…… , dnia ……………administracja.mswia.gov.pl/download/58/15661/100dor.doc · web viewz....
TRANSCRIPT
Warszawa, dnia 24 kwietnia 2014 r.
Numer sprawy: 100/DOR/2014
Podmiot zadający pytanie: Urząd Miejski w X
Imię i nazwisko eksperta: Dr Karolina Tetłak
Afiliacja eksperta: Uniwersytet Warszawski
OPINIA PRAWNA
I. Treść zadanego pytania
Kto jest właścicielem kolektora tłocznego nabytego wraz ze zorganizowaną częścią
przedsiębiorstwa, w sytuacji gdy następnie przedsiębiorstwo należące do nabywcy
zostaje zlicytowane w toku postępowania egzekucyjnego?
II. Sentencja odpowiedzi
Kolektor tłoczny nabyty jako składnik zorganizowanej części przedsiębiorstwa,
które następnie zostało zbyte w drodze licytacji prowadzonej w toku postępowania
egzekucyjnego, w świetle art. 551 kodeksu cywilnego jest składnikiem zbytego
przedsiębiorstwa. Biorąc pod uwagę względy funkcjonalne i celowościowe, według
przesłanek obiektywnych działalność przedsiębiorstwa mogła być prowadzona z
użyciem przedmiotowego kolektora tłocznego. Z przedstawionego stanu
faktycznego nie wynika, że przedmiot działalności przedsiębiorstwa mógłby
wyłączać zupełnie możliwość wykorzystania kolektora. W rezultacie należy uznać,
iż został on zbyty jako składnik przedsiębiorstwa zgodnie z art. 552 kodeksu
cywilnego. Właścicielem kolektora jest zatem nabywca przedsiębiorstwa
zlicytowanego w toku postępowania egzekucyjnego.
III. Opis stanu faktycznego
Przedsiębiorca w 2005 r. nabył od syndyka zorganizowaną część przedsiębiorstwa
upadłego w rozumieniu art. 551 Kodeksu cywilnego, w skład którego wchodziło System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 1 z 9
prawo użytkowania wieczystego pięciu nieruchomości gruntowych oraz prawo
własności budynku socjalno-biurowego, stanowiącego odrębną nieruchomość,
budowle oraz urządzenia do odprowadzania ścieków o nazwie „kolektor tłoczny”.
Następnie w 2013 r. komornik sądowy w związku z prowadzoną egzekucją
zlicytował przedsiębiorstwo należące do przedsiębiorcy, który wcześniej nabył
zorganizowaną część przedsiębiorstwa, w tym kolektor tłoczny. Zgodnie z
zawiadomieniem komornika przedmiotem licytacji (składnikami
przedsiębiorstwa) było pięć nieruchomości gruntowych, mogilniki i kanały
odprowadzające ścieki. Kolektor tłoczny nie był połączony fizycznie z częściami
składowymi licytowanego przedsiębiorstwa. Jest on samodzielnym sprawnym
urządzeniem technicznym, które może być wykorzystywane do odprowadzania
ścieków.
IV. Podstawa prawna udzielonej odpowiedzi
Art. 551 oraz art. 552 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U.
1964, nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „k.c.”).
V. Uzasadnienie
Zgodnie z art. 551 k.c. przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników
niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności
gospodarczej. Przepis ten wymienia przykładowo te składniki, wskazując, że
przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części
(nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów,
towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub
ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości
oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z
innych stosunków prawnych;
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 2 z 9
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
W myśl art. 552 k.c. czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje
wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści
czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
W przepisach k.c. nie występuje definicja zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Nie
ma też żadnego odesłania, które pozwoliłoby na odpowiednie stosowanie przepisów o
przedsiębiorstwie do jego zorganizowanych (wyodrębnionych) części. Pojęcie
zorganizowanej części przedsiębiorstwa pojawia się obecnie jedynie na gruncie prawa
podatkowego. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych za zorganizowaną
część przedsiębiorstwa uznaje organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym
przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym
zobowiązania, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który
zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te
zadania.
W poglądach doktryny i orzecznictwa na gruncie k.c. wskazuje się, że zorganizowana
część przedsiębiorstwa to zespół składników materialnych i niematerialnych
wyodrębniony ze struktury przedsiębiorstwa. W skład zorganizowanej części
przedsiębiorstwa powinien wchodzić przynajmniej jeden składnik o charakterze
niematerialnym, np. klientela, renoma, organizacja i przynajmniej jeden składnik
materialny. W podobnym tonie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny, który
uznał, że aby część mienia przedsiębiorstwa mogła być uznana za zorganizowaną jego
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 3 z 9
część, musi ona posiadać potencjalną zdolność do niezależnego działania gospodarczego
jako samodzielnego podmiotu gospodarczego.1
Wyodrębnienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa powinno zachodzić w
szczególności na płaszczyźnie organizacyjnej i funkcjonalnej. Składniki niematerialne i
materialne, tworzące zorganizowaną część przedsiębiorstwa, mają być przeznaczone do
prowadzenia działalności gospodarczej, a więc składniki te powinny być połączone
węzłem zadań spełnianych przez nie w obrocie gospodarczym.2
W przedmiotowej sprawie kolektor tłoczny został nabyty w 2005 r. jako składnik
zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Następnie w wyniku licytacji przeprowadzonej
przez komornika sądowego zostało zbyte przedsiębiorstwo dłużnika. W celu ustalenia,
czy kolektor tłoczny został zbyty w drodze licytacji jako wchodzący w skład
przedsiębiorstwa, należy rozważyć czy został objęty zakresem przedmiotowym
przedsiębiorstwa.
W świetle art. art. 551 pkt 2) k.c. przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności własność
nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz
inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości. W rozumieniu tego przepisu
kolektor tłoczny jest ruchomością (urządzeniem) i wchodzi w zakres przedmiotowy
przedsiębiorstwa.
Jak podkreśla się w doktrynie: „Okolicznością determinującą możliwość uznania
określonego zespołu składników niematerialnych i materialnych za przedsiębiorstwo
jest takie ich zorganizowanie, żeby wspomniany zespół mógł służyć do prowadzenia
działalności gospodarczej.”3 Wskazać przy tym trzeba, że dla uznania
zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych za
przedsiębiorstwo nie jest konieczne, aby ów zorganizowany zespół prowadził czynnie 1 Wyrok z 22 stycznia 1997 r., SA/Sz 2724/95 oraz wyrok z 26 czerwca 1998 r., I SA/Gd 1097/96.2 Ł. Poczyński, Nie trzeba sprzedawać całości, Rzeczpospolita, 22.03.2012, http://prawo.rp.pl/artykul/842310.html3 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 4 z 9
działalność gospodarczą, ale aby był zdolny do prowadzenia działalności tego typu. O
przedsiębiorstwie można zatem mówić nie tylko wtedy, gdy jest ono czynne i aktywne
gospodarczo, lecz także wtedy, gdy z różnych przyczyn zaniechano prowadzenia
działalności gospodarczej, przy założeniu jednak, że pozostaje nadal w taki sposób
zorganizowane, iż w każdym momencie istnieje możliwość jej podjęcia i prowadzenia
bez konieczności dodatkowego organizacyjnego przygotowania.4 Oceny charakteru
zorganizowanego zespołu składników należy dokonywać w kategoriach
obiektywnych, bowiem przy ustalaniu przedmiotu umowy w oparciu o subiektywne
wyobrażenia uczestników danej czynności prawnej groziłby nam chaos prawny.5
W celu uznania określonego zespołu składników za przedsiębiorstwo, musi być on
zorganizowany, musi funkcjonować w określonym otoczeniu i musi być naznaczony
pewnymi elementami, które zadecydują o tym, że będziemy mieli do czynienia z
przedsiębiorstwem, a nie luźnym zbiorem składników niematerialnych i materialnych.
Samo zebranie czy przestrzenne usytuowanie pewnych składników z reguły nie tworzy
jeszcze przedsiębiorstwa. Z tego powodu przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą
składników niematerialnych i materialnych wchodzących w jego skład, lecz samoistnym
dobrem o wartości majątkowej.6 Dopiero czynnik organizacyjny oparty na
kryterium funkcjonalności i celowości zestawienia składników pozwala uznać ten
zespół za przedsiębiorstwo.7 Element organizacyjny przedsiębiorstwa został wyraźnie
podkreślony przez nowelizację art. 551 k.c. dokonaną ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49, poz. 408) i
umieszczenie na pierwszym miejscu niematerialnych elementów przedsiębiorstwa.
Przez taką kolejność ustawodawca podkreśla rolę, jaką odgrywają niematerialne
składniki przedsiębiorstwa, takie jak klientela i renoma, bez których nie mogłoby ono
normalnie funkcjonować, o ile w ogóle istnieć.8 W wyroku z dnia 24 listopada 1999 r. (I
4Ibidem.5 P. Bielski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN 850/98 , Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 3, s. 466 M. Poźniak-Niedzielska, Pojęcie przedsiębiorstwa a jego majątek, AUMCS XXIX 1982, nr 8, s. 1307 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak ,E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.8 M. Poźniak-Niedzielska, Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym, Państwo i Prawo 1991, z. 6, s. 34System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 5 z 9
SA/Kr 1189/99) Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił: „Wartość przedsiębiorstwa
nie jest równa sumie wartości jego składników, ale jest odpowiednio wyższa o wartość
owych czynników niematerialnych, a zwłaszcza czynnika organizacyjnego.”
Czynnikiem konstytuującym przedsiębiorstwo w ujęciu przedmiotowym będzie zatem
element organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników
umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości. Występowanie
wspomnianego elementu organizacji pozwala odróżnić przedsiębiorstwo od majątku,
gdyż ten jest przedmiotem organizacji i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących
w skład zorganizowanej całości, jaką jest przedsiębiorstwo.9
Art. 552 k.c. przepis w sposób jednoznaczny rozstrzyga, że przedsiębiorstwo może być
przedmiotem obrotu prawnego, a równocześnie może być przedmiotem czynności
prawnej. Ustawa w żadnym razie nie ogranicza czynności prawnych, które mogą mieć za
przedmiot przedsiębiorstwo.
Przedsiębiorstwo jako organizacyjnie powiązany kompleks składników niematerialnych
i materialnych może być przedmiotem jednej czynności prawnej (uno actu).
Domniemywa się tym samym jedność przedsiębiorstwa, co powoduje powstanie
określonych uprawnień do przedsiębiorstwa i wszystkich składników, które wchodziły
w skład konkretnego przedsiębiorstwa. W treści umowy nie muszą być zatem
wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa, będącego
przedmiotem czynności prawnej. Z uwagi na potrzeby obrotu umowa taka w swojej
treści powinna wskazywać jednak nieruchomości, gdyby takie wchodziły w skład
przedsiębiorstwa. W odniesieniu do pozostałych składników wystarczy ogólne
stwierdzenie, iż przedmiotem czynności prawnej jest przedsiębiorstwo, ze wskazaniem
elementów, które pozwalają na jego identyfikację (np. nazwa).10 Tym samym, jeśli
przedmiotem licytacji było całe przedsiębiorstwo, a w zawiadomieniu o licytacji zostały
wymienione przede wszystkim wchodzące w jego skład nieruchomości, należy uznać, że
9 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09.10 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 6 z 9
prawo własności kolektora tłocznego, będące składnikiem przedsiębiorstwa, ipso iure
zostało zbyte w drodze licytacji.
Według wskazań doktryny „niewymienienie składnika wchodzącego w skład
przedsiębiorstwa, nawet nieruchomości, czy pominięcie go w wykazie składników
nie przesadza, iż ten składnik nie przechodzi na nabywcę. Okolicznością
przesądzającą o przejściu składnika, o ile nic innego nie będzie wynikało ani z
bezwzględnie obowiązujących przepisów, ani z umowy, będą księgi
rachunkowe.”11
W odniesieniu do przedmiotowej sprawy oznacza to, że w sytuacji kiedy kolektor
tłoczny nie byłby wymieniony w spisie składników przedsiębiorstwa, czynnikiem
przesądzającym tym, czy jego własność przeszła na nabywcę przedsiębiorstwa czy nie
będzie wymienienie go w księgach rachunkowych przedsiębiorstwa, które zostało zbyte.
Następstwem czynności prawnej, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, jest
przeniesienie praw podmiotowych do poszczególnych składników wchodzących w
skład przedsiębiorstwa.12 W świetle przepisu art. 552 k.c., dany składnik
przedsiębiorstwa może nie być objęty czynnością prawną mającą za przedmiot
przedsiębiorstwo, jeżeli co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów
szczególnych. Wobec braku szczegółowej informacji w tym zakresie dla celów niniejszej
opinii założono, że nie doszło do wyłączenia z przedsiębiorstwa składników nabytej
wcześniej od syndyka zorganizowanej części przedsiębiorstwa, w tym kolektora.
Podsumowując, przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy
należy wskazać, iż aby kolektor tłoczny mógł zostać uznany za składnik
przedsiębiorstwa decydujące znaczenie ma kryterium organizacyjne. Kolektor tłoczny
został nabyty najpierw jako składnik zorganizowanej części przedsiębiorstwa, a
następnie w wyniku licytacji przeprowadzonej przez komornika sądowego zostało zbyte
przedsiębiorstwo nabywcy kolektora. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, że
11 A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak, E. Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige 2014 r.12 Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2003, s. 131.System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 7 z 9
kolektor nie był wykorzystywany do prowadzenia działalności gospodarczej przez
przedsiębiorstwo (brak połączenia z pozostałymi składnikami), jednakże podstawowe
znaczenie ma możliwość obiektywnego wykorzystania składnika w celu
prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo, w skład którego
wchodziły m.in. kanały ściekowe, zgodnie z zasadą celowości i funkcjonalności może
wykorzystywać w prowadzonej działalności gospodarczej kolektor tłoczny,
odprowadzający ścieki.
W świetle art. 552 k.c. zbycie przedsiębiorstwa w drodze licytacji dotyczyło wszystkich
składników majątkowych i niemajątkowych, w tym również prawa własności kolektora
tłocznego. W przedstawionym stanie faktycznym nie zostało wskazane wydarzenie ani
przyczyna, która mogłaby wykluczyć obiektywne wykorzystanie kolektora
tłoczniowego, mogącego służyć do odprowadzania ścieków, jako składnika zbytego
przedsiębiorstwa, którego składnikiem były m.in. kanały ściekowe i mogilniki. Tym
samym, biorąc pod uwagę kryterium celowościowe i funkcjonalne, które są podstawą
przy określaniu składników przedsiębiorstwa zgodnie z art. 551 k.c., w przedstawionym
stanie faktycznym należy uznać, że przedmiotowy kolektor został zbyty w drodze
licytacji przedsiębiorstwa.
Własność przedsiębiorstwa, w tym wchodzącego w jego kolektora tłocznego, przeszła
wraz ze zbyciem zorganizowanej części przedsiębiorstwa na nabywcę, a następnie w
związku z postępowaniem egzekucyjnym, w wyniku którego przedsiębiorstwo nabywcy
zostało zlicytowane, własność kolektora przeszła na osobę, która nabyła
przedsiębiorstwo w drodze licytacji.
VI. Wykaz wykorzystanego orzecznictwa oraz publikacji
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 22 stycznia 1997 r., SA/Sz 2724/95.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 czerwca 1998 r., I SA/Gd 1097/96.
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 8 z 9
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 1999 r., I SA/Kr
1189/99.
A. Kidyba (red.), Z. Gawlik, A. Janiak, A. Jedliński, K. Kopaczyńska-Pieczniak ,E.
Niezbecka, T. Sokołowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu cywilnego, Lex Prestige
2014 r.
P. Bielski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2000 r., I CKN
850/98, Przegląd Prawa Handlowego 2004, nr 3, s. 46.
M. Poźniak-Niedzielska, Pojęcie przedsiębiorstwa a jego majątek, AUMCS XXIX 1982, nr 8,
s. 130.
M. Poźniak-Niedzielska, Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym ,
Państwo i Prawo 1991, z. 6, s. 34.
Ł. Poczyński, Nie trzeba sprzedawać całości, Rzeczpospolita, 22.03.2012,
http://prawo.rp.pl/artykul/842310.html.
Z. Radwański, Prawo cywilne. Część ogólna, Warszawa 2003.
Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem zarówno Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, jak i Partnerów biorących udział w projekcie.
Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają bowiem walor doradczo-informacyjny.
System doradztwa prawnego dla JSTw ramach projektu systemowego Ministerstwa Administracji i CyfryzacjiDziałanie 5.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki „Dobre prawo – sprawne rządzenie”
Strona 9 z 9