Ζηνώνειο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο 29 Απριλίου 2014 · Κακές...

Ζηνώνειο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο 29 Απριλίου 2014

Εισηγητής: Σωφρόνης Κληρίδης

1. Τα αίτια της κρίσης ◦ Μεγάλη εισροή κεφαλαίων ◦ Υπερκατανάλωση, υπερδανεισμός, φούσκα ακινήτων ◦ Διόγκωση κόστους προσαρμογής από λάθη πολιτικής

2. Από δω και μπρος ◦ Χρηματοπιστωτικό σύστημα ◦ Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο μνημόνιο ◦ Μεταρρυθμίσεις πέραν του μνημονίου

Η Κύπρος σε κρίση Σωφρόνης Κληρίδης 2

Σωφρόνης Κληρίδης Η Κύπρος σε κρίση 3

Δημοσιονομικό πλεόνασμα (3,5% το 2007 - 0,9% το 2008)

Δημόσιο χρέος 49% του ΑΕΠ (τέλος 2008)

Μέσος ρυθμός ανάπτυξης ≈4% ετησίως το 2004-2008

Ανεργία 2.9%

Ένταξη στην Ευρωζώνη την 1/1/2008

Φαινομενικά άριστη εικόνα


Συσσωρευμένες ανισορροπίες – μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Υπερθέρμανση στις κατασκευές, φούσκα στα ακίνητα

Υπερχρεωμένος ιδιωτικός τομέας

Κακές τραπεζικές πρακτικές

Παραπλανητική δημοσιονομική εικόνα βασισμένη σε μη επαναλαμβανόμενα έσοδα Η Κύπρος σε κρίση Σωφρόνης Κληρίδης 5

Προσπάθειες προώθησης της Κύπρου ως διεθνές κέντρο χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είχαν ξεκινήσει από παλιά αλλά εντάθηκαν μετά το 1990

Η Κύπρος παρείχε: ◦ Χαμηλό εταιρικό φόρο 4,25% για ξένες εταιρείες (18% για ντόπιες) ◦ Ευνοϊκό νομικό πλαίσιο με βάση το αγγλικό δίκαιο ◦ Καλά εκπαιδευμένους (στην Αγγλία) λογιστές, δικηγόρους και

τραπεζίτες ◦ Καλή γεωγραφική θέση και κλίμα ◦ Εχεμύθεια Σωφρόνης Κληρίδης Η Κύπρος σε κρίση 6

Η προσπάθεια ήταν επιτυχής

Η Κύπρος πέτυχε να προσελκύσει πολλές επιχειρήσεις και πολύ χρήμα

Μέσα σε μια δεκαετία κατάφερε να καθιερωθεί ως κέντρο παροχής επιχειρηματικών υπηρεσιών

Όμως παράλληλα απέκτησε και μια κακή φήμη για χαλαρότητα στην εφαρμογή των κανόνων


Η ένταξη στη ΕΕ τον Μάιο 2004 κατέστησε την Κύπρο ακόμα πιο ελκυστική για τις διεθνείς επιχειρήσεις

Ακολούθησε τεράστια αύξηση της δραστηριότητας στον τομέα, με πολλές εγγραφές νέων εταιρειών και εισροή μεγάλων κεφαλαίων

Ανάλογη μεγέθυνση του τραπεζικού τομέα: ◦ 1990 - ελαφρά μεγαλύτερος από ΑΕΠ ◦ 2004 - πέντε φορές το ΑΕΠ ◦ 2009 - εννέα φορές το ΑΕΠ



0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Ιαν-

96

Ιουλ

-96

Ιαν-

97

Ιουλ

-97

Ιαν-

98

Ιουλ

-98

Ιαν-

99

Ιουλ

-99

Ιαν-

00

Ιουλ

-00

Ιαν-

01

Ιουλ

-01

Ιαν-

02

Ιουλ

-02

Ιαν-

03

Ιουλ

-03

Ιαν-

04

Ιουλ

-04

Ιαν-

05

Ιουλ

-05

Ιαν-

06

Ιουλ

-06

Ιαν-

07

Ιουλ

-07

Residents Non-residents

Ένταξη ΕΕ

Τεράστια εισροή κεφαλαίων στις Κυπριακές τράπεζες, κυρίως την περίοδο 2004-2008. Που διοχετεύθηκε; ◦ Μεγάλος δανεισμός στο εσωτερικό, κυρίως στον κατασκευαστικό

τομέα και στην κατανάλωση ◦ Επέκταση εκτός συνόρων – Ελλάδα και αλλού ◦ Αγορά Ελληνικών (και όχι μόνο) ομολόγων

Αποτελέσματα: ◦ Αύξηση τιμών ακινήτων (2,4 φορές μεταξύ 2002-2008) ◦ Διόγκωση ιδιωτικού χρέους ◦ Αύξηση εργατικού κόστους ◦ Μεγάλα τραπεζικά ρίσκα


Μεγάλη αύξηση στις τιμές των ακινήτων

Τραπεζικό μοντέλο δανειοδότησης με βάση την εξασφάλιση και χωρίς την πρέπουσα βαρύτητα στη δυνατότητα αποπληρωμής

Τιμές ακινήτων αυξήθηκαν 2,4 φορές μεταξύ 2002-2008

Έχουν πέσει περίπου 25% από τότε



40

50

60

70

80

90

100

110

120

2002

Q120

02Q2

2002

Q320

02Q4

2003

Q120

03Q2

2003

Q320

03Q4

2004

Q120

04Q2

2004

Q320

04Q4

2005

Q120

05Q2

2005

Q320

05Q4

2006

Q120

06Q2

2006

Q320

06Q4

2007

Q120

07Q2

2007

Q320

07Q4

2008

Q120

08Q2

2008

Q320

08Q4

2009

Q120

09Q2

2009

Q320

09Q4

2010

Q120

10Q2

2010

Q320

10Q4

2011

Q120

11Q2

2011

Q320

11Q4

2012

Q120

12Q2

2012

Q320

12Q4

2013

Q120

13Q2

2013

Q3

Πηγή: Κεντρική Τράπεζα


-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

2003

Q1

2003

Q3

2004

Q1

2004

Q3

2005

Q1

2005

Q3

2006

Q1

2006

Q3

2007

Q1

2007

Q3

2008

Q1

2008

Q3

2009

Q1

2009

Q3

2010

Q1

2010

Q3

2011

Q1

2011

Q3

2012

Q1

2012

Q3

2013

Q1

2013

Q3

Πηγή: Κεντρική Τράπεζα


-20

-15

-10

-5

0

5

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Θετική πορεία μεταξύ 2006-2008: πλεονάσματα το 2007 και 2008, χρέος στο 49% του ΑΕΠ το 2008

Όμως ήταν παραπλανητική εικόνα που οφειλόταν σε μη επαναλαμβανόμενα έσοδα από τη φορολογική αμνηστία, την φούσκα των ακινήτων και την υπερκατανάλωση

Όταν τα έσοδα κατέρρευσαν το 2009, οι δαπάνες συνέχισαν να αυξάνονται ακόμα πιο γρήγορα

Αποτέλεσμα: μεγάλα ελλείμματα, παρά τη ρηχή ύφεση



0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


Πηγή: Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, Global Wage Report 2012/13.

Οι τεράστιες εισροές κεφαλαίων και η ανικανότητα διαχείρισής τους ήταν τα βασικά αίτια της κρίσης

Η ένταξη στην ΕΕ αύξησε σημαντικά τις εισροές κεφαλαίων στο τραπεζικό σύστημα

Οι τράπεζες επεκτάθηκαν αλόγιστα στο εξωτερικό, χρηματοδότησαν τη φούσκα στα ακίνητα και υπερκατανάλωση, επένδυσαν σε Ελληνικά ομόλογα

Η φούσκα απέφερε μεγάλα έσοδα στα κρατικά ταμεία και ανάλογες αυξήσεις στις δαπάνες


Υπερβολικός δανεισμός από το κράτος και από τον ιδιωτικό τομέα δημιούργησε συνεχή μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών

Οι μισθοί αυξάνονταν πέραν της παραγωγικότητας

Όλοι περνούσαν καλά… μέχρι που η διεθνής κρίση έσπασε τη φούσκα και έφερε την αναπόφευκτη κατάρρευση

Ανεπαρκής αντίδραση και δημόσια υπόσκαψη του συστήματος εκτόξευσε το κόστος προσαρμογής


Η χαλαρότητα της δεκαετίας του 1990 δημιούργησε κακό όνομα – έκανε ζημιά το 2013

Αδυναμία κατανόησης των κινδύνων ενός μεγάλου τραπεζικού τομέα και μεγάλων εισροών κεφαλαίων (βλέπε Επιτροπή Lascelles)

Υπερβολική έμφαση σε χαμηλή φορολογία αντί σε άλλα πλεονεκτήματα

Κακές τραπεζικές πρακτικές και εταιρική διακυβέρνηση, ανεπαρκής εποπτεία, διαπλοκή τραπεζών-πολιτικών


Αποχώρηση HSBC από Λαϊκή το 2006 Αποτυχία προσπάθειας ανανέωσης του ΔΣ της Τράπεζας

Κύπρου το 2008 Μη συγκράτηση δανεισμού μετά το 2006 Ξένες καταθέσεις σε ευρώ έτυχαν ίδιας μεταχείρισης με

ντόπιες από το 2008 και μετά Μη απαλλαγή από Ελληνικά ομόλογα (2009/10) Θυγατροποίηση της Λαϊκής στην Ελλάδα (Απρ. 2011) Δυσφήμηση του τραπεζικού τομέα από το ίδιο το κράτος


Μεγάλη αύξηση κρατικών δαπανών από το 2008 Μη έγκαιρη λήψη μέτρων στα αρχικά στάδια της κρίσης Αποδοχή χωρίς όρους του κουρέματος του Ελληνικού

χρέους Μη υποβολή αιτήματος για στήριξη αμέσως μετά το

Ελληνικό κούρεμα (Οκτ. 2011) Χειρισμός Λαϊκής – στήριξη με 1,8 δις (Μάιο 2012) Καθυστέρηση στη συμφωνία μνημονίου μετά το αίτημα

για στήριξη (Ιούνιο 2012) Απόρριψη της απόφασης του πρώτου Eurogroup χωρίς

εναλλακτική πρόταση


Μια κακή συγκυρία για την Κύπρο: ◦ Κόπωση στην Ευρώπη με τις διασώσεις

◦ Γερμανικές εκλογές

◦ Δυσανασχέτηση ΔΝΤ με Ευρώπη

◦ Μικρή, μη συστημική χώρα που θα μπορούσε να

χρησιμοποιηθεί για παραδειγματισμό άλλων χωρών


Πολλές χώρες δεν ευνοούν την ύπαρξη φορολογικών παραδείσων – ειδικά όταν εμπλέκονται Ρώσοι «ολιγάρχες» – και ήταν μια ευκαιρία να χτυπηθεί αυτό το μοντέλο

Η βασική ιδέα της διάσωσης με ίδια μέσα (bail-in) δεν είναι κακή: αντί να φορτώνεται το βάρος ο φορολογούμενος, να το αναλαμβάνουν οι καταθέτες

Όμως έγινε απρογραμμάτιστα με αποτέλεσμα να έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για την Κύπρο


Καταστροφή τραπεζικού τομέα – απώλεια πλούτου – έλλειψη ρευστότητας

Ισχυρό πλήγμα στην αξιοπιστία της χώρας

Αύξηση ανεργίας, βαθιά ύφεση

Αύξηση μη εξυπηρετούμενων δανείων

Όμως, όλα αυτά βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη…



-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

2009

Q1

2009

Q2

2009

Q3

2009

Q4

2010

Q1

2010

Q2

2010

Q3

2010

Q4

2011

Q1

2011

Q2

2011

Q3

2011

Q4

2012

Q1

2012

Q2

2012

Q3

2012

Q4

2013

Q1

2013

Q2

2013

Q3

2013

Q4

Ποσοστιαία αλλαγή πραγματικού ΑΕΠ

Κούρεμα Μαρί


0

2

4

6

8

10

12

14

16

1820

08M

0120

08M

0320

08M

0520

08M

0720

08M

0920

08M

1120

09M

0120

09M

0320

09M

0520

09M

0720

09M

0920

09M

1120

10M

0120

10M

0320

10M

0520

10M

0720

10M

0920

10M

1120

11M

0120

11M

0320

11M

0520

11M

0720

11M

0920

11M

1120

12M

0120

12M

0320

12M

0520

12M

0720

12M

0920

12M

1120

13M

0120

13M

0320

13M

0520

13M

0720

13M

0920

13M

1120

14M

01

Ποσοστό ανεργίας

Μαρί Κούρεμα

Διογκωμένος και δυσκίνητος δημόσιος τομέας, υπερχρεωμένος ιδιωτικός τομέας

Πληγωμένο τραπεζικό σύστημα

Κουλτούρα εύκολου/γρήγορου κέρδους, κυνήγι μεγάλων έργων, υπερβολική έμφαση σε κατασκευές αντί σε παραγωγικές επενδύσεις

Εργατικό δυναμικό προσανατολισμένο σε επιχειρηματικές υπηρεσίες, δημόσιο


Κινείται σε τρεις άξονες: 1. Αποκατάσταση τραπεζικού τομέα

2. Δημοσιονομική προσαρμογή

3. Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις

Και οι τρεις απαραίτητοι


Κινούμαστε προς την ορθή κατεύθυνση αλλά ο δρόμος είναι πολύ μακρύς

Η οικονομία θα βρίσκεται σε διαδικασία απομόχλευσης για αρκετό καιρό

Πρέπει να εξεταστούν σοβαρά ιδέες όπως η δημιουργία εταιρείας διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων

Έκθεση Επιτροπής για το Μέλλον του Τραπεζικού Τομέα περιέχει πολλές καλές εισηγήσεις


Το κράτος υποσχόταν στους πολίτες τους πολύ περισσότερα από ότι ήταν σε θέση να προσφέρει

Μισθοί και συντάξεις δημοσίου έπρεπε να αναπροσαρμοστούν

Η δικαιοσύνη και η σωστή χρήση πόρων απαιτούν ίδια αμοιβή για ίδια εργασία σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα

Η ηπιότερη του αναμενόμενου ύφεση και η σωστή εφαρμογή μέτρων μας έβαλαν σε καλό δρόμο


Παρατηρείται διαχρονική αδυναμία του κράτους να σχεδιάσει και να υλοποιήσει μεγάλες μεταρρυθμίσεις

Μεγάλες μεταρρυθμίσεις έγιναν μόνο λόγω ένταξης στην ΕΕ – δύσκολο να σκεφτεί κανείς έστω και μία σημαντική μεταρρύθμιση που να προήλθε μέσα από το ίδιο το σύστημα

Το μνημόνιο περιλαμβάνει σειρά μεταρρυθμίσεων που εμείς οι ίδιοι έχουμε παραδεχτεί ότι χρειαζόμαστε


Συνταξιοδοτικό Σχέδιο υγείας Εκσυγχρονισμός δημοσίου Τοπική αυτοδιοίκηση Φοροδιαφυγή Φόρος ακίνητης ιδιοκτησίας Τίτλοι ιδιοκτησίας Σχεδιασμός αγοράς ενέργειας Ημικρατικοί οργανισμοί Τουρισμός Ενίσχυση ανταγωνισμού και ρυθμιστικών αρχών


Ευκαιρία να προωθηθούν μεταρρυθμίσεις που συζητούνται εδώ και πολλά χρόνια

Πολλές από αυτές είναι στο μνημόνιο – πρέπει να τις υλοποιήσουμε γιατί δεσμευτήκαμε και γιατί τις χρειάζεται η οικονομία

Καλός ο διάλογος, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να παίρνονται και αποφάσεις


Δυσκίνητη και αναποτελεσματική, αδυνατεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της οικονομίας

Χρειάζονται ριζοσπαστικές αλλαγές: ◦ Εναλλαξιμότητα, κατάργηση μονιμότητας ◦ Κατάργηση αυτόματων αυξήσεων ◦ Αξιολόγηση και ανταμοιβή απόδοσης ◦ Λογοδοσία και διαφάνεια ◦ Καταπολέμηση γραφειοκρατίας

Περιορισμός εκεί που είναι απαραίτητο, μεγαλύτερη

αξιοποίηση ιδιωτικού τομέα



Η Κύπρος κατατάσσεται στην 39η θέση

Πέρα από το μνημόνιο…


Η Κύπρος διατηρεί πολλά από τα πλεονεκτήματά της και μπορεί να συνεχίσει να είναι διεθνές κέντρο υπηρεσιών

Δεν χρειάζεται μεγάλος τραπεζικός τομέας και προσέλκυση κεφαλαίων

Εκμετάλλευση προοπτικών εξειδίκευσης, π.χ. ναυτιλία

Έμφαση σε υπηρεσίες, όχι χαμηλή φορολογία

Άψογη εφαρμογή κανόνων για να καθαρίσει το όνομα


Στρεβλώσεις τα χρόνια της ανάπτυξης με αποτέλεσμα ◦ Υπερ-επένδυση σε ακίνητα και κατασκευές ◦ Ανεπαρκείς παραγωγικές επενδύσεις

Τα ακίνητα και οι κατασκευές δεν μπορούν να αποτελούν μηχανή ανάπτυξης μιας οικονομίας

Χρειάζεται δημιουργία συνθηκών που θα προσελκύσουν επενδύσεις και θα επιτρέψουν την ανάπτυξη νέων τομέων οικονομικής δραστηριότητας – στόχος η πολυδιάστατη ανάπτυξη αντί εξάρτησης από 1-2 τομείς Η Κύπρος σε κρίση Σωφρόνης Κληρίδης 43

Στόχος η προσέλκυση μυαλών (επιστημόνων, ερευνητών, επιχειρηματιών) και παραγωγικών επενδύσεων, όχι μετρητών

Οι παραγωγικές επενδύσεις δημιουργούν κεφάλαιο και θέσεις εργασίας, βελτιώνουν την τεχνολογία, αυξάνουν την παραγωγικότητα

Οι επενδύσεις ξένων σε ακίνητα αποφέρουν πρόσκαιρα κέρδη αλλά λίγα μακροπρόθεσμα οφέλη


Ο τουρισμός μπορεί ακόμα να προσφέρει πολλά, χρειάζεται όμως ποιοτική αναβάθμιση

Ο τομέας της ενέργειας είναι υποσχόμενος, όμως υπάρχει αβεβαιότητα και θα πάρει χρόνο

Υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης – χρειάζονται κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο

Χρειάζεται σωστή παιδεία και κατάρτιση, αποτελεσματικός δημόσιος τομέας, αλλαγή νοοτροπίας


Μια από τις πιο αναγκαίες μεταρρυθμίσεις είναι στην παιδεία

Χρειάζεται συνολική αλλαγή κουλτούρας: ◦ Εισαγωγή αξιολόγησης ◦ Έμφαση στην κριτική σκέψη και την έρευνα ◦ Τεχνικές/επαγγελματικές σπουδές ◦ Στροφή στην επιστήμη (STEM) ◦ Στόχευση στην αριστεία και στην έρευνα αιχμής –

έχουμε ήδη πετύχει πολλά, μπορούμε περισσότερα


Είναι κλισέ, αλλά καλό κλισέ

Η κρίση ήταν αναπόφευκτη, όμως διογκώθηκε από τραγικά λάθη, κυρίως δικά μας αλλά και άλλων

Η Κυπριακή οικονομία δείχνει να έχει αντοχές, όμως ο δρόμος είναι μακρύς.

Πρέπει να δράξουμε την ευκαιρία να προχωρήσουμε σε μεταρρυθμίσεις που να θέσουν την οικονομία της Κύπρου σε μια πορεία υγιούς και βιώσιμης ανάπτυξης


Σας ευχαριστώ


Ζηνώνειο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο 29 Απριλίου 2014 · Κακές...

Documents