ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ«ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ»

ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τ Ο Μ Α Θ Η Μ Α Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Έ Σ

Ε Π Ι Π Τ Ώ Σ Ε Ι Σ Τ Ω Ν Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Ώ Ν Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Ή Σ & Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Ώ Ν

Το Διαδίκτυο ως πεδίο των εξελίξεων αιχμής στην «νέα οικονομία» και την

κοινωνία. Ερμηνεία των τεχνολογικών και οικονομικών παραμέτρων που οδήγησαν το

Διαδίκτυο στο προσκήνιο.

ΜΠΑΜΠΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣΑΕΜ 118

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2006Πίνακας περιεχομένων

Σελίδα 1 από 19

1. Εισαγωγή...................................................................................3

2. Ιστορική αναδρομή..................................................................3

3. Σκιαγράφηση του σήμερα.......................................................8

4. Τι μέλλει γενέσθαι..................................................................12

5. Συμπεράσματα........................................................................15

Βιβλιογραφία- Sites......................................................................18

Σελίδα 2 από 19

1. ΕισαγωγήΑπό τις πρώτες στιγμές αναζήτησης στοιχείων για το

Διαδίκτυο, έρχεται κανείς αντιμέτωπος με ένα τεράστιο πλήθος σχετικών άρθρων, βιβλίων, στατιστικών και αναλύσεων. Το αίσθημα είναι ανάλογο με το να βρίσκεσαι κάτω από έναν «καταρράκτη πληροφοριών». Η προσπάθεια να αξιολογήσεις όλα αυτά τα στοιχεία και να οδηγηθείς στις απαντήσεις των ερωτημάτων που τίθενται, ισοδυναμεί με την προσπάθεια να κρατηθείς στην επιφάνεια και να μην πνιγείς.

Στόχος αυτής της εργασίας είναι να μείνουμε στην επιφάνεια. Να μην πνιγούμε. Θα ήταν βέβαια, εξαιρετικά αλαζονικό να πιστέψουμε ότι στην σχετικά περιορισμένη έκταση της εργασίας, αλλά και στον περιορισμένο χρόνο στον οποίο αυτή εκπονήθηκε, θα ήταν δυνατό να καλύψουμε με πληρότητα την κοσμογονία του Διαδικτύου. Ωστόσο αποτελεί φιλοδοξία να διατυπωθούν οι σημαντικότεροι προβληματισμοί που πηγάζουν από τις καλπάζουσες εξελίξεις στο συγκεκριμένο χώρο. Παράλληλα να καταγραφούν τάσεις, σκέψεις και απόψεις σχετικά με «το τι μέλλει γενέσθαι»1.

Αρχικά κρίθηκε απαραίτητο να γίνει μία παρουσίαση της ιστορίας του διαδικτύου. Κι αυτό γιατί γνωρίζοντας τα ορόσημα και τις κρίσιμες επιλογές που οδήγησαν στην σημερινή του μορφή, μπορούν πολύ ευκολότερα να γίνουν κατανοητά τα τρέχοντα χαρακτηριστικά του. Στόχος βέβαια, δεν είναι μια απλή απαρίθμηση των σημαντικών σταθμών στην ιστορία του διαδικτύου, αλλά η ερμηνεία των τεχνολογικών και οικονομικών παραμέτρων που το έφεραν στο προσκήνιο.

Στη συνέχεια σκιαγραφείται το σήμερα του διαδικτύου, μέσα από στατιστικά στοιχεία όπως ο αριθμός των κόμβων, οι χρήστες ανά χώρα, ήπειρο κλπ.

Τελειώνοντας , η σκέψη μας στρέφεται στο μέλλον. Αφενός με την αναφορά σε απόψεις και οραματισμούς σημαντικών ανθρώπων του κόσμου της τεχνολογίας και αφετέρου με την διατύπωση των δικών μας εκτιμήσεων για την δυνητική εξέλιξη του διαδικτύου.

2. Ιστορική αναδρομήΔεν είναι λίγες οι ανακαλύψεις και οι τεχνολογικές εξελίξεις

που οφείλονται στην ανάγκη αποτελεσματικής άμυνας (αλλά και επίθεσης) των ισχυρών κρατών της γης. Αντίθετα μάλιστα. Ενδεχομένως να δυσκολευτούμε αρκετά, αν θελήσουμε να βρούμε επιστημονικές κατακτήσεις, εντελώς ανεξάρτητες από την έννοια του πολέμου. Έτσι λοιπόν σύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή για την γένεση του διαδικτύου, όλα ξεκίνησαν από έναν προβληματισμό του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ. Συγκεκριμένα εξεταζόταν το πώς

Σελίδα 3 από 19

θα μπορούσε να διατηρηθεί η επικοινωνία στη χώρα μετά από μία πυρηνική επίθεση. Η υπηρεσία ARPA (Advanced Research Projects Agency) του υπουργείου, ανέλαβε το ρόλο του συντονιστή των ερευνητικών προσπαθειών των πανεπιστημίων, για την δημιουργία ενός δικτύου, ανθεκτικού στον πυρηνικό όλεθρο. Έτσι, το 1969 αποτελούσε πλέον πραγματικότητα το ARPANET. Ένα δίκτυο που συνέδεε αρχικά τέσσερα πανεπιστήμια των ΗΠΑ. Το ARPANET όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μιχάλης Δερτούζος μπορεί να θεωρηθεί «ο παππούλης του internet».

Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι η ίδια χρονιά θεωρείται ως έτος γένεσης της τηλεματικής. Της σύγκλισης, δηλαδή των τηλεπικοινωνιών με την πληροφορική. Χωρίς αυτήν, είναι αυτονόητο ότι δεν θα ήταν εφικτή η υλοποίηση οποιουδήποτε δικτύου υπολογιστών. Η σύγκλιση με την σειρά της βασίστηκε στην ψηφιοποίηση των πληροφοριών, δηλαδή την έκφραση οποιασδήποτε μορφής πληροφορίας με την βοήθεια του δυαδικού συστήματος. Ουσιαστικά χρησιμοποιώντας μόνο δύο ψηφία, το 0 και το 1, και τοποθετώντας τα ανά οκτάδες. Η μετατροπή αυτή του αναλογικού σε ψηφιακό μοιάζει να έρχεται από το χώρο της μαγείας. Πως αλλιώς θα μπορούσε να περιγραφεί κάτι που ότι και αν του δώσεις, αυτοκίνητα, εικόνες, ανθρώπους, σκέψεις, χρήματα, πλανήτες, τα μετατρέπει σε ένα νήμα, τα κάνει ένα μικρό κουβάρι και τα στέλνει με ευκολία όπου θελήσει. Και το σπουδαιότερο, όταν το επιθυμήσει μπορεί ξετυλίγοντας το κουβάρι να ξαναδώσει σε όλα την αρχική τους μορφή, χωρίς την παραμικρή ατέλεια.

Παρά το γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει ιστορία περίπου μισού αιώνα, μόνο την τελευταία δεκαπενταετία ακολούθησε αυτόν τον φρενήρη ρυθμό ανάπτυξης. Η εξέλιξη αυτή μπορεί να αποδοθεί σε δύο γεγονότα-σταθμούς. Το πρώτο είναι η δημιουργία του παγκόσμιου ιστού (World Wide Web) από τον Tim Berners-Lee το 1991. Στόχος του ήταν η ένταξη των πολυμέσων μέσα στο διαδίκτυο. Στο σημείο αυτό, θα ήταν παράλειψη να μην τονιστεί, ότι ο ερευνητής αυτός του CERN, διέθεσε το δημιούργημα του στην κοινότητα του διαδικτύου εντελώς δωρεάν. Μάλιστα, δεν περιορίστηκε απλά σ’ αυτό. Δέσμευσε και το ίδιο το CERN να μην απαιτήσει ποτέ, οποιασδήποτε μορφής πνευματικά δικαιώματα με τη λογική ότι ο ιστός προέκυψε από τις ερευνητικές προσπάθειες των επιστημόνων του.

Η δημιουργία του ιστού, δεν ήταν τίποτε άλλο από την μετουσίωση του οράματος του Berners-Lee για ένα «αναπτυσσόμενο υπερανθρώπινο «μυαλό» που θα διαμορφωνόταν από τη διασύνδεση της γνώσης πολλών ατόμων σε όλο τον κόσμο2. Σημαντικό ρόλο στην εξελικτική πορεία του δημιουργήματος του Berners-Lee έπαιξε η υιοθέτηση της HTML (Hypertext Markup Language) ως γλώσσας του ιστού. Η ιδέα του υπερκειμένου (hypertext) δεν ήταν καθόλου καινούρια εκείνη την εποχή. Την εισήγαγε ο Ted Nelson την δεκαετία του 60. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μη γραμμική οργάνωση κειμένου, στην οποία

Σελίδα 4 από 19

χρησιμοποιώντας συνδέσμους (links) μπορείς να μεταφέρεσαι εύκολα σε άλλα προκαθορισμένα σημεία του ίδιου ή άλλων εγγράφων. Ο ιστός ενσωμάτωσε σ’ αυτήν την λογική και τα οπτικοακουστικά αντικείμενα.

Η χρησιμοποίηση του υπερκειμένου, σε συνδυασμό με την υιοθέτηση του συστήματος URL (Uniform Recourse Locator) και την ανάπτυξη των φυλλομετρητών (browers) προσέδωσαν στον ιστό ένα σημαντικό χαρακτηριστικό. Την απλότητα. Το σύστημα URL δεν είναι τίποτε άλλο από την απόδοση μιας μοναδικής διεύθυνσης σε κάθε κείμενο, εικόνα, video κλπ που είναι αναρτημένο στον ιστό. Έτσι ο ιστός διαδόθηκε με καταιγιστικό ρυθμό και έφτασε για πολλούς ανθρώπους να ταυτίζεται με την έννοια του διαδικτύου (διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1: Πηγή ITU, Executive Summary, σ. 2Το 1993, ο Mark Andreessen, δημιούργησε τον Mosaic. Τον

πρώτο πραγματικά επιτυχημένο φυλλομετρητή δικτυακών τόπων. Πέρα από την, μέχρι τότε, τεχνολογική του υπεροχή, ο φυλλομετρητής αυτός που στη συνέχεια εξελίχθηκε στον γνωστό Netscape Navigator, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εμπορική πολιτική με την οποία διανεμήθηκε. Κι αυτό γιατί, η ίδια εμπορική πολιτική συνεχίζει να χρησιμοποιείται και σήμερα από τις εταιρείες που παράγουν λογισμικό για τον ιστό. Συγκεκριμένα, γίνεται δωρεάν διανομή του βασικού λογισμικού μέσω του διαδικτύου με στόχο την δημιουργία μιας κρίσιμης μάζας χρηστών, προσδοκώντας έτσι σε κέρδη από την ανάπτυξη υπηρεσιών διαδικτύου και τις διαφημίσεις.

Η εμφάνιση του Internet Explorer και η δωρεάν διανομή του με το λειτουργικό σύστημα της Microsoft, τα Windows, αποτέλεσε την αρχή μιας μεγάλης διαμάχης ανάμεσα στο αμερικανικό Δημόσιο και την εταιρεία, η οποία κατηγορήθηκε για μονοπωλιακή συμπεριφορά. Αυτή ίσως είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση προσπάθειας

Σελίδα 5 από 19

εγκλωβισμού των χρηστών, χωρίς όμως να είναι η μοναδική αφού δεν είναι λίγοι αυτοί που επεδίωξαν και επιδιώκουν να ασκήσουν έλεγχο στο διαδίκτυο. Η κουλτούρα του διαδικτύου όμως δείχνει μέχρι σήμερα να έχει σημαντικές αντιστάσεις σε οποιαδήποτε προσπάθεια αυτού του είδους.

Στον αντίποδα τέτοιου είδους προσπαθειών, βρίσκονται κινήσεις όπως η δημιουργία το 1994 της Κοινοπραξίας του Παγκόσμιου Ιστού (W3C), μετά από πρόταση του Μιχάλη Δερτούζου. Πρόεδρος της Κοινοπραξίας είναι ο ίδιος ο Τ. Berners-Lee. Η αποστολή της κοινοπραξίας είναι η ανάπτυξη των προτύπων και των γλωσσών του ιστού κατά τέτοιο τρόπο ώστε να προάγονται η διαλειτουργικότητα, ο αποκεντρωμένος χαρακτήρας και η δυνατότητα εξέλιξης του ιστού και του διαδικτύου γενικότερα3. Μακροπρόθεσμοι στόχοι της W3C είναι:

1. Να καταστήσει τον ιστό προσβάσιμο σε όλους, λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες πολιτιστικές, εκπαιδευτικές και άλλες διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των χρηστών.

2. Να αναπτύξει τον σημασιολογικό ιστό (semantic web) ώστε να συνδεθεί το νόημα των πληροφοριών που εμφανίζονται στις πολυάριθμες σελίδες του ιστού. Να πως οραματίζεται ο ίδιος ο Berners-Lee τον σημασιολογικό ιστό: «…μηχανές που θα μιλούν σε μηχανές θα διαχειρίζονται τους μηχανισμούς του εμπορίου, της γραφειοκρατίας και την καθημερινότητά μας, αφήνοντας στους ανθρώπους την ευθύνη της έμπνευσης και της διαίσθησης».

3. Να λαμβάνει πάντα υπόψη τα καινοφανή νομικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που εμφανίζονται κατά την ανάπτυξη του ιστού.

Για λόγους συνέπειας, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο προσδιορισμός «παγκόσμιος» του ιστού αφορά τη δυνάμει εμβέλεια και τη δυνάμει πρόσβαση4. Δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι η χρήση του έχει ήδη λάβει παγκόσμιες διαστάσεις. Αυτό επιβεβαιώνεται άλλωστε από το χαμηλό ποσοστό διείσδυσης σε παγκόσμιο επίπεδο που είναι μόλις 13,3% (διάγραμμα 2).

Σημαντικό ρόλο στην αλματώδη ανάπτυξη του διαδικτύου διαδραμάτισε η υιοθέτηση κοινών προτύπων και πρωτοκόλλων. Η ευρεία αποδοχή τους δεν ήταν αυτονόητη, αλλά προέκυψε από διαδικασίες σκληρών, πολλές φορές, διαπραγματεύσεων και ανταγωνιστικών διαδικασιών. Η καθολική επικράτηση του πρωτοκόλλου TCP/IP ισοδυναμεί ουσιαστικά με την αποδοχή μιας esperanto για την επικοινωνία μεταξύ υπολογιστών, ανεξάρτητα από τα λειτουργικά τους συστήματα, τους φυλλομετρητές που χρησιμοποιούν, το υλικό που τους συνθέτουν και τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται στο διαδίκτυο.

Σελίδα 6 από 19

Επιπρόσθετα, ο ωκεανός των πληροφοριών που έχει κατακλύσει τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, θα ήταν πρακτικά ανεκμετάλλευτος, αν δεν είχαν αναπτυχθεί έγκαιρα οι «μηχανές αναζήτησης». Ο Μιχάλης Δερτούζος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «για να υπάρξει μια Πληροφοριακή Αγορά, αυτό το χάος πρέπει να ενδώσει σε οδηγούς, Χρυσό Οδηγό και λογισμικό που δεν θα συγκεντρώνει απλώς συνταιριάσματα λέξεων και θέσεων, αλλά θα θέτει στη διάθεση σας μια περιποιημένη, βελούδινη κασετίνα με κοσμήματα – απαντήσεις που ταιριάζουν πραγματικά και με μεγάλη προσέγγιση στις ερωτήσεις σας».

Το δεύτερο γεγονός-σταθμός στην έκρηξη του διαδικτύου, είναι η εμπορευματοποίησή του, μετά τη διακοπή της απαγόρευσης εμπορικών δραστηριοτήτων από το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ (ΕΙΕ/NSF) το 1991 και τη διακοπή λειτουργίας του δικτύου του ίδιου του NSF (NSFNET) τον Απρίλιο του 1995.

Η πίεση για την διείσδυση των εμπορικών δραστηριοτήτων στο διαδίκτυο έγινε ιδιαίτερα έντονη όταν το διαδίκτυο είχε αποκτήσει ήδη έναν κρίσιμο αριθμό χρηστών και επομένως οι επιχειρήσεις αντιλήφθηκαν πόσο σημαντικό θα ήταν να έχει κανείς πρόσβαση σε μία τέτοια πελατειακή βάση. Σημαντική ώθηση στην εμπορική αξιοποίηση του διαδικτύου, έδωσε η θέσπιση προδιαγραφών ασφαλείας για το ηλεκτρονικό εμπόριο5.

Το διαδίκτυο ευνόησε την επιχειρηματικότητα αφενός γιατί αναίρεσε τους γεωγραφικούς περιορισμούς προσέγγισης των αγορών και αφετέρου γιατί δημιούργησε ένα πλήθος αγορών νέου τύπου, με καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες. Έτσι, παρά τις διαφορετικές εκτιμήσεις που είναι άλλοτε υπερβολικά αισιόδοξες και άλλοτε συντηρητικές, κοινή είναι η πεποίθηση ότι μεγάλος όγκος της οικονομικής δραστηριότητας θα μεταφερθεί στον κυβερνοχώρο, κατά την πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα. Βέβαια, πρέπει να τονισθεί ότι το ηλεκτρονικό εμπόριο συνεπάγεται νέες ευκαιρίες αλλά και νέες απειλές.

Η εμπορευματοποίηση του δικτύου αποτέλεσε και αίτιο και αιτιατό της αύξησης του πληθυσμού των δικτυωμένων χρηστών. Η εκθετική αύξηση των χρηστών προκάλεσε το ενδιαφέρον των περισσότερων επιχειρήσεων, οι οποίες έσπευσαν να προσφέρουν τα προϊόντα τους δημιουργώντας τους δικούς τους δικτυακούς τόπους (sites). Μέσα από αυτούς η διαδικασία πώλησης των προϊόντων τους γινόταν εύκολα και πολλές φορές οικονομικότερα. Ταυτόχρονα, η τεχνική υποστήριξη των προϊόντων τους ήταν σημαντικά ευκολότερη τόσο γι’ αυτές όσο και για τους πελάτες τους. Αυτή η διευκόλυνση των χρηστών προκάλεσε την ακόμα μεγαλύτερη προσέλευσή τους τα επόμενα χρόνια.

Χρόνο με τον χρόνο, η οικονομική δραστηριότητα στα πλαίσια του διαδικτύου αυξανόταν. Το διαδίκτυο θεωρήθηκε, ως η ατμομηχανή της «νέας οικονομίας». Η θεώρηση αυτή όμως, οδήγησε στην υπερεκτίμηση της δυναμικής του, με αποτέλεσμα,

Σελίδα 7 από 19

στα τέλη της δεκαετίας του 90 να επέλθει η κατάρρευση πολλών μεγάλων εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.

Η μέγιστη αξιοποίηση του εμπορικού χαρακτήρα του διαδικτύου έγινε και συνεχίζει να γίνεται από τις εταιρείες παροχής υπηρεσιών. Είναι προφανές ότι τα άυλα αγαθά μπορούν να διακινηθούν με μεγάλη ευκολία μέσα από τα κανάλια διανομής του διαδικτύου. Ακόμα όμως και για ένα πλήθος υλικών αγαθών (βιβλία, CDs, ρούχα κ.α.) το διαδίκτυο έχει μεταβάλει τον τρόπο διανομής τους αφού έχει καταργήσει την ανάγκη για ενδιάμεσους, φέρνοντας σε απ’ ευθείας επαφή τους πελάτες με τους προμηθευτές.

Όλες οι παραπάνω αλλαγές είναι τόσο σημαντικές που ουσιαστικά καθορίζουν μία Νέα Οικονομία. Ένα νέο Τεχνο-Οικονομικό Παράδειγμα.

3. Σκιαγράφηση του σήμεραΠριν να συνεχίσουμε με την καταγραφή της σημερινής

πραγματικότητας του διαδικτύου, ας συνοψίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά του:

1) Διαδραστικότητα. Το διαδίκτυο δεν περιορίζεται πλέον στην αμφιδρομικότητα του τηλεφωνικού δικτύου. Επιτρέπει σε κάθε χρήστη να εκτελεί ενέργειες, πράξεις. Του δίνει την δυνατότητα να είναι εκτός από δέκτης και πομπός. Με την οριζόντια δομή του, δρα «καταλυτικά εναντίον των κάθετων και πυραμοειδών δομών»6

2) Συνεχής πληροφοριακή ροή. Η τρομακτική αύξηση της χωρητικότητας των διαύλων τις τελευταίες δεκαετίες, επέτρεψε την συνεχή ροή (streaming), τεράστιου αριθμό δεδομένων, γεγονός που κατέστησε εφικτή την επικοινωνία των χρηστών σε πραγματικό χρόνο και μάλιστα με οπτικοακουστικά μέσα.

3) Υπερβατικότητα και υπερσυνοριακότητα. Λόγω της αρχιτεκτονικής του, το διαδίκτυο δεν γνωρίζει σύνορα. Δεν περιορίζεται από νομικούς, ηθικούς, θρησκευτικούς και πολιτισμικούς φραγμούς. Δεν χειραγωγείται από τις εμπορικές πολυεθνικές δυνάμεις.

4) Πολυπλοκότητα. Παρά το γεγονός ότι το διαδίκτυο έχει απλουστεύσει ένα πλήθος διαδικασιών σε πραξιακό επίπεδο, δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι είναι μια ώριμη τεχνολογία. Ουσιαστικά πρόκειται για μία «Ανολοκλήρωτη επανάσταση»7. Έτσι συνεχίζει να είναι αρκετά πολύπλοκο ώστε να δυσκολεύει μεγάλο αριθμό ανθρώπων στην αξιοποίηση των τεράστιων δυνατοτήτων του.

Σε αντίθεση με την παθητική πληροφόρηση του πολίτη από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, το διαδίκτυο εισάγει την έννοια της ενεργητικής πληροφόρησης. Κάθε πολίτης έχει πλέον την δυνατότητα να είναι πομπός πληροφοριών προς τρίτους. Μάλιστα, χωρίς οι πληροφορίες που στέλνει να ελέγχονται από κάποιο κέντρο (κυβέρνηση, υπηρεσία, διοίκηση κλπ). Ταυτόχρονα, ο πολίτης είναι

Σελίδα 8 από 19

απολύτως ελεύθερος να επιλέξει τις πληροφορίες που θα λάβει από μία πληθώρα δικτυακών τόπων.

Βέβαια, όπως προαναφέρθηκε και για τον χαρακτηρισμό «παγκόσμιος ιστός», η φράση «κάθε πολίτης» έχει να κάνει μόνο με τον δυνητικό χαρακτήρα του διαδικτύου και απέχει πολύ από την σημερινή πραγματικότητα. Η άποψη αυτή τεκμηριώνεται στα στατιστικά στοιχεία που ακολουθούν.

Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2, το διαδίκτυο έχει διεισδύσει μόλις στο 13,3% του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Η εξέλιξη του αριθμού των κόμβων παρουσιάζεται στο διάγραμμα 3.Το μεγαλύτερο ποσοστό διείσδυσης έχει η Ευρώπη με 31,2% ενώ ακολουθεί σε μικρή απόσταση η Αμερική με 28,3%. Τρίτη κατά σειρά και σε μεγάλη απόσταση έρχεται η Ασία μαζί με τις χώρες του Ειρηνικού με 8,6% ενώ ιδιαίτερα χαμηλό είναι το ποσοστό της Αφρικής που δεν ξεπερνά το 2,6%. Είναι προφανές λοιπόν ότι προστίθεται στην εποχή μας, ένας ακόμα παράγοντας διαίρεσης της ανθρωπότητας. Συγκεκριμένα, μπορούμε πλέον να μιλάμε για δύο διακριτούς πολιτισμούς. Τον πολιτισμό των χρηστών του διαδικτύου, των netizens, και τον πολιτισμό όλων των υπολοίπων. Με άλλα λόγια, τον πολιτισμό της γνώσης και τον πολιτισμό που είναι μακριά της.

Διάγραμμα 2

Σελίδα 9 από 19

OECD Key ICT indicatorsSource: OECD Key ICT Indicators [www.oecd.org/sti/ICTindicators]

Source: OECD Key ICT Indicators [www.oecd.org/sti/ICTindicators]

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

300,0

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Internet subscribers (Millions)

Total Internet subscribers (including broadband)Broadband subscribers

Διάγραμμα 3Το ψηφιακό αυτό χάσμα, δεν εμφανίζεται μόνο μεταξύ των ηπείρων, αλλά αποτελεί και χαρακτηριστικό της εσωτερικής δομής τους. Έτσι για παράδειγμα, σύμφωνα με τα δεδομένα του διαγράμματος 4, υπάρχει μια πολύ μεγάλη απόσταση ανάμεσα στην βόρεια Αμερική (ΗΠΑ, Καναδάς) και στις υπόλοιπες περιοχές της. Η Ευρώπη από την άλλη, έχει και αυτή το δικό της, εσωτερικό ψηφιακό χάσμα (πίνακας 1). Είναι χαρακτηριστικό ότι το ποσοστό στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 49,8% όταν στις υπό ένταξη χώρες είναι 17,3% και στις υπόλοιπες 17,5%. Το χάσμα ισχύει ακόμα και στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Σουηδία να φτάνει το 74,9% και την Ελλάδα το 33,7% (στοιχεία Δεκ. 2005, http://www.internetworldstats.com/stats9.htm).Πίνακας 1

Σελίδα 10 από 19

Διάγραμμα 4Το ψηφιακό χάσμα όμως,

δεν εντοπίζεται μόνο ανάμεσα σε γεωγραφικές περιοχές. Αντίθετα, έχει να κάνει και με διάφορους κοινωνικοπολιτικούς και δημογραφικούς παράγοντες. Τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στον πίνακα 2, αφορούν την Αμερική και καταγράφουν τον αριθμό των χρηστών για διάφορες κατηγορίες που προκύπτουν από την εφαρμογή κριτηρίων όπως το εισόδημα, η φυλή, το φύλο, το επίπεδο μόρφωσης, η ηλικία κ.α.

Πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι, τουλάχιστον σε ότι αφορά την διαφορά διείσδυσης του διαδικτύου στις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες, τα τελευταία χρόνια καταγράφεται μια σαφής τάση μείωσης του χάσματος.

Σελίδα 11 από 19

Demographics of Male and Female Internet Users, 2005 (%)

  Men WomenOnline overall 68 66Age18-29 80 86*30-49 76 7950-64 63 6665 and older 34* 21EducationNo high school diploma 32 27High school 58 56Some college 79 79College graduate or graduate degree

89 89

RaceWhite 70* 67Hispanic 67 66Black 50 60*Other 72 66Annual Household IncomeLess than $30,000 49 48$30,000-$50,000 66 76*$50,000-$75,000 84 87Greater than $75,000 90 95*Marital statusMarried 72 75Not married 62* 56Parental statusParent of child(ren) under 18 81 80Non-parent of child(ren) under 18

61* 57

Notes:1. N=6,403. Margin of error±2%.2. * represents statistically significant difference.Source: Pew Internet & American Life Project, 2005

Πίνακας 2

Έτσι, ενώ το 1994, η διείσδυση στον ανεπτυγμένο κόσμο ήταν 73 φορές περισσότερη, το 2004 ήταν μόλις 8 φορές μεγαλύτερη. (διάγραμμα 5)Αν και όπως αποδεικνύουν τα στατιστικά στοιχεία που προαναφέρθηκαν, το ποσοστό των πολιτών του διαδικτύου είναι συγκριτικά μικρό σε σχέση με τον πληθυσμό της Γης, οι netizens αν και λίγοι απολαμβάνουν τις θαυμαστές υπηρεσίες του διαδικτύου.

Επικοινωνούν με τις υπηρεσίες των κρατών τους, διεκπεραιώνοντας γρήγορα και εύκολα τις υποθέσεις τους. Εκτελούν τραπεζικές εργασίες από το σπίτι τους. Αγοράζουν αλλά και πωλούν πλήθος προϊόντων χωρίς να μετακινηθούν καθόλου. Επικοινωνούν με ανθρώπους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Ανταλλάσσουν απόψεις και πληροφορίες. Έχουν πρόσβαση σε ένα τεράστιο αριθμό ενημερωτικών δικτυακών τόπων. Βλέπουν και ακούνε τις αγαπημένες τους τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές. Εκπαιδεύονται στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου από χιλιόμετρα μακριά έχοντας την βοήθεια του ιστού που μπορεί να συγκριθεί με μια αχανή εγκυκλοπαίδεια8.

Οι επιχειρήσεις από την άλλη, πωλούν και υποστηρίζουν τα προϊόντα τους, όλο και περισσότερο μέσω του διαδικτύου. Επικοινωνούν και συναλλάσσονται με προμηθευτές, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και κρατικές υπηρεσίες, εξοικονομώντας χρόνο και μειώνοντας τα λειτουργικά τους κόστη.

Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι η απόλυτη ελευθερία στην διακίνηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, έχει δώσει διέξοδο προβολής στις πιο παράξενες και πολλές φορές επικίνδυνες ιδέες και απόψεις. Για τον ίδιο λόγο ανθεί στον ιστό και η βιομηχανία του σεξ.

Σελίδα 12 από 19

Διάγραμμα 5

4. Τι μέλλει γενέσθαιΠαρά τις πολυάριθμες θετικές επιδράσεις του διαδικτύου στη

ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, μεγάλος είναι ο προβληματισμός που υπάρχει για τις αρνητικές εξωτερικότητες του διαδικτύου. Σύμφωνα με την άποψη του G. Graham, είναι δεδομένο ότι το διαδίκτυο θα μεταβάλλει τον τρόπο της ύπαρξής μας, θα ενισχύσει τον ατομικισμό και την καταναλωτική συμπεριφορά. Ο D. Tapscott τονίζει ότι στην εποχή του διαδικτύου ο πλούτος θα προκύπτει όλο και περισσότερο από την γνώση. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα, τα άτομα και οι κοινωνίες που θα μείνουν πίσω να αντιμετωπίσουν πλήθος προβλημάτων. Ως σημαντικότερα μπορούν να αναφερθούν η ανεργία και οι αυξανόμενες ανισότητες στα πλαίσια της νέας δικτυακής οικονομίας. Ο J. Rifkin υποστηρίζει ότι οδεύουμε σε ένα κόσμο όπου «… όλη η ζωή θα είναι μια επί πληρωμή εμπειρία». Ο ίδιος δίνει έμφαση στο γεγονός ότι «τα πάντα μετατρέπονται σε υπηρεσίες και ο καπιταλισμός μεταμορφώνεται από σύστημα βασισμένο στην ανταλλαγή των αγαθών σε ένα σύστημα βασισμένο στην πρόσβαση.»

Υπάρχουν όμως και ποιο αισιόδοξες απόψεις. Ο A. Shapiro διατυπώνει την άποψη ότι το διαδίκτυο θα ενισχύσει σημαντικά τη θέση των ατόμων έναντι των κυβερνήσεων, των επιχειρήσεων και

Σελίδα 13 από 19

γενικότερα των μεγάλων οργανισμών. Την ίδια τοποθέτηση έχει και ο D. Siegel, εκφρασμένη με μια πιο ακραία μορφή. Σύμφωνα με την άποψή του «όταν τα άτομα-πελάτες, εργαζόμενοι ή ομάδες- μπορούν εύκολα να συνδέονται μεταξύ τους, η εξουσία μετατοπίζεται στο άτομο».

Αρκετοί, παράλληλα, είναι οι ερευνητές που εκφράζουν αισιοδοξία για την μετάβαση σε μια κοινωνία της οποίας οι πολίτες θα είναι περισσότερο ενημερωμένοι και δημιουργικοί9. Προϋπόθεση όμως για να γίνει κάτι τέτοιο πραγματικότητα, είναι οι σημερινές ανισότητες που εμφανίζονται να είναι προσωρινές και να οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στον ραγδαίο ρυθμό ανάπτυξης του διαδικτύου.

Ένα άλλο ζήτημα που συνεχίζει και σήμερα να είναι μια μεγάλη απειλή και να αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, είναι το φαινόμενο της ηλεκτρονικής απάτης. Από την μια οι υπεύθυνοι ασφαλείας και από την άλλη οι σύγχρονοι και τεχνολογικά καταρτισμένοι απατεώνες, βρίσκονται σε έναν συνεχή πόλεμο. Κάθε φορά που οι πρώτοι παρουσιάζουν με περηφάνια, ένα νέο, αδιάβλητο σύστημα ασφάλειας των ηλεκτρονικών συναλλαγών, οι δεύτεροι απαντούν σε μερικούς μήνες ή και ημέρες καταστρατηγώντας το. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, ότι οι διεθνείς διωκτικοί μηχανισμοί έχουν αναπτύξει πολυδύναμα τμήματα για τον εντοπισμό της ηλεκτρονικής απάτης.

Στον επιχειρηματικό κόσμο, με την ουσιαστική κατάργηση των αποστάσεων, είναι γεγονός ότι αυξάνονται οι δυνατότητες επέκτασης των επιχειρήσεων και στα πλέον δυσπρόσιτα σημεία του πλανήτη. Ταυτόχρονα όμως, αυτό σημαίνει και σημαντική εντατικοποίηση του ανταγωνισμού. Αυτό που πρέπει να τονιστεί ωστόσο, είναι ότι δεν υφίσταται θέμα επιλογής. Το διαδίκτυο επιβάλλεται να αποτελεί επίκεντρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας στα πλαίσια του νέου τεχνο-οικονομικού παραδείγματος (διάγραμμα 6).

Ο σφοδρός ανταγωνισμός έχει ήδη οδηγήσει σε δραματικές αλλαγές και στο πεδίο των εργασιακών σχέσεων. Έτσι είμαστε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς εντατικοποίησης της εργασίας η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Δεν είναι υπερβολή όμως να πούμε, ότι το διαδίκτυο αποτελεί το φαινόμενο που υλοποιεί την παγκοσμιοποίηση10.

Το μεγαλύτερο ίσως στοίχημα σχετικά με την εξέλιξη του ιστού, είναι η υλοποίηση του «σημασιολογικού ιστού». Στα πλαίσια της προσπάθειας της W3C για το «σημασιολογικό ιστό», αναπτύσσονται σημασιολογικές γλώσσες όπως οι XML και RDF. Επίσης αναπτύσσεται ο φυλλομετρητής Amaya, ο οποίος παρέχει στο χρήστη τη δυνατότητα, εκτός του να επιλέγει περιεχόμενο από τον ιστό, να δημιουργεί και να αναρτά το περιεχόμενό του στο διαδίκτυο, εύκολα και χωρίς ειδικές γνώσεις. Η προσπάθεια αυτή,

Σελίδα 14 από 19

πέρα από τις τεχνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει, έχει απέναντί της και ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες που ασκούν διαμεσολαβητικό ρόλο στο διαδίκτυο και νιώθουν να απειλούνται από μία τέτοια εξέλιξη. Π.χ. αν ο υπολογιστής μας αποκτήσει τη δυνατότητα να αξιοποιεί τα metadata (δεδομένα σχετικά με τα δεδομένα), τότε θα μπορεί να μας παρέχει μόνο τις πληροφορίες που μας ενδιαφέρουν, αποκλείοντας τις διαφημίσεις.

Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί, ότι το διαδίκτυο παρουσιάζει σήμερα τις δύο από τις τρεις ιδιότητες που θα το καθιστούσαν δημόσιο αγαθό. Η πρώτη ιδιότητα είναι ότι πρόκειται για ένα μη ανταγωνιστικό στην κατανάλωση αγαθό. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση του από ένα άτομο δεν μειώνει τη δυνατότητα από κάποιο άλλο άτομο να το χρησιμοποιήσει. Η δεύτερη ιδιότητα είναι ότι υπάρχει αδυναμία αποκλεισμού κάποιου χρήστη. Το γεγονός όμως ότι η πρόσβαση σ’ αυτό συνεπάγεται αρκετά υψηλό οικονομικό κόστος, δεν μας επιτρέπει να το χαρακτηρίσουμε ως δημόσιο αγαθό.

Όσο αφορά την επίδραση του ιστού στα ΜΜΕ, φαίνεται να υπάρχει μία σαφής τάση ενοποίησής τους. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί το γεγονός ότι το κανάλι CBS αποφάσισε να μεταδώσει για πρώτη φορά παράλληλα με την τηλεόραση, και στο διαδίκτυο μία σειρά αθλητικών αγώνων καλαθοσφαίρισης11.

Τέλος, άλλο ένα πρόβλημα φαίνεται να προκύπτει από την ραγδαία αύξηση των χρηστών. Το 1973, ο Robert Metcalfe, ολοκληρώνοντας τη διδακτορική του διατριβή, κατέληξε σε έναν απλό μαθηματικό τύπο, σύμφωνα με τον οποίο υπολογίζεται η αξία που αποκτά για κάθε χρήστη το δίκτυο, ανάλογα με τον αριθμό των κόμβων τους οποίους διαθέτει:

V=n(n-1)=n2-nόπου n είναι ο αριθμός των κόμβων του δικτύου. Έτσι για

παράδειγμα, αν ο αριθμός των κόμβων αυξηθεί από 10 σε 100 η αξία του δικτύου για κάθε χρήστη αυξάνεται από 90 σε 9.900.

Ωστόσο, η συνεχής αύξηση των κόμβων του διαδικτύου, σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα του διαδικτύου, το οποίο μπορεί να ενταθεί ιδιαίτερα τα επόμενα χρόνια. Το πρόβλημα του «συνωστισμού»12. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί, ήδη ακούγονται φωνές για εφαρμογή κάποιων μοντέλων τιμολόγησης των πακέτων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Κάτι τέτοιο όμως, όπως αναφέρει ο Νίκος Λέανδρος, «θα ισοδυναμούσε με αναίρεση του ανοιχτού και δίχως περιορισμούς χαρακτήρα της επικοινωνιακής διαδικασίας, δηλαδή της βασικής συνθήκης στην οποία στηρίχθηκε το η επανάσταση του διαδικτύου. Ακόμα χειρότερα, θα οδηγούσε σε επιδείνωση του ψηφιακού χάσματος…».

Σελίδα 15 από 19

5. ΣυμπεράσματαΣτην Κοινωνία της Πληροφορίας13 ή στην Πληροφοριακή Αγορά

αν προτιμάτε, το διαδίκτυο αποτελεί πλέον βασική υποδομή. Πόσες από τις κοινωνίες του πλανήτη θα μπορέσουν να υλοποιήσουν αυτή την υποδομή; Τι θα γίνει τελικά με αυτές που δεν θα μπορέσουν να ακολουθήσουν; Τι μας λέει ότι το διαδίκτυο θα είναι μια από τις τεχνολογίες που θα διαχυθεί σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης και δεν θα μείνει ως ακόμα ένα όπλο στα χέρια των πλούσιων και ισχυρών του κόσμου μας;

Σύμφωνα με τον Μιχάλη Δερτούζο, «η τεχνολογία θα πρέπει να βοηθά τους ανθρώπους να πετυχαίνουν περισσότερα κάνοντας λιγότερα». Το διαδίκτυο από τεχνολογικής άποψης, είναι βέβαιο ότι μπορεί να πετύχει κάτι τέτοιο. Αν όχι στην σημερινή του μορφή, σίγουρα στην πιο προηγμένη και ώριμη φάση του. Η ιστορία όμως μας έχει διδάξει ότι όταν κάτι εσωκλείει τέτοια απίστευτη ισχύ, τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά δεν είναι αρκετά. Αντίθετα απαιτείται η στήριξη και οι προώθηση από τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές. Πόσο όμως υπάρχει η διάθεση από τον ισχυρό δυτικό, καπιταλιστικό πολιτισμό να μοιραστεί την ισχύ του διαδικτύου; Πόσο μπορεί το ίδιο το διαδίκτυο να λειτουργεί στα πρότυπα αλτρουισμού που εισήγαγαν οι οραματιστές που το δημιούργησαν; Θα αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά όλοι αυτοί που ονειρεύονται την κυριαρχία στον ιστό;

Από την άλλη, θα μπορέσουν να λυθούν έγκαιρα τα τεχνικά προβλήματα που απειλούν την απρόσκοπτη λειτουργία του διαδικτύου; Ποιος θα κερδίσει στον πόλεμο της ασφάλειας των διαδικτυακών συναλλαγών; Πως θα προστατευθούν οι ανήλικοι χρήστες του διαδικτύου από το πλήθος των επικίνδυνων πληροφοριών χωρίς ταυτόχρονα να καταστρατηγηθεί ο ανοιχτός χαρακτήρας του; Θα γίνει πραγματικότητα ο σημασιολογικός ιστός ή όχι;

Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα. Η απάντησή τους θα καθορίσει τη μορφή της κοινωνίας μας τα επόμενα χρόνια. Θεωρούμε βέβαιο ότι όλα τα προβλήματα τεχνικής φύσεως θα λυθούν. Κατά τα άλλα όμως, ρίχνοντας μια ματιά γύρω μας αλλά και στην ιστορία, εκτιμούμε ότι δεν πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι. Αν μη τι άλλο, έχουμε τεράστιο δρόμο να διανύσουμε ακόμη. Βέβαια όλα αυτά με την προϋπόθεση ότι μας ενδιαφέρει η συνολική πορεία της ανθρωπότητας και όχι μόνο του δυτικού κόσμου. Υπό αυτό το πρίσμα, πως μπορεί κανείς να αισιοδοξεί όταν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ακόμη πρόσβαση σε πόσιμο νερό;

Η μοναδική ίσως ελπίδα για την ορθολογική ανάπτυξη του διαδικτύου, ώστε να αποτελέσει την βάση για έναν κόσμο στον οποίο «οι άνθρωποι θα πετυχαίνουν περισσότερα κάνοντας λιγότερα», βρίσκεται στην δυνατότητα που δίνει στον καθένα από μας να καθορίζουμε τις εξελίξεις και να μην είμαστε παθητικοί

Σελίδα 16 από 19

θεατές. Ας κάνουμε μια προσπάθεια να την εκμεταλλευτούμε, έχοντας στο μυαλό μας την ευημερία της ανθρωπότητας στο σύνολό της και όχι την ανάπτυξη κρατών, εθνών, θρησκειών και οικονομικών οργανισμών.

Σελίδα 17 από 19

OECD Key ICT indicators7a. Internet penetration by size class, 2004. Percentage of businesses with 10 or more employees (1)

50

60

70

80

90

100

Sw

itzerland (2002) (2)

Iceland (2003)

Ireland (3)

Sw

eden

Austria

Australia

Poland

Denm

ark

Portugal

Greece

Germ

any

Finland

Canada (2)

France (2003) (3, 4)

Czech R

epublic

Spain

Luxembourg (2003)

United K

ingdom (3, 5)

Belgium

Slovak R

epublic

Italy

Japan (2003) (2)

Netherlands

Hungary

New

Zealand (2001)

Norw

ay

Mexico (2003)

Korea

%[10-49] [50-249] 250 and more

Διάγραμμα 6

Σελίδα 18 από 19

Βιβλιογραφία- Sites1. Σοφία Καϊτατζή – Γουίτλοκ: Η επικράτεια των πληροφοριών (2003)2. Νίκος Λέανδρος: Το διαδίκτυο. Ανάπτυξη και αλλαγή (2004)3. Μιχάλης Δερτούζος: Τι μέλλει γενέσθαι (1998)4. Μιχάλης Δερτούζος: Η ανολοκλήρωτη επανάσταση (2001)5. Ευαγγελία Κούρτη:Η επικοινωνία στο Διαδίκτυο (2003)6. www.oecd.org 7. www.clickz.com/stats/ 8. www.itu.int 9. www.pewinternet.org 10. www.statistics.gr 11. www.internetworldstats.com 12. www.bls.gov 13. www.isoc.org

1 «Τι μέλλει γενέσθαι» είναι ο τίτλος βιβλίου του Μιχάλη Δερτούζου2 Δερούζος Μ. «Τι μέλλει γενέσθαι», 1998: 1003 Λέανδρος Ν. «Το διαδίκτυο. Ανάπτυξη και αλλαγή.», 914 Καϊτατζή-Γουίτλοκ: Η επικράτεια των πληροφοριών, 1965 Κυπαρίσσης, 1999:166 Καϊτατζή-Γουίτλοκ: Η επικράτεια των πληροφοριών, 1867 «Η ανολοκλήρωτη επανάσταση» είναι ο τίτλος βιβλίου του Μιχάλη Δερτούζου.8 Καϊτατζή-Γουίτλοκ: Η επικράτεια των πληροφοριών, 1979 Βλ. Νεγροπόντης N. (1995), Kelly K. (1998), Shapiro A. (1999), Tapscott D. (2000) και Cairmcross F. (2001)10 Καϊτατζή-Γουίτλοκ: Η επικράτεια των πληροφοριών, 18811 The Economist, τεύχος Μαρτίου (18th-24th ) 2006: Net Dreams, big media and the internet.12 Crawford, D. (1996) και Hallgren, M. and McAdams, A. (1999).13 Αυτός είναι ο όρος που έχει επιλέξει η Ευρωπαϊκή Ένωση για να περιγράψει την εποχή του διαδικτύου. Ο Μ. Δερτούζος χρησιμοποιεί για τον ίδιο σκοπό την φράση «Πληροφοριακή αγορά.

Σελίδα 19 από 19