‌ئاداب‌و‌ئه‌حكامه‌كانی‌ناشتنی‌مردوو‌وته‌عزیهله‌‌ئیسالمدا‌وسه‌ره‌خۆشی‌

] kurdish – كردي – كوردی [

‌عه‌بدولسه‌الم‌پشده‌ری

عه‌زیز سابیر پشتیوانپێداچونه‌وه‌ی‌:

2011 - 1432

‌في التعزية وأحكام الميت دفن آداب ﴿﴾ اإلسالم

« الكردية »‌باللغة

بشدري‌السالم‌عبد

عزيز‌صابر‌بشتيوانمراجعة:‌

2011 – 1432

 

 

  

 

‌ئاداب‌و‌ئه‌حكامه‌كانی‌ناشتنی‌مردوو‌وته‌عزیهله‌‌ئیسالمدا‌وسه‌ره‌خۆشی‌

 

 

 

الحمد‌لله‌وكفی‌والصالة‌والسالم‌علی‌رسول‌الله‌وعلی‌آله‌وصحبه‌وسلم‌.1

‌خۆشه‌ویستان‌جارێكی‌تر‌هاتینه‌وه‌‌خزمه‌تتان‌بۆ‌پێشكه‌شAAكردنی‌به‌شAAی‌كۆتAAای‌له‌‌ئه‌حكامه‌كAAامی‌جه‌نAAازه‌‌ئه‌ویش‌باسAAی‌چAAۆنیه‌تی‌ناشAAتنی‌مAAردوو‌و‌ئه‌و‌حوكمAAانه‌ی‌كه‌

په‌یوه‌ندیان‌پیوه‌ی‌هه‌یه‌‌.

نۆیه‌م:‌ناشتن‌:

ـ‌دوعای‌‌چوونه‌‌گۆڕستان‌:1

‌ئه‌گه‌ر‌كه‌سێك‌رۆرشته‌‌گۆڕستان‌یان‌به‌الیAAدا‌تێپه‌ڕبAAوو‌ئه‌و‌سAAوننه‌ته‌‌ئه‌م‌دوعAAایه‌ ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(بڵێ‌:‌ ‌رسول‌الل الم عن‌أبي‌هريرة‌أن AAأتى‌المقبرة‌فقال‌الس‌‌

اء‌اللAAه‌بكم‌الحقAAون.‌}‌رواه‌احمAAد‌ AAا‌إن‌ش ‌‌ومسAAلم2/300عليكم‌دار‌قوم‌مؤمنين‌وإن‌‌واته‌:‌ئه‌بوهوره‌یره‌‌ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم({249

اء‌اللAAه‌بكمهات‌بۆ‌گۆڕستان‌‌و‌فه‌رمووی‌:‌ AAا‌إن‌ش الم‌عليكم‌دار‌قAAوم‌مAAؤمنين‌وإن ‌الس

‌واته‌:‌سڵاوتان‌لێ‌بێ‌ئه‌ی‌‌خه‌ڵكانی‌‌ئیمانAAداری‌‌ئه‌م‌شAAوێنه‌‌دڵنیAAابن‌كه‌ی‌‌خAAوا‌الحقون.ویستی‌‌پێتان‌ده‌گه‌ین.

مهم‌إذا ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(‌يعل ‌عن‌بريدة‌رضي‌الله‌عنه‌قال:‌كان‌رسول‌اللالم‌عليكم‌أهAAل‌الAAديار‌من‌المAAؤمنين AAائلهم:‌السAAول‌قAAابر‌أن‌يقAAوا‌إلى‌المقAAخرج‌

AAة.‌}‌رواه‌مسAAلم‌ ه‌لنا‌ولكم‌العافي ا‌إن‌شاء‌الله‌لالحقون‌أسأل‌الل ‌975والمسلمين‌وإن‌‌واته‌:‌بوره‌یده‌‌ره‌زای‌‌خوای‌‌لێAAبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خAوا‌)صAلى‌اللAه{5/353واحمد‌

المعليه‌وسلم(‌فێری‌‌ده‌كAردین‌ئه‌گه‌ر‌رۆشAتین‌بAۆ‌گۆڕسAتان‌ئه‌م‌دوعAایه‌‌بڵێن:‌ Aالس"‌ه‌لنAAا أل‌الل AAون‌أسAAه‌لالحقAAاء‌الل AAا‌إن‌ش ‌عليكم‌أهل‌الديار‌من‌المؤمنين‌والمسلمين‌وإن

AAAAة" ‌واته‌:‌سAAAAڵاوتان‌لێ‌بێ‌ئه‌ی‌‌خه‌ڵكی‌‌ئه‌م‌شAAAAوێنه‌‌له‌‌ئیمانAAAAداران‌و‌.ولكم‌العافي‌موسڵمانان‌دڵنیAAابن‌خAAوا‌كه‌ی‌‌ویسAAتی‌‌ئێمه‌ش‌پێتAAان‌ده‌گه‌ین‌داوای‌‌پێAAوه‌ی‌‌ده‌كه‌ین‌له‌

خوا‌بۆ‌خۆمان‌‌و‌بۆ‌ئێوه‌ش.

ـ‌سوننه‌ته‌‌قه‌بر‌قووڵ‌‌‌و‌فراوان‌و‌رێك‌و‌پێك‌بێت:2

ه‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم(‌فقAAال ‌عن‌هشام‌بن‌عامر‌رضي‌الله‌عته‌عن‌رسول‌اللنوا.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ AAعوا‌وأحس AAروا‌وأوسAAد:‌احفAAوم‌أحAAذى3215في‌قتلى‌يAAوالترم‌‌

‌‌واته‌:‌هیشامی‌‌كوڕی‌‌عامیر‌ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه{1713‌ده‌ربAAاره‌ی‌‌گAAۆڕی‌‌شAه‌هیده‌كانی‌‌ئوحAود‌فه‌رمAووی‌:‌گۆڕه‌كAAان‌هه‌ڵكه‌نن‌و عليه‌وسلم(‌

فراوان‌و‌قووڵ‌‌‌ورێك‌و‌پێكی‌‌كه‌ن.

‌بێت:رـ‌سوننه‌ته‌‌گۆڕ‌الد3

2

ه‌الAAذيئه‌گه‌ر‌زه‌وییه‌كه‌‌ره‌ق‌و‌توند‌بAAوو،‌  AAال‌في‌مرضAAعد‌بن‌أبي‌وقاص‌ق AAعن‌س‌ه‌)صAAلى‌اللAAه ول‌الل AAنع‌برس AAا‌صAAبا‌كم AAبن‌نص ‌هلك‌فيه‌ألحدوا‌لي‌لحدا‌وانصبوا‌علي‌الل

‌‌واته‌:‌سه‌عدی‌‌كAوڕی‌‌ئه‌بی‌وه‌ققAاص‌ره‌زای‌‌خAوای‌{‌966 عليه‌وسلم(‌}‌رواه‌مسلم‌لێAAAبێت‌له‌‌نه‌خۆشAAAی‌مردنیAAAدا‌وتی‌:‌گAAAۆڕێكی‌‌الدڕم‌بAAAۆ‌هه‌ڵكه‌نن‌خشAAAت‌به‌رووی‌

گۆڕیچه‌كه‌مدا‌هه‌ڵچنن‌هه‌روه‌كو‌چۆن‌بۆ‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوا‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌كرا.

حAAد‌لنAAا اس‌قAAال‌قAال‌رسAول‌الله‌)صAلى‌اللAه‌عليAAه‌وسAلم(‌الل ‌عن‌عبدالله‌بن‌عبAAا.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ ق‌لغيرن AAذي‌3208والشAAائي‌‌1045والترمAAه‌4/80والنسAAوابن‌ماج‌‌

‌‌واته‌:‌عه‌بAAدوڵڵای‌‌كAAوڕی‌‌عه‌ببAAاس‌ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت‌ده‌ڵێ‌:‌حAAديث‌حسAAن{1554‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خAAوا‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌فه‌رمAAووی‌:‌الدڕ‌بAAۆ‌ئێمه‌یه‌و‌هه‌ڵكه‌نAAدن‌بAAۆ

خه‌ڵكانی‌‌تره‌.

‌الدڕ:‌واته‌‌پAAاش‌هه‌ڵكه‌نAAدنی‌‌گAAۆڕه‌كه‌و‌قAAوڵكردنی‌‌له‌‌رووی‌‌قیبله‌وه‌‌ئه‌وه‌نAAده‌ی‌‌جێگAAای‌‌مAAردوه‌وكه‌‌بAAبێته‌وه‌‌هه‌ڵAAده‌كه‌نرێ‌‌مAAردووه‌كه‌ی‌‌تێAAده‌خرێت،‌پاشAAان‌پشAAتی‌

مردووه‌كه‌‌به‌خشت‌هه‌ڵده‌چنرێ‌.

‌‌چاڵێكه‌‌له‌‌ناوه‌راستی‌‌گۆڕه‌كه‌داو‌ئه‌مالوالی‌‌به‌‌بلۆك‌یا‌خشAAتبه‌ڵام‌هه‌ڵكه‌ندن:‌هه‌ڵئه‌چنرێت‌و‌مردووه‌كه‌ی‌‌تیده‌خرێت‌به‌رد‌ئه‌خرێت‌به‌سه‌ری‌‌بلۆكه‌كانAAدا‌وه‌كAAو‌گAAۆڕی‌‌كوردستانی‌‌خۆمان‌كه‌‌به‌م‌جAۆره‌ی‌‌دووه‌میAانه‌.‌به‌ڵام‌ئه‌گه‌ر‌زه‌وییه‌كه‌‌فشAه‌ڵ‌‌بAوو‌ئه‌و‌ده‌بێت‌گAAۆڕه‌كه‌‌هه‌ڵكه‌نAAدن‌بێت‌واته‌‌ناوه‌راسAAتی‌‌هه‌ڵكه‌نAAدرێ‌‌یAAا‌به‌‌بلAۆك‌هه‌ردوو‌الی‌

هه‌ڵچنرێت‌وه‌ك‌باسمان‌كرد.‌

ـ‌شێوه‌ی‌‌مردوو‌خستنه‌‌ناو‌گۆڕ:4

ه‌بنسوننه‌ته‌‌له‌‌پێشدا‌قاچه‌كانی‌‌دابهێڵرێته‌‌ناو‌گAAۆڕه‌كه‌‌ئه‌گه‌ر‌تAAوانرا،‌ ‌ان‌عبAAد‌اللة.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ ن AAذا‌من‌السAAال‌هAA3211أدخل‌الحارث‌القبر‌من‌قبل‌رجلي‌القبر‌وق‌

‌‌واته‌:‌عه‌بدوڵڵای‌‌كوڕی‌‌زه‌ید‌حاریپی‌‌خسته‌‌نAAاو‌گAAۆڕه‌كه‌یه‌وه‌‌له‌‌پێشAAداحديث‌صحيح{قاچه‌كانی‌‌برده‌‌ناو‌گۆڕه‌كه‌یه‌وه‌،‌وتی‌:‌ئه‌مه‌‌سوننه‌ته‌.

ـ‌كه‌سوكاری‌‌مردووه‌كه‌‌بینێژن‌چاكتره‌:5

Aاب‌الله‌()‌خوای‌‌گه‌وره‌‌ده‌فه‌رمAوێت:‌  هم‌أولى‌ببعض‌في‌كت Aام‌بعضAو‌األرحAوأول‌‌واته‌:‌له‌‌كتێبی‌خوادا‌خزمان‌له‌‌پشته‌وه‌‌له‌‌پێشترن‌بۆ‌یه‌كتری‌.‌{٦}‌األحزاب:‌

‌قال‌علي‌بن‌أبي‌طالب‌غسلت‌رسول‌اللAAه‌ولي‌دفنAAه‌وإجنانAAه‌دون‌النAAاس‌أربعAAة‌علي‌والعباس‌والفضل‌وصالح‌مAAولى‌رسAAول‌اللAAه‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم((.‌}‌رواه

‌‌واته‌:‌عه‌لی‌‌ده‌ڵێ‌:‌من‌پێغه‌مبه‌ری‌.‌حAAديث‌صAAحيح{‌4/53والAAبيهقي‌1/362الحAAاكم‌

3

‌خوام‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌شۆرد...‌‌و‌سه‌رپه‌رشتی‌‌ناشتن‌و‌ئه‌سAAپه‌رده‌كردنی‌‌چAAوار‌كه‌س‌بوون‌له‌نAAاو‌خه‌ڵكه‌كه‌دا‌عه‌لی‌‌و‌عه‌ببAAاس‌‌و‌فه‌زڵ‌و‌صAAاڵحی‌‌به‌نAAده‌ی‌‌ئAAازادكراوی‌

پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(.‌

ـ‌كاتێ‌‌مردووه‌كه‌‌خرایه‌‌گۆڕ‌ئه‌م‌دوعایه‌‌سوننه‌ته‌:6

‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم( ه(‌.‌)عن‌ابن‌عمر‌أن ة‌رسول‌الل ه‌وعلى‌سن ‌بسم‌اللة‌رسAAول‌الله‌)صAAلى‌اللAAه‌عليه ن AAه‌وعلى‌س ت‌في‌القبر‌قال‌بسم‌الل ‌كان‌إذا‌وضع‌المي

‌‌واته‌:‌عه‌بدوڵڵای‌‌كوڕی‌‌حديث‌صحيح{‌1046والترمذي‌3213وسلم(.‌}‌رواه‌ابوداود‌‌عومه‌ر‌ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم(‌كAAاتێ‌‌مAAردووه‌كه‌

ه(.ده‌نرایه‌‌ناو‌گۆڕه‌كه‌ی‌‌ده‌یفه‌رموو:‌ ة‌رسول‌الل ه‌وعلى‌سن )بسم‌الل

ـ‌سێ‌مشت‌خۆڵ‌‌بكرێته‌‌گۆڕه‌كه‌وه‌:7

‌سوننه‌ته‌‌كه‌‌مردووه‌كه‌‌خرایه‌‌گۆڕه‌كه‌‌له‌‌كAAاتی‌‌داپۆشAAیندا‌سAAێ‌مشAAت‌خAAۆڵ‌‌الی‌ ‌عن‌أبي‌هريرة‌رضي‌الله‌عنه‌قال:‌أن‌رسول‌الله‌)صلىسه‌رییه‌وه‌‌بكرێته‌‌گۆڕه‌كه‌ی‌،‌

‌الله‌عليه‌وسلم(‌صلى‌على‌جنازة‌ثم‌اتى‌القبر‌فحثى‌عليه‌من‌قبل‌رأسه‌ثالثا.‌}‌رواه‌‌واته‌:‌ئه‌بوهوره‌یره‌‌ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌حديث‌صحيح{1565ابن‌ماجه‌

‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌نAAوێژ‌له‌سAAه‌ر‌جه‌نAAازه‌یه‌ك‌كAAرد،‌پاشAAان‌هAAاته‌‌سAAه‌ر‌قه‌بAAری‌مردووه‌كه‌‌و‌الی‌‌سه‌رییه‌وه‌‌سێ‌مشت‌خۆڵی‌‌كرد‌به‌سه‌ریدا.

ده‌یه‌م:‌سوننه‌ته‌كانی‌‌پاش‌ناشتن:

ـ‌به‌رزكردنه‌وه‌ی‌‌گۆڕ‌بستێك:‌1

‌عن‌جابر‌:‌أنبۆ‌ئه‌وه‌ی‌‌بزانرێت‌گۆڕه‌و‌بپارێزرێت،‌به‌ڵام‌له‌‌بستێك‌زیاتر‌حه‌رامه‌،‌‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌ألحد‌لAAه‌لحAAدا‌ونصAAب‌عليAAه‌اللبن‌نصAAبا‌ورفAAع‌قAAبره‌من

‌‌واته‌:‌حAAديث‌حسAAن{‌3/410والAAبيهقي‌2160األرض‌نحوا‌من‌شبر.‌}‌رواه‌لبن‌حبان‌‌جابیر‌ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت‌ده‌ڵی‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌گAAۆڕی‌‌الدڕی‌‌بAAۆ‌هه‌ڵكه‌نرا‌پشته‌وه‌شAAی‌به‌‌خشAAت‌هه‌ڵچAAنرا،...‌گۆڕه‌كه‌شAAی‌به‌‌قه‌ده‌ر‌بسAAتێك‌له‌‌زه‌وی‌

به‌رزكرایه‌وه‌.

ـ‌به‌‌به‌ردێك‌یا‌شتی‌‌له‌و‌جۆره‌‌دیاری‌‌بكرێت:‌2

‌بۆ‌ئه‌وه‌ی‌‌كه‌س‌‌و‌كاری‌‌له‌‌نزیكیدا‌بنێژرێت‌‌و‌بشناسرێته‌وه‌‌بۆ‌سه‌ردانی‌‌‌و‌دوعا‌بۆAAه‌فAAدفن‌أمAAر‌النAAبيكردنی‌،‌ ‌عن‌المطلب‌قال‌لما‌مات‌عثمان‌بن‌مظعون‌أخرج‌بجنازت

ه ‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌رجال‌أن‌يأتيه‌بحجر‌فلم‌يستطع‌حملAAه‌فقAAام‌إليهAAا‌رسAAول‌الل

4

AAرني ‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌وحسر‌عن‌ذراعيه‌قال‌كثير‌قAAال‌المطلب‌قAAال‌الAAذي‌يخبAAاض‌ذراعي‌رسAAول ي‌أنظر‌إلى‌بي ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌قال‌كأن ‌ذلك‌عن‌رسول‌اللم ‌حملها‌فوضعها‌عند‌رأسه‌وقAAال‌أتعل ‌الله‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌حين‌حسر‌عنهما‌ثم

AAر‌أخي‌وأدفن‌إليAAه‌من‌مAAات‌من‌أهلي.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ ‌‌3/412والAAبيهقي‌3206بها‌قب‌‌واته‌:‌موته‌ڵیب‌ده‌ڵێ‌:‌كاتێ‌‌عوسمانی‌‌كوڕی‌‌مه‌زعAAون‌مAAرد‌‌AAAكه‌‌بAAرای‌حديث‌حسن{

‌شAAیری‌‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌بAAوو،‌جAAانه‌زاكه‌ی‌‌بAAرایه‌‌ده‌ره‌وه‌و‌نAAێژرا،‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌اللAه‌عليAه‌وسAلم(‌فه‌رمAانی‌‌كAرد‌به‌‌پیAاوێ‌‌كه‌‌به‌ردێكی‌‌بAAۆ‌بێAAنێ‌،‌جAا‌پیAAاوه‌كه‌‌نه‌یتAAوانی‌‌به‌رده‌كه‌‌هه‌ڵگAAرێ‌،‌ئه‌نجAAا‌پێغه‌مبه‌ریش‌هه‌ڵسAAاو‌هه‌ردوو‌قAAۆڵی‌‌لێ‌هه‌ڵكرد‌‌Aكه‌پAAیر‌وتی‌‌مAAوته‌لیب‌وتی‌‌ئه‌وه‌ی‌‌له‌‌پێغه‌مبه‌ره‌وه‌‌بAAۆی‌‌گAAێڕاومه‌ته‌وه‌‌و‌وتی‌:‌ده‌ڵێ‌‌سAAAپێتی‌‌هه‌ردوو‌بAAAاڵی‌‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAAلى‌اللAAAه‌عليAAAه‌وسAAAلم(‌ئێسAAAاش‌به‌‌پێش‌چاومه‌وه‌یه‌‌كاتێ‌‌هه‌ڵی‌‌كردبAAوون،‌پاشAAان‌به‌رده‌كه‌ی‌‌هه‌ڵگAAرت‌و‌بAAردی‌‌بAAۆ‌الی‌‌سAAه‌ری‌‌مردووه‌كه‌‌دایاناو‌فه‌رمووی‌:‌بAAۆ‌ئه‌وه‌ی‌‌گAAۆڕی‌‌بAAراكه‌می‌‌پێ‌بAAزانم‌و‌كه‌سوكاریشAAم‌له‌

نزیكیدا‌بنێژم.

ـ‌راوه‌ستان‌الی‌‌گۆڕه‌كه‌‌و‌دوعاكردن‌بۆی‌:3

‌پAAاش‌ناشAAتنی‌‌مAAردووه‌كه‌‌سAAوننه‌ته‌‌داوای‌‌لێبAAوردن‌و‌داوای‌‌دامه‌زراوی‌‌بAAۆ‌بكAAرێت‌عن‌عثمAAان‌بن‌عفان‌قAAال‌كAAانله‌وه‌ڵامAAدانه‌وه‌ی‌‌فریشAAته‌كان‌كه‌‌پرسAیاری‌‌لێAAده‌كه‌ن،‌

تغفروا النبي‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم( AAال‌اسAAه‌فقAAف‌عليAAت‌وق ‌‌إذا‌فAAرغ‌من‌دفن‌الميأل.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ AAه‌اآلن‌يسAAبيت‌فإنAAه‌التثAAلوا‌ل AAاكم‌3221آلخيكم‌وسAA‌1/370والح‌

‌‌عوسAAمانی‌‌كAAوڕی‌‌عه‌ففAAان‌ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت ‌واته‌:‌حديث‌صحيح{4/56والبيهقي‌‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌هه‌ركاتێ‌‌له‌‌ناشتنی‌‌مردوویه‌ك‌ببوایه‌ته‌وه‌و‌له‌‌سAAAه‌ری‌‌راده‌وه‌سAAAتاو‌ده‌یفه‌رمAAAوو:‌داوای‌‌لێخشAAAبوون‌بكه‌ن‌بAAAۆ‌براكه‌تAAAان‌‌و‌داوای‌

دامه‌زراوی‌‌بۆ‌بكه‌ن،‌چونكه‌‌تا‌ئێستا‌پرسیاری‌‌لێ‌ده‌كرێ‌.

یازده‌یه‌م:‌حوكمی‌‌شه‌هیدو‌منداڵی‌‌له‌بارچوو:‌

‌‌ئه‌و‌كه‌سAAه‌یه‌‌له‌‌جه‌نگی‌‌ئیسAAالم‌دژ‌به‌‌دوژمنAAانی‌‌شAAه‌هید‌بAAبێت‌‌وـــ‌شــه‌هید:1‌‌و‌پارێزگAAاری‌‌له‌)ال‌اله‌اال‌الله‌محمAAد‌رسAAول‌اللAAه(بكوژرێت‌بۆ‌به‌رزكردنه‌وه‌ی‌‌وشه‌ی‌‌

ئایینی‌‌پیرۆزی‌‌ئیسالم.‌

‌شAAه‌هید:‌ناشAAۆردرێ‌‌و‌نAAوێژی‌‌له‌سAAه‌ر‌نAAاكرێت،‌وه‌‌سAAوننه‌ته‌‌به‌‌جله‌كAAانی‌‌خAAۆیه‌وه‌ه ول‌الل Aرس‌ ‌بنێژرێت‌كه‌‌پێوه‌‌شه‌هید‌بووه‌،‌عن‌جابر‌بن‌عبد‌الله‌رضي‌اللAه‌عنهمAAا‌)أن

‌يقول  )صلى‌الله‌عليه‌وسلم( جلين‌من‌قتلى‌أحد‌في‌ثوب‌واحد‌ثم ‌‌كان‌يجمع‌بين‌الرهيد‌على AAا‌شAAال‌أنAAد‌وقAAح هم‌أكثر‌أخذا‌للقرآن‌فإذا‌أشير‌له‌إلى‌أحدهما‌قدمه‌في‌الل ‌أي

5

لهم.‌}‌رواه‌البخAAاري‌ AAعليهم‌ولم‌يغس‌ ل AAدمائهم‌ولم‌يصAA AAدفنهم‌ب ‌{1278هؤالء‌وأمAAر‌بواته‌:

‌جAAابیری‌‌كAAوڕی‌‌عه‌بAAدوڵڵا‌ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌هه‌ر‌دوو‌كه‌س‌له‌‌شAAه‌هیده‌كانی‌‌ئوحAAود‌یه‌ك‌پۆشAAاكی‌‌پێAAوه‌‌ئه‌پێچAAان،‌پاشAAان  وسلم(‌

‌ده‌یفه‌رموو:‌كامیان‌قورئانی‌‌زیاتر‌ده‌زانێ‌؟‌جا‌ئاماژه‌‌بۆ‌یه‌كێكیAAان‌بكAAرایه‌‌ئه‌وه‌یAAانی‌‌له‌‌گۆڕه‌كه‌دا‌ده‌خسته‌‌پێشه‌وه‌و‌ده‌یفه‌رموو:‌من‌شایه‌تیم‌به‌سه‌ر‌ئه‌مانه‌وه‌‌‌و‌فه‌رمانی‌‌كرد

‌‌جابیر‌ره‌زای‌‌خAAوای‌ به‌‌خوێنه‌كه‌یانه‌وه‌‌بنێژرێن‌نوێژی‌‌له‌سه‌ر‌نه‌كردن‌و‌نه‌شی‌شۆردن.AAوهم‌في‌دمAAائهم‌يعني‌يAAوم‌أحAAد قال‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(لێبێت‌ده‌ڵێ‌:‌ ‌‌ادفن

لهم.‌}‌بروانAAة‌)المجمAAوع‌ Aلم({5/264ولم‌يغسAه‌وسAه‌عليAAلى‌اللAAواته‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)ص‌‌‌فه‌رمAAانی‌‌كAAرد‌شAAه‌هیده‌كانی‌‌ئوحAAود‌به‌‌جله‌‌خوێناوییه‌كانیAAانه‌وه‌‌بنAAێژرێن‌نه‌شAAۆران‌‌و

نوێژیشیان‌له‌سه‌ر‌نه‌كرا.

‌ئیمامی‌‌نه‌وه‌وی‌‌ده‌ڵێ‌:‌)ئه‌و‌شه‌هیدانه‌ی‌‌به‌‌هۆی‌‌جه‌نگ‌له‌گه‌ڵ‌‌كافراندا‌نه‌كوژراون‌وه‌ك‌كه‌سێك‌به‌‌سك‌ئێشه‌‌بمرێ‌‌یا‌به‌‌تاعون‌بمرێ‌‌یا‌بخنكێ‌له‌‌ئاودا‌یا‌شتێك‌بAAڕوخێ‌‌به‌‌سه‌ریداو‌بكرێ‌‌یAAان‌ئAAافره‌ت‌به‌‌هAAۆی‌‌سAAك‌و‌ژنAAانی‌‌منAAداڵ‌‌بAAوونه‌وه‌‌بمAAرێ‌‌هه‌مAAوو‌ئه‌مAAانه‌‌ده‌شAAورێن‌‌و‌نوێژیAAان‌له‌سAAه‌ر‌ده‌كAAرێ‌‌به‌‌یه‌ك‌ده‌نگی‌‌زانایAAان(‌.‌ئه‌مAAانه‌‌له‌

فه‌رمووده‌ی‌‌صه‌حیحدا‌به‌‌شه‌هید‌هاتوون.‌

‌‌ئه‌و‌منAAداڵه‌یه‌‌پێش‌ته‌واوبAAوونی‌‌مAAاوه‌ی‌‌دیAAاری‌‌كAAراو‌بAAۆـ‌منداڵی‌‌له‌بارچوو:2‌له‌دایكبوونی‌‌به‌‌مAAردوویی‌له‌‌دایAAك‌ده‌بێت.‌ده‌ربAAاره‌ی‌‌حAAوكمی‌‌ئه‌م‌جAAۆره‌‌منAAداڵه‌‌دوو

حاڵه‌تی‌‌هه‌یه‌:

‌‌له‌‌كاتی‌‌له‌دایكبوونی‌‌دا‌هیچ‌ده‌نگ‌و‌گریانی‌‌نه‌بێت،‌جا‌ئه‌گه‌ر‌چوار‌مAAانگی‌یه‌كه‌م:‌ته‌واو‌نه‌كردبAAAوو‌ئه‌و‌شAAۆردن‌و‌كفن‌كAAردن‌و‌نAAAوێژ‌له‌سAAه‌ركردنی‌‌واجب‌نAAAییه‌،‌به‌ڵام

سوننه‌ته‌‌به‌‌قوماشێك‌كفن‌بكرێت‌و‌بنێژرێت‌به‌بێ‌‌نوێژ‌له‌سه‌ر‌كردنی‌.

‌‌ده‌نگ‌و‌گریAAانی‌‌هه‌بێت‌له‌‌كAAاتی‌‌له‌دایAAك‌بوونیAAدا،‌یAAان‌گومAAان‌نه‌بێت‌كه‌دووه‌م:‌گیانی‌‌تێدایه‌‌بوونی‌‌به‌‌نیشانه‌ی‌‌جAAوڵانه‌وه‌و‌شAAتی‌‌له‌و‌جAAۆره‌،‌ئه‌وه‌‌واجبه‌‌بشAAۆردرێت‌و‌كفن‌بكرێت‌‌و‌نوێژیشی‌له‌سه‌ر‌بكرێت‌و‌بشنێژرێت.‌هیچ‌جیاوازی‌‌نییه‌‌له‌گه‌ڵ‌‌كه‌سێكی‌

گه‌وره‌دا.‌

AAرث‌وال ‌عن‌جابر‌عن‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌قال‌الطفل‌ال‌يصلى‌عليه‌وال‌ي.‌}‌رواه‌الترمذي‌ ‌‌واته‌:‌جAAابیر‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌{1032يورث‌حتى‌يستهل

‌فه‌رمAAووی‌:‌منAAداڵ‌‌نAAوێژی‌‌له‌سAAه‌ر‌نAAاكرێ‌‌‌و‌مAAیرات پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌‌نابات‌‌و‌میراتی‌‌لێ‌نAAابرێت‌هه‌تAAا‌ده‌نگی‌‌لێAAوه‌‌نه‌یه‌ت‌و‌زینAدوو‌نه‌بێت....‌كه‌واته‌:‌ئه‌گه‌ر

6

‌ده‌نگی‌‌لێوه‌‌هAAات‌و‌زینAAدووبوو‌ئه‌وه‌‌حAAوكمه‌كه‌ی‌‌به‌‌پێچه‌وانه‌وه‌‌ده‌بێت،‌نAAوێژی‌‌له‌سAAه‌رده‌كرێ‌‌‌و‌میرات‌ده‌بات‌و‌لێی‌ده‌برێت.

‌عن‌جابر‌قال‌قال‌رسول‌الله‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم(‌إذا‌اسAAتهل‌السAAقط‌صAAلي‌‌واته‌:‌هه‌روه‌هAAا‌جAAابیر‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت({1508عليAAه‌وورث.‌}‌رواه‌ابن‌ماجAAة‌

‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوای‌‌)صلى‌الله‌عليAه‌وسAلم(‌فه‌رمAووی‌:‌ئه‌گه‌ر‌منAAداڵی‌‌له‌بAارچووقیڕه‌ی‌‌لێوه‌‌هات‌نوێژی‌‌له‌سه‌ر‌ده‌كرێ‌‌و‌میرات‌ده‌بات.

دوانزه‌یه‌م:‌ته‌عزیه‌و‌سه‌ره‌خۆشی‌كردن

ـ‌به‌ڵگه‌ی‌‌دروستی‌‌سه‌ره‌خۆشی‌كردن:‌1

بي ‌ابنة‌للن لت‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(‌عن‌أسامة‌بن‌زيد‌رضي‌الله‌عنهما‌أن AAأرس‌رت‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAلم(‌إليه‌وهو‌مع‌النبي AAد‌حضAAابنتي‌ق‌ ب‌أن AAعد‌وأبي‌نحس Aوس‌

ه‌ما‌أخذ‌وما‌أعطى‌وكل‌فاشهدنا‌فأرسل ‌لل الم‌ويقول‌إن مى‌إليها‌الس AAشيء‌عنده‌مس‌‌وقمنا‌فرفع‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌فقام‌النبي‌فلتحتسب‌ولتصبر‌فأرسلت‌تقسم‌عليه

‌)صAAلى‌ونفسه‌تقعقع‌ففاضت‌عينا‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌الصبي‌في‌حجر‌النبيعها‌اللAه‌في‌الله‌عليه‌وسلم( AAة‌وضAAذه‌رحمAAال‌هAAه‌ق ‌فقال‌له‌سعد‌ما‌هذا‌يا‌رسول‌الل

حمAAاء.‌}‌رواه‌البخAAاري‌ ‌5655قلوب‌من‌شاء‌من‌عباده‌وال‌يرحم‌الله‌من‌عباده‌إال‌الر‌‌واته‌:‌ئوسAAامه‌ی‌‌كAAوڕی‌‌زه‌یAAد‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌‌له‌‌حAAزمه‌ت{923ومسلم‌

‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوادا‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌بووین‌یه‌كێك‌له‌‌كچه‌كانی‌‌ناردی‌‌به‌‌شAAوێنیداو‌بانگی‌‌كرد‌و‌پێی‌راگه‌یاند‌كه‌وا‌كوڕێكی‌‌له‌سه‌رمه‌رگدایه‌،‌ئه‌نجا‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوا‌)صAAلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌فه‌رمووی‌:‌بگه‌ڕێره‌وه‌‌بۆ‌الی‌‌‌و‌پێی‌رابگه‌یه‌نه‌:‌كه‌وا‌ئه‌وه‌ی‌‌ده‌یباته‌وه‌‌موڵكی‌‌خوایه‌‌و‌ئه‌وه‌شی‌ده‌یبه‌خشێ‌‌موڵی‌‌خAAۆیه‌تی‌‌هه‌مAAوو‌شAAتێكیش‌الی‌‌ئه‌و‌مAAاوه‌ی‌‌دیاری‌‌كراوی‌‌هه‌یه‌،‌جا‌فه‌رمانی‌‌پێ‌بكه‌‌ئAAارام‌بگAرێت‌و‌چAAاوه‌ڕوانی‌‌پاداشAت‌الی‌‌خAAواAوارد‌AAوێندی‌‌لێ‌خAAبێت...‌جا‌ئه‌ویش‌ناردی‌‌بۆ‌الی‌‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌س‌Aتاین‌AAتاو‌ئێمه‌ش‌هه‌سAAلم(‌هه‌سAAه‌وسAAه‌عليAAجا‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الل‌Aكه‌‌بڕوات‌بۆ‌الی‌‌‌‌رۆشتین‌بۆ‌الی‌،‌ئه‌نجا‌منداڵه‌كه‌‌به‌رز‌كرایه‌ه‌و‌خرایه‌‌كۆشی‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسلم(‌‌و‌گیAAانی‌‌ده‌داو‌هه‌ناسAAه‌ی‌‌سAAوار‌بAAوو‌بAAوو‌‌AAAوه‌ك‌مه‌شAAكه‌یه‌ك‌بAAیژه‌نی‌‌به‌‌ده‌م‌گیانه‌ڵاوه‌‌ده‌هات‌و‌چووه‌‌‌Aجا‌هۆن‌هۆن‌فرمێسAAك‌به‌‌هه‌ردو‌وچAAاوی‌‌پێغه‌مبه‌ردا‌)صAAلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌ده‌هاته‌‌خواره‌وه‌،‌سAAه‌عدیش‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌وتی‌:‌ئه‌م‌گریAAانه‌‌چAAییه‌‌ئه‌ی‌‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خAAوا‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(؟‌فه‌رمAAووی‌:‌ئه‌م‌به‌زه‌ییه‌‌خAAوا‌ده‌یخAAاته‌‌دڵی‌‌هه‌ركAAام‌له‌‌به‌نAAده‌كانی‌‌كه‌‌بیه‌وێ‌،‌خAAوای‌‌گه‌وره‌‌له‌نAAاو‌به‌نده‌كانیAAدا‌ته‌نیAAا

ره‌حم‌به‌وانه‌یان‌ده‌كات‌كه‌‌به‌‌به‌زه‌یی‌و‌میهره‌بانن.

ـ‌سوننه‌ته‌‌خواردن‌بۆ‌خاوه‌ن‌ته‌عزیه‌‌دروست‌كرێت:2

7

نعوا‌آلل AAلم(‌اصAAه‌وسAAه‌عليAAلى‌اللAAه‌)ص ه‌بن‌جعفر‌قال‌قال‌رسول‌الل ‌عن‌عبد‌اللغلهم.‌}رواه‌ابAAوداود‌ AAر‌شAAاهم‌أمAA ‌‌وابن‌998والترمAAذي‌3132جعفر‌طعاما‌فإنه‌قAAد‌أت

‌عه‌بAAدوڵڵای‌‌كAAوڕی‌‌جه‌عفه‌ر‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌‌واته‌:‌حيث‌صAAحيح{1610ماجAAة‌‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAلم(‌فه‌رمAAووی‌:‌خAAواردن‌بAAۆ‌كه‌سAوكاری‌‌جه‌عفه‌ر‌دروست‌بكه‌ن،‌چونكه‌‌به‌راستی‌‌كارێكیAAان‌بAAۆ‌پێشAAهاتووه‌‌كه‌‌سAAه‌رقاڵی‌‌كAAردوون‌‌AAAكه‌

.Aمردنی‌‌جه‌عفه‌ره‌‌

سیازده‌یه‌م:‌سه‌ردانی‌‌گۆڕستانی‌:

‌دروسAAAته‌‌سAAAه‌ردانی‌‌گۆڕسAAAتان‌بكAAAرێت‌بAAAۆ‌په‌نAAAدوه‌رگرتن‌و‌شAAAین‌و‌شAAAه‌پۆر‌و‌بAAAAیركه‌وتنه‌وه‌ی‌‌رۆژی‌‌دوایی،‌به‌مه‌رجێ‌‌شAAAAتێك‌نه‌ڵێ‌‌خه‌شAAAAم‌و‌رقی‌په‌روه‌ردگAAAAار‌هه‌سAAتێنێ‌،‌وه‌ك‌هAAاواركردن‌له‌‌مAAردوو،‌هانAAا‌بAAردن‌بAAۆی‌‌‌و‌داواكAAردنی‌‌شAAتانێك‌له‌

مردووه‌كه‌‌كه‌‌ته‌نیا‌له‌‌ده‌سه‌ڵاتی‌‌په‌روه‌ردگاردایه‌.

‌

ـ‌سه‌ردانی‌‌گۆرستان‌بۆ‌پیاوان:‌1

‌عنسه‌ردانی‌‌گۆڕسAAتانی‌‌موسAAڵمانان‌بAAۆ‌پیAAاوان‌سAAوننه‌ته‌‌به‌یه‌ك‌ده‌نگی‌‌زانایAAان.‌AAارة بريدة‌رضي‌الله‌عنه‌قال‌قال‌رسول‌الله‌)صلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌ ‌نهيتكم‌عن‌زي

AAور‌فزوروهAAا.‌}‌رواه‌مسAAلم‌ ‌‌واته‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم({977القب‌فه‌رمAAووی‌:‌من‌پێشAAتر‌رێگه‌م‌پێنه‌دان‌سAAه‌ردانی‌‌گۆڕسAAتان‌بكه‌ن‌ده‌‌ئێسAAتا‌سAAه‌ردانی‌

بكه‌ن.

ـ‌دوعای‌‌سه‌ردانی‌‌گۆڕستان:‌2

الم AAال:‌السAAه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌أتى‌المقبرة‌فق ‌رسول‌الل ‌عن‌أبي‌هريرة‌أناء‌اللAAه‌بكم‌الحقAAون. AAا‌إن‌ش ‌‌واحمAAد‌249}‌رواه‌مسAAلم‌ عليكم‌دار‌قAAوم‌مAAؤمنين‌وإن

‌‌واته‌:‌ئه‌بوهوره‌یره‌‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه{2/300اءوسلم(‌هات‌بۆ‌گۆڕسAتان‌و‌فه‌رمAووی‌:‌ Aا‌إن‌ش الم‌عليكم‌دار‌قAوم‌مAؤمنين‌وإن Aالس"‌

پێشتر‌ئه‌م‌دوعایه‌مان‌مانا‌كرد.‌الله‌بكم‌الحقون"‌

‌‌Aبوره‌یده‌‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌فAAێری‌الم‌عليكم‌أهAAل‌الAAديار‌من‌المAAؤمنينده‌كردن‌كAAاتێ‌‌رۆیشAAتن‌بAAۆ‌گۆڕسAAتان‌بڵێن:‌ AAالس‌

8

AAة.‌}‌رواه‌مسAAلم‌ ه‌لنا‌ولكم‌العافي ا‌إن‌شاء‌الله‌لالحقون‌أسأل‌الل ‌975والمسلمين‌وإن‌پێشتر‌ئه‌م‌دوعایه‌مان‌مانا‌كرد.‌ ‌واته‌:{5‌/353واحمد‌

ـ‌وه‌ستان‌روو‌به‌‌قیبله‌:‌3

AAازة ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(‌في‌جن ‌عن‌البراء‌بن‌عازب‌قال‌خرجنا‌مع‌رسول‌الل‌رجل‌من‌األنصار‌فانتهينا‌إلى‌القبر‌ولم‌يلحد‌بعد‌فجلس‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(

‌‌1548وابن‌ماجAAة‌‌4/78والنسائي‌3212مستقبل‌القبلة‌وجلسنا‌معه.‌}‌رواه‌ابوداود‌‌واته‌:‌به‌ڕائی‌كAAوڕی‌‌عAAازیب‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌له‌گه‌ڵ‌حAAديث‌صAAحيح{‌

‌پێغه‌مبه‌ردا‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌رۆشAAتینه‌‌ده‌ره‌وه‌ی‌‌مه‌دینه‌‌‌AAAله‌گه‌ڵ‌‌جه‌نAAازه‌ی‌Aۆڕینچه‌كه‌ی‌‌AAگ‌AAAتا‌الدڕه‌كه‌‌AAۆڕه‌كه‌‌هێشAAتینه‌‌الی‌‌گAAا‌گه‌یشAAارییدا‌تAAاوێكی‌‌ئه‌نصAAپی‌‌هه‌ڵنه‌كه‌نرابوو،‌جا‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌‌و‌ئێمه‌ش‌له‌گه‌ڵیAAدا‌روو‌به‌‌قیبله‌

دانیشتین.

ـ‌حه‌رامه‌‌نوێژكردن‌الی‌‌گۆڕدا‌با‌رووشی‌تێنه‌كرێت:‌4

ه‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم( هAAا عن‌أبي‌سعيد‌الخدري‌قال‌قال‌رسول‌الل ‌‌األرض‌كلAAرة‌والحمام.‌}‌رواه‌ابAAوداود‌ جد‌إال‌المقب AAذي‌492مسAAة‌‌317والترمAA‌745وابن‌ماج‌

‌ئه‌بوسAAه‌عیدی‌‌خAAودری‌‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌‌واته‌:حAAديث‌صAAحيح{‌فه‌رمووی‌:‌زه‌وی‌‌هه‌مووی‌‌مزگه‌وته‌‌جگه‌‌له‌‌گۆڕستاو‌گه‌رماو. )صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌

ـ‌حه‌رامه‌‌مزگه‌وت‌دروست‌كردن‌له‌ناو‌گۆڕستان:5

‌عن‌عائشة‌رضي‌الله‌عنها‌عن‌النبي‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌قال‌في‌مرضه‌الذيجدا.‌}‌رواه‌البخAAاري AAائهم‌مسAA AAور‌أنبي خAAذوا‌قب ارى‌ات AAص ‌مات‌فيه:‌لعن‌اللAAه‌اليهAAود‌والن

‌‌واته‌:‌عائیشه‌‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه{‌534ومسلم‌1330‌عليه‌وسلم(‌له‌و‌نه‌خۆشییه‌ی‌‌كه‌‌تێیAدا‌وه‌فAAاتی‌‌كAرد‌فه‌رمAAووی‌:‌خAAوا‌نه‌فریAAنی‌‌كAرد‌له‌‌گAAاورو‌جAAوله‌كه‌،‌چAAونكه‌‌گAAۆڕی‌‌پێغه‌مبه‌ره‌كانیAAان‌كAAرد‌به‌‌مAAزگه‌وت.‌واته‌:‌له‌سAAه‌ر

گۆڕه‌كانیان‌مزگه‌وتیان‌دروست‌كرد.

ـ‌حه‌رامه‌‌رازاندنه‌وه‌‌و‌نووسین‌له‌سه‌ری‌:‌6

‌‌أن‌يجصص‌القبر‌وأن‌يقعAAد عن‌جابر‌قال‌نهى‌رسول‌الله‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌‌1058والترمAAذي‌970عليه‌وأن‌يبنى‌عليه‌و‌ان‌يرفع‌وأن‌يكتب‌عليAAه.‌}‌رواه‌مسAAلم‌

‌‌واته‌:‌جAابیر‌)ره‌زای‌‌خAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر{‌1/284والنسائي‌3210وابوداود‌‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌رێگAAری‌‌كAAرد‌كه‌‌گAAۆڕ‌گه‌چكAAاری‌‌بكAAرێت‌و‌خAAانووی‌‌له‌سAAه‌ر

دروست‌بكرێت‌یا‌زیاد‌به‌رزبكرێته‌وه‌‌یا‌له‌سه‌ر‌بنووسرێت.9

ـ‌حه‌رام‌كردنی‌‌به‌‌شوێنی‌‌جه‌ژن‌و‌شادی‌:‌7

‌وه‌ك‌ئه‌وه‌ی‌‌له‌‌چه‌ند‌كاتێكی‌‌دیاری‌‌كراودا‌سه‌ردانی‌‌بكرێت‌بۆ‌خواپه‌رستی‌‌كAAردن

‌عن‌على‌بن‌أبي‌طAAالب‌رضAAي‌اللAAه‌عنAAه‌قAAال‌قAAال‌له‌‌په‌نایدا‌یا‌بAAۆ‌هه‌ر‌مه‌رامێكی‌‌تره‌ خذوا‌قبري‌عيدا‌وآل‌تجعلوا‌بيوتكم‌قبورا‌وحيثما)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(رسول‌الل ‌‌آل‌تت

وا‌علي‌فإن‌صآلتكم‌تبلغني ‌‌469وأبAAو‌يعلى‌428.‌}‌رواه‌الضياء‌في‌المختار‌كنتم‌فصل‌عه‌لی‌‌كAAوڕی‌‌ئه‌بوتAAالیب‌ واته‌:‌حAAدبث‌صAAحيح{‌2/375وابن‌أبي‌شAAيبة‌في‌المصAAنف‌

‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAلى‌اللAه‌عليAه‌وسAلم(‌فه‌رمAAوی‌:‌گAۆڕه‌كه‌م‌مه‌كه‌نه‌‌‌AشAAوێنی‌‌‌AAAجه‌ژن‌و‌ماڵه‌كانیشAAتان‌مه‌كه‌نه‌‌گۆڕسAAتان‌و‌له‌هه‌ر‌شAAوێنێكدا‌بAAوون

سڵاواتم‌له‌سه‌ر‌بده‌ن،‌چونكه‌‌دڵیابن‌سڵاواته‌كانتان‌پێم‌ده‌گات.

ـ‌دانیشتن‌له‌سه‌ر‌گۆڕ:‌8

‌عن‌أبي‌هريرة‌قال‌قال‌رسAول‌الله‌)صAلى‌اللAه‌عليAAه‌وسAلم(‌ألن‌يجلس‌أحAAدكمAAر.‌}‌رواه AAر‌لAAه‌من‌أن‌يجلس‌على‌قب AAده‌خي AAه‌فتخلص‌إلي‌جل ‌على‌جمرة‌فتحAAرق‌ثياب

‌‌واته‌:‌ئه‌بوهوره‌یره‌‌)ره‌زای‌‌خوای‌{‌4/95‌2044والنسائي‌‌3228وابوداود‌971مسلم‌‌لێبێت(‌ده‌ڵی‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌فه‌رمAAووی‌:‌"ئه‌گه‌ر‌كه‌سAAێكتان‌له‌سAAه‌ر‌بشAكۆیه‌ك‌دانیشAێت‌و‌جله‌كAانی‌‌بسAوتێنێ‌‌و‌بگAاته‌‌پێسAتی‌،‌ئه‌وه‌‌چAاكتر‌له‌وه‌ی‌‌له‌سAه‌ر

گۆڕی‌‌دانیشێت.

ه‌ ‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌قAAال‌ال عن‌أبي‌مرثد‌الغنوي‌قال‌سAAمعت‌رسAAول‌الل

وا‌إليها.‌ ‌ئه‌بومه‌رسه‌دی‌‌غه‌نه‌وی‌‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت(‌واته‌:تجلسوا‌على‌القبور‌وال‌تصل‌ده‌ڵێ‌:‌له‌‌پێغه‌مبه‌رم‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌بیسAAت‌فه‌رمAAووی‌:‌روو‌به‌‌قه‌بAAر‌نAAوێژ

مه‌كه‌ن‌و‌له‌سه‌ریشی‌دامه‌نیشن.

ـ‌حنێودان‌به‌مردوو‌حه‌رامه‌:‌9

وا ب AAلم(‌ال‌تسAAه‌وسAAه‌عليAAلى‌اللAAبي‌)صAAال‌النAAالت‌قAAا‌قAAعن‌عائشة‌رضي‌الله‌عنه‌هم‌قد‌أفضوا‌إلى‌ما‌قدموا.‌}‌رواه‌البخاري‌ ‌‌واته‌:‌عائیشAAه‌‌)ره‌زای‌{1393األموات‌فإن

‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌فه‌رمAAووی‌:‌حێنAAو‌مه‌ده‌ن‌به‌مردووان،‌چونكه‌‌ئه‌وان‌رۆشتوون‌بۆ‌الی‌‌ئه‌و‌كرده‌وانه‌ی‌‌پێش‌خۆیان‌ناردوویانه‌.

ـ‌كام‌كرده‌وه‌ی‌‌خه‌ڵك‌سوودی‌‌بۆ‌مردوو‌هه‌یه‌:10

أ‌ـ‌دوعای‌‌موسڵمان‌بۆی‌:

10

ذين‌جاءوا‌من)‌ئه‌گه‌ر‌مه‌رجی‌‌گیرا‌بوونی‌‌تێدا‌بێت‌خوای‌‌گه‌وره‌‌ده‌فه‌رموێت:‌  ‌والAAا‌غال بقونا‌باإليمAAان‌وال‌تجعAAل‌في‌قلوبن AAذين‌س AAا‌ال AAا‌وإلخوانن نا‌اغفر‌لن ‌بعدهم‌يقولون‌رب

ك‌رءوف‌رحيم‌ AAا‌إن ن AAوا‌رب ذين‌آمن ‌‌واته‌:‌ئه‌و‌موسAAڵمانانه‌ی‌‌له‌پAAاش{١٠}الحشAAر:‌‌(لل‌كۆچه‌رو‌یاریده‌ده‌ره‌كان‌هاتوون‌ده‌ڵێن‌ئه‌ی‌‌په‌روه‌ردگارمAAان‌له‌‌ئێمه‌و‌له‌و‌برایانه‌شAمان‌خۆش‌ببه‌‌كه‌‌پێشمان‌كه‌وتوون‌له‌‌ئیمان‌هێناندا‌و‌هیچ‌رق‌و‌كینه‌یه‌ك‌مه‌خه‌ره‌‌دڵمAAانه‌وه‌

ده‌رباره‌ی‌‌باوه‌ڕداران‌ئه‌ی‌‌په‌روه‌ردگارمان‌به‌راستی‌‌هه‌ر‌تۆی‌‌دڵسۆز‌و‌میهره‌بان.

‌كان‌رسول‌الله‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌يقول‌»‌دعوة‌المرء‌المسلم‌آلخيAAه‌بظهAAرAAه‌آمين ل‌ب ما‌دعا‌آلخيه‌بخير‌قال‌الملك‌الموك ل‌كل ‌الغيب‌مستجابة‌عند‌رأسه‌ملك‌موك

AAAل.‌}‌رواه‌مسAAAلم‌ AAAك‌بمث ‌‌واته‌:{‌4/452واحمAAAد‌‌1534وابAAAوداود‌88‌AAA/2733ول‌پێغه‌مبه‌ریش‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌ده‌فه‌رموێ:‌دوعای‌‌موسڵمان‌بۆ‌برای‌‌موسAAڵمان‌له‌پاش‌مله‌‌گیرایه‌‌فریشه‌ته‌یه‌ك‌الی‌‌سه‌ریدایه‌و‌راسپێرراوه‌‌هه‌ركه‌‌دوعای‌‌خAAێری‌‌كAAرد‌بۆ‌برایه‌كی‌‌فریشه‌‌راسپێرراوه‌كه‌‌به‌و‌كه‌سAAه‌‌ده‌ڵێ‌‌ئAAامین‌تAAۆش‌وه‌ك‌ئه‌و‌خAAێره‌ت‌بAAۆ

بنووسرێت.

ب‌ـ‌خێری‌‌نه‌بڕاوه‌‌)الصدقه‌‌الجاریه‌(:‌

ه‌)صلى‌الله‌عليAAه‌وسAAلم( ‌رسول‌الل ان عن‌أبى‌هريرة‌أن AAات‌اإلنسAAال‌»‌إذا‌مAAق‌‌AAه. AAدعو‌ل الح‌ي AAد‌صAA AAه‌أو‌ول AAة‌أو‌علم‌ينتفAAع‌ب دقة‌جاري AAة‌صAA ‌انقطع‌عنه‌عمله‌إال‌من‌ثآلث

‌‌والترمAAذي‌2880وابAAواود‌‌6/251والنسAAائي‌‌2/372واحمAAد‌14/1631}‌رواه‌مسلم‌‌‌واته‌:‌ئه‌بوهAAوره‌یره‌‌)ره‌زای‌‌خAAوای‌‌لێAAبێت(‌ده‌ڵی‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه{1371

‌وسلم(‌فه‌رمووی‌:‌كاتێ‌‌مرۆڤ‌مرد‌كAAرده‌وه‌ی‌‌كۆتAAایی‌دێت‌‌و‌نAAامێنێ‌‌له‌‌سAAێ‌رێگAAاوه‌‌نه‌بێت:‌خێری‌‌به‌رده‌وام‌و‌نه‌بڕاوه‌‌یان‌زانیارییه‌ك‌‌Aی‌‌به‌جێهێشتبێ‌‌‌Aسودی‌‌لێ‌ببیAAنرێ‌،

یان‌منداڵێكی‌‌ساڵ‌ح‌دوعای‌‌خێری‌‌بۆ‌بكات.

‌خێری‌‌نه‌بڕاوه‌‌وه‌ك‌دروست‌كردنی‌‌مزگه‌وت‌و‌بیر‌لێدان‌بۆ‌خواردنه‌وه‌ی‌‌خه‌ڵك‌یAAا‌ئاژه‌ڵ‌،‌باخێك‌یاخوونه‌یه‌ك‌بكرێته‌‌خAAێر‌بAAۆ‌هه‌ژاران‌یAAا‌بAAۆ‌مAAزگه‌وت‌یAAا‌كتێAAبی‌قورئAAان

بكرێته‌‌وه‌قفی‌خێری‌‌له‌‌مزگه‌وت‌‌‌و‌شوێنی‌‌وادا..

ج‌ـ‌گرتنه‌وه‌ی‌‌رۆژوی‌‌مردووه‌كه‌:‌

‌ئه‌گه‌ر‌مAAردووه‌كه‌‌رۆژووی‌‌نه‌زر‌یAAا‌ره‌مه‌زان‌قه‌رزار‌بAAوو‌ئه‌وه‌‌ده‌بێت‌وه‌لAAییه‌كه‌ی‌‌رسول‌الله‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(‌قAAالبۆی‌‌بگرێته‌وه‌،‌ ‌عن‌عائشة‌رضى‌الله‌عنها‌أن

ه.‌}‌رواه‌البخاري‌ ‌{‌153‌AA/1147وملسAAم‌1952»‌من‌مات‌وعليه‌صيام‌صام‌عنه‌ولي‌عائیشAAAه‌‌)ره‌زای‌‌خAAAوای‌‌لێAAAبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صAAAلى‌اللAAAه‌عليAAAه‌وسAAAلم( واته‌:‌

فه‌رمووی‌:‌كه‌سێك‌مردو‌رۆژوو‌قه‌رزار‌بوو‌ئه‌وه‌‌باكه‌سوكاره‌كه‌ی‌‌بۆی‌‌بگرێته‌وه‌.

11

د‌ـ‌دانه‌وه‌ی‌‌قه‌رزی‌‌مردوو:‌

قة ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌نفس‌المؤمن‌معل ‌عن‌أبي‌هريرة‌قال:)‌قال‌رسول‌الل‌‌واته‌:‌ئه‌بوهAAوره‌یره‌{‌2413وابن‌ماجAAه‌1078بدينه‌حتى‌يقضي‌عنه.‌}‌رواه‌الترمذي‌

‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت(‌ده‌ڵێ‌:‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوا‌)صلى‌الله‌عليه‌وسلم(‌فه‌رمAAووی‌:‌گیAAانی‌بڕوادار‌به‌ستراوه‌‌به‌‌قه‌رزه‌كه‌یه‌وه‌‌‌Aناچێته‌‌به‌هه‌شت‌‌Aتا‌بۆی‌‌نه‌درێته‌وه‌.

‌أتي‌بجنازة‌أخرى‌فقالوا‌يا‌رسول ‌عن‌سلمة‌بن‌األكوع‌رضي‌الله‌عنه‌قال:)....‌ثملى AAانير‌فصAA ‌عليها‌قال‌هل‌عليه‌دين‌قيل‌نعم‌قال‌فهل‌ترك‌شيئا‌قالوا‌ثالثة‌دن ‌الله‌صل‌عليها‌قال‌هل‌ترك‌شAيئا‌قAالوا‌ال‌قAال‌فهAل‌عليAه‌دين الثة‌فقالوا‌صل ‌أتي‌بالث ‌عليها‌ثمه‌وعلي ول‌الل AAا‌رسAAعليه‌ي‌ وا‌على‌صاحبكم‌قال‌أبو‌قتادة‌صل ‌قالوا‌ثالثة‌دنانير‌قال‌صل

‌‌واته‌:‌سAAه‌له‌مه‌ی‌‌كAAوڕی‌‌ئه‌كAAوه‌ع{‌2295ء‌2289دينه‌فصلى‌عليAAه.‌}‌رواه‌البخAAاري‌‌)ره‌زای‌‌خوای‌‌لێبێت(‌ده‌ڵی‌:....‌پاشان‌جه‌نازه‌ی‌‌سێیه‌میان‌هێنAAا‌وتیAAان‌ئه‌ی‌‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوا‌)صAAلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسAAلم(‌نAAوێژی‌‌له‌سAAه‌ر‌بكه‌،‌فه‌رمAAووی‌:‌هیچی‌لێ‌به‌جێمAAاوه‌؟،‌وتیان:‌نه‌خێر،‌فه‌رمووی‌:‌ئه‌ی‌‌قه‌رزاره‌؟،‌وتیان:‌به‌ڵێ‌،‌سێ‌دینار‌قه‌رزاره‌،‌فه‌رمAAووی‌:‌نوێژ‌له‌سه‌ر‌هاوڕێكه‌تان‌بكه‌ن.‌ئه‌بوقه‌تاده‌‌وتی‌:‌ئه‌ی‌‌پێغه‌مبه‌ری‌‌خوا‌)صلى‌اللAAه‌عليAAه‌وسلم(‌نوێژی‌‌له‌سه‌ر‌بكه‌‌قه‌رزه‌كه‌ی‌‌له‌سه‌ر‌من‌‌Aبۆی‌‌ده‌ده‌مه‌وه‌‌‌Aجا‌نAAوێژی‌‌له‌سAAه‌ر

كرد.

ه‌ـ‌چاكه‌ی‌‌منداڵی‌‌ساڵح:‌

عى‌(خوای‌‌گه‌وره‌‌ده‌فه‌رموێت:‌ AAا‌سAAم‌ ان‌إال AAواته‌:{٣٩}النجم:‌‌)‌وأن‌ليس‌لإلنس‌‌هیچ‌شتێك‌بۆ‌ئینسان‌نییه‌‌جگه‌‌له‌‌كۆشش‌و‌كاری‌‌خۆی‌...

‌عن‌عمارة‌بن‌عمير‌عن‌عمته‌أنها‌سألت‌عائشة‌رضي‌اللAAه‌عنهAAا‌في‌حجAAري‌يتيمAAل ‌من‌أطيب‌مAAا‌أك ه‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAAلم(‌إن ‌أفآكل‌من‌ماله‌فقالت‌قال‌رسول‌الل

به.‌}‌رواه‌احمAAد‌ Aده‌من‌كسAA به‌وول Aل‌من‌كسAAج ‌‌2‌AA/247والAدارمي‌127و‌6‌AA/31الر‌‌واته‌:‌عومAAاره‌ی‌‌كAAوڕی‌.‌حAAديث‌صAAحيح{‌4‌AA/240‌A241والنسAAائي‌3528وابAAوداود‌

‌عومه‌یر‌ده‌ڵێ‌:‌پورێكم‌كوڕێكی‌‌هه‌تیوی‌‌هه‌بوو‌‌Aباوكی‌‌نه‌مابوو‌‌Aخۆی‌‌به‌خێوی‌‌ده‌كAAرد،‌منداڵه‌‌هه‌یتوه‌كه‌‌ئیشوكاری‌‌ده‌كرد،‌پورم‌به‌‌الیه‌وه‌‌گAران‌بAAوو‌له‌و‌پAAاره‌‌بخAAوات‌كه‌‌ئه‌و‌په‌یدای‌‌ده‌كات،‌بۆیه‌‌پرسیاری‌‌له‌‌عائیشه‌‌كAAرد‌له‌و‌بAAاریه‌وه‌،‌عائیشAAه‌ش‌وتی‌:‌پێغه‌مبه‌ر‌)صلى‌الله‌عليه‌وسAلم(‌فه‌رمAAوویه‌تی‌:‌پAAاكترین‌شAتێ‌‌مAرۆڤ‌بیخAوات‌ئه‌وه‌یه‌‌له‌به‌ری‌

ره‌نج‌و‌كۆششی‌خۆی‌‌بێت‌‌و‌بێگومان‌منداڵی‌‌مرۆڤ‌له‌به‌رهه‌م‌و‌ره‌نجی‌‌خۆیه‌تی.

12

‌به‌م‌شAAێوه‌یه‌‌هAAاتینه‌‌كۆتAAایی‌ئه‌حكامه‌كAAانی‌جه‌نAAازه‌،‌داواكAAارین‌له‌خAAوای‌گه‌وره‌‌له‌‌گوناهی‌هه‌موو‌الیه‌كمان‌خۆش‌بیت‌و‌له‌سزاكانی‌سه‌ره‌مه‌رگ‌و‌ناو‌گAAۆڕ‌بمانپAAارێزیت

و‌به‌ڕه‌حم‌ومیهره‌بانی‌خۆیشی‌بمانخاته‌‌به‌هه‌شته‌‌هه‌تا‌هه‌تاییه‌كه‌ی‌خۆیه‌وه‌‌..

والسالم‌علیكم‌ورحمة‌الله‌وبركاته

13