web viewbarok. en europese stijlperiode, zich uitstrekkende van de 17e eeuw tot in de eerste helft...
TRANSCRIPT
1. De nieuwe tijd: een verhelderende of een misleidende chronologie?
Definitie:Nieuwe tijd/ Vroegmoderne tijd: Periode uit de westerse geschiedenis met eigen
kenmerken en gelegen tussen de middeleeuwen en de nieuwste tijd.
Kenmerken:1. Het humanisme en de renaissance, die bewust terug grepen naar de literatuur, de kunst
en de wetenschap van de oudheid.2. Een aantal wetenschappelijke ontdekkingen die een wetenschappelijke revolutie
hebben teweeggebracht.3. De reformatie en de contrareformatie.4. De verspreiding van allerlei ideeën en geschriften dankzij de uitvinding van de
boekdrukkunst.5. De ontdekking van de wereld door het westen. 6. Verval van de Middellandse Zee-ruimte en de opkomst van de Atlantische ruimte.7. De verovering van Constantinopel en de bedreiging van West-Europa door de Turken. 8. Het vorstelijk absolutisme dat de standenvertegenwoordiging uitschakelt of
vermindert.
Mogelijke begindata:1. 1450 : Gutenberg lanceert de boekdrukkunst 2. 1453 : De val van Constantinopel 3. 1492 : De ontdekking van Amerika door Columbus4. 1500 : De geboorte van Keizer Karel/ Karel V5. 1517 : Luther afficheert zijn 95 stellingen aan de deur van de kerk van Wittenberg
Eindatum:Begin Franse Revolutie in 1789
Periodisering of periodiseringen?Braudel
Fernand Braudel (1902-1985), Frans historicus
3 tijdniveau’s:1. La longue durée/ Structurele niveau: geografische en klimatologische
omstandigheden2. La moyenne durée/ Conjuncturele niveau: economische golfbewegingen3. La courte durée/ Politiek-evenementiële niveau: initiatieven van groepen of
individuen
Vandaag:1. Langetermijnsgeschiedenis2. Middellangetermijnsgeschiedenis3. Kortetermijnsgeschiedenis
Nieuwe tijd in de langetermijnsgeschiedenis
Op basis van economische basisstructuren:Landbouwsamenleving
Economische basis van maatschappij lag in de landbouw, samenleving was afhankelijk van de landbouw
Opkomst kapitalisme:Grondbezit niet langer de enige bron van rijkdom. Kapitaal werd belangrijk als motor van de economie (in het verlengde van de ME)
Middeleeuwen + Nieuwe tijd: ancien régime (500-1750)
Nieuwe tijd in de middellangetermijnsgeschiedenis
Veranderingen in Nieuwe Tijd enkel maar verderzetting van de Middeleeuwen
Kritiek op begindata:1. 1450 : Gutenberg lanceert de boekdrukkunst
(Volgende stap in verschriftelijking maatschappij, geen onmiddellijk effect)2. 1453 : De val van Constantinopel
(Ondergang Byzantijnse rijk was al jaren bezig) 3. 1492 : De ontdekking van Amerika door Columbus
(Uitbreiding geografische ruimte was al eeuwen bezig) 4. 1500 : De geboorte van Keizer Karel/ Karel V
(Overgang van feodale naar territoriale vorstelijke macht was al eeuwen bezig)5. 1517 : Luther afficheert zijn 95 stellingen aan de deur van de kerk van Wittenberg
(Reeds anitclericale stromingen in 12de eeuw)
2. De renaissance: kunst in de 15de en de 16de eeuw
Renaissance: Bloei van de letteren, de kunsten en de wetenschappen in de 15de en 16de eeuw Oorsprong: in tijd zelf, kunstenaars voelden zich verheven boven ‘barbaarse’
middeleeuwen Opnieuw aansluiting bij de antieke erfenis van de Grieken en Romeinen
Giorgi Vasari: 1511-1574 Architect en schilder Publiceerde een verzameling kunstenaarsbiografieën
Kern: na val Romeinse Rijk: kunst op laag niveau, Italiaanse kunstenaars wekten kunsten weer tot leven
Rinascita: ‘wedergeboorte van de kunsten’
De 19de-eeuwse renaissance
Herontdekking van de renaissance in de 19de eeuwDoor:
1. Jules Michelet: Frans historicus, introduceerde de term ‘renaissance’2. Jacob Burckhardt: Zwitserse historicus, publiceerde Kultur der Renaissance in
Italien. Renaissance is prototype van kunstenaars van die tijd: vrije gepassioneerde mens
Relativering van de renaissance
Peter Burke: Breuk tussen middeleeuwen en renaissance is een mythe Renaissancekunstenaars waren niet zo modern:
o Handwerksliedeno Werkten in ambachtelijke sfeero Werkten in een atelier collectief aan opdrachteno Vooral decors en meubels, minder schilderijen en beeldeno Weinig vrijheid in uitvoering, opdrachtgever geeft detailso Opdrachtgevers lieten zichzelf afbeelden in kunstwerken
Renaissance: niet eerste periode waarin men teruggrijpt naar de klassieke kunst: Karolingische renaissance (eind 8ste-9de eeuw) Ottoonse renaissance (eind 10de-eerste helft 11de eeuw) 12de-eeuwse renaissance (12de-13de eeuw)
verwarring in renaissance: sommige werken werden voor klassieke kunstwerken gehouden
Nieuwe thematiek: Heidens (vb. geboorte van Venus door Boticelli)Oude thematiek: Religieuze/ Christelijke voorstellingen (nog steeds overgrote meerderheid)
Firenze, bakermat van de Italiaanse renaissance
Stad waar vernieuwingen van de renaissance het meeste opbloeiden Centrum voor hoogbegaafde kunstenaars in de 15de eeuw
Waarom? Economisch:
o Belangrijke handelsstado In de 13de eeuw zeer actief rond jaarmarkten van de Champagneo Brachten een gouden munt op de markto In de 14de eeuw deed men handel met de Engelsen:
invoer wol invoer meester-wevers uit Vlaanderen
o Productie eigen luxelakenFirenze werd schatrijk van de wolproductie en wolhandel
o Gilden en ambachten werden machtige organisaties: wilden macht etaleren via kunst (concurrentie verhoogde kunstkwaliteit)
o Concurrentieslag: Ghiberti, Donatello en Verrocchio werden ingeschakeld om elkaar de loef af te steken
o Bankiers, ondernemers en kooplui verzamelden fortuinen: uiten rijkdom Fungeerden als mecenassen (vb. de Pazzi en de’ Medici). Zeer vruchtbaar artistiek milieu
Politiek:o Werd autonoom na machtstrijd tussen paus en de keizero Vormde een republiek, bestuurd door de burgerij
Kunstvormen
Architectuur in de renaissance Vb. koepel van de dom van Firenze: wedstrijd, gemaakt door Brunelleschi Lineair perspectief Terugkeer naar de antieke vormentaal Basis: antieke basilica of vroeg-christelijke centraalbouw Harmonische volumebouw (horizontale en verticale elementen zijn in evenwicht) Antieke architectuurelementen (rondboog, zuil, Corinthisch kapiteel, architraaf,
driehoekig fronton) De architectura van Vitruvius was de architectuurbijbel Toch nog schatplichtig aan romaanse architectuur
Beeldhouwkunst in de renaissance Volgen van voorbeelden uit de klassieke oudheid Oorspronkelijk: kopiëren van klassiek beelden
Men bekwam zich in de techniek en voorstellingswijze van de antieken Vrijstaande beelden Het menselijk lichaam staat centraal Naakt Religieuze thema’s (vooral christelijk, maar ook heidens (vb. Bacchusbeeld))
Schilderkunst in de renaissance Hadden geen voorbeelden uit de klassieke oudheid Ontwikkeling eigen stijl Realistisch Lijkt heel middeleeuws Compositie is sterk hiërarchisch en frontaal Figuren onbewogen Overvloedig gebruik van goud en symbolische kleuren Fresco’s (schilderen op natte kalk) Verdwijnpunt Drie dimensies Lineair perspectief Lichtwerking Voorgrond: voorstelling menselijk lichaam Achtergrond: architecturale decors en landschappen Onderwerpen: mythologische voorstellingen Opdrachtgevers lieten zichzelf afbeelden
3. Het humanisme: het denken in een stroomversnelling (15de-16de eeuw)
Humanisme: Herontdekking antieke cultuur
Kwaliteit op basis van gehanteerde Latijn Keken neer op hun middeleeuwse voorgangers (beheersten het Latijn niet) Heidense literatuur en filosofie
terug naar de zuivere bron van de oudheid
Antieke cultuur was echter niet verdwenen tijdens de middeleeuwen:
De westelijke weg
Basis: antieke Griekse wetenschap (Plato, Aristoteles, Euclides, …)Kenmerken: Open blik, drang naar theorievorming, nauwkeurige observatie
Grieken hadden grote invloed op de Romeinen (geleerden werkten in Rome) Late-antieke periode: Latijns was religieuze, sacrale taal Karolingische renaissance: bevestiging keuze voor Latijn en christendom in Europa 12de eeuw: heropleving intellectuele cultuur
kritische lectuur
De oostelijke weg
Basis: Byzantijnse rijk, Constantinopel Antiek Griekse erfenis bleef levend in Bagdad Aanvullen Griekse wijsheden met eigen observaties, experimenten en zelfstandig
denkwerk
De humanistische weg
Petrarca: 1304-1374 Italiaans schrijver en dichter Bezeten door het klassieke Latijn Probeerde historische teksten te herstellen op basis van manuscripten
zoeken naar originele tekst Na val Constantinopel een grote vloed aan nieuwe Griekse manuscripten in Italië Schreef op het einde van zijn leven in volkstaal (vb. liefdesgedichten aan Laura)
Uitvinding van de drukpers
Evolutie:1. 770: blokdruk in China2. 11de eeuw: drukken met losse letters3. 13de-14de eeuw: tinnen of houten letters
4. 15de eeuw: techniek bereikt EuropaBlokboeken zeer omslagachtig
5. Midden 15de eeuw: drukken met losse metalen letters
Gutenberg: 1394-1468 Zoon van edelsmid Duitser 1456: 42-regelige bijbel
Gevolg: uitvindingen: Lettersnijder Letterstempel (patrijs) Gietvorm (matrijs) Drukletters Letterbak Letterzetter (schikte de letters) Zethaak Drukpers (geïnspireerd door de wijnpers) Drukinkt
Gerenommeerde drukkershuizen: Manutius in Venetië Froben in Bazel Estienne in Parijs Plantijn in Antwerpen
Wiegendrukken (incunabelen): boeken gedrukt voor 1501
De kritische geest van de humanisten
Van tekstkritiek tot maatschappijkritiek
Teksten werden zeer kritisch bekeken: plagiaat werd ontdekt Analyse Bijbel/Vulgaat: in Latijn Septuagint: Griekse vertaling van het Oude Testament uit de 3de eeuw v.C. Bijbel werd bijgewerkt
Erasmus 1469-1536 Intellectueel Reizende geleerde Kamergeleerde: weinig realiteitszin Idealist/wereldverbeteraar/opvoeder Opvoeding: bij de Broeders van het Gemene Leven, later in klooster van Steyn
Reisde door Europa Lof der Zotheid: scherpe satire op maatschappelijke toestanden, kritiek op
wereldlijke en kerkelijke machtshebbers (clerus)
Thomas More 1477-1535 Kanselier van de Engelse koning Hendrik VIII Weigerde koning te steunen wanneer hij van zijn vrouw wilde scheiden Weigerde eed van trouw aan de koning af te leggen: executie Utopia (1516): leven op fictief eiland, hoe Engeland zou moeten zijn
Machiavelli 1469-1527 Politieker, militair, diplomaat in republiek Firenze Il Principe: (de vorst), handleiding voor een ambitieuze vorst ‘Het doel heiligt de middelen’
Michel de Montaigne 1533-1592 Franse edelman Essays: losse filosofische verhandelingen over verschillende onderwerpen (sceptische
visie op antieke en actuele feiten)
4.A. Reformatie
De lange weg naar de reformatie
1517:
scharniermoment tussen de periode van de middeleeuwse eenheidskerk en de periode van godsdienstige en kerkelijke verscheurdheid in de westerse christenheid
Luther spijkert zijn 95 stellingen aan de deur van de kapel van Wittenberg
Een middeleeuwse eenheidskerk? Eenheidskerk was het streefdoel van de pausen sinds de Gregoriaanse Hervorming
(11de eeuw). Streefde naar een sterk gecentraliseerde, strikt hiërarchisch georganiseerde kerk Centrum in Rome Leiding: paus + curie
in praktijk totaal anders: Hoe verder buiten Rome, hoe minder volgzaam t.o.v. de paus Clerus oefenden politieke macht uit of waren gebonden aan regionale politieke
machten Verloedering in Engeland, Duitsland en Frankrijk Ook broederschappen die autonoom leefden
Klerikalisme en antiklerikalisme
Klerikalisme: Goed georganiseerde groep van professionele bedienaars speelden een sleutelrol in de
religie Macht bij kleine groep van gevormde clerici die toegang hadden tot de heilige
schriften Latijn als sacrale taal Enkel clerici mogen essentiële rituelen uitvoeren, gewone gelovigen mogen enkel
aanwezig zijn Nadruk op sacramenten: eucharistie was verplicht sleutelmoment godsdienstbeleving
Antiklerikalisme: Opgang burgerlijke cultuur: aanzwellende kritiek op klerikale model Geletterde burgers wilden zelf het recht om rechtstreeks kennis te maken met de Bijbel
en wilden vertalingen in de volkstaal Terug naar eenvoud, zonder kerkelijke organisatiestructuren Geloven kan buiten de clerus Werden veelal veroordeeld voor ketterij
Ritualisme of een innerlijk beleefde religie?
Relgieuze beleving van middeleeuwse mensen was sterk ritualistisch: Punctueel uitvoeren voorgeschreven riten op de juiste plaats en tijd Het kwade bezweren en het goede afsmeken Sacramenten = hoofdriten Processies, bedevaarten en heiligenverering: belangrijk voor gewone mensen
Gewone mensen trachten hun hemel te verdienen misbruik door de Kerk: verkoop Aflaten (kwijtschelding van een zondestraf)
Innerlijk beleefde religie / Moderne devotie: Initiatief: Geert Groote (einde 14de eeuw) Leven in eenvoud (Franciscanen en Dominicanen) Persoonlijke vroomheid en individueel gebed, meditatie Leidraad: Imatio Christi van Thomas a Kempis Streven naar Bijbel in de volkstaal
Een tekortschietende kerk
Drang naar vernieuwing: hervormingen slaagden nooit
Strijd tegen simonie (verhandelen kerkelijke ambten): nooit effectief, nog steeds zelfverrijking door clerus
Vlucht naar Avignon: Clemens V had het moeilijk om hoofd boven water te houden Ging naar Avignon, dichtbij de machtige Franse koning Volgende pausen bleven in Avignon 1378: Probleem: in Rome ook een paus benoemd: 2 pausen
1417: Een paus in Rome Hielden zich vooral met politieke en militaire zaken bezig, zelden met religieuze
aangelegenheden Leven van religieuze desinteresse en luxueus leven wekte ergernis op bij de
revolutionairen en de gewone burgers (eenvoud is het ideaal)
De eerste hervormers
John Wyclif 1320-1384 Filosoof en theoloog van de universiteit van Oxford
Materiële kerk van paus en bisschoppen met luxe is misleidend, echte kerk wordt gevormd door alle gelovigen met Christus als enige leider
Enkel verantwoording schuldig aan God (biechten: controlemiddel van de Kerk) Stimuleerde zijn volgelingen om een Engelse vertaling van de Bijbel te maken Aanhangers bij brede lagen van de bevolking (zelfs koning en Engelse adel) Benaming volgelingen: lollarden (prevelaars)
Reactie Kerk: Bijbelvertalingen werden verboden Wyclif werd niet langer de hand boven het hoofd gehouden door de wereldlijke macht Wyclif werd gedagvaard door de paus Hij overleed voor zijn proces
Johannes Huss 1370-1415 Theoloog uit Praag Inspireerde zich door het werk van Wyclif Centraal: strijd tegen de rijkdom en macht van de Kerk Groot succes in Praag Mix van patriottisme, religieuze hervorming en sociale boodschap sloeg aan bij de
massa
Reactie Kerk: De paus sloeg Huss in de ban Huss werd verbannen uit Praag (bleef wel verder prediken: paus = Satan) 1414: Huss moest zich verantwoorden op het concilie van Konstanz
(de keizer beloofde hem een vrijgeleide) Zweerde zijn standpunten niet af en werd veroordeeld als ketter 1415: Huss wordt verbrand op de brandstapel
Hussietenoorlog: anti-Duitse en anti-kerkelijke opstand
Drukkunst als katalysator
Probleem Wyclif en Huss: Communicatie Veranderd door de drukkunst:
Sneller, goedkoper en op veel grotere schaal Uitvoering Bijbel in volkstaal Verspreiding traktaten en preken van hervormers op grote schaal Drukken van pamfletten Illustraties voor analfabeten Drukkers steunden hervormers: meer nieuw materiaal om te drukken
Luther
Voorgeschiedenis
Maarten Luther:
1483-1546 Geboren in Saksen Komt uit boerenfamilie Studeerde theologie en filosofie aan de universiteit van Erfurt 1505: intrede in gedisciplineerde Augustijnenklooster van Erfurt Vertrok na zijn priesterwijding naar het klooster van Wittenberg Had doctoraat in de theologie Getroffen door: “de rechtvaardige zal uit het geloof leven’
Enkel door te geloven in God, ken je Gods genade
Aflatenhandel en de 95 stellingen van Luther
1517: Duitse dominicaan Johan Tetzel was in Wittenberg Tetzel was kampioen in aflatenhandel (op grote schaal door kerk tegen betaling
aangeboden) Inkomsten voor de Kerk (financiering van grote bouwprojecten)
Luther verontwaardigd
Reactie Luther: Brief aan de Duitse bisschoppen met 95 stellingen tegen de aflatenpraktijk Discussie lokaal aanzwengelen: Spijkert 95 stellingen aan de deur van de slotkapel
van Wittenberg Stelling verspreiden snel dankzij drukkunst Discussie kwam op gang Kerk wou veroordeling Luther werd een publiek figuur
Luthers theologie Enkel het geloof is zaligmakend Ieder leest zelf de Bijbel Sacramenten worden vereenvoudigd naar het doopsel en de eucharistie Geen bemiddelaars tussen God en de gelovigen Sola fide, sola scriptura (Alleen door het geloof, alleen door de Bijbel)
Luther mobiliseert voor- en tegenstanders1. Discussie werd steeds groter 2. Luther kreeg steun van zijn humanistische collega Melanchton (auteur Augsburgse
Confessie)3. Tegen de radicaliserende stroom4. Alle christenen gelijk voor God sociaal egalitarisme5. Sprak Duitsland aan eigen volkskerk op te richten: Karel V wilde dit niet doen
anti-keizerlijke politiek
6. Tegenstand: eerst onderschat, dan drastische maatregelen:a. 1520: Leo X maande Luther aan zijn leer te herroepen op straf van
excommunicatieb. Luther legde de boodschap naast hem neer en verbrandde ze samen met het
kerkelijk wetboek en de theologische geschriften van de tegenstandersc. Luther kreeg een banvloek
Rijksdag van Worms: 1522 Keizer Karel nodigde Luther uit om zijn standpunten te komen toelichten De reis van Wittenberg naar Worms was een triomftocht, hij was zeer populair bij het
Duitse volk Luther weigerde tweemaal tegen Keizer Karel om zijn leer af te zweren Keizer sprak Rijksban uit over Luther: Luther was vogelvrij Luther werd beschermd door vrienden in de Wartburg
De Duitse verdeeldheid
In de volgende jaren veel oorlogen en opstanden: boeren, arbeiders waren opgehitst door Luthers ideeën.Leiding door Thomas Müntzer Boerenopstand(werd genadeloos militair neergeslagen, 130.000 dode boeren)
Invloed van Luther: Steden voerden religieuze hervormingen door:
o Banden met Rome werden verbroken en vervangen door een traditionele kerk door een Lutherse gemeente
o Vb.: Augsburg, Straatsburg, Hamburgo 1550: meerderheid keizerlijke steden hadden Lutherse hervorming
doorgevoerd Karel V, verdediger van de katholieke kerk, was niet in staat om hier tegen op te
treden (ook door dreiging Turken). Was toleranter op religieus vlak
Schmalkaldisch Verbond: vereniging van hervormde vorstendommen en steden in 1531 om zich tegen de militaire druk van de keizer te verweren
Vrede van Augsburg: Karel V sloot vrede met de protestanten in 1555. Een geheel katholiek herstel was een utopie en ging met protestanten een compromis aan:Elke vorst kreeg voor zijn vorstendom vrije keuze van religie (Katholiek of Luthers hervormd)(Cujus regio, ejus religio: die het land regeert, diens godsdienst geldt)
Andere hervormers
Zwingli 1484-1531 Zürich Centrale rol voor Bijbel, Evangelie in het bijzonder, in de godsdienstbeleving van de
christenen
1518: verspreidde zijn ideeën als hoofdpriester: preken sloegen aan bij stadsbewoners Grondige kerkhervorming in nauwe samenwerking met het stadsbestuur
Inspireerde zich op Luthers geschriften: eeuwige heil in het geloof Bijbel voor iedereen in eigen taal Legde de nadruk op prediking om de gelovigen te begeleiden in hun ontdekking Soberheid in kerk: geen beelden, geen muziek Slechts 2 sacramenten, maar eucharistie als symbool van één lichaam samen met
Christus en herdopen op volwassen leeftijd (wederdopers/anabaptisten) conflict met Luther
Jan Calvijn 1509-1564 Tweedegeneratiehervormer Inspireerde zich op Luther en Zwingli Gelijkenis met Luther: God beslist wie gered wordt en wie verdoemd is
(predestinatieleer) Nam middenweg tussen discussie Luther en Zwingli:
Eucharistie is niet louter symbolisch, maar God is er door zijn Geest in aanwezig Schreef theologische geschriften, liturgische werken en psalmboek Mocht Genève hervormen:
o Eerste poging: te streng, Calvijn werd verbanneno Tweede poging: hervorming kerk:
Voortaan 4 ambten: Predikanten (onderricht gelovigen, verzorgen diensten, sacramenten) Doctoren (Controle op leer in scholen) Ouderlingen (waakten met predikanten in de consistorie over het
zedelijk gedrag en gaven sancties bij overtredingen) Diakenen (beheer goederen kerk en instaan zieken- en armenzorg)
Genève zeer aantrekkelijk voor protestantse bannelingen
Calvijns organisatorisch model werd in heel Europa overgenomen
Religieuze hervormingen en politiek
Religie en politiek gaan samen: religieuze hervormingsideeën passen bij republikeins gedachtegoed
4.B. Contrareformatie
De aarzelende weg naar de contrareformatie
Contrareformatie: Binnenkerkelijke hervorming
Begin 16de eeuw: absolute top Kerk niet bezig met religieuze taak, onder top vitale Kerk met vernieuwende ideeën Reeds binnenkerkelijke vernieuwingen
Opkomst nieuwe kloosterorden met zelfde ideeën (vb. kapucijnenorde): Soberheid Streven naar geïnterioriseerd geloof Grote vroomheid Uitdragen nieuwe aanpak
Succesvolle orde: jezuïeten (vernieuwing drong niet door tot Vaticaan)
Verandering onder paus Paulus III: Nam taak als paus ernstig Omringde zich met bekwame figuren Centrale rol van genade door het geloof (Luther) Oprichting hervormingscommissie met Reginald Pole
Zocht toenadering tot hervormers: mislukt Harde confrontatie: Heilig Roomse Inquisitie
Het Concilie van Trente (1545-1563)
Algemeen concilie waarin alle kardinalen, aartsbisschoppen en bisschoppen van de hele kerk zich over de toestand van de kerk zouden buigen en concrete maatregelen zouden nemen (middel tegen crisis in de kerk)
Duurde lang vooraleer het er kwam: belangenconflicten bij paus/keizer/bisschoppen
3 hoofdpunten:1. Verzoening van hervormers en katholieken (geen hervormers dus geen probleem)2. Strijd tegen de oprukkende Turken (onbespreekbaar)3. Een interne kerkhervorming
De Tridentijnse hervorming
Inhoudelijk:1. Bijbel is niet de enige bron om tot het geloof te komen2. Geloof is niet voldoende (ook bedevaarten, bidden,…)3. 7 sacramenten centraal4. Rol van clerus benadrukt
5. Latijn = sacrale taal6. Heiligen bemiddelen tussen God en gelovigen
Organisatorisch: Elk bisdom seminarie voor priesteropleiding Goed georganiseerd controlemechanisme via administratie Algemene en christelijke scholing Opstellen catechismus Volksdevotie: stimuleren bedevaarten en heiligencultus Barok: teken van triomf van de kerk Verboden boeken: drukkers kregen toestemming (imprimatur) van inquisiteur om
boeken te drukkenIndex verboden boeken
Contrareformatie weinig succes in de protestantse gebieden. Kerkelijke eenheid is voor altijd een utopie.
5. Heksenwaan
Heksen bestaan niet
Definitie:
benaming van personen van wie wordt verondersteld dat zij met behulp van bovennatuurlijke middelen schadelijke handelingen verrichten.
Bestaan enkel in de perceptie van derden (mensen die zich bedreigd voelen, slachtoffers,…)
Bijna in alle culturen
Verklaring:1. Samenleving: dichte gemeenschappen schadelijke/storende elementen vallen op2. Religieus denken: Dualisme (Goed/kwaad, God/duivel)3. Psychologisch: menselijke behoefte om tegenslagen zonder rationele verklaring toe te
wijzen aan externe factorenHeksenvervolging op zijn hoogtepunt tussen 1450 en 1750
Omvang van de vervolging Oorspronkelijk 6 miljoen: overdreven door het feminisme 100.000 heksenprocessen, 40 à 50.000 terechtstellingen (over heel Europa)
Profiel heks Vrouwen en ook mannen (25%) Marginale figuren Armsten uit de gemeenschap Sociaal geïsoleerden Eventueel met fysieke of psychische afwijkingen Kruidenvrouwen: bestudeerden natuurgeneeskunde, geloofden in witte magie
Demonologie 15de eeuw: grote fascinatie bij theologen en juristen voor hekserij Geloof in kracht van de duivel Plan van Satan om de wereld te veroveren bestudeert in demonologische
verhandelingen (De heksenhamer door Institoris) Heksensabbat: heksen kwamen samen op geheime plaatsen om er zich over te geven
aan geheime riten en seksuele uitspattingen
Heksenproces Zaak voor de Inquisitie Zoektocht naar duivelstekens Bekentenissen onder tortuur of onder hallucinerende dranken Geen veroordeling zolang er geen bekentenis is Straf: verbranding
Einde van de heksenwaan 17de eeuw: opkomst rationalisme Laatste verbranding in Zuidelijke Nederlanden in 1689
Staat: Organisatorische eenheid grondgebied Ondergeschikt aan centraal gezag
Staatsvormen: Stadstaat (vb. Hamburg) Vorstendom of monarchie (vb. Luik) Republiek (vb. Venetië) Samengestelde staten in personele unie (vb. VK) Federaties van soevereine staten (vb. HHR)
Opkomst buskruit verandering burchten (la trace italienne (stervormig))
Vorstelijke inkomsten uit: Vorstelijk domein Tijdelijke directe of indirecte belastingen Regalia Koloniale inkomsten
Vb. vaste belasting in ruil voor bescherming: La taille (op grondbezit) La gabelle (op zout)
Standenmaatschappij:1. Clerus2. Adel3. Niet-geprivilegieerden (burgers, boeren, arbeiders)
Politieke evolutie in Vlaanderen, Artesië, Bourgondië en de Nederlanden
Wie Verwezelijkingen Bestuurssysteem GebiedJan II de Goede
Twee zonen: Karel V : later koning van
Frankrijk Filips de Stoute : koning van
Bourgondië
Bourgondië
Filips de Stoute
Huwde met Margaretha van Male (koningin Vlaanderen)
Kreeg zoon: Jan zonder Vrees
Installeerde: Kanselier Hofraad rekenkamer
Bourgondië Vlaanderen
Filips de Goede
Zoon van Jan zonder Vrees Gebiedsuitbreiding Richtte de Orde van het Gulden
Vlies op Kreeg zoon: Karel de Stoute
Installeerde: Grote raad Staten-
Generaal
Bourgondië Vlaanderen Namen Holland Zeeland Brabant
Karel de Stoute
Verenigde de noordelijke en zuidelijke Nederlanden
Grote opstand in Lotharingen Kreeg dochter: Maria van
Bourgondië Stierf zeer vroeg: crisis
Installeerde: Grote raad van
Mechelen
Bourgondië Nederlanden
Maria van Bourgondië
Veel onderhandelingen en toegevingen
Trouwde met Maximiliaan van Habsburg
Kreeg zoon: Filips de Schone Sterft zeer vroeg (Maximiliaan
aan de macht)
Bourgondië Nederlanden Habsburgse rijk
Filips de Schone
Trouwt met Johanna de Waanzinnige (Spanje)
Kreeg zoon: Karel V
Installeerde een nieuw bestuurssysttem (zie onder)
Bourgondië Nederlanden Habsburgse rijk Spanje
Karel V Zorgde voor territoriale eenmaking:
o Damesvredeo Transactie van Ausburgo Bourgondische kreitzo Diplomatieke Sanctie
Troonsafstand in 1555
Politieke evolutie: Ottomanen in opmars, Frankrijk, Engeland
Ottomanen: Süleyman I ‘de prachtlievende’ (begin 15de eeuw)
o Goed georganiseerd belastingsstelselo Lange regeerperiodeo Veroveringen ten koste van het Byzantijnse rijko Zeer goed uitgerust leger met sipahi’s (cavalerie) en janitsaren (infanterie)
Begrippen
Reformatie
Begrippen:
Optelvroomheid: Er werd een beroep gedaan op een hele resem handelingen die erop gericht waren het verblijf van de doden in het vagevuur te verkorten
Westers Schisma: (1378-1415): verzwakte het pausdom
Sola scriptura: Exclusieve focus op de Bijbel en de kerkvaders die hun werken hadden geschreven in de eerste vijf eeuwen
Ad fontes: Terug naar de bronnen. Het intellectuele motto aan het einde van de Middeleeuwen. Uitgangspunt van de humanisten voor hun filologische praktijk
Vulgaat: Onnauwkeurige versie van het Nieuwe Testament in het Latijn
Sola fide: Rechtvaardiging door het geloof alleen. God ‘schenkt’ de onmachtige zondaar genade. Een mens kan zijn zielenheil niet zelf verwerven. Enkel door het geloof alleen werd de zondige mens verbonden met Christus
Thesenanschlag: 31 oktober 1517. Als reactie op de grote aflatenhandel die de kerk in het Heilig Roomse Rijk had opgezet. Hij formuleerde 95 stellingen die hij naar de aartsbisschop stuurde en nagelde aan de kerk van Wittenberg.= Begin Reformatie
Excommunicatie: Ban opgelegd door de paus
Boerenopstand:
Anabaptisme: Het letterlijk nemen van de Bijbel. Fundamentalistische Christenen
Ordonnances Ecclésiastiques: (Calvijn). De kerk moest bestuurd worden door vier collectieve lichamen: de predikanten, de doctores, de ouderlingen en de diakens
Calvinisme: Gereformeerd protestantisme
Godsdienstvrede van Augsburg:1555. Oplossing van religieuze conflicten. Vorsten mochten in hun gebied hun favoriete godsdienst invoeren.Cuius regio, eius religio
De Nederlanden + Politiek in Europa 16de eeuw
Begrippen:
Staat: organisatorische eenheid met als basis een grondgebied waarop mensen leven die ondergeschikt zijn aan een centraal gezag dat het territorium bestuurt en dat wordt gelegitimeerd door een rechtsstelsel dat de interne politieke verhoudingen regelt
Stadsstaat: Een stad met zijn periferie, onder leiding van een soeverein bestuur van een groep gekozen regeerders.
Monarchie: vorstendom, bestuurd door geestelijke/wereldlijke vorst. Dynastiek
Electieve vorstendommen:Monarchie gekozen door het kiescollege
Geestelijke vorstendommen:Bisdom en soevereine staat onder leiding van (Aarts)bisschop
Republiek: Hoogste gezag niet bij vorst, maar bij verkozen persoon/instelling die instaat voor de uitvoering van de beslissingen van het parlement= Stadsstaat, maar veel groter
Samengestelde staten:Afzonderlijke vorstendommen die door omstandigheden dezelfde monarch hebben en een unie vormen
Federaties van soevereine staten:Geleid door het staatshoofd met weinig reële macht of soms zonder overkoepelende macht
Militaire Revolutie:Door introductie buskruit en bijhorende ontwikkeling van de artillerie. Zorgde voor de val van Constantinopel in 1453. Leidde tot een revolutie in de bouwkunst (La Trace Italienne). Oorlog werd synoniem voor geld.
Quinto real: Belasting, 1/5 van de opbrengsten uit edelmetaal die private ondernemers in de overzeese kolonies realiseerden
La taille: Franse definitieve belasting op het inkomen en bezit. Gebeurde eenmaal per jaar
La gabelle: Franse definitieve belasting op zout
New Monarchies:Een gecentraliseerde ambtenarenstaat waarbij de macht van de adel teruggedrongen werd voor de stedelijke elite. De landsheer was de centrale en dominante figuur in de samenleving. Het waren bureaucraties, met als gevolg
dat men meer geld nodig had om dit alles te financieren. Dit leidde tot belastingen.
Hausmacht: Basis van de Habsburgers (Oostenrijk, Karinthië, Corniola en Tirol)
Conquistadores:Veroveraars in Midden- en Zuid-Amerika
Divan: Adviesraad van de sultan, bestaande uit viziers, geleid door een grootvizier
Janitsaren: infanterie van de sultan
Sipahi’s: cavalerie
Sacco di Roma:Plundering Rome door Habsburg
Damesvrede: 1529, moeder Frans I en tante Karel V sluiten wapenstilstand
Vrede Cateau-Cambresis:Vrede in laatste Frans-Spaanse oorlog
Act of Supremacy:Engelse kerk werd staatkerk met als hoofd de koning
Bloody Mary: Mary Tudor, Ze was genadeloos in haar strijd om het katholicisme terug in te voeren
Transactie van Ausburg:1548, vereniging van de Nederlanden in de Bourgondische Kreits
Pragmatieke Sanctie:1549
3 Colleterale Raden:1. Raad van State: advies vorst2. Geheime Raad: wetgeving, binnenlands bestuur, controle rechtsspraak3. Raad van Financiën
Grote Raad Van Mechelen:Opperste gerechtshof in de Nederlanden
Beeldenstorm:Opstand in de Nederlanden van de Calvinisten tegen Filips II op 10 augustus 1566
Sint-Bartholomeusnacht:23-24 augustus 1572. Duizenden hugenoten werden in Frankrijk vermoord
Expansie
Begrippen:
Karveel: Portugal, driemaster met combinatie van een vierhoekig en een driehoekig zeil. Hierdoor kon het schip tegen de wind in varen. Verder had het schip minder diepgang en was het sneller en wendbaarder
Factorijen: Portugal, beveiligde handelsnederzettingen die de zeeweg naar het Oosten moesten verdedigen en als tussenstation naar Lissabon
Begrippenlijst Hoofdstuk 1Humanisten een levensbeschouwing verstaan die de mens centraal stelt en uitgaat
van de waarde van de mens. Deze geleerden meenden dat door een vernieuwde studie van de Griekse en Romeinse klassieken de westerse beschaving tot op haar bronnen kon worden teruggevoerd. Zowel religieus als intellectueel
Latijn een Italische taal die oorspronkelijk door de Latijnen werd gesproken, een volk dat vanaf het eerste millennium voor Christus in de streek Latium.
renaissance Renaissance (letterlijk: wedergeboorte) is een periode in de Europese geschiedenis, een bloeiperiode van de kunsten en letteren. De Italiaanse humanisten die de term introduceerden, meenden dat na een periode van verval, de Middeleeuwen, een nieuwe gouden eeuw was aangebroken, die niets minder was dan een 'wedergeboorte' van de verworvenheden van de Klassieke Oudheid. De Renaissance begon in Italië in de veertiende eeuw en verspreidde zich in de volgende eeuwen over de rest van Europa.
de grote ontdekkingen Gedurende de vroege Middeleeuwen werden vanuit christelijk Europa weinig verre reizen gemaakt. Verder dan pelgrimages naar Rome en Palestina kwam men meestal niet.Christoffel Columbus ontdekte in 1492 in dienst van Spanje Amerika. Portugezen Afrika
exploitatie De Portugezen vestigden een handelsrijk in Azië. Grote delen van Amerika werden veroverd door Spaanse conquistadores. Engelsen en later de Nederlanders. Op zoek naar een doorvaart naar Indië werden de noordelijke regionen verkend. Spaanse conquistadores reisden door N-Amerika op zoek naar goud
zelfbewustzijn De beleving van de eigen identiteit, dus van wie wij zijn en wat wij doen, denken, voelen of hebben meegemaakt.
machtige territoriale koninkrijken Koninkrijk Frankrijk...
godsdienstige verdeeldheid eind ME + NTFranse Revolutie 1789
de Franse monarchie werd vervangen door een republiek. Oorzaken:
- Klassentegenstellingen (burgerij wou privileges >< adel en clerus
- Boeren verzetten tegen feodale rechten, tegen tienden,...
- Voedselprijzen stegen (ook al was economie goed) (hongersnood)
- Verlichting revolutionaire gedachtestroom- De Koning handelde - volgens de adel - niet
legitiem- Financiële bankroet van de Staat
Nieuwste Tijd 1450/1500-1750
Industriële revolutie de omschakeling van handmatig naar machinaal vervaardigde goederen. eind 18e eeuw in Engeland en vervolgde begin 19e eeuw in de rest van Europa
Fernand Braudel 20ste eeuwperiodisering (zie p. 7)
ancien régime 500-1750 (ME + NT)Gutenberg uitvinder van de boekdrukkunst (1450)
de val van Constantinopel 1453Inname van Constantinopel (hoofdstad Byzantijnse rijk) door Ottomaanse Turken. definitief einde aan het ORR
Ontdekking v. Amerika dr Columbus 1492Geboorte Karel V 1500Luther + 95 stellingen + kerk Wittenberg
1517
Hoofdstuk 2Giorgio Vasari 16de E
architect en schilder verzamelaar kunstenaarsbiografieën die hij publiceerde.Sprak van rinascita (Toch niet enkel heropleving maar ook een hoger niveau)
rinascita wedergeboorte van de kunsten- Antieken als voorbeeld nemen
Michelet 19de eeuw- Frans historicus- Gebruikt term ‘renaissance’
Burckhardt - Zwitserse historicus- Ontdekt kunst van renaissance in Italië
Peter Burke - Schreef ‘Culture and society in Renaissance Italy’ afrekenen met traditionele beeld van de renaissance als een tijd van individualisme en moderniteit
Karolingische renaissance eind 8ste- 9de EOttoonse renaissance eind 10de- eerste helft 11de E12de- eeuwse renaissance 12-13de ERomein een Karolingische minuskel die als antiek model werd beschouwd en stond
model voor het humanistisch schriftheidense thematiekBoticelli nieuwe iconografie: de geboorte van Venus
rond 1483 of vroegernieuwe heidense thematiek geïnspireerd op antieke mythologie
Trecento kunst uit de 14de E (1301-1400)quattrocento vroegrenaissance van de 15de E (1401-1500)cinquecento hoogrenaissance van de 16de E (1501-1600)Firenze = Florence
ontwikkeling van de renaissanceFlorijn gouden munt v Firenzezijde-industrie in Firenze! Gilden een belangenorganisatie van personen met hetzelfde beroep. Deze gilden
hebben vanaf de middeleeuwen tot eind 18e eeuw bestaan.In een gilde werd kennis en ervaring uitgewisseld. Nieuwe gildeleden werden opgeleid in het vak. Na een gedegen opleiding kon een leerling erkend worden als vakman met de titel "gezel" en uiteindelijk de titel "meester" verkrijgen na het doen van de gilde- of meesterproef.
ambachten Handwerk dat wordt aangeleerd om een beroep mee uit te oefenen.De ambachten kunnen worden onderverdeeld in:
- Traditionele ambachten - Bijvoorbeeld: klompenmaker, touwslager, mandenvlechter, bezembinder of ganzenvanger. Sinds de industrialisatie zijn deze
ambachten vrijwel uitgestorven. Vaak worden ze nog slechts beoefend als demonstratie voor een museumpubliek, bijvoorbeeld in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem.
- Hedendaagse ambachten - Bijvoorbeeld: timmerman, metselaar, smid, bakker, slager.
In de tijd van de gilden werd een ambacht in de praktijk geleerd.concurrentie ECONOMIE: Arte della Lanna (ambacht van wolbewerkers) >< Arte di
Calimala (de gilde van de wolhandelaars)CULTUREEL: tss kunstenaars: Orsan Michele (graanopslagplaats in de stad voorzien van 14 nissen. De kunstenaars concureerden met elkaar voor het beste beeld in de nis.) Topkunstenaars: Ghiberti, Donatello en Verrochchio
mecenas het attribuut van een doorgaans welgesteld persoon die als beschermheer of -vrouwe van kunstenaars, geleerden of sporters optreedt door ze van financiële middelen te voorzien, zodat ze zich zorgeloos kunnen focussen op hun scheppend werk, wetenschappelijk onderzoek of sportieve loopbaan.
Pazzi familie die fungeert als mecenasde’ Medici IDEMLorenzo de’Medicii gedroeg zich als een vorstrepubliek een staat waar de macht bij één of meer personen ligt, die de macht van het
volk (democratie), het parlement of via een staatsgreep in handen gekregen hebben - soms ook van een bezettende buitenlandse macht.
Koepel van de dom van Firenze
illustratief voor de vernieuwing van de architectuur begin 15de E
Lorenzo Ghiberti Architect van de koepel in de concurrentiestrijdFilippo Brunelleschi architect koepel zijn ontwerp werd gerealiseerdlineair perspectief Brunelleschi experimenteerde hiermee
Alberti legde de theoretische principes van het lineair perspectief vast. Schilders gingen hier ook al rap gebruik van maken.
antieke vormentaalbasilica een bouwvorm uit de klassieke Oudheid en in de romaanse kerkarchitectuur
centraalbouw de inrichting van een gebouw sterk op het midden gericht
antieke architectuurelementen rondboog, zuil, Korinthische kapel, architraaf en driehoekig frontonSan Miniato al Monte
(11de e) FlorenceSanta Maria Novella
(15de E) in FlorencePallazo Farnesse
16de E RomeDonatello renaissancebeeldhouwer
stenen David (15de E) - Bronzen David
Judith en Holofernes (stap verder dan antieke beeldhouwkunst)
Laocoöngroep
2de E v.C. Michelangelo 15-16de E
Bacchus (men dacht dat het een echt antieken beeld was)
David (ode aan de zelfbewuste mens en republiek)
Mozes
Schilderwerk: fresco’s Sixtijnse Kapel
Rafael schilder - Geïnspireerd door de muurschilderijen van keizer Nero
fresco fresco in Palazzo publico (naam niet kennen)
Giotto Schilderintroduceerde de vernieuwing van de renaissance in de religieuze themathiek fresco’s gewijd aan de heilige Franciscus
Eén van de 28 fresco’s over het leven van Franciscus; het visioen van het vlammende rijtuig, Giotto, eind 13de eeuw.
Masaccio frescocyclus gewijd aan de heilige Petrus
Maesta afbeelding van de tronende Maria in de hemel
(Duccio 14de E)
Hoofdstuk 3Humanisten ±15de
een levensbeschouwing verstaan die de mens centraal stelt en uitgaat van de waarde van de mens.
heidense literatuur en filosofie antieke literatuur en filosofie. Heidens: wat niet christelijk is. > heiden: een aanhanger van een ander geloof
Antieke Griekse wetenschap 4de E v.C. – 2de E.n.C.Filosofen : Plato en Aristoteles wiskunde : Euclidesaardrijkskunde : Ptolemaeus geneeskunde : Galenus
Romeinen 2de E v.C. – 3de E n.C.Plinius de Oudere 1ste E n.C.
Historia Naturalis o Stand van de Griekse wetenschap + aanvulling
eigen observatiesLaat-antieke, christelijke periode
3de-6de E n.C.Antieke wetenschap wordt aanzien als heidens
Karolingische renaissance de opleving van cultuur en wetenschap in West-Europa tussen ~750 en ~950, rond de regeerperiode van Karel de Grote.Deze stroming manifesteerde zich vooral aan het koninklijk hof en werd gesteund door de clerus.
artes liberales De zeven vrije kunsten, oorspronkelijk bekend onder hun Latijnse naam septem artes liberales, waren zeven vakken die deel uitmaakten van het studieprogramma in antieke en middeleeuwse Europese scholen. Ze vormden met name het curriculum van middeleeuwse universiteiten.
- Trivium ('taalvakken' ofwel op het woord betrokken wetenschappen):
1. Grammatica: taalkunde2. Retorica: effectief spreken3. Dialectica ofwel logica: logisch redeneren.
- Quadrivium ('rekenvakken' ofwel op het getal betrokken wetenschappen)
1. Aritmetica: leer van de abstracte getallen2. Geometria: meetkunde3. Astronomia: stereometrie4. Musica: harmonieleer.
kathedraalscholen in de ME stedenauctoritates gezaghebbende teksten
12de-eeuwse renaissance tijdens de hoge middeleeuwen was een periode gekenmerkt door veranderingen op velerlei gebied.De hernieuwde bestudering van het Romeins recht.Latijn !
Constantinopel (zie oostelijke weg + kaart)MoslimsAvicenna moslimgeleerde, filosoof en geneesheer
behoorde tot wetenschappelijke topPetrarca Vader van het humanismemanuscripten Handschrift1453 Constantinopel door Turken belegerdboekdrukkunst 15de E (zie 3.2)blokdruk voor het maken v e blokboek werd, per bladzijde, de te drukken figuur/tekst in
een houtblok uitgesnedenblokboek boek uit houtblokken
Gutenberg 1394/1468uitvinding: losse metalen letters
42-regelige bijbellettersnijderpatrijs metalen letterstempel
matrijs Gietvorm
druklettersletterbak
letterzetter de persoon die de letters op een zethaak zet
zethaak
drukpers
drukinkt vette inktAldus Manutius Drukkershuis Venetië Johann Froben BazelRobert Estienne ParijsChristoffel Plantijn Antwerpenincunabelen = wiegendrukken: boeken gedrukt VOOR 1501minuskel voorloper van onze romein
gebaseerd op het humanistische schrift dat de humanisten DACHTEN ontleent te hebben aan de antieken
Erasmus eerste schrijver in Europazie erasmus: 3.3.2
Luther zie luther hoofstuk 4Lorenzo Valla ontmaskerde Donatio Constantini als een vervalsing ui de 8ste of 9de EHiëronymus integrale Latijnse versie van de Bijbel = vulgaatVulgaat meest gezaghebbende Bijbel voor de Roomse kerk. Spetuagint Griekse vertaling van het Oude Testament uit de 3de E v.C.Collegium Trilingue Leuven (1518)
voor onderwijs, onderzoek en uitgeversactiviteiten in het Latijn, Grieks en Hebreeuws
Broeders van het Gemene leven
een religieuze groepering die aan het einde van de 14e eeuw in Deventer ontstond rond Geert Grote. Geert Grote is de grondlegger van de religieuze stroming de Moderne devotie.
Adagia Boek van Erasmuseerste druk 1500verzameling van uitdrukkingen uit antieke en Griekse werken voorzien van commentaren door Erasmus (drang om te beleren)
Lof der Zotheid Boek v Erasmusopgedragen aan zijn vriend Thomas Morescherpe satire op allerlei maatschappelijke toestanden
Colloquia bundel vn discussies in dialogen van maatschappelijke thema’sThomas More jurist, kanselier v Engelse koning Hendrik VIII
Schreef Utopia Het leven op een fictief eiland met heel andere normen,
kritiek op huidige maatschappijMachiavelli 15-16de E
politieker, militair en diplomaat in de republiek Firenzeschreef Il Principe (‘de vorst’)
Handleiding voor ambitieuze vorsten
Hoofdstuk 4Gregoriaanse hervorming de grote herstelbeweging in de Katholieke Kerk situeert zich van circa 1049
tot 1122. Ze wordt genoemd naar Paus Gregorius VII. In deze periode werd met succes gestreden tegen onder simonie, nicolaïsme en lekeninvestituur.
gecentraliseerde, hiërarchisch georganiseerde kerk
- VANUIT centrum Rome- Paus aan de top bijgestaan door curie
Curie Afgeleid van het Latijnse curia, dat verwijst naar de plaats waar in de klassieke oudheid de Romeinse senaat vergaderde.
particularisme het bevorderen van het eigen belang boven, en zo nodig ten koste van, de belangen van anderen.
klerikaal model goed georganiseerde groep v professionele bedienaars die een sleutelrol speelde in de religiekleine groep v gevormde clerici
sacramenten de eucharistie met als belangrijk onderdeel de heilige Communiehet doopselhet vormselde biecht of het sacrament van de verzoeningde ziekenzalving of het heilig olieselde wijding tot diaken, priester of bisschophet huwelijk
eucharistie vergelijkbaar met het Heilig Avondmaal dat in protestante kerken wordt gevierd.
antiklerikalisme tegen het klerikale modelAflaten aan bepaalde vrome daden (pelgrimstochten, schenkingen,..) werden
kwijtschelding v zondestraf verbondenModerne Devotie een spirituele beweging binnen de middeleeuwse katholieke Kerk die opkwam
aan het eind van de veertiende eeuw. De beweging ontstond doordat mensen niet tevreden waren met hun situatie door misstanden onder de geestelijkheid en in de kerkelijke leiding. De Moderne devotie stond voor een vernieuwing van het christelijke gemeenschapsleven en is te zien als een hervormingsbeweging binnen de Kerk en maatschappij. Persoonlijke levensheiliging en praktische levenswijsheid vormden het streven. De initiatiefnemers bestonden uit geestelijken en leken. Ze leefden in gemeenschap van tafel en goederen zonder een formele kloostergelofte af te leggen.
Grondlegger: Geert Groote (eind 14de E)o Theoloog en predikant
Thomas a Kempis begin 15de Eschreef ‘navolging v Christus’ = handleiding voor een eenvoudig vroom leven, gebaseerd op de woorden v Jezus in het Evangelie
simonie verhandelen van kerkelijke ambtencumul van functies leidde tot absenteïsme
opeenstapeling van functies
Babylonische gevangenschap de periode van 1309 tot 1377 waarin de pausen niet in Rome zetelden.een periode in de geschiedenis van de rooms-katholieke Kerk van 1378 tot 1417 waarin pausen en tegenpausen elkaar tegenwerkten. Het Concilie van Konstanz maakte een einde aan het schisma. Het woord westers duidt aan dat het een scheuring betreft binnen de Kerk van de westerse wereld (de rooms-katholieke Kerk) en de Oosters-orthodoxe Kerken.
renaissancepausen Alexander VIJulius IILeo X
John Wyclif filosoof en theoloog van de universiteit v oxford (4.1.5)lollarden PrevelaarsJohannes Huss 1.4.6P 32 benk kwijt!!Frederik de Wijze Saksische keurvorstDe rechtvaardige zal uit het zin van Paulus uit Paulus’ brief aan de Romeinen
geloof levenJohan Tetzel Duitse dominicaan
kampioen van de aflatenhandel1517 95 stellingen van Luther aan de deur van de kerk van WittenbergSola fide, Sola scriptura alleen door het geloof, alleen door de bijbel
Kan men tot god komenMelanchton docent Grieks met hoge autoriteit
schreef: Augsburgse Confessie (1530), de Lutherse geloofsbelijdenis
sociaal egalitarisme een gedachte dat een bepaalde vorm van gelijkheid van mensen moet prevaleren.
Duits-nationalismeRijksdag v Worms zie 4.2.4Thomas Müntzer radicale hervormer Duitsland
leider van boerenopstand in 16de Edoor militaire repressie neergeslagen
Schmalkaldisch Verbond een protestants verbond van Duitse vorsten en rijkssteden. De leden van de bond ijverden voor de erkenning van de nieuwe Duitse godsdienst, het lutheranisme.
1555 Vrede van AugsburgCujus regio, ejus religio ‘Die het land regeert, diens godsdienst geldt’Zwingli 4.3.1anabaptisten Anabaptisme betekent 'opnieuw dopen', vandaar ook de andere naam die voor
hen in zwang was, de wederdopers.Jan calvijn 4.3.2Institutio uiteenzetting v de basisideeën v d hervormingpredestinatieleer je lot ligt vastvier ambten - Predikanten
o Onderrichten de gelovigen lmet het woord, verzorgden de diensten en bedienden de sacramenten
- Doctoreno Waakten over de juistheid vd leer
- Consistorieo = kerkraado Ouderlingen + predikanten controleerden zedelijk
gedrag v gelovigen- Diakenen
o Beheren goederen vd kerk + ziekenzorgBinnenkerkelijke hervorming contrareformatiekapucijnenorde vernieuwing van de franciscanenordejezuïeten gesticht door Ignatius van Loyola (15de-16de E)Paulus III keurt jezuïetenorde goed en laat doordringen tot VaticaanReginald Pole omringd de paus
Engelse kardinaalHeilig Roomse Inquisitie Kerkelijke rechtbank
! ontstaan ME –> tegen katharenlater ook moslims en joden later ook heksenTEGEN KETTERIJ
algemeen concilie vb. Concilie v. Trente (4.4.2)catechismus essentiële geloofsinhouden in de volkstaal voor lekenvolksdevotie verering van het volk
ontstaan uit het verspreiden van versimpelde kennis voor ongeletterdebarok en Europese stijlperiode, zich uitstrekkende van de 17e eeuw tot in de eerste
helft van de 18e eeuw, die zijn oorsprong had in Italië en tot uiting kwam in de
architectuur, tuinarchitectuur, schilderkunst, beeldhouwkunst, literatuur en muziek.gelovigen overtuigen van de leer en triomf v de kerkvb. Sant’Ignazio Kerk Rome
imprimatur een boek kon enkel verschijnen met expliciete toestemming van de inquisiteurindex v verboden boeken
Hoofdstuk 5Wicca De Wicca is de voortzetting van de Oude Tradities, maar is zelf bijna volledig
20e eeuws.perceptie waarnemingdualisme tegenstelling Goed en Kwaad, God en Duivelmarginale figuren armen, sociaal geïsoleerden, fysieke of psychische afwijkingen, aleenstaande,
ouder wordende vrouwheks benaming v personen van wie wordt verondersteld dat zij met behulp van
bovennatuurlijke middelen schadelijke handelingen verrichtenwitte magieduivel satande heksenhamer boek van Heinrich Institoris
diende als standaardwerk: theoretische benadering heks + wat te doen om ze te vervolgen?
Jacob Sprenger tegenstander van Heinrich Institoris zijn naam werd ook vermeld op het boek om het te verkopen aan kritisch publiek
heksensabbat de heksen kwamen samen op geheime plaatsen om zich over te geven aan demonische riten
duivelstekens moedervlekken, ongevoelige plekken, littekens,... onderdeel van heksenproces
tortuur via tortuur bekentenissen afgedwongenverbranding straf voor de heks, al het kwade is wegrationalisme 17de E
filosofisch denksysteem dat zich baseert op de rede en/of dat de rede verantwoordelijk stelt voor de oorsprong van de ideeën
HongarijeLuxemburgOostenrijkPolenEngelandWalesZwitserland
HenegouwenArtesië