+ к - dkdave.in materials/gujarati vyakran/001... · છંદ શાbમાં c.વ...
TRANSCRIPT
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
����
� સામા�ય ર�તે અલકંારનો અથ� આ!ષુણ એવો થાય છે.
� (વી ર�તે આ!ષુણ )ય*+તના સ,દય�મા ં વધારો કર. તવેી ર�તે અલકંાર ભાષાના
સ,દય�મા ંવધારો કર. છે.
� અલકંાર શ0દ “���� + к��”નો બનેલો છે.
o અલ3 ્= પયા�6ત
o કાર = કરનાર
� એટલ ેક. ક8 ુઉમેરવા:ુ ંબાક� ન રહ. એવી ;ણૂ�તા લાવે ત ેઅલકંાર.
� ભાષામા ંરસ=+ુત વા>ને અલકંાર કહ. છે.
� અલકંારથી ભાષામા ંરમણીયતા જ�મ ેછે.
� અલકંારના બ ે?કાર છે.
o શ0દાલકંાર
o અથા�લકંાર
ш� ���к��
� શ0દોને આધાર. રચતા અલકંારને શ0દાલકંાર કહ.વાય છે.
� આ અલકંારમા ંશ0દોની ગોઠવણીને આધાર. ભાષાના સ,દય�મા ંવધારો થાય છે.
1. ����� ���� / �������
� વણ� એટલ ેઅBર.
� ?ાસ એટલ ેતાલમલે
� વણ�સગાઈ એટલ ેએકના એક શ0દ સાથનેો સબધં.
� એક જ પ*ં+તમા ંક. વા>મા ંએકનો એક વણ� શ0દના આરંભ ેબ ેક. તેથી વધાર. વખત
આવે તેવા અલકંારને વણા�:?ુાસ અલકંાર કહ.વાય છે.
� દા.ત. :
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o સાગર. ��સતી �)ય ભરતી.
o к�શીમાએ к�મ к�ઢGુ.ં
o �નતેરસે �ન ��ઈને સHયા સોળા શણગાર.
o માગંJુ ં3Lૃ= ુ�માણા છે ��ણીને.
o સહયરનો સાથ LયHયો સામયે ર. લોલ.
o પ�ણી માટ. �ભાશકંર પ�Mણયારા પ�સે ગયા.
o ��ત કNંુ ��મથી �ગટ થાશે.
o �ગન �ગાડ. આગ.
o к�ળો к�:ડુો к�ળ� к�મળ� વાળો.
o к�કાએ к�ચના кટોરામા ંк�ર�ઓ к�પીને 3કૂ�.
2. ш� ������ / � к
� એક જ પ*ં+ત ક. વા>મા ં એક જ શ0દ(શ0દસ3હૂ) અથવા સરખા ઉRચારવાળા
(?ાસવાળા) શ0દો એક કરતા વધાર. વખત આવે અન ેદર.ક વખતે તેનો અથ� Sુદો
થતો હોય તેવા અલકંારને શ0દા:?ુાસ અથવા યમક અલકંાર કહ.વાય છે.
� દા.ત. :
o !��"� તો !��"� છે.
o #પ��� તો #પ��� છે.
o મT �х�%�મા ંજવાના ઘણીવાર �х�%� કયા�.
o ( વાચં ે&�પ%' તે &�પ%' &�પ%' ખાય.
o થયા ;રુા બહેાલ, (��# Wજુ રડતી ( )�#.
o '�� "*� દરબારમા,ં '��"*� દરબારમા ંછે XધાNુ ઘોર.
o મોર +� ��� એ દ)ય +��ш�.
o "�к�' તો "� к�' (વી છે.
o ગા�к ન લા�к W ુ ંફોગટ Zલાણો છે.
o [લુ#�"ના મોક�યા ંબ ેિમયા ં3લુ#�"મા ં]લુ#�" જતા હતા.
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o ^ંબા,� – ખોપા,� તગડ�ને ભડ� ને ભાવનગર
3. -#���� / ������к,'
� જયાર. ?થમ ચરણના છે�લા શ0દો અને બી^ ચરણના પહ.લા શ0દ વRચ ે ?ાસ
રચાય Lયાર. `તર?ાસ અથવા ?ાસસાકંળ� અલકંાર બને છે.
� દા.ત. :
o િવaા ભાMણયો (હ, #�. ઘર વૈભવ cડો.
o મહ.તાd િનશાએ /0��, ��0�� ?સાદને કયe ઓRછવ(ઉRછવ, ઉLસવ).
o ^ણી લ ેજગ 'ш, ш�ш સદ]Nુુને નામી.
o ઘરે પધાયા� હર]ણુ ��#�, ��#� તાલ, શખંને 3દંૃગ.
o ?ેમ પદારથ અમો પ� �1, �� �1 dવન મરણ જ ં̂ ળ.
o હરના જન તો 3*ુ+ત ન ���, ��� જનમોજનમ અવતાર ર..
4. 23�������
� દર.ક ચરણને Xતે સરખા ઉRચાર વાળો શ0દ આ)યો હોય Lયાર. XLયા:?ુાસ બને છે.
� દા.ત. :
o (ની જશોદા ���%', ચરાવે ����%'.
o ના હ�fુ નીકgયા, ના 3સુલમાન "�к4��
કબરો ઉઘાડ�ને જો=ુ ંતો ઇ�સાન "�к4��.
o લ ેકવચiંુડળ હવે આપી '��,
મT જ મારા બ ેહાથ કાપી '��.
o jદુા તાર� કસોટ�ની ?થા સાર� નથી .�#�,
( સારા હોય છે તેની દશા સાર� નથી .�#�.
o મT મકાનો બાધંવાન ે( 5%6�,
ર. તે ખીલા તો અહk !%6�.
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o જળમા ંજડW ુ ંનથી તટને #પ���1,
એ Mબlબ શોધી કાઢવા મનન ે#પ���1.
o જિમ ગઈ તરત ઘોર કરાલ ��#,
લાગી બધે ?સરવા ;રુ માહk ��#.
�*�����
� શ0દના અથ�ના આધાર. ભાષાના સ,દય�મા ં વધારો કરતા અલકંારને અથા�લકંાર
કહ.વાય છે.
1. +પ �
� જયાર. કોઈ એક વmWનુ ે કોઈ એક ખાસ ]ણુ ક. બાબત Xગે બીd વmW ુ સાથ ે
સરખાવવામા ંઆવ ેLયાર. ઉપમા અલકંાર બને છે.
દમયતંી:ુ ં 3ખુ ચnં (Jુ ં [ુદંર છે. +પ �� +પ �" +પ ���&к ������ � �
ш�
+પ �� : (ની સરખામણી કરવામા ંઆવે તે.
+પ �" : (ની સાથે સરખામણી કરવામા ંઆવે તે.
������ � � : બo ેવRચ ેરહ.લ સમાન ]ણુ.
+પ � ��&к ш� : સરખામણી દશા�વનાર શ0દ.
� (વો, (વા, (વી, શા, શી, 8ુ,ં શો, માફક, પેઠ., (મ, સ3ુ,ં સરjુ,ં સમોવpુ, સમાન,
સમાqુ,ં W�ુય, સાfૃrય, સર�jુ,ં (વpુ,ં ?માણ, વW,્ તેમ, તણા, ક.રા, ક.ર�, ક.Nંુ.
� દા.ત. :
o મsડુા માયા ઉતારતા યોગી 8�� લાગે છે.
o ભયા� કદમ !િૂમમા ંનવજવાન ш� ડોસલ!ે
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o અિનલ ш� ઝટ ઉપડ� સાઢંણી.
o સાવ બાળકના ��� છે આ નગર.
o vજ � �� ગઢને તપાસીએ.
o ધીમે ધીમે ડગલા ધરતો – કોઈ મત ગ(�nની �9к.
o માગJુ ં3Lૃ= ુ� �� છે ?ાણીને.
o િશ8 ુ� �" ગની સહદ.વને.
o mવામી સાગર ��'х� ર. નજરમા ંન માય કદ�.
o ખોબા ં8�%� ]લુાબ લલચાવતા હતા.
o કમલ�:� ગણીને બાલના ગલ રાતા.
o કાચ, ઘડયાર અને સLયની પ�;� ટાઇમટ.બલ પણ નાSુક વmW ુછે.
o હો [ખુડ ��� ઉર માNંુ.
2. �"<��
� ઉપમેયની સરખામણી કરવા યોwય ઉપમાન ન મળે Lયાર. ઉપમેયની સરખામણી
ઉપમેય સાથ ેજ કરવામા ંઆવ ેછે આવા અલકંારને અન�વય અલકંાર કહ.વાય છે.
� દા.ત. :
o �����= એટલ ે�����=.
o � તે � ન ેબી^ વગડાના વા.
o �>,�ની શ*+ત તો �>,� (વી.
o ?.�� તે ?.�� અને કાચ તે કાચ.
o "�х (વા "�хનયે કપરો કાળ આ)યો છે.
o @�%���� ઈ @�%����.
o � �= એટલ ે � �=.
o !��"� ��� એટલ ે!��"� ���.
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
3. Aપк
� ઉપમેય અને ઉપમાન એક જ હોય એમ બતાવવામા ંઆવે Lયાર. cપક અલકંાર બને
છે.
� આ અલકંારમા ંએક વmWનુે બીd વmW:ુ ુ ંcપ આપવામા ંઆવે છે.
� એક વmW ુજ બીd વmW ુછે એમ માની લવેામા ંઆવે છે.
� દા.ત. :
o ચચા� એ લોકશાહ�નો ?ાણ છે.
o બપોર એક મોxંુ િશકાર� iૂતNંુ છે.
o ડોલતો pુંગર ઈ તો અમારો સસરો જો.
o ;લુ નીચ ેવહ.તી નદ� તો સાyકુલી મા ંછે.
o માર. મન લાઈzરે� લોકશાહ�:ુ ંમંદર છે.
o પડં{ાની પેટ�મા ંપારસ છે પડ{ો.
o આ સસંાર સાગર તરવો સહ.લો નથી.
o સા|જુનોની }દય-ગગંા સૌને પિવ� કરતી હોય છે.
o ?ેમપથં પાવકની �વાલા.
o હ�યાના હોજમાથંી આ 8ુ ંપાણી છલકાય છે.
o રામ રમકpુ ંજડ=ુ.ં
o તાર� `ગળ�ઓ લાવ, તને પહ.રJુ ંતડકાની વkટ�.
o એમની `ખોમા ંલાગણીની ભીનાશ હતી.
4. 0�B#��к
� ઉપમેયને ઉપમાન કરતા �ે�ઠ બતાવવામા ંઆવે Lયાર. )યિતર.ક અલકંાર બને છે.
� દા.ત. :
o BшCк એટલ ે>�પ કરતા પણ િવિશ�ટ.
o એ: ુ2� к ,થીયે કોમળ છે.
o ��D�"� ��,� તો તનેે �થીય ેમીઠ� લાગતી હતી.
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o "�" >�� કરતા =E�>�� વધાર. કાિતલ િનવડ. છે.
o ;.ૂ બા;:ુ ુ ંF � G� કરતાય કોમળ હW ુ.ં
o દમયતંીના ��х પાસે &�H પણ િનmતેજ લાગે.
o (� � �ના વૈભવ આગળ I�>�� તે કોણ મા�?
o ��#� માતાએ હશે �જૂતી ર. લોલ
અચળા અyકૂ એક �# ર. ... ...
5. +3��C�
� જયાર. ઉપમયે અન ેઉપમાન બo ેએકcપ છે એવી સભંાવના )ય+ત કરવામા ંઆવ ે
Lયાર. ઉL?ેBા અલકંાર બને છે.
� આ અલકંારમા ંએક વmW ુબીd વmW ુહોવાની શકંા ક. ક�પના કવામા ંઆવે છે.
� આ અલકંારમા ં^ણ,ે રખ,ે શક., ભણે, લાગે, દસે વગેર. (વા ઉL?ેBા વાચક શ0દો
આવે છે.
� દા.ત. :
o સાવજ ગર( ! J�� કો જોગદંર ગર(.
o દ.વોના ધામ 8K�� હ�= ુ ં^ણ ેહમાલય.
o ઉપાન(જોpુ) ર.qએુ(રજ) આભ છાયો L�� સૈ�ય મોxંુ ^ય.
o હોડ� J�� આરબની ઘોડ�.
o કાયાના સરોવર J�� હ.લ ેચડ{ા.
o દમયતંી:ુ ં3ખુ તો J�� ચnં.
o થાય છે માર� નજર J�� હરણ.
6. 0��!M: �B#
� જયાર. દ.Mખતી ર�તે િનlદાના બહાના હ.ઠળ કોઈની ?શસંા થઈ હોય અથવા ?શસંાના
બહાના હ.ઠળ કોઈની િનlદા થતી હોય તવેા અલકંારને )યાજmWિુત અલકંાર કહ.વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� દા.ત. :
o વાહ પહ.લવાન! પાપડ તોડ� ના�યો.
o દોડવામા ંsુ ંહમંેશા પહ.લો જ ર.હ.તો – પાછળથી ગણાતા.
o તમે ખરા રમતવીર! ઉગતો બાવળ iુદ� ગયા.
o તેના સગંીતનો એવો ^fુ, iંુભકણ�ની iૃપા યાચવી જ ન પડ..
o ગાધંીd હlસા અને અસLયના ક�ર વેર� હતા.
o સમીરને છે�લી પાટલી પર બસેવાનો શોખ છે.
o [યુeદ.વ! તમારા કરણોએ 8ુ ંધો�ં ક=ુ�? Xધકાર:ુ ં3ખુ તો કા�ં થઈ ગ=ુ ં
છે.
7. N��O
� એક જ િવધાન ક. કા)ય પ*ં+તમા ંઅનકેાથ�(nઅથ�) શ0દ ?યો^યો હોય અને તેન ે
લોધે િવધાન ક. કા)ય પ*ં+તના એજ કરતા વધાર. અથe થાય તેવા અલકંારને rલષે
અલકંાર કહ.વાય છે.
� દા.ત. :
o તમે પસદં કર.� ુપા� પાણી વગર:ુ ંછે.
o રિવ િનજ કર તેની ઉપર ફ.રવે છે.
o આ રમાણીનો રાગ કોને 3wુધ ન કર..
o અઢળક ઢMળયો ર. શામMળયો.
o ચોમા[ુ ંઆવતા [�ૃ�ટ નJુ ંdવન મેળવ ેછે.
o એમ:ુ ં}દય કામ િવશે pબૂ�ે ુ ંહW ુ.ં
o Xધકારના આ સાગરમા ંકોઈ તારો નથી.
o એ ક.વી ર�તે !લૂ ેપોતાની 6યાર� માને.
8. �=����પ�
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� િનજ�વ Xદર સdવ:ુ ંઆરોપણ કરવામા ંઆવ ેLયાર. સdવારોપણ અલકંાર કહ.વામા ં
આવે છે.
� દા.ત. :
o પ�થર થરથર �(ૂ.
o ગગને [રૂજ ઝ,કા ખાતો, આભ તણી `ખો ઘરેાઈ.
o નામવરા તાકાત વધાર. પડતી ઉદારતાથી શરિમદ�(મહારાજ) પડ. છે.
o હાફં� ગયેલા �ાસના પગને તપાસીએ.
o ઘડયારના કાટંા પર હાફ�ા કર. સમય.
o બપોર એક મોxંુ િશકાર� iુતNંુ છે.
o છકડો પાણીપથંો ઘોડો થઈ ગયો.
o સડક પણ પડjુ ંફર�ને [ઈૂ ગઈ.
o વડલો jશુ થયો અને અમારા પર પાનવષા� કર�.
o માટ�:ુ ંઆ ખોરpુ ંઘસઘસાટ �ઘWુ ંહW ુ.ં
o રાતો-રાત વનપટ પડjુ ંબદલી લ ેછે.
9. �B#ш��PQ#
� જયાર. કોઈ હક�કતને વધાર�ન ેકહ.વામા ંઆવે Lયાર. અિતશયો*+ત અલકંાર બને છે.
� આ અલકંારમા ંઉપમેય ઉપમાનમા ંસમય ^ય છે.
� દા.ત. :
o પડતા પહ.લા જ તેના ?ાણ નીકળ� ગયા.
o તેના ધ:�ુટંકાની સાથે જ શ�ઓુ મરવા લાwયા.
o ર. [યૂ�મા ંમાછલી તર� રહ�.
o iંુતી! તારા કણ�ને પણ W ુલતેી ^.
o ઉપાનર.qએુ(પગની રજ) અ� છાયો જોજન કોટાનકોર(કરોડ).
o એ હW ુકટક, ના ના એ તો તલવાર:ુ ંઅર�ય.
o એ નાટક એટ�ુ ંકcણ હW ુ ંક. િથયેટર અ� ુસાગર બની ગ=ુ.ં
જ�પેશ બગદરયા ���к�� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o Sૂ:ુ ંતો થ=ુ ંર. દ.વળ(શર�ર) Sૂ:ુ ંતો થ=ુ.ં
મારો હસંલો(આLમા) નાનો ને દ.વળ Sૂ:ુ ંતો થ=ુ.ં
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��� ���� �?
� પ�ં�તમા ંમ�રુતા ઉ�પ� કરવા માટ અ"રોની અ%કુ &કારની ગોઠવણી
કરવામા ંઆવે છે આ ગોઠવણી એટલે છદં.
� છદં માટ સ.ં/ૃતમા ં‘� �’ શ3દ &યો4ય છે.
� 5તૃ એટલે ફર7 ફર7ને આવે8ુ.ં
� છદંના ઉપયોગથી રચાયેલી /ૃિતને “������” /ૃિત કહ વાય છે.
� >મા ંછદં ન હોય તેવી /ૃિતને “������” /ૃિત કહ વાય છે.
• ����� �к���
o અ"રમેળ
o સ@ંયામેળ
o માAામેળ
o લયમેળ
• �� ���
� છદં શાBમા ંC.વ અ"રને લD ુઅ"ર ગણવામા ંઆવે છે.
� અ, ઇ, ઉ, ઋ આ ચાર અ"ર અને તેનાથી બનતા તમામ અ"ર એ C.વ
અ"ર છે, >ને લD ુઅ"ર તર7ક ઓળખવામા ંઆવે છે.
� ઉદા...
o ક, ર, J,ુ K ૃ
� જોડા"રમા ંC.વ .વર રહ લો હોય તો તે પણ લD ુઅ"ર ગણાય છે.
� ઉદા…
o ", L, &, .મ, થM
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� લD ુઅ"ર માટ ‘U’ અને ‘લ’ િનશાની વપરાય છે.
• �� ���
� છદંશાBમા ંદ7ઘMને PQુુ અ"ર ગણવામા ંઆવે છે.
� આ, ઈ, ઊ, એ, ઐ, ઊ, ઓ, ઔ. આ સાત .વરોને અને તેનાથી બનતા
તમામ અ"રોને PQુુ અ"રો કહ છે.
� ઉદા...
o બ, V, J,ૂ તે, જો
� PQુુ અ"ર માટ ‘-’ અને ‘ગા’ િનશાની વપરાય છે.
• ��� ���� �?
� યિત એટલે એક &કારનો િવરામ.
� કાYય પ�ં�તના ઉZચારણ વખતે .વાભાિવક ર7તે અટક5ુ ંપડ તેને યિત
કહ વાય છે.
� યિતના ઉપયોગથી કાYય પ�ં�તના િવભાગો પડ7 4ય છે અને ઉZચારણ
કરનારને િવરામ મળે છે ઉપરાતં છદંના લયની મ�રુતા વધે છે.
� ઉદા...
o ર પખંીડા ! ^ખુથી ચણજો, ગીત વા કોઈ ગાજો.
� મદંાકાતંા છદંમા ંચોથા અને દસમા ંઅ"ર યિત આવે છે
� યિત_ુ ં.થાન ન જળવાય તો યિતભગં થયો કહ વાય.
• ��
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� છદંના `રૂ `રૂા માપવાળ7 પ�ં�તને ચરણ કહ છે.
• к!" к# $��к
� ચાર ચરણની એક ક aલોક બને છે.
• ���
� માAામેળ છદંમા ંઅ%કુ માAા પછ7 ભાર આવે તેને તાલ કહ વાય છે.
• %�&�
� લD ુઅને PQુુનો ઉપયોગ કરવામા ં>ટલો સમય 4ય તેને માAા કહ વાય
છે.
� લD ુઅ"રની ૧ માAા અને PQુુ અ"રની ૨ માAા હોય છે. ૧ માAા માટ
‘લ’ સLંા અને ૨ માAા માટ ‘દા’ સLંા વપરાય છે.
• '
� લD ુ– PQુુ અ"રના બનેલા eુથને ગણ કહ વાય છે.
���%�
� શ3દમા ંજોડા"ર આવવાના કારણે જોડા"રની આગળનો અ"ર થડકારો અ_ભુવે
તો એ અ"રને લD ુહોવા છતા PQુુ ગણાય છે.
� ઉદા...
સ�ય, /ૃ�ય, ઉZચ, પfથર, શ��ત, સાિવAી, િનgપાપ, મમM,
– U – U – U –U U – U – – – – – U –U
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
લડhો, પડhો, મiયા,ં ગijુ,ં ઠjુ ં U – U – U – U U UU
� બે અ"ર પર તીk અ_.ુવાર આવે તો અ"ર લD ુહોવા છતા ંPQુુ ગણાય છે.
� ઉદા
પકંજ, ગગંા, પlડ, દંડ, સપંિત,
–UU – – – U – U – U U
/ંુવર, /ંુભાર, કmુ,ં જn ^વુાoં
UUU U–U UU UU U–U
� િવસગM વાળો અ"ર િવસગMના ઉZચારણના કારણે લD ુહોવા છતા PQુુ કહ વાય
છે.
� ઉદા...
pત:કરણ , rુઃખ, – – UUU – U
� ખોડા અ"રને લD ુગણવામા ંઆવે છે.
� ઉદા…
અથાMt,્ િવિધવt ્
U – U U U U U
� અ"રમેળ છદંમા ંપ�ં�તને pતે આવેલો અ"ર PQુુ ગણાય છે. માAામેળ છદંમા ં
આ િનયમ લાP ુપડતો નથી.
� ઉદા…
H
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� જvર7 લગતા ઇ અને ઉ ને C.વને બદલે દ7ધM અને દ7ધM ને બદલે C.વ લખી
શકાય છે. સwકો છદંના બધંારણને વળગી રહ વા આવા ફ રફારો કરતા હોય છે
>ને ‘к�()�’ કહ વાય છે.
• ' ���� - �%�����+,���'�
-% ' ��ш��/ ��0�� 1��2�
૧ ય U – – યમાતા જશોદા
૨ મ – – – માતારા આકા"ંા
૩ ત – – U તારાજ આકાશ
૪ ર – U – રાજભા માનવી
૫ જ U – U જભાન સદ{વ
૬ ભ – U U ભાનસ વૈભવ
૭ ન U U U નસલ િમિનટ
૮ સ U U – સગલા સરલા
૯ લગા U – લગા કય�
• અ"રમેળ છદં
-% ��� ��� ��� ��0��
૧ ઉપે��k4 ૧૧ ૫ જ ત જ ગા ગા
૨ ઇ��k4 ૧૧ ૫ ત ત જ ગા ગા
૩ તોટક/Aોટક ૧૨ ૬ સ સ સ સ
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
૪ વસતંિતલકા ૧૪ ૮ ત ભ જ જ ગા ગા
૫ મા�લની ૧૫ ૮ ન ન મ ય ય
૬ હરણી ૧૭ ૬,૧૦ ન સ મ ર સ લ ગા
૭ `fૃવી ૧૭ ૮ જ સ જ સ ય લ ગા
૮ માદંા�ાતંા ૧૭ ૪,૧૦ મ ભ ન ત ત ગા ગા
૯ િશખરણી ૧૭ ૬,૧૨ ય મ ન સ ભ લ ગા
૧૦ શાrૂMલિવ�7ડત ૧૯ ૧૨,૧૯ મ સ જ સ ત ત ગા
૧૧ B�ધરા ૨૧ ૭,૧૪ મ ર ભ ન ય ય ય
૧૨ અ_gુ�ુપ ૩૨ ચરણને
pતે
૧-૩ ચરણમા ં૫-૬-૭
મો અ"ર U – –
૨-૪ ચરણમા ં૫-૬-૭
મો અ"ર U – U
૧૩ મનહર ૩૧ ૮ &થમ પ�ં�તમા ં૧૬
બીV પ�ં�તમા ં૧૫
છે�લો અ"ર PQુુ
ઉદાહરણ:
૧) ઉપે��k4
� �વમેવ માતા ચ િપતા �વમેવ.
� ^લુોચનાને િશર pધ .વામી.
� દયા હતી ના નહ7 કોઈ શાB
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
હતી નહ7 ક વળ માણસાઈ.
૨) ઈ��k4
� સસંારના સાગરને કનાર .
� ઊભા રહ7 pજ�લ એક લીધી.
� શે હોમવા pતર �લડાને
�વાળામહ7 YયથM િવસામણોની.
૩) તોટક/Aોટક
� અધરં મ�રંુ વદન ંમ�રંુ.
� િતિમર શયનો �હને પડતા
સપના િવ�રુા નજર ચડતા.ં
� મન મોહન ^ુદંર સાવરયા
%જુને કર7 તે &J ુબાવરયા.
૪) વસતંિતલકા
� મે &ેમમા ંતડફતા મમ શાિંત ખોઈ
આનદંની મ�રુ પાખં ન �ાયં જોઈ.
� ઉદ�ીવ rૃ�gટ કરતા ંનભ ��ૂય ભાસે
ક વા તરંગિત ^ચુચંલ .વZછ નીર.
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
૫) મા�લની
� કમલવt ્ગણીને બાલના ગાલ રાતા
રિવિનજ કર તેની ઉપર ફ રવે છે.
� મ�રુ સમય તેવે ખેતર શેલડ7ના
રમત /ૃિષવાલોના બાલ �હાના કર છે.
૬) હરણી
� ઉપવન િવશે સા>ં જયાર હવા હસતી હતી
અલક લટમા ંતાર7 વેણી કશી લસતી હતી.
� નયન નમણા �ીવા ધોળ7 લલાટ ^હુામ�ુ ં
અિવરત ફર7 �ુબંી �ુબંી /ૃતાથM નહl ગ�ુ.ં
૭) `fૃવી
� ભમો ભરત ખડંમા ંસકળ ભોમ � ૂદં7 વળ7.
� સહBશત ઘોડલ અગમ &ા�તથી નીકiયા.ં
૮) મદંા�ાતંા
� ^કૂા ંપણ� વન ગજવતા,ં શાતં લીલા સદાયે.
� ધીમે ઉઠ7 િશિથલ કરને નેAની પાસ રાખી.
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� ના િશ"ાના કથન કથવા j�ુત તારા સમીપે.
૯) િશખરણી
� વળાવી બા આવી િનજ સકલ સતંાન �મશ:.
� અસ�યો માહ થી &J ુપરમ સ�યે t ુ ંલઈ 4.
� હV તાર7 કાયા %જુ નયન સામે ઝળહળે.
૧૦) શાrૂMલિવ�7ડ7ત
� ઉગે છે ^રુતી ભર7 રિવ %rુૃ હ મતંનો `વૂMમા.ં
� ગેબીનોબત આભની ગડગડ ને વીજને ઝાપટા.ં
� ખેડ ^રૂજ ભોમ સોમ કરતો આનદંની વાવણી.
૧૧) B�ધરા
� ધીમે ધીમે છટાથી /ુ^મુ રાજ લઈ ડોલતો વાj ુવાય.
� ચોપાસે વ�લીઓથી પરમલ &સર નગંને t�ૃત થાય.
૧૨) અ_gુ�ુપ
� ઇ��&.થજનો આ>, િવચાર કરતા હતા
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
એક બાબતને માટ , શકંા સૌ ધરતા હતા.ં
� સૌ�દય� વેડફ7 દ તા, નાના ^ુદંરતા મળે
સૌ�દય� પામતા પહ લા,ં સૌ�દયM બન5ુ ંપડ .
૧૩) મનહર
� બગલાની ડોક વાકં7, પોપટની ચાચં વાક7
/તૂરાની ` ૂછંડ7નો, વાકંો િવ.તાર છે.
� એક દ મહ તાVએ છોકરો જવાબ દ
ઈિતહાસ િવશે &� સૌથી મોટો કયો છે.
� છે�લે બાકં બેઠ લો રાકં છોકરો જવાબ દ
સા’બ સા’બ &� એક રોટલો મોટો છે.
• માAામેળ છદં
-% ��� %�&� ��� ��0��
૧ ચોપાઈ ૧૫ ૧૫ માAા પછ7 - ચાર ચરણ
- દર ક ચરણમા ં૧૫ માAા
૨ દોહરો ૨૪ ૧૩ માAા પછ7 - ચાર ચરણ
- ૧-૩ ચરણમા ં૧૩ માAા
- ૨-૪ ચરણમા ં૧૧ માAા
૩ સોરઠો ૨૪ ૧૧ માAા પછ7 - ચાર ચરણ
- ૧-૩ ચરણમા ં૧૧ માAા
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
- ૨-૪ ચરણમા ં૧૩ માAા
૪ હરગીત ૨૮ ૧૪/૧૬ માAા
પછ7
- ચાર ચરણ
- દર ક ચરણમા ં૨૮ માAા
૫ સવૈયા ૩૧/૩૨ ૧૬ અને ૨૧
માAા પછ7
- ચાર ચરણ
- દર ક ચરણમા ં૩૧ અથવા
૩૨ માAા
- ૩૧ માAાવાળો – એ�Aીશા
- ૩૨ માAાવાળો – બAીશા
૬ �લણા ૩૭ ૧૦,૨૦,૩૦
માAા પછ7
- ચાર ચરણ
- દર ક ચરણમા ં૩૭ માAા
ઉદાહરણ:
૧) ચોપાઈ
� કાળ7 ધોળ7 રાતી ગાય,
પાણી પીએ ચરવા 4ય,
ચાર પગોને �ચળ ચાર,
વાછરડા પર હ ત અપાર.
� જો જો ર મોટાના બોલ,
ઉ�જડ ખેડ બા�યો ઢોલ.
૨) દોહરો
� ઝાઝા નબળા લોકથી, કદ7 ન કરયે વેર
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
ક7ડ7 કાળા નાગનો, &ાણ હર આ પેર.
� ક��લ t>ુ ન aયામતા, હ7રો ત> ન �ેત
rુરજન ત> ન વ�તા, સ�જન ત> ન હ ત.
૩) સોરઠો
� ઓ રસતર.યા ંબાળ!, રસની ર7ત મ Jલૂશો
&Jએુ બાધંીપાળ, રસ સાગરના ` ુયથી.
૪) હરગીત
� �યા ં�યા ંનજર માર7 ઠર યાદ7 ભર7 �યા ંઆપની.
� શશીકાતં મારા લ�નની કંકોAી આ વાચંજો.
� ¡ી રામચ�ં /ૃપા8 ુભજનમ હરણ ભવભય દાvણ%.્
૫) સવૈયા
� pતરની એરણ પર કોની પડ હથોડ7 ચેતન vપ.
� દ ખ �બચાર7 બકર7નો પણ કોઈ 4તા ન પકડ કાન.
૬) �લણા
� 4ગને 4દવા /ૃgણ ગોવા�ળયા
જ�પેશ બગદરયા ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
tજુ િવના ધેનમા ંકોણ 4શે?
� માનવી માA જગદ7શનો pશ છે
રંગને vપના ભેદ ખોટા.
જ�પેશ બગદરયા ������� �к�� �� -1 હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ���� ���� ���?
� ઉ�ચારણના ઘટકોને ��ય સકં�તો !ારા ર"ુ કરવાની %યવ&થા એટલે *લિપ.
� વગેર� *લિપ *ચ-હો છે.
� �, �, к, � વગેર� *લિપ સકં�તો છે.
� /જુરાતના ક�છ 0દ�શની “ક�છ2” ભાષાને હ6 *લિપ 0ા7ત થઈ નથી.
� આપણી *લિપ /જુરાતી છે : દ�વનાગર2 *લિપ પરથી ઉતર2 આવી છે.
��� �!"
#$ �! %�&� �!
સ&ં;ૃત તિમલના>ુ – તાિમલ,
0ા;ૃત ક�રલ – મલયાલમ,
અપBશ કણાCટક – કDડ,
/જુરાતી, બગંાળ2, મારવાડ2, વગેર�... FG0દ�શ – તેH/ુ ુ
• ������� ���'" () &
� ૧૬મી સદ2મા ંભાલણ ે“/Lૂર ભાષા” એવો શMદ 0યોગ કયN હતો.
� ઉમાશકંર જોષીએ /જુરાતી ભાષાને “માOુ /Lૂર” તર2ક� ઓળખાવે છે.
� ૧૭મી સદ2મા ં0ેમાનદં� “દશમ&કંધ” નામની ;ૃિતમા ં/જુરાતી ભાષા એવો &પTટ શMદ 0યોગ
કર� છે.
� ૧૮મી સદ2ના 0ારંભથી &પTટ /જુરાતી ભાષાનો િવકાસ થવા લાVયો છે.
o /Lૂર - /Xુજ - /જુરાતી
જ�પેશ બગદરયા ������� �к�� �� -1 હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• *�+ ��� ���� ���?
� સમાજના *ભD *ભD વગN અથવા રાYયના *ભD 0દ�શો વ�ચે %યવહારની એકZપતાની
આવ�યકતાને [યાનમા ંલઈને એક ભાષા &વZપ ઉ\ ુથ] ુહોય છે આ ભાષા &વZપને કોટC ,
કચેર2ઓમા ંઅને શાળા-મહાશાળાઓમા ંવાપરવામા ંઆવે છે તેનમેા-યભાષા તર2ક�
ઓળખવામા ંઆવે છે.
o /જુરાત - /જુરાતી
o રાજ&થાન - રાજ&થાની
• �"�� ���� ���?
� કોઈ પણ ભાષા દર�ક 0દ�શો અને વગNમા ંએક સરખી ર2તે બોલાતી નથી .
� એક જ ભાષા "ુદા "ુદા &વZપે બોલાતી જોવા મળે છે આ ભાષા &વZપને બોલી તર2ક�
ઓળખવામા ંઆવે છે.
� સામા6ક %યવહારોમા ંબોલીનો ઉપયોગ થાય છે.
� સમાજનો અ�પ અને િન^ન િશ*_ત વગCબોલીનો ઉપયોગ વધાર� 0માણમા ંકર� છે.
� ̀ વુાનો અને કૉલેજના િવbાથcઓ ક�ટલાક િવિશTટ ભાષા 0યોગોનો ઉપયોગ કર� છે :ને
“&લે-ગ” તર2ક� ઓળખવામા ંઆવે છે.
� &લે-ગએ માd `વુાનો જ નહe /નુેગારો, "ુગાર2ઓ અને રમતગમતના શોખીન પણ વાપર�
છે.
� &લે-ગમા ંટfબુલાઈટથી, ઉપલો માલ ખાલી હોવો, બામ :વા હોgુ,ં પેપર વઈેટ hકુg ુવગેર�
:વા શMદ 0યોગો વપરાય છે.
o "ૂનાગઢ પથંક - સોરઠ2
o kમનગર પથંક - હાલાર2
o ઓખા પથંક - ઓખામડંળ
જ�પેશ બગદરયા ������� �к�� �� -1 હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o lરુ�-�નગર પથંક - ઝાલાવાડ2 બોલી
o ભાવનગર પથંક - ગોહલવાડ2 બોલી
� ઉપરની પાચં બોલીઓના સhહૂને સૌરાTo2/કાઠ2યાવાડ2 બોલી તર2ક� ઓળખવામા ંઆવે છે.
� અશોકના િશલાલેખોની ભાષા qવૂC કા*લન 0ા;ૃત છે, : rાsી *લિપમા ંલખાયેલ છે.
� વતCમાન સમયમા ં/જુરાતી – tuે6ના િમvણવાળ2 “/જુલીશ” ભાષાનો ઉપયોગ થાય છે.
o ઉતર /જુરાત - પwણી
o મ[ય /જુરાત - ચરોતર2
o દ*_ણ /જુરાત - lરુતી
,-��./0 (�� ������ - �1�� *2 ������ -
3�"��0
)�4� ������ -
5����
ઘોડ� – :મ તાણે – xયાર� અગાડ2 – આગળ હવાકો – પૈસા
મોર – આગળ હzડ – ચાલ { ૂહંHુ ં– ધોકો પોયરો – છોકરો
ઓHુ ં– પેHુ ં આલ – આપ ધાગડ2 – ગોદડ2 બી- પણ
હાલgુ ં– ચાલgુ ં સઈ રાખ – પકડ2 રાખ વઢgુ ં– લડgુ ં ઉઘેરg ુ– ઉછેરgુ ં
અટાણે – અxયાર� છોડ2 – છોકર2 :મણા – છાણા તીવાર� – xયાર�
ગગો – દ2કરો વાયરો – પવન તીફા – તે બા"ુ
ઝાલgુ ં– પકડgુ ં આફા – આ બા"ુ
બરકાgુ ં– બોલાવgુ ં
વયા જgુ ં– ચા�યા જgુ ં
6����0 �"76�&��0 8���&��0 ,"�90
પૈસા ફદ`ુ ં જઈ કાવડ`ુ ં
જ�પેશ બગદરયા ������� �к�� �� -1 હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• �к�� ���� ���?
� ભાષા િવશે kણવાનો 0યxન કર] ુઅને તે kણકાર2ને %યવ}&થત Zપે hકુ2 આપ]ુ ંશ~
એટલે ભાષાશ~ અથવા ભાષાિવ�ાન :ને આપણે %યાકરણ તર2ક� ઓળખીએ છ2એ.
� %યાકરણ શMદ િવ+આકરણનો બનલેો છે.
o િવ = િવશેષ ર2ત ે
o આકરણ = ઘાટંો, {મૂો પાડ2ને બોલgુ ંતે
� આપણા %યાકરણના રચિયતા “પા*ણની” છે, તેમણે ભગવાન શકંરની 0ેરણાથી સ&ં;ૃત
ભાષામા ં%યાકરણના ૩૯૯૬ ldૂો લ�યા હતા :ને ૮ અ[યાયમા ંવહzચવામા ંઆ%યા છે :થી
“અTટા[યાયી” અથવા “પા*ણનીldૂ” તર2ક� ઓળખવામા ંઆવે છે.
• 2&'� ���� ���?
� [વિન શMદનો અથC અવાજ થાય છે.
� ભાષાના નાનામા ંનાના ઘટકને [વિન કહ�વામા ંઆવે છે.
� આ [વનીઓમા ં&વર અને %યજંનનો સમાવશે થાય છે.
� [વનીના ઉ�ચાર માટ� હવાની હાજર2 જZર2 છે.
� ફ�ફસામાથંી આવતી હવા �ાસ નળ2ના hખુ પર આવેલા “લેર-કસ” નામના અવયવમા ં
ગોઠવાયેલી નાદ તdંીઓને કંપાવે છે આ કંપને કારણે [વિન�ુ ંઉxપાદન શ� બને છે.
� [વિનના ઉ�ચારણની 0�યાને “ઉ�ચારણ શા~” અથવા “ઉ�ચારણ %યવહાર” કહ�વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ������ �� � �?
� �વરની મદદ વગર �યજંન સાથે �યજંન જોડાય �યાર� તેને જોડા ર કહ�વાય છે.
� જોડા રને “��� �����”ના નામે પણ ઓળખવામા ંઆવે છે.
� જોડા રો મોટ� ભાગે દ�વનાગર* +લિપમા ંલખાતા હોવાથી .લૂો થવાની સભંાવના
વધાર� રહ� છે.
� જોડા રને કારણે 1મ, સમય અને કાગળની બચત થાય છે.
������ х���� �����
1) વણ5 દંડ કાઢ* નાખીને
� સ = ભ�મ ચ = �વ8છ
ખ = 9યાલ બ = શ:દ
થ = નેપ;ય ન = <=ૂય
ત = ત�સમ લ = રવો�વર
ષ = ઇ@ટ જ = ઉBજળ
વ = �યવહાર ગ = િસCનલ
2) વણ5ને એકબીEને અડકાડ*ને લખવા
� F્ + I ્= કય વાJ
K્ + L ્= Mવ Mવાળા
K્ + K્ = Bજ ઉBજડ
3) વણ5ને ઉપર-નીચે લખવા
� ટ = ભO ઠ = છQો
ડ = ઉRયન દ = ઉદSય
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
4) વણ5ને હલ=T ્દશા5વવા
� U્ = અV�યાક
F્ = વાWછટા
X્ = ઉYાટન
Z્ = ષ[કોણ
5) \ળૂ આFૃિત બદલાવીને
� X્ + ^ ્+ અ = મા, િત, ાર
K્ + + અ = _ _ાન, `_ાન, િવ_ાન
X્ + a ્+ અ = b પbિત, સ\bૃ, 1ાb, િસcb
X્ + L ્+ અ = d dારકા, dારપાળ, dષે
X્ + I ્+ અ = e ગe, પe, િવeાથf
T ્+ g્ + અ = h Fૃિhમ, ેh, hાસ, hીસ
< ્+ g્ + અ = 1 1ી, િવ1ામ, 1ીફળ
a ્+ I ્+ અ = jય ઉપાjયાય, �વાjયાય, અjયાય
U્ + k ્+ અ = l +ચl, મjયાl
U્ + L ્+ અ = m કnુ,ં નાpો, અસp
U્ + \ ્+ અ = q rqદ�શ, rqાન, rqચય5
< ્+ L ્+ અ = sા sાસ, િવsાસ, sેત, sાન, િવs
< ્+ t ્+ અ =u પિuમ, િનિuત, આuય5
X્ + \ ્+ અ = v \vુલ, વv*, wv*
T ્+ T ્+ અ = x મહ�વ, સxા, િનLિૃx, સપંિત
k ્+ k ્+ અ = y Uyુર, રyાદ�, પyાલાલ
z ્+ T ્+ g્ + અ = { {ી, વ�T,ુ શ{, અ{
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
g્ + X્ + g્ + અ = |5 આ|5, સ|5
6) “ર”નો ઉપયોગ
� = ફયા5, સઘંષ5, આટસ5, વકસ5, મ�ય5, વ�ય5
� = ન�, િવh, {ોત, �ાવ, સહ{, �Cધરા
� = સૌરા@�, મહારા@�
������ х���� �����
� જયાર� �વર કોઈ પણ �યજંન સાથે ભળે અને એક નવા શ:દની રચના કર� �યાર�
તેને �વરIWુત \ળૂા ર કહ�વામા ંઆવે છે.
o F્ + ઋ = Fૃ Fૃપા, Fૃિષ, Fૃિમ
ગ + ઋ = � ૃ �હૃ, �હૃ�થાન
T ્+ ઋ = T ૃ Tણૃ, Tષૃા, Tતૃીય
k ્+ ઋ = k ૃ kપૃ, k�ૃય
� ્+ ઋ = � ૃ �;ૃવી, �@ૃઠ
� ્+ ઋ = � ૃ �હૃX્, �હૃ�પિત
. ્+ ઋ = . ૃ .�ૃ,ુ .�ૃય, . ૃગં
\ ્+ ઋ = \ ૃ \ગૃ, \Xુૃ
L ્+ ઋ = L ૃ Lષૃભ, Lકૃોદર, L ૃ
< ્+ ઋ = < ૃ < ૃગંાર
U્ + ઋ = � �દય
X્ + ઋ = Xૃ Xૃ�@ટ, સાXૃSય
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� ઉદાહરણ :
o ��� : z ્+ અ + g્ + અ + z ્+ અ
o ભાવનગર : . ્+ આ + L ્+ અ + k ્+ અ + � ્+ અ + g્ + અ
o ������ : ......................................................................................
o � !�"��� : ......................................................................................
o �#� : ......................................................................................
o $%&� : ......................................................................................
o $%&�#�к : ......................................................................................
o ��() : ......................................................................................
o *+#,��� : ......................................................................................
o -.�/� : ......................................................................................
o ��� : ......................................................................................
o 012�� : ......................................................................................
o 345��� : ......................................................................................
o к�67!" : ......................................................................................
o �યો�સના : ......................................................................................
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o � �8�� : ......................................................................................
o 9��&) : ......................................................................................
o ��/ : ......................................................................................
o 7�� �() : ......................................................................................
o *0 : ......................................................................................
જ�પેશ બગદરયા ������� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
�������
� �ઢ�યોગ એટલ ે�ઢ થયેલો �યોગ – અ�ભુવવાણી. ભાષામા ંલોક&ભ ેથતા �યોગ
�ઢ બને )યાર* એ “�ઢ�યોગ” બને છે. આમ, �ઢ�યોગ�ુ ંઉદભવ1થાન છે લોક2ખુ.
લોક2ખુની 4ૂખથેી એ જ6મ ેછે અને લોક&ભના મા7યમથી એ�ુ ંબળકટ �પ ધારણ કર*
છે અને થોડામા ંઘ;ુ ંકહ< =ય છે.
� �ઢ�યોગને “લોકો>?ત” પણ કહ* છે. વ?ત@યને ચોટદાર અને અસરકારક બનાવવા
ક*ટલીકવાર શCદ�યોગની ખાસ લઠણનો ઉપયોગ કરવામા ંઆવે છે, તેને �ઢ�યોગ
કહ* છે. �ઢ�યોગની પાછળ ઈિતહાસ પડ*લો છે. વા1તવમા ં�ઢ�યોગએ ભાષા�ુ ંઘર*;ુ ં
છે. તેના ઉપયોગથી લખાણ વG ુધારદાર અને �ભાવક બનવા ઉપરાતં લાઘવHણૂI
બને છે.
� ક*ટલાક પરJચત �ઢ�યોગો ઉદાહરણ તર<ક* અહK �1Lતુ છે:
o �к �ા � к��ા�
� એક સરખા ગણવા.
o ��� �����
� Nુઃખ લાગPુ.ં
o � ������ ��� ��
� નસીબ ખરાબ હોPુ.ં
o к� ����
� ભાન આવPુ.ં
o �� � ���
� ટ*વાઈ જPુ.ં
જ�પેશ બગદરયા ������� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o хા� "� #ા�� $ા%���
� અ)યતં 2Qુક*લી અને સાહસભRુS કામ કરPુ.ં
o х� & '%� (��
� TજUદગીભર યાદ રહ* એવો પાઠ મળવો.
o ��� �ા) *)���
� સમજPુ.ં
o �ા�� +к%� (��
� મનમા ંHવૂIVહ બધંાવો
o ,ા)�-� .�/�� к����
� Nૂર રાખPુ.ં
o 0� .1#� -��
� JચUતાથી િવWળ થPુ.ં
o 0� хા��
� કચકચ કરવી.
o 0� $к ��� $ ��
� મનમા ંઅનકે િવચારોની ગડમથલ થવી.
o 0�)� 2 '� �����
� &વન @યથI હોPુ.ં
o 34� 5 'к6 %ા( )�7 �� "ા7�� �8�� �ા(
� શરમ છોડનારને કોઈની JચUતા નહK.
જ�પેશ બગદરયા ������� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o ) к6-,ા�� 6 (���
� Xખુ-Nુઃખ સહન કરવા.ં
o �� :ા��� (�ા
� હતાશ થઈ જPુ.ં
o ; <=�� � ા)ા� (��
� ભાર* મોZંુ અિન[ટ થPુ.ં
o �ા-ા�ા� �ા����
� \ોધ, ગવI, L]ુછકારથી આપPુ,ં પરત કરPુ.ં
o ���ા>�� � " ?�к���
� કંઈ જ અસર ન થવી.
o %��6"ા� ш�кા4ા к�ા��ા�
� ^બૂ સતંાપ આપવો.
o �хા7�� �ાA�B
� ભાર* Nુઃખમા ંઆવી પડPુ.ં
o �� � (���
� ^શુ થઈને ઘ; ુઆપPુ.ં
o ��ા� кા���
� મનનો રોષ ઠાલવવો.
o Cા�4-:ાD��� �����
� ^બૂ રડPુ.ં
જ�પેશ બગદરયા ������� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o ��� � 6 (��
� Xમૂસામ થઈ જPુ.ં
o �EA�� к�4 к����
� હUમત રાખવી.
o �EA�� х�%���
� મન�ુ ંNુઃખ કોઈને કહ*Pુ.ં
o ��� к� �ા
� િન[ફળતા `પાવવી.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
����
• ���� ���� �?
� સમાસ શ�દ � � + �� નો બનેલો છે.
� �યા ં,
સ� ્= સાથે
આસ = બેસ$ુ ં
� &ુદા &ુદા અથ(વાળા બે ક+ તેથી વ- ુશ�દો જોડાઈને એક નવો શ�દ બને છે 0ન ે
સમાસ કહ+વામા ંઆવે છે.
� બ1ે પદો મળ2ને બનેલા પદને ���� �� અથવા ������к �� કહ+વાય છે.
� સામાિસક પદના 4થમ પદને 5વૂ(પદ બી7 પદને મ8યમ પદ અને 9ી7 પદને
ઉ;રપદ તર2ક+ ઓળખવાનામા ંઆવે છે.
� આ પદોનો વા> સાથેનો સબધં @પAટ થાય એ ર2ત ેCટા પાડવાની 4Dયાને
િવEહ કહ+વાય છે.
� સમાસના �Fુય 9ણ 4કાર છે.
1. સવ(પદ 4ધાન સમાસ
2. એકપદ 4ધાન સમાસ
3. અGયપદ 4ધાન સમાસ
• ����� ���� ����
� 0 સમસામા ંબધા જ પદો સમાન મોભાના હોય તેવા સમાસને સવ(પદ 4ધાન
સમાસ કહ+વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
1. ��� / ���
� 0 સમાસમા ં સમાન મોભો ધરાવતા શ�દો જોડાય અને તેનો િવEહ કરતી
વખતે અ��, к , અ!�� 0વા પદો વપરાય તે સમાસને IGI સમાસ કહ+વામા ં
આવે છે.
1) "�# �# ���
� 0 IGI સમાસનો િવEહ અ�� શ�દથી થતો હોય તે સમાસને ઈતર+તર
અથવા સ�Jુચય IGI કહ+વામા ંઆવે છે.
� ઉદા.
માતાિપતા Lવનમરણ
અ1પાની માનપાન
લોચનમન ટ+બલMરુશી
સવારસાજં Nટૂમો7
રામલOમણ વેરઝેર
દંપિત રાધાQૃAણ
દાળભાત કપરકાબી
હાથપગ લવQુશ
ચાપાણી તડકોછાયો
હલનચલન મનહદય
નળદમયતંી આજકાલ
નરનાર2 નાકકાન
ર2તરવાજ વાદિવવાદ
લાડકોડ સીતારામ
સોયદોરો Sી5Tુુષબાળકો
દાદાદાદ2
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
2) �$к%&�к ���
� 0 IGI સમાસનો િવEહ કરતી વખતે к , અ!�� શ�દનો ઉપયોગ કરવામા ં
આવે તેવા સમાસને વૈકW�પક IGI સમાસ કહ+વાય છે.
� ઉદા.
હારLત 9ણચાર
XચનYચ ટાઢતડકો
સો[\ુ5ુ ં પાચંપદંર
7]યેઅ7]યે કાં̂ પુાQુ
લાભાલાભ જયપરાજય
દશબાર નફોતોટો
પાનબાન ન$&ુુ[ ુ
ગોળધાણા પ`પુખંી
હવાપાણી aદરબહાર
શાકભાL કાળાbરૂા ં
શાળાકોલેજ સા-સુGયાસી
સો[ુ\ં5 ુ ઉ;રદcdણ
ગામશહ+ર ચડ$ુઉંતર$ુ ં
• �к�� ���� ����
� 0 સમાસ[ુ ંએકપદ 4ધાન હોય અને બી&ુ પદ તેને આધીન રહ+e ુ હોય તેવા
સમાસને એકપદ 4ધાન સમાસ કહ+વાય.
1. �'()*
� 0 સમાસમા ંએકપદ �Fુય હોય અન ેબી&ુ પદ તેની સાથે િવભકત સબધંથી
જોડાયેfુ ંહોય તેવા સમાસને તg5Tુુષ સમાસ કહ+વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� આ સમાસનો િવEહ કરતી વખતે ��, !,, !к-, ��#�, ��� , �� ��� , �'.�,
к�/, ��)� , ���!,, �0, �,, 1�, ��, ���, 2�#, 3�# વગેર+ 0વા િવભકત
4gયેયો વપરાય છે.
� ઉદા.
4ેમવશ માનવસhiત વાતાવરણ
@વાધીન વરમાળા દ+શબ-ં ુ
આવકારપ9 jkુસlજ બ7રભાવ
Qૃપાપા9 યmવેદ2 વાહનવnાર
દયાપા9 શયનoહૃ જળધારા
િવpાથqિ4ય આrય@થાન દ+શભstત
�ખુપાઠ દ+શ4ીિત રા�યસ;ા
હ+તભયા( ઋણ�tુત નગરજનો
આશાસભર cચwતા�tુત નમ(દાકાઠં+
હરખઘેલા ગભ(rીમતં વનવાસ
યોગjtુત વનમાળ2 લોકિ4ય
મ9ં�yુધ ગદા4હાર લયલી
જGમ7ત રાજમહ+લ વાણીzરૂો
@નેહાધીન L�લા4�ખુ @વગ(વાસ
jિુધ{Aઠર 8યાનમyન
2. �4.����0�,
� 0 સમાસમા ં 5વૂ(પદ અને ઉતરપદ આપેલા હોય અને મ8યમપદનો લોપ
થતો હોય તેવા સમાસને મ8યમપદલોપી સમાસ કહ+વાય.
� આ સમાસનો િવEહ કરતી વખતે મ8યમપદ ઉમેર$ુ ંપડ+ છે.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� ઉદા.
વત(માનપ9 વત(માન આપe ુપ9
zયૂ(�ખુી zયૂ( તરફ �ખુરાખી cખલe ુ|લ
િવજયસેના િવજયની ઈJછા વાળ2 સેના
િશરપાઘ િશરમાથે ધારણ કરવાની પાઘ
પાયદળ bિૂમ પર ચાલીને જe ુદળ
ભજનમડંળ2 ભજન કરવા માટ+ એક9 પયેળ મડંળ2
ઘરધધંો ઘરમા ંરહ2ને કરાવાતો ધધંો
@�િૃતપટ @�િૃત પર aકત થયેલો પટ
દાળચોખા દાળ િમિrત ચોખા
દહYવડા દહY િમિrત વડા
રાહતકાય( રાહત માટ+ આપવામા ંઆવeુ ંકાય(
લોકગીત લોકો વડ+ રચાયેfુ ંગીત
4માણપ9 4માણ આપeુ ંપ9
દ2વાદાડં2 દ2વો 4ગટાવવાની દાડં2
સભાoહૃ સભા ભરવા માટ+[ ુ ંoહૃ
રાLના�ુ ં રાLMશુીથી અપાe ુના�ુ ં
િશAય$િૃ; િશAયને આપવામા ંઆવતી $િૃત
મJછરદાની મJછર અટકાવવાની દાની
4લયક+e ુ 4લય લાવનાર ક+e ુ
િમલમ&ૂર િમલમા ંકામ કરતો મ&ૂર
ઘરજમાઇ ઘરમા ંરહ+તો જમાઈ
Gયાયસભા Gયાય આપનાર2 સભા
$ ૃદંાવન $ ૃદંા (eલુસી) ભર+f ુવન
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
oલુાબદાની oલુાબ રાખવાની દાની
સહનશstત સહન કરવાની શstત
Jયવન4ાશ Jયવન ઋિષએ બનાવેfુ ં4ાશ
િવpાલય િવpા મેળવવા[ુ ંઆલય
છા9ાલય છા9ને રહ+વા માટ+[ ુ ંઆલય
Qુળદ+વી Qુળમા ં5 ુ7ંતી દ+વી
ર+ખાcચ9 ર+ખા વડ+ બનાવેલ cચ9
હ@તઘડ2 હાથમા ંપહ+રવાની ઘડ2
સEંામગીત સEંામ (jkુ) સમયે ગવાe ુ ંગીત
Lવનિવpા Lવન બનાવતી િવpા
3. ���#.
� 0 સમાસમા ંએકપદ �Fુય હોય અને બી&ુ પદ એના િવશેષણ તર2ક+ કાય(
કરe ુહોય તેવા સમાસને કમ(ધારય સમાસ તર2ક+ ઓળખવામા ંઆવે છે.
� આ સમાસના બે પદો વJચે ઉપમાન-ઉપમેય, ઉપમાન સાધારણ ધમ( અથવા
�યstત વાચક સmંા અને 7િતવાચક સmંાનો સબધં રહ+લો હોય છે.
� ઉદા.
o િવશેAય - િવશેષણ સબંધં વાળા કમ(ધારય
મહારા7 ભરસભા મહાશાળા
પરમાgમા �યામશર2 સતસગં
�Fુયમ9ંી િમAટા1 મહા�તૃ
Mશુખબર મધરાત લબંગોળ
zુદંરવર વરદાન મહાિસk2
સiનખેલ પરગામ bતૂકાળ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o ઉપમાન – ઉપમેય સબંધં વાળા કમ(ધારય
સસંારસાગર Lવનખેડ
શોકસાગર mાનસાગર
આશાવેલ િવચારવાણી
દ+હલતા હ�યાસગડ2
ભstતપદારથ કા�ય�તૃ
અહમબોજ મનોરથ
o ઉપમાન - સાધારણ ધમ(વાળા કમ(ધારય
મેઘગભંીર �જદ+હ
કાજળકા�ં ઘન�યામ
ચ�ં�ખુ કાગળકાયા
પાણીપોચા િસwહ5\ુષ
o એકપદ 7િતવાચક સmંા અને બી&ુ ંપદ �યstત વાચક સmંા
zયૂ(દ+વ ચાદંામામા
મે�લુકાકા દરયાદ+વ
ભીખાશેઠ ઘોઘાબાપા
યજમાન અમથીકાક2
o ક+ટલીક વાર આ સમાસમા ંિવશેષણ તર2ક+ કાય( કરe ુ ંપદ પાછળ આવે છે
દ+શભરમા ં
dણેક
લાલચોળ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
દ+શાવર
\પાતંર
�ખુારિવwદ
તી�ોતમ
4. 5�6
� 0 સમાસમા ં 5વૂ(પદ સFંયા વાચક િવશેષણ હોય અને િવEહ કરતી વખતે
સ�હુનો ભાવ દશા(વે તેવા સમાસને �Io ુસમાસ કહ+વામા ંઆવે છે.
� ઉદા.
ચોઘડjુ ં િ9bવુન સ�તાહ
પચંવટ2 સ�તપદ2 પચંાsyન
પખવાડjુ ં સહScલwગ ષટપદ
પચંપા9 િ9oણુી િ9`લૂ
નવરંગ પચંમહાલ િ9ફળા
ચોમાzુ ં �Iદલ પચંરા9ી
પચંત9ં િ9�લ પચંાગ
નવરા9ી પ7ંબ (પાચં
નદ2નો સ�હૂ)
િ9પદ
પાચંશેર પચંા�તૃ િ9કોણ
પચંનાદ
• અ�.�� ���� ����
� 0 સમાસ[ુ ંએક+ય પદ વા> સાથે િસkો સબંધં ધરાવe ુન હોય પણ સમાસ એ
વા>ના cબ7 કોઈ પદના આધાર+ રહ+fુ ંગૌણ પદ હોય તેવા સમાસને અGયપદ
4ધાન સમાસ કહ+વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
1. 789,:;
� 0 સમાસના બ1ે પદ વJચે િવભstતનો, ઉપમાન – ઉપમેયનો અથવા
િવશેષણ – િવશેAયનો સબંધં હોય અને આM ુપદ અGય કોઈ પદના િવશેષણ
તર2ક+ વપરાe ુ ંહોય તેવા સમાસને બ��ુીહ સમાસ કહ+વાય છે.
� ઉદા.
અભેદ માટ2પગો શતરંગી
Mશુિમ7જ કાળ�Mુ ુ ં દામોદર
પાણીપથંો ગૌ�ખુી એકધાTંુ
$કૃોદર �શુળધાર મહાબા� ુ
દશાનન મીઠાબોળો અગમN�ુk
હતાશ િનધ(ન ગ7નન
િસwહવાદની િનરંQુશ ગૌરવ�ુ ં
dણભoંરુ નીરોગી s@થત4m
અ7ણ
2. 3���
� 0 સમાસ[ુ ં એકપદ Dયા ઘાe ુ હોય અને બી&ુ ં પદ તેની સાથે િવભstત
સબંધંથી જોડાયેfુ ંહોય તેવા સમાસને ઉપપદ સમાસ કહ+વાય છે.
� આ સમાસનો િવEહ કરતી વખતે મોટ+ ભાગે aતમા ંનાર 4gયેય આવે છે.
� ઉદા.
સgયવાદ2 પકંજ ગગંાઘર
નમ(દા zધુાકર સહા8યાયી
-રંુધર આjઘુધાર2 Qુશળ
LવસરMુ ં પાપાચાર2 પાનખર
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
શાિંતકર @વગ(@થ મમ(m
ભયકંર ડકંાધાર2 મનોહર
ભયદશ(ન હરામખોર મણીધર
cગરધર પગરMુ ં મનોહર
mાનદા વારિધ ગોપાલ
oહૃ@થ માથNડૂ તટ@થ
ખબરદાર િવ�ભંર
• �:#<���� ( =��� અ к 3��;#>0
3��;#> ��?; ����
મનોહર મનને હરનાર ઉપપદ
$ ૃદંાવન $ ૃદંા (eલુસી)થી ભર+fુ ંવન મ8યમપદલોપી
�યામવણ( �યામ એવો વણ( કમ(ધારય
4ેમઘાટડ2 4ેમસબંધંના 4તીક 0વી ઘાટડ2 મ8યપદલોપી
cગરધર cગરને ધરનાર ઉપપદ
પરદ+શ પર (બીજો) દ+શ કમ(ધારય
આનદંધન આનદં\પી ધન(વાદ�ં) કમ(ધારય
�િૃતકા\પ �િૃતકા(માટ2)ના ં\પો તg5Tુુષ
ગોપાળ ગાયોને પાળનાર ઉપપદ
શશીવદની શશી 0$ુ ંવદન 0[ુ ંછે ત ે બ��ુીહ
રૌ�યા ઘટંા રૌ�યા (\પાની) ઘટંા કમ(ધારય
@વાથ( @વરનો અથ( કમ(ધારય
�યથ( િવગત થયો છે અથ( 0માથંી ત ે બ��ુીહ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
આત(નાદ આત( (પીડત �યstત)નો નાદ તg5Tુુષ
|લડા-ંકટોર2 |લડાનંી બનેલી કટોર2 મ8યમપદલોપી
નવjગુ નવો jગુ કમ(ધારય
િવ�હgયા િવ�મા ંથતી હgયા મ8યમપદલોપી
LવનિવEહ Lવનનો િવEહ તg5Tુુષ
કાળઝાળ કાળ(મોત)ની ઝાળ તg5Tુુષ
કાળ\પી ધાર કમ(ધારય
િછ1cભ1 િછ1 અને cભ1 IIં
જGમિસk જGમથી િસk તg5Tુુષ
નખિશખ નખથી િશખા zધુી 0 �યાપfે ુ ં
છે એ$ુ ં
બ��ુીહ
ઝાકળ|લ ઝાકળcબw�ુઓથી ભY7યેfુ ં|લ મ8યમપદલોપી
મોરપYછ મોર[ુ ંપYછ તg5Tુુષ
મjરૂાસન મjરૂની આQૃિતવા�ં આસન મ8યમપદ લોપી
િનશદન િનશા અને દન IIં
દંપતી પિત અને પgની IIં
અધM�ુલી અરધી M�ુલી કમ(ધારય
4ાણતર@યા 4ાણ છે તર@યા 0ના ત ે બ��ુીહ
એકfુઅં�fૂ ુ ં એકfુ ંઅને અ�fૂ ુ ં IIં
અનેકરંગ અનેક છે રસ 0ને ત ે બ��ુીહ
તડકાછાયંા તડકા અને છાયા IIં
સાહgયરિસક સાહgયમા ંછે રંગ 0ને ત ે બ��ુીહ
લdાિધપિત લdનો અિધપિત તg5Tુુષ
થો�ુઘં�ુ ં થો�ુ ંઘ�ુ ં IIં
oહૃ@થ oહૃ+ રહ+નાર ઉપપદ
િનરાશ િનગ(ત(નાNદૂ) થઈ છે આશા બ��ુીહ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
0માથંી ત ે
નામિનશાન નામ ક+ િનશાન IIં
નવરસ નવ રસનો સ�હૂ �Io ુ
રાહતકાય( વાત(હવા)[ુ ંઆવરણ તg5Tુુષ
એકાE અE છે એક 0[ુ ંત ે બ��ુીહ
નવરંગ નવ રંગનો સ�હૂ �Io ુ
એકમા9 મા9 એક કમ(ધારય
dણકે એક dણ કમ(ધારય
આનદંઘલેા આનદંથી ઘલેા ં તg5Tુુષ
દવાખા[ુ ં દવા માટ+ ખા[ુ ં(@થળ) તg5Tુુષ
દવા મેળવવા[ુ ંખા[ુ ં(@થળ) મ8યમપદલોપી
�Aટ5Aુટ �Aટ અને 5Aુટ IIં
હwડોળાખાટ હwડોળાના @વ\પની ખાટ મ8યમપદલોપી
એકમત એક છે મત 0નો ત ે બ��ુીહ
$kૃાવ@થા $kૃ એવી અવ@થા કમ(ધારય
િવચારવહ+ણ િવચાર\પી વહ+ણ કમ(ધારય
િવચારો[ુ ંવહ+ણ તg5Tુુષ
��ાડં ��ા[ુ ંaડ તg5Tુુષ
@વજન પોતા[ુ ંજન કમ(ધારય
ચોધાર ચાર છે ધારાઓ 0ની તે બ��ુીહ
િવધવા િવગત (�તૃ) થયો છે ધવ
(પિત) 0નો તે
બ��ુીહ
ઘોડાગાડ2 ઘોડાથી ખ�ચાતી ગાડ2 મ8યમપદલોપી
પચંનાદ પાચં નદ2ઓનો સ�હૂ �Io ુ
ખ�ચતાણ ખ�ચ અને તાણ IIં
અહિન�શ અ� અને િનશા IIં
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
અGયમન@ક અGય9 (લાગેfુ)ં છે મન 0[ુ ં
તે
બ��ુીહ
િનgયિનયમ િનgયનો િનયમ તg5Tુુષ
નાMશુ નથી Mશુ 0 તે બ��ુીહ
દ2વાસળ2 દ2વો 4ગટાવવા માટ+ની સળ2 મ8યમપદલોપી
મહારાજ મહાન રા7 કમ(ધારય
િસk5Tુુષ િસk એવા 5Tુુષ કમ(ધારય
મોજશોખ મોજ અને શોખ IIં
ક�પ$dૃ ક�પના �જુબ[ુ ં ફળ આપનાર
$dૃ
મ8યમપદલોપી
ચYથર+હાલ ચYથરા 0વા છે હાલ 0ના ત ે બ��ુીહ
િનરdર નથી અdર([ુ ંmાન) 0ને ત ે બ��ુીહ
Mબૂzરૂત Mબૂ(zુદંર) છે zરૂત 0ની તે બ��ુીહ
લyનLવન લyન પછ2[ુ ંLવન મ8યમપદલોપી
�ગૃજળ �ગૃને આભાસ કરાવe ુ ંજળ મ8યમપદલોપી
4િતQૃિત સામી Qૃિત કમ(ધારય
ભાવાવેશ ભાવનો આવેશ તg5Tુુષ
િનદ�ષ નથી કોઈ દોષ 0મા ંત ે તg5Tુુષ
આરામMરુશી આરામ માટ+ Mરુશી તg5Tુુષ
આરામ આપનાર2 Mરુશી મ8યમપદલોપી
રાણીછાપ રાણીની છાપ 0ના પર છે તે બ��ુીહ
@વગ(@થ @વગ� રહ+નાર ઉપપદ
મનોમન મનમા ંઅને મનમા ં IIં
ગણવેશ ગણને (સ�હૂને) પહ+રવાનો વેશ મ8યમપદલોપી
વત(માનપ9 વત(માન (સમાચાર) આપeુ ં
પ9
મ8યમપદલોપી
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
5િૃથવીવ�લભ 5િૃથવીનો વ�લભ તg5Tુુષ
5િૃથવી પર સૌને વ�લભ (િ4ય) મ8યપદલોપ
પાપાચાર પાપથી ભર+લો આચાર મ8યમપદલોપી
રાતીચોળ ચોળ(મLઠ) 0વી રાતી કમ(ધારય
પળવાર પળ 0ટલી વાર મ8યમપદલોપી
�દયભદેક �દયને ભદેનાર ઉપપદ
મદોGમ; મદથી ઉGમ; તg5Tુુષ
નીડર િનગ(ત થયો છે ડર 0નો તે બ��ુીહ
એકાતંવાસ એકાતંમા ંવાસ તg5Tુુષ
રોમેરોમ રોમમા ંવાસ તg5Tુુષ
ભયકંર ભય કરનાર ઉપપદ
કત(�યપરાયણ કત(�યમા ંપરાયણ તg5Tુુષ
સ�Jચદાનદં સe ્અને cચe ્અને આનદં IIં
તપ�યા( તપથી ભર+લી ચયા( મ8યમપદલોપી
િન:@વાથ( નથી કોઈ @વાથ( 0ને ત ે બ��ુીહ
@વાથ( િવના[ુ ં કમ(ધારય
લોકગીત લોકો વડ+ રચાયેfુ ંગીત મ8યમપદલોપી
ષડરસ છ રસનો સ�હૂ �Io ુ
િનદ�ષ નથી કોઈ દોષ 0મા ંત ે બ��ુીહ
આgમહgયા આgમાની હgયા તg5Tુુષ
સgય\પ સgય છે \પ 0[ુ ંત ે બ��ુીહ
પચંપા9 પાચં પા9ોનો સ�હૂ �Io ુ
ધારાસભા ધારો ઘડનાર2 સભા મ8યમપદલોપી
સgયનારાયણ સgય એ જ નારાયણ કમ(ધારય
િ9bવુન 9ણ bવુનનો સ�હૂ �Io ુ
ઋeસુહંાર ઋeિુવષયક વણ(નનો સહંાર મ8યમપદલોપી
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
(સચંય)
પાદ9ાણ પાદ[ુ ં9ાણ (રdાણ) તg5Tુુષ
સમભાવ સમ એવો ભાવ કમ(ધારય
તટ@થ તટ+ રહ+નાર ઉપપદ
4માણપ9 4માણ આપતો પ9 મ8યમપદલોપી
ચરાચર ચર(જગંમ) અને અચર
(@થાવર)
IIં
પગરMુ ં પગ[ુ ંરdણ કરનાર ઉપપદ
શાિંતિનક+તન શાિંત આપનાTંુ િનક+તન મ8યમપદલોપી
5વૂ(પિ�મ 5વૂ( અને પિ�મ IIં
િનમ(ળ નથી કોઈ મળ 0મા ંત ે બ��ુીહ
એકધારો એક છે ધારા 0ની તે બ��ુીહ
અભયદા અભય અપ(નાર ઉપપદ
નૌકારોહણ નૌકામા ંઆરોહણ તg5Tુુષ
િવજયયા9ા િવજયની ઉજવણીની યા9ા મ8યમપદલોપી
નર5ુગંવ rેAઠ નર કમ(ધારય
સૌGદય(ધામ સૌGદય( ધરાવe ુ ંધામ મ8યમપદલોપી
મહાસiક મહા છે સiક 0[ુ ંતે બ��ુીહ
દ2વાદાડં2 દ2વો બતાવતી દાડં2 મ8યમપદલોપી
પચંવટ2 પાચં વડનો સ�હૂ �Io ુ
jિુધ{Aઠર jkુમા ંs@થર તg5Tુુષ
વારિધ વારને ધરનાર ઉપપદ
દલદાર દલને દ+નાર ઉપપદ
સlજન સારો જન કમ(ધારય
ચોમાzુ ં ચાર માસનો સ�હૂ �Io ુ
�યstતિવશેષ િવિશAટ �યstત કમ(ધારય
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
�ખુારિવwદ અરિવwદ 0$ુ ં�ખુ કમ(ધારય
સહScલwગ સહS cલwગનો સ�હૂ �Io ુ
પખવાડjુ ં પદંર વારનો સ�હૂ �Io ુ
dણભoંરુ 0નો dણમા ંનાશ થાય છે ત ે બ��ુીહ
અમીમીટ અમી ભર+લી મીટ મ8યમપદલોપી
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
����
� સિંધ એટલે સાદા અથ�મા ંજોડાણ.
� સ!ં"ૃતમા ં“સંહતા” તર'ક( ઓળખવામા ંઆવે છે.
� સિંધએ સ!ં"ૃત ભાષામાથંી ઉતર' આવેલો 2યાલ છે.
� બે વણ3 એક બી4 સાથે જોડાય 5યાર( તેમા ંથતા ફ(રફારને સિંધ કહ(વાય છે.
1. ��� ����
o ��� ��� �� � ��� ��� ��� ����� � ������� ��� ���� ��� ���� ���к�
��х����� ��� ��.
����
અ + અ 9યૂ� + અ!ત = 9યૂા�!ત
અ + આ આ િવ< + આધાર = િવ<ાધાર
આ + અ મહા + અનલ = અહાનલ
આ + આ મહા + આશય = મહાશય
o ઇ + ઇ >િત + ઇક = >િતક
ઇ + ઈ ઈ કિવ + ઈ<ર = કવી<ર
ઈ + ઇ યોગી + ઇ@A = યોગી@A
ઈ + ઈ રજનીશ + ઈશ = રજનીશ
o ઉ + ઉ ભાB ુ+ ઉદય = ભાBદૂય
ઉ + ઊ ઊ િસEF ુ+ ઊિમG = િસEFિૂમG
ઊ + ઉ વF ૂ+ ઉ�લાસ = વF�ૂલાસ
ઊ + ઊ વF ૂ+ ઉિમG = વFિૂમG
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o અ + ઇ નર + ઇ@A = નર(@A
અ + ઈ એ પરમ + ઈ<ર =પરમ<ેર
આ + ઇ રામ + ઇ@A = રામે@A
આ + ઈ Hારકા + ઈશ = Hારક(શ
o અ + ઉ પર + ઉપકાર = પરોપકાર
અ + ઊ ઓ નવ + ઊઢા = નવોઢા
આ + ઉ મહા + ઉ5સવ = મહો5સવ
આ + ઊ ગગંા + ઊિમG = ગગંોિમG
o અ + ઋ અK્ સMત + ઋિષ = સMતિષG
આ + ઋ રા4 + ઋિષ = રાજિષG
o અ + ઓ દ'પ + ઓNછવ = દ'પૌNછવ
અ + ઔ ઔ Qણુ + ઔદાય� = Qણુોદાય�
આ + ઓ ગગંા + ઓધ = ગગંૌધ�
આ + ઔ મહા + ઔદાય� = મહૌદાય�
o અ + એ એક + એક = એકRક
અ + ઐ ઐ ધન + ઐ<ય� = ધન<ેય�
આ + એ સદા + એવ = સદ(વ
આ + ઐ જનતા + ઐT = જનતૈT
o ઇ/ઈ પછ' કોઈ પણ િવ4તીય !વર આવે તો “ય”મા ંWપાતંર થાય છે.
ઇ + અ = ય >િત + અX =>5યX
ઇ + આ = યા િવ + આયમ = Yયાયામ
ઇ + ઉ = Z ુ >િત + ઉ[ર =>5Z[ુર
ઇ + ઊ = Z ૂ િન + ઊ = @Zનૂ
ઇ + એ = યે >િત + એક = >5યેક
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o ઉ/ઊ પછ' કોઈ િવ4તીય !વર આવે તો “વ”મા ંWપાતંર થાય છે.
ઉ + અ = વ 9 ુ+ અNછ = !વNછ
ઉ + આ = વા 9 ુ+ આગત = !વાગત
ઉ + ઇ = િવ અB ુ+ ઇત = અ\@વય
ઉ + ઈ = વી ] ૃ̂ ુ+ ઈ = ]_ૃવી
ઉ + એ = વે અB ુ+ એષણ = અ@વેષણ
o ઋ પછ' કોઈ િવ4તીય !વર આવે તો “ર”મા ંWપાતંર થાય છે.
ઋ + અ = ર િપ` ૃ+ અથ� = િપaથ�
ઋ + આ = રા મા` ૃ+ આદ(શ = માaાદ(શ
ઋ + ઓ = રો મા` ૃ+ ઓછગં = માaોછગં
ઋ + એ = ર( મા` ૃ+ એષણ = માaેષણ
ઋ + ઊ = W મા` ૃ+ ઊિમG = માbિૂમG
o એ + અ = અય સચંે + અ = સચંેય
એ + આ = અયા >ે + આસ = >યાસ
એ + ઇ = અિય સામે + ઇક = સામિયક
એ + ઊ = અZ ૂ મે + ઊર = મZરૂ
o ઐ + અ = આય ગૈ + અક = ગાયક
ઐ + ઇ = આિય ગૈ + ઇકા = ગાિયકા
ઐ + ઉ = આZ ુ ઐ + ઉ\dત = આZ\ુdત
o ઓ + અ = અવ પો + અન = પવન
ઓ + ઇ = અિવ ભો + ઇeટ = ભિવeટ
ઓ + ઈ = અવી ગો + ઈશ = ગવીશ
o ઔ + અ = આવ પૌ + એક = પાવક
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
ઔ + ઇ = આિવ નૌ + ઇક = નાિવક
ઔ + ઉ = આf ુ ભૌ + ઇક = ભાfકુ
2. !�� ����
o ��� !�� �� � !�� к� ����� ���" # �# ������ !�� ���� ���к�
��х����� ��� ��.
����
1) “�” !���� &'�� ����
o “સ”ની પહ(લા “અ” ક( “આ” િસવાયના !વર આવે તો તેનો “ષ” થાય છે.
િવ + સમ = િવષમ
અભી + સેક = અભીષેક
9 ુ+ 9Mુત = 9gુMુત
પર + સદ = પરષદ
િન + સેધ = િનષેધ
>િત + !થા = >િતeઠા
Zિુધ + \!થર = Zિુધieઠર
o “સ” પહ(લા “ઇ” ક( “ઉ” આવે અને “સ” પછ' “ક”, “ખ”, “પ”, “ફ” આવે તો “ષ” થાય.
િન9 ્+ કામ = િનeકામ
kુ9 ્+ >ાય = kુe>ાય
kુ9 ્+ કાળ = kુeકાળ
િન9 ્+ ફળ = િનeફળ
o “સ” પછ' “ત” ક( “થ” આવે તો “9”્ થાય.
િન9 ્+ તેજ = િન!તેજ
મન9 ્+ તરંગ = મન!તરંગ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o “સ” પછ' “ચ” ક( “છ” આવે તો “શ” થાય છે.
kુ9 ્+ lચ@તા = kુmીનતા
િન9 ્+ ચલ = િનિmલ
િન9 ્+ lચEતા = િનિmnત
o “સ”ની આગળ “અ” અને પાછળ ઘોષ Yયજંન હોય તો “ઓ” થાય છે.
મન9 ્+ હર = મનોહર
અધ9 ્+ ગિત = અધોગિત
o “સ”ની પાછળ “સ”, “શ”, “ષ” આવે તો “સ”ને !થાને િવસpન આવે છે.
િન9 ્+ શqદ = િન:શqદ
િન9 ્+ સતંાન = િન:સતંાન
િન9 ્+ <ાસ = િન:<ાસ
િન9 ્+ !વાથ� = િન:!વાથ�
o “સ”ની પહ(લા “અ” હોય અને પછ' અઘોષ Yયજંન આવે તો “સ”ને !થાને િવસગ� આવ ે
છે.
>ાત9 ્+ કમ� = >ાત:કમ�
અધ9 ્+ પતન = અધ:પતન
>ાત9 ્+ કાળ = >ાત:કાળ
����(:
]રુ9 ્+ કાર = ]રુ!કાર
નમ9 ્+ કાર = નમ!કાર
િતર9 ્+ કાર = િતર!કાર
sેય9 ્+ કાર = sેય!કર
2) “ર” Yયજંનને લગતા િનયમો
o “ર” પછ' “ત” ક( “થ” આવે તો “સ” થાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
tતK્ + ત5વ = tત!ત5વ
tતK્ + તાપ = tત!તાપ
o “ર”ની આગળ હ!વ “ઇ”, “ઉ” હોય અને પાછળ “ક”, “ખ”, “પ”, “ફ” હોય તો “ષ” થાય
છે.
ચ`K્ુ + યદ' = ચ`eુપદ'
ચ`K્ુ + ફલક = ચ`eુફલક
ચ`K્ુ + કોણ = ચ`eુકોણ
ચ`K્ુ + કલ = ચ`eુકલ
o “ર” પાછળ “ચ” ક( “છ” આવે તો “શ” થાય છે.
tતK્ + ચu ુ= tતmu ુ
]નુK્ + ચ = ]નુm
o “ર” પછ' “શ”, “ષ” ક( “સ” આવે તો િવસગ� થાય છે.
tતK્ + શાિંત = tત:શાિંત
tતK્ + શોક = tત:શોક
]નુK્ + !થાપક = ]નુ:!થાપક
tતK્ + vાવ = tત:wાવ
o “ર” પછ' આવલેા “ન” નો “ણ” થાય છે.
પર + નામ = પરણામ
િનK્ + નય = િનણ�ય
પK્ + ન = પણ�
કK્ + ન = કણ�
> + નામ = >ણામ
> + નય = >ણય
> + નેતા + >ણેતા
]રુા + ન = ]રુાણ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
3) અ@ય િનયમો
o >થમ પદને tતે આવેલા “મ” પછ' કોઈ Yયજંન આવે તો “મ” આગળના વણ� પર
અB!ુવર Wપે આવે છે.
મx ્+ ગલ = મગંલ
સx ્+ ગમ = સગંમ
સx ્+ દ(શ = સદં(શ
સx ્+ ]ણૂ� = સ]ંણૂ�
સx ્+ Zdુત = સZંdુત
સx ્+ યોગ = સયંોગ
અલx ્+ કાર = અલકંાર
સx ્+ બોધન = સબંોધન
સx ્+ સાર = સસંાર
o >થમ પદને tતે આવેલા “મ” અને “ન ”પછ' !વર આવે તો તે !વર તેમા ંભળ' 4ય
છે.
સx ્+ આહાર = સમાહાર
સx ્+ ઋy = સxyૃ
અB ્+ અzયાસ = અનઅzયાસ
અB ્+ ઉપયોગ = અBપુયોગ
o “ત” પછ' “ચ” ક( “છ” આવે તો “ત” નો “ચ” થાય છે.
ઉ` ્+ ચાર = ઉNચાર
ઉ` ્+ ચાલન = ઉNચાલન
ઉ` ્+ છેદન = ઉNછેદન
ઉ` ્+ ચ = ઉNચ
o “ત” ક( “દ” પછ' “લ”, “જ”, “ડ” આવે તો “ત” ક( “દ” નો “લ”, “જ”, “ડ” થાય છે.
ઉ` ્+ લેખ = ઉ�લખે
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
ઉ` ્+ લાસ = ઉ�લાસ
ત` ્+ લીન = ત�લીન
પ` ્+ લવ = પ�લવ
ઉ` ્+ જડ = ઉ{જડ
જગ` ્+ જનની = જગ{જનની
ઉk્ + |વલ = ઉ{જવલ
ઉ` ્+ ડ}ન = ઉદયન
ભગવ` ્+ ડમKંુ = ભગવાkુમKંુ
o હ!વ !વર પછ' “છ” આવે તો “Nછ” થાય છે.
!વ + છદં = !વNછદં
િશર + છેદ = િશરNછેદ
પર + છેદ = પરNછેદ
પદ + છેદ = પદNછેદ
o અઘોષ Yયજંન પછ' !વર અથવા અBનુાિસક િસવાયનો ઘોષ Yયજંન આવે તો તે
અઘોષ Yયજંનના !થાને તેના વગ�નો aીજો Yયજંન xકુાય છે.
i. “ક”નો “ગ” થાય
દ"્ + tત = દગતં
દ"્ + ગજ = દ~ગજ
દ"્ + દશ�ક = દ~દશ�ક
ii. “ટ”નો “ડ” થાય
ષ�્ + tગ = ષડગં
ષ�્ + યaં = ષડયaં
ષ�્ + ર] ુ=ષડર] ુ
iii. “ત”નો “દ” થાય
સ` ્+ આચાર = સદાચાર
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
ઉ` ્+ વેગ = ઉHગે
ઉ` ્+ યોગ = ઉ�ોગ
lચ` ્+ આનદં = lચદાનદં
iv. “પ”, “ભ”નો “બ” થાય
અ] ્+ િધ = અ�qધ
અ] ્+ જ = અqજ
લ� ્+ ધ = લqધ
અu�ુ ્+ ધ અuqુધ
v. “ષ” પછ' અઘોષ Yયજંન આવે તો “ટ” થાય છે.
ષg ્+ કોણ = ષ�કોણ
ષg ્+ પદ' = ષટપદ'
ષg ્+ ક = ષટક
ષg ્+ કમ� = ષટકમ�
vi. “ચ” ક( “જ” પછ' “ન” આવે તો “ન”ની જ~યાએ “�” આવે છે.
અ�્ + ન = અ�
ય�્ + ન = ય�
9�્ુ + ન = 9�ુ
vii. “ઋ” ક( “ષ” પછ' “ન” આવે તો “ણ” થાય છે.
ઋ + ન = ઋણ
` ૃ+ ન = `ણૃ
x ૃ+નાલ = xણૃાલ
F ૃ+ ના = Fણૃા
"ૃg ્+ ન = "ૃeણ
ઉg ્+ ન = ઉeણ
`gૃ ્+ ન = `eૃણ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
viii. નીચેની સિંધમા ં“ન”નો “ણ” થાય છે.
રામ + અયન = રામાયણ
�મ + અન = �મણ
શોષ + અન = શોષણ
નાર + અયન = નારાયણ
રમ +અન = રમણ
> + માન = >માણ
> + યાન = >યાણ
ix. પદને tતે આવેલા “ચ”, “જ”, “શ” નો “ક” થાય છે.
વા� ્+ પિત = વાdપિત
વlણ�્ + ]aુ = વlણક]aુ
િવ� ્+ પાલ = િવdપાલ
ભ�્ + િત = ભ\dત
xકુ + િત = x\ુdત
x. “ષ”પછ' “ત” આવે તો “ટ” થાય છે.
િશg ્+ ત =િશeટ
કg ્+ ત = કeટ
ષg ્+ િત = ષieટ
fgૃ ્+ િત = fiૃeટ
�ુg ્+ િત = �ieટ
�g ્+ ત = �eટ
xi. “ષ” પછ' “થ” આવે તો “ઠ” થાય છે.
]gૃ ્+ થ = ]eૃઠ
કાg ્+ થ = કાeઠ
અિધ + !થાતા = આિધ!ઠાતા
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
અB ુ+ !થાન = અBeુઠાન
3. ���'� ����
o ���'� �� � ��� к� !�� ���" # � ���� � ���� “���'�����” к*������ ���
��.
����
o િવસગ� પહ(લા “અ” અને િવસગ� પછ' ઘોષ Yયજંન આવે તો િવસગ� “ઓ” થાય છે.
સર: + વર = સરોવર
મન: + રોગી = મનોરોગી
યશ: + દા = યશોદા
સર: + જ = સરોજ
િશર + વેદના = િશરોવેદના
મન: + િવ�ાન = મનોિવ�ાન
o િવસગ� પહ(લા “અ” ક( “આ” િસવાયનો !વર હોય અને િવસગ� પછ' !વર ક( ઘોષ Yયજંન
હોય તો િવસગ�નો “K્” થાય છે.
િન: + દય = િનદ�ય
આZ:ુ + વેદ = આZવુ�દ
િન: + મળ = િનમ�ળ
ધB:ુ + ધર = ધBધુ�ર
િન: + અથ�ક = િનરથ�ક
િન: + અપરાધ = િનરઅપરાધ
ય�ુ: +વેદ = ય�ુવ�દ
o િવસગ�ની પહ(લા “અ” ક( “આ” િસવાયનો !વર હોય અને િવસગ� પછ' “ર” આવે તો
િવસગ�નો લોપ થાય છે અને આગળનો !વર દ'ઘ� બને છે.
િન: + રસ = નીરસ
િન: + રોગી = નીરોગી
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
િન: + રદ = નીરદ(વાદળ)
િન: + રંગ = નીરંગ
િન: + રવ = નીરવ
o િવસગ�ની પહ(લા “અ”, “આ”, “ઇ” હોય અને િવસગ� પછ' “ચ” ક( “છ” આવે તો િવસગ�નો
“શ” થાય છે.
િન: + lચય = િનિmnત
હર: + ચ@A = હરmય
>ાય: + lચત = >ાયિmત
તપ: + ચયા� = તપmયા�
]નુ: + ચરણ = ]નુmરણ
o િવસગ� પહ(લા “અ”, “આ”, “ઇ”, “ઉ” હોય અને િવસગ� પછ' “ક”, “ખ”, “ટ”, “ઠ”, “પ”, “ફ”
હોય તો િવસગ�નો “ષ” થાય છે.
ક = િન: + કામ = િનeકામ
િન: + કારણ = િનeકારણ
]નુ: + કર = ]નુeકર
ખ = ધB:ુ + ખડં = ધBeુખડં
ટ = ધB:ુ + ટંકાર = ધBeુટંકાર
ક: + ટ = કeટ
kુ: + ટ = kુeટ
ન: + ટ = નeટ
ઠ = િન: + �ુર = િનe�ુર
િન: + ઠા = િનeઠા
પ = િન: + પાપ = િનeપાપ
િન: + પX = િનeપX
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
ફ = િન: + ફળ = િનeફળ
ચ`:ુ + ફલક = ચ`eુફલક
o િવસગ� પહ(લા “અ” ક( “આ” િસવાયનો !વર હોય અને િવસગ� પછ' “ત" ક( “થ” હોય તો
“સ” થાય.
િવ: + `તૃ = િવ!`તૃ
kુ: + તા�ય = kુ!તા�ય
િવ: + થાિપત = િવ!થાિપત
>: + થાન = >!થાન
o િવસગ� પહ(લા “અ” ક( “આ” હોય અને િવસગ� પછ' “ક”, “ખ”, “પ”, “ફ” હોય તો
િવસગ�નો “સ” થાય.
પર: + પર = પર!પર
આશા: + પદ = આશા!પદ
�હૃ: + પિત = �હૃ!પિત
ભા: + કર = ભા!કર
Fણૃા: + પદ = Fણૃા!પદ
િતર: કાર = િતર!કાર
]રુ: + "ૃત = ]રુ!"ૃત
o િવસગ� પછ' “શ”, “ષ” ક( “સ” આવે તો િવસગ� કાયમ રહ(.
િન: + શqદ = િન:શqદ
િન: + સતંાન = િન:સતંાન
િન: + !વાથ� = િન:!વાથ�
િન: + શેષ = િન:શેષ
િન: + !]હૃ = િન:!]હૃ
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
����
� સ�ંા એટલે નામ.
� સ�ંાના ક�ટલાક �કારો છે.
o !ય"#તવાચક સ�ંા
o 'િતવાચક સ�ંા
o )!યવાચક સ�ંા
o સ*હૂવાચક સ�ંા
o ભાવવાચક સ�ંા
1. ������к ����
� !ય"#ત ક� �દાથ.ને ઓળખવા માટ� આપવામા ં આવેલા િવશેષ નામને
!ય"#તવાચક સ�ંા કહ�વાય છે.
� ઉદા.
સોમવાર ગાઘંી6
કારતક હમાલય
સીતા રામ
દવાળ7 લખન
ભાવનગર ભો'વદર
ધોળા 9જુરાત
ભારત િસ;હ<=ુુષ
2. ����к ����
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� !ય"#ત ક� �દાથ.ના આખા વગ.ને ક� 'િતને દશા.વનાર7 સ�ંાને 'િતવાચક સ�ંા
કહ�વાય છે.
� ઉદા.
<=ુુષ ગાય
નેતા સૈિનક
પવ.ત િશ?ક
@ી િવAાથB
મહલા રાCય
દ�વી દ�શ
દ�વ ગામ
મકાન મDૂર
શહ�ર E?ૃ
નદ7 સ*)ુ
3. �����к ����
� G પદાથ. )!ય HવIપે જોવા મળે છે તેમને દશા.વતી સ�ંાને )!યવાચક સ�ંા કહ�
છે.
� ઉદા.
માટ7 �ેJોલ
હવા પારો
ઘK ખાડં
તેલ ર�તી
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
I Lૂધ
ચોખા લોટ
4. �� ����к ����
� કોઈ પણ વગ.ની !ય"#તઓ ક� પદાથ.ને સ*હુની સ�ંાને દશા.વનાર સ�ંાન ે
સ*હુવાચક સ�ંા કહ�વાય.
� ઉદા.
ટોN સભા
ર�લી સરકસ
સ*દુાય Oુકડ7
ધણ વગ.
સમાજ ગણ
DુમP ુ �'
ઢગલો લRકર(સૈTય)
5. ����к ����
� અ*તૃ બાબતો દશા.વનાર7 સ�ંાને ભાવવાચક સ�ંા કહ�વાય છે.
� ઉદા.
�ેમ લWન
વહ�મ સમાનતા
નફરત વષ.
9Hુસો સેવા
જ�પેશ બગદરયા ���� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
Yોધ મહનો
Z[ૃય વાર
માનવતા માઈલ
નવરાશ કલોમીટર
બાળપણ મણ
સઘંષ. કલો\ામ
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ������ �� � �?
� નામને બદલે વપરાતા પદોને સવ�નામ કહ�વાય છે.
� �ુદ! �ુદ! "ય#$તઓ ક� &'ુુષોને દશા�વવા માટ� વાપરતા સવ�નામોને &*ુષ વાચક
સવ�નામ કહ�વાય છે. �к��� �� ���
��� � � � ,,ુ મા'ુ, મારાથી, મારાથી,
મે, તને
અમે, અમને, અમા'ુ,
અમારાથી, અમારામા ં
���� � � � 1 ુ,ં તમે, તને, તારાથી,
તારામા, તા'ુ, તે
તમે, તમને, તારાથી,
તારામા, તમારાથી, આપ,
આપને
���� � � � તે, તેનાથી, તે3 ુ,ં તેનામા,
તેને
તેઓ, તેનાથી, તેઓને,
તેઓ3ુ,ં તેમનામા,ં તેમ3ુ ં
1. �����к ������
� 4 સવ�નામ &*ુષ વાચક સવ�નામની સાથે વપરાયને તેને પોતાને ઓળખાવે તે
સવ�નામને 7વવાચક સવ�નામ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� અમે પોતે આમ9ંણ આ:;ુ.ં
� તેઓ <તે જ આ કાય� કરવાના છે.
� તમે =દુ આવજો.
� ,ુ ંપડ� >યા ંજવાનો ?.
� ,ુ ં7વય ંબોલવાનો ?.
2. �ш�к ������
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� પાસેની ક� @ુરની પરં1 ુ A>યB વ71 ુ ક� "ય#$ત દશા�વવા વાપરતા સવ�નામને
દશ�ક સવ�નામ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� આ રC ઈEલેFડના એક યસ7વી વડાAધાન.
� એ >યા કામ કરતા હશે.
� તે લોકો બ, ુસરળ હતા.
� પેલા ભાઈને મે તમાર! Jકુ આપી.
3. �� �! ������ (���#� ������)
� એક બી<ની અપેBાએ વપરાતા સવ�નામોને સાપેB સવ�નામ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� 4 અફવા ફ�લાવે તે દ�શLોહ! ગણાય.
� 4ણે આપી <M;ુ ંતેણે Nવી <M;ુ.ં
� 4ને રામ રાખે તેને કોઈ ન ચાખે.
� 4Oુ ંવાવશો તેO ુ ંલણશો.
4. �%���к ������
� નામને બદલે વપરાતા અને AP &છુવા માટ� ઉપયોગમા ં લેવાતા સવ�નામોન ે
APવાચક સવ�નામ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� આ ઓરડામા ંકોણ ફર� છે?
� તમાર� Rુ ંજોઈએ છે?
� તમાર� શેમા ંબેસOુ ંછે?
જ�પેશ બગદરયા ������ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� કોને કહો છો?
� ક;ુ ં&7ુતક લા"યા છો?
5. &'�'() ������
� 4 સવ�નામ વડ� િનિTત વ71 ુ "ય#$ત ક� પદાથ�નો અથ� Uચૂવાતો નથી તેવા
સવ�નામોને અિનિTત સવ�નામ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� તમે કઈ કહ�શો?
� કોઈ પડ! ગ;ુ ંલાગે છે.
� કોઈ ક� Jમુ પાડ!
� ક�ટલા લોકો >યા ંઉભા હતા
� અFયવાત માર� સાભંળવી નથી.
� સૌ પોતપોતાની ર!તે જશે.
જ�પેશ બગદરયા શ�દ સ�હૂ માટ� એક શ�દ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com 1
ન સમ�ય ત�ેુ ં �к�
"માથંી વ%& ુ'ટૂ� નહ( તે�ુ ંપા) �����
પગ �કૂ( શકાય નહ( તે�ુ ં ���
"ને કોઈ શ, ુનથી ત ે ���ш��
પાપ વગર-ુ ં ���
મટ.ંુ પણ માયા/ બગર ������
"-ુ ંશ�દોમા ંવણ/ન ણ થાય તે�ુ ં ��������
પહ�લા ંકડ( ણ બ12ુ ંહોય એ�ુ ં �� ���
હાથીને કા3મૂા ંરાખવા માટ�- ુ ંસાધન � �ш
િપયરથી વ7નુે િવિધસર સાસર� વળાવી
આણવી ત ે
!"�#
:ુઃખભયા/ પોકાર !����$
ફરજ બ�વવામા ંત�લીન к��%�� ��&
મનોકામના >રૂ( કરનાર ?@ુ к'�(��
કર�લા ઉપકારને �ણનાર )�*
ઉપકાર ઓઅર અપકાર કરનાર )�+�
>Eૃવી આકાશ સાથે મળતી હોય એ�ુ ં
Fખને જણાય તે કG�પત ર�ખા
,���-
�Hૃ છતા ંમજ3તૂ બાધંા-ુ ં хх/0-
મડદા ઉપર ઓઢાડવા-ુ ંકપKુ ં х�#�&
મંદરની Lદરનો �િૂતMવાળો ભાગ 1�2 )3
કોઈનો Nવ લે એ�ુ ં �4�5�#
ગાયોને ચાલવાથી ઊડતી રજ � -
�ણવાની ઈQછાવાRં 6*�7�
વહાણનો �Sુય ખલાસી 8#/9:
છાતીમા ંભરાતી લાગણીનો આવેશ ;���
એકબી�મા ંપરોવાયTે ુ ં �':��
જ�પેશ બગદરયા શ�દ સ�હૂ માટ� એક શ�દ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com 2
Fખ આગળ ખKુ ંથઈ �ય તે�ુ ં ��<ш
ધમ/-ુ ંક� કત/Uય-ુ ંપાલન કરવામા ંઊભી
થતી �Vુક�લી પરW%થિત
0��=#к8
પગથી માથા Xધુી �х�шх
રોગના �ળૂ કારણની તપાસ ��$��
"નો %પશ/ કરવાથી લોખડં સો-ુ ં બની
જય એવો મણી
�� =�&�
નોકર(માથંી Yુખસદ મળવી > � ?@
ભોગ આપવા માટ� કાઢ�લો ભાગ >:�
માગ/ બતાવનાર 1�����
મનને હરનાર ���3
%વજનન મરણ વખત ે�કુાતી પોક � &��к
2Hેુ ચડ�લી વીરાગંના &�#/@
સાજં-ુ ંભોજન ��A
ત:ુંર%ત અને ભરાવદાર 3B8��B8
વત/માન આપ& ુપ) �������
Xયૂ/ તરફ �ખુરાખી Zખલ& ુ[લ 7 ���C�х�
િવજયની ઈQછા વાળ( સેના ��-�=���
િશરમાથે ધારણ કરવાની પાઘ �ш ���
]િૂમ પર ચાલીને જ& ુદળ ���$�
ભજન કરવા માટ� એક) પયેળ મડંળ( 1-��#/�@
ઘરમા ંરહ(ને કરાવાતો ધધંો � 0#0�
%�િૃત પર Lકત થયલેો પટ DC )���8
દાળ િમિ^ત ચોખા $����х�
દહ_ િમિ^ત વડા $3E�/�
રાહત માટ� આપવામા ંઆવ&ુ ંકાય/ �3�к���
લોકો વડ� રચાયTે ુ ંગીત :�к��
જ�પેશ બગદરયા શ�દ સ�હૂ માટ� એક શ�દ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com 3
`માણ આપ&ુ ંપ) F��&�
દ(વો `ગટાવવાની દાડં( $@��$�#/@
સભા ભરવા માટ�- ુ ંaહૃ =1�2)3
રાN'શુીથી અપા& ુના�ુ ં �6��C�#
િશbયને આપવામા ંઆવતી �િૃત �шB�G )�H
મQછર અટકાવવાની દાની ��I $���
`લય લાવનાર ક�& ુ F:�к9J �
િમલમા ંકામ કરતો મcૂર ��:�K�
ઘરમા ંરહ�તો જમાઈ � -��L
1યાય આપનાર( સભા M���=1�
� ૃદંા (&લુસી) ભર�T ુવન G )#$���
aલુાબ રાખવાની દાની 2�:�>$���
સહન કરવાની શWfત =3�шNO�
Qયવન ઋિષએ બનાવેTુ ં`ાશ ����F�ш
િવiા મેળવવા-ુ ંઆલય ��P�:�
છા)ને રહ�વા માટ�- ુ ંઆલય I��:�
.ુળમા ં>ુ�ંતી દ�વી ��$9��
ર�ખા વડ� બનાવલે Zચ) 9х�,�
હાથમા ંપહ�રવાની ઘડ( 3D��/@
સjંામ (2Hુ) સમયે ગવા& ુ ંગીત =#Q����
Nવન બનાવતી િવiા 6����P�
જ�પેશ બગદરયા ш��к�ш હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ш��к�ш �� �� ?
� શ�દકોશ એટલે �મા ંશ�દનો સ�ંહ હોય તેવો �થં.
� #જુરાતી ભાષાનો સૌ(થમ શ�દકોશ “નમ*કોશ” છે. � -ધુારક /ગુના (ણેતા
નમ*દ0 ઈ.સ. ૧૮૭૩મા ંબહાર પડ6ો હતો.
� ગ7ડલના મહારા8 ભગવતિસ:હ;ની દ<ઘ* >?@ટ અને ભાષા (ેમને લીધે ઈ.સ.
૧૯૨૮ થી ૧૯૫૪ -ધુીના ૨૬વષ*ની મહ0નત પછ< “ભગવદગોમડંલ” નામે નવ
ભાગમા ં શ�દકોશ (કટ કરવામા ં આHયો �મા ં ૨,૮૧,૩૭૭ શ�દો, ૫,૪૦,૨૦૨
અથK, ૨૮,૦૦૦ Lઢ<(યોગો છે.
� ઈ.સ. ૧૯૨૯મા ંમહાNમા ગાધંીના (ેરણાથી #જુરાતી શ�દકોશ તૈયાર કરવામા ં
આHયો �ને ઈ.સ. ૧૯૩૧મા ં અથ* સાથે (િસP કરવામા ં આHયો �
“સાથ*જોડણીકોશ” તર<ક0 ઓળખાય છે.
� ઈ.સ. ૧૯૪૦મા ં Tુબંઈ સરકાર0 એવો Uકુમ બહાર પડ6ો ક0 સાથ*જોડણીકોશની
જોડણીને અVસુર0 એવા જ WXુતકોને માYય WXુતકોની યાદ<મા ંXથાન આપZુ.ં
� સાથ* જોડણીકોશ #જુરાત િવ[ાપીઠ ]ારા (િસP કરવામા ંઆવે છે.
�����
1. શ�દકોશમા ંસૌ(થમ Xવરથી શL થતા શ�દો આવે અને Nયાર પછ< Hયજંનથી
શL થતા શ�દો આવે.
2. શ�દનો (થમ અ^ર જયાર0 સમાન હોય Nયાર0 બી8 અ^રને આધાર0 અને
બીજો અ^ર સમાન હોય Nયાર0 _ી8 અ^રને આધાર0 એ જ ર<તે આગળ
(માણે શ�દ `મ નa< થાય છે.
3. શ�દકોશમા ંખોડા(અધ*) અ^ર વાળા શ�દો હમેશા છે�લે આવે છે.
દા.ત. : (૧) કeસ, fારો (૨) સૌરભ, Xપ@ટતા
જ�પેશ બગદરયા ш��к�ш હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
4. Hયજંનનો `મ ગોઠવતી વખતે ^, g, _, h આ ચાર જોડા^રના `મ બરાબર
8ળવવા.
5. કોઈ પણ અ^રના આડ< ર0ખામા ં_ણ `મ હોય છે.
દા.ત. : અ – k – અ:
����� �� ����
અ – k - અ:
ક � ખ ગ ઘ ચ છ જ � ઝ ટ ઠ
ડ ઢ ણ ત � થ દ ધ ન પ ફ બ
ભ મ ય ર લ વ શ � ષ સ હ ળ
આ - o - આ:
ઇ – q - ઇ:
ઈ - r - ઈ:
ઉ – t - ઉ:
ઊ - v - ઊ:
ઋ – ઋ - ઋ:
ક, કં, ક:, કા, કા,ં કા:, ક, ક:, ક:, xુ, xંુ, xુ:, x,ૂ xૂં, xૂ:,
xૃ, xંૃ, xૃ:, ક0, ક{, ક0:, કો, ક7, કો:, કૌ, કe, કૌ:, `, |લ,
|વ, ^, ...........
એ - } - એ:
ઐ – � - ઐ:
ઓ - � - ઓ:
ઔ – � - ઔ:
� ઉદાહરણ :
o �ભુ, અશોક, મલમ, ઋિષ, kબર, મદંાર, �યાન
�� : 7 1 4 3 2 5 6
� અશોક, kબર, ઋિષ, મલમ, મદંાર, �યાન, �ભુ
જ�પેશ બગદરયા ш��к�ш હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o T�ુક0લી, ખતં, ઉ[મ, Hયાજ, સરસ, hવણ
�� : 3 2 1 4 5 6
� ઉ[મ, ખતં, T�ુક0લી, Hયાજ, સરસ, hવણ
o મરામત, અનામત, મો^, મીરા,ં મહ0માન, મદદ
�� : ........ ........ ........ ........ ........ ........
� ....................................................................................
o દ0ખાવ, > 0ષ, �ુ�ુપયોગ, �ુગ*િત, �ુ:ખ
�� : ........ ........ ........ ........ ........
� ..........................................................................................
o ધYય, ઘડો, �ાસકો, �વજ, ધનવતંર<, ધ8
�� : ........ ........ ........ ........ ........ ........
� .....................................................................................
o �કે, �હૃદ, બહાર, બોકડો, બદંર, �લોક
�� : ........ ........ ........ ........ ........ ........
� .......................................................................................
o પખંો, પસાર, પીઠ<, (તાપ, પૌ�ુષ, પપં
�� : ........ ........ ........ ........ ........ ........
� .......................................................................................
જ�પેશ બગદરયા ��� ��� ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��� � �� ��?
� � �વનીનો ઉ�ચાર કરવામા ંઅ�ય કોઈ �વિનની સહાયતા ણ લેવી પડ% તેવા �વનીને &વર
તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
� &વરના ઉ�ચારણમા ંહવા અવરોધાયા િવના બહાર નીકળે છે.
� /જુરાતી ભાષાના મા�ય &વરોની સ3ંયા ૮ છે.
o �, �, �, �, �, � ¶, �, � ¶
સ5ંતૃ િવ5તૃ
એણે અ¶8ુ �� �� : સાકં9ુ ંઉ�ચારણ
એકાવન અ¶િસડ ��� �� : મો:ંુ ઉ�ચારણ
મોર મા¶ર
ગોળ ગા¶ળ
� /જુરાતી ભાષાના ;ુલ &વરોની સ3ંયા ૧૩ છે.
o �, �, �, �, �, �, �, k, �, �, !, �, "
� વત>માન સમયમા ં/જુરાતી ભાષાના ૧૧ &વરો છે.
o �, �, �, �, �, �, �, �, !, �, "
� સાથ> જોડણીકોશમા ંસ5ંતૃ અન ેિવ5તૃનો સમાન ર'તે લખવા@ુ ંવલણ જોવા મળે છે. ABેC
શDદો લખતી વખતે તેના પર િવ5તૃની િનશાની દશા>વવી જોઈએ.
� �, �, �, � આ ચાર હ&વ &વરો છે.
� અ+અ=આ
ઇ+ઇ=ઈ
ઉ+ઉ=ઊ
અ+ઇ=એ આ સાત &વરો દ'ઘ> &વર છે તેમને સJંKુત &વર, સિંધ&વર અન ે
અ+એ=ઐ સિધત &વર તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
અ+ઉ=ઓ
અ+ઓ=ઔ
જ�પેશ બગદરયા ��� ��� ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� “$” � “�”&� �&��'��к ��)* છે.
� “�:”+' �,-�. ���/0 � ��1�� 2'3'�. 4�.
� ���/0 � �� 6&� �78'�9 к��' :'��� ��ш�3 �<�� 4.=< >-�'+' ��� ��.
� ���/0 � �'+'? �<�� ,�?@A ‘CA’ (х.=. �G�)&� ��)* 4�.
o અધ: + ગિત = અધોગિત
અધP ્+ ગિત = અધોગિત
o િન: + વાણ = િનવા>ણ
િનP ્+ વાણ = િનવા>ણ
���.�' �78'� �I'�
� � �વનીનો ઉ�ચાર કરવામા ંઅ�ય કોઈ �વિનની સહાયતા ણ લેવી પડ% તેવા �વનીને &વર
તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
��� J'IK L.�' / �78'� �I'� к-�. к,-�'
અ – આ કંઠમાથંી કંઠT
ઇ – ઈ તાળવામાથંી તાલUય
ઉ – ઊ હોઠમાથંી ઓVઠT
ઋ Xધૂા>માથંી Xધૂ>�ય
એ – ઐ કંઠ અને તાળવામાથંી કંઠTતાલ
ઓ – ઔ કંઠ અને હોઠમાથંી કંઠયૌVઠય
�N�K ���
એક જ &થાનમાથંી &વરોને એકબી[ના સ[તીય &વરો કહ%વાય છે.
��N�K ���
\ુદા \ુદા &થાનોમાથંી બોલતા &વરો એકબી[ના િવ[તીય &વરો કહ%વાય છે.
જ�પેશ બગદરયા ��� ��� ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��� � �� ��?
� � �વિન@ુ ંઉ�ચારણ કરવામા ં&વરની સહાય લેવી પડ% તેવા �વનીને Uયજંન કહ%વામા ંઆવ ે
છે.
� /જુરાતી ભાષામા ંUયજંનોની સ3ંયા ૩૪ છે.
�/O ��� / �*ш0 ���.
�/0 ��� Pк'�
ક ક ખ ગ ઘ કંઠT
ચ ચ છ જ ઝ તાલUય
ટ ટ ઠ ડ ઢ ણ Xધૂ>�ય
ત ત થ દ ધ ન દંaય
પ પ ફ બ ભ મ ઓVઠT
અ@નુાિસક
�/O ��� / �*ш0 ���.
��� Pк'�
ય, શ તાલUય
ર, ષ, ળ Xધૂ>�ય
લ, સ દંaય
વ દંaયૌVઠય
હ કંઠT
�&��'��к ���
� Uયજંનનો ઉ�ચાર વખતે હવા Xખુપથ અને નાિસકપથ બનંમેાથંી પસાર થાય તેવા
Uયજંનને અ@નુાિસક Uયજંન તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
/જુરાતી ભાષામા ંપાચં અ@નુાિસક Uયજંન છે.
, , ણ, ન, મ
જ�પેશ બગદરયા ��� ��� ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
�K�&��'��к ���
� Uયજંનોના ઉ�ચાર વખતે હવા Xખુપથમાથંી પસાર થાય તેવા Uયજંનોન ે
નીર@નુાિસક Uયજંન કહ%વાય છે.
ઉપરના અ@નુાિસક Uયજંનોને બાદ કરતા બધા નીર@નુાિસક Uયજંનો છે. તે ૨૯ છે.
�Q0���
eાર%ક ભાષામા ં&વર સાથે ભfયા િવનાનો Uયજંન વપરાય છે � ને અધ>Uયજંન તર'ક%
ઓળખવામા ંઆવે છે.
અથા>g ્
સજંોગોવશાg ્
િવિધવg ્
�Q0���
ક%ટલાક Uયજંનો એવા છે ક% ઘણીવાર ઉ�ચારણમા ં તેમની જhયાએ iરનો ઉપયોગ
થાય છે તેવા Uયજંનોને અધ>&વર તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
ય = પયસો – પઈસો
વ = ગાવ – ગાઉ
હ = ટjુકો – ટઉકો
Pк*K ���
�નો ઉ�ચાર કરતી વખતે Cભ વડ% તજે અkર એક સાથે બોલી શકાય તેણે lકંપી
Uયજંન કહ% છે.
lકંપી Uયજંન “ર” છે.
દા.ત. : રરરરરરરરરરરરરરરરરર
PR'0 ���
loાય> Uયજંન બે છે “લ” અને “ળ”.
“ળ”ના ઉ�ચારણ વખતે Cભ થડકારો અ@ભુવે છે તેથી “ળ”ને થડકારવાળા �વિન
તર'ક% ઓળખવામા ંઆવે છે.
જ�પેશ બગદરયા ��� ��� ��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
“લ”ના ઉ�ચારણ વખતે Cભનો આકાર pધા નળ'યા �વો થાય છે.
�S+'G�.
� Uયજંન બોલવામા ં વધાર% ઉVમાની જqર પડ% તનેે ઉVમાkર તર'ક% ઓળખવામા ં
આવે છે.
ઉVમાkરો ચાર છે. સ, શ, ષ, હ
++0� T��K
� Uયજંનના ઉ�ચાર વખતે મમ> અવાજ િનકળે એટલે ક% કંઠમાથંી અવાજ િનકળે તનેે
મમ>ર �વિન કહ% છે.
“હ” મમ>ર �વિન છે.
અ�પlાણ / મહાlાણ
�I'� �U*P'9 +,'P'9 �U*P'9 +,'P'9 �U*P'9 �U*P'9 +,'P'9
કંઠ ક ખ ગ ઘ - હ
તાt ુ ચ છ જ ઝ ય શ
Xધૂા> ટ ઠ ડ ઢ ણ ર,ળ ષ
દંત ત થ દ ધ ન લ સ
ઓVઠ પ ફ બ ભ મ - -
દંતોVઠ - - - - - વ -
ઘોષ / અઘોષ
�I'� �V.3 V.3 �V.3 V.3
કંઠ ક ખ ગ ઘ - હ
તાt ુ ચ છ જ ઝ શ -
Xધૂા> ટ ઠ ડ ઢ ણ ષ ર ળ
દંaય ત થ દ વ ન સ લ વ
ઓVઠ પ ફ બ ભ મ - -
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
��� : �� �� ������
� માનવ-�યવહાર માટ! ભાષા એક પરવાહન છે. િવચારોની આપ-લે માટ! તથા
કાય, અથ- વાણી-�યવહાર આવ.યક બને છે. �ાર!ક કંઈક કથન, �ાર!ક કંઈક
24ૃછા, �ાર!ક અચરજ – આ માનવ-�યવહાર અને વાણી-�યવહાર માટ!
6વાભાિવક છે.
� વા�ના �કારો નીચે 7જુબ છે.
o િવધાનવા�, પ:વા� અને ઉદગારવા�
o િવિધવા� અને િનષેધવા�
o સાદ= રચના અને �ેરક રચના
o કત�ર, કમ�>ણ અને ભાવે રચના
1. ��������, ���� �� ��������
� ?મા ંહક=કત@ુ ંસીAુ ંકથન હોય, એટલે ક! િનવેદન હોય તે “��������” છે.
� ? વા�મા ંહક=કત િવશે �: કરવામા ંઆ�યો હોય તેને “�����” કહ! છે.
� ? વા�મા ંહક=કત િવશે અચરજ ક! આDય� અથવા નવાઈ ?વી લાગણીઓ –
�ાર!ક શોક ક! િવષાદ તો �ાર!ક હષ� ક! ઉ�લાસની લાગણીઓ �ગટ થતી હોય
તેને “ઉદગારવા�” કહ! છે.
� વા� એવો શFદસ7હૂ છે, ?માથંી અથ� �ગટ થતો હોય. કતા�, કમ�, Hયાપદ
ઈIયાદ પદો@ુ ં તેમા ં િનયોજન થJ ુ ં હોય છે. આ ર=તે િવચાર=એ તો રચનાની
KૃLMટએ Nણે વા�ો Oુદા ં પડતા ં નથી. બોલવાના આરોહ-અવરોહ અથવા
બોલાતી વખતે અવાજમા ં�ગટતા ભાવને લીધે તે Oુદા ંપડ! છે. માN તે ભાવોને
દશા�વવા વા�ને Qતે ? િવરામ>ચRો 7કૂવામા ંઆવે છે તેથી લખાણમા ંવા�-
�કાર પામી શકાય છે.
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� ઉદા.
� તે િનબધં લખે છે.
� તે િનબધં લખે છે?
� અહો ! તે િનબધં છે !
� ઉપરના દશા�વેલા �:વા�ના જવાબમા ં “હા” ક! “ના” આવે, પરંJ ુ �ાર!ક
જવાબમા ંચોUસ િવગત જણાવવી પડ!. Iયાર! “Vુ”ં, “કોણ”, “કWુ”ં, “�ા”ં, “ક!મ”
વગેર! �:Xચૂક પદો યોYને �:વા� બને છે.
� ઉદા.
� તે �ો િનબધં લખ ેછે?
� તે �ા ંિનબધં લખે છે?
� તે �ાર! િનબધં લખે છે?
� તે ક!મ િનબધં લખે છે?
� આ �માણે “ક!Z ુ”ં, “ક!ટ[ુ”ં, “Vુ”ં વગેર! \ણુવાચક અને �માણવાચક પદો વા�મા ં
યોજવાથી ઉદગારવાચક વા� બને છે.
� ઉદા.
� તે ક!વો િનબધં લખ ેછે !
� આ �માણે િવધાનવા�ને આરોહ-અવરોહ ક! ભાવ અ@સુાર “�:વા�” તર=ક!
પરવત�ન કરવા માટ! તો ક!વળ �:ાથ�>ચR જ 7કૂવા ંપડ!, પરંJ ુ િવધાનવા�ને
ઉ^ર_પ ગણી એને અ@_ુપ �:વા� બનાવવા તેમા ં યો`ય �:પદ 7કૂ=ને
રચના કરવી પડ!.
� ઉદા.
� રાaલુે િનબધં લbયો. (િવધાનવા�)
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� રાaલુે િનબધં લbયો? (�:ાથ�વા�)
અથવા
રાaલુે ક!મ િનબધં લbયો?
� આ eતના ં �:વા�ોને વળ= િવધાનવા�મા ં પરવત�ન કરતા ં પણ અ@_ુપ
જવાબ ગોઠવવા પડ!.
� ઉદા.
� રાaલુ ભાવનગર જશે. (િવધાનવા�)
� રાaલુે આવતીકાલે ભાવનગર જશે? (�:ાથ�વા�)
� િવધાનવા�ને રચનાની KૃLMટએ ઉદગારવા�મા ં ફ!રવતા ં વા�મા ં \ણુ ક!
�માણવાચક પદો હોય તો તેને Kુર કર=ને, તેને બદલે “ક!Z ુ”ં વગેર! પદોનો
ઉપયોગ કરવો પડ!.
� ઉદા.
� આ? આપણે મAરુ ગીત સાભંhWુ.ં (િવધાનવા�)
� આ? આપણે ક!Z ુ ંગીત સાભંhWુ ં! (ઉદગારવા�)
� ઉદગાર વા�રચનામા ં વા�ની શ_આતમા ં �ાર!ક “અર!!” “અહા!” ક! “ઓહ!”
?વા આDય�વાચક પદ 7કૂવામા ંઆવે છે.
� ઉદગારવા�ને આની ઊલટ= �Hયાથી િવધાનવા�મા ંપરવત�ન કર= શકાય.
� ઉદા.
� મેચ ક!વી અદjતુ રમાઈ ! (ઉદગારવા�)
� મેચ ઘણી અદjતુ રમાઈ. (િવધાનવા�)
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
2. ������� �� ��������
� હકારવાlં વા� તે “�������”.
� નકારવાlં વા� તે “��������”.
� િવિધવા�માથંી િનષેધવા�મા ં “ન”, “નહm” અથવા “મા” ઉમેર=ને થાય છે.
“ન+અથી”@ુ ં “નથી અને “ન+હતો”@ુ ં “નહોતો” થાય છે. િનષેધવા�મા ં “મા”નો
�યોગ આoાથ�મા ં જ આવે છે. વત�માનકાળમા ં િનષેધમા ં વત�માનpૃદqતવાlં
Hયાપદ વપરાય છે, પરંJ ુભિવMય આoાથ�મા ંઆ �કાર@ુ ં_પ િવક�પે વપરાય
છે.
� ઉદા.
������� ��������
- આ 26ુતકોને aુ ંમોકલવા ઈ4r ંr.ં - આ 26ુતકોને aુ ંમોકલવા ઈ4છતો
નથી.
- તેને ઉsાનમા ંલઈ જજો. - તેને ઉsાનમા ંલઈ જજો મા.
- તેને ઉsાનમા ંન લઈ જજો.
- તેને ઉsાનમા ંના લઈ જતા.
- તેને ઉsાનમા ંનહm લઈ જતા.
- તેને ઉsાનમા ંલઈ જતા નહm.
� અNે એ નtધZુ ંજ_ર= છે ક! ભિવMયકાળમા ંપણ િનષેધમા ંિવક�પે સભંાવનાના _પ
વપરાય છે
� ઉદા.
� aુ ંહવે િનબધં લખીશ. (િવિધવા�)
� aુ ંહવે િનબધં લખીશ નહ=. (િવધાનવા�)
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
3. ���� ���� �� ���к ����
� કથનમા ંકોઈ Hયા થતી દશા�વવામા ંઆવે છે. ?મ ક!, “મે તેને ઇનામ આvWુ.ં”
અહm કતા� પોતે Hયા કર! છે. પરંJ ુઆ વા� આ �માણે હોય : “મે તેને ઇનામ
અપા�Wુ.ં” અહm કતા� પોતે Hયા કરતો નથી, પરંJ ુતે અqય wારા Hયા કરાવે છે.
� સાદ= રચનામાથંી �ેરક રચના Hયાપદના 7ળૂ _પ@ુ(ંધાJ@ુ ુ)ં �ેરક _પ 7કૂ=ન ે
તથા �ેરક ક! �ેરત કતા� ઉમેર=ને થાય છે. “આપZુ”ં ધાJ@ુ ુ ં�ેરક _પ “અપા�Wુ”ં,
“કxુ”ં@ ુ ં �ેરક _પ “કહ!ડા�Wુ”ં. આ �ેરક _પના ંઉદાહરણો છે. �ેરત કતા� એટલ ે
?ની પાસે કામ કરા�Wુ ંજોય તે.
� ઉદા.
���� ���� ���к ����
- રમાબહ!ન રા7નુે આમNંણ આvWુ.ં - રમાબહ!ને રા7નુે આમNંણ આvWુ.ં
- રાaલુે રિવને કxુ.ં - રાaલુે રિવને કહ!વડા�Wુ.ં
- તમાર! ભજન ગાવા છે? - તમાર! ભજન ગવડાવવા છે?
� અકમ�ક Hયાપદો �ેરકમા ંસકમ�ક બને છે અને �ેરત કતા� કમ�@ુ ં6થાન લે છે.
� ઉદા.
���� ���� ���к ����
- પતગં ચ`યો. - પતગં ચગા�યો.
- પાસ�લ સહ=સલામત પહt4Wુ.ં - પાસ�લને સહ=સલામત પહtચડyુ ં
� �ેરકમાથંી સાદ= વા�રચના કરતી વખતે ઊલટ= �Hયા થઈ શક! છે.
� �ેરક પરથી 2નુ:�ેરક રચના પણ ક!ટલીક વાર બની શક! છે.
� ઉદા.
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
���� ���� ���к ���� ���:���к ����
- aુ ંલzુ ંr,ં - રાaલુ મને લખાવે છે. - મારો ભાઈ રાaલુ પાસે
મને લખાવડાવે છે.
- દફતર સાફ કWુ{. - નયને દફતર સાફ
કરા�Wુ ં
- મ| નયન પાસે દફતર
સાફ કરા�Wુ.ં
- ક!ર= પડ=. - ઉવ}શે ક!ર= પાડ=. - વૈભવે ઉવ}શ પાસે ક!ર=
પડાવી.
� આમ, �ેરકમા ં�wકમ�ક ક! સકમ�ક બનતા ધાJમુા ં7ળૂનો કતા� સામાqય કમ�_પે જ
આવે છે. Iયા ં ઉમેરાયેલા કતા� 2નુ:�ેરક વા�રચનામા ં “પાસે”વાlં �ેરક કમ�
બને છે.
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
4. ���, �� �� !��� ����
� ઉદા. અ :
- રમેશ 26ુતક વાચંે છે.
- લતાએ ગીત ગાWુ.ં
- લ>લત Hક!ટ ર�યો.
- બાળકો Hક!ટ ર�યા.ં
� ઉદા. બ :
- રા?શે રોટલી ખાધી.
- વષા�એ રોટલો ખાધો.
- શોભાએ શાક ખાAુ ં
� ‘ઉદાહરણ અ’મા ં�થમ વા�મા ં“વાચંે છે” Hયાપદ છે. અહm વાચંવાની Hયા છે.
વાચંવાની Hયા રમેશ કર! છે. રમેશ કતા� છે. Hયાપદ@ુ ં >લ�ગ અને વચન કતા�
7જુબ છે.
� ‘ઉદાહરણ બ’મા ંદશા�વેલા ંવા�ોમા ં Hયાપદ કતા�ને અવલ>ંબત નથી. તે કમ�ને
અ@સુર! છે. “રોટલી ખાધી, રોટલો ખાધો અને શાક ખાAુ”ં આ �માણે Hયાપદ
?ને અ@સુર! તેને “Hયાનાથ” કહ!. ? વા�મા ં Hયાપદ કતા�ને અ@સુર! તેને
કત�ર �યોગ કહ! છે. ? વા�મા ંHયાનાથ કમ�ને અ@સુર! તેને કમ�>ણ �યોગ કહ!
છે.
� Q�ેYમા ંActive voice અને Passive voice છે.
� રાaલુ હોક= રમે છે. (Rahul plays the Hockey)
- Active voice
� હોક= રાaલુ વડ! રમાય છે. (The Hockey is played by Rahul)
- Passive voice
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� ઉપરના �થમ ઉદાહરણમા ં Hયાનાથ રાaલુ છે, એટલે ક! કતા�ની 7bુયતા છે.
બીe ઉદાહરણમા ંHયાનાથ હોક= છે, એટલે ક! કમ�ની 7bુયતા છે.
� �યા ંકતા�ની 7bુયતા હોય તે કત�ર-રચના.
� �યા ંકમ�ની 7bુયતા હોય તે કમ�>ણ-રચના.
� એZુ ં �ાર!ક બને છે ક! કમ�>ણ-રચનાના વા�મા ં કમ� હોJ ુ ં નથી, Iયા ં ક!વળ
વા�ના ભાવને 6વીકારવો પડ! છે.
� રાaલુથી રમાશે.
� આમ, �યા ં કમ� ન હોય, Hયાભાવની 7bુયતા હોય અને કતા� Hયાને સહ!નાર
હોય તે ભાવે-રચના.
� ઉપર દશા��યા 7જુબ કત�ર રચનાને Hયાપદના 7ળૂ _પ@ુ ંકમ�>ણ _પ વાપર=ને
તેમજ કતા�ને “થી” અ@ગુ લગાડ=ને સાધનjતૂ દશા�વીને કમ�>ણ ક! ભાવે-રચનામા ં
ફ!રવી શકાય છે. આ ઉપરાતં કતા�ને “તરફથી” ?વા ં નામયોગી લગાડ=ને અબે
Hયાપદના 7ળૂ _પની “મા+આવ”વાળ= રચના કર=ને પણ કમ�>ણ-ભાવે-રચના
થઈ શક! છે.
� રાaલુે ચાની �યવ6થા કર=. (કત�ર)
� રાaલુ તરફથી ચાની �યવ6થા કરવામા ંઆવી છે. (કમ�>ણ)
� કમ�>ણ અને ભાવેરચના@ુ ંકત�ર-રચનામા ં_પાતંર કરવા ઊલટ= �Hયા કરવી.
• ��"�#��$ � �%�& шк( ���� к()*�к ���+�
o બાર વષ�ની છોડ=ને Vુ ંએટ[ુ ંભાન ન આવે? (િવધાનવા�બનાવો)
o pુXમુ ડાહ= થઈને આવી હતી. (ઉદગારવા� બનાવો)
o મ@ ુસતંોષ પામી ઊભો થઈ ચા�યો ગયો.
o J ુ ંસામાqય હqKુ6તાનીઓથી ઓછો Oુનવાણી નથી.(િવિધવા� બનાવો)
જ�પેશ બગદરયા વા� : �કારો અને પરવત�ન હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
o કાશીમા માટલામા ંગોળ ભરવા બેઠા. (�ેરકવા� બનાવો)
o અમરતકાક=એ એમની ��ા �માણેના ઉપચાર ચા[ ુરાbયા હતા. (કમ�ણી
વા� બનાવો)
o િસ�2રુથી વ� અપાWુ.ં (કત�ર-રચના બનાવો)
o �િુતએ સાભંhWુ ંનહm. (ભાવે �યોગ)
o ગજરાજ નશાથી ચક�રૂ બqયો. (�ેરકરચના બનાવો)
o કાશીમાથી કાબર= ગોળ@ુ ંરો�ુ ંફટકાર= દ!વાWુ.ં (કત�ર વા�રચના બનાવો)
જ�પેશ બગદરયા િવભ��ત હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com 1
������ �� �� �����
પહ�લી - કતા�થ�
નામાથ�
સબંોધનાથ�
સમા�થ�
પરણામ વાચક
- સીતા વનમા ંગયા.
- (ુબંઈ મો+ંુ નગર છે.
- હ� ઈ-ર, સૌ0ુ ંક�યાણ કર�.
- વેદને િશ1ક� ઇનામ આ45ુ ં
- આ6 7લટર 9ૂધ વપરા5ુ.ં
બી; નથી, ને કમા�થ�
ગ<યથ�
સમયમયા�દા
- =ુ ંપ> લા?ુ ં@.ં
- ગાધંી; અમદાવાદ ગયા.
- તે >ણ કલાક Bતૂો
>ી; એ, થી, થકD,
વડ�
કરણાથ� (સાધનના
અથ�મા)ં
કતા�થ�
કારણાથ�
પરણામ વાચક
અિધકારણાથ�
- લોભે લ1ાણ Gય.
- િપતાએ H>ુને ખવરાJ5ુ.ં
- તે તાવથી પીડાય છે.
- તે બે કલાક ઉઠMો.
- તેણ ેિનશાળે જવા0ુ ંશO ક5ુP.
ચોથી ને
ને, માટ�
માટ�
ની, Q<યે સાRુ
સQંદાનાથ�
કતા�થ�
સબંધંાથ�
અપાદાનાથ� (Sટા
પાડવાનો અથ�)
હ�<વથ� (હ�T ુક�
કારણ)
- લખેક� રામને ઈનામ આ45ુ.ં
- અમાર� બહાર ગામ જવા0ુ ંછે.
- આ મકાનને બે બારણા ંછે.
- તેના અવસાનને >ણ વષ� થઈ ગયા.
- Vુ ંતમે એમને મળવાને માગંો છો?
પાચંમી થી
થકD
માથંી
ઉપરથી
ને લીધે
અપાદાનાથ�
કતા�થ�
કરણાથ�
આરંભાથ�
કારણાથ�
- તે પાલનHરુથી વાવ ગયો.
- મરાથી <યા ંનહD જવાય.
- તલવારથી શાિંત Xથપાશે
- અમે નાનપણથી િમ>ો છDએ.
- H>ુીની માદંગીથી તે ?બૂ 9ુઃખી છે.
છZી નો, ની, 0ુ,ં ના ભયદશ�ક
સબંધંાથ�
- બાળકને [તૂનો ભય છે.
- અખાના ંછ4પા આ6 પણ Q\યાત છે.
સાતમી મા,ં ]દર,
ઉપર
આરંભાથ�
અિધકરણાથ�
કરણાથ�
િનધા�રણાથ�
- સવારની ગરમી પડ� છે.
- રાG મહ�લોમા ંરહ� છે.
- આટલી સારD આવકમા ંતેઓ કઈ બચાવે છે ખરા?
- ઋTઓુમા ંવસતં સવ�ને િQય છે.
��� : - ‘કરણ’ એટલ ેસાધન bયા કરવામા ં6નો ઉપયોગ થાય તે, bયા0ુ ંસાધન
જ�પેશ બગદરયા િવભ��ત હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com 2
- ‘સQંદાન’ એટલે bયા0ુ ંફળ 6ને Qા4ત થાય તે સQંદાન કહ�વાય છે.
- ‘અપાદાન’ એટલે Sટા પડવાનો ભાવ.
- ‘અિધકરણ’ એટલે bયા0ુ ંXથાન ક� bયાનો સમય બતાવનાર પદો.
જ�પેશ બગદરયા ��ш��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
��ш���
� � શ�દ નામના અથ�મા ંવધારો કર� તેને ��ш��� કહ�વાય આવે છે.
� િવશેષણ નામના અથ�મા ંવધારો કર� તેને ��ш��� કહ�વાય છે.
� ઉદા.
- (પા) બાળક (પા)=િવશેષણ , બાળક=િવશે-ય
- મહાન રા. રા.=િવશેષણ , મહાન=િવશે-ય
� િવશેષણના /કાર
1. ����к ��ш���
� નામનો 0ણુ બતાવનાર િવશેષણને 0ણુવાચક િવશેષણ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� મને રંગીન 3લ ગમે છે.
� .ડો માણસ દોડ6 ન શક�.
� મને ખાટ6 ક�ર6 ખાવી ગમે છે.
� મોળ6 ચા પીવી ફાયદા કારક છે.
� :યૂ� પીળો તડકો લાવે છે.
� ભાવનગરમા ંએક ગોળ બગીચો છે.
2. ��������к ��ш���
� નામની સ>ંયા દશા�વનાર શ�દને સ>ંયાવાચક િવશેષણ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� તેને ડઝન ફળ લીધા .
� અમાર6 ઓફસમા ંAીસ માણસો કામ કર� છે.
જ�પેશ બગદરયા ��ш��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� શાળામા ંદસ િવઘાથCઓ હતા.
� તેમણે બમણા લોકોને જોયા.
� ક�ટલાક લોકો એકઠા થયા હતા.
� Eયા ંઘણી છોકર6ઓ રમે છે.
3. �����к ��ш���
� નામનો Fમ દશા�વનાર િવશેષણને Fમવાચક િવશેષણ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� /શાતં પહ�લો આGયો.
� ગીતાએ પર6Hામા ંદસIુ ંJથાન મેળGKુ.ં
� વLચેMુ ંNJુતક તમને આપવાMુ ંછે.
� મયકં છે�લે બેઠો હતો.
� પાચંI ુધોરણ જયOી બહ�ન ભણાવે છે.
4. ���������к ��ш���
� મોટો જPથો ક� માપ દશા�વતા િવશેષણોને પર6માણવાચક િવશેષણ કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� તપેલીમાથંી ઘQુ ંRૂધ ઢોળાઈ ગKુ.ં
� અપાર /ેમ GયUVતને અકળાવે છે.
� ગઈ રાAીએ Wબૂ વરસાદ પડXો.
� રા.ના ભડંારોમા ંઅઢળક સોMુ ંહY ુ.ં
� નદ6મા ંભરNરુ પાણી આGKુ ંહY ુ.ં
જ�પેશ બગદરયા ��ш��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��ш����� ��ш���
� જયાર� િવશેષણ માટ� િવશેષણ વપરાK ુ હોય Eયાર� તેને િવશેષણMુ ં િવશેષણ
કહ�વાય છે.
� ઉદા.
� માટલામા ંWબુ ઠંZુ પાણી હY ુ.ં
� થાળ6મા ંથોડા રંગીન 3લો હતા.
� એ ઘણો પરોપકાર6 માણસ છે.
• ������ ����� �к��
1. � ����� ��ш���
� િવશેષણ નામની પહ�લા આવે.
� ઉદા.
� તે શહ�રની Oીમતં GયUVત છે.
� ભાવનગર મો[ંુ શહ�ર છે.
2. ����� ��ш���
� િવશેષણ નામની પછ6 આવે.
� ઉદા.
� આ NJુતક દળદાર છે.
� સરોવરમા ંપાણી \]ુ છે
• !� ����� �к��
જ�પેશ બગદરયા ��ш��� હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
1. ����
� નામના ^લ_ગ – વચન /માણે ફ�રફાર થાય.
� ઉદા.
� રા. – (પાળો
� રાણી – (પાળ6
� બાળક – (પા)
� લોકો – (પાળા
2. �����
� નામના ^લ_ગ – વચન /માણે ફ�રફાર ન થાય.
� ઉદા.
� રા. – /માણીક, તેજJવી, દયા), માયા), હોિશયાર
� રાણી – /માણીક, તેજJવી, દયા), માયા), હોિશયાર
� બાળક – /માણીક, તેજJવી, દયા), માયા), હોિશયાર
જ�પેશ બગદરયા વા� : સયંોજન અને િવ�લેષણ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��� : ����
� વા�મા ં શ!દ – સ#હૂ છે. પરં' ુ તેમા ં *યાપદ, કતા, અને અ-ય પદો.ુ ં એ0ુ ં ચો2સ
આયોજન છે 4થી તમેા ંચો2સ અથ, ફ7લત થાય છે. અહ8 નીચ ેશ!દોના સ#હૂ આ9યા છે.
� ઉદા. � ઢાકંતી <બલી =ૂની મકાનોને ખોખડઘજ @ણેય.
� આવી પાટાની રBલના પદ બે પડોની વCચે ગયો.
� ઉપરના શ!દસ#હૂમાથંી કોઈ અથ, Eગટતો નથી, કારણ કB તમા =ુદા ં=ુદા ંપદોનો યોFય *મ
નથી. આ શ!દોને યોFય *મમા ંઆ Eમાણે ર=ુ કરG શકાય છે.
� ઉદા. � =ૂની ખોખડઘજ <બલી @ણેય મકાનોને ઢાકંતી.
� પાડાનો પગ રBલના બે પાટાની વCચે આવી ગયો.
� ઉપHુ,Iત ઉદાહરણને આધારB વા�રચના િવશે Kયાલ આવે છે પરં' ુવા�રચના િવશે બ ે
Eકાર છે : ‘સાદG વા�રચના’ અથવા ‘સHંIુત વા�રચના’
� એક *યાપદ કB એક ઉNેશ – િવધેયવાળG રચનાને ‘સાદG વા�રચના’ અથવા ‘સાPંુ વા�’
કહBવામા ંઆવે છે.
� ઉદા. � તેઓ EKયાત 7ચ@કાર છે.
� કBતન તો ગીત સાભંળતા જ એકદમ Sત!ધ થઈ ગયો.
� શTંુતલા UVુપમાળા W ૂથંી રહG હતી.
� એકથી વX ુવા�ો જોડાય YયારB એ વા�ોનો એકબીZની સાથનેો સબંધં =ુદG =ુદG રGતનો
હોઈ શકB છે. એક વા� બીZ વા� પર આધાર રાખ' ુ ં હોય આ0ુ ંનથી, એટલે કB બ ે કB
વધારB સમાન મોભાના ંવા�ો મા@ સયંોજકની મદદથી જોડાયલેા ંહોય તેને સHંIુત વા�
કહB છે.
� ઉદા. � તમે લFન-સમારંભમા ંજશો કB ઘરB રોકશો?
જ�પેશ બગદરયા વા� : સયંોજન અને િવ�લેષણ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� કઠોર મહBનત કરો નકર નાપાસ થાવ.
� Tતૂરાની UછૂડG ભોયમા ંઘાલો પણ તે વાકંG ને વાકંG જ રહBવાની.
� ઓફસમા ંતેને આવે હ=ુ એક માસ થયો નથી છતા ંતે સારG રGતે વહGવટ કરB છે.
� તેઓ પોતાના િવચારો સારG રGતે લખી શકB છે પણ તેઓ મૌ7ખક રGતે _યIત કરG શકતા
નથી.
� ને, અને, તથા, પણ, છતા,ં તેમ છતા,ં અથવા, કB, અગર, એટલ,ે અથા,ત, તેથી, એથી, માટB,
કBમ કB, કારણ કB --- આ Eમાણે =ુદા ં=ુદા ંસયંોજક વા�રચનામા ંEયોજવામા ંઆવે છે.
� સHંIુત વા�રચનામા ં અને સTુંલ વા�રચનામા ં વCચે `aૂમ તફાવત છે. કB
(અવતરણવાચક), 4-તે , 40ુ-ંતે0 ુ,ં જયારB-YયારB, 4મ-તેમ, dયા ં`ધુી-Yયા ં `ધુી, જો-તો,
dયા-ંYયા,ં એ, એટeુ,ં વગેરB સયંોજકોના ઉપયોગથી #Kુય-ગૌણ સબંધં જોડાયેલા વા�ો હોય
તેને ‘સTુંલ વા�રચના’ કB ‘સHંIુત વા�’ કહB છે.
� ઉદા. � ગાધંીfએ કgુ ંછે કB ખરાબ અhર અXરુG કBળવણી છે.
� સમયસર SટBશને જશો તો iBન મળશે.
� િશhકB Uછૂjુ ંકB ‘Wહૃકાય, િવના કોણ આ_Hુ ંછે ?’
� 4 _યવહાર પરવારના સlયો સાથે રાખો તે _યવહાર નોકરો EYયે રાખો.
� સાદા વા�ોને સHંIુત કB સTુંલ વા�mપે જોડવા આટeુ ંnયાનમા ંરાખ0ુ ંજmરG છે.
� આપેલા વા�ો પેકG #Kુય વા� અને તેના પર આધાર રાખતા ંગૌણવા� ન2G કયા,
કરવા.
� વા�ના અથ,ને બરાબર સમજવા જોઈએ અને વા�-સયંોજક કરતી વખતે અથ,ને
nયાનમા ંલેવા જોઈએ.
� સાદા વા�ોના અથ, એકબીZમા ંસકં7લત થવા જોઈએ, એટલે કB અથ, એકબીZમા ં
ઉમેરાઈ શકB એવા હોવા જોઇએ.
� વા�મા ંફ7લત થતા અથ, પરSપર િવpુq કB િવક�પmપ હોય.
� એક વા�મા ં4 કહBવામા ંઆ_Hુ ંહોય તે.ુ ંકારણ કB પરણામ બીZ વા�મા ંકહBવામા ં
આ_Hુ ંહોય.
� એક વા�ના અથ,નો આધારો કB Uિૂતr બીZ વા�મા ંહોય.
� વા�રચના કલVટ ન બનવી જોઇએ.
જ�પેશ બગદરયા વા� : સયંોજન અને િવ�લેષણ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
� નીચેના આપેલા ંવા�ોને જોડGને સTુંલ કB સHંIુત વા�ો બનાવો.
� ઉદા. � તડકામા ંTુમળા ંsલો પણ ખીલે છે. તડકાનો વાકં તમે શી રGતે કાઢG શકો? મારG દલીલ એ
છે.
� પોતે દસ વષ,નો હતો. હાથી પર બેસીને પરણવા નીકtયો. હf પણ એને સાભંર' ુ ંહશે.
� બહBpંુ બાળક બોબuુ ંપણ હોય છે. હાવભાવ કરGને વાત સમ4 છે. લોકો મZક કરB છે.
� નીચે આપેલા ંવા�ોને સHંIુત વા�ો બનાવો.
� ઉદા. � મWંનેુ ખોટા ંલાડ લડાવીને તv જ ગાડંG કરG #કૂG છે.
� મોટર-સાઈકલવાળો કંiોલ કરB. wિુત અડફBટમા ંઆવી ગઈ.
� એ બ7ખયા બારB પણ વx સધંાય નહ8. રાજરાણી પાપ#Iુત તો થોડા ંજ હતા?
� નીચેના ંવા�ો યોFય શ!દ*મ સાથે ફરGથી લાખો.
� ઉદા. � સખીએ એની પારવતીએ આ9યો જવાબ શીખવેલો હતો.
� હાથ ઉપર પીઠ ગણપતે Tંુવરની #�ૂો.
� # ૂગંો તેલપ yુ ં`ઝૂતા ંWSુસામા ંકહB0 ુ ંતે ન ર{ો.
જ�પેશ બગદરયા વા� : સયંોજન અને િવ�લેષણ હાદ�ક ડાયાણી
www.gujmaterial.com
• ��� : �� ����
� આ એક વા� છે. ‘પિ|મમા ં 7hિતજ પર વાદળા છવાયેલા ં હતા ંતેથી આથમવા આવેલા
`રૂજની ર'મૂડG આભા દBખાતી નહોતી.’ આ સHંIુત વા� છે. તેમા ં ‘પિ|મમા ં 7hિતજ પર
વાદળા છવાયેલા ં હતા’ં – એ #Kુય વા� છે. ‘આથમવા આવેલા `રૂજની ર'મૂડG આભા
દBખાતી નહોતી.’ – આ ગૌણ વા� છે. આ બનંે વા�ોને જોડનાર સયંોજક તરGકB ‘તેથી’ નો
Eયોગ થયો છે. આમ, સHંIુત અને સTુંલ વા�ોમા ંજોડાયેલા ંવા�ોને =ુદા ંપાડG બતાવવા,
સયંોજક ઓળખી બતાવવા અને વા�ોની સમાનતા કB #Kુય-ગૌણ Eકારને SપVટ કરવાની
*યાને ‘વા� િવ�લેષણ’ કહB છે.
� વા� િવ�લેષણ કરતા ંનીચેના ંપગથાર મહYવના ંછે.
� સવ,Eથમ ન2G કરો, વા�રચના �ા Eકારની છે? તે સHંIુત વા�રચના છે કB
સTુંલ વા�રચના?
� #Kુય વા� શોધો.
� #Kુય વા�ને આધારત ગૌણ વા�ો ન2G કરો.
� એ પણ ન2G કર0ુ ંજmરG છે કB તેમા ંએક કરતા ંવX ુ#Kુય વા�ો છે?
� #Kુય વા� અને ગૌણ વા�ો વCચે કડGmપ બનતા ંસયંોજક �ા ં�ા ંછે.
� ઉદા. � જવાબમા ંમv સાભંtHુ ંકB અYયારB `ધુીમા ંf' ુભંાઈ એ @ણ ડઝન ભાષણો કયા, હતા.
- જવાબમા ંમv સાભંtHુ ં– #Kુય વા�
- અYયાર `ધુીમા ંf'ભુાઈએ @ણ ડઝન ભાષણો કયા, હતા ં– ‘ક’ .ુ ંગૌણ વા�. સયંોજક :
‘કB’
� પાન મોઢામા ં#}ૂ ુ ંસાથે તમાTુની ચપટG ભરGને મોઢામા ં#કૂG.
� `હુાસને એ રંજ ઘણી વાર ર{ો કરતો કB શીલા ~�f તNન જણાતી નથી, એટલે ��ુqની
બ�ુ વાતો થઇ શકતી નથી.
� એક જોશીએ ભાKHુ ં હ' ુ ં કB આવતા માગશર મહનામા ંએની દશા દબલાય છે એટલે સાpંુ
થઈ જશે.
� dયા ંમનેખ 4વા મનેખને જ કપરો કાળ આ_યો છે, Yયા ંTતૂરા ં– 7બલાડાની શી વાત કરવી !