ادخ مان هبdl.farachart.com/pdf/farsi_book/bourse/bourse_iran_jahan.pdf · 2020. 7. 18. ·...
TRANSCRIPT
به نام خدا
آشنایی با بازار بورس ایران و جهان
تالیف:سجاد محمدی خرم آبادینوید محمدی خرم آبادی
1399
سرشناسه:
عنوانونامپديدآور:
مشخصاتنشر:مشخصاتظاهری:شابک:وضعیتفهرستنويسی:موضوع:موضوع:موضوع:موضوع:موضوع:موضوع:شناسهافزوده:شناسهافزوده:ردهبندیکنگره:ردهبندیديويی:شمارهکتابشناسیملی:
انتشاراتاديبمصطفوی-شیراز-خیابانداريوش32301968مرکزپخش:09376461873
نامکتابنويسندهناشرصفحهآرايیوطراحیجلدلیتوگرافیچاپوصحافیقطعتیراژنوبتچاپشابک
آشنايیبابازاربورسايرانوجهانسجادمحمدیخرمآبادی/نويدمحمدیخرمآبادی
انتشاراتاديبمصطفویشیرازاسکنر)زهراثمردار(
شیرازاسکنرچاپخانهمصطفوی
جیبی1000نسخه
اول1399978-622-6275-33-0
محمدیخرمآبادی،سجاد،1375-mohammady khoramabady, Sajad
آشنايیبابازاربورسايرانوجهان/تالیفسجادمحمدیخرمآبادی،نويدمحمدیخرمآبادی.
شیراز:اديبمصطفوی ،1399.72ص.:مصور.؛17x11سم.
978-622-6275-33-0فیپا
بورسStock exchanges
بورس--تاريخStock exchanges -- History
بورس--ايران--تاريخStock exchanges -- Iran -- History
محمدیخرمآبادی،نويد، 1375- mohammady khoramabady , Navid
4551HG642/3326167212
فهرست
فصل اول: تاریخچه بورس ایران و جهانپیشینه تاریخی واژه بورس
اولینبورسجهاندرآمستردامتاريخچهبورسايران
دورهنخست)1357-1346(دورهدوم)1367-1358(دورهسوم)1383-1368(
دورهچهارم)ازسال1384تاکنون(
فصل دوم: بورس ایران و جهانتأثیراتبورسبراقتصادملی
شروعکاربورساوراقبهاداربروکسل
بورساندونزیتداول،)بهعربی:تداول(
بورساوراقبهاداراوکراين،بورساوراقبهادارمکزيکبورساوراقبهادارملیهند
بورساوراقبهاداراسلوبورسورشو،
بورساوراقبهادارفیلیپینبورساوراقبهادارسانتیاگوبورساوراقبهادارشنژنبورساوراقبهادارريگا
بورساوراقبهادارهلسینکیبورساوراقبهادرکپنهاگ
بورسژوهانسبورگبورساوراقبهادارکازابالنکابورساوراقبهاداراسترالی
بورسمادريدبورسکلمبیا
911131414151617
19212223232424252526262727282829293030313132
بورسسائوپائولوسازمانسرمايهگذاریقطر
بورسوينبورسسنگاپوربورسمالزیبورستايوان
بورساستانبولبورسايتالیا،بهايتالیايی
بورساوراقبهادارهنگکنگبورسبحرينبورسزاگرب
بورساوراقبهادارفلسطینبورسسیکسسوئیس
بازاربورستورنتوبورستايلندتايلندی
بورسپاريسبورسسهامفرانکفورتآلمانی
بازارمالیدوبیبورستوکیوبورسکرهبورسلندن
بازاربورسنیويورکبورسايرلند
بورسقزاقستانبورسمسکو
بورساوراقبهاداربمبئیبورسشانگهای
بورسپراگبورسبوداپستِحَصصپاکستان
نزدک
32333334343535363637373838393940404141424243434444454546464748
فصل سوم: بورس کاالی ایرانبورسکاالیايرانبهانگلیس
بازارفیزيکیانواعقراردادهایموردمعاملهدربازارفیزيکی
بازارفرعیبازارمشتقهقراردادآتی
قرارداداختیارمعاملهبازارمالی
گواهیسپردهکااليیصندوقسرمايهگذاریکااليی
بورسکاالیشیکاگوبورسفلزاتلندن
بازاربورسکاالینیويورک
فصل چهارم: بورس انرژیبورسانرژیايران
درگاهبورسبورسهایانرژینروژ
بورسکاالینزدکاواماکساروپابورسانرژیاروپا
:)EPEX Spot(بورسنقدیانرژیاروپا:)EXAA(بورسانرژیاتريش
:)IEX(بورسانرژیهند:)HUPX(بورسانرژیمجارستان
:APX-ENDEX:)Belpex(بورسانرژیبلژيک
:GEMبورسانرژی:)OMIE(بورسانرژیاسپانیا
:OTEبورسانرژی
5153545455555656575757585859
616465666768686969707071717272
فصل اولتاریخچه بورس ایران و جهان
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
11
ــردد.در ــالدیبازمیگ ــممی ــرنپانزده ــهق ــورسب ــشواژهب ــهپیداي تاريخچــه ــلخان ــک،درمقاب ــیبلژي ــمالغرب ــهریدرش ــبهش ــانوکس ــان،بازرگان آنزمبــزرگزادهایبــهنــام»وانــِدربــورس«جمــعمیشــدندوبــهخريدوفــروشکاالهــای
ــد ــراجمیپرداختن ــاسح ــودبراس خ
پیشینه تاریخی واژه بورســرای ــینهتاريخــیاســت.ب ــکپیش ــهای،دارایي ــرکلم ــده ــورس«مانن واژه»بمثــالواژهبانــکازآنجــاپديــدآمــدکــهدراروپــاافــرادبــرایانجــاممبــادالتپولــیــودرا ــایخ ــتندوپوله ــهرمینشس ــیش ــایقديم ــایمیدانه ــودروینیمکته خــینیمکــت ــهمعن ــیب ــانايتالیاي ــک«درزب ــهلغــت»بَن ــد.ازآنجــاک ــهمیکردن مبادلــه ــدب ــرعهــدهگرفتن ــیراب ــادالتپول اســت،بعدهــامراکــزیکــهوظیفــهانجــاممب
بانــکمعــروفشــدند.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
12
ــرن ــهق ــمب ــورسه ــشواژهب ــهپیداي ــان،تاريخچ ــبکارشناس ــاداغل ــهاعتق بپانزدهــممیــالدیبازمیگــردد.درآنزمــان،بازرگانــانوکســبهشــهریبــهنــامبــوُروژــامتِربــورس)TerBeurze(در )Bruges(درشــمالغربــیبلژيــک،درمیدانــیبــهنمقابــلخانــهبــزرگزادهایبــهنــام»وانــِدربــورس«جمــعمیشــدندوبــهخريدوفــروشکاالهــایخــودبــراســاسحــراجمیپرداختنــد.ازآنتاريــخبــهبعــدمکانهايــیکــهــعهيافتهتر ــکلتوس ــجش ــدوبهتدري ــادرتمیکردن ــراجکاالمب ــهح ــاب ــردمدرآنج م
ومســقفبــهخــودگرفــت،بــهبــورسمیگفتنــد.درآنزمــان،ايــنمکانهــاازنظــموانضبــاطخاصــیبرخــوردارنبــودوهــرکســیــمو ــه،نظ ــانورفتهرفت ــابهمرورزم ــردازد،ام ــتبپ ــهفعالی ــاب ــتدرآنج میتوانســط ــی،فق ــسازمدت ــهپ ــد؛بهنحویک ــمش ــاحاک ــنمکانه ــیدراي ــاطخاص انضببازرگانــان،صرافــانودالالنبودنــدکــهاجــازهداشــتنددرايــنمکانهــاخريدوفــروشــا ــهت ــانک ــتوبازرگان ــورسشــکلگرف ــایمســقفب ــان،تاالره ــذرزم ــد.درگ کننــن ــهاي ــروشب ــرایخريدوف ــد،ب ــروشمیکردن ــوایآزادخريدوف ــشازآن،دره پیتاالرهــامیرفتنــد.دربســیاریازمنابــععلمــیوتاريخــی،زمــانآغــازبــهکارتاالرهــایمســقفبــورسرابهعنــوانتاريــخرســمیتأســیسبــورسدردنیــامعرفــیمیکننــد،اگرچــههمانطــورکــهگفتیــم،پیشــینهآنبــهقبــلازآنتاريــخوبــهقــرن
ــردد. ــکبرمیگ ــالدیدربلژي ــممی پانزده
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
13
اولین بورس جهان در آمستردامــهر ــالدیدرش ــممی ــرنهفده ــلق ــاندراواي ــادارجه ــورساوراقبه ــنب اولیــه ــودک ــرکتیب ــنش ــرقی،اولی ــدش ــیهن ــدوکمپان ــدتشــکیلش »آمســتردام«هلنــدن ــهرلن ــورسدرش ــاب ــطب ــایمرتب ــرد.فعالیته ــهک ــودرادرآنعرض ــهامخ ســادر ــنفعالیته ــد.اي ــروعش ــاش ــالدیودرقهوهخانهه ــممی ــرنهجده ــلق ازاوايــدســاختمانمســتقلتوســطمعاملهگــرانواردفصــل ــاخري ســال1773میــالدیوبجديــدیشــد.درنهايــتدرســوممــارسســال1801میــالدی،بــورسلنــدنفعالیــترســمیخــودراآغــازکــرد.امــابــورسنیويــورکبهعنــوانســومینبــورسبــزرگدرگســترهتاريــخ،فعالیــتخــودرادر17مــی1792آغــازکــردو24کارگــزاربــازارســهامدرخیابــانوالاســتريتنیويــورکوزيــردرخــتنــارونبزرگــیدورهــمجمــعشــدندــاتنظیــماساســنامه ــد.آنهــادرهشــتمــارس1817ب وتوافقنامــهایراامضــاکردن
ــهکاربــورسنیويــورکرارســمیتبخشــیدند. شــروعبــازاربــورس،ازنظــرمیــزان ــازاربــورسنیويــورک،بزرگتريــنب درحــالحاضــربــای ــتبورسه ــروعفعالی ــاش ــت.ب ــاناس ــرمايهدرجه ــازارس ــالتوارزشب معام
تصويریازمرکزمعامالتبورسآمستردام
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
14
بــزرگجهــان،بهتدريــجســايرکشــورهانیــزدارایبــورسشــدندتــاآنجــاکــهامــروزــورسنداشــتهباشــد. ــهب ــتک ــوانياف ــرکشــوریرامیت کمت
تاریخچه بورس ایرانــونمصــوب ــهقان ــرپاي ــال1346ب ــاهس ــراندربهمنم ــادارته ــورساوراقبه بــوان ــادارراميت ــورساوراقبه ــتب ــد.دورانفعالی ــیسش ــتماه1345تأس ارديبهشــرد:دورهنخســت)1346-1357(،دورهدوم)1358-1367(، ــیمک ــاردورهتقس ــهچه ب
ــون( ــارم)از1384تاکن ــوم)1368-1383(ودورهچه دورهس
دوره نخست )1357- 1346(ــام ــاانج ــودراب ــتخ ــال1346فعالی ــنس ــمبهم ــادارازپانزده ــورساوراقبه بــي ــرد.درپ ــازک ــيآغ ــيومعدن ــعهصنعت ــکتوس ــهامبان ــررويس ــهب ــدمعامل چنــازمان ــه،اوراققرضــهس ــي،اســنادخزان ــارس،اوراققرضــهدولت ــتپ آنشــرکتنفــد. ــورستهــرانراهيافتن ــهب ــادب ــيواوراققرضــهعباسآب ــتصنعت گســترشمالکیدرايــندورهگســترشفعالیــتبــورساوراقبهــاداربیشــترمرهــونقوانیــنومقــررات
ــمرد: ــررابرش ــواردزي ــوانم ــهميت ــهازجمل ــودک ــيب دولتــديدرارديبهشــت ــايتولی ــتســهامواحده ــونگســترشمالکی ــبقان 1.تصوي1354کــهبهموجــبآنمؤسســاتخصوصــيودولتــيموظــفشــدندبهترتیــب%49
و%94ســهامخــودرابــهشــهروندانعرضــهنماينــد.ــدهدر ــهش ــرکتهايپذيرفت ــرايش ــيب ــايمالیات ــونمعافیته ــبقان 2.تصوي
ــاداردرســال1354 ــورساوراقبه بــداد ــران،تع ــالميدراي ــالباس ــشازانق ــاپی ــورست ــتب ــالفعالی ــي11س ط
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
15
ــا ــاديب ــگاهاقتص ــدهاز6بن ــهش ــهپذيرفت ــرکتهايبیم ــاوش ــرکتهاوبانکه ش2/6میلیــاردريــالســرمايهدرســال1346بــه105بنــگاهبــابیــشاز230میلیــاردريــالدرســال1357افزايــشيافــت.همچنیــنارزشمبــادالتدربــورساز15میلیــونريــال
درســال1346بــهبیــشاز34میلیــاردريــالطــيســال1357افزايــشيافــت.
دوره دوم )1367- 1358(ــج ــهپن ــتینبرنام ــشازنخس ــاپی ــالميوت ــالباس ــسازانق ــالهايپ درسســالهتوســعهاقتصــادي،دگرگونيهــايچشــمگیريدراقتصــادملــيپديــدآمــدکــهــباليحــه ــداد،تصوي ــتینروي ــت.نخس ــزدربرگرف ــرانرانی ــادارته ــورساوراقبه بــه ــودک ــالبب ــورايانق ــطش ــخ1358/3/17توس ــادرتاري ــوربانکه ــونادارهام قانــکشــامل ــهموجــبآنبانکهــايتجــاريوتخصصــيکشــوردرچارچــوب9بان ب6بانــکتجــاريو3بانــکتخصصــيادغــاموملــيشــدند.چنــديبعــدودرپــيآنــدو ــيدرآمدن ــتدولت ــهمالکی ــدهوب ــامش ــرادغ ــزدريکديگ ــهنی ــرکتهايبیم شــال1358 ــاهس ــراندرتیرم ــعاي ــعهصناي ــتوتوس ــونحفاظ ــبقان ــنتصوي همچنیباعــثشــدتعــدادزيــاديازبنگاههــاياقتصــاديپذيرفتــهشــدهدربــورسازآنخــارجــهايکــهتعــدادآنهــااز105شــرکتدرســال1357بــه56شــرکتدر شــوند،بهگون
ــانســال1367کاهــشيافــت. پاي
ــه ــالدرســال1357ب ــاردري ــندورهاز34/2میلی ــالتســهامدراي حجــممعام9/9میلیــاردريــالدرســال1367کاهــشيافــتومیانگیــننســبتحجــممعامــالتســهامبــهGDPبــهکمتريــنمیــزاندردورانفعالیــتبــورسرســیدکــهازمهمتريــنداليــلآنشــرايطجنگــيوروشــننبــودنخطــوطکلــياقتصــادکشــوربــود.بديــن
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
16
ترتیــبدرطــيايــنســالها،بــورساوراقبهــادارتهــراندورانفتــرتخــودراآغــازکــردکــهتــاپايــانســال1367ادامــهيافــت.
دوره سوم )1383- 1368(بــاپايــانيافتــنجنــگ،درچارچــوببرنامــهپنــجســالهاولتوســعهاقتصــادي،اجتماعــيوفرهنگــيجمهــورياســالميايــرانتجديــدفعالیــتبــورساوراقبهــادارتهــرانبهعنــوانزمینــهايبــراياجــرايسیاســتهايخصوصيســازيمــورد
توجــهقــرارگرفــت.ــال ــاانتق ــادارب ــورساوراقبه ــدب ــناســاس،سیاســتگذاراندرنظــردارن ــراي بــيو ــذبنقدينگ ــي،ج ــشخصوص ــهبخ ــيب ــايدولت ــفتصديه ــارهايازوظاي پگــردآوريمنابــعپسانــدازيپراکنــدهوهدايــتآنبــهســويمصــارفســرمايهگذاري،درتجهیــزمنابــعتوســعهاقتصــاديوانگیــزشمؤثــربخــشخصوصــيبــرايمشــارکتفعاالنــهدرفعالیتهــاياقتصــادي،نقــشمهــمواساســيداشــتهباشــد.درهــرحــال،گرايــشسیاســتگذاريهايکالناقتصــاديبــهاســتفادهازســازوکاربــورس،افزايــشچشــمگیرشــمارشــرکتهايپذيرفتــهشــدهوافزايــشحجــمفعالیــتبــورستهــرانرادربــرداشــت،بهگونــهايکــهحجــممعامــالتاز9/9میلیــاردريــالســال1367بــه104.202میلیــاردريــالدرپايــانســال1383رســیدوتعــدادبنگاههــاياقتصــادي
پذيرفتــهشــدهدربــورستهــراناز56شــرکتبــه422شــرکتافزايــشيافــت.درايــندورهدولــتمجموعــهايازقوانیــنومقــرراتدرراســتايگســترشبــازارــالت ــممعام ــشحج ــزاييدرافزاي ــربس ــهتأثی ــودک ــعنم ــاداروض ــورساوراقبه ب
ــه: داشــت،ازجمل1.تبصــره35قانــونبودجــهســال1378کلکشــورکــهدرآنبــهوظیفــهدولــت
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
17
نســبتبــهتعییــنتکلیــفهمــهشــرکتهايبخــشدولتــيازراهادغــام،واگــذاريوفــروشســهامبــهبخشهــايخصوصــيوتعاونــياشــارهشــد.
ــاسآن ــراس ــهب ــعه)1383-1379(ک ــومتوس ــهس ــونبرنام ــاده94قان 2.مشــورايبــورسموظــفشــدتــاکارهــايالزمرابــرايايجــادشــبکهرايانــهايبــازارســرمايهايــرانبهمنظــورانجــامگرفتــندادوســتدالکترونیــکاوراقبهــاداردرســطوحملــيوپوشــشدادنخدمــاتاطالعرســانيدرســطحملــيوبینالمللــيانجــامدهــد.ــا ــورسمجــازشــدت ــراســاسمــاده95برنامــهســومتوســعه،شــورايب همچنیــنبدســتبــهراهانــدازيبورسهــايمنطقــهايدرســطحکشــوربزنــدوراهکارهــايالزمرابــرايقابــلمعاملــهشــدنديگــرابزارهــايمالــيدربــورساوراقبهــادارفراهــمنمايــد.ــران ــادارته ــورساوراقبه ــهامدرب ــايس ــاخصبه ــبهش ــال1369محاس ازســال ــددرس ــه12.113واح ــال1370ب ــددرس ــدارآناز472واح ــهمق ــدک ــازش آغ
ــید. 1383رس
دوره چهارم )از سال 1384 تاکنون(درســال1384،نماگرهــايمختلــففعالیــتبــورساوراقبهــاداردرادامــهرونــدــي ــفداخل ــررويدادهــايمختل ــانتحــتتأثی ــينیمــهدومســال1383،همچن حرکتــي ــديکاهش ــل،ازرون ــالهايقب ــاخصهادرس ــهش ــشبيروي ــيوافزاي وخارجبرخــورداربودنــدوايــنرونــد،بــهجــزدورهکوتاهــيدرآذرمــاهتــاپايــانســالقابــلــتو ــالشدول ــتهاوت ــال1384،سیاس ــاهس ــالازآذرم ــههرح ــود.ب ــهب مالحظســازمانبــورسباعــثکنــدشــدنســرعترونــدکاهشــيمعیارهــايفعالیــتبــورســود، ــیدهب ــدرس ــه9.459واح ــال1384ب ــانس ــاخصکلدرپاي ــهش ــد.درحاليک شطــيســال1385ازمــرز10.000واحــدعبــورکــردودرنهايــتدرپايــانســالمذکــور
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
18
ــهکــرد.همچنیــنکاهــشچشــمگیرمعامــالتســهامدرســال 9.821واحــدراتجربــبي ــادلنس ــهتع ــال1385ب ــردرس ــرفوقالذک ــاتمؤث ــهاقدام ــهب ــاتوج 1384،برســید،بــهنحــويکــهارزشمعامــالتســهاموحــقتقــدمدرســال1384درحــدود56.529میلیــاردريــالودرســال1385معــادل55.645میلیــاردريــالارزيابــيشــد.ــرکتدر ــاداراز422ش ــورساوراقبه ــدهدرب ــهش ــرکتهايپذيرفت ــدادش تع
ــت. ــشياف ــال1385افزاي ــانس ــرکتدرپاي ــه435ش ــال1383ب ــانس پاي
فصل دومبـورس ایـران و جهـان
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
21
ــان ــزدر19آب ــراننی ــورساي ــورساوراقبهــادارتهــراندرســال1346وفراب بــاحشــد. 1387افتت
تأثیرات بورس بر اقتصاد ملیبــورساوراقبهــاداريــکبــازارمتشــکلسرمايهاســتکــهدرآنســهامــودو ــروشمیش ــدوف ــیخري ــونخاص ــققان ــیطب ــیودولت ــرکتهایخصوص شازســويیمحلــیبــرایجمــعآوریپسانــدازونقدينگــیبخــشخصوصــیبــهمنظــورانجــامپروژههــایســرمايهگذاریبلنــدمــدتاســتومرجعــیاســتبــرایمــردمکــهــهکارانداختــهوازســودآن ــرایســرمايهگذاریدرشــرکتهاب وجــوهمــازادخــودراببرخــوردارشــوند.بــورسازطريــقجــذبوبــهکارانداختــنســرمايههایراکــد،حجــم
ــرد. ــاالمیب ــهراب ــرمايهگذاریدرجامع س
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
22
ــد ــرارمیکن ــاطبرق ــرمايهارتب ــدگانس ــدگانوتقاضاکنن ــنعرضهکنن ــورسبی بــاقیمتگــذاریســهامو ــازارســرمايهراتنظیــممینمايــد.هــمچنیــنب ومعامــالتب
ــد. ــریمیکن ــاجلوگی ــديدقیمته ــانش ــدودیازنوس ــاح ــادارت اوراقبهبــورسمــردمرابــهپسانــدازتشــويقوبديــنوســیلهباعــثبهکارگیــریپسانــدازمــردمدرفعالیتهــایاقتصــادیمیشــود.بــورسســرمايهالزمبــرای
ــیآورد.. ــمم ــیرافراه ــیوخصوص ــایدولت ــرایپروژهه اج
شروع کارــازاربــورس،هــرشــخصیحقیقــیيــاحقوقــینیــازبــهيــک بــرایمعاملــهدربکارگــزاررســمیوکــدمعامالتــیدارد.کارگــزاردرواقــعواســطبیــنمعاملهگــروبــازارــیاز ــدمعامالت ــتک ــادرياف ــدب ــزمیتوانن ــهنی ــادیجامع ــرادع ــد.اف ــورسمیباش بــام ــورسانج ــاداررادرب ــهامواوراقبه ــروشس ــدوف ــمی،خري ــایرس کارگزاریهدهنــد.امــکانمعامــالتآناليــنســهام،پیگیــریقیمتهــاوســايراطالعــاتموردنیــازتحلیــلســهامازطريــقاينترنــت،باعــثشدهاســترغبــتبیشــتریبــرای
ــرادايجــادشــود. ــورسدربیــناف حضــوردربهمچنیــنبايــدتوجــهداشــتکــهعــالوهبــرخريــدمســتقیممیتــوانبــاروشهایــل ــایقاب ــاصندوقه ــرمايهگذاریي ــترکس ــایمش ــرصندوقه ــتقیمنظی ــرمس غیمعاملــهدربــورسيــاقراردادهــایســبدگردانــینیــزدربــازارســرمايهايــراناقــدامبــه
خريــدوفــروشســهامنمــودــان ــزدر19آب ــراننی ــورساي ــورساوراقبهــادارتهــراندرســال1346وفراب ب
ــاحشــد. 1387افتت
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
23
)Bourse de Bruxelles( )بورس اوراق بهادار بروکسل )فرانسویبــازاربــورساوراقبهــاداربلژيــکاســت،کــهدرســال1801تأســیسشــد.امــروزهــای ــودواززيرمجموعهه ــتدمیش ــلدادوس ــورسبروکس ــرکتدرب ــهام181ش ســازاربــورسبروکســل،درشــهر بــورسيورونکســتبشــمارمیآيــد.محــلمرکــزیب
ــد. ــکمســتقرمیباش بروکســل،بلژي
)Indonesia Stock Exchange( بورس اندونزی انگلیسیــورساوراقبهــاداراندونــزیاســت،کــهدردســامبر1912دردورانهنــد ــازارب بــورس ــرکتدرب ــهام567ش ــون)2017(س ــد.هماکن ــدازیش ــدراهان ــرقیهلن شاندونــزیدادوســتدمیشــود.ســاختماناصلــیمحــلبرگــزاریبــازاربــورساندونــزی،
ــد. ــتقرمیباش ــامس ــهرجاکارت درش
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
24
تداول، )به عربی: تداول(ــیمحــل ــالناصل ــهس ــعودیاســت،ک ــتانس ــادارعربس ــورساوراقبه ــازارب ب
ــد. ــتقرمیباش ــاض،مس ــهرري ــزاریآن،درش برگــود.در ــازنم ــودراآغ ــتخ ــالدی،فعالی ــال2003می ــداول،درس ــورست ــازارب بــدهدر ــتش ــرکتفهرس ــهام156ش ــانس ــرمايهصاحب ــازارس ــال2012ارزشب سبــورستــداول،معــادل6.801میلیــاردريــالســعودیبــرآوردگرديــد.بــورستــداولهماکنــونتنهــابــازاردادوســتداوراقبهــادارمســتقردرعربســتانســعودیاســتکــهــا ــدشــرکتســابیکب ــورساوراقبهــاداردرجهــانعــرببشــمارمیآي ــنب بزرگتريارزشروز72میلیــارددالر،بزرگتريــنشــرکتپذيرفتــهشــدهدربــورستــداولمیباشــد.
)Ukraine Stock Exchange( :بورس اوراق بهادار اوکراین، به انگلیسیــهر ــت،کــهدرش ــناس ــادارکشــوراوکراي ــورساوراقبه ــنبــازارب مهمتريــا60 ــازارهماکنــوندرحــدود30ت کیيــفمســتقرمیباشــد.ارزشمعامــالتايــنب
ــت. ــرآوردشدهاس ــوندالردرروزب میلیــندرســال1996تأســیسشــدودرحــالحاضــر ــورساوراقبهــاداراوکراي ــازارب بشــمارشــرکتهایفعــالدرآنبیــشاز220شــرکتبــودهوبــاارزشبــازاریمعــادل140میلیــارددالر،بهعنــوانبزرگتريــنبــازاربــورساوراقبهــاداراوکرايــنشــناختهمیشــود.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
25
)Mexican Stock Exchange ( :بورس اوراق بهادار مکزیک به انگلیسیتنهــابــازاربــورساوراقبهــادارمکزيکــیمســتقردرمکزيکــوســیتیاســت،کــه
درپايــانســالمالــی2010ارزشبــازارآن،معــادل409میلیــارددالربــرآوردشــد.بــورساوراقبهــادارمکزيــکدرســال1933فعالیــتخــودراآغــازنمــودودرســالــن ــواندومی ــائوپائولوبهعن ــورسس ــسازب ــارددالر،پ ــازار460میلی ــاارزشب 2011ب
بــازاربــورسآمريــکایالتیــنوپنجمیــنبــازاربــورسقــارهآمريــکاشــناختهشــد.
National Stock (:ــه انگلیســی ــد، ب ــی هن ــورس اوراق بهــادار مل ب )Exchange of India
)राष्ट्रीय शयेर बाजार(بازاربورساوراقبهادارهندیاست،بههندی:کــهدرشــهربمبئــی،مهاراشــترامســتقرمیباشــد.بــازاربــورساوراقبهــادارملــیهنــد،دردهــه1990میــالدیفعالیــتخــودرا،آغــازنمــودودرمــاهژوئیــه2013ارزشبــازارســرمايهصاحبــانســهام1.635شــرکتذکــرشــدهدربــورسملــیهنــد،معــادل
$989میلیــارددالربــرآوردگرديــد.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
26
)Oslo Stock Exchange( :بورس اوراق بهادار اسلو، به انگلیسیمجــریوارائهکننــدهبــازاربــورساوراقبهــاداردرکشــورنــروژاســتوبهعنــوانــالدر ــرکتهایفع ــروژیوش ــرکتهاین ــانش ــهام،می ــتدس ــیدادوس ــازاراصل ب
ــد. ــنکشــور،عمــلمینماي ايشــرکتخدمــاتمالــیوبانکــداریدیانبــیآســابــادراختیــارداشــتن20درصــد
ازســهامبــورساوراقبهــاداراســلو،بزرگتريــنســهامدارآن،بهشــمارمیآيــد.
)Warsaw Stock Exchange( :بورس ورشو، به کرواتیبــورساوراقبهــادارلهســتانیمســتقردرورشــو،لهســتاناســت،کــهدرســال2013ــغبــر874.7میلیــاردزلوتــی،)معــادل208.2میلیــارديــورو( ــازارســرمايهآنبال ارزشببــرآوردگرديــدوهماکنــونبهعنــوانمهمتريــنبــازاربــورسفعــالدرکشــور
ــود. ــناختهمیش ــتانش لهسبــورساوراقبهــادارورشــودرســال1991توســطحــزبکارگــرانمتحــدلهســتانــو ــورسورش ــازارب ــرکت،درب ــهام446ش ــالحاضــر)2014(س ــد.درح ــیسش تأس
ــود. ــهمیش مبادل
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
27
)Philippine Stock Exchange( :بورس اوراق بهادار فیلیپین،به انگلیسیــدو ــیسش ــال1927تأس ــهدرس ــت،ک ــناس ــادارفیلیپی ــورساوراقبه ــازارب بــد. ــرقیمیباش ــوبش ــیایجن ــالدرآس ــورسفع ــازارب ــنب ــونقديمیتري هماکنــاال ــهشــاملآي ــزارمیشــود،ک ــفبرگ ــندردومحــلمختل ــورسفیلیپی ــازارب بپــالزا،درماکاتــیوديگــریدرســاختمانمرکــزیبــورساوراقبهــادارفیلیپیــنمســتقرــهاز30 ــامدارد،ک ــیاسایآین ــن،پ ــورسفیلیپی ــازارب ــیب ــاخصاصل میباشد.ش
ــورس،تشــکیلشدهاســت. ــازارب ــنب ــراي شــرکتبرت
)Santiago Stock Exchange (:بورس اوراق بهادار سانتیاگو، به انگلیسیــورس ــازارب ــورساوراقبهــادارشــیلیايیمســتقردرشــهرســانتیاگومیباشــد.ب بســانتیاگودرســال1893تأســیسشــدوهماکنــونپــسازبــورسســائوپائولوبرزيــلــازاربــورساوراقبهــادارآمريــکای ــورزمکزيــکســومینب ــادیوال وبولســامکزيکانــانتیاگو،در ــادارس ــورساوراقبه ــازارب ــزاریب ــلبرگ ــد.مح ــمارمیآي ــن،بهش التی
ــد ــیلیمیباش ــانتیاگو،ش ــهرس ش
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
28
)Shenzhen Stock Exchange( :بورس اوراق بهادار شنژن انگلیسیبــازاربــورساوراقبهــادارچیــناســت،کــهدرســال1987تأســیسشــد.امــروزهــازار2.2 ــاارزشب ــودوب ــتدمیش ــنژندادوس ــورسش ــرکتدرب ــهام1420ش ستريلیــوندالر،هشــتمینبــازاربــورسجهــانمحســوبمیشــود.محــلمرکــزیبــازار
ــنمســتقرمیباشــد. ــورسشــنژن،درشــهرشــنژن،چی ب
)Riga Stock Exchange ( بورس اوراق بهادار ریگا، به انگلیسیــده ــزشــناختهمیشــود،مجــریوبرگزارکنن ــگانی ــزدکاواماکــسري ــامن کــهبنبــازاربــورساوراقبهــاداردرشــهرريــگا،لتونــیاســت،کــهمالــکآن،گــروهنــزدک
ــد. ــسمیباش اواماکايــنگــروهبرگزارکننــدهبازارهــایبــورسدرکشــورهایايــاالتمتحــدهآمريــکا،ــگا، ــیواســتونیاســت.بورسري ــد،ايســلند،ارمنســتان،لیتوان دانمــارک،ســوئد،فنالنــه ــنوظیف ــسهمچنی ــود.اواماک ــتمیش ــسمديري ــروهاواماک ــطگ ــلتوس درعممديريــتبــربازارهــایبــورساوراقبهــاداراســتکهلموبــورساوراقبهــادارهلســینکی
رانیــز،بــرعهــدهدارد.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
29
)Helsingin Pörssi (:بورس اوراق بهادار هلسینکی، به فنالندیــال ــهدرس ــدیمســتقردرهلســینکیاســت،ک ــادارفنالن ــورساوراقبه ــازارب ب1912فعالیــتخــودراآغــازنمــود.بــورسهلســینکیدرســال2003توســطشــرکتاواماکــسخريــداریشــدودرپــیخريــداریشــرکتاواماکــستوســطگــروهنــزدک،
درســال2008نــامآننیــزبــهنــزدکاواماکــسهلســینکیتغییــرپیــداکــرد.
)Københavns Fondsbørs( :بورس اوراق بهادر کپنهاگ،به دانمارکیــال ــهدرس ــت،ک ــاگاس ــتقردرکپنه ــیمس ــاداردانمارک ــورساوراقبه ــازارب بــورسکپنهــاگدرســال2003توســطشــرکت ــازنمــود.ب ــتخــودراآغ 1625فعالیــن ــال2008اي ــسدرس ــزدکواواماک ــامن ــیادغ ــدودرپ ــداریش ــسخري اواماک
ــد. ــلش ــستبدي ــزدکاواماک ــروهن ــهایازگ ــهزيرمجموع ــزب ــورسنی بــدی ــیســوئدی-فنالن ــاتمال ــهانگلیســی:)OMX(شــرکتخدم اواماکــس،باســت،کــهدرســال2003ازطريــقادغــامشــرکتهایاوامآبواچایاکــسپیالســیتشــکیلشــدهاســتوازفوريــه2008تاکنــون،بهعنــوانبخشــیازگــروه
ــد. ــمارمیآي ــسبهش ــزدکاواماک نــس؛ ــادالتاواماک ــشمب ــت؛بخ ــدهاس ــکیلش ــشتش ــرکت،ازدوبخ ــنش ايــک، ــایبالتی ــوزهدري ــاداررا،درکشــورهایح ــورساوراقبه ــازارب ــل8ب ــهدرعم ک
ــد. ــتمیکن ــکمديري ــوزهنوردي ــورهایح ــکانديناویوکش اس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
30
)Johannesburg Stock Exchange( :بورس ژوهانسبورگ، به انگلیسیــط ــال1887توس ــهدرس ــیاســت،ک ــایجنوب ــادارآفريق ــورساوراقبه ــازارب ب
ــد. ــیسش ــورزووالنتأس ــنمین ــیبنجامی ــنبريتانیاي کارآفريــورسژوهانســبورگدادوســتدمیشــودوارزش ــروزهســهام472شــرکتدرب امبــازاریمعــادل903میلیــارددالر،رادارامیباشــد.محــلمرکــزیبــازاربــورس
ژوهانســبورگ،درژوهانســبورگمســتقرمیباشــد.
)La Bourse de Casablanca( :بورس اوراق بهادار کازابالنکا به فرانسویبــورساوراقبهــاداریدرکازابالنــکا،مراکــشاســت.بــورساوراقبهــادارکازابالنــکا)CSE(،کــهبــهيکــیازکاراتريــنبورســهایدرمنطقــهخاورمیانــهوشــمالآفريقــاتبديــلشدهاســت،ســومینبــورسبــزرگآفريقــابعــدازبــورساوراقبهــادارــا ــوس،آفريق ــهدرالگ ــادارنیجري ــورساوراقبه ــا(وب ــوبآفريق ــبورگ)جن ژوهانساســت.درســال1929تأســیسواکنــون19عضــوو81اوراقبهــادارفهرســتشــده
ــوندارد. ــی75.5بیلی ــازارکل ــاارزشب ب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
31
بورس اوراق بهادار استرالیا، به انگلیسی:)Australian Securities Exchange(ــهدر ــادارکشــوراســترالیااســت،ک ــورساوراقبه ــیب ــازاراصل بهاختصــار:)ASX(بژوئیــه2006بــاادغــامبــورساوراقبهــاداراســترالیاوبــورسآينــدهســیدنی،راهاندازیشــد.
)Bolsa de Madrid (:بورس مادرید، به اسپانیاییيــابولســادیمادريــد،بــورساوراقبهــاداراســپانیايیمســتقردرمادريــداســت،کــهدراواخــرســال2007بــاارزشبــازاریمعــادل1.276تريلیــونيــورو،مهمتريــنبــازاربــورس
اســپانیامحســوبمیشــود.بــازاربــورساوراقبهــادارمادريــددرســال1831تأســیسشــدودرســال2001شــمارــد ــورسمادري ــازارب ــد1.477شــرکتاعــالمشــد.ب ــورسمادري ــالدرب شــرکتهایفعــه ــوراتحادي ــدکش ــنوچن ــا،فیلیپی ــو،کوب ــورهایپورتوريک ــرمايهگذاریدرکش دارایســنمیباشــد.شــرکتاســپانیايیبولساســی ــکایالتی ــاوکشــورهایمســتقردرآمري اروپ
مــرکادوساســپانیولسمالــکبــازاربــورسمادريــداســت.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
32
)Colombia Stock Exchange( :بورس کلمبیا، به انگلیسیبــازاربــورساوراقبهــادارکلمبیايــیاســت،کــهســالناصلــیمحــلبرگــزاریآن،در
شــهربوگوتــا،مســتقرمیباشــد.ريشــههایتأســیسبــورسکلمبیــا،بــهســال1928بازمیگــردد،کــه17معاملهگــر،بــهرهبــریبانکــدارکلمبیايــیگونزالــوکوردوبــا،اقــدامبــهراهانــدازیبــورساوراقبهــادار
بوگوتــا،بــافهرســتیاز25شــرکت،نمودنــد.
)São Paulo stock exchange (:بورس سائوپائولو، به اسپانیایی)بهاختصــار؛بووزپــا(بــورساوراقبهــاداربرزيلــیمســتقردرشــهرســائوپائولواســت،کــهدراواخــرســال2011بــاارزشبــازاریمعــادل1.2تريلیــوندالر،دررتبــههشــتماز
بزرگتريــنبازارهــایبــورسجهــانقــرارگرفــت.پیشــینهتأســیسبــازاربــورساوراقبهادارســائوپائولوبــهســال1890بازمیگــرددودرســال2008نیــزدرپــیادغــامبــابــورسبــیامانــداف،توســعهيافــت.]3[درحــالحاضــر
شــمار381شــرکت،دربــورسســائوپائولو،بــهدادوســتداشــتغالدارند...
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
33
سازمان سرمایه گذاری قطر، )به عربی: جهاز قطر لالستثمار(ــه ــهدرزمین ــتقطــراســت،ک ــرهارزیدول ــدوقذخی شــرکتســرمايهگذاریوصن
ــد. ــتمینماي ــیفعالی ــرمايهگذاریخارج ــرمايهگذاریوس ــتس مديريــازاد ــرم ــتب ــاهــدفمديري ــتقطــر،ب ــهدرســال2005توســطدول ــنمجموع ايــای ــرمايهگذاریدربازاره ــپسس ــور،س ــنکش ــیاي ــاموگازطبیع ــتخ ــاینف درآمده
ــد. ــیسش ــیه(تأس ــاوآسیا-اقیانوس ــکا،اروپ ــدهآمري ــاالتمتح ــی)اي بینالملل
)Wiener Börse (:بورس وین، به آلمانیــال1771در ــهدرس ــت،ک ــناس ــتقردروي ــاداراتريشــیمس ــورساوراقبه ــازارب بخــاللدورهماريــاتــرزا،اتريــشفعالیــتخــودراآغــازنمود.بــازاربــورسويــننخســتینبــازاربــورساوراقبهــاداراروپــایشــرقیبــودهوبهعنــوانيکــیازقديمیتريــنبازارهــای
ــود. ــانمحســوبمیش ــورسجه ب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
34
)Singapore Exchange( :بورس سنگاپور،به انگلیسیشــرکتمــادرتخصصــیخدمــاتمالــیســنگاپوریاســت،کــهدرزمینــهمبــادالتــت ــورس،فعالی ــازارب ــتب ــنمديري ــهام،همچنی ــهس ــاداروبرگ ــه،اوراقبه اوراققرضمینمايدبــازاربــورسســنگاپوردر1دســامبر1999فعالیــتخــودراآغــازنمــودودرحــال
ــود. ــورسمحســوبمیش ــیب ــیونجهان ــیازاعضــایفدراس حاضــريک
)Bursa Malaysia( :بورس مالزی، به انگلیسیــتقر ــور،مس ــهرکواالالمپ ــهدرش ــت،ک ــیاس ــادارمالزياي ــورساوراقبه ــازارب بــه ــردد،ک ــال1930بازمیگ ــهس ــزی،ب ــورسمال ــیسب ــههایتأس ــد.ريش میباشــادار ــورساوراقبه ــدازیب ــهراهان ــدامب ــنگاپور،اق ــورسس ــزاریب ــهکارگ مؤسسکواالالمپــورنمود.بــازاربــورسمالــزی،درســال1964میــالدیبطــورمســتقل،فعالیــتخــودراآغــازنمــود.درســال2013ارزشبــازارســرمايهصاحبــانســهام986شــرکت
ــد. ــرآوردگردي ــارددالرب ــادل325.3$میلی ــزی،مع ــورسمال فهرســتشــدهدرب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
35
)臺灣證券交易所(:بورس تایوان، به چینیــه ــواناســت،ک ــه،تاي ــه101،درشــهرتايپ ــرجتايپ ــیمســتقردرب مؤسســهمالــدهدارد. ــرعه ــادارراب ــورساوراقبه ــازارب ــنب ــراي ــتب ــزاریومديري ــهبرگ وظیفــهســال1962 ــاهفوري ــواندرســال1961تأســیسشــدودرم ــورستاي ــازارب بــال ــازنمــود.در31دســامبر2010شــمارشــرکتهایفع ــترســمیخــودراآغ فعالیدرايــنبــازاربــورس،758شــرکتاعــالمشــدومیــزانارزشبــازارســرمايهآننیــز
ــد. ــرآوردگردي ــوانب ــدتاي معــادل23.811.416میلیــوندالرجدي
)Borsa Istanbul (:بورس استانبول،به انگلیسیــاادغــامبــورس ــازاربــورساوراقبهــادارترکیــهاســت،کــهدرآوريــل2013ب باوراقبهــاداراســتانبولوبــورسمعامــالتآتــیاســتانبول،راهانــدازیشــدوفعالیتــشرابــاســرمايهاولیــه240میلیــوندالرآغــازنمود.ريشــههایتأســیسايــنبــازاربــورس،ــروزه ــردد.ام ــازمیگ ــتانبولب ــاداراس ــورساوراقبه ــدازیب ــال1985وراهان ــهس بــادل ــازاریمع ــودوارزشب ــتدمیش ــتانبولدادوس ــورساس ــرکتدرب ــهام371ش س411.65میلیــاردلیــرهتــرک،رادارامیباشــد.محــلمرکــزیبــازاربــورساســتانبول،
ــد... ــتقرمیباش ــتانبولمس ــاریير،اس درس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
36
)Borsa Italiana( :بورس ایتالیا، به ایتالیاییيــابورســاايتالیانــا،بــازاربــورساوراقبهــادارايتالیــامیباشــد،کــهدفتــرمرکــزیــا،در ــورسايتالی ــراردارد.ب ــاق ــالن،ايتالی ــهرمی ــهش ــاالزومزانوت ــاختمانپ آن،درســذار ــیواگ ــشخصوص ــهبخ ــال1997ب ــد.س ــیسش ــه1808تأس ــخ16ژانوي تاريگرديــدوازســال2007نیــزبخشــیازگــروهبــورساوراقبهــادارلنــدنمیباشــد..درســال2005شــرکتهایفهرســتشــدهدربــورسايتالیــا،درمجمــوعارزشــیمعــادل
ــد... ــارددالررادارابودن 890 $میلی
)SEHK( یا )香港交易( :بورس اوراق بهادار هنگ کنگ، به چینیدرکشــورهنــگکنــگقــراردارد.ايــنبــازاربــورس،پــسازبــورساوراقبهــادارــیا،از ــورسدرآس ــزرگب ــازارب ــومینب ــانگهای،س ــادارش ــورساوراقبه ــووب توکی
ــد. ــازارمیباش ــاظارزشب لحــداد1.477 ــر2011تع ــخ30نوامب ــگ،درتاري ــگکن ــادارهن ــورساوراقبه بشــرکتذکــرشــده،بــاارزشبــازارترکیبــیاز16.985تريلیــوندالرهنــگکنــگراــنبازارهــای ــورسهنــگکنــگ،درفهرســتبزرگتري داشتهاســت.درحــالحاضــر،ب
ــراردارد. ــهششــمق ــادارجهــان،دررتب ــورساوراقبه ب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
37
بورس بحرین، )به عربی: بورصة البحرین(بــازاربــورساوراقبهــاداربحريــناســت،کــهســالناصلــیمحــلبرگــزاریآن،درشــهرمنامــه،مســتقرمیباشــد.بازاربــورسبحريــن،درســال1987میــالدی،فعالیــتخــودرابــاعرضــهســهام29شــرکت،آغــازنمــود.درحــالحاضــرســهام50شــرکتــازاردادوســتد ــاب ــونتنه ــنهماکن ــورسبحري ــهمیشــود.ب ــنمبادل ــورسبحري درب
اوراقبهــادارمســتقردربحريــناســت.
)Zagrebačka burza( :بورس زاگرب، به کرواتیــال ــهدرس ــرب،کرواســیاســت،ک ــرواتمســتقردرزاگ ــادارک ــورساوراقبه ب2008ارزشبــازارســرمايهآنبالــغبــر32.7میلیــارددالر،بــرآوردگرديــدوهماکنــونــالدرکشــورکرواســیشــناختهمیشــود.بورس ــورسفع ــازارب ــنب ــوانمهمتري بهعناوراقبهــادارزاگــربدرســال1991توســطســاموئلديويــدالکســاندرتأســیسشــد.در
ــهمیشــود. ــازاربــورسزاگــربمبادل ســال2008ســهام376شــرکت،درب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
38
بورس اوراق بهادار فلسطین )عربی: سوق فلسطین لألوراق المالیة (ــعدر ــطینواق ــاداردرفلس ــازاراوراقبه ــاب ــس،تنه ــادارنابل ــورساوراقبه ــاب ينابلــساســت.اولیــنجلســهمعامالتــیدرتاريــخ18فوريــه1997برگــزارشــدواولیــنبــورساوراقبهــادارعــرببــودکــهاجــازهاســتفادهازفنــاوریومکانیــزمالکترونیکــیبــرایاوراقبهــادارراخريــد.بــاوجــودپیــششــرطهایخــود،دررشــدتعــدادســهامشــرکتهایذکــرشــده،تعــدادجلســاتوحجــممعامــالت،رشــدپايــداررانشــانداد.تنهــاازتعــدادکمــیازشــرکتهایذکــرشــدهدراوايــلســال1997،ثبــتشــدنددر
ــه38شــرکتافزايــشيافتهاســت. ســال2009ب
)SIX Swiss Exchange (:بورس سیکس سوئیس، به انگلیسیــا ــخاســت،کــهدرســال2006ب ــورساوراقبهــادارسوئیســیمســتقردرزوري بــازار ــنب ــوانمهمتري ــوئیسبهعن ــکس ــونفران ــادل1.978تريلی ــازاریمع ارزشب
ــت. ــناختهشدهاس ــوئیسش ــورس ــالدرکش ــورسفع بــدودر ــال1995تأســیسش ــوئیسدرس ــیکسس ــادارس ــورساوراقبه ــازارب بســال2006شــمار358شــرکت،درايــنبــازاربــورس،عضويــتداشــتند.نمــاداصلــیشــاخصبــازارســهامســیکسســوئیس،شــاخصاسامآی)ســوئیسمارکــتايندکــس،يــاشــاخصبــازارســوئیس(اســت،کــهفهرســتیاز20شــرکتدارایبیشــترينمیــزان
ــازارشــناورراشــاملمیگــردد. ارزشب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
39
)Toronto Stock Exchange( :بازار بورس تورنتو، به انگلیسیــومیندر ــادا،س ــاداردرکان ــورساوراقبه ــازارب ــنب اختصــاری)TSX(بزرگتريــازارســرمايهاســت. ــزانارزشب ــندرجهــانازلحــاظمی ــکایشــمالیوهفتمی آمريــال ــراردارد.درس ــوق ــهرتورنت ــادا،ش ــهرکان ــنش ــودربزرگتري ــورستورنت ــازارب ب
ــرآوردشــد. ــوندالرب ــازار2.17تريلی ــنب 2010ارزشاي
)ตลาดหลักทรัพย์แห่งประเทศไทย( :بورس تایلند تایلندیبــازاربــورساوراقبهــادار،مســتقردربانکــوکتايلنــداســت.ارزشبــازاربــورس
تايلنــددرســپتامبر2015معــادل460میلیــارددالربــرآوردگرديــد.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
40
)Bourse de Paris( :بورس پاریس به فرانسویبــورساوراقبهــادارتاريخــی،معــروفبــهيورونکســتپاريــسازســال2000بــه
بعــداســت.حضورفیزيکــیبــورسديگــردرپاريــسنیســت.درواقــع،کک40توســطانوایاسایيورونکســتکــهمتعلــقبــهبــازاربــورسنیويــورکاســت،ثبــتشــدهاســت.محــلبــورسکاختاريخــیبرونیــاردرمنطقــه2
پاريــسبــودکــهمــدتزيــادیازآناســتفادهمــیشــد.
Frankfurter Wertpapierbörse :بورس سهام فرانکفورت آلمانیيــا)FWB(يکــیازبازارهــایبــورسســهاماســتکــهازلحــاظســرمايهبــازار،دررتبــهدوازدهــمدردنیــاقــرارداردودرفرانکفــورتآممايــن،آلمــانواقــعاســتو
ــود.. ــورزهادارهمیش ــهب ــطدويچ توس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
41
بازار مالی دوبی، )به عربی: سوق دبي المالي(بــازاربــورساوراقبهــاداراماراتــیاســت،کــهدرمــاهمــارس2000فعالیــتخــودراآغازنمــود.درحــالحاضــر)2013(ســهام61شــرکتدربــازارمالــیدوبــیمبادلــهمیشــود،کــهبخــشاعظــمايــنفهرســت،ازشــرکتهایاماراتــیتشــکیلشــده،همچنینشــرکتهايی
ازکويــت،بحريــن،ســودانوعمــاننیــزدرايــنفهرســتجــایدارند.بزرگتريــنشــرکتهایفهرســتشــدهدربــورسدوبــیعبارتنــداز:اعمــار،اجیلیتــی،
هواپیمايــیايرعربیــا،شــرکتارتباطــاتيکپارچــهامــاراتوبانــکامــاراتانبیدی.
)Tōshō، 東証( :بورس توکیو، به ژاپنیــورس ــازارب ــعشدهاســتوســومینب ــنواق ــو،ژاپ ــهاختصــارTSEدرتوکی ــاب يدنیــابــا2،292شــرکتفهرســتشــدهوبــازاریبــهارزش3.8تريلیــوندالربهحســاب
ــاانتهــایدســامبر2010( ــد.)ت میآيايــنبــورسيکــیازبزرگتريــنبورسهــایســهامدرجهــانبــهلحاظســرمايهاســتوپــسازNYSEرتبــهدومرادارد.بــورسســهامتوکیــودرســال1878تأســیسشــدوــه ــد.کلی ــیه)AOSEF(میباش ــیاواقیانوس ــهامآس ــاسس ــورسه ــیونب عضــوفدراس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
42
معامــالتاوراقبهــادارتوکیــودر30آوريــلســال1999بــهشــکلالکترونیــکدرآمــد.
)韩国去来所( :بورس کره، به کره ای بانماد)KRX(تنهااپراتورمبادالتاوراقبهاداردرکرهجنوبیاست.
بــازاربــورساوراقبهــادارکــره،درســال1953درايــنکشــورراهاندازیشــد.درتاريخ19ژانويــه2005بــراســاسقانــونشــماره7112دولــتکــرهجنوبــی؛بــازاربــورساوراقبهــادارــورسفیوچــرزکــرهKorea Futures Exchangeو کــرهKorea Stock Exchange،ببــورسکوســدکKOSDAQ Stock Marketبــاهــمادغــامشــدندوبــورسکــره،تأســیسشــد.دراکتبــر2011بــورسکــره،بــاتعــداد1.796شــرکتذکــرشــده،ارزشــورساوراق ــازارب ــزیوب ــرمرک ــوندالررادارابود.دفت ــادل1.1$تريلی ــازاریمع ببهــادارکــره،درشــهربوســانقــراردارد.همچنیــنيــکدفتــربــرایبازارهــاینقــدی
ــازاردرشــهرســئولمســتقرمیباشــد. ونظــارتب
)London Stock Exchange (:بورس لندن، به انگلیسی
بــازاربــورساوراقبهــادارواقــعدرشــهرلنــدن،بريتانیــااســت.ايــنبــازاربــورسدرســال1801تأســیسشــدوبــافهرســتشــرکتهایچندملیتــیوبريتانیايــی،يکــیــروه ــیازگ ــدنبخش ــورسلن ــد.ب ــمارمیآي ــانبهش ــایجه ــنبورسه ازبزرگتري
بــورساوراقبهــادارلنــدناســت.بنیانهــاوســاختمانکنونــیبــازاربــورسلنــدندرمیــدانپاترنوســتر،درنزديکــی
کلیســایجامــعســنتپائــول،درشــهرلنــدنمســتقرمیباشــد.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
43
)New York Stock Exchange( :بازار بورس نیویورک، )به انگلیسیاختصــاری)NYSE(بزرگتريــنبــازاربــورس،ازنظــرمیــزانمعامــالتوــازار ــهارزشب ــدک ــانمیباش ــکاوجه ــدهآمري ــاالتمتح ــرمايهدراي ــازارس ارزشبشــرکتهایلیستشــده31.1تريلیــوندالرتــافوريــه2018میباشــد.میانگیــنمعامــالتانجــامشــدهدريــکروزتقريبــًا169میلیــارددالردرســال2013میباشــد.ــیدرشــهر ــنجنوب ــانشــماره11والاســتريت،منهت ــورسدرخیاب ــازارب ــنب اي
ــت. ــعشدهاس ــورکواق نیويبازاربورسنیويورکمتعلقبهشرکتتبادلبینقارهایمیباشد
)Stocmhalartán na hÉireann(بورس ایرلند، به ایرلندیبــورساوراقبهــادارايرلنــدیمســتقردردوبلیــن،ايرلنــداســت،کــهدرســال2012ــون ــدوهماکن ــرآوردگردي ــورو،ب ــاردي ــر85.5میلی ــغب ــرمايهآنبال ــازارس ارزشببهعنــوانمهمتريــنبــازاربــورسفعــالدرکشــورجمهــوریايرلنــدشــناختهــهســال1793بازمیگــردد، ــدب ــورساوراقبهــادارايرلن میشود.ريشــههایتأســیسبــادار ــورساوراقبه ــونب ــبقان ــسازتصوي ــکاررســمیآن،در1799پ ــازب ــیآغ ول
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
44
توســطپارلمــانايرلنــدمحقــقشــد.در1973بــورسايرلنــدبــابقیــهبازارهــایبــورســد. ــاادغــامگردي مســتقردربريتانی
)Kazakhstan Stock Exchange( :بورس قزاقستان انگلیسیبــازاربــورساوراقبهــادارقزاقســتاناســت،کــهدرنوامبــر1993توســطبانــکــورس ــرکتدرب ــهام130ش ــون)2015(س ــد.هماکن ــدازیش ــتانراهان ــیقزاقس ملقزاقســتاندادوســتدمیشــودوارزشبــازاریمعــادل42.5میلیــارددالر،رادارامیباشــد.درســال2014حجــمگــردشمالــیبــازاربــورسقزاقســتانمعــادل961.1میلیــوندالربــرآوردگرديــد.ســاختماناصلــیمحــلبرگــزاریبــازاربــورسقزاقســتان،
ــد. ــتقرمیباش ــیمس ــهرآلمات درش
)Moscow Exchange( :بورس مسکو، به انگلیسیبزرگتريــنبرگزارکننــدهبــازاربــورساوراقبهــادار،درروســیهاســت،کــهدرشــهرــام ــیادغ ــامبر2011درپ ــخ19دس ــرکتدرتاري ــد.اينش ــتقرمیباش ــکومس مســر ــکتأســیسشــده ــیاسومســکواينتربان ــورسآرت ــازارب ــزاریب دوشــرکتبرگــابقه ــهس ــدندودوده ــکیلش ــالدیتش ــه1990می ــازمانها،درده ــنس دویايــاخصهای ــوددارند.ش ــهخ ــیهرادرکارنام ــورسروس ــازارب ــطحاولب ــتدرس فعالیــیاسشــناختهمیشــدند،کــههمــوارهاز ــانمادهــایامآیســیایاکسوآرت آنهــابشــاخصهایبرتــردرمیــانبرگزارکننــدگانبازارهــایبــورساوراقبهــاداردرجهــانبشــمارمیآمــد.هــدفازايــنادغــام،ايجــاديــکموجوديــتواحــداعــالمشدهاســت.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
45
)Bombay Stock Exchange (:بورس اوراق بهادار بمبئی، به انگلیسیکــهمعمــواًلبهاختصــاربــیاسایBSEخوانــدهمیشــود،)بــهمراتــی:ــورساوراقبهــادارهنــدمیباشــد،کــهمقــراصلــیبرگــزاری ــازارب मुंबई शेअर बाजार(ب
ــازاربــورسبمبئــی، ــانداالل،بمبئــی،درايالــتماهاراشــترا،هنــدقــراردارد.ب آن،درخیابــان ــازارصاحب ــامبر2011،ارزشب ــاهدس ــیااســت.درم ــورسدرآس ــازارب ــنب قديمیتريــرآورد ــوندالرب ــر$1تريلی ــغب ــی،بال ــورسبمبئ ــدهدرب ــرش ــرکتهایذک ــهامش سگرديــد،]3[کــهبــرايــناســاس،بــهعنــوانششــمینبــازاربــزرگبــورسدرآســیامیباشــد.
)上海证券交易所 (:بورس شانگهای، به چینیــورس ــت.ب ــناس ــانگهایچی ــعدرش ــان،واق ــورسجه ــایب ــیازبازاره يکــودهوديگــری ــنب ــقچی ــورسمســتقلجمهــوریخل ــازارب شــانگهایيکــیازدوبــامبر2010، ــوندالردردس ــاارزش2.7تريلی ــازارب ــنب ــد.اي ــنژنمیباش ــورسش ب
ــت. ــازاراس ــهارزشب ــرپاي ــانب ــورسجه ــازارب ــنب پنجمی
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
46
)Prague Stock Exchange( :بورس پراگ انگلیسیبــازاربــورساوراقبهــادارجمهــوریچــکاســت،کــهدرســال1871تأســیســراگ ــهرپ ــراگ،درش ــورسپ ــازارب ــزاریب ــلبرگ ــیمح ــاختماناصل ــد.س ش
مســتقرمیباشــد.
)Budapest Stock Exchange( :بورس بوداپست انگلیسی
ــورساوراقبهــادارمجارســتاناســت،کــهدرســال1864تأســیسشــد. ــازارب بــهارزش ــرپاي ــورسبوداپســتدادوســتدمیشــودوب ــروزهســهام40شــرکتدرب امــهاز ــد،ک ــرقیمیباش ــزیوش ــایمرک ــاداراروپ ــورساوراقبه ــنب ــازاربزرگتري بــورس ــازارب ــزیب ــلمرک ــد.مح ــمارمیآي ــورسبش ــیب ــیونجهان ــایفدراس اعض
ــد ــتقرمیباش ــتمس ــهربوداپس ــت،درش بوداپس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
47
ســکویمعامالتــیوتنهــابــورساوراقبهــادارشــرکتیدرازبکســتان.درســالــت ــعدرپايتخ ــاز،واق ــهامیب ــرکتس ــکش ــواني ــهعن ــتب ــطدول 1994توس
ــد. ــیسش ــکندتأس ــتان-تاش ازبکس
)PSX( ِحَصص پاکستان ، مخففــورسســهامدرپاکســتاناســتکــهدارایطبقــهتجــارتدرکراچــی،اســالم بآبــادوالهــوراســت.PSXدرمــاهمــه2017بــهعنــوانيــکبــازارنوظهــورMSCIطبقــهبنــدیشــد،درحالــیکــهFTSE PSXرابــهعنــوانيــکبــازارثانويــهدرحــال
ظهــورطبقــهبنــدیمــیکنــد.4سالپیشبورساوراقبهادارمالی
OwnerChina)%17(بورساوراقبهادارشانگهای)%8(
بورساوراقبهادارشنژن)%5(
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
48
شرکتسرمايهگذارپاکچین)%5(حبیببانکمحدود)%5(
سرمايهگذارانداخلیوخارجی)%60(PSXدر11ژانويــه2016پــسازادغــامکراچــی،الهــورواســالمآبــادتاســیس
ــورس ــال1947،ب ــادارکراچــیدرس ــورساوراقبه ــاتأســیسب ــداPSXب ــد.مب شاوراقبهــادارالهــوردرســال1970وبــورساســالمآبادآبــاددرســال1992گذاشــتهشــد.ــازار ــرمايهب ــدوکلس ــدهان ــتش ــرکتدرPSXثب ــه2018،559ش از23فوري
ــارددالراســت. 84میلیســرمايهگــذارانبــورسشــامل1.886ســرمايهگــذارنهــادیخارجــیو883ســرمايهگذارنهــادیداخلــیبــههمــراهحــدود0.22میلیــونســرمايهگــذارخــردهفروشــیهســتند.ــی ــتداراي ــرکتمديري ــوPSXو21ش ــزاریعض ــهکارگ ــدود400خان ــنح همچنیهســتند.PSXدربیــنبهتريــنســهامبــازارســهامدرجهــاناســت،بیــنســالهــای2009تــا2015بــا26% درســالتحويــلداد.دردســامبرســال2016،PSX40درصــد
ســهاماســتراتژيکرابــه85میلیــوندالربــهيــککنسرســیومچینــیفروخــت.
نزدک به انگلیسی: )NASDAQ( یک بازار بورس سهام در آمریکا است.ــهرا ــنرتب ــازاردومی ــرارزشب ــهامازنظ ــایس ــتبورسه ــازاردرفهرس ــنب ايــا ــزدکب ــورک،داراســت.ن ــورسنیوي ــسازب ــهام؛پ ــکس ــهالکترونی ــازارمعامل دربحضــوربیــشاز3321شــرکتدرآن،بیشــترينمیانگیــنتعــدادســهامفروختــهشــدهــورس ــازارب ــرب ــهه ــبتب ــدهنس ــاالتمتح ــایاي ــايربورسه ــانس درروزرادرمی
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
49
ــن ــطانجم ــال1971توس ــهس ــتمفوري ــازاردردرهش ــنب ــاندارد.اي ــریدرجه ديگملــیمعاملهگــراناوراقبهــادارNASDپايهشدهاســت.
ــزدک ــورسن ــردازد.ب ــهدادوســتدوفعالیــتمیپ ــیب ــازهزمان ــازاردردوب ــنب ايــدو ــاصمیده ــوداختص ــهخ ــاعتکاریراب ــمس ــشونی ــبانهروزش ــولش درطــا ــهوقــتتهــران(ت ــکا)18ب ــیآمري ــهوقــتمحل ــحب ازســاعت9و30دقیقــهصبســاعت16بــهوقــتمحلــیآمريــکا)30دقیقــهبامــدادبــهوقــتتهــران(فعالیــتخــودراادامــهمیدهــد.ايــنبــازاربــورسدرســاختمانکنــدهناســتدرنیويــورکمرکزيــت
داردوبــابــازاربــورسنیويــورکتفــاوتدارد.ــه ــیداردک ــهصــورتبینالملل ــزارب ــاکارگ ــشازصده ــزدکبی ــورسن ــازارب ببــهصــورتمســتقیموغیــرمســتقیم)کارگــزاراندراليــههــامختلــففعالیــتدارنــد(ــد میتوانیــدســهامخــودراخريــداریکنید.کارگزاریهــایمتعــددیکــهفعالیــتدارندرکشــورهایمهــمجهــانواقــعشــدهاندازجملــهآمريــکا.انگلســتان.ســوئیس،ترکیــه
،امــارات،روســیهوغیــره... National Association of SecuritiesDealers Automatedنزدکمخففــن ــهســال1971تأســیسشــد.اي Quotationاســت.NASDAQدرهشــتمفوري
ــازارنزديــکبــهنیــمقــرنپیــشتوســطانجمــنملــیمعاملــهگــراناوراقبهــادار بــنانجــام ــقتلف ــالتازطري ــرمعام ــاســال1987اکث ــذاریشــد.ت ــهگ NASDپاي
میشــدامــادرجريــانحادثــهاکتبــر1987)اشــارهبــهدوشــنبهســیاه(بــازاریهــابــهتلفــنهــاپاســخنمــیدادنــدوبــههمیــندلیــلسیســتمانجــامدســتورهایکوچــککــهشــیوهایالکترونیکــیبــرایواردکــردنمعامــالتمعاملــهگــرانبــودبرقــرارشــد.ــتم ــکسیس ــری،ي ــهگ ــهیلمعامل ــرایتس ــازار،ب ــنب ــتاي ــهفعالی درادامکامپیوتــریتوســطنــزدکايجــادگرديــدهکــهآخريــنقیمــتهــایپیشــنهادیخريــد
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
50
وفــروشدربــازارفرابــورسوبــازاراصلــیرابــرایمعاملــهگــرانوکارگــزارانتهیــهمــینمايــد.نــزدکهیچگونــهتــاالرمعامالتــیفیزيکــیکــهخريــدارانوفروشــندگانــای ــبکهه ــقش ــرکتازطري ــنش ــالتدراي ــهمعام ــدارد.هم ــمآورد،ن ــرده راگ
ــرد. ــاتلفــنانجــاممــیگی ــریوي کامپیوتــهانگلیســی:)NASDAQ OMX Group(شــرکت ــزدکاواماکــس،ب ــروهن گچندملیتــیوآمريکايــیخدمــاتمالــیاســت،کــهمالــکومجــریبــازاربــورسنــزدک
وهشــتبــازاربــورساوراقبهــادارديگــر،دراروپــامیباشــد.نورديــک،کشــورهایحــوزه درکشــورهایحــوزه بــورس؛ بــازار 8 ايــناســکانديناوی،کشــورهایحــوزهدريــایبالتیــکوارمنســتانرامســتقرمیباشــند،کــه
ــد. ــتمیکنن ــسفعالی ــداواماک ــابرن ــأب عمومدفتــرمرکــزیگــروهنــزدکاواماکــسدرشــهرنیويــورکقــراردارد.مديــرعامــل
ــدمیباشــد ــرتگريفیل آنراب
51
فصل سومبـورس کاالی ایـران
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
53
)Iran Mercantile Exchange( :بورس کاالی ایران به انگلیسیــیوکشــاورزیدر ــواعمحصــوالتصنعت ــلفان ــد،نســیهوس ــتدنق ــهدادوس بــای ــژهقرارداده ــهوي ــتقهوب ــایمش ــالتابزاره ــدازیمعام ــردازدوراهان ــرانمیپ اي
ــوددارد. ــشرویخ ــایپی ــیرادربرنامهه آتــت ــرخقیم ــفن ــالتوکش ــهیلمعام ــتتس ــفافجه ــازارش ــادب ــهايج ــازب نیکاالهــایاساســیومــواداولیــهواســطهایبــراســاسمکانیــزمعرضــهوتقاضــا،ايجــادــنتعهــدات ــیوتضمی ــازارکاالي ــیب ــنمال ــتريســکقیمــتوتأمی ابزارهــایمديريطرفیــنمعاملــهبــهمنظــوردســتیابیبــهاثــراتمثبــتايــنمهــمدرتوســعهاقتصــادی،دولــتومجلــسشــورایاســالمیرابــرآنداشــتتــابســترقانونــیالزمجهتتأســیس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
54
وراهانــدازیبورسهــایکااليــیرادرايــرانفراهــمســازند.درپــیايــنامــر،ســازمانکارگــزارانبــورسفلــزاتتهــراندرشــهريورمــاهســال82بــهعنــواناولیــنبــورسکاالیکشــورفعالیــتخــودراآغــازکــردوپــسازآننیــزســازمانکارگــزارانبــورســابازنگــریو ــهفعالیــتنمــود.ب ــاهســال83شــروعب کاالیکشــاورزیدرشــهريورمتصويــبقانــونبــازاراوراقبهــادارجمهــوریاســالمیايــراندرســال1384وتصمیــمــیبــورس،ســرانجامبورسهــایفلــزاتوکشــاورزیدريکديگــرادغــامو شــورایعالبــورسواحــدیبــاعنــوانبــورسکاالیايــرانتشــکیلشــدوازابتــدایمهرمــاهســالــهمعامــالتدر ــادارکلی ــازاراوراقبه ــونب ــققان ــرد.طب ــازک ــتخــودراآغ 1386فعالی
ــادارانجــاممیشــود. ــورسواوراقبه ــرانتحــتنظــارتســازمانب ــورسکاالیاي ب
بازار فیزیکی:معامــالتکاالیفیزيکــیدربــورسکاالیايــرانبــهروشمزايــدهانجــاممیشــود.مزايــدهيــاحــراجبــهنوعــیازمعاملــهگفتــهمیشــودکــهدرابتــدافروشــندهــد.ســپس ــیراکــهحاضــراســتکاالیخــودرابفروشــداعــالممیکن ــلقیمت حداقخريــدارندرصــورتتمايــل،قیمتــیباالتــرازقیمــتنهايــیراجهــتخريــدپیشــنهادــهمیشــود.در ــنقیمــتفروخت ــدهباالتري ــهپیشــنهاددهن ــد.درنهايــتکاالب میکننواقــعحــراج،ســازوکاریبــرایدادوســتدکاالبــرپايــهانطبــاقســفارشهایخريــدو
ــادرنظــرگرفتــناولويــتقیمــتوزمــاناســت. فــروشمشــتريانب
انواع قراردادهای مورد معامله در بازار فیزیکی:ــراردادیاســتکــهطــیآنپرداخــتبهــایکاالیمــورد ــرارداد نقــدی:ق ق
ــود. ــاممیش ــهانج ــگاممعامل ــلآندرهن ــهوتحوي معامل
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
55
قــرارداد نســیه:قــراردادیاســتکــهطــیآنکاالدرهنــگاممعاملــهتحويــلــردد. ــخسررســیدپرداخــتمیگ وبهــایآندرتاري
قــرارداد ســلف:قــراردادیاســتکــهطــیآنکاالبــاقیمــتمعیــندرزمانــیمشــخصدرآينــدهتحويــلگرديــدهوبهــایآندرهنــگاممعاملــهپرداخــتمیگــردد.
معامالتدربازارفیزيکیدردورينگداخلیوصادراتیصورتمیپذيرد.رينــگداخلــیعبــارتاســتازجلســهمعامالتــیبــورسبــرایمعاملــهکاالهايــی
کــهمقصــدآنهــاصرفــًابــازارهــدفداخــلايــراناســت.رينــگصادراتــیعبــارتاســتازجلســهمعامالتــیبــورسبــرایمعاملــه
کاالهايــیکــهمقصــدآنهــاصرفــًابــازارهــدفبینالمللــیاســت.
بازار فرعی:ــه ــازب ــداومعرضــه،نی ــدمت ــرع ــینظی ــهداليل ــهب ــیک ــازارکاالهاي ــنب درايبازديــدحضــوریکاالجهــتاحــرازکمیــتويــاکیفیــتتوســطمتقاضــیخريــد،قابــلاتــکانبــودننــرخکشــفشــدهدربــورسبــهواســطهســهمپايیــنمعاملــهدربــورسنســبتبــهکلبــازارمحصــولودرخواســتتســويهخــارجازپاياپــایمعاملــهتوســطــرشو ــلپذي ــدقاب ــیراندارن ــازارفیزيک ــهدرب ــرشومعامل ــدهامکانپذي عرضهکننمعاملــهمیباشــدوهماننــدبــازارفیزيکــیامــکانمعاملــهانــواعقراردادهــادردورينــگداخلــیوصادراتــیبــررویســهدســتهمحصــوالتصنعتــیومعدنــی،فرآوردههــای
نفتــیوپتروشــیمیومحصــوالتکشــاورزیوجــوددارد.
بازار مشتقه:اينبازارشاملمعامالتقراردادهایآتیواختیارمعاملهمیباشد:
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
56
ــی ــدارمعین ــن،مق ــدمیشــوددرسررســیدمعی ــی:فروشــندهمتعه ــرارداد آت قــل ــدودرمقاب ــدبفروش ــنمیکنن ــهاالنتعیی ــیک ــهقیمت ــخصراب ازکاالیمشــد ــداریکن ــاآنمشــخصاتخري ــدمیشــود،آنکاالراب ــراردادمتعه ــرق طــرفديگــرط ــهصــورتش ــنب ــرارداد،طرفی ــامق ــنازانج ــاعطرفی ــریازامتن ــرایجلوگی وبضمــنعقــدمتعهــدمیشــوندمبلغــیرابــهعنــوانوجــهتضمیــننــزداتــاقپاياپــایبــورسبگذارنــدومتعهــدمیشــوندمتناســببــاتغییــراتقیمــتآتــی،وجــهتضمیــنــرات، ــاتغیی ــبب ــتداردمتناس ــانوکال ــرفآن ــایازط ــاقپاياپ ــدوات ــلکنن راتعديبخشــیازوجــهتضمیــنهــريــکازطرفیــنرادراختیــارديگــریقــراردهــدواوحــقاســتفادهازآنراخواهــدداشــتتــادرسررســیدبــاهــمتســويهکننــد.مشــخصاتايــنقــراردادبــررویيــکدارايــیمشــخص،يکســانمیباشــدوتوســطبــورسپیشــنهاد
ــد. ــرشمیرس ــتپذي ــبهیئ ــهتصوي وب
ــن ــیدراي ــالتآت ــامعام ــناوراقب ــاوتاي ــه:تف ــار معامل ــرارداد اختی قاســتکــهدرقــراردادآتــیدوطــرفمتعهــدبــهخريــدوفــروشدارايــیدرسررســیدهســتندامــادرايــناوراقيــکنفــرمتعهــداســت)فروشــندهاختیــارکــهپــولآنراــنده ــهفروش ــولآنراب ــهپ ــارک ــداراختی ــار)خري ــریدارایاختی ــت(وديگ گرفتهاســداد ــدار،تع ــتخري ــورتدرخواس ــوددرص ــدمیش ــندهاوراقمتعه ــت(.فروش دادهاســهقیمــتاعمــال)قیمــتمعیــنمعاملــهدرآينــدهکــه مشــخصیازدارايــیپايــهرابــاراز ــاعفروشــندهاختی ــریازامتن ــرایجلوگی ــد.ب ــهکن ــنشدهاســت(معامل االنتعییــای ــاقپاياپ ــزدات ــنن ــهتضمی ــوانوج ــهعن ــیراب ــندهمبلغ ــدش،فروش ــامتعه انجــه،آنرا ــارمعامل ــتاوراقاختی ــراتقیم ــاتغیی ــبب ــدومتناس ــرارمیده ــورسق بــند.اوراق ــروشمیباش ــدوف ــلخري ــهقاب ــازارثانوي ــاردرب ــد.اوراقاختی ــلکن تعدي
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
57
ــردد. ــیمگ ــدتقس ــااختیارخري ــروشي ــارف ــوعاختی ــهدون ــدب ــهمیتوان ــارمعامل اختیدراختیــارخريــد،خريــدارحــقخريــديــککاالرادرآينــدهازفروشــندهاختیــارداردوفروشــندهاختیــارمتعهــداســتدرصــورتدرخواســتخريــدارکاالرابــهقیمــتتوافــقشــدهبــهاوبفروشــد.دراختیــارفــروش،خريــدارحــقفــروشيــککاالرادرآينــدهبــهفروشــندهاختیــارداردوفروشــندهاختیــارمتعهــداســتدرصــورتدرخواســتخريــدار
ــهقیمــتتوافــقشــدهازاوبخــرد. کاالراب
ــن ــباي ــوازیاســتاندارد:فروشــندهکاالدرقال ــراردادســلفم ــی:ق ــازار مال باوراق،هماننــدقــراردادســلفبهــایکااليــیراکــهدرآينــدهتحويــلخواهــدداد،بــهــازارثانويــهدارد صــورتنقــددريافــتمیکنــد.ايــناوراقبرخــالفقــراردادســلف،بودارنــدهاوراقمیتوانــدقبــلازسررســیدايــناوراقرادربــورسبــهفــروشرســاند.
گواهــی ســپرده کاالیــی:گواهــیســپردهکااليــیورقــهبهــاداریاســتکــهــرش ــارپذي ــهانب ــیکاالیســپردهشــدهب ــدارمعین ــرمق ــدهآنب ــتدارن ــدمالکی مويــاردار ــطانب ــدهتوس ــارصــادرش ــضانب ــتوانهآنقب ــورسکاالاســتوپش ــدهدرب شاســت.انبــاردارپــسازارزيابــیکمــیوکیفــیکاالیمشــتریبــرایویقبــضانبــارصــادرمینمايــد.مشــتریبــاســپردهکــردنايــنقبــضنــزداتــاقپاياپــای،میتوانــدايــنگواهــیســپردهکااليــیراکــهبــهپشــتوانهقبــضانبــارصــادرمیشــوددربــازارثانويــهمعاملــهنمايــد.مالــکگواهــیدرطــولمهلــتنگهــداریکاال،هــرزمــانکــه
ــرد. ــلگی ــارتحوي ــهوکاالراازانب ــارمراجع ــهانب ــدب خواســتمیتوان
ــاجــذبســرمايهاز ــیب ــدوقکاالي ــی:صن ــرمایه گذاری کاالی ــدوق س صن
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
58
طريــقفــروشواحدهــایســرمايهگذازی،منابــعجــذبشــدهرابــررویاوراقبهــادارــن ــرمايهگذاراناي ــهس ــيب ــدوقکاالي ــد.صن ــرمايهگذاریمیکن ــرکاالس ــیب مبتنــل ــروتحم ــوردنظ ــداریکاالیم ــدونگه ــایخري ــهج ــهب ــدک ــکانرامیده امايــن اوراق انبــارداریوخســارتهایاحتمالــیآن، هزينههــایحمــلونقــل،ــل ــشقاب ــابخ ــنصندوقه ــر،اي ــارتديگ ــهعب ــد.ب ــدارینماين ــاراخري صندوقهــیخــاص ــرمايهگذاریدرکاالي ــهس ــودراب ــردآوریشــدهخ ــوهگ مالحظــهایازوجــدام ــاصاق ــرمايهگذاریدرآنکاالیخ ــهس ــدانب ــهمن ــدوعالق اختصــاصمیدهن
ــد. ــامیکنن ــنصندوقه ــایاي ــدواحده ــهخري ب
)Chicago Mercantile Exchange (:بورس کاالی شیکاگو، به انگلیسی)اختصــاری)CME(تأســیس1898ومعــروفبــه»The Merc«،يکــیاز
مهمتريــنبازارهــایاقتصــادیايــاالتمتحــدهآمريــکاوجهــانمیباشــد0
)LME( :بورس فلزات لندن )مخفف انگلیسیبــازاربــورسمعامــالتقراردادهــایآتــیواختیــارمعاملــهفلــزاتاساســیمیباشــد.ــه ــهایاســتک ــهگون ــهب ــلمعامل ــدنســاختارسررســیدهایقاب ــزاتلن ــورسفل درب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
59
قراردادهايــیبــاتاريــخسررســیدروزانــهتــاســهمــاهآينــده،بــاتاريــخسررســیدهفتگــیتــاشــشمــاهآينــدهوماهیانــهتــا123مــاهآينــدهقابــلمعاملــهاســت.همچنیــنبــازارمعامــالتنقــدنیــزبــرایوارانتهــا)قبــضانبــار(بــرایتحويــلدر48ســاعتآينــدهــدنامــکانپوشــشريســک،کشــفقیمــت ــزاتلن ــورسفل ــهمیشــود.ب ــزمعامل نیــم ــارافراه ــويهقرارداده ــرایتس ــیب ــلفیزيک ــکانتحوي ــانوام ــرایجه ــعب مرجکردهاســت.درژوئیــه2012گــروهبــورسهنــگکنــگ،ســهامبــورسفلــزاتلنــدن
راخريــداریکــردشرکتآلومینیومايران)ايرالکو(عضویازاينبورسمیباشد
بازار بورس کاالی نیویورک به انگلیسی:)New York Mercantile Exchange(اختصــاری)NYMEX(يــکبــازارمعامــالتآتــیکاالهــایاقتصــادیمتعلــقبــهگــروهبــورسبازرگانــیوکاالیشــیکاگواســت.نايمکــسدرخیابــانواننــورتانــددربروکفیلــدپلیــسدربخــشباتــریپــارکســیتیمنهتــن،نیويــورکواقــعشدهاســت.ــدنو ــی،لن ــانفرانسیســکو،دب ــا،س ــینگتن،آتالنت ــتون،واش ــرآندربوس ــرديگ دفات
ــد ــوواقعان توکی
فصل چهارمبـورس انـرِژِی
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
63
ــانو ــرورزم ــهم ــهب ــتندک ــرهس ــیبش ــاجزندگ ــهمايحت ــرق،آب،گازازجمل ببــاشــکلگرفتــنجوامــعمتمــدن،جايــگاهخــودرانــهتنهــاازدســتنــدادهبلکــهبــه
ــد. شــاخههــایمختلقــیتقســیمشــدهانامــروزهبشــربــااســتفادهازتکنولــوژیهــایگوناگــونوبــااســتفادهازايــنمنابــع،عــالوهبــرايــنکــهمصــرفکننــدهایبهینــهبــرایايــنمنابــعطبیعــیمحســوبمــی
شــود،ســودهايیازنــوعاقتصــادینیــزازايــنمنابــعبــهدســتمــیآورد.ــی ــز،گنج ــورهانی ــايرکش ــهدرس ــابلک ــورم ــادرکش ــهتنه ــرژین ــعان مناب
ــود. ــیش ــوبم ــردمحس ــهف ــرب منحص
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
64
ــا ــرژیه ــنان ــونازاي ــایگوناگ ــوژیه ــتفادهازتکنول ــااس ــهب ــورهايیک کشاســتفادهکــردهونــهتنهــاچرخــهتولیــدخــودرارونــقبخشــیدهبلکــهازدادوســتدآن
بــهاشــکالکوناگــوننیــزســودبــردهانــد.ــن ــهاي ــوانازجمل ــیت ــرقرام ــت،گازوب ــرژی،نف ــایان ــورسه ــکیلب تشخالقیــتهــایتحســینبرانگیــزشــمردکــهکشــورهاینــروژ،آلمــان،اتريــش،هنــدو
ــهنامــدارانايــنقبیــلبازارهــامحســوبمــیشــوند. مجارســتانازجمل
)Iran Energy Exchange ():بورس انرژی ایران، )به انگلیسیيکــیازبازارهــایبــورسايــراناســتکــهبــهمنظــورانجــاممعامــالتحاملهایانــرژیبــامجــوزشــورایعالــیبــورسواوراقبهــاداربــهعنــوانچهارمیــنبــورسرســمیکشــوروتحــتنظــارتســازمانبــورسواوراقبهــاداردرســال1391تاســیسشــد.درپــیعــدمموفقیــتبــورسنفــتايــرانولــزومايجــادبــازارجديــدمعامالتــیدربخــشصنعــتبــرقبــرایجلوگیــریازتعــددبازارهــادربخــشانــرژیبــاادغــامــرژی ــورسان ــرکتب ــشبرق،ش ــیسبخ ــورسجديدالتاس ــاب ــرانب ــتاي ــورسنف ب
ايــرانبــهعنــوانچهارمیــنرکــنبــازارســرمايهدرســال1391شــکلگرفــت.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
65
درگاه بورسمديــرعامــلايــنشــرکتهــماکنــونســیدعلــیحســینیاســتکــهدررزومــهــه ــیوابســتهب ــرآوردههــاینفت ــشوپخــشف کاریخــود،حضــوردرشــرکتپاالي
وزارتنفــتايــرانرانیــزتجربــهکــردهاســت.ســیدعلــیحســینیدرســازمانبــورسواوراقبهــادارنیــزمعــاونعلــیصالــحآبــادیدربخــشمهــموحســاسادارهنظــارتبــرناشــراناوراقبهــاداروهمینطــورهیئــت
مديــرهايــننهــادناظــربــازارســرمايهايــرانبــود.درزمــانحضــورحســینی،بــورسانــرژیايــرانبــراینخســتینبــاردرصنعــتنفــتايــرانتوانســتمیزبــانمعامــالتپرحجــمبنزيــنوگازوئیــلايرانــیدرســال1398بــهبــازارهــایجهانــیباشــد.همچنینپــسازســالهــاانتظــارنخســتینمعاملــهنفــتــداردر ــهخري ــاحضــورس ــورسب ــنب ــیاي ــگصادرات ــراندررين ــبکاي ــامس خ
ســال1397تحقــقيافــت.شــرکتبــورسانــرژیايــران)ســهامیعــام(بــهشناســنامهملــی10320798438طــیشــماره428002مــورخ17/4/1391درادارهثبــتشــرکتهــایتهــرانبــهثبــت
رســیدومتعاقبــًاازتاريــخ1391/12/19شــروعبــهبهــرهبــردارینمــودهاســت.ــرکت ــامش ــاده1393/4/1ن ــوقالع ــیف ــععموم ــهمجم ــبصورتجلس ــهموج ببــهشــرکتبــورسانــرژیايــرانتغییــريافتــهودرتاريــخ1391/10/26دربــازارپايــه
ــراندرجشــدهاســت. ــورساي فرابــان ــنخیاب ــانشــهیدمطهــری،بی ــران،خیاب ــیشــرکتته ــزاصل نشــانیمرکــهر ــیآندرش ــتاصل ــلفعالی ــالک243ومح ــرافراز،پ ــانس ــاموخیاب ــممق قائ
ــعشــدهاســت. تهــرانواقموضــوعفعالیــتشــرکتطبــقمــاده3اساســنامه،انجــاممعامــالتنقــدی،ســلف
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
66
مــوازیاســتاندارد،قراردادهــایآتــیواختیــارمعاملــه،راهانــدازیايــنبــازارجهتپاســخگويــیبــهنیازهايــیهمچــونخريــدوفــروشمنابــعانــرژی،تامیــنمالــیبــرایتولیــدکننــدگان،تامیــنمالــیبــرایتوزيــعکننــدگانومصــرفکنندگان،کشــفقیمــتروزانــهحامــلهــایانرژی،پوشــشريســک،شــفافیتمعامالتــی،تســهیلدرتبــادالتمنابــع
انــرژیوکاهــشهزينــههــایمعامالتــیدربخــشمبــادالتانــرژیمــیباشــد.
فعالیت اصلی شرکت عبارت است از :تشکیلسازماندهیوادارهبورسانرژیبهصورتمتشکل،سازمانيافتهوخود
بورس های انرژی نروژ:نروژيکیازبهترينومرغوبترينچاههاینفتدنیارادراختیاردارد.
ــای ــروژ،دري ــزرگنفــتوگازطبیعــیموجــوددرن ــرب ــونبراســاسذخاي هماکنــتوگاز ــهآناســت.نف ــعوابســتهب ــیوصناي ــاینفت شــمالتحتالشــعاعفراوردهه
ــروژراتأمیــنمیکنــد. طبیعــیبیــشازيــکســومدرآمدهــایصادراتــینامــاخصوصیتــیکــهاقتصــادنــروژرامتمايــزکــردهاســتوجــوددوبــورسانــرژی
درايــنکشــوراســت.بــورسNordpool spotکــهبــهمعامــالتنقــدیبــرقمــیپــردازدوبــورس
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
67
کااليــیNASDAQ OMXاروپــاکــهبــهمعامــالتعــادیانــرژیمشــغولاســت.ــورNordpool spot ــنکش ــدیاي ــورسنق ــمیب ــايترس ــهس ــانک آنچنــااســت.ســهام370شــرکتاز ــرژیدردنی ــازاران ــادپیشــروب ــننه نوشــتهاســت،اي20کشــورمختلــفدنیــادرايــنبــورسدادوســتدمــیشــوندوبــازاریاســتتحــت
ــروژ. ــرژین ــتوان ــرژیووزارتنف ــرهآبوان ــأتمدي لیســانسهی
بورس کاالی نزدک او ام اکس اروپا:نــزدکاواماکــساوســلوکــههمــاننــزدکاواماکــساروپــانامیــدهمــیشــودــلاز ــاقب ــهت ــداســتک ــوئدوفنالن ــارک،س ــروژ،دانم ــورهاین ــرژیکش ــورسان ب
ــود. ــامنوردپــولمعــروفب ــهن تاريــخ1نوامبــرســال2010میــالدیتنهــابتاريخچــهپیدايــشايــنبــازاربــهســال1991میــالدیبــازمــیگــرددکــهپارلمــان
نــروژطــیمشــورتیتأســیسايــنبــازارراجــزءضروريــاتاقتصــادکشــوردانســت.ــتد ــرایدادوس ــروژب ــوئدون ــورس ــولرادوکش ــازارنوردپ ــال1996ب درسمعامــالتبــرقراهانــدازیکردنــدکــههــرکــدامازايــنکشــورها50درصــدازســهامــازارپیوســت ــنب ــهاي ــددرســال1998ب ــهفنالن ــیک ــددرحال ــولرادارابودن نوردپــورسشــدوپــسازآندانمــارک ــنب ــزدرســال1999وارداي ــینی ودانمــارکغرب
ــرد. ــازاراعــالمک ــنب ــهاي شــرقیدرســال2000ورودخــودراب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
68
:)European Energy Exchange-EEX( بورس انرژی اروپاــه ــزیب ــایمرک ــرژیدراروپ ــتازان ــایپیش ــیازبازاره ــرژیاروپا،يک ــورسان بــامدو ــتوازادغ ــعاس ــانواق ــرقآلم ــگدرش ــهراليپزي ــهدرش ــیرودک ــمارم ش
ــت. ــدهاس ــکیلش ــاتش ــرژیاروپ ــورسان ــگوب ــرژیاليپزي ــورسان بــنو ــرق،گازطبیعــیوگازدیاکســیدکرب ــیب ــننهــاددارایپلتفــرممعامالت اي
ــااســت. ذغــالســنگاســتومالــک50درصــدازبــورسنقــدیانــرژیاروپ
:)EPEX Spot( بورس نقدی انرژی اروپاــورسPowernextفرانســه ــاوب ــرژیاروپ ــورسان ــدیتوســطب ــازارنق ــنب ايــه ــودک ــیش ــوبم ــامحس ــرژیاروپ ــورسان ــیازب ــعجزئ ــدودرواق ــیسش تأســوئیسدرآن ــهوس ــش،فرانس ــان،اتري ــازارآلم ــدتب ــاهم ــدیوکوت ــالتنق معالمصــورتمــیپذيــرد.مقــرآندرپاريــساســتودارایزيرمجموعــهایبــهنــامبــازاراوراقمشــتقهEEX GmbHاســتکــهاوراقمشــتفهانــرژیبــازارفرانســهوآلمــان
ــهمــیشــود. ــهمعامل ــهصــورتجداگان درآنب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
69
:)EXAA(بورس انرژی اتریشبــورسانــرژیاتريــشدر8فوريــهســال2001میــالدیواردعرصــهمعامــالتشــدودرتاريــخ21مــارچ2002توانســتبــامعامــالتروزرأسبــرق،فعالیــتخــودراآغــازکنــد.ــدار ــنخري ــهبی ــهمعامل ــهاســتک ــنگون ــازاربدي ــنب ــالتروزرأسدراي معاموفروشــندهبــرایارســالبــرقدرروزآتــیصــورتمــیگیــردوقیمــتمشــخصو
ــهانجــامشــدهاســت. معاملــه ــازارتوانســتب ــنب ــداي ــهبع ــالدیب ــارچســال2002می ــه،ازم ــودک ــنب اي
ــود. ــلش ــاتبدي ــزاروپ ــرژیدرمرک ــیان ــرممعامالت ــنپلتف ــیتري اصلايــنبــازاريکــیازبازارهــایلیبــرالانــرژیدراروپــابــهشــمارمــیرودوهماننــد
ديگــربــورسهــا،شــاملبــازاربــرقنقــدیاســت.
:)IEX( بورس انرژی هندــرقمجــوزفعالیــتخــودرا ــورساتوماتیــکب ــوانب ــهعن ــدب ــرژیهن ــورسان بازکمیتــهنظارتــیمرکــزیبــرقدر9ژوئــنســال2008میــالدیدريافــتکــردودرــترســاندکــهدرهمــان ــهثب ــونحجــممعامــالتراب ــدرکــورد37.4میلی ســالبع
ســالقیمــتبــرقنیــزبــهرکــورد13پايــزابــرکیلــوواتســاعترســید.
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
70
:)HUPX(بورس انرژی مجارستانــه ــهب ــکاســتک ــالالکترونی ــازاریکام ــرژیمجارســتان)HUPX(ب ــورسان ب
ــرقمشــغولاســت. معامــالتبــازاريکــیازبازارهــایبرجســتهاروپــایشــرقیومرکــزیاســتکــهبــه ايــنب
ــدهمعامالتــیاســت. ــهودارایمکانیــزمهــایارزن ــرقپرداخت معامــالتب
:APX-ENDEX
بــورسانــرژیآنگلو-داچ)انگلیســی-آلمانی(اســتکــهبــهمعامــالتاوراقمشــتقهومعامــالتنقــدیبــرقوگازدرهلنــد،انگلســتانوبلژيــکمشــغولاســت.
ايــنبــازاردرســال1999شــروعبــهکارکــردوهــماکنــوندرآمســتردامهلنــد،بروکســل،لنــدنوناتینگهــامفعالیــتخــودراادامــهمــیدهــد.
ــرژی ــورسان ــالتب ــوانمعام ــتعن ــازارتح ــنب ــالتاي ــال1999معام درســوان ــهعن ــتوب ــشگذاش ــرضنماي ــهمع ــودراب ــالتخ ــتردام)APX(معام آمسنخســتینبــازارانــرژیقــارهاروپــانامیــدهشــد.درهمــانســالمعامــالتنقــدیگازــازار EnMOدربريتانیــاآغــازشــدودرســال2000میــالدیتنهــامرجــعمســتقلب
ــهکــرد. ــامAPX-UKآغــازب ــان ــا)UKPX(ب ــرژیبريتانی اندرســال2003میــالدیبــورسانــرژیآمســتردامAPXبــاعرضــهمعــاالتگاز
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
71
EnMOازطريــقبريتانیــابــابــازارايــنکشــورادغــامشــدوبــورسانــرژیUKPX
توســطبــورسانــرژیآمســتردامتأســیسشــد.درايــنبیــن،بــازارمشــتقهانــرژیاروپــانیــزدرســال2002میــالدیبــاتــالشــزتوســط ــازارنی ــنب ــهاي ــودک ــردهب ــازک ــودراآغ ــتخ ــرژیفعالی ــدشــرکتان چنبــورسآمســتردامدرســال2008خريــداریشــدومراحــلنهايــیادغــامدرســال2009
ــازارانتخــابشــد. بــهپايــانرســیدونــامجديــدAPX-ENDEXبــرایايــنب
:)Belpex(بورس انرژی بلژیکايــنبــورسنیــزيکــیازنهادهــایادغامشــدهبــابــورسانــرژیAPX-ENDEX
ست. ا
:GEM بورس انرژیبــورسانــرژیGMEبــازاریکامــالمســتقلدرزمینــهانــرژیدرايتالیــااســتکــه
معامــالتبــرقايــنکشــورراســاماندهیمــیکنــد.ــی ــت،حام ــطزيس ــتمحی ــرحفاظ ــیب ــازاریمبن ــودنب ــاداراب ــورس،ب ــنب اي
ــود. ــیش ــوبم ــلمحس ــازمانمل ــتس ــطزيس ــتازمحی ــهحماي مصوب
آشنایـی با بـورس ایـران و جهـان
72
:)OMIE(بورس انرژی اسپانیاايــنبــورسکــهدرشــبهجزيــرهايبريــاواقــعاســت،دارایبــازارنقــدیمعامــالت
بــرقوبــازارعــادیانــرژیاســت.
:OTE بورس انرژیــدازی ــالدیراهان ــال2001می ــک)OTE(درس ــوریچ ــرقجمه ــورسگازوب بشــدهاســتوتمامــیخدمــاتمعامالتــیرابــهســرمايهگــذارانگازوبــرقايــنکشــور
ارائــهمــیدهــد.