูกสอนใหมีกระบวนการคิด จะโทษโฆษณา

อยางเดียวก็ไมได เพราะสังคมไทยเปนสังคมเปดรับทุกอยางแตไมเคย

ปองกันอะไรเลย

เด็กทุกวันนี้เชื่อโฆษณา โทษโฆษณาก็ไดวาโฆษณาทำใหเด็กเช่ือ

แตโฆษณาก็ทำหนาท่ีของเขา โฆษณาเปนธุรกิจก็ตองอยูได ตองทำให

คนเกิดความอยากกิน อยากใช ถาไมมีโฆษณาธุรกิจก็ไมเติบโตเพราะ

ไมรูจักสินคาก็ไมเกิดการบริโภค

แตการเปดรับสื่อก็ควรมีกระบวนการใหการศึกษาใหรูเทาทัน ตอง

ปลูกฝงใหเปนสังคมที่รูจักคิด มีสติที่สามารถไตรตรอง ซึ่งตองปลูกฝงตั้ง

แตเด็กใหมีกระบวนการคิด ส่ิงที่เห็นไมใชสิ่งที่ถูกตองเสมอไป สุดทายก็

มาอยูที่ระบบการศึกษาของไทยที่สอนใหทองสอนใหจำเปนหลัก ไมได

สอนใหคิด ในขณะที่ภาวะแวดลอมสังคมที่พอแมไมมีเวลาดูแลในราย

ละเอียดที่ลูกสัมผัสอยู

แต ผศ.กัลยกรก็เห็นวา โฆษณาในปจจุบันมีแนวโนมในการสง

เสริมสังคมมากขึ้นเร่ือยๆ มากกวาเม่ือกอนมาก อาจเปนเพราะวาสังคม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 137

แยลง จึงมีความตองการยกระดับสังคม ตองทำหนาที่ใหการศึกษา ให

ความรูเทาทันกับสังคม เชน โฆษณาการรณรงคไมดื่มเหลา ไมสูบบุหรี่

ใหมีการแบงปน ใหเห็นถึงความดี และใหคิดแบบพอเพียง ซึ่งโฆษณา

แบบน้ีก็เกิดจากการนำเอาความรูสึกลึกๆ ของคน หรือ insight ออกมา

ใชเชนเดียวกัน

ผูเขียนขอต้ังคำถามแลวเรามาชวยกันตอบวา เหลานี้จะมีผลตอ

ความคิด คานิยมใหคนในสังคม ไมเฉพาะเด็กและวัยรุนแตรวมถึงผูที่อยู

ในระดับท่ีมีวุฒิภาวะแลวดวย ที่เห็นเร่ืองการดึงดูดใจเพศตรงขามดวย

วัตถุปรุงแตงเปนสาระหลักมากกวาการยอมรับกันท่ีความดีความช่ัวหรือ

ไม เหลานี้มีผลทำใหผูบริโภคดำเนินชีวิตแบบคิดสั้นเพียงเฉพาะหนาหรือ

ไม และเหลานี้กำลังบั่นทอนคุณภาพและคุณธรรมของคนไทยเราหรือไม

ในทัศนะของผูเขียนแลว โฆษณาเปนสิ่งอำนวยความสะดวก

สำหรับการทำงานของ mirror neuron เปนอยางดี อาจจะดีกกวาละคร

เสียดวยซ้ำไป เพราะการผลิตโฆษณาจะไมมีการจัดระดับความเหมาะ

สมหรือเรตต้ิง เพียงแตถูกคัดกรองโดยกลุมเปาหมายของรายการท่ี

โฆษณาไปลงเทานั้น ไมมีการจำกัดชวงการออกอากาศ (ยกเวนโฆษณา

เคร่ืองดื่มแอลกอฮอล) ไมจำกัดสถานี

ที่สำคัญก็คือมีความถี่ในการเผยแพรสูง ไมเพียงสงผลใหผูชมที่ยัง

ขาดวุฒิภาวะไดรับการซึมซับสิ่งเหลานั้นเขาไปโดยไมรูตัว และทำใหเกิด

พฤติกรรมตลอดจนคานิยมเลียนแบบขึ้นไดเทานั้น แตผูเขียนเห็นววา

แมแตผูที่มีวุฒิภาวะแลวก็มีไมนอยที่หลงลมโฆษณา ปลอยใหสิ่งที่เซลล

ถายสำเนาเก็บมาบวกกับกิเลสสวนลึก มีอิทธิพลในการตัดสินใจบริโภค

โดยลืมควักเอาวิจารณญาณออกมาใชอยางไมรูตัว

3. รายการสารพัด สาระ...แน

กอนหนานี้มีการตอตานอยางหนักสำหรับเกมโชวหลายรายการที่มี

รูปแบบรวมดำเนินการอยางใดอยางหนึ่งดวยกัน แลวตองโหวตคนอื่น

ออก คนท่ีถูกโหวตออกก็ออกมาพูดดวยความรูสึกเคียดแคนที่ถูกหักหลัง

138

เพราะรายการแบบน้ีขัดแยงกับความรูสึกของสังคมไทย

แตพอมาถึงเกมโชวรายการหนึ่งที่มีเงินรางวัลถึง 1 ลานบาท การ

แขงขันนอกจากตองตอบคำถามเพ่ือเขาไปใหไดพบวาเงินนั้นอยูที่ไหน

ไฮไลตของเกมนี้อยูที่ความสามารถในการโกหก เพื่อใหคนอ่ืนตกรอบ

มีเพียงผูโกหกและแสดงละครตบตาเกงเทาน้ันที่มีโอกาสลุนเงินลาน

รายการนี้กลับอยูยงคงกระพัน คนดูที่แมเปนผูใหญยังสอนกันนอกจอ

เหมือนเชียรมวยวาจะตองทำทาทาง หนาตาหรือโกหกอยางไร คูแขงจึง

จะจับไมได นาสงสัยวาการโกหกกลายเปนศิลปะท่ีพึงฝกฝนแลวหรือ

อยางไร

ขณะที่รายการทอลกโชว ก็ไมพนเรื่องความสัมพันธทางเพศที่มี

หลายเรต ทั้งกำลังกอรางสรางเตียง เตียงดี และเตียงหัก ไปจนถึงเรื่อง

ลับสวนตัว ความหรูหราฟูฟาประโลมโลกย

“ไมเห็นดวยกับรายการซุบซิบดารา เพราะนอกจากคนดูจะไมได

ประโยชนอะไรแลว บางครั้งหากเรามองในฐานะผูเสียหาย ถือไดวา

รายการลักษณะนี้เปนการละเมิดสิทธิสวนบุคคลเปนอยางมาก เปนการ

ละเมิดเรื่องสวนตัวเกินไป ซึ่งหากมีรายการเหลานี้เยอะๆ ในระยะแรก

คนท่ีไมชอบก็จะเกิดความรูสึกเบ่ือหนาย แตพอนานไปก็จะเกิดความ

เคยชิน และจะซึมซับสิ่งเหลานี้เขาไปจนกลายเปนนิสัยไดอยางไมรูตัว

“มีบางรายการท่ีแขงขันกันโกหก ใครโกหกไดแนบเนียนที่สุดจะเปน

ผูชนะ ไมทราบวารายการนี้สรางออกมาไดอยางไร เพราะรายการนี้ตอบ

สนองความสนุก ความบันเทิงโดยท่ีไมคำนึงถึงผลกระทบตอผูชมใน

ระยะยาว หรือคนในสังคมไทยมองวาการโกหกในลักษณะนี้เปนเรื่อง

ธรรมดาไปแลว” นายกฤษณะ คำรณฤทธิศร พนักงานบริษัทเอกชนให

ทัศนะเหมือนกับระบายในส่ิงที่เห็นมานานแตไมเคยไดพูด

มองกันตามนี้เรื่องเพศและความนิยมเงินตราวัตถุเปนแกนสาระ

หลักหรือเปนภาพของสังคมไทยอีกแลวใชหรือไม

อยางไรก็ตาม รายการดีๆ ที่มีสาระใหแนวคิดที่เกาะอยูกับความ

เปนจริง อยางคุณพระชวย แฟนพันธุแท ยทุธการพอเพียง รายการสุรวิภิา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 139

หรือดิ ไอคอน ก็มีไมนอย เพียงแตทั้งปริมาณและความถี่ยังคงเทียบกัน

ไมได

นายสามารถ ศิริบุญ อาจารยภาควิชาศิลปศาสตร มหาวิทยาลัย

กรุงเทพ ใหความเห็นวา รายการบันเทิง และเกมโชวนั้น ไมวาจะสราง

ขึ้นมาในลักษณะใน จุดประสงคหลักคือตองการสรางความบันเทิงไป

พรอมๆ กับการพัฒนาทักษะเบ้ืองตนของผูชม เพื่อแขงขันและเอาตัว

รอดไดในสังคม โดยธรรมชาติของรายการบันเทิง และเกมโชว จะมี

หลายลักษณะแตกตางกัน ซึ่งขึ้นอยูกับความคิด ความสามารถ คุณภาพ

ของผูสรางหรือผูผลิต

“รายการบันเทิง เกมโชวดีๆ ในสังคมไทยมีมาก แตรายการที่ไมดีก็

มีมากดวยเชนกัน ซึ่งเราในฐานะผูบริโภคไมสามารถที่จะควบคุมได

ทำไดมากที่สุดเพียงแคการเลือกรับสาร ซึ่งหากเปนผูที่มีวุฒิภาวะเพียง

พอก็จะเลือกรับและแบงแยกขอมูลที่แฝงมากกับสารได แตหากเปนเด็ก

หรือเปนผูซึ่งไมมีวุฒิภาวะท่ีเพียงพอ ยอมที่จะถูกรายการเกมโชว

มอมเมาไดงาย” นายสามารถกลาว

“รายการท่ีไมดีเหลานี้ ในระยะยาวจะสามารถสรางผลกระทบใหกับ

สังคมได เน่ืองจากเปนหลอหลอมความคิดท่ีผิด สรางพฤติกรรมเลียน

แบบที่ไมถูกไมควร ซึ่งหากยังปลอยใหรายการลักษณะน้ีเปนผูนำและ

ครอบครองสวนแบงทางการตลาดไดมาก ในอนาคตสังคมอาจจะตอง

บอบช้ำอยางไมเปนทา” นายกฤษณะกลาวถึงผลกระทบไดเขาเคา ทั้งที่

ไมรูจักเซลลถายสำเนา

ในประเด็นของรายการสนทนาและเกมโชว ผูเขียนเพียงแตอยากให

เห็นวาเราสัมผัสสื่อ รับอิทธิพลจากสื่อประเภทนี้ไมนอยกวา 2 ประเภท

แรก แตในเนื้อหาผลกระทบคงไมแตกตางกัน เพราะจำนวนมากยังคง

เกาะอยูกับคานิยมทางเพศและวัตถุ เพียงจำนวนนอยที่ใหเวทีกับการ

สรางเสริมคุณภาพและคุณธรรมของคนในประเทศ

4. สองคูบนจอขาว ดารา VS คนด ี ใครชงิพ้ืนทีไ่ดมากกวากนั

140

“ดาราตายคนหน่ึงมีขาวทุกวัน เด็กๆ ก็ยิ่งคล่ังไคลกันไปใหญ ไมรู

สรางความดีความชอบอะไรใหแผนดินนักหนา ไมรูพอแมเจ็บปวยตาย

จะรองหมรองไหอยางนี้ไหม” เสียงของคนบานใกลเรือนเคียงของผูเขียน

ที่มีลูกสาววัยรุนถึง 2 คน บนมาลอยเขาหู หลังจากเพื่อนบานรายนี้

หงุดหงิดกับการนำเสนอขาวการปวยและเสียชีวิตของนักรองวัยรุนกำลัง

ดังคนหนึ่งทุกวัน แลวมาเห็นขาวครึกโครมของนักรองหญิงวัยรุนที่เพิ่งได

รางวัลจากการประกวดเวทีหน่ึงอีกคนท่ีเสียชีวิตเวลาหางกันไมกี่เดือน

อันนี้คงตองขอเอยนาม ซึ่งก็ตองขออภัยผูเสียชีวิตทั้ง 4 ทานและ

ญาติ แตก็เพื่อเปนการเรียนรูในสังคม ซึ่งประเด็นน้ีไมใชความรับผิดชอบ

ของทั้ง 4 ทานแตอยางใด แตเราคงตองมาดูกันวา ใคร...ควรตองรับผิด

ชอบในบทบาทใดกันบาง

เมื่อ “บิ๊ก ดีทูบี” เสียชีวิตในเวลาที่ใกลเคียงกับ “มด วนิดา ตันติ

วิทยาพิทักษ” นักตอสูเพื่อคนจน กับอีกคูคือ “น้ำ เดอะสตาร” เสียชีวิตใน

ชวงเวลาไมหางกันนักกับ “พญ.เพ็ญนภา ทรัพยเจริญ” ขุนพลแหงวงการ

แพทยแผนไทย

ผูเขียนไมแปลกใจท่ีคนท่ัวไปคงรูจัก “บิ๊ก ดีทูบี” มากกวา “มด

วนิดา” และรูจัก “น้ำ เดอะสตาร” มากกวา “พญ.เพ็ญนภา” เพราะ

การนำเสนอขาวการเสียชีวิตของท้ัง 4 ทาน ชางมีพื้นที่ในขาวท่ีแตกตาง

กันราวฟากับเหว

ไมตองอธิบายวาบิ๊ก ดีทูบี เปนใคร แตสำหรับมด วนิดา คงตองพูด

ถงึสิง่ท่ีคูกนัคือการตอสูเพือ่คนจนท่ีเขือ่นปากมูล ในขณะท่ีคงไมตองบอก

วาน้ำ เตอะสตารเปนใคร แตก็คงตองบอกวา พญ.เพ็ญนภาคือผูกรุยทาง

แพทยแผนไทย สมุนไพรไทย ที่ทำใหตอยอดมาถึงการนวดแผนไทยไป

จนถึงสปา และอโรมาทั้งหลายท่ีบูมตลาดสุขภาพจนถึงขั้นสงออกไปตาง

ประเทศอยางทุกวันน้ี

ผูอานลองถามตัวเองดูวา ไดยินขาวของใครมากกวากัน ย่ิงถาเปน

วัยรุน นาจะรูจักใครมากกวากัน

บุญญิตา งามศัพพศิลป บรรณาธิการขาวบันเทิงสถานีโทรทัศนเอ็น

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 141

บีที (NBT) ใหทัศนะในการเลือกสรรนำเสนอขาวบันเทิงวา ขาวบันเทิง

เปนสื่อที่นำเสนอขาวที่อยูในความสนใจของประชาชน คงไมไดพูดถึง

เรื่องของการทำคุณประโยชนใหสังคมสักเทาไหร แตในแงหนึ่งก็มองได

ถึงพฤติกรรมท่ีมีคุณประโยชนของดารา เชน รองเพลงใหความบันทิง

หรือเปนตัวอยางที่ดีในแงของการเล้ียงดูพอแม

“การนำเสนอขาวบ๊ิก หรือน้ำ ก็เปนเร่ืองปกติธรรมดาท่ีอยูในความ

สนใจของคน ถามองมิติที่ดีก็มีในแงของเด็กๆ ที่ไปเฝาอยูที่โรงพยายา

บาลก็เปนแรงบันดาลใจใหเด็กคนหน่ึงเรียนพยาบาล เห็นความเอ้ือ

อาทรกันระหวางแฟนคลับที่ไปเยี่ยม แตแฟนคลับท่ีไปตามกระแส ไป

ดวยความฉาบฉวยก็มี เพราะวัยรุนก็เปนวัยที่หวือหวา ตามกระแส เปน

เร่ืองปกติ ที่สมัยเราเด็กๆ เราก็เปนเหมือนกันที่มีดาราในดวงใจ ทุกคน

อาจจะมองวาอะไรกันหนักหนา พอแมเจ็บปวยจะรองหมรองไหไปเฝา

ดูแลขนาดนี้มั้ย อันนี้มันเปนวัยของเขา มันเปนเรื่องเฉพาะกลุมและหวือ

หวาฉาบฉวยเหมือนแฟช่ัน มาเร็วไปเร็ว

“แตเราก็ตองมีวิจารณญาณในการนำเสนอ ไมใหเกิดการแหตาม

กันมา เรานำเสนอความเคล่ือนไหวได แตเดี๋ยวนี้มีธุรกิจสื่อบันเทิงเขามา

ดวย การนำเสนอในรูปแบบรายการบันเทิงก็ทำใหยิ่งหวือหวามากข้ึน มี

การแตงแตมสีสันมากข้ึน หางไกลออกไปจากความเปนขาวมากข้ึนไป

อีก”

บุญญิตายอมรับวา การนำเสนอขาวท่ีเสนอความดีที่ใชความเปน

ดารามาเปนเครื่องมือในการนำเสนอยังนอยมาก ซึ่งเปนเรื่องท่ีสะทอนให

เห็นวาสังคมเปนอยางไร

“ดาราก็เหมือนเราตอนเราเด็กๆ ที่มีแฟนแลวก็เลิกแลวมีแฟนอีก ก็

มีชีวิตที่มีสีสันเหมือนกับเด็กวัยรุนทั่วๆ ไป เพียงแตเขาอยูในท่ีสวาง

เทานั้น คนก็เลยเห็นไดมาก มองแงนี้ดาราไมไดมีอิทธิพลอะไรนัก

เพราะก็เหมือนกับคนธรรมดาคนหนึ่งท่ีสะทอนบุคลิกของสังคมนั่น

แหละ” บรรณาธิการขาวสถานีโทรทัศน NBT กลาว

สวนณาตยา แวววีรคุปต บรรณาธิการขาวประชาสังคม สถานี

142

โทรทัศนไทยพีบีเอส บอกวายกทีมขาวถายทอดสดไปรายงานสดงาน

รำลึก 100 วันวนิดา เพราะวาเขาเปนคนดี

“เราไมไดทำขาวที่เกี่ยวของกับงานศพ แตเราไปดูวาอะไรเปนมรดก

ที่คนตายฝากเอาไว และพยายามหยิบมาเอาขยายตอเพ่ือใหเปนบน

เรียนสังคม ใหคนที่ยังมีชีวิตอยูไดเรียนรูเพราะมีความหมาย คุณคา

และคุณงามความดี” ณาตยา กลาว

ณาตยาบอกดวยวา อีกสวนหน่ึงเพ่ือใหคนท่ัวไปไดเห็นวายังมีคน

จำนวนหนึ่งในสังคมนี้ไมไดทำแตเรื่องของตัวเองแตทำเพื่อคนอื่น แตที่

ผานมาสังคมไมไดมีโอกาสเรียนรูเพราะคนเหลานี้ไมใชคนดัง แตเรื่อง

พวกนี้สำคัญตอการอยูรวมกันในสังคมไทยที่ซับซอนมากขึ้นที่คนจะอยู

อยางโดดเด่ียวมากข้ึน เรื่องของวนิดาถาถูกเสนอผานส่ือจะมีผลตอ

สังคมมาก ก็อาจจะทำใหเกิดผลที่ดีในการเรียนรูในความดีได

“รูสึกเหมือนกันวาขาวคนดีนอยกวาขาวคนดัง คงตองถามเหมือน

กันวาส่ือทำขาวคนดังเพราะคิดไปเองหรือเปลาวาคนสนใจคนดัง คนใน

สังคมสนใจคนดีก็มีไมนอย” บรรณาธิการขาวประชาสังคม สถานี

โทรทัศนไทยพีบีเอส ทิ้งทายดวยคำถาม

ความครึกโครมของขาวคนดังท่ีเกิดจากท้ังสถานีโทรทัศนทุกชอง

ชวยกันโหมใหดัง รายการจำนวนมากแหกรูมาทำเร่ืองเดียวกัน ในขณะท่ี

ความถี่ของขาวก็มีสูง ตางกับขาวคนดีราวฟากับเหวจริงๆ จนทำใหผู

เขียนอยากตั้งอีกคำถามวา นี่เปนปรากฏการณ “ความดังมากอนความ

ดี” แลวเด็ก ๆ เยาวชนท่ีบริโภคสื่อจะถูก mirror neuron หรือเซลลถาย

สำเนา ชักจูงใหนิยมในความดังมากกวาความดีหรือเปลา

แตอันนี้ก็เขาใจไดวา ในสวนของผูสื่อขาว ตางคนตางก็หนาที่กัน

นักขาวบันเทิงก็ยอมตองนำเสนอขาวบันเทิง นักขาวสาระก็ยอมตองนำ

เสนอขาวสาระ แตการใหพื้นที่หรือความสำคัญวาขาวประเภทใดควรมี

พื้นที่ น้ำหนักมากนอยเพียงใด คงตองอยูที่วิจารณญาณของผูบริหาร

พื้นที่ขาวเปนสำคัญ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 143

 à߇√◊ËÕß + + + +

เมื่อตนเดือนสิงหาคม 2551 เกิดคดีสะเทือนใจพอๆ กับสะเทือน

ขวัญที่เด็กชายอายุ 19 ที่เปนเด็กเรียนดีกอคดีฆาคนขับแท็กซี่ เพราะคิด

วาการฆาคนไมใชเรื่องยาก ไมตางอะไรกับในเกมคอมพิวเตอร นี่อาจมี

นัยยะถึงผลกระทบจากการบริโภคสื่อที่ขาดการกล่ันกรอง

แมวาผลกระทบจากการบริโภคส่ือโทรทัศนยังไมมีปรากฏใหเห็นถึง

ความรุนแรงเชนน้ี แตนี่ก็เปนขอพิสูจนอยางหน่ึงวา สื่อมีอิทธิพลตอ

พฤติกรรม คานิยมแนนอน โดยเฉพาะผูที่ออนดอยวุฒิภาวะ

ในขณะท่ีสังคมเรามีแนวโนมเปนแบบน้ี ละครเร่ือง “สงคราม

นางฟา” ที่เราเห็นเม่ือตนป ผานมาคร่ึงปเราก็ไดเห็น “ความลับของ

ซุปเปอรสตาร” ออกมาตอกย้ำแกนและแนวการเดินเร่ืองที่แทบไมแตก

ตางกัน คงชิงกันที่เรื่องไหนจะแสดงความเสื่อมในตัวตนมนุษยไดถึงพริก

ถึงขิงมากกวากัน

ไมวาสื่อจะสะทอนสังคมหรือสังคมลอกเลียนสื่อ ไกหรือไขอะไรเกิด

กอนกัน ปรากฏการณของสังคมก็กำลังแสดงเห็นถึงแนวโนมของมันที่ไม

นาจะพึงประสงคเหมือนกัน

การไขวควาหาความตองการสิ่งที่ดีที่สุดตามตองการสำหรับตัวเอง

ไมใชเร่ืองแปลกของมนุษย แตการแสวงหาสิ่งที่ดีใหตัวเองควรจะเกาะ

เกี่ยวอยูกับความเปนจริงตามมาตรฐานสังคมท่ีดี หนังสือแนวพุทธท่ีชี้

ทางแหงความสำเร็จอยาง “เดอะ ท็อป ซีเคร็ต” บอกวิธีการไปสูสิ่งพึง

ประสงคอยางหน่ึงก็คือสรางจุดบวกใหกับตัวเอง โดยยกตัวอยางวา “วัย

รุนที่คลั่งไคลดารา อยากสวย อยากหลอแบบนั้น พยายามแตงตัว ทำ

ทรงผม ทาเดินใหคลายดาราท่ีตนชื่นชอบ จุดบวกเหลานั้นเปนของปลอม

เชนเดียวกับการไปมองท่ีแหวนเพชร รถเบนซ คฤหาสน สวนบวกที่แท

จริงตองมองไปท่ีนามธรรม เชน ความเช่ือมั่นในตนเอง ความขยัน กลา

หาญ ออนโยน มีสัมมาคารวะ สิ่งเหลานี้จะทำใหเขาประสบความสำเร็จ

ไมใชรูปธรรม”

144

เรื่องน้ีเพียงต้ังใจใหเปนเร่ืองเตือนใหตั้งสติในการบริโภคส่ืออยางรู

เทาทัน มีโทรทัศนเปนสิ่งสะทอนถึงสื่อประเภทอื่นดวย มองใหเห็นอีก

ดานของเน้ือหาท่ีมีสิ่งซุกซอนและซึมเขาสูความรูสึกนึกคิดโดยไมรูตัว

แตการรูเทาทันสื่อ เด็กหรือปจเจกบุคคลอาจไมสามารถรูเทาทันได

ทั้งหมดดวยตัวเอง

ดังนั้นการสงเสริมใหรูเทาทันจะตองครบท้ังกระบวนการคือ เด็ก

รูทัน พอแมรูทัน โรงเรียนรูทัน และรัฐบาลรูทัน แตในภาวะท่ีไมอาจหลีก

หนีไดและยังไมอาจพึ่งพากลไกอื่นใดได เราจึงตองหันมารวมกันเฝา

ระวังตัวเองและลูกหลานซ่ึงเปนผูที่จะกำหนดมาตรฐานสังคมอนาคต

สุดทายก็คือสังคมที่แวดลอมเราและลูกหลานวาจะเปนสังคม

ที่เกลื่อนไปดวยมลพิษจิตวิญญาณหรือไม

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

บรรณานุกรม

ทันตแพทยสม สุจีรา. เดอะ ท็อป ซีเคร็ต. พิมพครั้งที่ 16.เมษายน 2551.

…........................

สมุดปกแดง. เด็กไทยรูทัน ตอตานการโฆษณาหลอกเด็ก. ในการ

สัมมนาระดับชาติเพื่อพัฒนาระบบและโครงสรางการพิทักษเด็กและ

เยาวชนจากการถูกหาผลประโยชนโดยโฆษณาชวนเช่ือขนมเด็ก.

10 มีนาคม 2547 ณ หอประชุมใหญ ศูนยวัฒนธรรมแหงประเทศไทย

…........................

สมุดปกฟา. คำบรรยายนำของ ศ.นพ.ประเวศ วะสี เรื่อง คาถาเด็กไทย

รูทัน อนุสติเพื่อการปองกันเด็กและเยาวชนจากการครอบงำของลัทธิ

บริโภคนิยมโดยส่ือมวลชน. ในการสัมมนาระดับชาติเพื่อพัฒนาระบบ

และโครงสรางการพิทักษเด็กและเยาวชนจากการถูกหาผลประโยชนโดย

โฆษณาชวนเช่ือขนมเด็ก. 10 มีนาคม 2547 ณ หอประชุมใหญ ศูนย

วัฒนธรรมแหงประเทศไทย

…........................

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 145

รายงานการศึกษาโครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อฯ รอบที่ 3

เรื่อง “รายการโทรทัศนสำหรับเด็ก” ( 3, 5, 7, 9, 11 และไอทีวี วันที่ 5-11

มกราคม 2549)

โครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อเพื่อสุขภาวะของสังคม

…........................

รายงานผลการศึกษารอบท่ี1

รายการละครในชวงเวลา เด็กเยาวชนและครอบครัว ทางสถานีโทรทัศน

ฟรีทีวี ( 3, 5, 7, 9, 11 และไอทีวี เดือนสิงหาคม 2548)

โครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อเพื่อสุขภาวะของสังคม

…........................

รายงานผลการศึกษารอบท่ี 18

โฆษณาตรงและแฝงในละครซิทคอม (ในฟรีทีวี ชอง 3, 5, 7 และ 9 ใน

ชวงเดือนกันยายน – ธันวาคม 2550)

โครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อเพื่อสุขภาวะของสังคม

…........................

รายงานผลการศึกษารอบท่ี 19

อคติ/ภาพตัวแทนในละครซิทคอม (ในฟรีทีวี 3, 5, 7 และ 9 ระหวาง

เดือนกันยายน-ธันวาคม 2550)

โครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อเพื่อสุขภาวะของสังคม

…........................

รายงานผลการศึกษารอบท่ี 21

โฆษณาในรายการเด็ก (ในฟรีทีวี 3, 5, 7, 9, 11 และ ไทยพีบีเอส วันที่

1-14 มีนาคม 2551)

โครงการศึกษาและเฝาระวังสื่อเพื่อสุขภาวะของสังคม

…........................

แหลงขอมูลเพิ่มเติม

www.adintrend.com, www.mediamonitor.in.th,

www.porpeanglife.com, www.whitemedia.org

146

‡°¡≈à“¡‘√Ÿâ®∫ ç —μ«åªÉ“é  ‘π§â“∑’ˬ—ߢ“¬¥’

+ + + + + + + + + + + + + +

™ÿ≈’æ√ ∫ÿμ√‚§μ√ Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå¢à“« ¥

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 147

กลางดึก วันที่ 29 มกราคม 2551

เจาหนาที่ จากกองบังคับการหนวยเรือรักษาความสงบเรียบรอย

ตามลำน้ำโขง (นรข.) หรือท่ีชาวบานรูจักกันดีวา “ทหารแมน้ำโขง”

พรอมดวยเจาหนาที่จากดานตรวจสัตวปานครพนม นำกำลังแอบซุมใน

ริมปา ริมโขง เพื่อเตรียมปฏิบัติการในการจับกุมแกงลักลอบคาสัตว

หลังไดรับรายงานในทางลับวา กลุมผูกระทำผิดเตรียมท่ีจะลำเลียงขาม

แมน้ำโขงไปยังประเทศเพ่ือนบาน และถาหากขามไปได สัตวปาเหลานี้

จะกลายเปนสินคาที่มีมูลคามหาศาล

หลังใชเวลาซุมเงียบอยูจนกระท่ังใกลเชาของวันใหมไมนานนัก เรือ

หางยาว 2 ลำ ที่แลนมาจากฟากน้ำฝงตรงขาม คอยๆ ชะลอความเร็ว

กอนเขาจอดเทียบอยูริมตลิ่งแมน้ำโขง ในลักษณะกำลังรออะไรสักอยาง

คาดการณไดวา พวกเขากำลังมารอรับสินคาที่ใกลจะเดินทางมาถึงในไม

ชา เจาหนาที่ทุกคนไดรับคำสั่งใหเตรียมพรอมปฏิบัติการ

ไมกี่อึดใจ รถกระบะตอนเดียว สีบรอนซเงิน ติดแผนปายทะเบียน

ระบุ หมายเลข และจังหวัดนครพนมชัดเจนขับฝาความมืดอยางรวดเร็ว

มาจอดเทียบริมแมน้ำโขง บริเวณเดียวกับเรือหางยาว 2 ลำ ที่จอดรออยู

ชายฉกรรจ 3-4 คนบนรถ เปดประตูออกมาพรอมกับชวยกันแบก

กระสอบปาน ที่วางกองเรียงรายอยูทายกระบะ ลงไปกองไวที่ริมตลิ่ง ใน

ลักษณะเรงรีบ

148

จังหวะนั้นเอง เสียงคำสั่งใหปฏิบัติการจูโจมเริ่มขึ้น เจาหนาที่

ทั้งหมดจึงกรูออกจากปาเพ่ือจับกุม แตระหวางชุลมุน กลุมชายฉกรรจผู

กระทำผิดท้ังหมดพากันโยนกระสอบของกลางท้ิง แลวว่ิงหนีเตลิดเปด

เปงอาศัยความมืดพรางตัวเขาปาไปหมด ในขณะท่ีคนบนเรือก็แลนหนี

ขามฝงไป ทิ้งเพียงกระสอบปานหลายกระสอบไวริมตลิ่งนั่นเอง

จากการตรวจสอบของกลางทายกระบะรถยนต เจาหนาท่ีพบ ถุง

ตาขายและกระสอบใสตัวนิ่มจำนวน 55 ถุง จำนวน 300 ตัว สวนใน

กระบะรถนิสสันพบซากเสือพันธุตางๆ สภาพถูกชำแหละถลกหนังออก

จนหมด แยกเปนเสือโครง 6 ตัว น้ำหนักประมาณตัวละ 150 กิโลกรัม

เสือดาว 3 ตัว และเสือลายเมฆ 2 ตัว น้ำหนักตัวละประมาณ 80

กิโลกรัม แตละตัวถูกตัดหัว และลำตัวแยกเปน 2 ทอนและใชน้ำแข็งใส

แชไวอยางดี คิดเปนมูลคากวา 3 ลานบาท จึงยึดตัวนิ่มและซากเสือ

ท้ังหมดไวเปนหลักฐานเพื่อสืบหาตัวผู กระทำผิดมาดำเนินคดีในขอหา

รวมกันคาและมีไวในครอบครองซ่ึงเปนสัตวปาคุมครองและหวงหาม

โดยไมได รับอนุญาต

“ชวงนั้นใกลตรุษจีน ทำใหใบสั่งซื้อสัตวปาพวกน้ีเขามาเยอะ เพื่อสง

ตอไปยังประเทศจีน ทั้งเปนชวงหนาหนาว ทำใหมีผูนิยมนำสัตวปาพวก

นี้ไปประกอบเปนอาหาร เพราะเช่ือวาเปนยาชูกำลัง และเปนอาหารท่ีหา

รับประทานยาก ทำใหสัตวปาพวกน้ีมีราคาแพง โดยเฉพาะเสือโครง

ราคาสูงถึงตัวละประมาณ 5 หม่ืนถึง 1 แสนบาท สวนตัวน่ิมราคาสูงถึง

กิโลกรัมละ 3,000 บาท สวนที่มาเชื่อวานาจะลักลอบนำมาจากภาคใต

ของไทย โดยมีการทำกันเปนขบวนการ เพราะเรามักจะไดเบาะแสในชวง

เวลาเดียวกันของทุกๆ ป” เจาหนาที่ นรข. กลาวยอนอดีตกับคดีใหญ

ดานทรัพยากรสัตวปาครั้งนั้น

ภายหลังขาวการจับกุมซากเสือ 11 ตัว พรอมดวยตัวนิ่ม 300 ตัว

กลายเปนขาวใหญในตามสื่อท่ีสรางความสะเทือนใจใหกับทุกคนจนถึง

ทุกวันนี้

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 149

‡Àμÿº≈∑’˧πμâÕß°“√ —μ«åªÉ“ + + + + + + + + + + + + + + +

เร่ืองราวของการจับกุมซากเสือ

11 ตัว พรอมดวยตัวนิ่มหรือลิ่น

อีก 300 ตัว เปนเพียงตัวอยาง

หนึ่ง ที่แสดงใหเห็นวา การ

ลักลอบคาสัตวปายังคงไมมีวี่แวว

วาจะลดนอยลง ในทางตรงกันขาม

มันกลับทวีความรุนแรงมากข้ึน

แมวาที่ผานมาจะมีหลายฝายพยายามรณรงคใหมนุษยหันมาเห็น

ความสำคัญ และคุณคาชีวิตของสัตวรวมโลก แตดูเหมือนวาสถิติการ

ลักลอบคาสัตวปากลับยังไมทุเลาเบาบาง ทำใหในแตละปสัตวปาถูก

นำมาเปนสินคาสงขายในตลาดเพ่ิมข้ึนทุกวัน โดยหลังจากคดีซากเสือ

11 ตัวไมนานนัก เจาหนาที่ตำรวจก็ยังสามารถจับกุมลูกเสือโครงไดอีก 6

ตัว ที่ จ.มุกดาหาร ในตนเดือนมิถุนายน ปเดียวกัน และหางจากน้ันเพียง

สัปดาหเดียว ก็มีการจับกุมผูตองการในคดีลักลอบคาสัตวปา เปนสัตว

หายาก จำนวนมาก ไมวาจะเปน หมีควาย, หมีหมา, นางอาย หรือ

แมแตจระเข ที่ถูกเลี้ยงปะปนกันราวกับสวนสัตวในบานแหงหนึ่งบนถนน

แจงวัฒนะตามมาอีก ไมนับคดียอยๆ เบี้ยบายรายทางท่ีไมเปนขาวใหรู

อีกหลายราย

วากันวา การลักลอบคาสัตวปาธุรกิจผิดกฎหมายท่ีมีขอมูลระบุวามี

มูลคาการคาในระดับโลกสูงเปนอันดับสามรองการคายาเสพติดและ

อาวุธสงคราม

แคจีนเพียงประเทศเดียวยังมีความตองการเนื้อสัตวปาสูงถึงปละ

1.7 ลานกิโลกรัม คิดเปนมูลคาทางการตลาดกวา 3,000 ลานบาทตอป

จากคำกลาวของนายราลฟ แอล.บอยซ อดีตเอกอัคราชทูตสหรัฐอเมริกา

ประจำประเทศไทย ซึ่งกลาวไวในระหวางรวมงานรณรงคเพื่อการตอตาน

การลักลอบคาสัตวผิดกฎหมาย รวมกับ พล.อ.สุรยุทธ จุลานนท อดีต

150

นายกรัฐมนตรี เมื่อป 2550

โดยระบุดวยวา การลักลอบคาสัตวปาและพันธุพืชผิดกฎหมาย

เปนปญหาท่ีเกิดข้ึนทั่วโลกถือเปนการกระทำของกลุมอาชญากร เจาพอ

ที่รวมตัวเปนเครือขาย มีการปฏิบัติการขามพรมแดนจากซีกโลกตะวัน

ออกไปยังซีกโลกตะวันตก เปนธุรกิจผิดกฎหมายที่มีมูลคาสูงถึงหลาย

พันลานบาททีเดียว

ถิรเดช ปาละสุวรรณ เจาหนาท่ีจากกองคุมครองสัตวปา สำนัก

อนุรักษสัตวปา กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช (อส.)

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (ทส.) ผูซึ่งมีหนาที่รับผิด

ชอบปญหาการคาสัตวปาในฐานะหนวยงานภาครัฐระบุวา สาเหตุ

สำคัญที่ทำใหสัตวปายังคงเปนสินคาขายดีมาทุกยุคทุกสมัย คือ ความ

ตองการของประชาชนบางกลุม ที่มีความตองการจะซื้อสัตวปาเหลานี้ไป

เพื่อประโยชนที่ตางกัน ทำใหพอคาพยายามหาสินคาที่เปนสัตวปามา

สนองความตองการของตลาด เปนปกติธรรมดาของอุปสงค เปนความ

ตองการซื้อสินคา (ดีมานด) และอุปทาน จากความตองการไดสินคา

(ซัพพลาย) ยอมตองตอบสนองซ่ึงกันและกัน

ถิรเดช เปรียบเทียบวา เหมือนยาเสพติด ถาไมมีคนซื้อ ไมมีคนเสพ

ก็ไมมีคนหามาให แตเมื่อยังมีคนตองการอยู จึงตองมีผูนำมาขาย ทำให

ในทุกๆ ป เขาและเพ่ือนรวมงาน มักจะไดรับเชิญใหเดินทางไปเพ่ือ

เปดโปง หรือแสดงความคิดเห็นเรื่องน้ีอยูเปนประจำ เพื่อหาความรวม

มือวาจะชวยกันอยางไร แตก็ดูเหมือนวาจะเปนเรื่องยากเต็มที

อยางไรก็ตาม ถิรเดช ไดระบุทฤษฎี เกี่ยวกับตนตอท่ีทำใหสัตวปา

ยังคงกลายเปนที่ตองการของมนุษย วามีอยู 5 ประการหลักๆ ดวยกัน

คือ

อันดับแรก เพื่อการบริโภค

ในระดับทองถิ่น สัตวปาที่ตกเปนเปาหมายในการลาเพื่อการบริโภค

คือ สัตวเลี้ยงลูกดวยนมขนาดกลางและขนาดใหญ เชน เกง กวาง คาง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 151

ชะนี เมน ชะมด อีเห็น ไกปา นกเงือก

นอกจากน้ียังรวมถึงสัตวเลื้อยคลาน

และสัตวสะเทินน้ำสะเทินบกที่พบได

งาย เชน เตาน้ำจืด กบ เขียด งู บาง

ชนิดที่พบเห็นทั่วไปถูกคุกคามจนลด

จำนวนลงอยางรวดเร็ว เชน กบทูต เตา

กระอาน และงูบางชนิด

ตลาดตางประเทศมีคานิยมใน

การบริโภคเนื้อสัตวปาที่หลากหลาย

สัตวปาที่ถูกลาเปนจำนวนมากเพื่อการบริโภค ไดแก เตาน้ำจืด ลิ่น

ฉลาม งูหลายชนิด สวนเนื้อสัตวหายาก เชน เนื้อเสือโครง ตีนหมี เปนที่

ตองการของกลุมบุคคลมีฐานะ

อันดับสอง เปนเครื่องประดับ แหงความเช่ือ-ความงาม

อวัยวะและช้ินสวนจากสัตวปาหลายอยางนิยมนำมาทำเปนเครื่อง

ประดับหรือของที่ระลึก มีทั้งงาชางแกะสลัก หนังเสือชนิดตางๆ อาทิ เสือ

โครง เสือดาว เสือลายเมฆ เสือไฟ เขาสัตว เชน เขากระทิง วัวแดง ควาย

ปา ละมั่ง สาวลา นอแรด กระดองเตาทะเล หนังงู เปลือกหอย สัตว

สตัฟฟ ผีเสื้อและดวงปกแข็งที่สวยงามชนิดตางๆ ผลิตภัณฑบางอยาง

อนุญาตใหมีการคาไดอยางถูกกฎหมายเม่ือมีใบอนุญาต เชน หนังจระเข

งาชางแกะสลักจากชางบาน รวมถึงสัตวปาบางชนิดที่ไดจากการเพาะ

พันธุ กรณีดังกลาวทำใหการตรวจสอบแหลงท่ีมาเปนไปไดยาก และมี

ชองโหวในการบังคับใชกฎหมาย

อันดับสาม นำมาเปนสัตวเลี้ยง

คานิยมในการเล้ียงสัตวแบบของสะสมทำใหสัตวปาหายากมีราคา

สูง และเปนที่ตองการของผูเลี้ยงบางกลุม สัตวปาที่เปนเปาหมายหลัก

ไดแก นกปาที่มีความสวยงามหรือมีเสียงรองไพเราะ เชน นกปรอด

152

แมทะ นกขุนทอง นกเขียวคราม นกกะรองทองแกมขาว นกโพระดก รวม

ถึงนกแกวจากออสเตรเลียและอเมริกาใต สัตวเลี้ยงลูกดวยนม เชน ชะนี

กระรอก

ยังมีสัตวเลื้อยคลานท่ีมีลักษณะแปลก เชน ตัวคามิเลียนจาก

มาดากัสการ ตะกวดจากแอมะซอน งูเหลือมจากนิวกินี และเตาน้ำจืด

ขนาดเล็ก เชน เตาดาวพันธุพมา ซ่ึงเปนชนิดที่ใกลสูญพันธุ

อันดับสี่ ใชเปนสวนประกอบในยาแผนโบราณ

ตามความเชื่อและคตินิยมโบราณของคนในภูมิภาคเอเชียตะวัน

ออก เชน จีน เกาหลี และญี่ปุน นอกเหนือจากสมุนไพรนับพันชนิด สัตว

ปาก็ถูกใชเปนสวนประกอบสำคัญในการทำยาแผนโบราณ บางใชทั้งตัว

บางใชอวัยวะบางสวน เชน นอแรด กระดูกเสือ เขี้ยวเสือ ลูกตาเสือ ดีหมี

นอกจากนี้ตามความเชื่อของคนบางกลุม การบริโภคอวัยวะสัตวปาบาง

สวน เชน อวัยวะเพศเสือโครง ดีงู ถือเปนยาบำรุงสมรรถภาพทางเพศ

สุดทาย เพื่อกิจการสวนสัตว หรือการจัดแสดงสัตวของภาค

และเอกชน

กิจการสวนสัตวของรัฐและเอกชนหลายแหงในเอเชียตะวันออก

เฉียงใต เปนแหลงที่มีการรับซื้อสัตวปาเปนจำนวนมาก แตการขาด

มาตรการควบคุมอยางรัดกุม การดำเนินการโดยขาดทักษะในการดูแล

สุขภาพสัตว รวมไปถึงความไมพรอมในดานสถานท่ี จึงทำใหสัตวหลาย

ชนิดมีอัตราการตายสูง จำนวนสวนสัตวเอกชนท่ีเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วใน

หลายประเทศ ทำใหเกิดความตองการในการรับซ้ือสัตวปาหายากเพิ่ม

ขึ้น

สัตวปาที่เปนเปาหมายมีตั้งแตนกขนาดเล็กไปจนถึงชาง สวนใหญ

เปนสัตวปาหายาก หรือเปนกลุมที่เพาะขยายพันธุไดยาก เชน ลิง

อุรังอุตัง ลิงกอริลลา นกกระเรียน นกเงือก และนกน้ำขนาดใหญหลาย

ชนิด

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 153

‡¡◊Õ߉∑¬‰¡à„™àª≈“¬∑“ß + + + + + + + + + + + +

พ.ต.ธนยศ เกงกสิกจิ รองผูกำกับฝายปฏิบตักิาร กองบังคับการปราบปราม

การกระทำผิดเก่ียวกับทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (บก.ปทส.)

นายตำรวจท่ีรับหนาท่ีสืบสวนจับกุมคดีดานสัตวปาอยางเต็มตัวเมื่อ 4 ป

ที่แลว แสดงความคิดเห็นท่ีสอดคลองกับ แนวความคิดของถิรเดช

แตผลสรุปของเขา ชี้ชัดลงไปในฐานะของผูปฏิบัติ วา จาก

ประสบการณการทำงานดานการจับกุมสัตวปา พบวาในแตละปมีคดีให

ตองทำงานหนัก เพื่อตามจับบรรดาแกง หากินกับสัตวปาเหลานี้อยู

อยางตอเน่ือง และสม่ำเสมอ โดยเหตุผลใหญๆ ที่สัตวปาถูกลักลอบนำ

มาคา มีเหตุผลหลักแค 2 ประการเทาน้ัน คือ 1.นิยมซื้อไปเลี้ยงเพื่อ

ความสวยงาม และ 2. นำไปบริโภค เปนยาบำรุงกำลัง โดยเขาคิดวา

เหตุผลท้ังสองขอลวนเกิดจากความเช่ือและคานิยมท่ีผิดเพ้ียนของมนุษย

ทั้งสิ้น

กระน้ัน พ.ต.ท.ธนยศ กลาววา ขอสรุปของเขาเปนเพียงการสรุปที่

เกิดจากการปฏิบัติการจริง โดยสืบสวนยอนไปยังจุดเร่ิมตน ก็จะพบวา

เกิดจากเหตุผลหลักสองประการดังกลาว โดยเฉพาะอยางยิ่งในประเด็น

ของการเล้ียงเพ่ือความสวยงามน้ัน แมวาจะมีการรณรงคกันเต็มท่ี แต

สถิติความตองการกลับไมลดลง

ที่ผานมา ยังคงพบวายังมีคนรวยตองการซ้ือสัตวแปลกๆ หายาก

มาใสกรงเล้ียงไวดูเลนที่บาน เพื่อประดับบารมี บางคนนิยมเล้ียงเสือ

เลี้ยงหมี กลุมไฮโซเล้ียงเพื่อใหตัวเองดูเดนดูแปลก สรางจุดเดนใหกับตัว

เอง หรือบางทีคนก็มีความเชื่อวา การนำสัตวปามาปลอย เปนการ

สะเดาะเคราะห ทำใหสัตวปาหลายชนิด เชน เตา, นก ถูกจับมาเพ่ือ

สนองความตองการเหลานี้

จากขาวคราวการจับกุมคดีลักลอบคาสัตวปาที่เกิดขึ้นในประเทศ ที่

ยังคงเกิดขึ้นอยางตอเนื่อง ทำใหในรอบหลายปที่ผานมา ไทยถูกมองวา

เปนศูนยกลางการคาสัตวปาสำคัญแหงหนึ่งของโลก โดยเฉพาะ

154

อยางยิ่ง การคาขายสัตวในตลาดนัดสวนจตุจักร ที่มีชื่อเสียงอยูใน

ระดับตนๆ ของโลกเชนกัน

เมื่อสืบคนกลับไปพบวา ตลาดนัดสวนจตุจักร ของไทย กลับเปน

เพียงตลาดกลาง ทางผานในการซื้อขายเทานั้น เปรียบเสมือนโชวรูม

ขนาดใหญ ที่ใชวางขายสัตวในรูปแบบและกลวิธีหลีกเลี่ยงกฎหมายท่ี

แตกตางกันไป ทั้งในรูปแบบของการซื้อสัตวแปลกเพื่อนำไปเลี้ยง หรือ

เพื่อการบริโภค โดยเฉพาะในประเภทหลังนั้น เปนที่รูกันดีวาตลาดหลัก

ปลายทางสำคัญไมใชในประเทศไทย

“เมืองไทย เปนเพียงแคเสนทางผานของการคาสัตวปาสำคัญๆ โดย

เฉพาะการนำไปบริโภค หรือทำเปนยาบำรุงกำลัง จะอยูเลยออกไปทาง

ประเทศ เวียดนาม ไปจนถึง จนี เปนท่ีรูกันดี เสนทางลำเลียงจึงจะเริ่มตั้ง

แตอินโดนีเซีย มาเลเซีย ผานไทย ไปลาว เวียดนาม และสิ้นสุดที่จีน ถือ

เปนตลาดสำคัญท่ีสุด ซึ่งคดีใหญเมื่อตนป เราก็พบวา ซากเสือ 11 ตัว

พรอมดวยตัวนิ่ม หรือลิ่นเหลาน้ี มีปลายทางอยูที่ประเทศจีนเชนกัน”

พ.ต.ท.ธนยศ กลาว

21 มีนาคม 2551 สำนักขาวเอเอฟพี นำเสนอภาพซากเสือ ที่ถูก

แขวนไวในรานอาหารแหงหน่ึงในบริเวณเจดีหอม (Perfume Pagoda)

สถานท่ีทองเที่ยวสำคัญแหงหนึ่งใน จ.ฮาไต (Ha tay) หางจากกรุง

ฮานอย เมืองหลวงไมไกลนัก ระบุวา ชาวเวียดนามเช่ือวา ไวน หรือยา

ที่ทำมาจากสัตวปา ชวยในการรักษาโรค เปนยาบำรุง หรือมีสรรพคุณใน

การกระตุนความตองการทางเพศ และชาวเวียดนนามนิยมที่จะใช

อาหารท่ีทำจากเน้ือสัตวปาตางๆ ในการตอนรับแขกคนสำคัญ เพื่อแสดง

ใหเห็นถึงสถานะทางสังคมและความร่ำรวยของตนเอง ไมเพียงแต

เวียดนามจะเปนตลาดใหญของผูบริโภคสัตวปาเทานั้น ยังเปนศูนยรวม

เปนตัวเชื่อมโยงระหวางประเทศที่สงออกสัตวปาผิดกฎหมายในภูมิภาค

เชน ลาว กัมพูชา และพมา กับประเทศผูซื้อรายใหญอยางจีน และตลาด

ในประเทศอ่ืน ทางฝงเอเชียตะวันออกอีกดวย

สำนักขาวเอเอฟพียังรายงานดวยวาจากสถิติการจับกุมการคาสัตว

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 155

ปาในประเทศเวียดนาม ยังพบวา ตำรวจเวียดนามเคยตรวจพบชิ้นสวน

เสือถูกชำแหละเพ่ือทำเปนยาแผนโบราณ และซุปเสือ ที่อพารตเมนต

หลังหนึ่งในกรุงฮานอย โดยจากการสอบสวนสืบสวน ทำใหพบวา ซาก

เสือดังกลาวเปนชิ้นสวนของเสือโครงพันธุเบงกอล จำนวน 4 ตัว ซึ่งที่

ผานมายังไมพบวามีเสือโครงสายพันธุนี้ อาศัยอยูในปาธรรมชาติของ

เวียดนามและลาว เพราะถิ่นกำเนิดของมันอยูในปาลึกของพมา อินเดีย

และบังกลาเทศ นอกจากนี้ เจาหนาที่ตำรวจยังพบอุงตีนของหมี จำนวน

5 ตัว, หัวกวาง ที่ยังมีเขาติดอยู 2 ตัว รวมทั้งงาชาง 2 คู และ ชิ้นสวนของ

สัตวหายากอีกจำนวนมาก โดยตำรวจเชื่อวา ชิ้นสวนดังกลาวจะถูกนำไป

ทำยาหมองเสือ และตมซุป

ที่นาตกใจไปกวานั้นเม่ือเจาหนาที่พบลิงพันธุหายากอีก 2 ตัว ถูก

ตุนเละอยูในหมอตมซุปในสภาพท้ังตัว เพื่อเตรียมสงรานอาหารประเภท

เปบพิสดารราคาแพงท่ีมีอยูหลายแหงอีกดวย

ตลาดสำคัญของการคาสัตวปาเพื่อการบริโภคอยูที่ใด และทำไม

สัตวปาจึงเปนที่ตองการอยางสูง ทำใหประเทศไทย ซึ่งเปนพื้นที่ติดตอ

กับประเทศตางๆ เหลาน้ี จึงกลายเปนทางผานสำคัญของกระบวนการ

คาสัตวปา จากคานิยมและความเช่ือผิดๆ ของคนบางกลุม

√Ÿª·∫∫·≈–«‘∏’°“√ + + + + + + + + + +

หลายรูปแบบในยุคไซเบอร

ศ.ดร.สมโภชน ศรีโกสามาตร ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร

มหาวิทยาลัยมหิดล ศึกษาคนควาเกี่ยวกับการคาสัตวปาเปนเวลานาน

กวา 30 ป มองในเชิงวิชาการวา จากการรวบรวมขอมูลที่ไดจากการ

คนควา เกี่ยวกับรูปแบบการคาสัตวปา ต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน สรุปถึง

รูปแบบหลักๆ ของการคาขายสัตวปา สวนใหญได 3 รูปแบบ คือ

1. การลาสัตวปา หรือการใชทรัพยากรทองถิ่นเพื่อการอยูรอด

เกิดข้ึนมานานแลว โดยเฉพาะพื้นที่ชายขอบปา เปนการลาสัตวเพื่อ

156

คาขายแบบตรงไปตรงมาของชาวบาน อาศัยทรัพยากรในปาเปนที่ทำมา

หากิน ลาเพ่ือคาขายไมซับซอน ไดมาก็วางขาย หรือขายในแบบทั่วไป

ทำใหทุกคร้ังที่เกิดการจับกุม ผูตองหา จึงมักเปนชาวบานในละแวก

นั่นเอง

2. การคาขายในตลาดมืด ที่อยูใกลเคียงกับพื้นที่ปา เปนการคา

ขายผิดกฎหมาย มีรูปแบบซับซอนจากแบบแรกเล็กนอย มีการคาขายใน

หลายระดับ ตั้งแตเล็กๆ ไปจนถึงระดับใหญ การคาในตลาดมืดนี้

ศ.ดร.สมโภชน ชีว้า เปรยีบเสมอืนการเลนเกมกนัระหวางผูกระทำผดิ

และเจาหนาที่ ในการท่ีจะหลบหลีกการถูกจับกุมปราบปราม โดยเฉพาะ

วิธีการคาขาย เปลี่ยนชองทางคาขายไปเรื่อย ทั้งเปลี่ยนชนิดสินคา

เปลี่ยนแหลง เหมือนกับการวางแผนทำสงครามท่ีไมมีวันจบสิ้น

3. ตลาดคาขายสัตวปาสีเทา นับวาเปนรูปแบบใหมที่กำลังเกิด

ขึ้นในชวงระยะหลังที่ผานมา และกำลังจะเปนรูปแบบการคาสัตวปาที่

กำลังนากลัวที่สุด

“ธุรกิจคาสัตวปาสีเทา เปนรูปแบบการคาแบบใหมที่เราคิดวากำลัง

เกิดข้ึนในปจจุบัน เปนขอสงสัยที่เกิดขึ้นของกลุมนักอนุรักษ พบมากใน

ชวงระยะหลังๆ ที่ผานมา โดยเฉพาะการคาสัตวปาที่มีชีวิต ซึ่งสวนใหญ

จะเปนการคาที่เกิดขึ้นในธุรกิจสวนสัตว รูปแบบนี้เปนการคาแบบถูก

กฎหมายบังหนา ผิดกฎหมายซอนอยู ที่อาจจะออกมาในรูปแบบของ

การแลกเปล่ียนระหวางภาครัฐตอรัฐ หรือรัฐตอเอกชน ซึ่งสวนใหญ

เปนการดำเนินการระหวางประเทศ มีกฎหมายคุมครองในการดำเนิน

การ แตเบ้ืองหลังมีขอสงสัยกันวาอาจจะเปนการคาของนักธุรกิจสัตวปา

ที่พยายามที่จะทำใหการซื้อขายกลายเปนสิ่งท่ีถูกกฎหมาย โดยผานชอง

วางท่ีเกิดขึ้น ซึ่งรูปแบบการคาแบบน้ีนับวาเปนรูปแบบท่ีแตะตองไดยาก

เพราะมักจะมีกลุมการเมือง หรือผูมีอิทธิพล หรือผูมีอำนาจในการส่ังการ

ดำเนินการเขามาเก่ียวของเสมอ” ศ.ดร.สมโภชนระบุ

ประเด็นของธุรกิจสีเทา ถูกนำข้ึนมากลาวถึงอยางมากโดย

ในกลุมของนักอนุรักษสัตวปาในชวงสิบปหลังที่ผานมา หลังจากเกิด

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 157

กรณีพิพาทเก่ียวกับการดำเนินการเก่ียวกับการสงสัตวปาซึ่งอยูในการ

ครอบครองของไทยไปยังตางประเทศทามกลางขอสงสงสัยของสังคม

หลายครั้ง ทั้งในรูปแบบของการแลกเปลี่ยน และเพื่อการศึกษา ที่อาศัย

ชองวางของกฎหมายดำเนินการ เชน การสงเสือโครง 100 ตัว จากฟารม

เสือของบริษัท ศรีราชาไทเกอรซู จำกัด ไปยังสวนสัตวซันหยาในประเทศ

จีน ในสมัยที่นายปลอดประสพ สุรัสวดี ดำรงตำแหนงเปนอธิบดีกรมปา

ไม โดยอางเหตุผลเพื่อการขยายพันธุในกิจการสวนสัตว ภายใตอำนาจ

อนุมัติของอธิบดีที่สามารถดำเนินการได

หรือการสงชาง 2 เชือกไปยังประเทศออสเตรเลีย ดวยเหตุผลเพ่ือ

การแลกเปลี่ยนทางการศึกษา แมถูกคัดคานจากนักอนุรักษตอขอสงสัย

ถึงที่มาของชาง วาชางดังกลาวเปนชางปาหรือชางบานกันแน ในขณะที่

เจาของเร่ืองพยายามดึงดันที่จะสงออกชางแทนการพิสูจนของสงสัย ยิ่ง

สรางความเคลือบแคลงตอสังคมมากข้ึน

หรือธุรกิจสวนสัตวไนทซาฟารี ที่ จ.เชียงใหม ที่นักอนุรักษสัตวปา

สวนใหญเชื่อวา การดำเนินการตางๆ เหลานี้ ลวนมีนักธุรกิจสัตวปาอยู

เบื้องหลัง ในการแลกเปล่ียนซ้ือขายสัตวปา โดยอาศัยชองวางของ

กฎหมายทำใหการคาสัตวปามีชีวิต กลายเปนสิ่งท่ีถูกกฎหมายไดอยาง

งายดาย

“ขอสงสัยตางๆ เหลานี้ เกิดขึ้นในระยะหลัง ที่มักจะพบเห็นการแลก

เปล่ียนโดยอาศัยชองวางของกฎหมายในการดำเนินการ ซึ่งหลายฝาย

เชื่อวาไมไดเปนการดำเนินการแบบตรงไปตรงมา หากแตมีการคาขาย

อยูเบ้ืองหลัง ทำใหธุรกิจที่ผิดกฎหมายกลายเปนการกระทำท่ีถูกตอง

กลายเปนธุรกิจสีเทา เพราะมีกลุมกอนที่มีอำนาจในการดำเนินการอยู

เบ้ืองหลัง ที่คอนขางแตะตองลำบาก และกำลังกลายเปนประเด็น

สำคัญของรูปแบบการซื้อขายท่ียากตอการแกไขเปนอยางยิ่ ง”

ศ.ดร.สมโภชนระบุ

158

´◊ÈÕßà“¬ ¢“¬§≈àÕß ¥â«¬√–∫∫ÕÕπ‰≈πå + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ไมเพียงแตธุรกิจสีเทา ที่กำลังสรางความยุงยากใหกับการปองกันและ

ปราบปรามการคาสัตวปาผิดกฎหมายของเจาหนาที่ในปจจุบันเทานั้น

แตความเปล่ียนแปลงของยุคสมัย โดยเฉพาะความกาวหนาทางดาน

เทคโนโลยีที่กำลังเกิดขึ้นอยางรวดเร็วอยูในขณะน้ี ยังเปนอีกปจจัยหนึ่งที่

ลวนแลวแตกำลังทำใหการคาสัตวปากลายเปนธุรกิจที่แสนจะงายดาย

สำหรับผูที่ตองการซ้ือขาย สินคามีชีวิต

พ.ต.ท.ธนยศ กลาววา จากสถิติการจับกุม รวมไปถึงชองทางการ

สืบสวนเพ่ือหาตนตอของการลักลอบคาสัตวปาในขณะท่ี พบวาการซ้ือ

ขายทางอินเตอรเน็ตกลายเปนชองทางสำคัญ และไดรับความนิยมอยาง

มากในขณะน้ี เน่ืองจากท้ังผูซื้อและผูขายเช่ือวาเปนวิธีหลบหลีก

กฎหมายไดงายท่ีสุด แค นำสินคาลงโพสตขายตามหนาเว็บไซต ที่เปด

โอกาสใหลงประกาศฟรี ขอความเหลาน้ันก็สามารถถึงกลุมลูกคาไดแค

เพียงนิ้วคลิก และเจาหนาที่ยังจบักุมไมไดอีกดวย

พ.ต.ท.ธนยศ ระบุวาจากการสืบสวนพบวาการคาขายในอินเตอร

เน็ตมีทั้งรายเล็กและรายใหญ โดยในรายเล็กๆ สวนใหญจะเปนการ

ประกาศขายสัตวปา สำหรับการนำไปเล้ียง อาจจะเปนแคตัวสองตัว มี

การประกาศขายอยางโจงแจง มีการบรรยายสรรพคุณสินคา พรอมเบอร

โทรศัพทติดตอ หากมีผูสนใจก็สามารถโทรศัพทเขาไปสั่งจอง หรือนัดดู

สินคากันไดงายดาย ซึ่งผูขายจะมีการติดตอพูดคุยเพื่อใหแนใจวา ผูซื้อ

เปนผูที่ตองการสินคาจริงๆ กอนท่ีจะนัดรับสงสินคากัน แตหากมีทาทาง

พิรุธก็จะไมขายให และปดเบอรโทรศัพทเปลี่ยนเครื่องไปทันที

ในสวนของรายใหญๆ มักจะประกาศขายเพ่ือนำไปเปนสัตวเลี้ยง

เริ่มตนดวยสัตวแปลกๆ จำนวนไมมากนัก แตหากผูซื้อแสดงความสนใจ

ในสินคาอื่นๆ ก็สามารถติดตอพูดคุยเพิ่มเติมได กลายเปนการซ้ือขายใน

ล็อตใหญๆ ได กลุมนี้มักจะเปนกระบวนการที่คอนขางเขมแข็ง มีเครือ

ขายโยงใยชัดเจน และมีความสามารถในการหลบหลีก พรอมกับยอมรับ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 159

วา การซื้อขายผานอินเตอรเน็ตกลายเปนปญหาสำคัญของเจาหนาที่

ดวยขอจำกัดทั้งกำลังผูปฏิบัติงาน ทำใหยังไมสามารถเขาไปดูแลในเรื่อง

นี้ไดอยางเต็มท่ีนัก

“การตามจับกุมผูซื้อขายสัตวปาทางอินเตอรเน็ต ของเจาหนาที่ที่

เก่ียวของโดยตรง ทั้ง ตำรวจ ปทส. หรือแมกระท่ังเจาหนาที่กรมอุทยาน

แหงชาติ ยังคงตามการคาขายแบบน้ีไมทัน เพราะการดำเนินการเพิ่งอยู

ในระยะเร่ิมตน ทำใหยังไมสามารถเขาไปดำเนินการจับกุมไดอยางทั่วถึง

ทำใหปจจุบันการคาขายในรูปแบบนี้กำลังแพรหลายอยางมาก

“แคเปดหนาจอคอมพิวเตอร แลวใสชื่อของสัตวปาท่ีตองการเพ่ือ

เสิรชหาแหลงท่ีมาคาขาย ก็จะพบวามีรายชื่อขึ้นมาใหเลือกมากมาย

หลังจากนั้นเพียงแคยกหูโทรศัพท ผูซื้อกับผูขายก็สามารถติดตอกันได

อยางงายดาย”

เมื่อมาถึงประเด็นนี้มีคำถามเกิดขึ้นโดยเฉพาะอยางยิ่ง “เมื่อรูแลว

ทำไมไมจับ” พ.ต.ท.ธนยศ ยอมรับวา สาเหตุสำคัญไมสามารถตาม

จับกุมกลุมผูกระทำผิดไดเน่ืองจาก กำลังของเจาหนาที่มีอยูนอยมาก

และการสืบสวนผูกระทำผิดทางอินเตอรเน็ตเปนเร่ืองใหมที่เจาหนาที่เพ่ิง

จะเริ่มดำเนินการ

อยางไรก็ตาม ที่ผานมาไดมีความพยายามท่ีจะติดตามตรวจสอบ

โดยในรายใหญๆ เจาหนาที่ไดเจาะเขาไปดูในเซิรฟเวอร โดยอาศัยความ

รวมมือกับหนวยงานที่เชี่ยวชาญดานน้ี เพื่อหาแหลงตนตอ การสืบสวน

ในทางลับ เพื่อเขาไปถึงผูกระทำผิดราย

“อยางไรก็ตาม การซื้อขายสัตวปา หรือช้ินสวนของสัตวปาทางอิน

เตอรเน็ต นั้น หากจะใหไดผลอยางจริงจัง จำเปนที่จะตองไดรับความ

รวมมือจากเจาของเว็บไซตตางๆ ดวย ในการท่ีจะชวยแสกน หรือออกกฎ

ควบคุมการหามมีการซ้ือขายของผิดกฎหมายบนหนาเว็บไซตของตัวเอง

เพื่อไมใหเกิดการคาขายอยางแพรหลาย เพราะลำพังแตเจาหนาท่ีคงไม

สามารถยุติ การซื้อขายผิดกฎหมายในรูปแบบนี้ไดอยางแนนอน”

พ.ต.ท.ธนยศ คิดเห็น แตก็ดูเหมือนวา การขอความรวมมือของเจาหนาที่

160

ตำรวจยังคงไมไดรับความสนใจจากเจาของเว็บไซตเทาใดนัก

หรือแมจะสนใจเพราะหากเกิดปญหาขึ้นเจาของเว็บไซตก็จะตอง

เปนผูรับผิดชอบดวย แตการโพสตขายของในแตละวันมีอยูจำนวนมาก

จึงทำการประกาศขายสัตวปาบนหนาจอคอมพิวเตอรในประเทศไทย

ไมมีทีทาวาจะลดลง

อยางไรก็ตาม การดำเนินการของเว็บไซตประมูลสินคาชื่อดังอยาง

“อีเบย” นาจะเปนตัวอยางที่ดีของการดำเนินการที่สอดคลองกับความ

คิดเห็นของ พ.ต.ท.ธนยศ โดย “อีเบย” (www.ebay.com) ตกเปนขาวไป

ทั่วโลกเม่ือออกมาประกาศอยางชัดเจนเมื่อกลางป 2550 ในการหาม

ขายสินคาสัตวปา ชิ้นสวนตางๆ ของสัตวปา ที่ผิดกฎหมายในเว็บไซตนั้น

การประกาศอยางชัดเจนของ “อีเบย” ไดรับความช่ืนชมอยางมาก

จากนักอนุรักษ และผูทำงานดานสัตวปาทั่วโลก หลังจากท่ีพบวาสินคา

สัตวปาอันตราย และสัตวสงวนหลายพันชนิด ถูกนำมาประมูลออนไลน

อยางโจงแจง

ยิ่งงาชาง ที่มีจำนวนมากกวา 2,000 ชิ้น โดยในจำนวนนี้มีเพียง 6

เปอรเซ็นตเทานั้นท่ีมีหลักฐานวาเปนงาชางที่ไดมาอยางถูกกฎหมาย

โดยหลังการประกาศดังกลาว ทำใหการประกาศประมูลสินคาสัตวปา

อันตรายและสัตวปาสงวนท่ีผิดกฎหมาย ในเว็บไซตอีเบย ลดจำนวนลง

กวาครึ่งหนึ่งทีเดียว

´◊ÈÕ¢“¬·∫∫§≈“  ‘° + + + + + + + + + + +

ปจจุบันรูปแบบการคาขายสัตวปาจะอาศัยเทคโนโลยี และความ

เปลี่ยนแปลงของกฎเกณฑทางสังคมเขามาชวยเหลือเพื่อใหเกิดการซื้อ

ขายที่งายดาย สะดวก และคลองตัวขึ้น แตการซื้อขายเดิมๆ ที่ไมจำเปน

ตองอาศัยเทคโนโลยีซับซอน ยุงยากมากนัก ยังไดรับความนิยมแบบไมมี

วันเสื่อมคลาย สวนใหญมักเกิดขึ้นในกลุมของผูท่ีอยูในแวดวงเดียวกัน

เปนคนกลุมหนึ่งที่มีสายสัมพันธโยงใย และการซ้ือขายมักเปน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 161

กระบวนการใหญ ซื้อขายกันขามประเทศ อาศัยเครือขายที่ตั้งอยูในทุก

จุดของเสนทางผาน จากตนทางสูปลายทาง เปนกลุมกอนที่เขมแข็ง

ถิรเดช ปาละสุวรรณ ยอนเลาถึงพฤติกรรมของกลุมผูคา ที่เขา

พบเห็น จากประสบการณการทำงานดานการปราบปรามในสวนของ

กรมอุทยานฯ อันแสนจะยาวนานของตัวเองวา กลุมของผูคาขายสัตว

ปาเหลานี้ สวนใหญจะเปนคนกลุมเดิมๆ ที่เรียนรูวิธีการหลบหลีกมา

อยางช่ำชองแลว และตลาดของพวกเขาก็ขยายวงกวางข้ึนไปเร่ือยๆ ที่

คนสวนใหญเขาใจวาจตุจักรเปนตลาดสำคัญของการคาสัตวปาจุดหนึ่ง

ของโลก

จากขอมูลสถิติที่เจาหนาท่ีอุทยานฯ รวมกับตำรวจ ปทส.จับกุม

พบวาเสนทางจะมีตั้งแต สตูล ขึ้นมาท่ีสงขลา ชุมพร ระนอง ผาน

กรุงเทพฯ ปทุมธานี ไปที่โคราช สกลนคร นครพนม หนองคาย และเมื่อ

ถูกจับในเสนทางหน่ึง พวกเขาก็จะสับเปล่ียนเปนเสนทางใหมๆ บางแต

ไมหนีแนวเดิม พวกนี้จะไมหยุดนิ่ง เขาจะมีขอมูลของเจาหนาที่ตลอด ใน

ขณะท่ีเจาหนาท่ีมีขอมูลนอยมาก ซึ่งเปนปจจัยหน่ึงท่ีทำใหดูเหมือนเจา

หนาที่ไมทันแกงนี้

สวน ทัศนี เวชพงศา ที่ปรึกษาดานการส่ือสาร จากมูลนิธิเพื่อนปา

หนวยงานองคกรเอกชนตางชาติ ท่ีเขามารวมทำงานดานการสืบสวนใน

หลายคดีดานการคาสัตวปาขามชาติ รวมกับภาครัฐวา ที่จริงแลวรูป

แบบการซ้ือขายของเครือขายผูคาสัตวปาเหลานี้ ไมไดยุงยากซับซอน

เพียงแตมีการดำเนินการท่ีเปนระบบ เขมแข็ง และกวางขวางในทุกจุด ที่

มีสินคาที่ตองการ เมื่อเกิดคำสั่งซื้อขึ้น พอคาก็เพียงแคยกหูโทรศัพท รวบ

รวมออเดอร แนัดแนะวิธีการสงสินคาเทานั้นก็เปนการเสร็จสิ้น

กระบวนการซ้ือขาย

นอกจากน้ี ถิรเดช ยังเลาตอถึงการคาขายรูปแบบคลาสสิกในตลาด

นัดสวนจตุจักร วา โดยปกติแลว สัตวปาท่ีถูกนำมาขายในตลาดนัด

สวนจตุจักร พอคามักจะมีวิธีการหลบเลี่ยง แบบชนิดที่เจาหนาที่ไม

162

สามารถรับรูได บางคร้ังก็นำไปซุกซอนไวในตู ที่อยูอีกรานหนึ่ง หรือ

บางคร้ังนำกรงออกมาวางไวนอกราน ไมรูวาใครเปนเจาของ หากมีผู

สนใจ ก็จะเขาไปสอบถาม และติดตอใหรายละเอียด เจรจากันเอง หาก

มั่นใจไดวา ผูซื้อไมใชเจาหนาท่ี และเปนผูที่ตองการซ้ือสัตวปาจริงๆ จึง

จะมีการเปดเจรจาซ้ือขายกันตอไป

แตหากไมมั่นใจ พอคาแมคา เหลาน้ีจะไมประกาศตัววาเปน

เจาของสินคาเด็ดขาด หากเจาหนาท่ีทำการจับกุม ก็จะไดแตของกลาง

แตหาตัวเจาของไมเจอ

บางราย อาศัยวิธีการถายรูปสินคา จำพวกสัตวปาที่เปนสินคายอด

นิยมเก็บไว เมื่อเจอลูกคา ซึ่งสวนใหญเปนชาวตางชาติ ก็จะใชวิธีเขาไป

เดินชน พรอมกับสอบถามวาตองการหาซื้อสัตวปาอะไรเปนพิเศษ หรือ

ไม พรอมกับนำเสนอรูปภาพสัตวปา ที่ติดตัวมา หากลูกคาสนใจจึงจะมี

การติดตอเจรจาซื้อขายกัน พรอมกับนำไปดูสินคาของจริง ที่อาจจะ

ซุกซอนไวแหงใดแหงหน่ึงในบริเวณนั้น

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 163

“การซ้ือขายในตลาดนัดสวนจตุจักรเปนวิธีการที่คอนขางงาย สวน

ใหญการซื้อขายแบบนี้มักจะเปนการซื้อขายจำนวนไมมาก รซื้อเพื่อนำ

ไปเล้ียงเทานั้น วิธีการซื้อขายก็ไมยุงยากซับซอนอะไร วางขายกันไปเลย

โดยเฉพาะสัตวปาที่มาจากตางประเทศ พวกนี้แมวาในความเปนจริง

แลวจะผิดกฎหมาย แตเน่ืองจากกฎหมายคุมครองสัตวปาตางประเทศ

ของเรายังไมคุมครองอยางครอบคลุมทำให สัตวปาตางประเทศถูกนำมา

ขายไดอยางอิสระ และพอคาแมคาเหลาน้ีสวนใหญจะมีความช่ำชอง

เปนพิเศษ และดวยความท่ีเจาหนาที่ของเรามีนอยกวาพอคาแมคา

ทำใหพวกเขาสามารถจำหนาตาเจาหนาที่ไดเกือบทุกคน ถาลองเดิน

เขาไปรับรองรูหมดวาใครเปนใคร หรือแมกระท่ังเอารถไปจอดเทาน้ัน ก็

จะมีการสงขาวกันไปตั้งแตปากซอยจนถึงทายซอยแลว” ธนิตกลาว

 àßßà“¬ ¢“¬ –¥«° + + + + + + + + + +

นอกจากวิธีการซื้อขายรูปแบบหลากหลาย การจัดสงสินคา ก็เปนอีกขั้น

ตอนหนึ่งท่ีเหลาบรรดาพอคาแมคา ตองคิดหาวิธีการท่ีแยบยล เพื่อหลบ

หลีกการถูกตรวจจับ จนมักจะสรางความแปลกประหลาดใจใหกับเจา

หนาที่อยูเสมอ

พ.ต.ท.ธนยศ กลาววา ตลอดวลาของการทำงานที่ผานมา ในการ

จับกุมแตละครั้งมักจะพบวาผูคา มักจะหาวิธีการขนสงสินคาแปลกๆ

เพ่ือตบตาเจาหนาท่ี ขบวนการคาสัตวระหวางประเทศที่เกิดบอย พบวา

สัตวใหญที่นิยมคาขายกัน มีอยู 3 ชนิด คือ ตัวลิ่น หรือตัวน่ิม ที่บาง

ประเทศนิยมเอาไปรับประทาน หรือใชหนัง ซึ่งสัตวชนิดนี้มีราคาแพง

นอกจากน้ีก็มี เสือ ที่นิยมเอาไปบริโภค และท่ีเจาหนาที่จับกุมไดบอย คือ

นางอาย สัตวชนิดนี้ จะมีความนิยมชมชอบเล้ียงอยูในโซน ประเทศแถบ

ญี่ปุน รัสเซีย เจาหนาที่เคยจับไดที่บริเวณสนามบิน จำนวนมากถึงยี่สิบ

สามสิบตัว ถูกยัดเขาไปในกลอง แออัดกันอยูภายใน

แนนอนวามันจะตองอยูรอดไมครบ 100% พ.ต.ท.ธนยศระบุวา ถูก

164

ซื้อมาในราคาตัวละประมาณ 1 หมื่นบาท แตเมื่อไปถึงญ่ีปุนแลว พอคา

จะสามารถนำไปขายไดราคาต้ังแตหาหมื่นถึงหน่ึงแสนบาท

“จึงถือวาเอาไปเยอะ แตรอดมาหาตัว ก็นับวาคุม ที่สำคัญสัตวพวก

นี้เวลาถูกยัดเขาไปในกระเปาบางทีเคร่ืองเอกซเรยตรวจจับไมเจอ เพราะ

มันจะน่ิงเหมือนกอนอะไรสักกอน แคนี้เจาหนาท่ีสนามบินจะไมสามารถ

จับได เพราะเวลาตรวจจะไมมีเจาหนาที่ของเราเขาไปคุมอยูดวย พวกนี้

จะทำเปนขบวนการ อยางที่เราเคยจับได มีชาวญี่ปุน ทำตัวเดินทางมา

เหมือนนักทองเท่ียว แตปรากฏวาถือออเดอรมาส่ังคนไทย แลวก็เอาใส

กระเปากลับไป แตพอเรามาดูแลวเอาไปขนาดน้ันไมใชนักทองเท่ียว

ซื้อไปแคเลี้ยงเองแนนอน” พ.ต.ท.ธนยศกลาว

วิธีการขนยายสินคาจำพวกสัตวปาเหลาน้ีไมเพียงแตเปนการใชวิธี

ซุกซอนอยูในเส้ือโคด แอบยัดไวในกระเปาของเส้ือแจคเก็ต หรือใสไวใน

กระชองของเสื้อผาที่ถูกตัดเย็บขึ้นมาเฉพาะ ทัศนีย จากมูลนิธิเพื่อนปา

เลาวา จากการสืบสวนทางลับเคยพบวา การเคลื่อนยายสัตวปา โดยเชา

เหมาลำเคร่ืองบินเพ่ือนำสินคา ประเภท ตัวลิ่นบรรจุในกลองสินคา

บรรทุกใตเคร่ืองบิน จากประเทศตนทางอินโดนีเซีย มีปลายทางไปยัง

ประเทศลาว ใหเคร่ืองบินแวะสงของประเภทอื่นที่ สนามบินดอนเมือง

กอนจะบินตอไปประเทศลาว โดยประสานกับตำรวจเพ่ือตรวจคน ใน

ที่สุดก็พบวา มีการขนสงตัวลิ่น จำนวนมาก นั่นก็ทำใหเชื่อไดวา

กระบวนการตางๆ ถูกจัดเตรียมมาเปนอยางดี ทั้งเชื่อวามีจำนวนมากใน

แตละป โดยเฉพาะการขนสงผานดานศุลกากร รูปแบบคารโก สามารถ

ผานขั้นตอนสุมตรวจของศุลกากรไดไมยากเย็นนัก ถาหากสงเขามามาก

จะถูกสุมตรวจจับสักตูสองตู ยังถือวาคุมอยูดี

ª√“∫‡∑à“‰À√à ∑”‰¡‰¡àÀ¡¥ + + + + + + + + + + + + +

ศ.ดร.สมโภชน ศรีโกสามาตร ตอบเม่ือถูกตั้งคำถามวา ทำไม

สถานการณการคาสัตวปา จึงไมหมดไปเสียทีวา กระบวนการการคา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 165

สัตวปาที่เกิดข้ึนอยางตอเน่ืองดำเนินการในหลายระดับ ตั้งแตแบบเล็กๆ

ในตลาดนัดสวนจตุจักร ไปจนถึงระดับใหญๆ ที่เปนเครือขายขามชาติ

แมกระทั่งการคาขายแบบของ ธุรกิจสีเทา ลวนแลวแตมีเบ้ืองหลัง

และกระบวนการท่ีซับซอน เทียบกับการทำงานของเจาหนาที่ที่ดูเหมือน

วามีปจจัยหลายอยาง ไมวาจะเปนดานนโยบาย, กำลังเจาหนาท่ี หรือ

ความออนแอของกฎหมาย ทำใหธุรกิจการคาขายสัตวปายังคงสามารถ

ดำเนินตอไปไดอยางดี เพราะคอนขางคุมกับการเส่ียง โดยเฉพาะธุรกิจ

สีเทา ที่เขาเชื่อวาเปนธุรกิจที่แตะตองไดยากที่สดุ

“ธุรกิจสีเทา เปนรูปแบบการคาสัตวปา ที่ซับซอนและดูเหมือนจะยุง

ยากท่ีสุด ใครก็ไมอยากแตะ เพราะแตะแลวทำอะไรไมได ทั้งๆ ที่รูกันอยู

อันนี้พูดถึงกรณีการคาในระดับใหญ แตอยางการคาขายในสวนจตุจักร

จะมองวาเปนธุรกิจสีเทาก็ได เพราะวาเปนการคาที่ดานหนาถูกกฎหมาย

แตขางในกลับมีสิ่งผิดกฎหมายซอนอยู การแกปญหาของเจาหนาท่ีก็คง

ทำไดเพียงสวนหนึ่ง เพราะเทาท่ีทราบกันอยูวาเจาหนาที่ในการดำเนิน

การจับกุมปราบปรามของเรามีอยูจำนวนจำกัด

“ขณะที่ผูคา มีจำนวนมาก เปลี่ยนหนาไปเรื่อย รวมทั้งเปลี่ยนรูป

แบบตลอดเวลา ในขณะที่เจาหนาที่ยังคงเปนกลุมเดิมๆ อยางถาไปเดิน

สวนจตุจักรเขาก็ตองรูแน”

ทั้งท่ี พ.ต.ท.ธนยศ ตอบวาที่ผานมาเจาหนาท่ี ปทส.เองพยายาม

ทำงานดานการปรามปรามอยางหนัก ออกสืบสวน หาที่มาและ

ขบวนการคาสัตวปาขบวนการใหญๆ ทำกันเปนเครือขาย แตก็ถือวาเปน

เรื่องยาก เพราะผูกระทำผิดมักรับรูความเคลื่อนไหวของเจาหนาที่ ใน

ทางตรงกันขาม งานขาวซึ่งถือวาเปนเรื่องสำคัญของการทำงานของ

ตำรวจส่ิงที่คอนขางยาก แมจะมีสายขาวออกทำงานสืบสวนอยูพอ

สมควรแตก็ยังไมถือวาเพียงพอตอการปราบปรามที่จะทำใหเกิด

ประสิทธิภาพพอ

ดังนั้นสิ่งที่เจาหนาที่ตองการมากท่ีสุดก็คือ สายขาว หรือขอมูล การ

คาสัตวปา ซ่ึงแมวาเจาหนาที่จะมีอยูพอสมควรแลว แตหากไดรับความ

166

รวมมือจากประชาชนเพิ่มขึ้นเปนเรื่องที่ดีมาก เพราะเทาที่รูกันอยูเจา

หนาที่ทำงานอยูในที่แจง กลุมผูกระทำผิดมักจะรับรูความเคลื่อนไหวอยู

ตลอดเวลา ในขณะท่ีการทำงานของกลุมน้ีจะอยูในท่ีมืด มีเครือขาย

กวางขวาง ดังนั้นหากสายขาวไมเขมแข็งพอ ก็ไมมีทางท่ีจะจับได

พ.ต.ท.ธนยศ เชื่อวา สาเหตุสำคัญที่ไมทำใหการคาสัตวปาหมด

ไปเสียที ก็คือ ความเช่ือ และคานิยมผิดๆ ของมนุษย ที่ยังคงมีอยู

ไมวาจะเปนการนำสัตวมาดวยจุดประสงคตองการบริโภค หรือนำ

มาเลี้ยงเปนเคร่ืองประดับบารมี หรือดวยจุดประสงคอื่นๆ ทำให

เกิดความตองการ ทำใหสัตวกลายเปนสินคาที่มีมูลคา และเมื่อ

กฎหมายไมอนุญาต

สิ่งที่เขาคิดวาหนทางแกไขที่ดีที่สุดจึงนาจะเปนการเปลี่ยนแปลงคา

นิยมของประชาชนเสียใหม ซึ่งจะเปนวิธีทางเดียวที่ไดผลที่สุด แตก็คงจะ

เปนเรื่องยากท่ีสุดเชนกัน

ขณะที่ถิรเดชกลับเช่ือวา ปญหาที่ทำใหการปราบปรามการคาสัตว

ปาไมสามารถดำเนินการไดอยางตอเนื่องและมีประสิทธิภาพ กลับอยูที่

นโยบายของรัฐ ปญหาไมแนนอนของนโยบายจากผูบริหารระดับสูง

เพราะมักจะเกิดความเปล่ียนแปลงท่ีคาดไมถึงอยูเสมอ สงผลตอการ

ทำงานของเจาหนาที่อยางหลีกเลี่ยงไมได

“ผมมองวา หากเรายังแกไขที่ตนเหตุไมได การปราบปรามที่ได

ประสิทธิผลจึงควรที่จะดำเนินตอไป และควรจะเขมแข็งกวานี้ อยางที่

ทราบกันดีอยูแลววา ปญหาสำคัญของเราคือเจาหนาที่นอย แตละคน

ทำงานกันอยูในสายนี้จนผูกระทำผิดจำหนาไดแลว เรื่องขาวจึงไมตอง

พูดถึง ก็ตองไปอาศัยไหววานสายขาวจากท่ีอื่น ก็เปนธรรมดาท่ีทำใหการ

ทำงานยุงยาก และสิ่งสำคัญมากๆ อีกเรื่องหนึ่งเปนเรื่องเกี่ยวกับ

นโยบายระดับสูง เรื่องการปราบปรามการคาสัตวปานี่มีการดำเนินการ

มาตลอดทุกรัฐบาล แตก็มีความเปล่ียนแปลงในทุกรัฐบาลเหมือนกัน

การเปลี่ยนรัฐบาล ก็ตองมีการเปลี่ยนนโยบาย เปลี่ยนการทำงานก็สะดุด

ทั้งเรื่องงบประมาณ เรื่องอะไรตางๆ เปนปญหาที่ขาราชการตองเจอ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 167

และก็เปนสาเหตุสำคัญที่ผมมองวาทำใหการทำงานดานการปราบปราม

ตางๆ ไมประสบผลสำเร็จมากนัก” ธนิตกลาว

ถึงกระนั้น จุดออนที่พูดถึงกันมากขึ้น เริ่มมีการจับมือกัน ที่จะ

ทำงานรวมกัน แตสิ่งสำคัญที่สุด ทัศนีย คิดวานาจะเปนการสรางองค

ความรูรวมกันใหเกิดขึ้นในหนวยงานท่ีเกี่ยวของ ไมวาจะเปนกรมอุทยาน

แหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช, สำนักงาน ปทส., กรมศุลกากร, ตม.,

องคกรเอกชน รวมทั้งหนวยงานท่ีเกี่ยวของอื่นๆ

“บางครั้งเจาหนาที่ในสวนอื่นๆ ที่ไมไดทำงานดานสัตวปาโดยตรง

แตอาจจะตองมีสวนเก่ียวของ เชน เจาหนาท่ีกรมศุลกากร เจาหนาท่ี

ตรวจคนเขาเมือง เขาไมรูวา การลักลอบขนสงสินคาจำพวกสัตวปาผาน

เขา ออกประเทศ สรางความเสียหาย หรือมีความสำคัญอยาง ทำใหที่

ผานมาเจาหนาท่ีเหลาน้ีไมไดใหความสำคัญกับการปราบปรามจับกุม

เทาไหรนัก ทำใหเกิดเปนชองวางของกลุมผูกระทำผิดที่อาศัยวิธีนี้ในการ

สงสินคาผานเขาออกประเทศไทยไดอยางงายดาย

และตองเปดอบรมใหความรูกับ กลุมคณะผูพิพากษา เพื่อใหทราบ

ถึง ความรุนแรงของกระบวนการคาสัตวปาที่ เขาสูกระบวนการทาง

กฎหมายดวย ใหทานเขาใจถึง ความเสียหายของคดีเหลาน้ีมากข้ึน

หลายทานบอกวาไมเคยทราบมากอนวา การคาขายสัตวปาจะเปนคดีที่

สรางความเสียหายรุนแรงมากมายขนาดน้ี เปนอาชญากรรมรุนแรงท่ีสง

ผลตอชีวิต เปนกระบวนการขามชาติ เขาใจแคเพียงวาเปนการซื้อขาย

ผิดกฎหมาย เปนคดีเล็กนอย ทำใหมีการสั่งลงโทษเบา จนไมเกิดความ

เกรงกลัว และเมื่อมีความเขาใจมากขึ้น แนนอน ผูกระทำผิดตองไดรับ

โทษหนัก และเราหวังวาจะทำใหเกิดความเกรงกลัวมากข้ึน”

ดวยเหตุผลตางๆ ดังกลาว จึงนาจะเปนการตอบคำถามในเบื้องตน

วาเหตุใด การคาสัตวปาผิดกฎหมาย จึงยังไมสามารถถูกปราบปรามได

อยางสิ้นซากเสียที

168

∫∑ √ÿª + + + + +

แมวาสถานการณการลักลอบคาสัตวปาผิดกฎหมายยังคงรุนแรง ไมมี

ทีทาวายุติลงงายๆ แต ความพยายามที่จะสรางความเขมแข็งใหกับ

หนวยงานการปราบปราม ของหนวยงานภาครัฐ และเอกชนยังคงดำเนิน

ตอไป

หลายหนวยงานเริ่มใชวิธีการทำงานรวมกันมากข้ึนมากกวาในอดีต

โดยเชื่อวาแนวทางการทำงานในระบบเครือขาย นาจะเปนวิธีการตอสู

กับกระบวนการคาสัตวปา ไดดีที่สุดทำใหปจจุบันไดมีการจัดต้ังเครือ

ขายการปราบปรามการคาสัตวปาและพันธุพืชผิดกฎหมายในภูมิภาค

อาเซียนข้ึน หรือ โครงการอาเซียน เวน (ASEAN-WEN) เปนความ

รวมมือกันของ 10 ประเทศสมาชิกอาเซียนจับมือรวมกันปราบปราม

อาชญากรรมดานสัตวปา แมยังไมเห็นผลงานท่ีเดนชัดนัก อาจจะตองใช

เวลาอีกสักระยะเวลาหน่ึง ดูวาโครงการน้ีสามารถทำงานบรรลุเปาหมาย

ไดหรือไม

ในสวนของการปราบปรามภายในประเทศ พ.ต.ท.ธนยศ กลาววา

จำเปนตองอาศัยความรวมมือของทุกหนวยงาน ทั้งหนวยงานภาครัฐที่

ดูแลโดยตรง เชน กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช เจาหนาที่

ตำรวจท่ีเกี่ยวของทุกฝาย รวมไปถึงเอ็นจีโอดานการอนุรักษ สื่อมวลชน

และท่ีสำคัญการท่ีสุดคือ ประชาชน ที่จะตองรวมมือกันในการชวยกันที่

จะยับย้ังการกออาชญากรรมดานนี้

“ที่ผานมาเราพบบอย ทั้งดารา คนมีชื่อเสียง หรือกลุมไฮโซ และ

พยายามชักจูงใหกลุมคนเหลานี้เปล่ียนแปลงความคิด รวมท้ังยังชักชวน

ใหมารวมรณรงคดวย แตก็ยังไมไดผลมากนัก เพราะผมเช่ือวา หากเรา

ยังแกไขในปญหาหลักๆ เชน เรื่องของกฎหมาย หรือนโยบายไมได การ

ไดรับความรวมมือจากประชาชนจะเปนสิ่งหนึ่งจะชวยลดปญหาน้ีได”

พ.ต.ท.ธนยศ สรุปในตอนทาย

ภาพของซากเสือ 11 ตัวที่ถูกชำแหละเรียงรายเตรียมรอพรอมสงไป

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 169

ยังรานอาหารเปบพิสดาร รวมกับตัวลิ่นกวา 300 ตัว ที่เจาหนาที่จับกุม

ไดเม่ือตนป หรือภาพของหมีควายตัวใหญ ที่ถูกขังอยูภายในบานหลัง

เล็กๆ บนถนนแจงวัฒนะรวมกับสัตวปาหายากอีกหลายชนิด ยังคงเปน

ภาพที่สรางความสะเทือนใจใหกับสังคมอยูจนถึงวันนี้

ตราบใดท่ีมนุษยยังไมตระหนัก และไมเปล่ียนแปลงคานิยมท่ีผิด

เพี้ยน การกออาชญากรรมดานสัตวปา ก็คงไมสามารถยุติลงได ไมวาจะ

เปนยุคใดสมัยใดก็ตาม

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

บรรณานุกรม

www.peunpa.org

www.dnp.go.th

www.forest.police.go.th

เอกสารประกบอการประชุมสัมมนา รายงานโครงการวิจัย สถานการณ

สัตวปาไทย : การคาขายสัตวปา สวนสัตว และเขตอนุรักษ : ปญหา

ทางออก : และโจทยวิจัย, 2551, สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย

170

笟§“≈‘ªμ— é æ◊™·Ààߧ«“¡À«—ßÀ√◊Õ¿—¬¢Õß ‘Ëß·«¥≈âÕ¡

+ + + + + + + + + + + + + +

∫ÿ…°√ ՗ߧ≥‘μ  ∂“π’‚∑√∑—»πå∑’«’‰∑¬

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 171

“ ก า ร ข า ด แ ค ล นพ ลั ง ง า น

เปนประเด็นปญหาสำคัญระดับโลก ผมในฐานะรัฐมนตรีกระทรวง

วิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ทำหนาที่ในการหาเทคโนโลยีใหมๆ

เพื่อพลังงานทางเลือก ปจจุบันมีเทคโนโลยีนำไมมาผลิตเปน

พลังงาน จึงอยากสงเสริมใหมีการนำไมมาใชเปนพลังงาน โดย

เฉพาะไมยูคาลิปตัส เนื่องจากเปนไมโตเร็ว ปลูกงาย ที่สำคัญการ

ปลูกไมยังเปนการเพ่ิมพื้นที่สีเขียว ชวยลดภาวะโลกรอนดวย”

คำพูดท่ีเปนเหมือนนโยบาย ซึ่งสรางเสียงวิพากษวิจารณมากที่สุด

หลังการเขารับตำแหนงของนายวุฒิพงษ ฉายแสง รัฐมนตรีวาการ

กระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนยี แคเพียง 1 สัปดาห ในขณะท่ีรัฐบาล

กำลังเตรียมรางแผนนโยบายท่ีจะประกาศตอรัฐสภา

และย่ิงฝุนตลบมากยิ่งขึ้น เมื่อนายสมัคร สุนทรเวช อดีตนายก

รัฐมนตรี และอดีตรัฐมนตรีวาการกระทรวงกลาโหม ออกมาสนับสนุน

นโยบายนี้ และไดหยิบยกขอมูล ของนักวิชาการกลุมหนึ่งที่คนพบพันธุ

ใหม ที่ไมมีผลกระทบตอสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะการปลูกบนคันนา

“การปลูกยูคาลิปตัสบนคันนาท่ีขยายใหกวางขึ้น 1 ไร 100 ตน 5 ป

ไดไม 5 ตัน ความมหัศจรรยคือปลูกบนคันนา รากก็ลงไปในนา พอไถนา

รากถูกตัด ทำใหตนกลาตาย ตนโต รากในนาเปนปุย ใบท่ีตกในนาเปน

ปุย มีการพิสูจนวาทำใหไดผลมากขึ้นดวย” เปนเสียงของ สมัคร สุนทร

เวช ตอบคำถามความคางคาใจของส่ือมวลชน

172

คุณสมบัติยูคาลิปตัสสายพันธุใหม ที่อดีตผูนำประเทศอธิบาย

พรอมอางอิงผลการศึกษาที่มาจากนักวิชาการ ทำใหเกิดขอเรียกรองตาม

มาวา หากมีการคนพบสายพันธุใหมที่สามารถปลูกบนคันนาไดโดยไม

สงผลกระทบตอสิ่งแวดลอม ก็ควรจะนำผลการศึกษามาเปดเผยตอ

สาธารณชน และเปนการศึกษาจากนักวิจัยสถาบันใด แมจะยังไมมีการ

ระบุชี้ชัด แตคนในแวดวงยูคาลิปตัสก็เปนที่ทราบกันดีวา มหาวิทยาลัย

เกษตรศาสตรเปนหน่ึงเดียวที่กำลังเดินหนาศึกษา การปลูกยูคาลิป

ตัสบนคันนา โดยใชพื้นท่ีจังหวัดปราจีนบุรีและจังหวัดฉะเชิงเทรา

โครงการน้ีมีชื่อวา “การวิจัยเชิงบูรณาการเพ่ือปญหาความยากจน

ในชนบท โดยการเพ่ิมประสิทธิภาพการใชประโยชนที่ดินดวยการกปลูก

ไมโตเร็ว” ไดรับการสนับสนุนโดยสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย

(สกว.) รวมกับ บริษัท สมาชิกสงเสริม จำกัด บริษัท ยูคาลิปตัส

เทคโนโลยี จำกัด และบริษัท พี ซี เอส แมเนจเมนท จำกัด เริ่มเดินหนา

ทำการวิจัย ตั้งแตป 2549 และจะไปส้ินสุดโครงการ ตนป 2552 ภายใต

จุดประสงคที่ตองการแกปญหาการขาดแคลนวัตถุดิบในอุตสาหกรรม

เยื่อกระดาษ

ทำไปพรอมๆ กับนโยบายการบูรณาการกับการแกปญหาความ

ยากจนของชาวนาไทยทางภาคอีสาน โดยปลูกตนยูคาลิปตัสซึ่งเปนไม

โตเร็วบนคันนา

ขณะน้ีนักวิจัยกำลังเรงเก็บขอมูลและสรุปผลท่ีจะไดออกมาเปน

รายงานท่ีสมบูรณแบบที่สุด เทาท่ีเคยมีการศึกษาเก่ียวกับความเปนไป

ไดในการปลูกยูคาลิปตัสบนคันนา

“ผลการวิจัยเบื้องตนพบวา ผลผลิตขาวไมไดลดลง เพราะรมเงา

จากไมยูคาลิปตัสไมไดบังแดดท่ีจะสองลงนาขาว สวนประเด็นที่วา

ยูคาลิปตัสเปนพืชกินน้ำมากน้ันเปนความจริง แตเมื่อเทียบตอน้ำหน่ึง

ลิตรท่ีกิน ยูคาลิปตัสสรางเน้ือไมใหมากกวาไมชนิดอ่ืน ดังนั้น ควรปลูก

ยูคาลิปตัสหรือไม ขึ้นอยูกับวาเราจะปลูกเพื่ออะไร หากปลูกเพื่ออนุรักษ

ตนน้ำลำธารก็ไมควร เพราะยูคาลิปตัสกินน้ำมาก และขาดความ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 173

หลากหลายทางชีวภาพ แตเหมาะมากตอการปลูกเปนปาเศรษฐกิจเพื่อ

สรางรายได และมีเปาหมายการใชประโยชนเนื้อไมชัดเจน”

ดร.บุญวงศ ไทยอุตสาห สังกัดศูนยวิจัยปาไม คณะวนศาสตร

มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ในฐานะหัวหนาโครงการ ใหความเห็น

หลังถูกยิงคำถาม ถึงความเปนไปไดที่ยูคาลิปตัสจะอยูรวมกับนาขาวได

โดยที่จะไมสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอม มีความเปนไปไดมากนอยแค

ไหน สรุปภาพรวมของผลการศึกษาเบื้องตน

นักวิชาการที่มีชีวิตอยูกับงานวิจัยพืชตางๆ มากกวา 40 ป และ

คลุกคลีอยูกับยูคาลิปตัสมาตลอด บอกวา แมผลวิจัยเบ้ืองตนจะออกมา

ในเชิงท่ีกลาวไปแลว และสังคมคงจะยากเห็นเนื้อหาในรายงานผลการ

วิจัยเชิงบูรณาการฉบับนี้ แตขณะนี้ ทีมนักวิจัยกำลังทำงานอยางหนัก

เพ่ือเขียนเปนรายงานอยางสมบูรณครบถวนที่สุดเทาที่เคยมีการทำวิจัย

มา ซึ่งจะออกมาประมาณกลางเดือนกุมภาพันธ 2552 ซึ่งจะมีการแยก

ยอยโครงการวิจัยออกเปนแตละสาขา รวม 9 โครงการดวยกัน

โครงการท่ี 1 การปลูกไมโตเร็วบนคันนา และตามแนวเขตแปลง

เกษตร

โครงการท่ี 2 การปลูกไมโตเร็วบนคันนาปรับแตงในระหวางฤดูแลง

อยางประณีต ดวยระยะหางตางกัน

โครงการท่ี 3 การประเมินการเก็บกักคารบอนไดออกไซด ของการ

ปลูกไมโตเร็วรูปแบบตางๆ

โครงการท่ี 4 ผลกระทบตอการปลูกไมโตเร็ว ตอคุณสมบัติของดิน

การหมุนเวยีนธาตอุาหารพืช และการกระจายของราก

โครงการท่ี 5 การใชน้ำและประสิทธิภาพในการใชน้ำของไมโตเร็ว

โครงการท่ี 6 ศักยภาพทางเศรษฐกิจของการปลูกไมโตเร็วในระบบ

วนเกษตร

โครงการท่ี 7 ความเปนไปไดของการปลูกไมยูคาลิปตัส บนคันนา

ดวยระยะหางระหวางตนตางๆ กัน

174

โครงการท่ี 8 การปลูกไมยูคาลิปตัสตางสายตนบนคันนา

โครงการท่ี 9 ความเปนไปไดในการปลูก ไมยูคาลิปตัสแทรกเปน

แถบในการปลูกมันสำปะหลัง

การปลูกยูคาลิปตัสบนคันนาเพื่อแกปญหาความยากจน และใช

ประโยชนบนคันนาอยางเต็มท่ีนั้น ทีมวิจัยไดตั้งประเด็นการศึกษาไปท่ี

พันธุของยูคาลิปตัส เพราะหากจะพูดถึงที่นา ก็ตองนึกถึงพื้นที่ที่มีน้ำขัง

และพ้ืนที่สวนหน่ึงก็ตองปลูกขาว ดังนั้นการปลูกยูคาลิปตัสจะตองมี

ความทนทานตอพื้นท่ีที่มีน้ำใตดินสูง และมีโอกาสน้ำทวมขัง ประการตอ

มาคือ การปลูกยูคาลิปตัสบนคันนาจะตองเปนพันธุที่มีเรือนยอดเล็ก

เพื่อที่จะไดไมไปบังแสงแดดตอตนขาวในนา

“ถาจะปลูกยูคาลิปตัสบนคันนา จะใชสายพันธุอะไร มีระยะปลูก

เทาไหร และเม่ือปลูกไปแลว จะทำใหผลผลิตขาวลดลงไปหรือไม สิ่งที่

ทีมวิจัยใหความสำคัญคือ ขาวตองมาอันดับแรก ยูคาลิปตัสเปนอันดับ

รอง สำหรับชาวนา การปลูกขาวเปนอาชีพหลัก การปลูกยูคาลิปตัสบน

คันนาเปนอาชีพเสริม ไมตองการที่จะใหชาวนาปลูกยูคาลิปตัสแทนขาว

ขณะเดียวกันก็ไมอยากใหชาวนาปลูกแตขาว แลวทิ้งพื้นที่วางบนคันนา

ไว” ดร.บุญวงศ ชี้หัวใจสำคัญในการทำวิจัยครั้งน้ี นาขาวของเกษตรกร

ในจังหวัดฉะเชิงเทรา ถูกเลือกใหเปนแปลงทดลองท้ัง 9 โครงการตาม

ประเด็นที่ตั้งไว ดวยสภาพพ้ืนที่ของจังหวัดฉะเชิงเทรา มีการปลูกกัน

อยางแพรหลายอยูแลว ทำใหไมยากนักในการเลือกแปลงทดลองท่ีมี

ความหลากหลาย ทั้งพันธุ k 7 ที่กำลังไดรับความนิยมอยูในขณะนี้

เพราะโตเร็ว k 58 เปนพันธุที่กำลังไดรับความนิยมเพิ่มมากขึ้น k 51 อยู

ระหวางสงเสริม และ k 59 ที่ความนิยมปลูกเริ่มลดลง โดยแตละแปลง

จะมีการปลูกที่แตกตางกันออกไปตามหัวขอของการศึกษา

การปลูกเปรียบเทียบแมไมโตเร็วบนคันนาท่ัวไป แปลงวิจัยของ

โครงการยอยที่ 8

แปลงที่ 1 ตั้งอยูที่ ต.บานซอง อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา มีการ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 175

ปรับแตงคันนาข้ึนมาใหม ทำการปลูกยูคาลิปตัส K7, K51, 58 และ K

59 โดยใชระยะปลูก 1 เมตร ดำเนินการปลูกเมื่อ 19-20 สิงหาคม 2548

แปลงที่ 2 ตั้งอยูที่บานหนองกาใน ต.คูยายหมี อ.สนามชัยเขต

จ.ฉะเชิงเทรา ใชคันนาท่ีมีอยูเดิม ทำการปลูกยูคาลิปตัส K7, K51, K58

และ K59 โดยใชระยะปลูก 1 เมตร ดำเนินการปลูกเมื่อ 19-20 สิงหาคม

2548

การปลูกไมโตเร็วบนคันนาท่ัวไป แปลงวิจัยของโครงการยอยที่ 7

แปลงที่ 1 ตั้งอยูที่บานหนองนกเอ้ียง ต.เขาหินซอน อ.พนมสารคาม

จ.ฉะเชิงเทรา มีการปรับแตงคันนาข้ึนมาใหม ทำการปลูกยูคาลิปตัส

สายตน K51 แถวเดียวบนคันนา ใชระยะปลูก 5 ระยะปลูก คือ ระยะ

ปลูก 0.5, 1.0, 1.5, 2.0 และ 2.0 เมตร ดำเนินการปลูกเมื่อ 19 สิงหาคม

2548 ระยะปลูกที่ใชในการทดลอง คือ ระยะปลูก 1.0, 1.5 และ

2.0 เมตร

แปลงที่ 2 ตั้งอยูที่ ต.เกาะขนุน อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา ใช

คันนาท่ีมีอยูเดิม ทำการปลูกยูคาลิปตัส สายตน K51 แถวเดียวบน

คันนา ใชระยะปลูก 5 ระยะปลูก คือ ระยะปลูก 0.5, 1.0, 1.5, 2.0 และ

2.0 เมตร ระยะปลูกที่ใชในการทดลอง คือ ระยะปลูก 1.0, 1.5 และ 2.0

เมตร

การปลูกไมโตเร็วในไรมันสำปะหลัง แปลงปลูกไมยูคาลิปตัสชนิด

เดียวลวนของบริษัท แปลงวิจัยของโครงการยอยที่ 9

แปลงทดลองปลูกมันสำปะหลังตั้งอยูที่ ต.หนองตะเคียนบอน

อ.วัฒนานคร จ.สระแกว พันธุที่ใชในการทดลอง คือ K51 และ K7 โดย

ดำเนินการปลูกเมื่อ 3 พฤษภาคม 2549

แปลงปลูกไมยูคาลิปตัสชนิดเดียวลวน ตั้งอยูที่ ต.ลาดตะเคียน

อ.กบินทรบุรี จ.ปราจีนบุรี โดยดำเนินการปลูกเมื่อ 3 พฤษภาคม 2549

พันธที่ใชในการทดลอง คือ K51

“ผมยังจำไดตอนที่นักการเมืองออกมาพูดเรื่องผลการวิจัยยูคาลิป

ตัส วาพบสายพันธุใหมที่ไมทำลายสิ่งแวดลอม สายโทรศัพทที่คณะ

176

วนศาสตร แทบไหม ปนปวนไปหมด” หนึ่งในทีมนักวิจัย โครงการยอย

ที่ 5 การใชน้ำและประสิทธิภาพการใชน้ำของไมโตเร็ว โดยมี ดร.จงรัก

วัชรินทรรัตน เปนหัวหนาทีมวิจัย จากมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร เลาถึง

เหตุการณที่เกิดขึ้น ไปพรอมๆ กับการใชอุปกรณเจาะเขาไปยังตนยูคา

ลิปตัส กอนที่จะนำสายเครื่องมือติดตั้ง เพื่อวัดอัตราการไหลของน้ำผาน

รากไปยังลำตน และใบ

รองรอยการเจาะบริเวณลำตนยูคาลิปตัสจำนวนมาก บอกถึง

ความถี่ในการเก็บขอมูลของทีมวิจัย โดยตั้งแตเริ่มโครงการวันที่ 1

มกราคม 2549 ระยะเวลา 24 เดือน เพื่อดูการเปลี่ยนแปลงของอัตรา

การคลายน้ำ โดยใชเครื่องมือที่เรียกวา Thermal Dissipation Probe

(TDP) รุน TDP-30 โดยในแตละวิธีการทดลอง (treatment) จะทำการ

สุมตัวอยางไมจำนวน 9 ตน ไดติดตั้งเข็มสัญญาณ (probe) เขาไปใน

บริเวณที่เปนกระพี้ของเนื้อไม

โดยเคร่ืองมือวัดดังกลาวจะใชพลังงานจากแบตเตอร่ี DC 10 โวลต

และติดตั้งใหเคร่ืองมือบันทึกคาการไหลของน้ำ ทุกๆ 10 นาที เปนระยะ

เวลาติดตอกัน 24 ชั่วโมง โดยจะทำการเก็บขอมูล 2 เดือนคร้ัง รวม 6

คร้ังตอป และปลายเดือนสิงหาคม 2551 ทีมวิจัยก็กำลังเก็บขอมูลคร้ัง

สุดทายกอนประมวลผลออกมาเปนผลการวิจัย และนี่เปนสวนหนึ่งของ

รายงานความคืบหนา

รายงานความคืบหนาการใชน้ำในรอบวัน ของยูคาลิปตัส มีแนว

โนมเพ่ิมสูงขึ้นในชวงเวลา 10.00-15.00 น. ซึ่งการในน้ำของยูคาลิปตัส

ก็มีความผันแปรไปตามฤดูกาล พบวาการใชน้ำของยูคาลิปตัสเดือน

กุมภาพันธ เมษายน และมิถุนายน 2550 เดือนเมษายน มีการใชน้ำมาก

ที่สุด และม่ือเปรียบเทียบความแตกตางของสายพันธุ พบวา K7 มีการ

ใชน้ำมากท่ีสุด

แปลงทดสอบระยะปลูก จากการศึกษาการใชน้ำของยูคาลิปตัสใน

ระยะปลูก 1.0, 1.5 และ 2.0 เมตร พบวา ระยะปลูกที่เพิ่มขึ้นยูคาลิป

ตัสมีการใชน้ำเพิ่มมากขึ้น ซึ่งจะเห็นไดวาระยะปลูก 1.5 และ 2.0 เมตร

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 177

การใชน้ำของยูคาลิปตัสมีคามาก ซึ่งระยะปลูกที่เพิ่มขึ้นการเติบโตของยู

คาลิปตัส มีแนวโนมเพิ่มมากขึ้น พบวาการใชน้ำของยูคาลิปตัสมีคาเพิ่ม

มากข้ึนเมื่อเสนผานศูนยกลางยูคาลิปตัสมีคาเพิ่มมากข้ึน

การใชน้ำของยูคาลิปตัสแทรกมันสำปะหลัง ในเดือนกุมภาพันธ

เมษายน และมิถุนายน 2550 พบวา การใชน้ำในเดือนมิถุนายนมีการ

ใชน้ำมากท่ีสุด รองลงมาคือเดือนเมษายน และกุมภาพันธ ตามลำดับ

และเมื่อพิจารณาความแตกตางของสายพันธุ พบวาการใชน้ำของยูคา

ลิปตัสทั้ง 2 สายพันธุ มีคาใกลเคียงกัน สวนแปลงสวนปาเชิงพาณิชย

โดยใชยูคาลิปตัส สายตน K 51 พบวาการใชน้ำมีความผันแปรในแตละ

เดือน โดยมีการใชน้ำ อยูในชวงระหวาง 1.38-4.51 ลิตรตอตนวัน

กราฟการใชน้ำในรอบวันของยูคาลิปตัสแปลงทดสอบสายตน

ต.บานซอง อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา และบานหนองกาใน ต.คูยาย

หมี อ.สนามชัยเขต จ.ฉะเชิงเทรา

178

ª√‘¡“≥∑’Ë„™â„π√Õ∫ªï + + + + + + + + + + +

การใชน้ำของตนไมโดยทั่วไปจะมีความผันแปรในแตละชนิด ฤดูกาล ใน

ตนไมชนิดเดียวกันก็มีความแตกตางกันไปในแตละตน จากการศึกษา

การใชน้ำของไมยูคาลิปตัส ประเมินจากเดือนมิถุนายน 2549 –

มิถุนายน 2550

พบวาตนไมมีการใชน้ำในรอบวันในแตละเดือนที่ทำการศึกษาแตก

ตางกัน มีแนวโนมในการใชน้ำเพิ่มขึ้นเมื่ออายุไมเพิ่มขึ้น โดยเริ่มตั้งแต

วันท่ี 1 มิถุนายน 2549 –30 มิถุนายน 2550 จากการศึกษาแปลง

ทดสอบ พบวาการใชน้ำในรอบป ของระยะปลูก 1.50 เมตร มีแนวโนม

การใชน้ำมากที่สุด รองลงมาคือ ระยะปลูก 2.0 และ 1.0 เมตร ตาม

ลำดับ

แปลงทดสอบตางพันธุ พบวา การใชน้ำของยูคาลิปตัส แตละพันธุ

มีคาแตกตางกันตามพ้ืนท่ีปลูก โดยในพ้ืนท่ี แปลงทดสอบ ต.บานซอง

อ.พนมสารคาม K 58 มีการใชน้ำ มากที่สุด รองลงมาคือ K 7 และ K 51

ตามลำดับ สวนบานหนองกาใน ต.คูยายหมี อ.สนามชัยเขต K 7 มีการ

ใชน้ำมากท่ีสุด รองลงมาคือ K51, K58 และ K59 ตามลำดับ

ª√– ‘∑∏‘¿“æ°“√„™âπÈ” + + + + + + + + + + + +

การศึกษาประสิทธิภาพการใชน้ำ ทีมวิจัยจะพิจารณาเปรียบเทียบ

ปริมาณการใชน้ำกับผลผลิตมวลชีวภาพท่ีเพิ่มขึ้น ซึ่งผลผลิตมีความ

หมายอยูดวยกัน 2 ดานคือ ผลผลิตดานเศรษฐกิจ (Economic Yield)

และผลผลิตในทางชีววิทยา (Biological Yield)

ประสิทธิภาพการใชน้ำแปลงทดสอบ ต.บานซอง อ.พนมสารคาม

จ.ฉะเชิงเทรา พบวา K7 มีประสิทธิภาพการใชน้ำทางดานเศรษฐกิจ และ

ในทางดานชีววิทยา มากที่สุด รองลงมาไดแก K58 และ K51 ตามลำดับ

แปลงทดลองบานหนองกาใน ต.คูยายหมี อ.สนามชัยเขต

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 179

จ.ฉะเชิงเทรา พบวา K59 มีคาประสิทธิภาพการใชน้ำทางดานเศรษฐกิจ

และในทางดานชีววิทยา มากท่ีสุด รองลงมาไดแก K58, K51 และ K7

ตามลำดับ

แปลงทดสอบระยะปลูก ต.เขาหินซอน อ.พนมสารคาม

จ.ฉะเชิงเทรา พบวาระยะปลูก 1.5 เมตร มีคาประสิทธิภาพการใชน้ำ

ทางดานเศรษฐกิจ มากที่สุดรองลง คือระยะปลูก 2.0 และ 1.0 เมตร

แปลงทดลอง ต.เกาะขนุน อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา ระยะปลูก

2.0 เมตร มีคาประสิทธิภาพการใชน้ำทางดานเศรษฐกิจ และ

ประสิทธิภาพการใชน้ำในทางดานชีววิทยา มากที่สุด รองลงมาคือ ระยะ

ปลูก 1.0 และ 1.50 เมตร ตามลำดับ

แปลงที่ปลูกยูคาลิปตัสแทรกมันสำปะหลัง พบวา K7 และ K 51 มี

คาประสิทธิภาพการใชน้ำทางดานเศรษฐกิจ และ ประสิทธิภาพการใช

น้ำในทางดานชีววิทยาใกลเคียงกัน โดยมีประสิทธิภาพการใชน้ำทาง

ดานเศรษฐกิจ เฉลี่ยเทากับ 3.95 และ 3.75 กรัมตอลิตร และ

ประสิทธิภาพการใชน้ำในทางดานชีววิทยา มีคาเฉลี่ยเทากับ 5.27และ

5.00 กรัมตอลิตร ตามลำดับ

180

√–¥—∫πÈ”„μ⥑π + + + + + + + +

จากการสำรวจระดับน้ำใตดินในบริเวณพื้นที่ศึกษาโดยไดทำการขุดบอ

บาดาลน้ำตื้นติดตามการเปล่ียนแปลงระดับน้ำใตดินในบริเวณท่ีตนไม

สามารถน้ำมาใชประโยชนไดในพื้นที่แปลงเขาหินซอน และไดติดตาม

การเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำในบอตั้งแตเดือนธันวาคม 2548 –

มิถุนายน 2550 โดยในชวงเดือนสิงหาคม – กันยายน เปนชวงฤดูฝน

บริเวณทองนามีน้ำทวมขัง สวนเดือนตุลาคม บริเวณผิวดินมียังมีน้ำขัง

บริเวณผิวหนาดิน โดยในเดือนกุมภาพันธ เมษายน และมิถุนายน น้ำ

ระดับน้ำใตดินในบริเวณพื้นท่ีแปลงลดลงอยูที่ระดับลึก จากผิวดิน 1.31,

1.45 และ 0.82 เมตร ตามลำดับ

สรุปผลการศึกษาเบื้องตน พบวาปริมาณการใชน้ำในรอบวันใน

ชวงเดือน สิงหาคม – ธันวาคม 2550ในแปลงทดสอบ มีการใชน้ำสูงสุด

ในเดือน ธันวาคม โดยทุกสายตนมีแนวโนมการใชน้ำเพิ่มมากข้ึน

การใชน้ำในรอบวัน ในชวงเดือนสิงหาคม – ธันวาคม 2550 ของ

แปลงทดสอบระยะปลูกยูคาลิปตัส ระยะปลูก 1.5 เมตร มีการใชน้ำ

สูงสุด สวนใน ระยะปลูก 2 เมตร มีการใชน้ำสูงสุด

การใชน้ำในรอบวัน ในชวงเดือน สิงหาคม – ธันวาคม 2550 ของ

แปลงยูคาลิปตัสแทรกมันสำปะหลัง K7 และ K51 มีแนวโนมการใชน้ำ

เพิ่มสูงขึ้น ทั้งสองสายตนและมีคาการใชน้ำใกลเคียงกัน สวนแปลงสวน

ปาเชิงพาณิชย มีการใชน้ำสูงสุด ชวงเดือนตุลาคม มีการใชน้ำเทากับ

3.19 ลิตรตอวัน

ประสิทธิภาพการใชน้ำทางดานเศรษฐกิจและทางดานชีววิทยา

ของยูคาลิปตัส ที่อายุ 2 ป แปลงทดสอบ K7 มีประสิทธิภาพการใชน้ำ

ทางดานเศรษฐกิจสูงท่ีสุด และ K59 มีประสิทธิภาพการใชน้ำทางดาน

เศรษฐกิจสูงที่สุด สวนแปลงทดสอบระยะปลูก 1.0 มีประสิทธิภาพการ

ใชน้ำทางดานเศรษฐกิจสูงที่สุด และระยะปลูก 2 เมตร มีประสิทธิภาพ

การใชน้ำทางดานเศรษฐกิจสูงที่สุด

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 181

สวนระดับน้ำใตดิน

ที่สำรวจจากบอที่ขุดมี

ระดับน้ำเทากับทองใน

ชวงเดือน สิงหาคม และ

ตุลาคม สวนในเดือน

ธันวาคม ระดับน้ำลดลง

จากผิวดิน 1 เมตร

ดร.จงรัก วัชรินทร

รัตน หัวหนาทีมวิจัยดาน

การใชน้ำของยูคาลิปตัส บอกวาโดยรวมแลวยูคาลิปตัสไมไดใชน้ำมาก

กวาปกติเกินกวาพืชชนิดอื่น แตในฤดูแลงยูคาลิปตัสยังสามารถดึงน้ำ

มาใชได จึงไมหมาะท่ีจะนำไปปลูกในพ้ืนท่ีที่ขาดน้ำ

“เทาที่เราศึกษา ผมมีขอเสนอแนะวา ถาหากจะปลูกกับพืชชนิดอื่น

ตองเปนพื้นท่ีที่ไมขาดน้ำ สวนพืชชนิดท่ีปลูกรวมก็ควรเปนพืชท่ีปลูกใน

ระยะสั้นและเฉพาะในชวงหนาฝน และเราพบวาขาวเปนพืชที่ปลูกรวม

กับยูคาลิปตัสได สวนพีชที่ตองปลูกกับยูคาลิปตัสในหนาแลว นาจะมี

ระยะหางประมาณ 2 เมตร” ดร.จงรัก วัชรินทรรัตน หัวหนาทีมวิจัยดาน

การใชน้ำของยูคาลิปตัส เปดเผยผลวิจัยเบื้องตน และไมลืมที่จะย้ำวา

ทั้งหมดน้ีตองรอสรุปผลการวิจัยอยางเปนทางการ

¬Ÿ§“≈‘ªμ—  æ◊™°“√‡¡◊Õß + + + + + + + + + + + + +

เปนเวลากวา 30 ปแลวที่ยังมีขอถกเถียงถึงคุณสมบัติของ “ยูคาลิปตัส”

วามีผลกระทบตอสิ่งแวดลอมจริงหรือไม แตในขณะท่ีมีขอถกเถียงน้ี สิ่ง

ที่เห็นอยางชัดเจนในชวงที่ผานมาก็คือ ยูคาลิปตัส ไดกลายเปนพืช

เศรษฐกิจ อันดับตนของประเทศอยางปฏิเสธไมได

สิ่งที่เปนคำถามตามมาก็คือ ผานมาแลววา 30 ป ขอมูลทางวิชา

การ ที่เปนงานวิจัยท่ีเชื่อถือได จะสามารถตอบคำถามท่ีคางคาใจคนไทย

182

ไดหรือไม หรือในอีกแงมุมหนึ่งก็อดคิดไมไดวา ทำไมเรายังตองมานั่ง

เถียงในประเด็นเดิมๆ ทั้งที่ผานมาแลวกวา 30 ป

ประมาณป 2528 ภายหลังที่ยูคาลิปตัส เริ่มเขามามีบทบาทเปนพืช

เศรษฐกิจ และมีการพูดถึงกันอยางกวางขวาง ถึงคุณสมบัติที่เปนมิตร

รายกับสิ่งแวดลอมหรือไม หนวยงานภาครัฐในขณะนั้น ตางระดมผล

การวิจัยเชิงวิทยาศาสตร โดยมีสมาคมวิทยาศาสตรเกษตรแหงประเทศ

ไทย สมาคมดินและปุยแหงประเทศไทย กรมปาไม ไดจัดสัมมนาผล

กระทบตอสิ่งแวดลอมในการปลูกยูคาลิปตัส ซึ่งในคร้ังนั้นไดขอสรุปวา

ยูคาลิปตัสไมไดมผีลกระทบในทางลบตอระบบนิเวศ

แตผลกระทบอาจเกิดขึ้นได เนื่องจากการจัดการ เหมือนกับกรณี

ตั๊กแตนปาทังการะบาดไรขาวโพดท่ี จ.ลพบุรี หรือมอดปาเจาะสวนปาไม

สักทางภาคเหนือ ซึ่งปญหาเกิดจากการจัดการที่ไมถูกตอง เพราะปลูก

แบบเชิงเดี่ยวในแปลงขนาดใหญ แทนที่จะปลูกแบบผสมผสาน หรือ

แบบวนเกษตร สำหรับยูคาลิปตัส หากปลูกเปนพืชเชิงเดี่ยว การจัดการ

งายกวา แตอาจจะสงผลกระทบตอระบบนิเวศได ซึ่งยังเปนเร่ืองท่ีตอง

ศึกษาตอไป

อยางไรก็ตาม ขณะท่ีการปลูกยูคาลิปตัสในแปลงขนาดใหญเพื่อ

ปอนเขาสูอุตสาหกรรมผลิตกระดาษกำลังขยายตัวอยางไรขีดจำกัด การ

กวานหาที่ดินเพื่อสนับสนุนใหเอกชนทำธุรกิจสวนปายูคาลิปตัสจึงบม

เพาะความขัดแยงและปะทุขึ้นอยางรุนแรงและตอเนื่อง โดยเฉพาะใน

พื้นที่ภาคอีสาน

ยูคาลิปตัส กลายเปนชนวนของการประทวงครั้งแรกในป 2528 เมื่อ

ชาวบานกวา 2,000 คนจาก อ. อุทุมพรพิสัย จ.บุรีรัมย บุกเขาไปรื้อถอน

กลาไมยูคาลิปตัสถึงแปลงปลูก พรอมกับเผาเรือนเพาะชำ โดยเรียกรอง

ใหรัฐยกเลิกสัมปทานที่ใหเอกชนปลูกยูคาลิปตัสในที่ปาสงวน เพราะ

ทำใหชาวบานจำนวนมากถูกขับไลออกจากท่ีทำกินของตนเอง

ขณะเดียวกันนักวิชาการก็วิพากษวิจารณการปลูกยูคาลิปตัสใน

พื้นที่ขนาดใหญทำลายระบบนิเวศอยางรุนแรง โดยเฉพาะความอุดม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 183

สมบูรณของดิน

อยางไรก็ตาม การสงเสริมใหปลูกยูคาลิปตัสเพ่ือปอนอุสาหกรรม

กระดาษก็เดินหนาตอไป และยังยกระดับขึ้นสูการรวมลงทุนระหวาง

ไทย-จีน เมื่อป 2540 ในยุครัฐบาลพลเอกชวลิต ยงใจยุทธ เพื่อปลูกยูคา

ลิปตัส 7.5 แสนไร (ส.ป.ก. 5 แสนไร ปาสงวนเส่ือมโทรม 2.5 แสนไร) ใน

พื้นที่ภาคตะวันออก และต้ังโรงงานผลิตกระดาษ รวมมูลคาการลงทุน

กวา 45,000 ลานบาท เพ่ือผลิตเย่ือกระดาษสงออกไปยังประเทศจีน

โดยบริษัท แอดวานซ อะโกร ซึ่งอยูในเครือเกษตรรุงเรืองพืชผล เปนผู

รวมลงทุนฝายไทย

โครงการดังกลาว ถูกขานรับอยางเต็มที่จากอธิบดีกรมปาไมใน

ขณะนั้น ซึ่งก็คือนายปลอดประสพ สุรัสวดี โดยตองทำหนาที่จัดหาที่ปา

สงวนเพื่อปลูกยูคาลิปตัส ทั้งยังใหสัมภาษณสนับสนุนวา โครงการนี้มี

ขอดีหลายอยางคือ ชวยลดการนำเขาเย่ือกระดาษ สรางรายไดจากการ

สงออก เกษตรกรมีงานทำ

ที่สำคัญคือเปนเครื่องมือที่ทำใหรัฐไดที่ดินกลับคืนมาจากประชาชน

ที่ครอบครองอยางผิดกฎหมาย

ยูคาลิปตัส 7.5 แสนไรในพื้นที่ภาคตะวันออก จึงเปดฉากขึ้น

ทามกลางการต้ังคำถามท่ีไมเคยไดรับคำตอบวา รัฐบาลจะเตรียมรับมือ

กับผลกระทบท่ีเกิดขึ้นอยางไร

184

¢âÕ¥’

1. โตเร็ว สามารถใชประโยชนไดภาย 4-5 ป มีการลงทุนคอนขางต่ำเมื่อเทียบกับไมโตเร็วชนิดอื่น 2. เจริญเติบโตในพื้นที่ที่มีความอุดมสมบูรณต่ำ 3. มีประสิทธิภาพสูงในการใชน้ำและธาตุอาหารนอยสำหรับการเจริญเติบโต 4. ชวยปรับปรุงระบบนิเวศท่ีเสื่อมโทรมใหดีขึ้นได โดยการเปนไมเบิกนำท่ีดี 5. มีความสามารถในการแตกหนอ 6. มีเนื้อไมแข็งแรง ลำตนตรง 7. กิ่งกานใชทำฟนถานที่มีคุณภาพดี ใหความรอนสูง ไมแตกขณะเผาและไมมีควันคุณภาพถานใกลเคียงถานจากไมโกงกาง 8. เมื่ออายุ 3-6 ป เนื้อไมมีความเหมาะสมสำหรับผลิตเยื่อกระดาษ 9. ใชเปนวัตถุดิบในการผลิตแผนเสนใยไมอัด แผนชิ้นไมอัด แผนไมอัดซีเมนตแผนไมประกอบตางๆ 10. กา รป ลูกยู ค าลิ ปตั ส ใน พ้ืนที่ ป าเสื่อมโทรมจะชวยรักษาระดับความชื้นในอากาศ

¢âÕ‡ ’¬

1. เปนพืชท่ีมีการใชปริมาณน้ำสูง เนื่องจากการเจริญเติบโตที่เร็วทำใหความช้ืนและระดับน้ำใตดินลดลงอยางรวดเร็ว ซึ่งจะมีผลกระทบตอแหลงน้ำและพืชขางเคียง 2. เปนไมที่มีความสามารถในการแกงแยงทางดานเรือนรากสูง มีการแกงแยงความช้ืนไดดี หากปริมาณความช้ืนในดินต่ำหรือฝนตกนอยไมยูคาลิปตัสจะดูดความชื้นจากดินไปหมด ทำใหการเจริญเติบโตของพืชชั้นลางและไมขางเคียงชะงัก 3. ใบสดของยูคาลิปตัสมีน้ำมันหอมระเหยสะสมอยู ซึ่งถามีปริมาณความเขมขนสูงจะสามารถยับบั้งการงอกและการเจริญเติบโตของพืชอื่นได 4. เปนไมที่มีศักยภาพต่ำในการปลูกเพื่อปรับปรุงความอุดมสมบูรณของดิน 5. คุณภาพเ น้ือไมยูคาลิปตัสเ ม่ือแปรรูปจะบิดงอไดงาย เนื้อไมมีเสี้ยนบิดเปนเกลียวและแตกราว จึงเหมาะสมสำหรับใชงานหนาแคบและส้ัน

ที่มา : เอกสารเผยแพร สวนปลูกปาในท่ีเอกชน สำนักสงเสริมการปลูกปา กรมปาไม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 185

¬Ÿ§“≈‘ªμ— ¡“®“°‰Àπ

ไมยูคาลิปตัสเปนไมพื้นเมืองของประเทศออสเตรเลีย มีมากกวา 700 ชนิด แต

ที่ปลูกอยางแพรหลายในเชิงพาณิชยในบานเรา มีอยูชนิดเดียวคือ ยูคาลิปตัส

คามาลดูเลนซีส สวนตนแรกยังมีชีวิตอยู ในบริเวณพระที่นั่งวิมานเมฆ อายุ

รวมตอนน้ีก็ประมาณ 100 ป มาแลว แตเปนการปลูกในเชิงไมประดับ สวนยู

คาลิปตัสในเชิงพาณิชยเร่ิมทดลองปลูกเมื่อ 30-40 ปที่แลว โดยกรมปาไม ได

นำไมยูคาลิปตัสพันธุคามาลดูเรนซีส มาทดลองปลูกครั้งแรกท่ีจังหวัด

เชียงใหม ศรีสะเกษ กาญจนบุรี และสุราษฎรธานี เม่ือป 2508 ภายใต

โครงการสำรวจวัตถุดิบเพ่ือทำเย่ือกระดาษ ซึ่งเปนความรวมมือระหวางกรม

ปาไม กับองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาติ แตการปลูกเชิง

พาณิชย โดยภาคเอกชนเร่ิมทันอยางจริงจังในป 2526 และสวนใหญเปนการ

ปลูกในรูปของปาเชิงเด่ียว หรือปลูกในระบบวนเกษตร โดยมพืชไรทองถ่ิน

เปนพืชควบ

จนมาถึงยุคปจจุบัน ที่ผูนำระดับประเทศออกมาเขยาเร่ืองน้ีอีกคร้ัง

ทำใหคุณหญิงกัลยา โสภณพนิช สมาชิกสภาผูแทนราษฎร จากพรรคประชา

ธิปตย ในฐานะรัฐมนตรีเงากระทรวงวิทยาศาสตรเทคโนโลยีและสิ่งแวดลอม

ออกมาต้ังขอสังเกตในเร่ืองนี้ในหลายประเด็นเชนกัน

แมจะยอมรับวา คณะทำงานยังไมสามารถเช่ือมโยงการออกมาผลักดัน

นโยบายนี้ของผูนำประเทศได วามีผลประโยชนอยางอื่นแอบแฝงหรือไม แต

ไดต้ังขอสังเกตที่นาสนใจวาในพื้นที่ที่มีการทดลองปลูกทางภาคตะวันออกนั้น

มีสวนเกี่ยวพันกับสัมปทานการสงปลูกและผลิตไม เพื่อปอนโรงงาน

อุตสาหกรรมกระดาษ

“อีกปจจัยท่ีจะตองมีการออกมากระตุนในระดับนโยบายคือ ความ

ตองการพืชพลังงานอยางอื่นนั้นเริ่มมาเบียดแยงชิงพื้นท่ี ในการปลูก

เกษตรกรเองก็เร่ิมมีทางเลือกมากข้ึน เพราะพืชพลังงานทางเลือกไมวาจะเปน

ปาลม ตางใหผลผลิตและคาตอบแทนที่มีแนวโนมดีในอนาคต ขณะที่ยูคา

ลิปตัส เริ่มลดความนิยมลง”คุณหญิงกัลยาตั้งขอสังเกต

อยางไรก็ตาม รัฐมนตรีเงายืนยันวาจะติดตามเรื่องนี้ตอไป เพราะเชื่อวา

ความเชื่อมโยงระหวางธุรกิจ การเมือง กับยูคาลิปตัส มักจะเกิดข้ึนทุกยุคทุก

สมัย

186

บรรณานุกรม

“ปลูกปายูคาลิปตัส ขอดีขอเสีย ขอจำกัด” สวนปลูกปาในที่เอกชน

สำนักสงเสริมการปลูกปา กรมปาไม เอกสารเผยแพร เดือนสิงหาคม

2551

“ผลวจิยัยคูาฯพนัธุ ‘เค58’ ตนใหญเหมาะปลูกบนคนันา” ศนูยนวตักรรม

เทคโนโลยีหลังเก็บเกี่ยว, ขาวเกษตรประจำวัน 18 พฤศจิกายน 2551

“ยูคาลิปตัส ทำใหดินเสื่อมจริงหรือ?” สำนักบริการคอมพิวเตอร

มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร เอกสารวิจัย, 30 พฤศจิกายน 2548

http://frc.forest.ku.ac.th/about/Eucaliptus/index.htm

+ + + + + + +

สัมภาษณ

ดร.บุญวงศ ไทยอุตสาห อดีตคณบดีคณะวนศาสตร ม.เกษตรศาสตร

ในฐานะหัวหนาโครงการปลูกไมโตเร็วเพ่ือแกปญหาความยากจนของ

ประชาชนในชนบท

รายงานผลการศึกษาเบ้ืองตน โครงการปลูกไมโตเร็วเพ่ือแกปญหา

ความยากจนของประชาชนในชนบท ประจำป 2551

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 187

188

√–«—ߧ«“¡‡ ’ˬß... Õÿ∑¬“π·Ààß™“쑇¢“„À≠à... º◊πªÉ“¡√¥°‚≈°

+ + + + + + + + + + + + + +

Õ¿‘≠≠“ «‘¿“μ–‚¬∏‘π Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå∫“ß°Õ°‚æ μå

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 189

ผืนปาดงพญาเย็น - เขาใหญ

ไดรับการยกยองจากองคการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรมแหง

สหประชาชาติ (ยูเนสโก) วาเปนมรดกโลกทางธรรมชาติที่สมบูรณเมื่อป

2548

เปนขอพิสูจนในเบื้องตนของความอุดมสมบูรณและความหลาก

หลายทางชีวภาพที่มีขนาดพื้นที่ประมาณ 6,155 ตารางกิโลเมตร หรือ

3.84 ลานไร ซึ่งครอบคลุมพื้นที่อุทยานแหงชาติเขาใหญ, อุทยานแหง

ชาติทับลาน, อุทยานแหงชาติปางสีดา, อุทยานแหงชาติตาพระยา และ

เขตรักษาพันธุสัตวปาดงใหญ ของจังหวัด สระบุรี, นครนายก,

ปราจีนบุรี, สระแกว, บุรีรัมย และนครราชสีมา

ความหลากหลายทางชีวภาพที่โดดเดนนั้นประกอบไปดวย ชนิด

พันธุพืชที่มีความสำคัญในการอนุรักษในถิ่นกำเนิดมากกวา 2,500 ชนิด

ซึ่งทั่วประเทศจะมีประมาณ 15,000 ชนิด หรือคิดเปน 1 ใน 6 ของ

ประเทศ

นอกจากน้ียังมีความหลากหลายของพันธุสัตวอีก 805 ชนิด

ประกอบดวย สัตวเลี้ยงลูกดวยนม 112 ชนิด นก 392 ชนิด สัตวเลื้อย

คลานและสัตวสะเทินน้ำสะเทินบกอีก 205 ชนิด และยังเปนแหลงอาศัย

ของสัตวที่ใกลจะสูญพันธุอีกหลายชนิด เชน ชาง เสือโครง และวัวแดง

190

แตกวาจะมาเปนมรดกโลกใหคนไทยไดชื่นชมความอุดมสมบูรณ

ของทรัพยากรธรรมชาติ ที่ตองรวมแรงรวมใจเก็บรักษาไวใหคนรุนตอไป

ไดชวยกันดูแลตอไปน้ัน มีหลายประเด็นที่นอยคนนักจะรูวา การข้ึน

ทะเบยีนมรดกโลกของผนืปาดงพญาเยน็-เขาใหญ มอีปุสรรคขวากหนาม

ซึ่งยากลำบาก และตองใชมีวิธีการประสานสิบทิศอยางไร เพื่อที่ใหไดมา

ซึ่งคำวา “มรดกโลกทางธรรมชาติ”

สำหรับการไดมา ไมยากเทากับวาจะรักษาสิ่งที่ไดมาใหอยูอยางยั่ง

ยืนและสืบตอดวยคุณคาใหคนรุนหลังไดอยางไรน้ัน เปนโจทยที่ทาทาย

มากกวา ดวยมรดกโลกหลายแหงในหลายประเทศถูกจัดอยูในกลุมเสี่ยง

ตอการถูกถอดถอน แนนอนวา สาเหตุสวนใหญเกิดจากการกระทำของ

มนุษย ไมวาจะเปนการเพิ่มจำนวนประชากร ทำใหเกิดการลุกล้ำไปยัง

พื้นที่ออนไหวของมรดกโลก รวมหมายถึงการเจริญเติบโตของ

อุตสาหกรรมการทองเท่ียว ทำใหนักทองเท่ียวแหกันไปดูความยิ่งใหญ

ของมรดกโลก จนเกินขีดความสามารถของพ้ืนท่ีที่จะรองรับได

แมวามรดกโลกทางธรรมชาติผืนปาดงพญาเย็น-เขาใหญ ยังไมถูก

จัดใหอยูในความเส่ียงท่ีจะถูกถอดถอนออกจากบัญชีมรดกโลกทาง

ธรรมชาต ิแตกต็กอยูในภาวะเสีย่งทีจ่ะถกูถอดถอน ถาคนไทยและภาครฐั

ไมสามารถทำตามพันธกรณีที่มีตอคณะกรรมการมรดกโลกของยูเนสโกได

°«à“®–¡“‡ªìπ¡√¥°‚≈°∑“ß∏√√¡™“μ‘ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ประเทศไทยไดดำเนินการผลักดันใหพื้นท่ีอุทยานแหงชาติเขาใหญขึ้น

ทะเบียนเปนมรดกโลกมาตั้งแตป 2532 แตกวาจะขึ้นทะเบียนไดสำเร็จ

นั้น ก็ตองรออีก 16 ปตอมา โดยในคร้ังนั้นทางประเทศไทยภายใตการนำ

ของพลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ ไดเสนอช่ือใหอุทยานแหงชาติเขาใหญ

เปนมรดกโลกทางธรรมชาติ ซึ่งทางยูเนสโกไดสงผูเช่ียวชาญมาตรวจ

สอบวาพ้ืนที่อุทยานแหงชาติเขาใหญนั้นมีความพรอมเพียงพอหรือไมที่

จะประกาศเปนพื้นที่สำคัญทางมรดกโลก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 191

หลังจากใชเวลาในการตรวจสอบ

ไมนานนัก ทางรัฐบาลไทยก็ไดรับคำตอบ

จากผูเชีย่วชาญวาอทุยานแหงชาตเิขาใหญ

มีความสำคัญในระดับหน่ึง แตไมไดมี

ความสำคัญมากจนถึงกับระดับสากล

มีการมองวาเนื่องจากเขาใหญมี

พื้นที่แคบจำกัด ซึ่งทำใหระบบนิเวศไม

สมบูรณเทาที่ควร นอกจากนี้สัตวปาไมสามารถขามไปมาหากินได

เนื่องจากมีถนนตัดผาน โดยเฉพาะเสนที่เปนปญหาหลักในปจจุบันคือ

เสน 304 ที่ตัดสองอุทยานแหงชาติเขาใหญ และทับลานออกจากกัน

อยางสิ้นเชิง

“นั่นคือเหตุผลหลักวา ทำไมเราตองรวมเอาพื้นที่อุทยานแหงชาติ

ทับลาน และอุทยานแหงชาติปางสีดา และพื้นที่ใกลเคียง เขามารวมกับ

อุทยานแหงชาติเขาใหญ เพราะน่ันหมายความวาการเชื่อมผืนปาของ

พื้นทั้งหมดมีขนาดใหญมากเพียงพอท่ีจะประกาศใหมีความสำคัญระดับ

โลก เนื่องจากมีความหลากหลายทางชีวภาพท่ีสมบูรณของพืชและสัตว

ปาที่อาศัยอยูในพื้นที่ของอุทยานแหงชาติ” นายมานิตย ศิริวรรณ อดีต

คณะกรรมการมรดกโลกประจำประเทศไทย กลาว

มานิตย ผูซึ่งคร่ำหวอดอยูในคณะกรรมการมรดกโลกประจำ

ประเทศไทยมาตั้งแตเริ่มตน ไดยอนอดีตใหฟงวาในสมัยชวงสิบกวาป

กอนหนานี้ อุทยานแหงชาติเขาใหญไมไดมีสภาพของผืนปาที่อุดม

สมบูรณดังเชนปจจุบัน การจัดการพ้ืนท่ีของอุทยานถูกปรับเปลี่ยนให

เปนแหลงทองเท่ียว เพื่อสนองนโยบายของรัฐบาลในยุคนั้นที่สงเสริมการ

ทองเที่ยวเปนหลัก เชน การสรางสนามกอลฟ รานอาหาร และโรงแรม

ที่พักอยูใจกลางเขาใหญ

หลังจากทางรัฐบาลมีนโยบายท่ีจะผลักดันใหพื้นที่อุทยานแหงชาติ

เขาใหญ เปนพื้นที่มรดกโลกทางธรรมชาตินั้น ไดมีการจัดทำแผนของ

ภาครัฐเพื่อวางแผน และกำหนดขอบเขตที่ชัดเจน มีการสรางแนวกันชน

192

ที่ ชั ด เจนระหว า งพื้ นที่ ของ

ชาวบานกับเขตอุทยาน

โดยเฉพาะแผนปฏิบัติ

งานที่จะฟนฟูสภาพทางระบบ

นิเวศวิทยาของทางอุทยานให

สมบูรณมากย่ิงขึ้น ซึ่งก็รวมถึงการยายกิจการรานคา โรงแรม และราน

อาหารออกจากพื้นท่ีใจกลางเขาใหญ ซึ่งใหออกมาบริการนักทองเที่ยว

ในบริเวณรอบๆ ของอุทยาน

“ใชเวลาหลังจากนั้นอีก 12 ปเพื่อจัดทำแผนดังกลาว ซึ่งคณะ

กรรมการมรดกโลกอดทนรอแผนระยะยาวของเรา จะวาไปแลวก็สวน

หนึ่ง ศ.ดร.อดุลย วิเชียรเจริญ ซึ่งเปนผูทรงคุณวุฒิอาวุโสสูงสุด ที่ไดรับ

การยกยองอยางมากในหมูบรรดาคณะกรรมการมรดกโลกของยูเนสโก

ดวยกันก็ชวยผลักดัน ที่จะประกาศเปนพื้นท่ีมรดกโลกกอน กอนท่ีเราจะ

ทำการเชื่อมผืนปาไดสำเร็จเสียอีก ซึ่งก็หมายความวาทางเจาหนาที่รัฐ

จะตองเรงทำตามขอกำหนดของยูเนสโกใหได ไมเชนนั้นเราก็มีโอกาสสูง

ที่จะสูญเสียสถานะความเปนมรดกโลกไป”

มานิตยบอกดวยวา เจาหนาท่ีฝายไทยเองก็พยายามขอเวลาในการ

ปรับแกไขตามคำแนะนำของยูเนสโก เน่ืองจากชวงเวลาดังกลาวมีความ

พยายามอีกคร้ังกับโครงการสรางเข่ือน “เหวนรก” โชคดีที่ไมผานความ

เห็นชอบของคณะรัฐมนตรี และลดระดับเหลือเพียงคลองทาดาน จึง

สามารถนำเสนอแผนการปรับปรุงท้ังหมดใหกับคณะกรรมการมรดกโลก

ไดพิจารณาในเวลาตอมา

นี่เปนเหตุผลท่ีทำใหหายใจข้ึนมาไดบาง สำหรับการประชุมทุกป ก็

มีถามถึงความคืบหนานะ เราก็รายงานเขาไปตามปกติ เขาเองก็ไมไดสง

สัญญาณเรงรัดอะไรมากนัก

ดูเหมือนวาทางหนวยงานของภาครัฐเอง เริ่มใหความสนใจที่จะมี

การจัดการที่ดีแกพื้นที่บริเวณอุทยาน ซึ่งก็มีการดำเนินการไปไดดีตาม

ลำดับ แตก็ยังมีอีกสิ่งหนึ่งซึ่งเปนปญหาที่ยังแกกันไมจบ นั่นคือถนนเจา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 193

ปญหาสาย 304 ซึ่งแตเดิมเปนเพียงถนนเสนเล็กๆ เพื่อเช่ือมจังหวัด

ฉะเชิงเทรา นครราชสีมา และปราจีนบุรี แตปจจุบันมีการขยายถนนเพ่ือ

รองรับการจราจรที่มีมากขึ้น แนนอนวาการขยายถนนไมใชปญหาหลัก

แตปญหาติดอยูตรงที่วาถนนเสนนี้ตัดผานผืนปาอุทยานแหงชาติเขา

ใหญ-ทับลานของจังหวัดปราจีนบุรีและนครราชสีมา ซึ่งเปนประเด็นขอ

กังวลกอนหนาน้ีของยูเนสโกเชนกันวา ถนนเสนนี้เปนอุปสรรคสำคัญใน

การเคล่ือนยายหากินของสัตวปา

“นั่นแหละคือจุดสำคัญวาเราจะหลุด หรือไมหลุดจากมรดกโลก แต

ประการหนึ่งการจะถูกถอดถอนจากบัญชีมรดกโลกไมใชทำกันงายๆ นะ

มันมีคำเตือนมากอนวาอยูในภาวะถูกคุกคาม และยกระดับเปนภาวะ

อันตราย แลวทางเจาหนาที่ยูเนสโกก็จะจัดสงเจาหนาที่มาชวยเหลือและ

แนะนำวาจะรอดภาวะเหลานี่ไปไดอยางไร ซึ่งเทาที่ผานมาไมเคยมี

ประเทศไหนถูกถอดถอนเลยนะ มีแตประเทศโอมาน ประเทศเดียวที่ขอ

ถอนแหลงมรดกโลกออกไป เพราะไปทับซอนกับพื้นที่อุตสาหกรรมขุด

เจาะน้ำมันเขา

“แตเราตองไมประมาทนะ เพราะการถูกถอดถอนออกจากมรดก

โลกมันเปนเรื่องที่นาอับอายมาก และเสียหายตอชื่อเสียงของประเทศ”

เปนเหตุผลที่มานิตยอธิบายใหฟงถึงขอกำหนดของยูเนสโก

ความเปนจริงแลวปญหาการคุกคามของมรดกโลกไมวาจะทาง

วัฒนธรรมหรือทางธรรมชาติ เกิดขึ้นในเกือบทุกที่ทั่วโลก สาเหตุหลักเกิด

มาจากการขยายตัวของชุมชนเมืองซ่ึงไปบุกรุกแหลงพ้ืนท่ีตามธรรมชาติ

หรือจำนวนนักทองเท่ียวท่ีมีมากเกินความสามารถของพ้ืนท่ีที่จะรองรับ

ได

ถายอนหลังกลับไปชวงหลายปที่ผานมา มีกระแสขาวตามหนา

หนังสือพิมพกลาวอางความพยายามของกรมชลประทานท่ีจะสรางเข่ือน

ขนาดใหญในพื้นที่ใกลเคียงกับมรดกโลกเขาใหญ เชน ขาวการสราง

เขื่อนหวยโสมง

สำหรับที่ตั้งของโครงการเข่ือนหวยโสมง อยูที่บานแกงยาว หมูที่ 3,

194

8 และ 12 ตำบลแกงดินสอ อำเภอนาดี จังหวัดปราจีนบุรี ถาสรางเสร็จ

จะสามารถเก็บกักน้ำได 295 ลานลูกบาศกเมตร สรางเปนเขื่อนดินสูง

ประมาณ 32.75 เมตร ยาว 3,967 เมตร และชองทำนบดินปดชองเขาต่ำ

2 แหง พรอมดวยระบบสงน้ำ และระบายน้ำ

ทางกรมชลประทานคาดวาเข่ือนดังกลาวจะสามารถจัดหาน้ำใน

พื้นที่ชลประทาน 111,300 ไรในเขต อำเภอนาดี และอำเภอกบินทรบุรี

รวมทั้งสามารถแกปญหาน้ำเค็ม และน้ำเสียในแมน้ำปราจีนบุรี ซึ่งใชงบ

ประมาณท้ังหมดประมาณ 5,478.68 ลานบาท และใชพื้นที่ทั้งหมด

ประมาณ 18,487.74 ลานไร นั่นคือพื้นที่บริเวณปาสงวนแหงชาติ ปา

แกงดินสอ ปาแกงใหญ และปาเขาสะโตน รวมทั้งพื้นที่อุทยานแหงชาติ

ปางสีดา พื้นที่อุทยานแหงชาติทับลาน และพื้นท่ีไมมีเอกสารสิทธิ

แมวาคณะรัฐมนตรีจะมีมติเมื่อวันท่ี 19 กันยายน 2532 อนุมัติใหมี

การดำเนินการศึกษา สำรวจ ออกแบบ กอสรางโดยกรมชลประทาน ก็ยัง

ไมมีความคืบหนามากนักในโครงการดังกลาว เนื่องจากมีการคัดคาน

จากเครือขายองคกรพัฒนาเอกชน (NGO) ที่เกรงวาจะสงผลกระทบตอ

สิ่งแวดลอม เนื่องจากบริเวณพื้นท่ีอุทยานแหงชาติปางสีดา เปนแหลงที่

อยูอาศัยของจระเขน้ำจืด ซึ่งเหลืออยูเพียงไมกี่แหงในประเทศเทานั้น

มานิตย ไดใหทรรศนะเพ่ิมเติมวากิจกรรมการสรางเข่ือนมีผล

กระทบโดยตรงตอการคุกคามของมรดกโลก ตัวอยางที่เห็นไดชัดเจน

และเกิดขึ้นจริงในประเทศแอฟริกา และออสเตรเลีย

เขาอธิบายเสริมกรณีการสรางเข่ือนหวยโสมงดวยวา คอนขางจะ

เกิดขึ้นยาก เพราะบริเวณดังกลาวไดรับการประกาศเปนพื้นท่ีมรดกโลก

แลว แนนนอนวาการสรางเขื่อนยอมสงผลกระทบโดยตรงตอระบบ

นิเวศวิทยา ซึ่งคณะกรรมการมรดกโลกคงไมนิ่งเฉยแนถาเรามีการร้ือฟน

โครงการน้ีขึ้นมาอีก

อยางไรก็ตาม คณะกรรมการมรดกโลกประจำประเทศไทยชุด

ปจจุบัน นำโดยนายปองพล อดิเรกสาร ไดมีคำสั่งใหจัดตั้งชุดอนุคณะ

กรรมการมาศึกษาความเปนไปไดและผลกระทบจากการสรางเขื่อนตอ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 195

มรดกโลก ซึ่งจะใชเปนขอมูลสำคัญในการตัดสินใจวาจะอนุญาตให

กรมชลประทานกอสรางเขื่อนแหงนี้ขึ้นมาอีกหรือไม

ยูเนสโกไดมีการจัดขึ้นทะเบียนมรดกโลกทั้งทางวัฒนธรรม ทาง

ธรรมชาติ และรูปแบบผสม มาตั้งแตป 2515 จนถึงปจจุบัน ลาสุดนี้มี

ประเทศที่สมาชิกอยู 185 ประเทศ และมีแหลงมรดกโลกทางวัฒนธรรม

679 แหง มรดกโลกทางธรรมชาติ 174 แหง และมรดกโลกแบบผสม

ผสานอีก 25 แหง รวมแลวทั้งสิ้น 878 แหงทั่วโลก

สวนของประเทศไทยเอง ไดรับการข้ึนทะเบียนเปนมรดกโลก

ทางวัฒนธรรมถึง 3 แหงดวยกันคือ อุทยานประวัติศาสตรอยุธยา

ในป 2534 อุทยานประวัติศาสตรสุโขทัย-ศรีสัชนาลัย-กำแพงเพชร

ในปเดียวกัน และแหลงโบราณคดีบานเชียง จังหวดัอุดรธานี ในป

2535

สวนมรดกโลกทางธรรมชาติมีอยู 2 แหงคือ เขตรักษาพันธุ

สัตวปาทุงใหญ-หวยขาแขง ซึ่งไดรับการขึ้นทะเบียนในป 2534

และดงพญาเย็น-เขาใหญในป 2548

เปนที่นายินดีวาในขณะน้ีมรดกโลกท้ัง 5 แหงของประเทศยังไมไดมี

การจัดใหอยูในฐานะเสี่ยงตอการถูกถอดจากคณะกรรมการมรดกโลก

แตอยางใด

ขณะที่บางประเทศ เชนสาธารณรัฐคองโก ซึ่งไดรับการขึ้นทะเบียน

มรดกโลกทางธรรมชาติถึง 5 แหงดวยกัน และทั้งหมดน้ันก็อยูในกลุม

เสี่ยงท่ีจะถูกถอดถอนออกจากมรดกโลก เน่ืองจากมีการลักลอบลาสัตว

ปาเปนจำนวนมาก ถึงกับทำใหองคการยูเนสโกสงหนังสือเตือนให

รัฐบาลคองโกดูแลเรื่องนี้เปนพิเศษ

เชนเดียวกับเกาะกาลาปากอส ในประเทศเอกวาดอร ทางคณะ

กรรมการมรดกโลกของยูเนสโกก็มีมติใหอยูในกลุมเส่ียงเชนเดียวกัน อัน

เนื่องมาจากจำนวนนักทองเท่ียวท่ีหลั่งไหลเขาดูชีวิตสัตวที่มีลักษณะเปน

เอกลักษณของที่นี่เพียงแหงเดียว

จากขอมูลสถิติของการทองเที่ยวของประเทศ พบวาอัตราการทอง

196

เที่ยวเพ่ิมมากขึ้นกวา 150% เมื่อเทียบกับ 15 ที่ผานมา ซึ่งทำใหระบบ

นิเวศวิทยาท่ีเปราะบางไดรับผลกระทบกระเทือนอยางมาก ซึ่งนักอนุรักษ

สิ่งแวดลอม รวมทั้งคณะกรรมการมรดกโลกของยูเนสโก เองก็พยายาม

ใหความรวมมือในการพิทักษและรักษาทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของ

โลกแหงนี้ไว โดยผานทางรูปแบบกิจกรรมตางๆ ที่หลากหลาย

Corridor ∑“߇™◊ËÕ¡º◊πªÉ“ ‰æà„∫ ÿ¥∑⓬ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ถึงแมวาอุทยานแหงชาติเขาใหญ-ทับลานจะไดรับการประกาศเปน

ที่มรดกโลกแลวก็ตาม แตตองไมลืมวาเปนการยอมรับใหขึ้นทะเบียน

ภายใตเงื่อนไข หรือพันธกรณีที่เราจะตองปรับปรุงใหเขากับขอเสนอแนะ

ของคณะกรรมการมรดกโลก และหน่ึงในน้ันก็คือการสรางแนวเช่ือมตอ

ทางนิเวศวิทยาระหวางอุทยานแหงชาติเขาใหญ-ทับลาน ซึ่งอุทยานแหง

ชาติทั้งสองแหงถูกตัดขาดออกจากกันโดยถนนเสน 304

กรมทางหลวงไดจัดทำแผนพัฒนาทางหลวง โดยกำหนดตาม

ทิศทางของการพัฒนาระบบขนสงและคมนาคมของแผนพัฒนา

เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติแตละฉบับมาตามลำดับ นั่นก็หมายรวมถึง

ทางหลวงหมายเลข 304 ระหวางอำเภอกบินทรบุรี และอำเภอปกธงชัย

ซึ่งจำเปนตองมีการขยายชองทางจราจรเปน 4 ชองทาง เพื่อรองรับการ

จราจรที่เพิ่มมากขึ้นในแตละป ตามมติคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 10

มกราคม 2538

แตเนื่องจากเสนทางดังกลาวไดผานพื้นที่กลุมปาดงพญาเย็น-เขา

ใหญ ซึ่งไดรับการขึ้นบัญชีเปนแหลงมรดกโลกทางธรรมชาติ และจาก

การประชุมของคณะกรรมการมรดกโลก ครั้งที่ 29 ณ ประเทศ

แอฟริกาใต เมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2548 ไดเสนอใหไทยดำเนินการ

เกี่ยวกับการจัดทำแนวเช่ือมผืนปา (Wildlife Corridor) ระหวางอุทยาน

แหงชาติเขาใหญ-ทับลาน ซึ่งจะอยูบริเวณกิโลเมตรท่ี 27-29 และ

42-48 ของทางหลวงหมายเลข 304 ซึ่งบริเวณดังกลาวจะตองไดรับการ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 197

ออกแบบขยายทางหลวงเปน 4 ชองทางจราจร และในขณะเดียวกันจะ

ตองทำการศึกษาและออกแบบรูปแบบท่ีสามารถเช่ือมผืนปาเขาดวยกัน

ใหไดตามขอเสนอแนะของคณะกรรมการมรดกโลก โดยท่ีรูปแบบการ

ขยายทางหลวงและแนวเช่ือมตอผืนปาดังกลาวจะตองสงผลกระทบตอ

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหนอยที่สุด

ดร.ทรงธรรม สุขสวาง ผูอำนวยการสวนศึกษาและวิจัยอุทยานแหง

ชาติ สำนักอุทยานแหงชาติ กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปาและพันธุพืช

ผูรับผิดชอบโดยตรงตอมรดกโลกทางธรรมชาติของไทย อธิบายใหฟงถึง

รูปแบบทางเช่ือมของระบบนิเวศวิทยาไวอยางนาสนใจวา ทางเลือกของ

รูปแบบทางเชื่อมผืนปา มีหลายรูปแบบที่นาสนใจ แตทางกรมอุทยานฯ

ชอบแบบการสรางอุโมงคใหสัตวสามารถเดินดานลาง โดยสรางทางยก

ระดับตลอดระยะทางประมาณ 2-3 กิโลเมตรในแตละชวงถนนท่ีจะ

ทำการเชื่อมผืนปาเพื่อใหสัตวปาใชเดินผานแนวถนนเดิมดานลาง และ

จะตองกำหนดโครงสรางประกอบท่ีเหมาะสมดวย เชน กำแพงก้ันเสียง

สองขาง รั้วตาขายกันพื้นท่ี และการปรับสภาพพื้นที่เดิม โดยการปลูกไม

ชนิดเดิมที่มีอยู

198

อีกแบบหน่ึงเปนรูปแบบใหสัตวเดินขางบน เนื่องจากสภาพพ้ืนท่ีทั้ง

สองดานของอุทยานแหงชาติทับลาน และเขาใหญ มีความสูงที่ใกลเคียง

กัน ที่ 60-80 ระดับน้ำทะเลปานกลาง ในขณะที่ทางหลวงเสน 304 มี

ความสูงอยูที่ 50-55 ระดับน้ำทะเลปานกลาง ซึ่งแบบน้ีก็จะมีขอได

เปรียบจากสภาพภูมิประเทศที่เหมาะสมกับการกอสราง และสามารถ

ปรับพ้ืนที่ใหมีความตอเนื่องไดทั้งสองดาน

“ทางกรมอุทยานฯ เองเห็นวาการสรางอุโมงคนาจะเปนรูปแบบท่ี

เหมาะสมที่สุด เพราะสัตวจะถูกรบกวนนอยท่ีสุด รถก็ลอดอุโมงคไป

สวนสัตวก็วิ่งขามไปมาได ไมมีอันตรายจากการถูกรถชน แตอยางวา

ของดีที่สุดก็ตองแพงที่สุด ซึ่งราคาที่สูงมากแบบนี้กรมทางหลงเองอาจ

ไมชอบก็ได เราตองยอมรับฟงความคิดเห็นของเขาดวย เพราะเขาตอง

เปนผูรับผิดชอบคาใชจาย” ดร.ทรงธรรมกลาว

อยางไรก็ตาม ดร.ทรงธรรมเนนย้ำวา หลักการสำคัญที่สุดของการ

สรางทางเช่ือมคือ การสรางเสนทางท่ีมีประสิทธิภาพที่ทำใหสัตวปา

ระหวางสองผืนปา ไมวาจะเปนสัตวปาขนาดเล็ก เชน กระตาย เตา หรืองู

หรือแมกระทั่งสัตวปาขนาดใหญ เชน ชาง กระทิง หรือเสือ สามารถเดิน

ทางขามไปมาหากิน หรือผสมพันธุกันได สวนเรื่องงบประมาณ หรือเรื่อง

อื่นๆ ควรเปนเรื่องรองมากกวา

“ตอนนี้ทางกรมทางหลวงเองอยูในขั้นตอนศึกษาความเปนไปได

และผลกระทบทางสิ่งแวดลอมในแตละรูปแบบ กอนที่เสนอใหคณะ

กรรมการรวมระหวางกรมทางหลวง และกรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา

และพันธุพืชใหความเห็นชอบและเร่ิมขั้นตอนการกอสรางไดทันที”

กรมทางหลวงไดจัดหาบริษัทท่ีปรึกษาที่จะตองออกแบบทางเชื่อม

ผืนปาประกอบกับการออกแบบขยายถนน โดยมีขอบเขตท่ีทำการศึกษา

ก็คือ จะตองศึกษาขอมูลประชากรของสัตวปา และพันธุพืช และขอมูล

อื่นๆ เพื่อที่จะประเมินประสิทธิภาพของทางเชื่อมปา ซึ่งรวมถึงการ

เคลื่อนยายถ่ินของสัตวปา และการกระจายการอยูอาศัยของสัตวปาและ

พันธุพืชตางๆ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 199

อีกทั้งการศึกษานี้ตองเนนการศึกษาดานความหลากหลายทาง

ชีวภาพ ขอกำหนดกฎหมายท่ีคุมครอง เพื่อใหทราบถึงผลกระทบ

โครงการ โดยจะตองทำการศึกษาและสำรวจใหครอบคลุมทั้งป โดย

เฉพาะสำรวจและศึกษาพฤติกรรมการอยูอาศัย เสนทางการเดินทางของ

สัตวปา หรือขอมูลอื่นๆ อันจะเปนประโยชนตอการศึกษาและออกแบบ

โครงการ รวมถึงการหามาตรการปองกันแกไข ผลกระทบทางส่ิง

แวดลอมมาพิจารณาประกอบการคัดเลือกรูปแบบของการขยายถนน

และการเช่ือมผืนปาที่เหมาะสมตอไป

เมื่อการประชุมคณะกรรมการมรดกโลกคร้ังลาสุด จัดที่ประเทศ

แคนาดา ในเดือนกรกฎาคม 2551 ไดมีการรายงานสถานภาพการ

อนุรักษแหลงมรดกโลกตอคณะกรรมการมรดกโลกทางธรรมชาติ โดยใน

สวนท่ีเกี่ยวของกับพื้นท่ีกลุมปาดงพญาเย็น-เขาใหญนั้น ประเทศไทยได

จัดทำรายงานเบ้ืองตนการศึกษาแนวเช่ือมตอทางนิเวศวิทยาระหวาง

อุทยานแหงชาติเขาใหญ-ทับลาน โครงการการศึกษาแนวเช่ือมตอทาง

นิเวศวิทยาระหวางอุทยานแหงชาติเขาใหญ-ทับลาน แผนการจัดการ

สำหรับพื้นที่กลุมปาดงพญาเย็น-เขาใหญ และแผนความรวมมือในการ

อนุรักษกลุมปาดงพญาเย็น-เขาใหญ

ที่ประชุมคณะกรรมการมรดกโลกฯ รับทราบรายงานดังกลาว และ

ขอใหประเทศไทยจัดทำรายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม

(EIA) ของการขยายถนนสาย 304 เพื่อใหแนใจวาการขยายถนนจะไม

สงผลกระทบตอบูรณภาพของพ้ืนท่ีแหลงมรดกโลกภายในป 2553

อยางไรก็ตาม คณะกรรมการมรดกโลกทางธรรมชาติมีขอหวงใย

เรื่องจำนวนนักทองเท่ียวจำนวนมากที่มาเท่ียวเขาใหญ จึงอยากใหทาง

ประเทศไทยไดจัดระเบียบจำนวนนักทองเที่ยวเพื่อใหสมดุลกับขีดความ

สามารถในการรองรับของพื้นท่ี ซึ่ง ดร.ทรงธรรมกลาววา เรื่องดังกลาว

ทางกรมอุทยานฯ ก็ไมไดนิ่งนอนใจ โดยไดจัดทำแผนเพื่อกระจาย

นักทองเที่ยวไปยังอุทยานใกลเคียง เชน อุทยานแหงชาติปางสีดา

200

§π(‡§¬)¡’§«“¡ ÿ¢‡¡◊ËÕÕ¬Ÿà°—∫ªÉ“ + + + + + + + + + + + + + + + + +

นายปญญา รโหฐาน ชาวสุพรรณบุรีโดยกำเนิด แตมีโอกาสมาเปนเขย

ขวัญของชุมชนบุพราหมณ ในอำเภอนาดี จังหวัดปราจีนบุรี เลาใหฟงวา

กอนหนาท่ีทางราชการจะประกาศใหพื้นท่ีบริเวณน้ีเปนปาสัมปทาน ชาว

บานก็อยูกับปา ทำมาหากินกับปาอยางมีความสุข ไมไดมีความเดือด

รอน หรือมีปญหามากมายอะไร มีความสุขตามอัตภาพ

เดิมทีหมูบานแหงนี้ และอีกหลายแหงในแถบนี้เปนหมูบานที่ทาง

รัฐบาลในชวงสมัยท่ีมีการตอตานลัทธิคอมมิวนิสตไดจัดตั้งขึ้นจาก

กระทรวงมหาดไทย ใหเปนหมูบานมั่นคงเพื่อดึงมวลชนออกจากกลุม

ฝายซายที่สนับสนุนแนวความคิดสังคมนิยม ซึ่งก็นับวาประสบความ

สำเร็จในระดับหนึ่ง ชาวบานมีที่ดินทำกินเปนของตนเอง และใหความ

รวมมือกับรัฐบาลมากข้ึน

เมื่อกระแสแนวคิดซายจัดไดจางหายไป แทนที่ดวยความเจริญ

กาวหนา และการพัฒนาของประเทศท่ีมีอยางรวดเร็วในชวง 20 ปที่ผาน

มา ดูเหมือนวาชาวบานสามารถอยูไดอยางยั่งยืนกับผืนดินผืนใหม และ

พื้นที่ปาที่อุดมสมบูรณของผืนปาทับลาน

แตเคราะหกรรมยังไมหมดไปจากหมูบานซึ่งคร้ังหนึ่งถูกขีดใหเปน

พื้นที่สีแดง เมฆหมอกของปญหาเริ่มตั้งเคา เมื่อป 2524 เมื่อทางกรม

ปาไม ไดประกาศใหพื้นที่ 1.4 ลานไร ครอบคลุมตั้งแตอำเภอปกธงชัย,

วังน้ำเขียว, ครบุรี และเสิงสาง จังหวัดนครราชสีมา และอำเภอนาดี

จังหวัดปราจีนบุรี เปนพื้นท่ีในเขตอุทยานแหงชาติทับลาน

“แรกๆ ชาวบานไมเดือดรอนหรอก เพราะเขาไมรูวาประกาศแลว

มันเปนยังไง เขาจะมีผลกระทบอะไร ไมรูหรอก ชาวบานเขาใจวา

ประกาศเขตอุทยานฯ ก็แคบริเวณท่ีเจาหนาท่ีเอาลวดหนามมาลอมไว

เปนที่ทำการของอุทยานฯ ก็แคนั้น จริงนะ ชาวบานเขาเขาใจกันแบบนั้น

จริงๆ” ปญญา ปราชญชาวบานวัย 55 ปเลาใหฟง

หลงัจากน้ันปญหาก็เกดิ ชาวบานถกูจบัในขอหาบกุรุกพืน้ทีอ่ทุยานฯ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 201

ทั้งๆ ที่ความเปนจริงชาวบานมาอยูกอนท่ีอุทยานฯ จะประกาศเสียอีก

แตกอนน้ีชาวบานก็ใหความรวมมือกับทางราชการดี ไมวาทางราชการ

อยากใหชาวบานทำอะไร ชาวบานก็ระดมกำลังและความสามารถกัน

เต็มที่ เชนราชการอยากใหชาวบานชวยกันปลูกปา ชาวบานก็มารวมใจ

กันปลูกปา คนละไมคนละมือปลูกในที่ดินของเขาเอง แตตอมาทาง

ราชการก็มาประกาศวาพื้นท่ีที่ชาวบานปลูกปาเปนเขตอุทยานฯ แลว

ชาวบานจะอยูที่ไปอยูที่ไหนได

ปราชญเฒาบอกวา “เรื่องที่ดินทำกินตรงน้ีนะ เราสูมานานแลวแตก็

ไมมีอะไรดีขึ้น ถึงแมวาจะมีประกาศแนบทายกฤษฎีกาป 2543 ใหแยก

ที่ดินทำกินของเราออกจากเขตอุทยาน ก็ไมมีใครเรงรีบดำเนินการ อาง

วาตองรอมติคณะรัฐมนตรีเพิกถอนพื้นท่ีอุทยานออกเสียกอน แตนับดูสิ

วาก่ีปผานมาแลว ยังไมมีอะไรเกิดขึ้นเลย”

ลาสุดเขาอธิบายวา ชาวบาน 6 คนถูกเจาหนาที่จับกุมในขณะท่ีทำ

ไรมนัสำปะหลังอยู ในขอหาบุกรุกพื้นท่ีอุทยานแหงชาติ ทั้งที่ชาวบานทำ

มาหากินในเขตท่ีดินของเขา ซึ่งชาวบานท้ัง 6 คนตองใชเงินประกันตัว

กวาลานบาท เจาหนาท่ีมัวแตปลูกปาอยางเดียว แตไมเคยดูแลความ

รูสึกของชาวบานเลย มุงเนนแตจะใหปาอยูรอด แตไมเคยที่จะรักษาชีวิต

ชาวบานที่อยูกบัปามาตั้งแตรุนบรรพบุรุษไดอยูรอดบางเลย

ความลาชาในเร่ืองการจัดการท่ีดินทำกินใหถูกตองตามกฎหมาย

นั้น เขามองวาเกิดจากกรมปาไมไมตองการเสียประโยชนในการดูแล

พื้นที่เจาปญหาดังกลาว เนื่องจากเม่ือประกาศเปนพื้นที่ ส.ป.ก. ก็ตองอยู

ในความดูแลของสำนักปฏิรูปท่ีดินเพื่อเกษตรกรรม แทนที่จะอยูในความ

รับผิดชอบของกรมปาไม

“ชาวบานเขาไมสนใจหรอกวาเปนมรดกโลกหรือไม เพราะเขาไมรู

วาไดผลดี หรือผลเสียอะไรจากการประกาศเปนมรดกโลก แตที่แนๆ

ตอนน้ีเขาไมมีแมแตที่ดินท่ีจะทำกิน เพราะการประกาศเปนเขตอุทยาน

แหงชาติ เขาโดนปลนท่ีดินไปจากหนวยงานของรัฐ” เขากลาว

ขณะที่นายอำนวย โพธิ์แกว ผูประสานงานองคกรชุมชน ของตำบล

202

บุพราหมณ ผูซึ่งไดรับผลกระทบจากการประกาศพ้ืนที่อุทยานฯ ทับที่ทำ

กิน ไดเสนอมุมมองที่นาสนใจของการเปนมรดกโลกที่ยั่งยืนของพื้นที่

บริเวณอุทยานแหงชาติเขาใหญ-ทับลานท่ียั่งยืน เขามองวาทางภาครัฐ

ควรใหความสนใจกับชุมชนที่อยูรอบบริเวณมรดกโลก เพราะชาวบาน

เหลานี้มีฐานะที่ยากจน และตองอาศัยอยูอาศัยกินกับผืนปา และเขา

เหลานี้ก็ไมไดรับประโยชนอะไรมากนักจากการประกาศเปนมรดกโลก

อำนวยลาถึงจุดมุงหมายท่ีฝนไวเพื่อการพัฒนาท่ียั่งยืนวา ภาครัฐ

ตองหันกลับมามองวาจะทำยังไงใหคนอยูได ปาอยูได นั่นก็หมายความ

วาความเปนมรดกโลกก็สามารถอยูไดเชนกัน ตองมีการวางยุทธศาสตร

ที่ใหชาวบานอยูไดอยางย่ังยืน เชนตอนน้ีที่คิดไวคือ การบริหารการทอง

เที่ยวที่มีประสิทธิภาพ ที่คนในทองถิ่นสามารถจัดการเองได อยากใหคน

ขางนอกมาดูและศึกษาวาชาวบานอยูกับผืนปามรดกโลกยังไง

อยางไรก็ตาม เนนวากอนจะถึงจุดน้ัน ทางภาครัฐตองมาสราง

ความม่ันใจใหกับที่ดินกินของชาวบานกอนเปนอันดับแรก

“ทีเ่ราอยากเห็นนะ ชาวบาน กรมปาไม กรมอทุยานฯ มานัง่คยุกนัเลย

เราขอวาใหแบงโซนมาเลยวาชวงโซนไหนที่เราสามารถเขาปาไปเก็บ

หนอไม เก็บใบลานมาใชประโยชนได ปาไหนเปนปาที่จะเปนธนาคาร

อาหารใหกับชาวบาน แลวปาตรงไหนจะเปนปาอนุรักษ 100% ชาวบาน

ไมสามารถเขาไปหาประโยชนได กางแผนท่ีมาดูกันเลย แลวทำเปน

สัญญาประชาคมระหวางชาวบานกับเจาหนาท่ี มีการต้ังคณะกรรมการ

ของท้ังสองฝายมาดูแลมรดกโลกรวมกัน นี่แหละคือหลักการท่ีสม

ประโยชนกันท้ังสองฝาย แตนาเสียดายท่ีวาเปนขอเรียกรองท่ีเราขอกัน

มานาน แตไมรูทำไม มันไมเกิดเสียที” นายอำนวยพูดอยางชัดเจน

พรอมกับยอมรับวา ปจจุบันนี้ความไวเน้ือเช่ือใจ ระหวางเจาหนาที่

และชาวบานเร่ิมมีนอยลงไปทุกที ชาวบานมาน่ังกังวลวา เมื่อไหรเจา

หนาที่จะมาต้ังขอหาบุกรุกพื้นที่ปาอุทยานท่ีหัวบันไดบาน หรือเจาหนาที่

มาปลูกปาทับที่ดินทำกิน แลวก็มาอางวาเปนพื้นที่ในเขตอุทยานฯ ใน

ภายหลัง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 203

ในขณะที่เจาหนาที่เองก็ระแวงวา ชาวบานจะแอบลักลอบเขาเขต

อุทยานฯ เมื่อไหร ไมมีใครอยูกับปาไดอยางมีความสุขเลยในตอนน้ี

เขาซ่ึงโตมากับผืนปาแหงน้ี ยอนใหฟงถึงความสุขสันตของคนกับ

ปาในวัยเยาว วาชาวบานไมตองใชเงินทองมากนัก หิวก็หิ้วจอบ เสียม

มีดเขาปาไป สักพักก็ไดหนอไม เห็ด หมูปามากินกันแลว อดอยากไมรู

จักถาขยัน เจ็บปวยก็หาหมอสมุนไพร คนทองถิ่นมีความผูกพันกับผืนปา

และทรัพยากรธรรมชาติมาตั้งแตเกิด ความคิดที่จะทำลายทรัพยากรอัน

มีคานั้นแทบไมมีเลย เพราะเขาเหลานั้นรูวาผืนปานั้นสำคัญตอพวกเขา

อยางไร

เคยมีผูรูหลายคนไดวิพากษวิจารณการบริหารการจัดการพ้ืนที่ปา

ไมของภาครัฐวา ภาครัฐคอนขางมีความเช่ืออยางแรงกลาวาคนไม

สามารถอยูกับปาได การจัดการทรัพยากรปาไมที่มีอยูอยาจำกัดนั้นคือ

การพยายามกันคนใหออกจากพื้นที่ปา ในขณะที่ทางชาวบานที่มีบรรพ

บุรุษอยูกินกับปา เชื่อมั่นวาเขาสามารถอยูกับปาไดอยางไมมีปญหา

ความแตกตางของสองแนวคิดทำใหการจัดการพื้นที่ปาไมของ

ประเทศคอนขางมีปญหา โดยภาครัฐเองเนนการปราบปรามผูบุกรุก (ซึ่ง

รัฐเขาใจเอาเองวาเปนผูบุกรุก เนื่องจากไปประกาศท่ีอุทยานฯ ทับที่ทำ

กิน ซึ่งเปนชาวบานท่ัวๆ ไป แตนอยคร้ังท่ีจะเห็นเจาหนาที่เอาจริงเอาจัง

จับกุมผูบุกรุกรายใหม ที่เขาไปทำประโยชนจากพื้นที่ปา โดยไมไดรับ

อนุญาต ซึ่งสวนใหญเปนกลุมนายทุน นักการเมืองทองถิ่น หรือนักการ

เมืองระดับชาติ รายยิ่งกวานั้นสามารถออกเอกสารสิทธิใหไดดั่งเนรมิต)

“ผมไมรูวาในรุนผม ปญหาเหลานี้จะไดรับการแกไขหรือเปลา แต

ผมม่ันใจนะวาปญหาทุกปญหามันมีทางออก ถาทุกฝายมาน่ังคุยกัน

อยางในกรณีทับลานผมมองวารัฐก็อาจจะตองใสใจมากหนอย เพราะ

มันเปนพื้นท่ีของมรดกโลก ถาหลุดไปก็อับอายชาวบาน ชาวเมือง

ประเทศอ่ืนเขาไปเปลาๆ ไมอยางนั้นเขาคงไมทุมงบเปนพันๆ ลานทำ

ทางเช่ือมเพื่อใหสัตวปาเดินหรอก” เขากลาวทิ้งทาย

204

Àπ∑“ßÕπÿ√—°…å∑’ˬ—Ë߬◊π ¢Õßπ—°Õπÿ√—°…å + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ดูเหมือนวาการประกาศเปนโลกทางธรรมชาติดงพญาเย็น-เขาใหญไมได

มีปญหาอะไรที่ยุงยากมากนัก ทุกอยางไดมีการดำเนินการไปตามขั้น

ตอน ทีละขั้นๆ ตามท่ีไดวางเอาไว แตในความเปนจริงแลว มันเหมือน

กับขยะกองใหญที่ถูกซุกเอาไวใตพรม รอคนมาเก็บกวาดครั้งใหญ

ปญหาไรท่ีดินทำกินของชาวบาน ซึ่งเกิดขึ้นมานาน ก็ยังไมไดรับการ

แกไข หรือเยียวยาเพ่ือลดผลกระทบจากปญหาดังกลาว

ในมุมมองของนักอนุรักษ อยางคุณโชคดี ปรโลกานนท ผูบุกเบิก

การปลูกปาของพ้ืนที่ เขาแผงมา ในอำเภอวังน้ำเขียว จังหวัด

นครราชสีมา มากกวา 50,000 ไร และยังเปนบานที่ดีของฝูงวัวกระทิง

ซึ่งเปนปจจัยสำคัญอยางหน่ึงที่ทางคณะกรรมการมรดกโลกไดยอมให

พื้นที่บริเวณดงพญาเย็น-เขาใหญ ขึ้นทะเบียนเปนมรดกโลกไดสำเร็จ

“ถามผมวาดีใจไหมวา สิ่งท่ีเราทำเปนจิ๊กซอวตัวหนึ่งที่ทำใหขึ้น

ทะเบียนมรดกโลกได ผมตอบไดเลยนะวา ไมไดดีใจ ผมไมสนวามันจะ

ไดเปนมรดกโลกหรือไม แตสิ่งที่ผมสนใจมากกวานั้นคือ จะทำอยางไรให

สภาพปามันเปนปา และย่ังยืนสืบตอไปไดอยางไร ผมมองวาคำวา

มรดกโลก มั่นแคเปลือก ไมใชแกนสาระอะไรที่เราจะตองมานั่งใหความ

สำคัญกับมันมากจนเกินไป” นักอนุรักษหนุมรุนใหญมาดเซอรกลาว

นายโชคดี หรือพี่โชคท่ีนักอนุรักษรุนหลังมักเรียกขานกัน ไดเร่ิม

ทำงานอนุรักษผืนปาท่ีเขาแผงมาเปนท่ีแรกมากวา 10 ป โดยความมุง

มั่นและการสนับสนุนที่เขมแข็งระหวางองคกรเอกชนและภาครัฐ รวมทั้ง

ชาวบานมนบริเวณดังกลาว ไดพลิกฟนผืนปาเสื่อมโทรม กลายมาเปน

ปาเขียวขจีที่อยูอาศัยอันบริบูรณของฝูงกระทิงที่เพิ่มจำนวนจากท่ีไมมี

เลยมาเปนกวา 100 ตัวในปจจุบัน ซึ่งเปนตัวชี้วัดที่เปนรูปธรรมมากท่ีสุด

ในการปลุกผืนปาเสื่อมโทรม ใหกลับมาชีวิตชีวาที่งดงามอีกครั้ง

“หัวใจของการอนุรักษก็คือ การสรางจิตสำนึกที่หวงแหน และรูคา

ของส่ิงนั้นๆ อยางการอนุรักษปาก็ตองสอนใหเขารูและตระหนักถึงความ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 205

สำคัญปา และเขาไดประโยชนอะไรบางจากความอุดมสมบูรณของผืน

ปา แตสิ่งที่ทางภาครัฐทำมาตลอดคือ การสรางความแตกแยกระหวาง

คนกับผืนปา เมื่อชาวบานไมสามารถใชประโยชนจากความอุดมสมบูรณ

ของผืนปาไดเลย เขาจะมาน่ังหวงแหนและอนุรักษไปทำไม” คุณโชคดี

กลาว

เขามองวาควรจัดทำแนวปากันชนใหรอบบริเวณผืนปามรดกโลก

เพ่ือปองกันการบุกรุกพื้นที่ปา นอกจากน้ีชาวบานสามารถใชประโยชน

จากแนวเขตปากันชน ไมวาจะเปนการหาอาหาร หรือลาสัตวบริเวณเขต

แนวปากันชนได เมื่อมีแนวเขตปากันชนที่ชัดเจนโดยรอบ แนนอนวา

ความอุดมสมบูรณของพื้นท่ีในเขตมรดกโลกก็ยอมจะมีมากยิ่งขึ้น

แนวคิดของปากันชนมีตัวอยางใหเห็นชัดเจน และทำไดจริงบริเวณ

เขตรักษาพันธุสัตวปาทุงใหญ-หวยขาแขง ซึ่งมีการจัดทำปากันชนอยาง

มีระบบ และชาวบานก็รับประโยชนมากมายจากแนวคิดดังกลาว

“เมื่อปากันชนสมบูรณ แนนอนวาพื้นท่ีทางการเกษตรท่ีติดกับพื้นท่ี

ปากันชนก็อุดมสมบูรณไปดวย ระบบนิเวศวิทยาท่ีดี ก็จะเอ้ือผล

ประโยชนตอการเพาะปลูกใหมีผลผลิตที่ดีมากยิ่งขึ้น ผมมองไมเห็นขอ

เสียนะ แตทำไมรัฐถึงไมเอาแนวคิดนี้มาใช ผมไมเขาใจ”

จากการท่ีฝงตัวมานานท่ีอำเภอวังน้ำเขียว เขามองเห็นการ

เปลี่ยนแปลงมากมายที่เกิดขึ้นในบริเวณที่ดินเหลาน้ี นับต้ังแตมันถูก

ประกาศใหเปนพื้นที่มรดกโลกทางธรรมชาติ เริ่มตั้งแตการขยายถนน

เพื่อรองรับการจราจรท่ีมีมากข้ึน การเกิดขึ้นของบรรดาโรงแรม รีสอรต

สุดหรูอลังการ หรือระดับโรงแรมจิ้งหรีด มีมาใหเห็นอยางชัดเจนในชวง

3-4 ปที่ผานมา แตมันก็ยังไมมีอะไรนากลัวมากเทากับการเขามาของพืช

เศรษฐกิจเชิงเดี่ยว

“ผมบอกไดเลยคำเดียววานากลัวมาก พื้นที่หลายหมื่นไร ซึ่งบาง

สวนเปนพื้นที่บุกรุกแปรสภาพเปนพื้นท่ีปลูกยางพารา และปาลมน้ำมัน

นายทุนซึ่งเปนทั้งระดับนักการเมืองทองถิ่น และนักการเมืองระดับชาติ

ไดมีการกวานซ้ือท่ีดินเพื่อทำการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจดังกลาว โดย

206

เฉพาะที่อำเภอเสิงสาง” โชคดีอธิบายใหฟง

เขามองวาการปลูกพืชเชิงเด่ียว มีผลกระทบโดยตรงตอระบบ

นิเวศวิทยา โดยเฉพาะถาปลูกพืชแบบนี้บริเวณพ้ืนที่ลาดชัน เนื่องจาก

พืชเหลานี้มีรากคอนขางสั้น เมื่อเปรียบเทียบกับไมปาทั่วๆ ไป ทำให

ความสามารถในการเกาะหรือยึดหนาดินก็มีลดนอยลงไป ซึ่งเปนสาเหตุ

สำคัญของดินถลมได

ในความเปนจริงแลว ปจจุบันกระทวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ง

แวดลอม ตอนนี้กำลังปวดหัวอยางหนักกับการบุกรุกพื้นที่ในเขตปา

อุทยานทั่วประเทศ เพื่อทำการปลูกพืชเศรษฐกิจอยางยางพารา และ

ปาลมน้ำมัน โดยเฉพาะในเขตพ้ืนที่ทางภาคะวันออกเฉียงเหนือ ถึง

ขนาดที่วากระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม จะจับมือคุยกับ

กระทรวงเกษตรและสหกรณ เพื่อจัดทำพ้ืนที่โซนน่ิง ในการหาพืชที่ที่

เหมาะสมในการปลูกพืชเศรษฐกิจดังกลาว เพ่ือบรรเทาปญหาการบุกรุก

พื้นที่อุทยานฯ

แตดูเหมือนวายังไมมีความชัดเจนมากนักในเร่ืองนี้ เพราะทาง

รัฐบาลเองมีนโยบายท่ีชัดเจนในการสนับสนุนการปลูกพืชเศรษฐกิจดัง

กลาวเพ่ือใชในการแปรรูปเปนพลังงานทดแทน ในภาวะท่ีราคาน้ำมัน

โลกกำลังอยูในภาวะขาขึ้น และท่ัวโลกก็หันมาใชการปลูกพืชเพ่ือเปน

พลังงานทดแทนกันมากข้ึน

นอกจากน้ีเขายังมองอีกวา ความเส่ียงอีกปจจัยหน่ึงท่ีมีผลกระทบ

ตอมรดกโลก คือ นโยบายของทางรัฐบาลเอง ซึ่งรัฐบาลชุดนี้พยายาม

ออกพระราชบัญญัติอุทยานแหงชาติ ซึ่งไดรับคำทักทวงอยางมากจาก

นักวิชาการ และกลุม เอ็นจีโอ ที่มองวารางพระราชบัญญัติดังกลาวจะ

สรางผลกระทบมากมายตอทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม หนึ่งใน

ขอกังวลที่สำคัญก็คือ การอนุญาตใหภาคเอกชนเขาไปประกอบพื้นที่ใน

เขตอุทยานแหงชาติได

โดยทางรัฐบาลมองวา การบริการนักทองเท่ียวท่ีจัดทำโดยเจา

หนาที่อุทยาน “ไมไดมาตรฐานเทียบเทากับการบริการของภาคเอกชน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 207

จึงมีแนวคิดใหเอกชนเขาไปดำเนินการแทน ดวยคาดหวังวานักทองเที่ยว

จะไดรับการบริการที่ดีขึ้น

“ผมกลัววามันจะไปซ้ำรอยเดิม กอนหนานี้ทางรัฐบาลมีบริการ

โรงแรม และสนามกอลฟบนพื้นท่ีไขแดงของเขาใหญ จนเมื่อจะประกาศ

เปนพื้นที่มรดกโลกจึงสั่งใหยายบริการตางๆ เหลานั้นออกมาจากพ้ืนที่

และถาใหเอกชนเขาไปทำกิจกรรมโรงแรมได ก็จะซ้ำรอยเดิมอีก คณะ

กรรมการมรดกโลกก็คงไมอยากเห็นแบบนั้น” เขากลาว

ถึงแมวารางกฎหมายนี้ยังไมเสร็จสมบูรณ ก็ไมไดหมายความวา

มรดกโลกพนภาวะเส่ียงตอการถูกถอดถอน พี่โชคดีมองวาความเส่ียงใน

การถูกถอดถอนมีอยูทุกขณะ ถาไมไดสรางความเขาใจที่ดีและถูกตอง

ใหกับชุมชน

“ผมเนนย้ำเสมอวา ชุมชนท่ีอยูรอบขางบริเวณมรดกโลก ตองอยู

อยางเปนสุข ทางภาครัฐตองพยายามสรางใหเห็นวา เมื่อเปนมรดกโลก

แลว ชีวิตความเปนอยูของเขาดีมากข้ึนกวาเดิมอยางไร เขาไดรับ

ประโยชนอะไรบางจากการประกาศเปนเขตมรดกโลก ในทางกลับกัน ถา

เขาไมไดประโยชนจากการประกาศเปนมรดกโลก เขาก็ไมเห็นความ

สำคัญที่จะรักษาหรืออนุรักษไว เมื่อใดก็ตามท่ีชาวบานท่ีอยูโดยรอบไม

รวมมือที่จะอนุรักษไว เมื่อน้ันเจาหนาที่ก็ตองทำงานหนักขึ้น และ

ทะเลาะกับชาวบานมากย่ิงขึ้น” เขากลาว

วันที่ 14 กรกฎาคม 2548 ชาวไทยท่ัวประเทศตางก็แสดงความดีใจ

ที่ทางยูเนสโก ประกาศใหพื้นท่ีผืนปาดงพญาเย็น-เขาใหญเปนพื้นที่

มรดกโลกทางธรรมชาติ ทุกคนตางภาคภูมิใจวาประเทศไทยมีความ

สมบูรณทางทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญระดับโลก แตนอยคนจะ

คิดวายังมีกลุมคนอีกกลุมหน่ึงที่อยูใกลกับแหลงมรดกโลกมากที่สุด

กลับไมไดรูสึกผูกพันอะไรมากนักกับคำวามรดกโลก แตสิ่งที่เขาผูกพัน

ยิ่งกวาก็คือการดำรงชีพที่พอเพียงกับผืนปาท่ีอยูคูกับเขามาตั้งแตลืมตา

ดูโลก

และแนนอนความสำเร็จดังกลาวจะไมสามารถเกิดขึ้นไดเลย ถา

208

ไมใชความพยายามของภาครัฐ และหนวยราชการท่ีเกี่ยวของท่ีพยายาม

ผลักดันใหเรามีมรดกโลกทางธรรมชาติแหงที่สอง เกิดขึ้นไดสำเร็จ

แตนั่นไมไดหมายความวางานของภาครัฐไดสำเร็จเสร็จสิ้น เมื่อได

รับการประกาศเปนที่มรดกโลกทางธรรมชาติ แตมันกลับกลายเปนกาว

แรกของภาครัฐเทานั้น

เปนกาวแรกท่ีภาครัฐจะตองทำงานรวมกับชาวบานอยางจริงจัง

เพื่ออนุรักษมรดกโลกแหงน้ีใหอยูนานสืบตอไป และแนนอนวาการ

ทำงานในยุคใหมตองไมใชการรับคำส่ังจางเบื้องบน แลวบอกใหชาว

บานปฏิบัติตามคำสั่งของรัฐเพียงอยางเดียวเทานั้น เพราะมันไดพิสูจน

มาจากหลายรอยกรณีแลววา มันไมไดผลในทางปฏิบัติ

สิ่งที่ทางภาครัฐตองทำก็คือ การรับฟงความคิดเห็นของชาวบาน

และเปนสวนชวยสนับสนุนชาวบานไดทำงานอนุรักษปาในแนวทางที่เขา

ซึ่งอยูใกลชิดกับผืนปามากท่ีสุดอยากใหมันเปน เพราะแนนอนวาไมมี

ใครรูหรือเขาใจความสลับซับซอนของผืนปาไดดีกวาชาวบาน ที่อยูมากับ

ปามาเปนเวลานาน

ถาภาครัฐสามารถกาวขามแนวปฏิบัติที่ใชมาเปนเวลานานโขนั้นได

เร็วเทาไหร ความเสี่ยงตอการคุกคามของผืนปาก็จะลดลงมากเทานั้น

นั่นหมายความวาทางหนวยราชการจะทำงานนอยลง และทำงานกับ

ชาวบานไดมีความสุขมากขึ้น

และหากจะมองในแงดีของการขึ้นทะเบียนมรดกโลกของผืนปาดง

พญาเย็น-เขาใหญ อาจเปนจุดเปลี่ยนในการบริหารงานจัดการดูแลปา

ไม และทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ ที่ทั้งภาครัฐและชาวบานจับมือรวมกัน

เพื่อดูแลผืนปา… มรดก ของชาวโลก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 209

§≥–°√√¡°“√¡√¥°‚≈°

(World Heritage Committee)

ประกอบดวยกรรมการจาก 21 ประเทศที่ไดรับเลือกต้ังจากรัฐภาคี การ

เลือกตั้งคณะกรรมการ จะมีขึ้นทุกๆ 2 ป ในชวงเวลาเดียวกับการประชุม

ใหญสมัยสามัญขององคการยูเนสโก มีวาระการดำรงตำแหนงคราวละ

6 ป ซึ่งประเทศสมาชิกประกอบดวย ออสเตรเลีย อียิปต ไนจีเรีย บาหเรน

อิสราเอล เปรู บารเบโดส จอรแดน เกาหลี บราซิล เคนยา สเปน

แคนาดา มาดากัสการ สวีเดน จีน มาริตัส ตูนิเซีย คิวบา โมร็อกโก และ

อเมริกา

หนาที่หลักของคณะกรรมการมรดกโลก

พิจารณาตัดสินการขึ้นทะเบียนมรดกทางวัฒนธรรมและทาง

ธรรมชาติ ในบัญชีรายชื่อแหลงมรดกโลก

พิจารณาการดำเนินการตางๆ ที่เกี่ยวของกับระเบียบปฏิบัติที่ระบุไว

ในอนุสัญญา

พิจารณาคำรองขอความชวยเหลือนานาชาติที่รัฐภาคีเสนอมา

ติดตามตรวจสอบใหรัฐภาคีดำเนินการเพื่อการปกปองคุมครอง

มรดกทางวัฒนธรรมและทางธรรมชาติของตน ตามเงื่อนไขที่ระบุไว

ในอนุสัญญา

บริหารงานกองทุนมรดกโลก

210

ขั้นตอนการขอข้ึนทะเบียนมรดกโลก

รัฐภาคีจัดทำเอกสารเพ่ือขอขึ้นทะเบียนมรดกโลก

ศูนยมรดกโลกตรวจสอบ เอกสาร

เอกสารสมบูรณ

IUCN ตรวจสอบ แหลงมรดกทางธรรมชาติ

ICOMOS ตรวจสอบ แหลงทางวัฒนธรรม

นำเสนอ WHC Bureau เพื่อพิจารณา

WHC Bureau พิจารณาใหความเห็นตอคณะกรรมการมรดกโลก

คณะกรรมการมรดกโลกพิจารณาดังนี้ ประกาศข้ึนทะเบียนเปนแหลงมรดกโลก

(inscribed) ไมขึ้นทะเบียนเปนแหลงมรดกโลก

(not inscribed) สงคืนรัฐภาคีเพื่อขอขอมูลเพิ่มเติม

(referral/deferral)

Referral : คำขอขึ้นทะเบียนแหลงมรดกโลกของรัฐภาคีที่คณะกรรมการ

มรดกโลกพิจารณาแลว เห็นวายังขาดเอกสาร หรือตองการขอมูลเพิ่ม

เติม กรณีนี้รัฐภาคีสามารถนำเร่ืองเสนอกลับเขามาใหมไดภายใน 1 ป

Deferral : คำขอขึ้นทะเบียนแหลงมรดกโลกของรัฐภาคีที่คณะกรรมการ

มรดกโลกพิจารณาแลว เห็นวายังมีปญหาตองศึกษาในเชิงลึกเพิ่มเติม

และตองใชเวลาในการดำเนินการ กรณีนี้คณะกรรมการจะไมรับเร่ือง

กลับเขามาพิจารณาใหมในการประชุมปถัดไป

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 211

ประเทศไทยกับอนุสัญญาคุมครองมรดกโลก

เขารวมเปนภาคีในอนุสัญญา เมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ.2530 และ

ปจจุบันมีประเทศตางๆ รวม 185 ประเทศ เขารวมเปนภาคีในอนุสัญญา

พันธกรณีที่ประเทศไทยและรัฐภาคีในอนุสัญญา จะตองยอมรับ

รวมกันในการดำเนินการ และตระหนักอยูเสมอ มีดังนี้

กำหนดนโยบายและวางแผนแมบทเพื่อการอนุรักษและจัดการ

มรดกทางวัฒนธรรมและทางธรรมชาติ ที่คำนึงถึงการอนุรักษที่มี

ประสิทธิภาพ พรอมไปกับการใชประโยชนอยางเหมาะสมของชุมชน

กำหนดมาตรการท่ีเหมาะสมดานกฎหมาย วิทยาศาสตร

เทคโนโลยี การบริหารจัดการ และการสนับสนุนงบประมาณ เพื่อการ

ศึกษาวิจัย การปกปองคุมครอง การอนุรักษ การบริหารทางการศึกษา

และการฟนฟู มรดกทางวัฒนธรรมและทางธรรมชาติ

พันธกรณีที่ประเทศไทยและรัฐภาคีในอนุสัญญา จะตองยอมรับ

รวมกันในการดำเนินการและตระหนักอยูเสมอ (ตอ)

ละเวนการดำเนินการใดๆ ที่อาจจะทำลายมรดกทางวัฒนธรรม

และทางธรรมชาติของรัฐภาคีอื่นๆ ทั้งโดยทางตรงและทางออม แตจะ

สนับสนุนและชวยเหลือรัฐภาคีอื่นๆ ในการศึกษาวิจัยและปกปอง

คุมครอง การอนุรักษ การบริการทางการศึกษา มรดกทางวัฒนธรรมและ

ทางธรรมชาติในประเทศน้ันๆ

อธิปไตยสูงสุดเหนือแหลงมรดกโลก ยังคงเปนของรัฐภาคี ซึ่ง

แหลงมรดกโลกน้ันตั้งอยู

212

หลักเกณฑในการประเมินคุณคาแหลงมรดกทางวัฒนธรรมและ

ทางธรรมชาติ ภายใตกรอบของอนุสัญญาคุมครองมรดกโลก

เปนตัวแทนที่แสดงถึงความเปนเอกลักษณดานศิลปวัฒนธรรม หรือ

ตัวแทนของความงดงาม และเปนผลงานชิ้นเอกที่จัดทำขึ้นดวยการ

สรางสรรคอันชาญฉลาดยิ่งเปนสิ่งที่มีอิทธิพลผลักดันใหเกิดการพัฒนา

สืบตอในดานการออกแบบ ทางสถาปตยกรรม อนุสรณสถาน

ประติมากรรม สวนและภูมิทัศน ตลอดจนการพัฒนา ศิลปกรรมที่

เก่ียวของ หรือการพัฒนาการตั้งถ่ินฐานของมนุษย ซึ่งการพัฒนาเหลา

นั้นเกิดข้ึนในชวงเวลาเวลาหน่ึง หรือบนพื้นท่ีหน่ึงพื้นที่ใดของโลก

เปนเอกลักษณ หายากย่ิง หรือเปนของแทดั้งเดิม

เปนตัวอยางของลักษณะโดยท่ัวไปของส่ิงกอสรางอันเปนตัวแทน

ของการพัฒนาทางดานวัฒนธรรม สังคม ศิลปกรรม วิทยาศาสตร

เทคโนโลยี หรืออุตสาหกรรม

เปนตัวอยางลักษณะอันเดนชัด หรือของขนบธรรมเนียมประเพณี

แหงสถาปตยกรรมวิธีการกอสราง หรือการตั้งถิ่นฐานของมนุษย ที่มี

ความเปราะบางดวยตัวมันเอง หรือเส่ือมสลายไดงายเพราะผลกระทบ

จากการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมที่ไมสามารถกลับคืน

ดังเดิมได หรือการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ

มีความคิดหรือความเชื่อที่เกี่ยวของโดยตรงกับเหตุการณหรือบุคคล

ที่มีความสำคัญหรือความโดดเดนย่ิงในประวัติศาสตร

เปนแหลงที่เกิดปรากฏการณทางธรรมชาติที่มีความโดดเดนเห็นได

ชัด หรือพื้นที่ที่มีความงามตามธรรมชาติหาพื้นท่ีอื่นเปรียบเทียบไมได

เปนตัวอยางที่มีความโดดเดนสะทอนถึงวิวัฒนาการความเปนมา

ของโลกในชวงเวลาตางๆ กัน ซึ่งรวมไปถึงรองรอยของส่ิงมีชีวิต หรือ

กระบวนการทางธรณีวิทยาที่สำคัญ อันทำใหเกิดรูปลักษณของแผนดิน

หรือลักษณะธรณีสัณฐาน หรือลักษณะภูมิประเทศท่ีสำคัญ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 213

เปนตัวอยางที่มีความโดดเดนสะทอนถึงกระบวนการทาง

นิเวศวิทยา และชีววิทยา ซึ่งกอใหเกิดและมีพัฒนาการของระบบ

นิเวศทางบก หรือระบบนิเวศน้ำจืด หรือระบบนิเวศชายฝงและ

ทางทะเล และสังคมสัตวและพืช

เปนถิ่นที่อยูอาศัยที่มีความสำคัญสูงสุดสำหรับการอนุรักษ

ความหลากหลายทางชีวภาพในถิ่นกำเนิด ซึ่งรวมไปถึง ถิ่นที่

ของชนิดพันธุพืช และ/หรือชนิดพันธุสัตว ที่มีคุณคาโดดเดนเชิง

วิทยาศาสตร หรือเชิงอนุรักษระดับโลก

และนี่เปนคุณลักษณะท่ีผืนปาเขาใหญ-ดงพญาเย็น มีความ

สมบูรณของระบบนิเวศวิทยา จนไดยอมรับใหเปน “มรดกโลก”

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

บรรณานุกรม

“ความรูเบ้ืองตนในการอนุรักษมรดกโลก” เอกสารอนุสัญญาวาดวยการ

คุมครองมรดกโลกทางวัฒนธรรมและทางธรรมชาติ, พ.ศ.2548

“ดานรายของมรดกโลก” สภาที่ปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ

บทความโดย เสาวนีย พิสิฐานุสรณ, 5 กันยายน 2551

“หอพรรณไม” กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช สำนักอุทยาน

แหงชาติ. ผืนปาดงพญาเย็น-เขาใหญ มรดกโลกทางธรรมชาติของไทย.,

พ.ศ.2549

เอกสารจากกรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช

หนังสือพิมพฐานเศรษฐกิจ ฉบับวันท่ี 23-25 พฤศจิกายน 2549

214

μ“¡‰ª¥Ÿ... ç¡◊Õª√“∫¡≈æ‘…é

+ + + + + + + + + + + + + +

 ÿ®‘μ ‡¡◊Õß ÿ¢ Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå¢à“« ¥

ªÕßæ≈  “√ ¡—§√ Àπ—ß ◊Õæ‘¡æ凥Ֆ‡π™—Ëπ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 215

ขาวการลักลอบปลอยมลพิษ

ออกสูสิ่งแวดลอมในรูปแบบตางๆ ยังคงมีอยางตอเน่ืองรายวันในหนา

หนังสือพิมพและสื่อประเภทอ่ืน เมื่อตองหาผูรับผิดชอบการปลอยมลพิษ

เหลานี้ คงแยกอยางงายได 2 สวน คือ ตั้งใจ และไมตั้งใจ โดยที่ทั้งสอง

สวนผนวกอยูบนความมักงายและความรูเทาไมถึงการณ

พื้นที่ประเทศไทยท่ีมีกวา 320 ลานไร ประชากรโดยรวมกวา 62

ลานคน บางสวนกระจุกตัวอยูในเมืองใหญ เมืองใหญในท่ีนี้หมายถึง

เมืองท่ีมีการเติบโตของเทคโนโลยีสูง และเมืองท่ีมีความกาวหนาและ

การขยายตัวของอุตสาหกรรม ทำใหการควบคุมการปลอยมลพิษและ

สารเคมีอันตรายออกสูสิ่งแวดลอมเปนเร่ืองที่ยากตอการควบคุมของ

หนวยงานภาครัฐ

................................

ชวงสายวันหน่ึงกลางเดือนพฤษภาคม 2551 ความอบอาวของ

อากาศในชวงตนฝนทำใหชาวบานตำบลในคลองบางปลากด อำเภอ

พระสมุทรเจดีย จังหวัดสมุทรปราการ ออกมาสูดอากาศนอกบาน เพื่อ

คลายรอน และพบกับสิ่งผิดปกติที่ถูกฝงอยูใตดินบริเวณใกลเคียง จึงยก

หูโทรศัพทกดสายดวน 1650 แจงเหตุอุบัติภัยสารเคมี เพื่อแจงขอมูล มี

ปลายสายเปนเสียงเจาหนาที่ของหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู กรม

216

ควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม สอบถาม

ขอมูลเบื้องตนเพื่อประเมินการจัดเตรียมอุปกรณ เครื่องมือ เขาชวยเหลือ

ชาวบานใหขอมูลวา พบถังพลาสติกบรรจุสารเคมีฝงในพ้ืนท่ี คาด

วานำมาลักลอบฝงท้ิงไวเปนเวลานานแลว

แมจะรวบรวมขอมลูจากปากคำชาวบานไดเพียงเทานี ้แต นายสเุมธา

วเิชียรเพชร หัวหนาหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู กรมควบคุม

มลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไมไดนิ่งนอนใจ สั่ง

การลูกทีมเดินทางเขาตรวจสอบพื้นท่ีดังกลาว เพราะเกรงวาการปน

เปอนสารเคมีบริเวณดังกลาว อาจรั่วไหลสงผลกระทบตอสิ่งแวดลอม

เขาสูระบบนิเวศ และสะสมในรางกายของประชาชนที่อาศัยอยูใน

ละแวกใกลเคียง

“เมื่อชาวบานขอความชวยเหลือเขามายังหนวยเรา สิ่งแรกที่เราตอง

ทำคือ สอบถามผูแจงเหตุเก่ียวกับลักษณะของการเกิดเหตุในพื้นที่ รวม

ถึงสารเคมีที่พบ เจาหนาท่ีตองสอบถามใหละเอียดที่สุด เพื่อใหคำ

แนะนำแกผูแจงเหตุไปกระจายตอยังผูที่อยูอาศัยบริเวณใกลเคียงพ้ืนท่ี

เกี่ยวกับการแกปญหาเฉพาะหนา หลังจากน้ันเราจะสงทีมลงไปตรวจ

สอบในพ้ืนที่ อยางนอยที่สุดทีมจะไปถึงภายในเวลา 30 นาที โดยเฉพาะ

ในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล เพื่อปองกันเหตุรายท่ีจะเกิดข้ึน

โดยไมคาดหมาย” หัวหนาหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู อธิบายการ

ทำงาน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 217

“ถาไมรีบไปเขาก็ไมเรียกวาฉุกเฉินสิ เพราะฉะน้ันเราตองมีความ

พรอมตลอดเวลา ไมใชชาวบานโทรมาถามแลวเราบอกวา รออีกครึ่ง

ชั่วโมงนะ เดี๋ยวจะบอกใหวาตองทำอยางไร อยางนี้ไมได ถาตั้งเปาอยาง

นั้นมันจะฉุกเฉินไดอยางไร เราพยายามจะตัดสินใจใหวาจะตองทำ

อยางไร ทีมงานเราถึงตองมีประสบการณ กลาตัดสินใจตอบได ไมใช

เอาแตตำราอยางเดียว ตำรามีเอาไวเสริมและคนหาในกรณีที่ไมรูขอมูล

อยางถองแท”

หลังวางสายเจาหนาที่ตระเตรียมอุปกรณ เครื่องมือ ที่คาดวาจำเปน

ตองใชสำหรับการตรวจสอบและดำเนินการกับซากถังสารเคมีที่รับแจง

พรอมกันนั้นไดใชเวลาระหวางการเดินทางประสานไปยังหนวยงานท่ี

เกี่ยวของ อาทิ องคการบริหารสวนตำบล เจาหนาที่ตำรวจ เจาของที่ดิน

ผูรับเหมากอสรางและบริษัทรับกำจัดสารเคมี โดยเนื้อหาการสนทนา

ครอบคลุมขอบเขตอยูที่แนวทางการกำจัดสารเคมีรวมกัน รวมถึงงบ

ประมาณดำเนินการและผูรับผิดชอบ

ตลอดการตรวจสอบพื้นที่ใชเวลาไมนานนัก เมื่อเทียบกับจำนวน

ของเสียที่ทิ้งไว ทีมงานรายงานผลกลับมายังสุเมธาวา พื้นที่ดังกลาวเปน

ที่ดินสำหรับสรางบานจัดสรรแหงหนึ่งในตำบลในคลองบางปลากด

อำเภอพระสมุทรเจดีย จังหวัดสมุทรปราการ ในพื้นที่พบถังพลาสติก

บรรจุสารเคมีฝงอยู คาดวามีการลักลอบนำมาฝงหลายปแลว เนื่องจาก

พื้นที่ดังกลาวเปนท่ีทิ้งขยะเกาขององคการบริหารสวนตำบล

เมื่อตรวจสอบสารภายในถังพบวาเปน “สารสไตลีน” ซึ่งเปนสาร

เคมีที่นำไปผลิตพลาสติก โพลีสไตลีน (Polystylene) และเปนวัตถุดิบที่

ใชในการผลิตโฟมกลอง

ผลกระทบตอรางกายส่ิงมีชีวิตจาก สารสไตลีน ไมเกิดแบบ

เฉียบพลัน แตมีความเปนพิษตอระบบหายใจในระดับปานกลาง หาก

ปลอยไวในระยะยาวและเกิดการปนเปอนสูน้ำใตดิน อาจมีผลตอ

สุขภาพในระยะยาวได โดยเฉพาะเมื่อมีการสัมผัสหรือบริโภคสิ่งที่ปน

เปอนสารเคมีดังกลาว ตับและไตจะเปนอวัยวะที่ไดรับผลกระทบโดยตรง

218

และเมื่อหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูประมวลชนิดของสารเคมี

อันตรายจากสารเคมี สภาพแวดลอมและการกำจัดไดแลว ขั้นตอนตอ

ไปคือการสงกำจัดและฟนฟูพื้นที่บริเวณเกิดเหตุใหกลับสูสภาวะปกติ

โดยเร็วที่สุด

สุเมธา บอกวา เราตองนำถังที่มีสารเคมีบรรจุอยูรวมทั้งดินที่ปน

เปอนและคาดวาไดรับการปนเปอนสารดังกลาวไปกำจัดใหสิ้นซาก

เพราะหากปลอยท้ิงไวเจาของท่ีดินอาจรูเทาไมถึงการณ กอสรางหมูบาน

จัดสรร เมื่อมีคนซ้ือบานและเขาอยูอาศัย อาจมีไอระเหยออกมาจากผืน

ดินที่ปนเปอนได ซึ่งหากสัมผัสสารดังกลาวเปนเวลานาน อาจมีผลตอ

สุขภาพตามท่ีกลาวถึง

................................

พื้นที่ที่มีความเส่ียงสูงสำหรับการลักลอบท้ิงสารเคมี เปนพื้นที่ที่อยู

ใกลเคียงหรือในบริเวณที่เปนแหลงอุตสาหกรรม โดยเฉพาะในจังหวัดที่

มีเขตอุตสาหกรรม อาทิ จังหวัดชลบุรี ระยอง กาญจนบุรี และจังหวัด

สมุทรปราการ ผนวกเขากับโอกาสทองในชวงเวลาที่เกิดฝนตก ที่ลับตา

กลางคืน วันหยุดเสาร-อาทิตย และวันหยุดนักขัตฤกษ ภาวะเหลาน้ีมี

ความเหมาะและความเส่ียงสูงมากพอท่ีผูลักลอบลงมือไดงาย

ตามพระราชบัญญัติวัตถุอันตราย พ.ศ.2535 ระบุวา สารเคมีทุก

ชนิดที่ใชในโรงงานอุตสาหกรรมจะตองมีการฝงกลบอยางปลอดภัย มี

การออกแบบวิธีกำจัดที่ถูกตองตามหลักวิชาการ และมีระบบปองกันการ

ปนเปอนสูสิ่งแวดลอม โดยมีบริษัทรับกำจัดสารเคมีที่จดทะเบียนกับกรม

โรงงานอุตสาหกรรม เปนผูดำเนินการกำจัด

โดยกรรมวิธีการกำจัดขึ้นกับบริษัทวาจะนำไปเผาในเตาฝงกลบอยาง

ปลอดภัย หรือนำไปเปนเช้ือเพลิงผสมจำหนายใหกับโรงงานปูนซีเมนต

หรือโรงไฟฟา ซ่ึงประการหลังขึ้นอยูกับลักษณะขององคประกอบในสาร

เคมีชนิดนั้นนั้น

ผลพวงของการลักลอบทิ้งสารเคมีที่กอใหเกิดมลพิษและสงผล

อันตรายตอสุขภาวะประชาชนในพื้นที่นั้นนั้น สืบเนื่องจากการแบกรับ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 219

ภาระคาใชจายที่สูงในวาจางบริษัทกำจัด

สารเคมี โดยคาใชจายในการฝงกลบสาร

เคมีราคาตันละ 3,000-10,000 บาท ขึ้นกับ

ชนิดของสารเคมี ซึ่งถือเปนคาใชจายรอยละ

80 ของคาใชจายทั้งหมด ยิ่งเมื่อตกอยูใน

ภาวะเศรษฐกิจที่ย่ำแย ทำใหการลักลอบทิ้ง

สารเคมีเกิดขึ้นในปริมาณสูง

เจาของที่ดินหลายรายตกเปนเหยื่อของสภาพเศรษฐกิจ ขาดความ

ยั้งคิดและรูเทาไมถึงอันตรายของสารเคมี หาประโยชนในที่ดินของ

ตนเองดวยการรับจางนำถังท่ีบรรจุสารเคมีมาฝงไวในท่ีดินของตนเอง

จากนั้นนำดินมากลบทับ เมื่อเวลาผานไปนาน 2-3 ป เจาของที่ดินก็นำ

ดินดังกลาวมาขายใหกับเจาของท่ีดินรายใหมในลักษณะของการคาดิน

แมวาดินจะเปลี่ยนถายเจาของ แตสารเคมีที่สั่งสมและปนเปอนใน

ดินจะยังคงอยูและอาจแพรกระจายอันตรายไปสูเจาของใหมโดยไมรูตัว

หรือ อีกนัยหนึ่งโรงงานอุตสาหกรรมแตละแหงตองมีระยะเวลาการตรวจ

เช็กอุปกรณภายในโรงงาน เมื่อประสบสภาวะเศรษฐกิจที่ย่ำแย ทำให

ระยะเวลาท่ีกำหนดการตรวจเช็กตองเล่ือนออกไปเกินกวาเวลาจริง เชน

กรณีโรงงาน ก. มีกำหนดตองตรวจสภาพทอสงวาลว 5 ปตอคร้ัง เมื่อคา

ใชจายสูง อาจเล่ือนออกไปกอน ระหวางน้ันก็อาจเกิดเหตุขึ้นได หรือคา

สงกำจัดกากสารเคมีราคาตันละ 10,000 บาท เม่ือมีบริษัทเสนอตัวนำ

กากสารเคมีไปกำจัดใหในราคา 2,000 บาท สรางแรงจูงใจใหเลือก

บริษัทหลัง โดยไมทราบวาทายท่ีสุดแลวการกำจัดกากสารเคมีในราคา

ถูกเชนนี้ใชวิธีการใด

จากสถิติการเกิดอุบัติภัยในประเทศไทย ซึ่งหนวยปฏิบัติการฉุกเฉิน

และฟนฟูเก็บรวบรวมไว เรียงลำดับตั้งแตป 2542 – 2550 พบวา ตัวเลข

การเกิดอุบัติภัยมีแนวโนมสูงขึ้นเรื่อยๆ ทุกป โดย 8 ที่ผานมา มีจำนวน

การเกิดอุบัติภัยตางกันมากถึง 29 ครั้ง แสดงใหเห็นชัดวาปญหาจากสาร

เคมีอันตรายและมลพิษไมไดลดลงแตกลับเพิ่มมากขึ้นจนนาใจหาย

220

สถิติการเกิดอุบัติภัยในประเทศไทย

พ.ศ. 2542 (พฤษภาคม – ธันวาคม) 6 ครั้ง

พ.ศ. 2543 22 ครั้ง

พ.ศ. 2544 24 ครั้ง

พ.ศ. 2545 27 ครั้ง

พ.ศ. 2546 28 ครั้ง

พ.ศ. 2547 29 ครั้ง

พ.ศ. 2548 24 ครั้ง

พ.ศ. 2549 32 ครั้ง

พ.ศ. 2550 35 ครั้ง

นอกเหนือจากการรับโทรศัพทจากผูที่ไดรับผลกระทบจากมลพิษใน

รูปแบบตางๆ เพื่อประสานกับหนวยงานที่เก่ียวของเรงแกไขและลงพื้นที่

ตรวจสอบ และดำเนินการกำจัดสารอันตรายแลว ตัวเลขอุบัติภัยที่เกิด

ขึ้นฉุกเฉินอยางเรงดวน ยังถือวาเปนงานที่หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟูมีสวนรวมเขาดำเนินการ อาทิ เหตุระเบิดโรงงานอุตสาหกรรม รถ

บรรทุกสารเคมีพลิกคว่ำ สารเคมีรั่วไหลจากแหลงผลิต ฉะนั้น ไมใชเรื่อง

งายนักที่จะทำงานใหมีประสิทธิภาพทันตอเหตุการณและปองกันชีวิต

ทรัพยสิน ไมใหสูญเสีย

ศูนยที่ตั้งอำนวยการหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู ตั้งอยูเกือบ

ใจกลางเมืองหลวง มีเจาหนาที่ที่เก่ียวของพรอมลงมือปฏิบัติงาน นับแต

รับเร่ือง จดบันทึก ประสานหนวยงานท่ีเกี่ยวของ ประมวลขอมูล ลงพื้นที่

ตรวจสอบ เก็บขอมูลวิเคราะหเพื่อกำจัดสารอันตราย หรือแมกระท่ังการ

กำจัดสารอันตราย ไมมากนัก รวมหัวหนาหนวยอยาง “สุเมธา” ที่ตอง

ออกปฏิบัติการเฉกเชนเจาหนาที่รายอื่นแลว มีเพียง 12 คนเทานั้น

การปฏิบัติงานมีทั้งยากและงายคละเคลากัน

เหตุการณลักลอบทิ้งสารเคมีอันตรายในสนามบินบอฝาย อำเภอ

หัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ เมื่อเดือนมีนาคม 2542 เปนกรณีหนึ่งที่

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 221

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู จดบันทึกไวเปนกรณีตัวอยางของการ

ทำงานท่ียากตอการเขาถึง ซึ่งหมายถึงนานวันเขาสารเคมีอันตรายย่ิง

แพรกระจายออกสูสิ่งแวดลอมเพิ่มขึ้นทุกขณะ

ระยะเวลาไมถึง 1 ชั่วโมง ภายใตการเดินทางอันเรงรีบหลังรับแจง

เจาหนาที่หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูตองถึงท่ีหมายใหเร็วที่สุด

เมื่อทราบวา พื้นท่ีที่มีการลักลอบทิ้งสารเคมีเปนบริเวณกวาง ถังบรรจุ

สารเคมีเริ่มรั่วไหลและมีจำนวนมาก ทั้งจากการประเมินขอมูลเบื้องตน

แลว สารเคมีดังกลาวเปนชนิดอันตรายและมีโอกาสแพรกระจายได

อยางรวดเร็ว เมื่อปนเปอนลงสูดินตอเน่ืองดวยการซึมลงน้ำใตดิน ซึ่งไม

สามารถบังคับทิศทางน้ำได แตเราจะไมรูถึงอันตรายใกลตัวเลย หาก

ผูรับเหมากอสรางสนามบินบอฝาย ไมขุดดินเพื่อเตรียมกอสรางแท็กซี่

เวย เมื่อเริ่มขุดระดับความลึก 1.5 เมตร พบถังบรรจุสารเคมีรวม 3 ถัง

“ตอนผูรับเหมาขุดดินลงไป เขาเอาดินท่ีขุดไดหลายรอยคิวไปกอง

ทิ้งไวในท่ีดินใกลๆ สนามบิน รกราง แตมีเจาของ ดินมีกลิ่นเหม็น แต

ผูรับเหมาไมไดเอะใจกระทั่งขุดลงไปพบถังสารเคมี และบางสวนของถัง

มีรอยรั่วซึมลงดินไปแลว เมื่อตรวจสอบสารเคมีภายในถังพบวา เปนสาร

ไดออกซิน ซึ่งเปนกลุมสารประกอบทางเคมีของคลอรีน สารตัวนี้อยูใน

กระบวนการผลิตของโรงเผาขยะ โรงงานผลิตสารเคมีและยากำจัดศัตรู

พืช โรงงานฟอกยอมกระดาษ และโรงงานผลิตพลาสติกพีวีซี ไดออกซิน

จะสงกลิ่นเหม็น เมื่อสูดดมไปหรือสัมผัสทางผิวหนัง ก็จะกอใหเกิด

อันตรายตอชีวิต

“ถาไดรับสารเขาไปในปริมาณไมมากก็จะเกิดผื่นคัน รอยไหมที่

ผิวหนัง แตถามากอาจสงผลตอความผิดปกติของระบบภูมิคุมกัน ระบบ

ฮอรโมน ระบบประสาท ระบบสืบพันธุ และกอใหเกิดเนื้องอกท่ีเรียกวา

มะเร็ง ตามมา” สุเมธา เลาถึงที่มาที่ไปของการลงพ้ืนที่กำจัดสารเคมี

อันตรายท่ีถูกลักลอบนำไปท้ิง

ดูเหมือนจะไมยาก หากนำถังบรรจุสารเคมีไปกำจัดทิ้งตาม

กระบวนการ แตปญหาเกิดขึ้นนับแตการขุดดินของผูรับเหมาจำนวน

222

หลายรอยคิวไปท้ิงไวในท่ีที่มีเจาของ ซึ่งแนนอนวาดินเหลานั้นไดรับการ

ปนเปอนจากสารเคมีอันตรายไปแลว ทั้งยังสงกลิ่นเหม็นรบกวนระบบ

ทางเดินหายใจตอผูที่อยูอาศัยโดยรอบสนามบิน!!

สุเมธา นำหนวยปฏิบัติการตรวจสอบสารเคมีปนเปอนในดิน พบวา

มีสารไดออกซินปนเปอนในดินปริมาณสูง จึงตองเรงขนยายดินไปกำจัด

แตติดปญหาที่เจาของที่ดิน ไมใหเขาพื้นที่ หากตองการนำดินไปขอให

สนามบินบอฝายซื้อในราคาไรละ 8 ลานบาท ขณะที่ราคาท่ีดินบริเวณดัง

กลาวมีสนนราคาเพียง 2 ลานบาทตอไร แตหากเจาหนาที่หนวยปฏิบัติ

การยังดื้อดึง เร่ืองทั้งหมดพรอมเขาสูกระบวนการยุติธรรม โดยเจาของ

ที่ดินจะฟองรองดำเนินคดีกับเจาหนาที่หนวยปฏิบัติการในขอหาบุกรุก

“หากเราจะท้ิงไวก็ทำได แตเราไม เพราะอันตรายจากกล่ินของสาร

ไดออกซิน จะแพรไปตามอากาศ สวนที่ปนเปอนอยูในดินก็จะตกตะกอน

ลงไปถึงชั้นใตดิน และแพรไปสูน้ำใตดิน ออกสูแหลงน้ำสำคัญได ซึ่งมอง

เห็นแลววา หากปลอยไวตองมีผูไดรับสารไดออกซินแนนอน” นี่เปนคำ

พูดท่ีแสดงความรับผิดชอบตอหนาที่ของ หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟู

เรื่องจบลงดวยการยอมความ เน่ืองจากหนวยปฏิบัติการฉุกเฉิน

และฟนฟูทำหนังสือถึงสำนักงานตำรวจแหงชาติ ขอเขาพื้นที่เพ่ือจัดการ

สารพิษซ่ึงปนเปอนในท่ีดิน โดยใหเหตุผลวา หากปลอยท้ิงไวจะกระจาย

ไปสูสภาวะแวดลอม และสงผลอันตรายตอสุขภาพประชาชนใกลเคียง

ได และหากยังดึงดันไมใหเขาพื้นท่ีจัดการกับกองดินหลายรอยคิว ถือวา

เปนการขัดคำส่ังเจาพนักงาน ทายท่ีสุดเจาของท่ีดินซ่ึงมีตำแหนง

ทางการเมืองค้ำคอจำตองยอมจำนนกระบวนการของกฎหมาย

................................

เร่ืองรองทุกขดานมลพิษที่รองเรียนเขามาผานโทรศัพทสายดวน

หมายเลข 1650 หรือตู ปณ. 133 สามเสนใน กรุงเทพฯ และทางเว็บไซต

e-petition@pcd.go.th ตั้งแตป 2536 จนถึงปจจุบัน พบแนวโนมการ

รองทุกขเพิ่มขึ้นทุกป โดยเฉล่ียปละ 500-600 เรื่อง ปญหาท่ีไดรับการ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 223

รองเรียนมากท่ีสุด คือ กลิ่นเหม็นรบกวน รองลงมา คือ น้ำเสีย ฝุนละออง

เขมาควัน และเสียงรบกวน ตามลำดับ โดยกรุงเทพมหานครเปนจังหวัด

ที่มีเรื่องรองเรียนมากท่ีสุด

°√¡§«∫§ÿ¡¡≈æ‘… หนวยงานภายใตสังกัดการทำงานของกระทรวง

ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม และตนสังกัดของหนวยปฏิบัติการ

ฉุกเฉินและฟนฟู ไดจัดทำการดำเนินงานในเขตควบคุมมลพิษไว ดังนี้

ปจจุบันพ้ืนท่ีที่มีการประกาศเปนเขตควบคุมมลพิษ มีจำนวน 16 พื้นที่

ใน 11 จังหวัด ไดแก

1. เขตเมืองพัทยา จังหวัดชลบุรี (ประกาศคณะกรรมการส่ิง

แวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ.2535))

2. เขตจังหวัดภูเก็ต (ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ

ฉบบัที่ 1 (พ.ศ.2535))

3. เขตอำเภอหาดใหญ จังหวัดสงขลา (ประกาศคณะกรรมการสิ่ง

แวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 4 (พ.ศ.2535))

4. เขตอำเภอเมือง จังหวัดสงขลา (ประกาศคณะกรรมการส่ิง

แวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 5 (พ.ศ. 2535))

5. เขตหมูเกาะพีพี ตำบลอาวนาง อำเภอเมือง จังหวัดกระบ่ี

(ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 6 (พ.ศ. 2535))

6. เขตจังหวัดสมุทรปราการ (ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอม

แหงชาติ ฉบับที่ 9 (พ.ศ. 2537))

7. เขตจังหวัดปทุมธานี จังหวัดนนทบุรี จังหวัดสมุทรสาคร และ

จังหวัดนครปฐม (ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 11

(พ.ศ. 2538))

224

8. เขตอำเภอบานแหลม อำเภอเมืองเพชรบุรี อำเภอทายาง

อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี และอำเภอหัวหิน กับอำเภอปราณบุรี

จังหวัดประจวบคีรีขันธ (ประกาศคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติ

ฉบับที่ 13 (พ.ศ. 2539))

9. เขตตำบลหนาพระลาน อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดสระบุรี

(ประกาศคณะกรรมการส่ิงแวดลอมแหงชาติ ฉบับที่ 23 (พ.ศ. 2547))

ปจจุบันยังมีโครงการภายใตแผนปฏิบัติการเพื่อลดและขจัดมลพิษ

ที่ปรากฏผลเปนรูปธรรม เชน โครงการกอสรางระบบรวบรวมและบำบัด

น้ำเสียเทศบาลนครหาดใหญ จังหวัดสงขลา โครงการกอสรางระบบ

รวบรวมและบำบัดน้ำเสียเมืองพัทยา จังหวัดชลบุรี โครงการกอสราง

ระบบรวบรวมและบำบัดน้ำเสีย เทศบาลเมืองปาตอง จังหวัดภูเก็ต

โครงการกอสรางระบบกำจัดมูลฝอยเมืองพัทยา จังหวัดชลบุรี เปนตน

เม่ือขอบขายงานที่ดูกวางเกินกำลังความสามารถ แตเม่ือถึงเวลา

ปฏิบัติจริง หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูเทาท่ีมีอยู ไมเคยยอทอ

เพราะรูดีวากำลังและหนาที่มีแคไหน

สุเมธา บอกวา สิง่ทีท่ำอยู คอื ทำใหเตม็กำลงัความสามารถ อนัทีจ่รงิ

ทุกครั้งที่เกิดเหตุผูที่จะไปถึงที่เกิดเหตุกอนหนวยปฏิบัติของเรา คือ

องคกรปกครองสวนทองถิน่ เจาหนาท่ีตำรวจ มลูนิธแิละอาสาสมคัรตางๆ

โดยเฉพาะพื้นที่เกิดเหตุอยูหางไกลจากกรุงเทพฯ มาก หนวยงานเหลา

นั้นจะเขาถึงพื้นที่กอน และหากหนวยงานดังกลาวแกไขสถานการณได

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูก็ไมจำเปนตองลงพื้นที่เอง แตใหขอมูล

ผานโทรศัพทมือถือเสมือนหน่ึงวาอยูในเหตุการณดวยอีกแรง

“จุดแข็ง คือ เรามีทีม มีนักวชิาการ มีเครื่องมือตรวจสอบ หนาที่ของ

เราจริงๆ คือ ชวยตรวจสอบ เพื่อใหกระบวนการทางกฎหมาย ดำเนินการ

ไปได” ตรงนี้ สุเมธา ใหรายละเอียดเพิ่มเติมวา เมื่อเกิดเหตุหนวยงานใน

ทองถ่ินที่ไปถึงกอน จะตรวจสอบในพื้นที่ เม่ือเขาตรวจสอบพ้ืนที่แลวยัง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 225

มีขอติดขัดหรือสงสัย ไมสามารถตัดสินใจได เชน ไมทราบวาสารเคมีที่

พบคือชนิดใด ตองกำจัดอยางไร เขาจะปรึกษาเรา เราตองใชทักษะ

ประสบการณ บงชี้ใหไดวาสารเคมีที่พบคือชนิดใด อันตรายหรือไม

อยางไร มีวิธีการขนยายเพ่ือนำไปกำจัดดวยวิธีใดภายใตอุปกรณที่มี

หรือถาจำเปนตองใชเครื่องมือในการตรวจสอบ หากหนวยงานน้ันๆ มีก็

ใหดำเนินการ แตหากไมมีและจำเปนตองใชเคร่ืองมือตรวจสอบอยาง

ละเอียด สารมีปริมาณมาก ไมไหว นั่นก็เปนหนาที่ของเราท่ีตองลงพื้นท่ี

ดวยตนเอง ถึงแมจะไกลก็ไป”

การสรางเครือขายจากหนวยงานตางๆ ที่เกี่ยวของ โดย

ภาคประชาชนจึงเปนส่ิงจำเปนและสำคัญท่ีชวยใหภารกิจน้ี

ประสบความสำเร็จ

เริ่มจากการจัดอบรมใหความรูและฝกทักษะใหแกเครือขายภาค

ประชาชน ใหคำแนะนำเบ้ืองตนเกี่ยวกับลักษณะของสารเคมีและการ

จัดการกับสารเคมีที่ถูกตอง รวมท้ังแนวทางสืบหาผูกระทำความผิดให

มารับผิดชอบตอความเสียหายท่ีเกิดขึ้น

“เมื่อเครือขายแจงเขามาในเบื้องตนทีมงานจะใหคำแนะนำกอนวา

จะกำจัดสารเคมีโดยวิธีใด หากเครือขายสามารถทำไดดวยตนเองก็ไม

จำเปนตองเดินทางไปที่เกิดเหตุ หากไมรูวาสารเคมีที่พบนั้นเปนของใคร

ก็ใหแจงไปยังองคการบริหารสวนทองถ่ินใหเปนผูรับผิดชอบคาจัดเก็บ

สารเคมีกอน หลังจากทราบผูกอเหตุแลวคอยไปไลเบี้ยคาเสียหายใน

ภายหลัง

“อยางไรก็ดี ทันทีที่มีเหตุการณฉุกเฉินเกี่ยวกับสารเคมีเกิดขึ้น ทาง

เครือขายจะแจงไปยังสำนักงานอุตสาหกรรม หรือสำนักงานสิ่งแวดลอม

และทรัพยากรธรรมชาติที่อยูในพื้นท่ีนั้นๆ ใหทราบ และขอคำแนะนำ

เบื้องตน แตหากไมมีใครสามารถใหคำแนะนำได เครือขายจึงจะแจง

มายังหนวยปฏิบัติการฉุกเฉิน”

ปญหาความขัดแยง ดูเหมือนจะไมใชบทบาทหลักของหนวยปฏิบัติ

การฉุกเฉินและฟนฟู แตเมื่อถึงเวลาเกิดปญหาความขัดแยงขึ้นมาใน

226

พื้นที่ 1 ในหนวยงานที่เขาตรวจสอบและแกปญหาใหไดขอยุติ มีหนวย

ปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูรวมดวยเสมอ

กลางป 2551 ที่ผานมา ชาวบานรายหน่ึงแจงเขามาวา เขาไดรับผล

กระทบจากน้ำเสียที่ปลอยจากโรงงานลงสูบอน้ำ และน้ำนั้นไหลซึมเขาสู

พื้นที่นา ทำใหตนขาวลมตายจำนวนมาก มีการพูดคุยกันระหวางชาว

บานและเจาของโรงงาน แตไมไดขอยุติ และการเจรจาของชาวบานกับ

อบต.เองก็ไมเปนผล ไมชัดเจนถึงตนตอที่กอเหตุและผูรับผิดชอบคา

ความเสียหายท่ีเกิดขึ้น กระท่ังทีมงานลงไปสอบถามและตรวจสอบ พบ

วา สารเคมีที่ปนเปอนน้ันเปนสารทองแดง (copper) ซึ่งเปนสารเคมีชนิด

เดียวกันกับที่พบในโรงงาน

เบื้องตนเจาของโรงงานบอกวา ไมมีผลตอตนขาว แตเมื่อศึกษา

ขอมูลจากเอกสาร พบวา สารทองแดงน้ันมีผลทำใหตนขาวตาย และเมื่อ

ผลการตรวจสอบตะกอนออกมา พบวา พื้นที่ทำนาโดยรอบโรงงานมี

สารทองแดงปนเปอน ซึ่งตามธรรมชาติจะไมพบสารทองแดงปนเปอน

ดังนั้น เมื่อผลการตรวจสอบมีตัวเลขที่ปรากฏช้ีชัด เจาของโรงงานจำตอง

ยอมรับผิดไปโดยปริยาย การคลี่คลายปญหาความขัดแยงจึงตามมาใน

ที่สุด

“เราตองใชทั้งศาสตรและศิลป ใชหลักวิชาการและหลักชนะดวยกัน

ทั้งสองฝาย เพื่อใหการแกปญหาเปนไปในแนวทางท่ีดีขึ้น”

แมวาหลายเหตุการณ หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูจะสามารถ

กูวิกฤติไวได แตในหลายเหตุการณก็เขาข้ันเส่ียงตอชีวิตของพวกเขา

เชนกัน

“15 ปกอนท่ีจังหวัดระยอง ผมเขาตรวจสอบในนิคมแหงหนึ่ง การ

ตรวจสอบวาเปนสารเคมีตัวใดจะใหชัดสำหรับผมตองดมกลิ่น ดวย

ความหนุมและไฟแรง พบถังสารเคมีจึงเปดออกดูและสูดกลิ่นอยางแรง

ปรากฏวาสารดังกลาวเปนสารเคมีที่มีพิษรุนแรง ครั้งนั้นผมนอนปวยอยู

3 วัน ก็จำไวเปนบทเรียน” สุเมธา เลาเหตุการณที่เสี่ยงตอชีวิตคร้ังหน่ึง

ใหฟง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 227

มานพ บุญแจม นักวิชาการส่ิงแวดลอม ระดับ 7 หน่ึงในทีมงาน

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู เผยวา การควบคุมสถานการณที่มี

ความเสี่ยงนั้น ทีมงานตองมีความพรอม โดยเฉพาะดานวิชาการที่ถูก

ตองตามหลักการแกไขปญหา ตลอดจนความพรอมเพรียงของทีมปฏิบัติ

งาน ซึ่งตองทำงานดวยใจ บางคร้ังมีอันตรายอยูบาง แตก็ตองมีจิตใจท่ี

ยอมรับมัน

ที่สำคัญเราก็ตองรูวิธีการปองกันอันตรายท่ีอาจเกิดขึ้น เชน เราจะ

ไปตรวจสอบกากของเสียอันตราย เรารูวาอันตราย แตหากเราตรวจสอบ

ไมดี ตัวเราก็อาจไดรับอันตรายไปดวย ดังนั้น เราควรพรอม พรอมดวย

ความรูทางวิชาการที่มี พรอมดวยทีมปฏิบัติงาน เมื่อเกิดเหตุเราก็พรอม

ฟอรมทีมและปฏิบัติงานไดทันทีทันใด

ดังน้ัน เพื่อปองกันความเส่ียงอันจะเกิดขึ้นตอตัวเจาหนาท่ี มานพ

บอกวา ทีมงานจะประเมินสถานการณที่เกิดขึ้นกอน รวมทั้งลักษณะของ

เหตุการณที่เกิดขึ้น เนนไปที่ลักษณะของสารเคมี สี รูปราง สัณฐานของ

ถังภายนอก เชน บูดบวมไหม ถาเปนเชนน้ันก็พรอมระเบิด หรือมีอะไรร่ัว

ออกมา ทีมงานพรอมสัมผัสมันหรือไม และจะปองกันตัวอยางไรหาก

ตองลงมือปฏิบัติ เหลานี้ลวนแตตองประเมินสถานการณกอนการทำงาน

ทั้งสิ้น

“ความกลัวอยูในจิตวิญญาณของทุกคน การทำงานบางคร้ังก็ตองมี

ความยืดหยุนบาง ตองปรับใหเขากับสถานการณ แมจะมีการวางแผน

ลวงหนาไวก็ตาม งานลักษณะนี้ใจตองรัก ถาไมรักทำไมได เหมือนกับ

ทหารที่ตองไปกูกับระเบิด เม่ือเราอยูตรงนี้ เขามอบหมายใหเราทำ เราก็

ตองทำใหได ถามวาชอบเสี่ยงไหม คงไมมีใครชอบเสี่ยง แตทุกอยาง

แกไขได หากศึกษาเรียนรูกับมันอยางจริงจัง ของทุกช้ินมีอันตราย เพียง

แตเราจะจัดการกับมันอยางไร” มานพ ทิ้งทาย

................................

ไมผิดนักถาหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู เหมือนตัวเรงให

กระบวนการทางกฎหมายดำเนินการไปได แตไมใชตัวที่ถือกฎหมายไว

228

เอง ซึ่งมุมมองจากหลายภาคสวนอาจมองภาพของหนวยปฏิบัติการ

ฉุกเฉินและฟนฟูในมุมนักปฏิบัติการ และก็เปนเพียงนักปฏิบัติการตัว

จริง

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินยอมรับวา พวกเขาทำงานโดยไมสนใจขอ

จำกัด เพราะมุงหวังที่เปาหมายแตละครั้งให “เคลียร” พื้นที่ใหเรียบรอย

ไมมีผูใดไดรับบาดเจ็บหรือเกิดอันตราย ทั้งที่ทราบดีวา การเขา “เคลียร”

พื้นที่ใหเรียบรอย อาจจำเปนตองใชในบางจุด ทั้งยังชวยใหการทำงาน

ลื่นไหลไดโดยสะดวกและอาจกำจัดตนตอของสถิติการเกิดอุบัติภัยได

ดวย

ความเปนจริง คือ หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู ไมมีอำนาจ

หนาที่ในการใชกฎหมายดำเนินการใดๆ ทั้งสิ้น แตก็เปนเฟองช้ินสำคัญที่

ทำใหกระบวนการทางกฎหมายขับเคลื่อนไปไดโดยเร็ว และไดตัว

เจาของโรงงาน ผูลักลอบท้ิงสารเคมี หรือผูกระทำผิดมาลงโทษ ดวยวิธี

การใหขอมูลในลักษณะชี้เบาะแส เชน เมื่อพบถงับรรจุสารเคมีถูกทิ้ง

นอกเหนือจากการจัดการใหพื้นที่ปลอดมลพิษแลว หนวยปฏิบัติ

การฉุกเฉินและฟนฟู ยังวิเคราะหหาตนตอไดโดยอาศัยความชำนาญใน

การพิจารณาฉลากของผลิตภัณฑ ชนิดของสารเคมีที่เปนสารตั้งตนใน

การผลิต สถานท่ีเกิดเหตุ และประมวลขอมูลท้ังหมดที่ไดใหแกเจาพนัก

งานผูมีอำนาจในการบังคับใชกฎหมาย ออกคำส่ังและดำเนินการตาม

กฎหมายตอผูกระทำผิดตอไป

จากคำบอกเลาของเจาหนาท่ีหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูนาย

หนึ่ง ยกตัวอยางวา เคยเกิดกรณีทิ้งกากของเสียที่ตำบลกลางดง อำเภอ

ปากชอง จังหวัดนครราชสีมา โดยกอนหนาเจาของถังสารเคมีกวา

5,000 ถัง อางวารอการทำลาย แตชาวบานที่เห็นกังวลวาอาจเปนถังสาร

เคมีอันตรายจึงแจงเจาหนาที่ตำรวจ แตเจาของไหวตัวทันจึงเจาะทำลาย

ถังและใชรถแบคโฮขุดเพื่อฝงสารเคมี หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู

มาเห็นพอดี แตจับเจาของไมได เพราะส่ิงที่หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟูตองใหความสำคัญเปนอันดับแรก คือ กำจัดสารเคมีทั้งหมดท้ังที่

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 229

อยูในถัง

สวนท่ีปนเปอนในดินตองขุดดินระดับความลึก 1-1.5 เมตร ไป

กำจัด สวนถังที่ถูกทำลายสารเคมีรั่วไหลลงใตดิน ตองบำบัดน้ำใตดินที่

ปนเปอน หากมีบอน้ำก็เก็บตัวอยางน้ำและนำไปกำจัด แตหากไมมี

บอน้ำ ตองเจาะบอลักษณะการเจาะเชนเดียวกับการเจาะบอบาดาล ซึ่ง

สภาพพ้ืนท่ีบริเวณดังกลาวเปนท่ีเชิงเขา ชั้นหินขางลางมีรอยแยก ทำให

ทิศทางของน้ำกระจายตัว ยากตอการจัดเก็บ

เม่ือตองขุดบอบาดาล ตองประสานกับกรมทรัพยากรน้ำ และกรม

ทรัพยากรน้ำบาดาล จัดสรรงบประมาณขุดเจาะกอน เมื่อหาตัวผูกระทำ

ผิดไดแลวจึงใหผูกระทำผิดมาชดใชคาเสียหาย แตสวนใหญมักไมมีจาย

และแมหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูเขาพื้นที่ไดเร็วแตไมมีอำนาจ

จับกุมผูกระทำผิด

°ÆÀ¡“¬∑’ˇ°’ˬ«°—∫ “√‡§¡’ «—μ∂ÿ¡’æ‘… «—μ∂ÿÕ—πμ√“¬∑’Ë ”§—≠

พระราชบัญญัติ การเดินเรือในนานน้ำไทย พ.ศ.2456

พระราชบัญญัติ การประมง พ.ศ.2490

ประกาศคณะปฏิวัติ ฉบับที่ 103 พ.ศ.2515 เกี่ยวกับสิ่งแวดลอมในการ

ทำงาน

พระราชบัญญัติ โรงงาน พ.ศ.2535 และกฎกระทรวง ฉบับที่ 2

พ.ศ.2535, ฉบับที่ 3 พ.ศ.2535, ประกาศกระทรวง ฉบับที่ 2 พ.ศ.2513,

ฉบับที่ 4 พ.ศ.2514, ฉบับที่ 25 พ.ศ.2531

พระราชบัญญัติ การสาธารณสุข พ.ศ.2535

พระราชบัญญัติ วตัถุอันตราย พ.ศ.2535

พระราชบัญญัติ ขนสงทางบก วาดวยการกำหนดลักษณะของรถบรรทุก

วัตถุอันตรายและประเภทของใบขับขี่รถบรรทุกวัตถุอันตราย

พระราชบัญญัติ สงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ

พ.ศ.2535

230

วาแมจะเรงรีบอยางท่ีสุดแลวสำหรับการเดินทางของหนวยงานที่

เขาไปใหความชวยเหลือ อยางนอยใชเวลาประมาณ 20-30 นาที กวาจะ

ถึงสถานท่ีเกิดเหตุ ซึ่งกอนหนาน้ันผนวกกับเวลากอนท่ีจะมีผูพบเห็นหรือ

เกิดอุบัติภัยอาจเกิดการร่ัวไหลของสารเคมีไปกอนหนา อาจไดรับผล

กระทบที่นำมาซ่ึงความสูญเสียอันประมาณคามิได

กอนองคกรทองถิ่นดานอุบัติภัย หรือหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟูจะเดินทางถึงพื้นที่ อาจเกิดเหตุใดๆ ขึ้นไดตลอดเวลา ซึ่งผูที่ไดรับ

ผลกระทบมากท่ีสุดคือ ผูที่อยูโดยรอบสถานท่ีเกิดเหตุขณะน้ัน โดย

เฉพาะอยางย่ิงผูที่ขาดความรูเกี่ยวกับการหนีภัยอยางถูกตอง ยิ่งมีคา

ความเส่ียงตอความสูญเสียมากขึ้น

ไมกี่ปที่ผานมา สุเมธา ศึกษาวิธีการหนีภัยอยางถูกตอง เพื่อใหผูหนี

ภัยปลอดภัยที่สุดและครอบคลุมคนจำนวนมากไมใหไดรับอันตราย แม

อยูในท่ีเกิดเหตุ จากแผนวีซีดีการหนีภัยของตางประเทศ ซึ่งไดรับการ

การันตีวามีคุณภาพ ปฏิบัติไดจริงในทุกพื้นที่ การเปดแผนวีซีดีรอบแลว

รอบเลา ทำใหเขาจำลองภาพการหนีภัยในประเทศไทย ซึ่งหากปฏิบัติได

ตามน้ัน เชื่อวาจะชวยผูที่เสี่ยงตออันตรายในท่ีเกิดเหตุ ใหไมไดรับ

อันตรายจากสารเคมีหรือมลพิษนั้นๆ ได

เขาจึงประสานกับหนวยงานทองถิ่น โดยมุงเนนไปที่ “โรงเรียนใน

จังหวัดระยอง” เนื่องจากระยองเปนจังหวัดยุทธศาสตร ที่มีแหลง

อุตสาหกรรมขนาดใหญ จึงตองใหความสำคัญกับปญหามลพิษทุกดาน

ที่เกิดขึ้น และเช่ือวาการถายทอดโดยผานเยาวชน จะชวยใหความรูแพร

กระจายไปอยางมีประสิทธิภาพ

“ผมคิดไวนานแลววาจะทำแบบนี้ เพราะเมื่อเกิดเหตุหลายครั้ง คน

ที่อยูใกลมักตองการหนีเอาตัวรอด ที่บานเรา ไมมีแผนเตรียมพรอมลวง

หนา มีแตแผนปฏิบัติการซอม ไมมีแผนอพยพและเตือนภัยที่ชัดเจน

กวาจังหวัดจะสั่งการใหอพยพ คนท่ีอยูใกลอพยพหนีไปไหนแลว ถึงคิด

วาทำอยางไรใหคนปลอดภัยโดยไมตองเคลื่อนยายออกนอกตัวอาคาร

หรือบาน เพราะคนท่ีคิดอยากหนีในเวลาน้ันเขาคงไรทิศทางแนๆ ซึ่งหาก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 231

เกิดภัยที่เจาหนาท่ีสามารถปฏิบัติการควบคุมไดภายใน 3-4 ชั่วโมง การ

อยูในอาคารจะปลอดภัยกวาการเคล่ือนยาย แตถาเกิดเหตุและประเมิน

วาจะควบคุมสถานการณโดยใชเวลามากกวาน้ัน การอยูในอาคารก็อาจ

ไมปลอดภัย เพราะการอยูรวมกันมากๆ อาจทำใหขาดอากาศหายใจ”

หัวหนาหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูระบุ

กอนจะไลเรียงลำดับขั้นตอนการฝกปฏิบัติ โดยเริ่มจากใหความรู

เรื่องสภาพแวดลอมของที่ตั้งโรงเรียน สภาพแวดลอมโดยรอบ แหลง

อุตสาหกรรมขนาดใหญและขนาดยอยที่อยูรอบบริเวณโรงเรียน เพื่อเปน

พื้นฐานความรูในเน้ือหา จากนั้นเปนการถายทอดประสบการณการหนี

ภัยท่ีถูกตอง โดยใหความสำคัญท่ีการทำงานเปนทีม นอกเหนือไปกวา

นั้นการใหความรูผานเยาวชนในโรงเรียน เปนคร้ังแรกของแนวคิดการฝก

อบรมปฏิบัติการหนีภัย

แตละหองคัดเลือกตัวแทนนักเรียนที่คิดวาจะซึมซับความเขาใจ

และถายทอดใหเพื่อนนักเรียนดวยกันไดงาย คละเคลากันไปหองละ 10

คน เมื่อไดจำนวนท้ังหมดเทาไหรหารดวย 4 เพื่อใหไดหองสมมุตซิักซอม

การหนีภัยจริง หองละ 40 คน เทากับจำนวน X หอง จากนั้นแจกจาย

อุปกรณที่เรียกวา Shelter In Place (SIP BOX) หรือ ซิป บอกซ อันเปน

กลองเก็บอุปกรณที่จำเปนสำหรับการหนีภัย ประกอบดวย เทปกาว ผา

ขนหนู ขวดบรรจุน้ำ แผนพลาสติกใส วิทยุ

232

กอนหนานี้มีตัวอยางการหนีภัยท่ีสามารถชวยตัวเองกอนหนวยงาน

ใดๆ จะมาชวยเหลือ ทั้งที่ยังไมเคยเผยแพรวิธีดังกลาวออกไป คือ เหตุ

โรงงานแชแข็ง ยานคลองสาน กรุงเทพฯ เกิดกาซแอมโมเนียรั่วจาก

ระบบ ประชาชนที่อยูบริเวณใกลเคียงไดกลิ่นก็หนีออกจากบาน บริเวณ

นั้นมีทั้งตึกแถว อาคารพาณิชย และบาน ซึ่งบานติดกระจกหลังหนึ่งเปด

เคร่ืองปรับอากาศไว เมื่อไดกลิ่นเจาของบานอยูภายในหองจึงปดเคร่ือง

ปรับอากาศ ปดหนาตาง และประตู พรอมทั้งนำผาขนหนูที่มีชุบน้ำอุดไว

ตามชองตางๆ ที่คิดวาอากาศจากภายนอกจะเขามาในหองได และ

ความคิดน้ันก็ถูกตอง เม่ือเจาหนาท่ีเขาจัดการกับโรงงานแชแข็งและสาร

ที่รั่วไหล เจาของบานหลังนั้นก็ปลอดภัยโดยไมตองหนีหรือเคลื่อนยายตัว

เองไปไหน

SIP BOX จะถูกแจกจายไปยังทุกหองเรียน สำหรับเปนอุปกรณ

ประจำหอง เมื่อเกิดเหตุสารเคมีรั่วไหลจากโรงงานที่อยูหางจากโรงเรียน

ไมเกิน 2.5 กิโลเมตร กล่ินของสารเคมีซึ่งอาจเปนกาซที่ลองลอยปะปน

มาในอากาศ จะสงกลิ่นมาถึงตามระยะทาง นักเรียนหรือใครคนใดคน

หนึ่งของโรงเรียนเมื่อไดกลิ่นแปลกๆ ใหรีบแจงศูนยรับแจงเหตุภายใน

โรงเรียน เพื่อออกประกาศเตือนภัยใหกับนักเรียนทุกคน

“ประกาศ ประกาศ ขณะนี้เกิดเหตุคาดวาสารเคมีรั่วไหลจาก

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 233

โรงงาน หางจากโรงเรียนรัศมีไมเกิน 2.5 กิโลเมตร ขอใหเจาหนาที่

อาจารย และนักเรียนทุกคน เขาหลบในหองเรียน และตรวจเช็กทางเขา

ออก พรอมทั้งประตู หนาตาง ชองลม และนำ SIP BOX ออกมาดำเนิน

การ” เสียงตามสายท่ีสงกระจายตามหองเรียนทุกหอง ดังขึ้น และสิ่งแรก

ที่ทุกคนท่ีอยูในโรงเรียนตองทำ คือ กลับเขาหองเรียนของตนเอง ปฏิบัติ

ตามหนาที่ที่ไดรับมอบหมาย

ในการอบรมเชิงปฏิบัติการของหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู

ถายทอดใหกับนักเรียนในจังหวัดระยอง ใหการบานนักเรียนภายหลัง

การอบรมเชิงปฏิบัติการแลวเสร็จ ขอใหแตงตั้งหัวหนาทีม รองหัวหนา

ทีม เพื่อสะดวกตอการประสานงาน และแบงทีมยอย 5 ทีม ในการปฏิบัติ

งาน ไดแก

1. Door Team มีหนาที่ปดประตูทุกประตู

2. Window Team มีหนาที่ปดหนาตางทุกหนาตาง

3. Went (Wentilation) Team มีหนาที่ปดชองระบายหรือชองลม

4. Rad (Radio) Team มีหนาที่ฟงวิทยุ

5. Table Team มีหนาท่ีเคล่ือนยายโตะ เพื่ออำนวยความสะดวก

ใหกับทุกทีมที่ปฏิบัติงาน

การปดแตละจุด จะตองผนึก (Seal) ใหแนนหนาดวยเทปกาวหรือ

สกอตเทปขนาดใหญ หากชองมีขนาดใหญใหใชแผนพลาสติกปดผนึก

ในบางจุดหากไมสามารถใชอุปกรณการผนึกได ใหใชผาขนหนูชุบน้ำปด

ชองอากาศไว สำหรับทีมเคล่ือนยายโตะนั้นมีความหมายตามช่ือทีมอยู

แลว สวนวิทยุใหเปดคล่ืนวิทยุชุมชน เพื่อฟงขาวความคืบหนาของ

เหตุการณ จดบันทึก และรายงานใหหัวหนาทีมทราบ เพียงเทาน้ีชีวิต

ของทุกคนท่ีอยูในหองก็ปลอดภัยจากการปนเปอนของสารพิษในอากาศ

แลว

ศูนยรับแจงเหตุภายในโรงเรียน ก็มีหนาท่ีสำคัญยิ่งเชนกัน หนวย

ปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู จะมอบ “แผนท่ี” ไว 1 ฉบับ แผนที่ฉบับนี้

เปนภาพวาด มีโรงเรียนอยูตรงกลาง และกระจายรัศมีโดยรอบโรงเรียน

234

2.5 กิโลเมตร ทำเครื่องหมายที่ตั้งโรงงานไว มีขอความอธิบายราย

ละเอียดเกี่ยวกับโรงงานแตละแหง ประกอบดวย ชื่อโรงงาน สารเคมีที่

คาดวาจะเกิดอันตรายสวนน้ีจะลงลึกไปถึงขอมูลเกี่ยวกับสารเคมี เชน

กลิ่น อาการเมื่อไดรับเขาสูรางกาย การปฐมพยาบาลเบื้องตนที่จำเปน

ที่สุดอีก 1 ชิ้น ทุกโรงเรียนตองมี คือ WILD SOCK หรือ ถุงลมนิรภัย ติด

อยูที่สูงของโรงเรียน ถุงลมนิรภัยน้ีจะหันหัวไปทิศของลม หากไดกลิ่นสาร

พิษ ใหสังเกตที่หัวถุงลมนิรภัยหันไปทางทิศใด นั่นหมายถึง โรงงานที่กอ

มลพิษอยูทิศนั้น และนำขอมูลท่ีไดมาประกอบแผนที่ จะตอบไดวา

โรงงานใดเปนโรงงานตนเหตุ

ถึงตอนน้ี โรงเรียนท่ีไดรับการอบรมเชิงปฏิบัติการแลว 6 แหง ที่ตั้ง

ไมหางจากแหลงอุตสาหกรรมของจังหวัดระยอง และโรงเรียนทั้ง 6 แหง

นี้ จะเปนแหงนำรองสำหรับการอบรมเชิงปฏิบัติการ ถายทอดความรู

เบ้ืองตนในการชวยเหลือตนเองใหปราศจากภัยของมลพิษ

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู ขึ้นตรงกับกรมควบคุมมลพิษ

กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ซึ่งเปนหนวยงานตรงใน

การควบคุมดูแลทรัพยากรสิ่งแวดลอมโดยตรง จึงไมแปลกที่แมวาจะมี

กำลังคนเพียง 12 คน แตขอบขายการทำงานมากเกินอัตรา ถึงกระนั้น

การทำงานของหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูก็ยังคงดำเนินไปอยาง

ตอเนื่อง ขณะที่ปญหามลพิษในเมืองใหญและเขตเมืองอุตสาหกรรม

กำลังเผชิญมลพิษขั้นรุนแรง ที่นับวันจะย่ิงเลวราย เนื่องจากเขตเมือง

ขยายตัวอยางตอเนื่อง ไมมีแนวโนมวาจะสิ้นสุด

ขอจำกัดการปฏิบัติงานไมเฉพาะจำนวนคนผูปฏิบัติงานเทานั้น

หากแตครอบคลุมรวมไปถึงกฎหมายซึ่งอยูภายใตการสั่งการของหลาย

หนวยงาน เชน พระราชบัญญัติโรงงาน พ.ศ.2535 เจาพนักงานท่ีมี

อำนาจบังคับใช ไดแก กรมโรงงานอุตสาหกรรม สำนักงานอุตสาหกรรม

จังหวัด และผูวาราชการจังหวัด ในกรณีที่เปดความเดือดรอนดานมลพิษ

จากโรงงานอุตสาหกรรม หรือกรณีที่ปญหามลพิษเปนปญหาท่ีแหลง

กำเนิด จำตองอาศัยพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษาคุณภาพส่ิง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 235

แวดลอมแหงชาติ พ.ศ.2535 ที่อยูภายใตการควบคุมดูแลของกรม

ควบคุมมลพิษ และเจาพนักงานควบคุมมลพิษในระดับจังหวัด เชน ผูวา

ราชการจังหวัด นายอำเภอ ปศุสัตวจังหวัด ซึ่งชัดเจนสำหรับผูถือ

กฎหมายบังคับใช แตทุกครั้งที่เกิดเหตุการณในระดับการปฏิบัติงาน

หนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟูตองมีสวนอยางหลีกเลี่ยงไมได

การแกไขและผลกระทบท่ีเกิดขึ้นในเหตุการณแตละครั้ง เปนเครื่อง

เนนย้ำถึงความมุงมั่นในการปฏิบัติงานของหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟู เพราะในสายตาของหนวยงานท่ีเกี่ยวของ ใหความสำคัญตอหนวย

งานในระดับชำนาญการ

เมื่อประเมินจากสถิติการเกิดอุบัติภัยในรอบ 8 ป แลว เห็นไดชัดวา

หนวยปฏิบัติการเล็กๆ ยังคงตองทำงานหนักในโลกใบใหญอีกตอไป

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

บรรณานุกรม

กรมการปกครอง www.dopa.go.th

กรมควบคุมมลพิษ www.pcd.go.th

กรมโรงงานอุตสาหกรรม www.diw.go.th

สัมภาษณ

นายสุเมธา วิเชียรเพชร หัวหนาหนวยปฏิบัติการฉุกเฉินและฟนฟู กรม

ควบคุมมลพิษ

นายมานพ บุญแจม นักวิชาการส่ิงแวดลอม ระดับ 7 กรมควบคุมมลพิษ

236

‡ âπ∑“ß∑’Ë·μ°μà“ß

¢Õß 2  μ√’π—°Õπÿ√—°…å

 Ÿà‡ªÑ“À¡“¬ ç‚≈°∑’Ëߥߓ¡∫𧫓¡¬—Ë߬◊πé

+ + + + + + + + + + + + + +

™ÿμ‘¡“ πÿàπ¡—π Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå¡μ‘™π

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 237

“ความเปนเพศแม” ในความเปน

“ผูหญิง” ไดรับการยกยองวาเปนเพศที่มีความเสียสละสูงสงเปนที่ตั้ง

ดวยการเสียสละเพื่อลูก และครอบครัวอันเปนที่รัก

แตในยุคท่ีสังคมอยูกันแบบ “ตัวใคร ตัวมัน” มากข้ึน นึกถึงตัวเอง

มากกวาคนอื่นและสวนรวม ใครแข็งแรงมาก มือยาวก็สาวเอาผล

ประโยชนไวกับตัวเองมากท่ีสุดเทาที่จะมากได

มีผูหญิงอยู 2 คน ในฐานะ “แม” นอกจากทำหนาที่ของตัวเองเพ่ือ

ครอบครัวแลว เธอท้ังคูยังสละเวลาท่ีจะทำงานใหกับสังคมดวย

งานที่วาคือการอุทิศตัวเองเพื่อดูแล และปกปองสิ่งแวดลอม

อยางไมรูจักเหน็ดเหนื่อย

ทัง้ จนิตนา แกวขาว กบั ศรีสรุางค มาศศิรกิลุ ผูหญงิทีอ่ทุศิตัว

ใหกับการทำงานส่ิงแวดลอม จนกลายเปนสวนหน่ึงของลมหายใจตัวเอง

แมวางาน และความเปนอยูของทั้งสอง ตลอดจนส่ิงสภาพ

แวดลอมรอบขางของท้ังคูจะแตกตางกันอยางสิ้นเชิง

จินตนา แกวขาว ทำงานสไตลรอนๆ อยูกับความขัดแยงตลอดเวลา

มีขาวคราวผานหนาสื่อมวลชน โดยไมมีองคกรและหนวยงานใดคอย

เปนฐาน ปกปองใหตัวเธอ ในการดูแลสิ่งแวดลอม และทรัพยากรในบาน

เกิด อำเภอบานกรูด จังหวัดประจวบคีรีขันธ แตเธอก็ไดความรักและ

ความหวงใยของเพ่ือนบานอุมชู อุปถัมภ

238

ขณะท่ี ศรีสุรางค มาศศิริกุล ทำงานคลายสไตลเย็นๆ กับองคกร

ใหญมั่นคงระดับชาติอยาง บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) ธุรกิจคาน้ำมัน

ยักษใหญ มีความม่ันคงในการทำงานข้ันสูงสุด แตที่ผานมาองคกรนี้ก็

ถูกตั้งคำถามจากสังคมมากมาย โดยสวนของ ศรีสุรางค ก็ยังยืนหยดัใน

การทำงานส่ิงแวดลอมมาตลอดกวา 20 ป จนเปนที่ยอมรับของหลายคน

และหลายฝาย

แมจะแตกตางกันโดยส้ินเชิงดวยสถานภาพทางสังคม แตทั้งคูก็มี

จุดประสงคหลัก และจุดหมายเดียวกัน นั่นคือ การพยายามปกปองดูแล

และรักษาไวซึ่งทรัพยากรและส่ิงแวดลอม ทำเทาที่ตัวเองจะทำได

กำลังใจจากรางวัล “แมผูอนุรักษสิ่งแวดลอม”

จินตนาไดรับคัดเลือกเขารับประทานรางวัล “แมอนุรักษสิ่ง

แวดลอมดีเดน ป 2550” 5 คน จาก 4 ภาค จาก พระเจาวรวงศเธอ

พระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ ณ มหาวิทยาลัยมหิดล

ศาลายา... ในฐานะผูหญิงที่ตามรอยสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินี

นาถ ซึ่งทรงหวงใยในปญหาสิ่งแวดลอม... เปนความภาคภูมิใจของ

ครอบครัวแกวขาว

ทามกลางบานหลังที่อาศัยอยู

วันนี้ ปลูกติดถนนสายเล็กๆ ใน

หมูบาน ซึ่งสองสามีภรรยาแกวขาว

แบงสัดสวน ระหวางตัวบาน กับราน

คาของชำ และล็อกที่ขายน้ำมัน

2 ถัง

ผูเขียนไปเยือน ถือโอกาสสำรวจ

รอบบาน บรรยากาศหลังฝนตกเย็น

ฉ่ำ น้ำฝนยังคงคางอยูบนใบไมนอย

ใหญ ที่ขึ้นรกครึ้มทั่วบริเวณ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 239

เพิงขนาดยอม มีเครื่องนอน เกาอี้รับแขก ผานการใชงานอยางโชกโชน

และหนังสือพิมพเกา-ใหมกองรวมกัน ใชสำหรับตอนรับแขกที่ไปมาหาสู

กัน แตเจาของบานบอกวา นอกจากเปนที่ตอนรับแขกแลว ตรงน้ีเปน

ที่นอนของชาวบานกลุมอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติบานกรูด ที่ผลัด

เวรยามกันมาเฝา และอยูเปนเพื่อนครอบครัวของเธออีกดวย

8 ปเห็นจะได ที่ขาวคราวของ จินตนา แกวขาว ผูหญิงนักสู

วัย 46 ป แหงบานกรูด อ.บางสะพาน จ.ประจวบคีรีขันธ วนเวียนปรากฏ

อยูตามหนาหนังสือพิมพ และสื่อประเภทตางๆ

ภาพของหญิงสาวรางใหญ หนาเขม มาดน่ิง ไมหลุกหลิก ดูจริงจัง

กับหนาที่การงานเปนท่ีสุด

งานที่วาคือ การเปนผูนำชาวบานเพื่อบอกกับทุกๆ คนในประเทศ

รวมท้ังในโลกน้ีวาบานของเธอและของพวกเขา ไมตองการความแปลก

ปลอมที่จะสราง “มลพิษ” โดยประการทั้งปวงให ไมวาจะเปนโรงไฟฟา

หรือโรงถลุงเหล็ก

กลายเปนภาพชินตา สำหรับนักขาวสายสิ่งแวดลอม แมวาตั้งแต

ปที่ 1 จนถึงปที่ 8 บุคลิก ทาทีของเธออาจจะเปล่ียนไปบาง ตาม

ประสบการณที่สั่งสมมา แตจุดยืนของเธอไมเคยเปลี่ยนไปเลย

“นี่รอยกระสุนหรือ ยิงเสียพรุนเชียว”

ผูไปเยือนทักเจาของบาน หลังเดินชมรอบบานจนครบรอบแลว

สังเกตเห็นรอยบุม ตรงประตูบานพับเหล็ก และขอบปูนที่อยูเหนือประตู

ขึ้นไป ไมต่ำกวา 10 รอยดวยกัน

ไมคิดวาเจาของบานจะพยักหนารับคำสัพยอกนั้นทาทางจริงจัง

“ทั้งหมด 13 นัดดวยกัน สมัยโนน โรงไฟฟาหินกรูด ตำรวจ

บอกวา วิถีกระสุนมาแบบน้ีเปนการยิงหวังผล โชคดีหลบทัน”

เธอพูดติดตลกสวนกลับมา

“แลวไมกลัวหรือ”

แมจะรูวามันเปนคำถามที่ไมฉลาดนัก แตก็อยากฟงเหมือนกันวา

เธอจะตอบอยางไร?

240

“กลัวสิ ทำไมจะไมกลัว เราไมใชเทวดาซะหนอย เปนคนธรรมดา มี

ลูก มีสามี มีคนรักและตองเปนหวงมากมาย และเราก็ไมไดยิ่งใหญอะไร

มาจากไหน โดนอยางน้ี บอกวาไมกลัว ก็โกหกแลว แตก็พยายามมีสติ

ถึงกลัวเราก็ตองหาทางรับมือ วางแผนชีวิตเพื่อดูแลตัวเอง ไมใชกลัวแลว

อยูเฉยๆ ไมทำอะไรเลย”

หลังจากบานของเธอถูกฝายตรงขามโจมตี เธอหาไดยุติบทบาทการ

เปนผูนำตอตานโรงไฟฟาบานหินกรูดไม ยังคงตั้งหนาตั้งตาคนควาหา

ขอมูล หาวิธีการ เพ่ือพิสูจนวา สิ่งที่เธอและชาวบานบานหินกรูดกำลัง

ทำเวลานั้นเปนเรื่องที่ถูกที่สุดแลว เพราะพวกเธอและพวกเขากำลังทำ

หนาที่ปกปองทรัพยากรในบาน ใหรอดพนจากการคุกคามของสารพัด

มลพิษท่ีจะเขามาพรอมกับสิ่งกอสรางส่ิงใหม ที่คนขางนอกเรียกมันวา

ความเจริญ และความม่ันคง

ชาวบานกรูดไดรับชัยชนะจากการตอสูคราวน้ัน เพราะโรงไฟฟา

บานกรูดลมเลิกการกอสรางไป

จินตนา กลับไปใชชีวิตเหมือนคนปกติทั่วไป

เธอเปนแมบาน เปนแมคา และเปนแมของลูกๆ 3 คน

การดูแลครอบครัวและประกอบอาชีพไมไดแตกตางกับครอบครัว

อื่นๆ เลย

“หลังจากโรงไฟฟาบานกรูดจบ ชีวิตมีความสุขมาก ไมตองคร่ำเครง

กับการติดตามขาวสารบานเมือง ไมตองมาน่ังเรียบเรียงความคิดวาจะ

ตองพูด ตองตอบคำถามนักขาวอยางไร ตั้งหนาตั้งตา ทำมาหากินเก็บ

เงินใชหนี้”

จินตนา แกวขาว มีหนี้กับเขาดวยหรือ

“จมเลย” เธอตอบพรอมกับหัวเราะอยางอารมณดี คนฟงแอบ

สังเกตเห็นวานัยนตาคูนั้นมีแววขมข่ืนอยางไรชอบกล แตแคเพียงแวบ

เดียวเทานั้นเอง

เธอขยายความของ “หนี้จมเลย” ใหฟงวา การตอสูแตละครั้งตอง

ใชเงิน และชาวบานธรรมดาอยางเธอที่ออกมาปกปองทรัพยากรในบาน

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 241

ตัวเอง ไมไดมีนายทุนท่ีไหนมาสนับสนุน ทุกคนตองดูแลตัวเองท้ังหมด

ไปประชุมกันทีก็ตองมีคาใชจาย ไปประทวงแตละครั้งนอกจากมีสารพัด

คาใชจาย ทั้งคารถ คาอาหาร คาทำเอกสารช้ีแจง คาน้ำไฟ ที่สำคัญตอง

หยุดทำงาน นั่นหมายถึงครอบครัวจะขาดรายไดไปทันที

“เมื่อกอนนะ อยางนอย 5-6 พันก็ยังพอมีติดกระเปา แตตอนนั้น

ไมมีก็คือไมมีเลยจริงๆ ตองกู ใหสามีกูสหกรณ ตอนน้ันกูมา 3 แสน ก็

คอยๆ ผอนใชไป ถาชวงไหนหมุนไมทันก็ตองเปยแชร เพราะถา

เคลื่อนไหวบอย จะไมคอยไดขายของ รายไดไมมีเลย พอจะขายก็ไมมี

ทุน ตอนน้ันชีวิตเปนแบบน้ีมาตลอด แตพอชนะเราก็มีความสุข ไดตั้ง

หนาตั้งตาทำมาหากินสะสางหน้ีสินเสียที”

แตเมื่อไมนานมาน้ีเธอกลับไดขาวมาวา แถวบางสะพาน ซึ่งเปน

พื้นที่ใกลเคียงติดตอกับบานกรูด จะมีการเอาพื้นที่ปาพรุ ไปเปนที่

กอสรางโรงถลุงเหล็ก ภายใตการสนับสนุนของรัฐบาล จากนโยบายที่วา

อนาคตประเทศไทยจะเปนศูนยกลางการผลิตเหล็กของเอเชีย

แตถาไมมีปาพรุ ระบบนิเวศหลายอยางจะสูญเสียไป หลายอาชีพ

ตองส้ินสุดลง สารพัดมลพิษตองปรากฏในพ้ืนที่ทำมาหากิน และท่ีอยู

ของชาวบานกรูด และบางสะพานอีกเปนแน จินตนา จึงตองเดินหนา

ทำงานมวลชน หาขอมูลมาบอกเลากับเพื่อนบาน

บทบาทแกนนำชาวบานเพื่อปกปองทรัพยากรในพ้ืนที่จึงตองเร่ิมตน

อีกคร้ังเปนคำรบท่ีสองแหงชีวิตของลูกผูหญิงชื่อ จินตนา แกวขาว

หนี้เกายังไมหมด หรือวาหน้ีใหมจะพอกพูนเพ่ิมขึ้นอีกเทาใด เธอก็

วาชางหัวมัน !!

ถามจริงทำไปทำไม?

“มีคนถามบอยมากคำถามนี้ และพี่ก็ถามตัวเองเหมือนกันวา กูทำ

แบบนี้ไปทำไม ทำไมไมอยูกับลูกกับผัว ทำมาหากินเหมือนชาวบาน

ชาวชอง ถาทำแบบน้ันได ไมมาสนใจเร่ืองนี้ ปานนี้รวยไปแลว

“ก็ทำไปเพื่อตัวเองไง ที่ทำไปท้ังหมด ก็เพราะตัวเอง เพื่ออาชีพของ

ตัวเอง เพื่อทะเล เพราะพ่ีก็เปนเจาของทะเลคนหน่ึงเหมือนกัน คิดดูถา

242

ไมมีเรือ ไมมีใครออกเรือ เพราะปู ปลาในทะเลไมมี เพราะมันอยูไมได

ใครจะมาซ้ือน้ำมันบานเรา ไมมีใครมาซ้ือเราก็อยูไมได” ตอบสวนกลับ

มาทันที

เปนเหตุผลที่ฟงขึ้นท่ีสุดวา หญิงสาวคนน้ีไมเคยฉุกคิด หรือเสียดาย

เงินทุกบาททุกสตางคที่ตองจับจายออกไป แมวาเงินเหลานั้นครอบครัว

ตองทั้งกู และยืมมา เปนพันธะผูกพัน ที่ตองตามสะสางในอนาคตอัน

ยาวไกล

“ตอนที่เสร็จงานโรงไฟฟาใหมๆ นะ เรายังงงๆ อยูวาจะเริ่มตนทำมา

หากินอยางไร เพราะไมมีเงินลงทุนเลย คิดจะไปขอยืมเงินจากที่บาน

พอดีชาวบานมาถามวาทำไมไมขายของ บอกเขาไปวาไมมีทุน เชื่อไหม

วาพวกเขาไปเร่ียไรเงินมาให ไดมาหมื่นกวาบาท บอกวาใหเอาไปซื้อของ

ไปขาย เราซาบซ้ึงมาก” เธอเลาพรอมกับน้ำใสๆ ที่ไหลเออคลึงอยูรอบ

ดวงตา

นบัแตนาทนีัน้หญงิสาวสญัญาเอาไวกบัตวัเองเปนมัน่เหมาะวา

ชีวิตนี้จะไมมีวันทรยศกับบานเกิดเมืองนอนของเธออยางเด็ดขาด

“อดขาวหรือไมมีอะไรกินนะพ่ียอม แตยอมไมไดถาใหแมครัวซึ่ง

เปนชาวบานที่นี่ พวกเขาเสียสละเวลามาหุงหาขาวปลาอาหารใหพวก

เรากินเวลาประชุม เวลาเราไปไหนมาไหนกัน ยอมไมไดเลยถาวันไหน

คนพวกน้ีมาชี้หนาดาเราวา กูไมนาหุงขาวใหมึงกินเลย”

แลวการตอสูก็เริ่มตนอีกคร้ัง

เลยหัวค่ำมาพอสมควร วงสนทนาเริ่มออนลาลงตามลำดับ เพื่อน

บานของจินตนาไมมีทีทาวาใครจะกลับ

“วันนี้พวกเขามาอยูเปนเพื่อนพี่ นอนกันตรงนี้แหละ ตั้งแตบานโดน

ยิงคราวกอนโนน พวกเขาก็จะผลัดเปลี่ยนกันมาอยูเปนเพื่อนทุกวัน

กลางคืนก็นั่งคุย นั่งวางแผนงานกันแบบนี้แหละ ดึกๆ เขาก็ไลพี่ขึ้นไป

นอน ตอนเชาก็ยังอุตสาหเอาไอตัวเล็กไปสงโรงเรียนดวยนะ”

คุยตออีกไมนาน พวกเราก็ขอตัวกลับ

เรากลับไปเย่ียมเธออีกครั้ง ที่บานตนไมครึ้ม ติดถนนเล็กๆ

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 243

วันนั้น จินตนาดูเพริศพริ้งที่สุดในสายตาของเรา เธอไมไดนุงกางเกง

ทรงทหารทะมัดทะแมง เสื้อยืดคอกลมแขนส้ัน อันเปนที่คุนตา ที่เห็น

เหมือนทุกคร้ัง วันน้ีเธออยูในเสื้อผาฝายเนื้อนิ่มสีขาวสะอาดตา กระโปรง

เขารูปยาวกรอมเทา ชุดนี้พรางใหหุนหนาๆ ของแมสาวนักสูดูบางลงไป

เยอะ

เธออวดเคร่ืองประดับเงิน ที่ใสเต็มขอมือ และคอ

“เสนนี้ภรรยาคุณปู พงษสิทธิ์ คำภีร (นักรองเพลงเพ่ือชีวิต) เขาซื้อ

มาฝาก เขามากันบอย มากันทั้งครอบครัว เขารูวาพี่กับพี่เจี๊ยบ (สามี)

ชอบใสเงินเขาก็ซื้อมาให ใสบอย

“เสนน้ีคุณสุนทรีย เวชานนท ใหมา เปนเงินทางเหนือ” เธอบอก

แววตาภาคภูมิใจ

อยูบานแตงตัวแบบนี้เหรอ

“แบบนี้แหละ ชุดทำงานอยูกับบาน คนขายของนุงกระโปรงแบบนี้

มันดูผอมลงมาบาง

“เชือ่ไหม เมือ่กอนมคีนมาชวนแมไปเลนละครจกัรๆ วงศๆ ของชอง 7

ดวย” เด็กหญิงอิ๊ฟ ลูกสาวคนสุดทองของจินตนา ที่วิ่งไปว่ิงมาอยูแถวนั้น

วิ่งเขามากอดหลังแม แลวเปดเผยความลับสุดยอดนี้ใหฟง

แขกท่ีไปเยือนลวนมีสีหนาตื่นเตนกับสิ่งใหมที่ไดรับ ตางหันไปมอง

จินตนา พรอมสงสายตาแสดงคำถามเดียวกัน โดยไมไดนัดหมาย

“จริง” เปนเสียงเด็กหญิงอิ๊ฟคนเดิม

“แตแมไมยอมไป เพราะกลัวเขาใหเลนเปนนางยักษ แมบอกวาเสีย

ภาพพจนหมด” เด็กหญิงตัวนอยบอกเสียงเจ้ือยแจว เรียกรอยย้ิมกับ

เสียงหัวเราะรอบวง

“อิ๊ฟมันชอบเอาแมมาขายเร่ือย” เธอติงลูกสาวอยางอารมณดี

พลางขยายความวา ตอนที่ตอสูเรื่องโรงไฟฟาบานกรูดนั้น มีบริษัทบริษัท

หนึ่งมาติดตอ ขอใหเธอไปเลนละครจริง แตเธอก็ปฏิเสธไป เพราะกลัวจะ

ถูกมองวาเอาสถานการณมาสรางโอกาส

“ลูกวา แมกลัวเขาใหแสดงเปนนางยักษมากกวา” เด็กหญิงเยาแม

244

อีกครั้ง

“เมื่อกอนไมไดเปนแบบน้ีนะ เอว 22 นิ้ว หนักไมถึง 50 กิโลเอง

เปนนางเอกไดเลย เผลอแปบเดียว เทานี้แลว”

อิสรา แกวขาว หรือเจี๊ยบ ผูพอของเด็กหญิงอ๊ิฟ เดินออกมาจาก

บานหอบอัลบั้มรูปถายเกาๆ มาหอบใหญ

“เอารูปหนอย (ชื่อเลนของจินตนา) สมัยสาวๆ มาใหดู” เขาพูดยิ้มๆ

สาวนอยที่เห็นในรูปสมัยเมื่อ 20 กวาปกอนนั้น เอวบางรางนอย

อยางท่ีบอกเอาไวจริงๆ ดวย เธอถายรูปกับเด็กนักเรียนช้ันอนุบาลหลาย

สิบคน

อดีตคุณครูหนอย ชี้ชวนใหดูรูปถายลูกศิษยตัวนอยดวยความภูมิใจ

อดที่จะอวดไมไดวา หนึ่งในลูกศิษยของเธอเจริญรุงเรืองเปนถึงนักกีฬา

ทีมชาติทีเดียวเชียว เธอบอกชื่อลูกศิษยคนนั้นมา อาจจะไมโดงดังเทา

แทมมี่กับภราดร แตก็พอคุนๆ อยูบาง

ยึดอาชีพครูอยูไมนาน เธอวาเงินเดือนนอย ไมพอกิน จึงเปลี่ยนมา

ทำมาคาขาย ขายของชำอยูที่บาน ขายน้ำมันรถ น้ำมันเรือ รับมาทีละถัง

เรียกวาน้ำมันปมลูกแกว คอยๆ เก็บเล็กผสมนอย จนมีเงินเก็บเปนกอบ

เปนกำทีเดียว

เปนกอบเปนกำดังกลาวก็คอยๆ รอยหรอ จนกระท่ังติดลบ

จนถึงทุกวันน้ี

กระน้ัน ทั้งจินตนาและครอบครัว ซึ่งหมายถึง สามีและลูกๆ

อีก 3 คน ยืนยันเปนมั่นเหมาะวา ตอใหกระเปาเงินของพวกเขา

ติดลบไปมากกวาน้ี ก็จะยังยืนยัน ยืนหยัด ทำงานกับชาวบานไป

จนกวาจะไดรับชัยชนะ

พูเดิ้ลทอย สุนัขตัวนอย ถูกปลอยออกมาจากในบาน มันวิ่งตรงดิ่ง

กระดิกหางดุกด๊ิกๆ ครั้นมาถึงเจาของก็กระโจนใส แลวซุกบนตักทันที

จินตนายกตัวเจาหมานอยขึ้นหอมท่ีใบหนาซายขวาอยางรักใคร ดวยไม

คอยไดเห็นอิริยาบถดังกลาวของผูหญิงแกรงนักตอสูคนนี้แบบนี้เลย

อีกไมกี่อึดใจหลังจากนั้น ลูกแมวสีสวาดวัยเดือนเศษ เดินกระยอง

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 245

กระแยงเขามาท่ีเจาของบาน เราตั้งทาเดินออกมาหางๆ เพราะคิดวาอีก

ประเด๋ียวหมากับแมวตองทะเลาะกันแน แตผิดคาด เม่ือเจาหมานอย

เห็นลูกแมวก็รีบนอนแผใหกินนมทันที

สรางความประหลาดใจเปนคำรบที่สอง ทุกคนยิ้มขันในภาพที่ได

เห็นตรงหนา

“แลวโรงเหล็ก หรือวาโรงไฟฟามันจะอยูรวมกับคนที่นี่ได

เหมือนแมวกับหมาสองตัวนี้ไหมพี่”

คนถามถามแบบกลาๆ กลัวๆ วาคำถามน้ีจะทำใหเสียบรรยากาศ

แตเจาของบานยังยิ้ม แลวบอกวา อยูได ถาทั้ง 2 โรงน้ันไมปลอย

มลพิษออกมาเลย ไมทำใหสิ่งแวดลอมที่บานกรูด บางสะพานเปลี่ยนไป

และมีอะไรเสียหาย

“ทำไดก็ทำเลย แบบนี้เรารับได แตนี่ไมใชแบบนั้น เพราะมันจะมา

พรอมกับความเปล่ียนแปลงมากมายเลย ขนาดยังไมมานะ เวลาน้ีพี่นอง

ในพื้นที่แบงออกเปนสองฝกสองฝาย ทะเลาะกันไป ดากันมา มีเหตุไม

เวนแตละวัน ถาเขาเขามาไดละ น้ำเสีย อากาศเสีย ปาพรุหายไป ขุดคู

ขุดคลองผิดแบบผิดระบบ น้ำทวม ใครเสียหาย ก็เรานั่นแหละ คนใน

พื้นที่เสียหาย ถามวาน้ำทวมเจาของโรงเหล็กเขามาเดือดรอนกับชาว

บานมั้ย ถามวาชาวประมงออกเรือหาปูไมได ใครเดือดรอน คนนอกพ้ืนที่

หรือวาในพื้นที่”

เธอย้ำเหลือเกินวา ไมไดสนุกเลยกับการท่ีตองมาทำแบบน้ี เพราะ

ชีวิตตองตื่นตัวตลอดเวลา ไปไหนมาไหนคนเดียวไมได เดินทางซ้ำที่ ทาง

เดียวกันทุกวันไมได เพราะรูวามีคนจองจะประทุษรายตลอดเวลา

แตก็ทิ้งไมได ยังไงก็เปนบานเรา

“เปนแกนนำสำคัญ ชาวบานวางใจมากมายขนาดน้ี ฝงตรง

ขามเคยเขามาเสนอขอแลกเปล่ียนอะไรม้ัยพี่”

หญิงสาวบอกวา เคยมีคนเอาเช็คเงินสดมาให บอกใหกรอกตัวเลข

เองเลย เทาไหรก็ได

“เราก็เชื่อนะวา เขากลาใหเราจริงตามที่เราบอกไป แตนึกถึงตัวเอง

246

นึกถึงที่เคยสอนลูก นึกถึงชาวบานที่เปนแนวรวมกับเราแลว ทำไมลง ทำ

ไมลงจริงๆ”

เธอเปรียบใหฟงอยางนาคิดวา สมมุติวา เขาเอาเงินมาให 3 ลาน

เปนคาชดเชย ที่ออกเรือหาปูไมได เงิน 3 ลานน้ันก็ใชไป ใชไป ถาไมได

ทำงาน เพราะไมมีงานใหทำอีกแลว เน่ืองจากไมมีปู ปูอยูในทะเลไมได

เพราะมลพิษ สักวันหน่ึงไมชาก็เร็ว เงิน 3 ลานนั้นก็ตองหมด

แตถาไดทำงาน ออกเรือหาปู เอาปูมาขายไดวันละ 2 พันบาท เปน

อยางต่ำ จับปูไดทุกวัน ขายไดทุกวัน หากเก็บเงินเกงๆ ก็อาจจะถึง 3

ลานไดในวันหน่ึง แตแมวามันจะไมถึง แตก็ยังมีงานใหทำ ทำไปได

เรื่อยๆ ทำไมไหวก็ใหลูกทำ ชั่วชีวิต

ระหวางน่ังรถกลับท่ีพัก อดนึกถึงคำบอกเลาของอิสรา แกวขาว ผู

สามีของจินตนาไมได

“หนอยเขาเปนแบบนี้มาตั้งแตสาวๆ แลว ไมคอยอดทนกับความไม

ยุติธรรม แตก็ไมเคยวูวามนะ ทาทีอาจจะดูโผงผางไปบาง แตเปนคนมี

เหตุผลสูง จากโรงไฟฟามาถึงโรงถลุงเหล็ก เขาเปนผูใหญและสุขุมขึ้น

มากจากเดิมท่ีใจรอนดันทุรัง ไมคอยฟงใคร กลายเปนคนเรียนรูคน

ใจเย็นฟงคนรอบขาง แตก็ยังมีความเด็ดขาดมั่นคง”

ครอบครัว โดยเฉพาะอิสราเองเคยหามภรรยาไหมวา อยา

เขาไปยุงกับเรื่องแบบนี้ สูทำมาหากินดีกวา

ชายหนุมยืนยันหนักแนนวา นอกจากไมเคยหามแลวยังจะ

สนับสนุนเสียดวย

“เราสองคนรูจักกันมาตั้งแตสมัยเปนนักเรียน แมจะเรียนกันคนละท่ี

แตดูแลกันมาตลอด เขามีความเปนผูนำมาแตไหนแตไร เรื่องแบบน้ีจึง

เขาไปอยูในสายเลือดเขาเสียแลว”

เคยคิดนอยใจ หรือรูสึกอะไรไหม ที่วา มีเมียเปนผูนำ เดน

กวา เกงกวา

คราวน้ีเขายิ้มเหมือนเจอคำถามถูกใจ

“ไมไดคิดอยางนั้นเลย ทุกวันนี้เขาไมเคยนำอะไรผม แตเราไปดวย

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 247

กัน เขาอยากทำอะไรพวกเรา หมายถึงผมและลูกๆ ก็พรอมจะสนับสนุน

เขาไปไหนถาผมไมติดราชการเราก็จะไปดวยกัน มีอะไรก็ชวยกันคิด มีผู

หญิงเปนแกนนำทำอะไรแบบน้ีผมวาดีออก ผูหญิงจะดูออนโยนกวา

เพราะในสถานการณที่ดูเหมือนจะตึงเครียดพรอมจะถึงจุดแตกหักทันที

หากปลอยใหผูชายเผชิญหนาและตัดสินใจอะไรบางอยาง แตผูหญิงเขา

จะมีอีกมุมมองหนึ่ง ออนโยนกวาเรา ชวยคล่ีคลายสถานการณได อยา

ลืมวา การตอสูไมจำเปนตองใชกำลัง ฝายเราไมเคยคิดจะใชกำลัง เรา

ตองเอาเหตุผลเขาไปสู”

ความออนโยนคล่ีคลายสถานการณ ของแกนนำชาวบาน

อยางจินตนาน้ัน เราพบเห็นมากับตัวเองหลายคร้ังหลายคราแลว

คร้ังหน่ึงเปนการเผชิญหนาระหวางชาวบานบานกรูด บางสะพาน

ฝายตรงกันขาม และเจาหนาท่ีตำรวจ ความตึงเครียดของสถานการณ

เปนชนวนใหทั้งสองฝายตะลุมบอนกันไดตลอดเวลา แตเธอก็ใชความ

เปนสตรีเพศ เขาไประงับเหตุได ดวยการเจรจา และเปนแบบน้ีมาแลว

นับคร้ังไมถวน

“ผูชายกับผูชายทะเลาะกันเดือดเขา เดือดกัน เดี๋ยวมันก็ชก

กองเชียรเห็นเขามันก็ตะลุมบอนกันทันที เรื่องที่ทำทาวาจะเจรจา

กันได มันกลายเปนไมได เรื่องก็ลุกลามออกไปอีก แตผูหญิงเขา

คอยจะใชกำลังกัน ใชความคิดมากกวา สูกันท่ีความคิด พี่หนอย

เคาคิดเยอะ เพราะเคาอานหนังสือเยอะ คนควาเยอะ มีความออน

โยนกวาผูชายอยางเราเยอะ” อิสรา บอก

จินตนาเคยบอกวา เธอรักการอานหนังสือมาแตไหนแตไร โดย

เฉพาะเรื่องของสถานการณบานเมือง บทความวิเคราะหเรื่องตางๆ ที่

เกดิขึ้นในสังคม ตองใหไดผานตาทุกวัน

“สิ่งนี้เปนเหมือนอาหารบำรุงสมองใหเรา การไมอาน ทำใหเราไมรู

เมื่อไมรูแลวไปออกรบ ก็เหมือนไปมือเปลา ปราศจากอาวุธ ไมมีวันชนะ

ใคร พี่จึงตองอานหนังสือพิมพทุกวัน ฟงขาวทุกวัน ไมเคยดูละครน้ำเนา

เลย แตพอจะรูบาง เพราะลูกเลาใหฟงบาง ฟงเพื่อนบานคุยกันบาง”

248

คำถามตบทายกับ จินตนา แกวขาว เธอเปนนักส่ิงแวดลอม

หรือเปลา

เธอตอบทันที ไมมีอิดเอื้อน

“มันอายถาจะบอกวาใช แตที่เราปฏิบัติปกติ อยูในชีวิตประจำวัน

นั้น มั่นใจวา ไมทำใหสิ่งแวดลอมเดือดรอนแน พี่ไมใชถุงผาตามที่เขา

รณรงคลดโลกรอน เพราะกระเปาใบเกามันก็ยังใชไดอยู บางทีเรามี

ความจำเปนที่ตองกินขาวกลองท่ีตองใชโฟม เราก็ทำบาง แตกินแลวไม

เคยทิ้งเรี่ยราด ครอบครัวเราไมมีใครดูทีวีพร่ำเพรื่อ เรื่องโลกรอน น้ำแข็ง

ขั้วโลกละลายนั้น ชาวบานที่บานกรูดพูดกันมาตั้งแตป 2544 เรากลัว

กันมากเรื่องความรอนจากโรงไฟฟาท่ีจะไปทำลายชั้นบรรยากาศโลก

ตอนนั้นเรายังโดนวาเลย วาเอาสีขางเขาถู แตถาจะใหตอบจริงๆ พี่ก็

ไมใชนักสิ่งแวดลอมหรือนักอนุรักษอะไรหรอก เปนแคชาวบานคนหน่ึง

ที่รักบานตัวเองเทานั้น”

กลับมาจากจากบานกรูด บานจินตนา จากวันนั้นไดไมนาน ก็มีขาว

วาบานเธอถูกมือ(ไม)ดี มายิงปนขูหนาบานอีก เปนคร้ังท่ีเทาไร นับคร้ัง

ไมถวนสำหรับสถานการณแบบนี้

สถานการณที่ลูกผูหญิงคนหนึ่งตองเผชิญ ในยามที่ไดทำหนาที่คน

ดูแลบาน ปกปองส่ิงแวดลอมและทรัพยากรในพ้ืนท่ี เพื่อใหเธอและ

เพื่อนบานไดกิน ไดใชไปนานๆ

นานเทาที่หญิงท่ีเปนชาวบานธรรมดาๆ อยางเธอมีเรี่ยวแรง

จะทัดทานมันได

ขาวคำน้ัน ถูกตักคาอยูในชอนมาแลวไมต่ำกวา 20 นาที ขณะที่คน

อื่นๆ ที่คดขาวใสจานมาน่ังกินพรอมกับเธอ พรองไปเกือบหมดจานแลว

สาวนอยหนาตาจิ้มลิ้ม ที่ทำงานกับเธอ แอบกระซิบเราวา ตุม-ศรี

สุภางค ไมไดกินขาวมาตั้งแตเชาแลว ครั้นพอมีโอกาสจะไดกิน ใครตอ

ใครก็เขามาพูดคุยดวยตลอดเวลา ตักขาวมาต้ังนานแลวก็ไมไดกินสักที

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 249

แตเทาท่ีนั่งดู เธอก็

ไมไดเปนเดือดเปนรอน

กบัความหวิสกัเทาใดนกั

และดเูหมอืนวา วญิญาณ

อดีตนักประชาสัมพันธ

องคกร ยังไมยอมออก

จากรางงายๆ ทกุคำถาม

ทีถ่ามเขามา จะไดรบัคำ

อธิบายจากเธออยาง

ถี่ถวนครบครัน

ยางเขาปที่ 24 แลว สำหรับการทำงานในองคกรใหญระดับประเทศ

อยางบริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) และแมองคกรตนสังกัดจะผานรอน

ผานหนาว ผานการตำหนิ นินทา วากลาว คอนแคะ กระแหนะกระแหน

แตนับแตวันแรกจนถึงวันน้ี ศรีสุรางค มาศศิริกุล - ตุม ยังเปนหนึ่งใน

หญิงสาวไมกี่คนขององคกรนี้ ที่มุงม่ันทำงานสิ่งแวดลอมอันเปนสวน

หนึ่งของกิจกรรมในหนวยงานอยางจริงจัง

“ทำงานแบบน้ีนาจะเปนเอ็นจีโอนะ ไมนาอยู ปตท.เลยเสีย

ของ เสียคนเปลาๆ”

เพื่อนๆ ในแวดวงเอ็นจีโอมักจะกระเซาเธอเสมอ

“ยังไงก็ยืนยันวานับแตทำงานมา ตนสังกัดเราไมเคยขัด และไมเคย

สักครั้งที่จะตำหนิ ติติงเม่ือเราทำงานกับชาวบาน แมการเสนอโครงการ

อะไรที่เก่ียวกับเรื่องสิ่งแวดลอมที่ ปตท.จะตองทำ ทุกงานจะไดทำ

ทั้งหมด ไมอยางนั้นพี่คงอยูไมไดหรอก” เธอยืนยันอยางสบายอารมณ

ป 2528 หลังจากรับปริญญาศิลปศาสตรบัณฑิต คณะ

มนุษยศาสตร สาขาส่ือสารมวลชน จากมหาวิทยาลัยเชียงใหม สาวม่ัน

จากจังหวัดชลบุรี ก็เริ่มงานท่ีบริษัทแยกกาซ บทบาทแรกท่ีเริ่มทำงานกับ

ชาวบานเริ่มขึ้นอยางจริงจังที่นี่

ศรีสุภางค เลาวา พอไดบรรจุ ผูจัดการโทรมาบอกวา ที่ จ.ระยอง

250

และจันทบุรี ฝนแลงหนัก ตองการใหเธอไปเก็บขอมูลวา สามารถชวย

อะไรชาวบานไดบาง “ตอนนั้นยังไมมีรถขับ เงินก็ไมคอยจะมี ไมได

เตรียมตัวใดๆ ทั้งสิ้น เพื่อนๆ ที่ทำงานก็เร่ียไรเงินมาให ไดคารถไปถึง

จันทบุรี ตราด นั่งรถเมลไปเองเลยนะ ไปหาเกษตรจังหวัด ไปคุยกับ

ชาวบาน ชาวสวน วาในภาวะฝนแลง เขาอยากใหชวยอะไร ไดขอมูล

แลวก็กลับมาที่สำนักงาน ทาง ปตท.ก็สงรถน้ำไปชวย สามารถคลี่คลาย

ปญหาไดระดับหนึ่ง” เจาตัวบอกภูมิใจ และรูสึกวา การไดทำงานลงพ้ืนที่

ใกลชิดกับชาวบานนั้นเปนสิ่งที่มีคุณคา

แตทำอยูไดไมนานก็ถูกยายเขากรุงเทพฯ ปฏิบัติงานดานการ

ประชาสัมพันธ ยายไดไมนาน ปตท.มีโครงการปลูกปาเฉลิมพระเกียรติ

1 ลานไร ดวยความชอบเปนทุนเดิมอยูแลว จึงตัดสินใจขอยายจากฝาย

ประชาสัมพันธ มาอยูกับโครงการน้ี

“ทุมเทกับงานสุดชีวิต เพราะเราเปนรุนแรกๆ ที่เขามาทำงาน คนยัง

มีนอย ตองทำงานกับมวลชน คุยกับชาวบานมากขึ้น ออกตางจังหวัด

เปนวาเลน เพราะงานของเราอยูตางจังหวัด”

กอนหนานี้ การปลูกปาจะตองวาจางชาวบานใหปลูก แตยุคที่ศรี

สุรางค เขาไปรับผิดชอบโครงการปลูกปากับหนวยงานตนสังกัดนั้น เปน

ยุคแรกๆ ของการใหประชาชนเขามามีสวนรวมในการปลูกปา และชวย

กันดูแลตนไมในปาท่ีตัวเองปลูกเอาไว การเขาไปคุยกับชาวบานในพ้ืนท่ี

หางไกลใหเขาใจถึงหลักการขององคกร

แนนอนวา การเดินเขาไปดุยๆ ในหมูบาน ที่สำรวจแลววามีพื้นที่ปา

เสื่อมโทรม แลวบอกชาวบานวา ฉันจะมาปลูกปาในบานเธอ โปรดให

ความรวมมือดวย งานคงไปไมถึงไหน และยากท่ีจะไดรับความรวมมือ

การเขาไปคลุกคลี สรางความเช่ือมั่น และความไววางใจ จึงเปน

ความจำเปนอยางยิ่ง

“แรกๆ หลายพื้นที่ก็งง วาเราไปทำอะไร มีเบื้องหนาเบื้องหลังอะไร

หรือเปลา ก็ตองใชเวลา ตองคอยๆ อธิบาย และทำใหพวกเขาเห็น วาเรา

เขาไปเพ่ือตองการฟนฟูพื้นที่ปาเส่ือมโทรม ใหเปนปาสมบูรณ เพื่อถวาย

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 251

แดในหลวงจริงๆ เราทำกิจกรรมกับชาวบานหลายอยาง จัดอบรมความรู

การดูแลปา ปองกันไฟปา จัดคายเยาวชนรักษปา ทำจนชาวบานวางใจ

เขามารวมมือทำงานกับเราดวยใจจริงๆ”

ทีมงานโครงการปลูกปา 1 ลานไร ของ ปตท.ที่นำทีมโดยศรีสุรางค

ลงพื้นที่แบบถึงลูกถึงคนในทุกที กินอยูกับชาวบานไดระหวางการทำงาน

ก็ทำ อยูบานชาวบานไมได ก็อาศัยนอนที่ศาลาวัดเอา ไดซึมซับรับรู

ความยากลำบากของชาวบานในพ้ืนท่ี ที่ทรัพยากรเสื่อมโทรมไดอยางดี

ระหวางท่ีโครงการปลูกปาดำเนินไปนั้น นายพละ สุขเวท อดีตผู

วาการ ปตท.สมัยนั้น เดินจากหองทำงานมาบอกกับเธอวา คนขางนอก

รูจักปามาเยอะแลว นาจะทำใหคนใน ปตท.รูบาง

เขาทางศรีสุรางคทันที เธอจัดการจัดคายสำหรับคน ปตท.ทันที โดย

มีเงื่อนไขวา คนที่มาเขาคายจะตองนำคนในครอบครัวมาดวย ใหทุกคน

มาอยูรวมกัน เรียนรูวิถีธรรมชาติ นอนกลางดินกินกลางทรายรวมกัน

แนนอนวา ครั้งแรกของการจัดคายน้ัน เธอสามารถทำใหผูวาการ

ปตท.และครอบครัวไปกางเต็นทนอนกลางปา ใชหองน้ำรวม รวมกับ

พนักงานคนอื่นๆ ไดดวย และทุกคนก็พกพาความประทับใจในการอยู

คาย และเขาใจความสำคัญในความจำเปนท่ีจะตองรวมกันดูแลส่ิง

แวดลอมมากข้ึน

ความพยายามที่จะถายทอดความรูสึกรวมในการชวยกันดูแลปา

ทรัพยากรหลักในธรรมชาติ ซึ่งรอยหรอเต็มทีแลวนั้น มีอยูตลอดเวลา ไม

ปลอยใหโอกาสน้ันผานไป แมอุปสรรคจะหนักอึ้งเพียงใด

บรรดาเพื่อนรวมงานตางจดจำและโจษขานในความพยายามดัง

กลาวของเธอดี

คร้ังหนึ่ง เธอทองแก ยางเขาเดือนท่ี 7 แตตอนน้ันมีงานนำชาว

กรุงเทพฯ กลุมหน่ึงไปเดินปา ดูนก และศึกษาธรรมชาติ ที่อุทยานแหง

ชาติ ปางสีดา จ.ปราจีนบุรี ดวยความไมอยากจะเสียโอกาสในการรวม

ถายทอดความรู และความรูสึกรวมในการดูแลปาศึกษาธรรมชาติ ครั้ง

นั้นศรีสุรางคในชุดคลุมทองทะมัดทะแมง เดินนำหนาอธิบายปรากฏ

252

การณตางๆ ของปาใหชาวกรุงเทพฯ กลุมนั้นฟงอยางคลองแคลว

ไมกลัวเหรอ ทองโยขนาดนั้น ไปเดินปา แลวสามีไมหาม

หวงบางหรือ

“ไมกลัวหรอก เพราะแข็งแรง และเราก็ระวังตัวอยูแลว ที่สำคัญ

ตอนน้ันสามีก็ไปดวย ดูแลเราอยูหางๆ ดีอีกตางหาก เพราะอยูในปา

อากาศดี เขาปาแลวก็สดชื่น”

จริงอยางที่เธอบอก เพราะถึงวันน้ี ลูกสาว คือ เด็กหญิงเฟย มี

สุขภาพจิตดี มีโอกาสเมื่อไรมักจะตามคุณแมเขาปาทุกครั้งไป เมื่อไหรที่

ตองประชุม พบปะกลุม แมตุมก็จะฝากเด็กหญิงตัวนอยใหวิ่งเลนอยูกับ

พี่ๆ ในหมูบานนั่นแหละ

วันนี้เด็กหญิงเฟย อายุ 10 ขวบแลว แมวาแมตุมจะไมคอยอยูติด

บาน ใน 1 เดือน อาจจะอยูบานไดแค 10 วัน ที่เหลือตองลงพื้นที่ ไป

สำรวจหมูบานนั้นหมูบานนี้ เพราะเมื่อโครงการปลูกปา 1 ลานไรสิ้นสุด

ลง ยังมีโครงการ “รางวัลลูกโลกสีเขียว” ซึ่งเปนโครงการท่ี ปตท.จัดใหมี

ขึ้น เพื่อใหรางวัลแกพื้นท่ีที่รักษาปาไดดี และศรีสุภางคและเด็กหญิงเฟย

ตองทำหนาที่เปนเลขานุการคณะทำงานลูกโลกสีเขียวนี้ ตองคอยสรรหา

คัดเลือก กลั่นกรอง พื้นท่ีที่ชาวบานทำงานกับปาไดเขาตาคณะกรรมการ

เดินทางไปท่ีนั่นที่นี่ตลอดเวลา ซึ่งเด็กหญิงเฟยก็เขาใจดี วาเปนงานท่ีแม

รัก และเปนงานท่ีมีประโยชน

“ตัวเองมีลูก 3 คน 2 คนโตแลวเปนผูชาย เขาก็เขาใจวาเราทำอะไร

อยู แมไมไดเจอกันทุกวันเหมือนครอบครัวอื่น แตเราก็สนิทกัน คุยกัน

ตลอดเวลา ลูกชาย 2 คน เปนวัยรุน ใชชีวิตตามปกติของวัยรุนทั่วไป มี

ทะเลาะกับเพ่ือนฝูงบาง ตีกันบาง แตทุกเรื่องเขาจะบอกใหเรารูหมด เคย

ถามเขาเหมือนกันวา เสียใจไหมท่ีไมคอยไดดูแลเขามากเหมือนแมคน

อื่น เขาบอกวาเขาเขาใจดี และถึงแมวาเราจะดูแลเขามากอยางไรเขาก็

ไมดี หรือรายไปกวานี้อีกแลว” ตอบแลวก็หัวเราะ

พอกับ แดง - ชัยพร มาศศิริกุล ผูเปนสามี บอกวา เคยชินและ

เขาใจกับการทำงานของภรรยาอยางดี เขาใจวาเปนงานท่ีเธอชอบ ไม

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 253

เคยหามปรามใดๆ ทั้งสิ้น แตกลับภูมิใจในสิ่งที่ภรรยาทำ ลูกๆ ทุกคนก็

เขาใจ และหากมีโอกาสก็จะไปรวมงานพรอมกันทั้งครอบครัวเสมอ

“พื้นที่ไหนไมลำบากเกินไป และเราวางกันก็จะไปดวยกันเสมอ พอ

แมลูก ไปเรียนรูวิถีชุมชน เราเห็นวาเขาเหนื่อย ลูกๆ ก็เห็นวาแมเหนื่อย

และอึด เขาก็จะเปนตัวอยางใหลูกไดเห็นท้ังเร่ืองการทำงาน การวางตัว

พื้นที่ไหนที่เราไดไปดวยกัน ชาวบานรักเขา และพลอยรักพวกเราไปดวย

เวลา 10 กวาวัน ที่เขาอยูบาน ใน 1 เดือน นั้นเราก็จะคุยกันใหกำลังใจ

กัน บางทีเห็นวาเขาเหน่ือยมาก ก็บอกใหเขาพักผอน แตไมเคยบอกวา

ใหหยุด เพราะรูวา เขาคงไมหยุดแนตอนนี้”

เขาใชงานภรรยาพ่ีหนักเกินไปไหม

ชัยพร ตอบวา ตราบใดที่ยังพอมีแรงทำงานไหว ภรรยาไมเคยคิด

เลยวางานหนัก เพราะการทำงานอยางมีความสุข มันคือการพักผอน

อยางหน่ึง มีเหน่ือยบางเปนเรื่องปกติ เพราะเร่ิมแกแลว (หัวเราะชอบใจ)

แตนอนพักผอนเดี๋ยวเดียวก็หาย ทำงานตอไดอีก

แดดรม ลมตก ชวนใหหลายคนตาปรือ เพราะบรรยากาศอันนา

นอนกลางวัน กลางสวนปาแหงหน่ึง ใน อ.หลังสวน จ.ชุมพร อีกสถานท่ี

หนึ่งที่ ศรีสุรางค และทีมงาน “รักษปาสรางคน 84 ตำบล วิถีพอเพียง”

กำลังดำเนินการอยูอยางตั้งอกตั้งใจ งานน้ีเปนอีกโครงการดานสิ่ง

แวดลอมที่ตองทำงานกับชุมชนท่ัวประเทศ

กาแฟสดรสเขม ชวยใหคนทำงานอยางเธอตาสวางไดดีในยามนี้

และทำใหบทสนทนายามบายวันน้ันไดรสชาติขึ้น

ถาม ปตท.สรางภาพหรือเปลาวา รักษปา รักสิ่งแวดลอม

ใจถาม แตเธอกลับยิ้มแฉงแลวตอบวา

“ถาเปนแบบน้ันจริงๆ เราคงอยูไมไดหรอก คงไมสามารถทำงาน

รวมกับคนสรางภาพได หลายคร้ังที่เรานอยใจกับคำคอนแคะท่ีถูกสังคม

มองแบบนั้น แตก็ไมเคยตอบโต ไมเคยแกขาว หากใครมาถามก็จะ

อธิบายใหเขาเขาใจได งานที่เราทำอยูจะเปนตัวตอบคำถามกับสังคมได

เองวาเราเปนอยางไร ทุกวันน้ี โครงการปลูกปา 1 ลานไรสำเร็จเรียบรอย

254

ตามเปาหมายไปแลว สงมอบใหหนวยงานของรัฐที่ดูแลรับผิดชอบไป

เรียบรอยแลว ชุมชนที่เราไปทำงานดวย ทุกวันนี้กลายเปนเครือขาย

ชุมชนรักษปาของเรา และเรามีโครงการตอเน่ืองหลังจากโครงการปลูก

ปาสิ้นสุดแลวเรื่อยๆ”

ชวงท่ี ปตท.มีปญหากับสังคมคอนขางแรง กรณีสรางทอกาซ

ไทย-พมา ต.ชะแล อ.ทองผาภูมิ จ.กาญจนบุรี ลำบากใจไหม

เธอยืนยันหนักแนนวา ไมลำบากใจเลย เพราะเช่ือวาองคกรของเธอ

ไมเคยเอาเปรียบใคร ไมเช่ือวา ปตท.จะตั้งใจทำลายปา เพราะจากการ

ทำงานกับคนในพื้นที่แลวนอยคนที่คิดและทำแบบนั้น เพราะฉะนั้นทุก

เรื่องสามารถช้ีแจงไดหมด

ชวงเวลาน้ัน หลายฝายต้ังคำถามอยางรุกหนักกับ ปตท.เรื่อง

การตัดไมสรางแนวสงกาซ โดยเฉพาะสื่อสิ่งพิมพบางฉบับ ที่เดิน

หนาทำขาวขุดคุยเรื่องนี้อยางหนัก จนกระทั่ง ปตท.ถึงกับถอด

โฆษณาออกจากหนาหนังสือพิมพเลยทีเดียว

หญิงสาวคงมีคำถามและคำตอบอยูในใจเชนเดียวกันเก่ียวกับ

เรื่องนี้

“อาจมีบางประโยคท่ีผูบริหารของเราพูดหลุดออกไปและไม

เหมาะสมบาง แตเปนเพราะความเครียดในชวงเวลานั้น แตโดย

สำนึกแลว ใหความสำคัญกับปาเสมอ อยางเมื่อกอนนี้ แผนกชาง

พวกวิศวกร และฝายบัญชี อาจจะไมคอยเขาใจวาเราทำอะไร แต

บริหารวางนโยบายหลักเอาไวกับเราวา จะทำอะไรใหคำนึงถึง

สิ่งแวดลอมเสมอ”

เลายอนหลังเก่ียวกับองคกรไปเม่ือป 2528 คราวนั้นบานพักของ

พนักงานในพื้นที่หน่ึงเปนสวนปา เจาหนาที่คิดอยากจะแปลงสวนปานั้น

เปนสวนสมุนไพร กเ็ลยตดัไมใหญทิง้หมด แลวปลูกสมนุไพรแทน ผูวาการ

สมัยนั้น คือ ทานพละ สขุเวท โกรธมาก สั่งตัดเงินเดือนทุกคนที่เกี่ยวของ

กับเรื่องนี้ทันที แลวบอกวา ถาคนขางในไมดูแลปาที่ดูแลอยูเอง แลวจะ

ไปบอกคนอื่นวาเราจะรักษาปาไดอยางไร

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 255

ถาไมมีคนสนับสนุนเปนยักษใหญอยาง ปตท.คิดวาจะทำงาน

แบบที่อยูไดไหม

เธอยอมรับวา ที่ทำงานไดอยางทุกวันน้ี ก็เพราะ ปตท.สนับสนุนเต็ม

ที่ แตแมวาไมไดทำงานกับองคกรน้ี จะประกอบอาชีพอะไรก็ตาม ความ

เปนตัวเองที่ถูกสั่งสมจากประสบการณและการเลี้ยงดูตั้งแตเด็ก เธอก็จะ

ยังคงเปนแบบนี้

“ทำโครงการใหญระดับประเทศไมได เราก็ทำตามกำลังที่มีอยู และ

อยูที่ไหนเราก็ทำงานส่ิงแวดลอมได” ตอบพรอมกับจิบเอสเพรสโซ ขมป

ในแกวใบเขื่องอึกใหญ

ครั้งหนึ่งผูเขียนเคยไปน่ังคุยกับ ชฏินลดา เวชกุล - ตั๊ก เจาหนาท่ี

โครงการลูกโลกสีเขียว รุนนองคนสนิทของศรีสุรางค เธอแอบเมาธกึ่ง

ปรับทุกขใหเราฟงวา ศรีสุภางคเปนคนท่ีมองโลกในแงดีสุดๆ เพราะ

ความจริงแลว งานท่ีกำลังทำอยูนี้เต็มไปดวยวิกฤติและขวากหนาม

สารพัด แตดวยความที่มองโลกในแงดี ประกอบกับประสบการณเรื่อง

การจัดการเร่ืองตางๆ นานา งานท่ีทำจึงผานไปไดดวยดีเสมอมา

“ความจริงแลว ที่พี่เขาบอกวา งานเขาสบายทุกอยางโอเคน้ัน ไมใช

เลย เราทำงานกับเขารูดีวา งานแบบน้ีมีสารพัดขวากหนาม แตดวย

ความท่ีเขามองโลกในแงดี คิดวาอุปสรรคมันคือความสนุกสนานท่ีตอง

ผานใหได เขาเลยไมคอยจะมีความทุกขกับการทำงานสักเทาไร”

ชฏินลดา บอกวา ไมคิดวาบางเรื่องจะผานไปได แตมันก็ผาน

ยิ่งการสรางความเขาใจกับคนในองคกรยิ่งแลวใหญ หลายเรื่อง

แมวาเจานายใหญของเราจะใหความเห็นชอบ แตเราก็ตองมานั่ง

อธิบายสวนอื่นๆ อยางฝายบัญชี ที่ปกติเขาก็จะชางซักโนน ซักนี่

ทำไมตองทำอยางนั้นอยางนี้ มีขอแมมากมายกวาจะอนุมัติ เราซึ่ง

เปนเด็กก็จะไมคอยอดทน วามันจะอะไรนักหนา แตศรีสุภางค

จะชี้แจงอยางอดทน และสวยงาม เปนการสอนเราไปในตัววาทำ

อะไรใหสำเร็จมันไมใชเร่ืองงายๆ มันตองมีอุปสรรคเสมอ ขึ้นอยู

กับมุมมองและความพยายาม เรานับถือเขามากในเร่ืองการ

256

กอนหนานี้ หลายคร้ังที่คนใน ปตท.ตั้งคำถามวา งานสิ่งแวดลอมที่

ทำอยูทำไมไมบอกใหสังคมรูบาง ปลอยใหเขา (สังคม) ดาอยูไดฝาย

เดียววาทำลายปา ขายน้ำมันแพง ขณะที่งานลูกโลกสีเขียว เรื่องปลูกปา

หรือการเขาไปทำงานมวลชนกับชาวบานท่ัวประเทศ ทำไมไมโหม

ประชาสัมพันธอยางที่หนวยงานอื่นเขาทำกัน แตศรีสุภางคก็ไมเคย

โตตอบอะไร บอกกับรุนนองคำเดียววา เวลาและตัวงานจะเปนตัวบอก

ใหสังคมรูเอง

โครงการลูกโลกสีเขียว ผานไปแลว 10 ป ปละ 1 ครั้ง ภายใตความ

รวมมือของผูทรงคุณวุฒิจากทุกหนวยงาน ทั้งภาครัฐ เอกชน เอ็นจีโอ

รวมทั้งสื่อมวลชน เครือขายชุมชนท่ีดูแลปาและงานดานสิ่งแวดลอม ใน

นามลูกโลกสีเขียวเพิ่มมากขึ้นทุกป

ผลงานเปนเคร่ืองการันตีอยางดีวางานที่ผูหญิงคนน้ีทำอะไรบาง

ตลอดชีวิตที่ผานมา

................................

ถาเปรียบกับทางเดิน ผูหญิงทั้งสองคนอาจจะเดินข้ึนเขา

คนละดาน แตจดุหมายคือ การข้ึนไปชมความสวยงาม สดใสของ

ดอกไมบนยอดเขาเหมือนกัน

ยอดเขาที่มีลมเย็นๆ พัดผาน มีดอกไมสงกลิ่นหอมปลิวมา

สายลม ไดสูดดมใหชื่นใจเต็มปอดรออยู...

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 257

บรรณานุกรม

หนังสือพิมพมติชน หนา 15 ฉบับวันท่ี 13 กรกฎาคม 2551 หัวขอขาว

“บางสะพาน ยังระอุไมสมานฉันท”

หนังสือพิมพมติชน หนา 11 ฉบับวันท่ี 17 กรกฎาคม 2551 “ส.ว.แนะ

ฟองศาล ระงับโรงถลุงเหล็ก”

เครือขายความรู CSR สำนักเลขานุการคณะกรรมการนักธุรกิจเพื่อ

สิ่งแวดลอมไทย สถาบันสิ่งแวดลอมไทย, ป 2551

รวมผลงานผูไดรับรางวัลความเรียงเยาวชน รางวัลลูกโลกสีเขียว : ครั้งที่

7 ประจำป 2548 / บรรณาธิการ, ศรีสุรางค มาศศิริกุล

www.thaingo.org/man_ngo

www.nhrc.or.th/news.php?news_id=1934

www.midnightuniv.org/midfirst2001/newpage8.html

¿“§ºπ«° + + + + + + + + + +

260

§«“¡‡ªìπ¡“¢Õß™¡√¡π—°¢à“« ‘Ëß·«¥≈âÕ¡ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ในชวงป 2536 เปนตนมา สื่อตางๆ ใหความสนใจในขาวส่ิงแวดลอม

มากข้ึน โดยสื่อแตละแหงมีทีมขาวสิ่งแวดลอมขึ้นมาเฉพาะ และมีพื้นที่

คอนขางแนนอน และขาวสิ่งแวดลอมมีบทบาทคอนขางมากในยุคนั้น

จึงเกิดแนวคิดวา การทำขาวส่ิงแวดลอมควรมีการรวมมือกันระหวาง

สื่อมวลชนดวยกันเอง เพื่อใหขาวไดรับการนำเสนออยางหลากหลาย

และสามารถผลักดันใหเกิดผลกระทบตอสังคมจริง เพื่อใหเกิดความ

ตระหนักและการปองกันแกไขปญหาส่ิงแวดลอม รวมท้ังยังเปนการ

ศักยภาพของนักขาวสิ่งแวดลอมใหสามารถทำขาวสิ่งแวดลอมไดลึกซึ้ง

และรอบดานมากข้ึน

ป 2537 สมาคมนักขาวแหงประเทศไทย (ปจจุบันเปน สมาคมนัก

ขาวนักหนังสือพิมพแหงประเทศไทย) จึงไดเปนตัวกลางประสานงานกับ

ผูสื่อขาวสายสิ่งแวดลอมในสื่อตางๆ เพื่อหาแนวทางจัดตั้งเครือขายผูสื่อ

ขาวสายส่ิงแวดลอม โดยมีองคกร PACT [PRIVATE AGENCY

COLLABORATION IN THAILAND] จากตางประเทศสนับสนุนงบ

ประมาณ

วันท่ี 4 – 6 พฤศจิกายน 2537 สมาคมนักขาวแหงประเทศไทย

จัดการสัมมนาเชิงปฏิบัติการสำหรับนักขาวสิ่งแวดลอม ที่จังหวัด

กาญจนบุรี โดยมีวัตถุประสงคหลักสองประการ คือ เพื่อเพิ่มพูนทักษะ

การทำขาวส่ิงแวดลอมแกผูสื่อขาวสายส่ิงแวดลอมและผูสื่อขาวสาย

อื่นๆ ที่เก่ียวของ เพื่อแลกเปล่ียนความคิดเห็น ในการมีเครือขายนักขาว

สายสิ่งแวดลอม

การประชุมระดมความคิดเห็นในเรื่องการกอตั้งองคกรของนักขาว

สิ่งแวดลอมในครั้งนั้น สามารถสรุปถึงความจำเปนในการรวมตัวเปน

เครือขายนักขาวสิ่งแวดลอมวาจะมีประโยชนดังตอไปนี้

1. เ พ่ือชวยเหลือแลกเปล่ียนขอมูลขาวสาร ซ่ึงกันและกัน

เนื่องจากทุกคนยอมรับวาการทำขาวสิ่งแวดลอม มีความซับซอนกวา

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 261

ขาวประเภทอ่ืนๆ โดยเฉพาะการมีขอมูลทางวิชาการเขามาเก่ียวของ

และความรูความเขาใจในขาวสายอ่ืนๆ โดยเฉาะการเมืองและเศรษฐกิจ

เขามาเก่ียวของ

2. เพื่อใหขาวสิ่งแวดลอมไดรับความสนใจจากบรรณาธิการผู

ตัดสินใจเลือกขาวมากขึ้น ทั้งนี้เพราะหากชวยกันเสนอขาวที่เกี่ยวกับ

ปญหาสิ่งแวดลอมมากๆ ในสื่อที่หลากหลาย ขาวสิ่งแวดลอมจะไดรับ

ความสนใจมากข้ึน

3. การรวมตัวกันเปนกลุมนาจะทำใหเพิ่มศักยภาพในการเขาถึง

ขอมูลและแหลงขาวไดดีขึ้น

4. เพื่อเปนเวทีกลางใหผูสื่อขาวสายส่ิงแวดลอม ไดมาแลกเปลี่ยน

ความคิดเห็นในประเด็นปญหาทางสิ่งแวดลอมมากขึ้น ซึ่งอาจจะนำไปสู

การคิดประเด็นขาวใหมๆ

5. เพื่อใหเปนเวทีกลางในการติดตอกับแหลงขาว โดยเฉพาะใน

ดานการใหขอมูลความรู เพื่อเสริมความเขาใจในขาวที่กำลังอยูในความ

สนใจ

หลังจากนั้น จึงเริ่มมีกิจกรรมตางๆ ทั้งการประชุม เสวนา สัมมนา

โดยมีแกนนำจัดตั้งชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมเปนผูดำเนินการ เชน จัด

เสวนาเรื่องนโยบายสิ่งแวดลอมในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง

ชาติ ฉบับที่ 8 การอภิปรายเกี่ยวกับโครงการแกงเสือเตน

วันที่ 8 มีนาคม 2538 ไดมีการประชุมประเมินผลการทำงานของ

ชมรม ในรอบหน่ึงป รวมท้ังกำหนดทิศทางในการดำเนินกิจกรรมในปตอ

ไป ที่ประชุมตกลงตั้งคณะกรรมการประสานงานกิจกรรมชั่วคราว ทำ

หนาที่กำหนดแผนการดำเนินงาน กิจกรรมและงบประมาณ เพื่อนำเสนอ

ตอที่ประชุมใหญของสมาชิกชมรม

ตอมาคณะกรรมการประสานงานกิจกรรมช่ัวคราว จัดการประชุม

ใหญสัมมนาการประจำปของชมรม เมื่อวันท่ี 27- 29 เมษายน 2539 ณ

อุทยานแหงชาติเขาสามรอยยอด จังหวัดประจวบคีรีขันธ ในลักษณะ

ประชุมเชิงปฏิบัติการ โดยมีวัตถุประสงคเพื่อทบทวนการดำเนินงานท่ี

262

ผานมาของชมรมและกำหนดเปาหมายการทำงานของชมรมอีกครั้ง การ

สมัมนาดังกลาวสรุปไดวา ใหชมรมดำเนินการตอไปตามวัตถปุระสงคเดิม

และใหมีคณะกรรมการประสานงานของชมรม

คณะกรรมการชุดดังกลาวไดจัดกิจกรรมเสวนา เพื่อเปนเวทีใหผูสื่อ

ขาวสิ่งแวดลอมไดมีโอกาสแลกเปล่ียนกับแหลงขาวหลายคร้ังดวยกัน

เชน เร่ืององคการคาโลกกับสิ่งแวดลอม เรื่องการสำรวจและผลิตกาซ

ธรรมชาติกับผลกระทบตอสิ่งแวดลอม เรื่องการสงเสริมอุตสาหกรรมกับ

ฐานทรัพยากรไทย และการเปดเวทีใหผูแทนพรรคการเมืองมาแถลง

นโยบายสิ่งแวดลอมกอนการลงเลือกตั้งเมื่อวันท่ี 17 พฤศจิกายน 2539

เปนตน

อยางไรก็ตาม ในชวงเศรษฐกิจตกต่ำ ขาวส่ิงแวดลอมและนักขาว

สิ่งแวดลอมตองประสบปญหาการลดพื้นท่ีและตนทุนในการทำขาว

ชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมก็ไดรับความกระทบกระเทือนในแงของการเขา

มามีสวนรวมของสมาชิก แตก็ยังคงดำเนินงานเร่ือยมา

ตอมาในป 2540 ที่ประชุมใหญชมรมนักขาวสิ่งแวดลอม ไดเชิญ

นายวสันต เตชะวงศธรรม บรรณาธิการขาวสิ่งแวดลอมและชุมชนเมือง

หนังสือพิมพบางกอกโพสต เปนประธาน และมีกรรมการจากสื่อตางๆ

อีก 6 คน มีนักวิชาการและนักขาวอาวุโสในระดับบรรณาธิการเปนท่ี

ปรึกษาอีก 6 คน ดำเนินกิจกรรมของชมรมตามวัตถุประสงคในการ

พยามเผยแพรขอมูลขาวสารส่ิงแวดลอม เสริมศักยภาพนักขาวส่ิง

แวดลอม และสรางเครือขายใหกวางขวางมากข้ึน โดยไดรื้อฟนโครงการ

จัดทำจุลสารพิราบเขียว ซึ่งเปนจุลสารเผยแพรขาวสารส่ิงแวดลอมขึ้นมา

ใหม ใหสามารถตีพิมพไดทุกเดือน และไดเริ่มดำเนินโครงการจัดทำ

หนังสือ เมื่อปลาจะกินดาว ซึ่งเปนรายงานสถานการณสิ่งแวดลอม

ประจำป โดยไดรับการสนับสนุนจากกรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม

ตอเนื่องมาทุกป รวมทั้งยังคงดำเนินกิจกรรมเชิงรุกอยางตอเนื่อง คือจัด

เวทีสัมมนาเพื่อใหนักขาวสามารถเขาถึงแหลงขาวและขอมูล เมื่อเกิด

ปญหาสิ่งแวดลอมสำคัญๆ ขึ้น

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 263

การประชุมใหญสามัญประจำป 2546 ที่อุทยานแหงชาติแมฝาง

จ.เชียงใหม คณะกรรมการไดเชิญนายวันชัย ตันติวิทยาพิทักษ

บรรณาธิการบริหารหนังสือสารคดี ขึ้นเปนประธานแทนนายวสันต เตชะ

วงศธรรมท่ีหมดวาระลง พรอมเลือกคณะกรรมการและท่ีปรึกษาชุดใหม

โดยเนนนโยบายท่ีการเสริมศักยภาพนักขาวสิ่งแวดลอมใหสามารถ

รายงานขาวเชิงสืบสวนไดมากขึ้น และเนนการสรางเครือขายนักขาวให

ขยายวงกวางขึ้นไปยังนักขาวในภูมิภาคและนิสิตนักศึกษาในสายส่ือสาร

มวลชน

ปจจุบันชมรมนักขาวสิ่งแวดลอมมีคณะกรรมการบริหารท้ังหมด 11

ทาน และมีคณะกรรมการท่ีปรึกษาท่ีปรึกษา 8 ทาน โดยจะมีการจัด

ประชุมคณะกรรมการบริหารชมรมเดือนละครั้งเพื่อใหการดำเนินงาน

ของชมรมฯเปนไปตามจุดมุงหมายท่ีตั้งไว

™¡√¡π—°¢à“« ‘Ëß·«¥≈âÕ¡

 ¡“§¡π—°¢à“«π—°Àπ—ß ◊Õæ‘¡æå·Ààߪ√–‡∑»‰∑¬

Thai Society of Environmental Journalists, Thai

Journalists Association

538 / 1 ถนนสามเสน เขตดุสิต กรุงเทพฯ 10300

โทรศัพท 0-2243-8739 โทรสาร 0-2668-7740

E-mail : thaisej@yahoo.com

§≥–°√√¡°“√∫√‘À“√

1. นายวันชัย ตันติวิทยาพิทักษ นิตยสารสารคดี ประธาน

2. นางสาวจิตตมิา บานสราง สถานโีทรทศันทวีไีทย รองประธาน

3. นายเอมพงศ บุญญานุพงศ นสพ.ขาวสด เลขานุการ

4. นางสาวจันทรจิรา พงษราย นสพ.กรุงเทพธุรกิจ เหรัญญิก

5. นางสาวกุลธิดา สามะพุทธิ นสพ.บางกอกโพสต กรรมการ

6. นางสาวชุติมา นุนมัน นสพ.มติชน กรรมการ

7. นางสาวสุพัตรา ศรีปจฉิม สถาบันสิ่งแวดลอมไทย กรรมการ

8. นางสาวอัญชลี คงกรุต นสพ.บางกอกโพสต กรรมการ

9. นางสาวบุษกร อังคณิต สถานีโทรทัศนทีวีไทย กรรมการ

10. นายปยะ วงศไพศาล นสพ.กาวหนา จ.ราชบุรี กรรมการ

11. นายปองพล สารสมัคร นสพ.เดอะเนช่ัน กรรมการ

264

§≥–°√√¡°“√∑’˪√÷°…“

1. ผศ.ดร.อนุชาติ พวงสำลี คณะสิ่งแวดลอมและทรัพยากรศาสตร

มหาวิทยาลัยมหิดล

2. นายรุจน โกมลบุตร คณะวารสารศาสตรและสื่อสารมวลชน

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

3. นายวสันต เตชะวงศธรรม สนพ.ทางชางเผือก

4. นายกิตติ สิงหาปด สถานีโทรทัศนไทยทีวีสี ชอง 3 อ.ส.ม.ท.

5. นายภัทระ คำพิทักษ นสพ.โพสตทูเดย

6. นายชวรงค ลิมปปทมปาณี นสพ.ไทยรัฐ

7. นสพ.รฐัพนัธ พฒันรังสรรค คณะสัตวแพทย มหาวิทยาลยัมหดิล

8. นายบรรยงค สุวรรณผอง อิคอนนิวส

ºŸâª√– “πß“π

นางสาวกชกร จูจันทร

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 265

266

√“¬π“¡ºŸâ‡™’ˬ«™“≠∑’Ë√à«¡«‘®“√≥å·≈–‡ πÕ·π– + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

ชื่อเรื่อง วิเคราะหผลกระทบสุขภาพและสังคม (HIA - SIA)

รากที่ตองลงใหลึก ไปใหไกลกวาผลกระทบ

สิ่งแวดลอม (EIA)

นักเขียน เอมพงศ บุญญานุพงศ หนังสือพิมพขาวสด

นักวิชาการ ม.ล.วัลยวิภา บุรุษรัตนพันธุ นักวิจัยสถาบันไทยคดีศึกษา

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

ชื่อเรื่อง เมืองหลวงเหล็ก : โศกนาฏกรรมทะเลตะวันตก

นักเขียน จันทรจิรา พงษราย หนังสอืพิมพกรุงเทพธุรกิจ

นักวิชาการ ดร.อาภา หวังเกียรติ หัวหนาสาขาวิชาวิศวกรรม

สิ่งแวดลอม มหาวิทยาลัยรังสิต

ชื่อเรื่อง การคาคารบอนไทย บอนไซในกระถางหรือไมผล

บนดินดี

นักเขียน กมล สุกิน หนังสือพิมพเดอะเนช่ัน

นักวิชาการ วนันท เพิ่มพิบูลย Climate Action Network

ชื่อเรื่อง 1,345 ลานบาท กับแผนสรางองคความรู “นิวเคลียร”

นักเขียน น.รินี เรืองหนู หนังสือพิมพมติชน

นักวิชาการ วิฑูรย เพิ่มพงศาเจริญ เลขาธิการมูลนิธิฟนฟูชีวิตและ

ธรรมชาติ

ชื่อเรื่อง มลพิษรายบนจอแกว... เพาะบมสังคมไทย

นักเขียน จิตติมา บานสราง สถานีโทรทัศนไทยพีบีเอส

นกัวชิาการ นพ.กมัปนาท ตนัสถิบตุรกลุ จติแพทยโรงพยาบาลมนารมย

‡¡◊ËÕª≈“®–°‘𥓫 8 267

ชื่อเรื่อง เกมลามิรูจบ “สัตวปา” สินคาที่ยังขายดี

นักเขียน ชุลีพร บุตรโคตร หนังสือพิมพขาวสด

นักวิชาการ ดร.สมโภชน ศรีโกสามาตร คณะวิทยาศาสตร

มหาวิทยาลัยมหิดล

ชื่อเรื่อง “ยูคาลิปตัส” พืชแหงความหวังหรือภัยของ

สิ่งแวดลอม

นักเขียน บุษกร อังคณิต สถานีโทรทัศนไทยพีบีเอส

นักวิชาการ ดร.บุญวงศ ไทยอุตสาห ภาควิชาวนวัฒนวิทยา

คณะวนศาสตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

ชื่อเรื่อง ระวังความเส่ียง อุทยานแหงชาติเขาใหญ ผืนปา

มรดกโลก

นักเขียน อภิญญา วิภาตะโยธิน หนังสือพิมพบางกอกโพสต

นักวิชาการ ดร.ทรงธรรม สุขสวาง ผูอำนวยการสวนศึกษาและวิจัย

อุทยานแหงชาติ กรมอุทยานแหงชาติสัตวปาและพันธุพืช

ชื่อเรื่อง ตามไปดู... “มอืปราบมลพิษ”

นักเขียน สุจิต เมืองสุข หนังสือพิมพขาวสด

ปองพล สารสมัคร หนังสือพิมพเดอะเนช่ัน

นักวิชาการ สุเมธา วิเชียรเพชร ผูอำนวยการสวนปฏิบัติการฉุกเฉินและ

ฟนฟู กรมควบคุมมลพิษ

ชื่อเรื่อง เสนทางท่ีแตกตางของ 2 สตรีนักอนุรักษ สูเปาหมาย

“โลกที่งดงามบนความย่ังยืน”

นักเขียน ชุติมา นุนมัน หนังสือพิมพมติชน

นักวิชาการ นพ.บัญชา พงษพาณิชย

268