โลกทงใบอาจเปลยนแปลงไดดวยมอเลก ๆ

บทเรยนรจากการท�างานของชมชนเพอปกปองสงแวดลอมโลก

ธรรมชาตเปนความจรงแท

ธรรมชาตเปนความจรงแท

2

ธรรมชาตเปนความจรงแท

แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดยชมชน กองทนสงแวดลอมโลก (GEF Small Grants Programme )

โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme - UNDP)

ทปรกษา นายพนสน ศรสงคม

บรรณาธการ นางสาวนธมา โรจนวงศ

ผชวยบรรณาธการ นางสาวอรญ นามจนดา

ขอมลและเรยบเรยง นายอาพ สะโง , นายเดชา นทไทย , นางจรวรรณ โสดาวฒน , นายสาคร สงมา , นายดำารงศกด มะโนแกว ,

นายจรวฒน พรมจน , นายโกศล แสงทอง , นางฉลวย กะหวานาค , นายพเชษฐ ปานดำา , นายปราโมทย ชวทรรศน ,

นางสาวสภาภรณ นนทเภท , นายสมาน รงเรอง , นางสาวนธมา โรจนวงศ

พมพครงแรก กนยายน 2557

จำานวนพมพ 1,000 เลม

ภาพปก “ธรรมชาตเปนของจรง” ศลปะการจดวาง สวนนเวศนเกษตรศลป

โดย สงด องอาจ จดวางในงานนทรรศการ 25 วงปเดกรกปามใบไมเปนคร ณ หอศลปวฒนธรรมแหงกรงเทพมหานคร

วนท 23-31 สงหาคม 2557

ออกแบบปก / รปเลม มะขามปอม

พมพท บรษท พเอนพ กรป จำากด

หนงสอเลมน เสนอเรองราวและประสบการณของความรวมมอระหวางชมชน องคกรภาคประชาสงคม รวมทงหนวยงาน

จากภาคสวนตาง ๆ ทเกยวของในการดำาเนนโครงการเพอปกปกรกษาฟนฟสงแวดลอมและระบบนเวศของทองถนในประเดนตางๆ

ทเกยวของกบการทำามาหากน และวถชวตของผคนในทองถน โดยไดทำาการคดเลอกโครงการทมขอมลพรอม มความชดเจน ม

ปญหาสงแวดลอมเรงดวน และมประวตของชมชนทนาสนใจ มาทำากรณศกษาตามงบประมาณทมอย โครงการเหลานเปนโครงการ

ทบรหารจดการโดยองคกรชมชน หรอ องคกรภาคประชาสงคม โดยไดรบการสนบสนนจาก แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดย

ชมชนของกองทนสงแวดลอมโลก มชอเปนภาษาองกฤษวา Global Environment Facility และโดยทวไปจะมการเรยกสนๆ วา

โครงการ GEF SGP หรอ สนๆวา โครงการ GEF แลวแตกรณ

กองทนสงแวดลอมโลก (Global Environment Facility) เปน องคกรอสระดานการเงน ตงขนเมอป 2534 เพอใหการ

สนบสนนแกประเทศทกำาลงพฒนา และประเทศทกำาลงปรบเปลยนระบบเศรษฐกจ ใหสามารถดำาเนนโครงการทเนนการปกปกรกษา

สงแวดลอมโลกใน 5 ประเดนคอ

- การอนรกษ และ วางแผนการใชประโยชนอยางยงยนจาก ความหลากหลายทางชวภาพ

- การลดหรอหลกเลยงการปลอยกาซเรอนกระจกททำาใหโลกรอน และ การเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ

- การจดการทดนอยางยงยน เพอ ลดสภาวะการเกด ดนเสอมโทรม

- การจดการทรพยากรลมนำา คณภาพนำา และ ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของแหลงนำาสากล

- การ ลด ละ เลก การใช สารเคม ทเปนพษออกฤทธยาวนาน

กองทนสงแวดลอมโลก มสมาชกทเปนรฐบาลจาก 182 ประเทศ และ ทำางานเปนพนธมตรกบองคกรระหวางประเทศ

อาท UNDP, UNEP, FAO, UNIDO, ธนาคารโลก, ธนาคารพฒนาแหงเอเซย ฯลฯ และ ทำางานรวมกบองคกรประชาสงคม รวมทง

คำ นำ

3

4

ภาคธรกจ เอกชน สำาหรบโครงการขนาดเลกของชมชน (GEF SGP) นนเปนโครงการรวม (Corporate Programme) ของกองทน

สงแวดลอมโลก โดยม UNDP เปนองคกรตวแทนในการดำาเนนกจกรรม

ประเทศไทยไดเขารวมเปนสมาชกของกองทนสงแวดลอมโลก ตงแตป 2537 ไดมทงโครงการขนาดใหญ และขนาดเลก

ดำาเนนการอยทวประเทศ ณ ปจจบน จำานวนโครงการขนาดเลกทไดรบทนไปแลวมมากกวา 300 โครงการ

อนง GEF SGP ในประเทศไทย ไดเขารวมเปนพนธมตรกบ องคการระหวางประเทศเพอการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

(IUCN) และกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ในการดำาเนนโครงการปาชายเลนเพออนาคต (Mangrove For the Future) ซง

ดำาเนนกจกรรมกบชมชนชายฝงในหลายจงหวดทางภาคใตทเคยประสบภยพบตจากคลนยกษสนามเมอป 2546 และตอมากได

เขารวมเปนพนธมตรกบการประปานครหลวง เพอดำาเนนกจกรรมกบชมชนทอยในลมนำาแมกลอง และเจาพระยา ซงการดำาเนน

กจกรรมนนใชหลกการและกระบวนการ เชนเดยวกนกบ GEF SGP นนคอ สรางศกยภาพและความรวมมอของชมชนและผมสวน

ไดสวนตาง ๆ เพอหนนเสรมการพฒนาทยงยนของประเทศ

คณะผจดทำา หวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมน คงจะใหประโยชนและเปนตวอยางเพอปรบใชตามบรบท และความ

เหมาะสมสำาหรบชมชนอน ๆ ทมดำาร หรอแนวคดทดำาเนนกจกรรมใน 5 ประเดนดงกลาวขางตน และเปนขอมลเบองตนสำาหรบ

หนวยงานทมหนาทรบผดชอบในการวางแผนพฒนาทองถน และองคกรทสนใจทจะสรางพนธมตร และเครอขายดานสงแวดลอม

ใหกวางไกลและยงยน เพอลกหลานในอนาคต

พนสน ศรสงคม

ผประสานงาน GEF SGP ในประเทศไทย

สารบญค�ำน�ำ 3

ขอบขำยกำรเปลยนแปลงสภำวะภมอำกำศ 7

โครงการพลงงานทดแทนเพอการพงตนเองของชมชน (จ.กำาแพงเพชร) 8

โครงการไฟฟาพลงงานนำา พลงงานสะอาด จากการอนรกษปาตนนำา บานหวยบะบา (จ.เชยงใหม) 14

โครงการไฟฟาพลงนำาเพอทดแทนพลงงานไฟฟาขนาดเลก (จ. เชยงราย) 22

โครงการพฒนาพลงงานทางเลอกเพออนรกษพนทความหลากหลายทางชวภาพ ในเขตพนทตนนำาแควนอย (จ.เลย) 30

โครงการรกษพลงงาน รกษสงแวดลอม (จ.จนทบร) 40

โครงการพลงงานทางเลอกเพอโลกสเขยว (จ.เพชรบร) 48

ขอบขำยงำนควำมหลำกหลำยทำงชวภำพ 57

โครงการลดสารมลพษตกคางเพอฟนฟและอนรกษสงแวดลอมสงขลา และนครศรธรรมราช 58

โครงการอนรกษและพฒนาทรพยากรพนธกรรมลำานำานาน - พนทชมนำาทราบลมนำายม 66

โครงการฟนฟปาชมชนเพอแผนดนทงกลารองไห (จ.รอยเอด) 72

5

6

ขอบขำยแหลงน�ำสำกล 83

โครงการบอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยน (จ.ปทมธาน) 84

โครงการสงเสรมบทบาทผหญงและเยาวชนในการจดการทรพยากร ชายฝงอาวพงงา 94

ขอบขำยสำรเคม 107

โครงการมาตรฐานเกษตรอนทรยเพอพฒนาระบบเกษตรยงยน (จ.ลำาปาง) 108

แนะน�ำ แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน กองทนสงแวดลอมโลก (GEF Small Grants Programme ) 116

ขอบคณ 123

ทอยโครงกำรทสำมำรถตดตอได 125

สารบญ

ขอบขายการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศโครงการพลงงานทดแทนเพอการพงตนเองของชมชน (จ.กำาแพงเพชร)

โครงการไฟฟาพลงงานนำา พลงงานสะอาด จากการอนรกษปาตนนำา บานหวยบะบา

(จ.เชยงใหม)

โครงการไฟฟาพลงนำาเพอทดแทนพลงงานไฟฟาขนาดเลก (จ.เชยงราย)

โครงการพฒนาพลงงานทางเลอกเพออนรกษพนทความหลากหลายทางชวภาพในเขต

พนทตนนำาแควนอย (จ.เลย)

โครงการรกษพลงงาน รกษสงแวดลอม (จ.จนทบร)

โครงการพลงงานทางเลอกเพอโลกสเขยว (จ.เพชรบร)

7

8

โครงการพลงงานทดแทนเพอการพง

ตนเองของชมชน จ.กำาแพงเพชร

กลมพลงงานทดแทนบานบงหลม ตำาบลคลองนำาไหล อำาเภอคลองลาน จงหวดกำาแพงเพชร

นายจรวฒน พรมจน

9

บำนบงหลม ต.คลองน�ำไหล อ.คลองลำน จ.ก�ำแพงเพชร มคนกลมเลกๆ ทรวมตวกนจดตงเปนกลมพลงงานทดแทนบานบงหลม พวกเขาเตบโตมาจาก

การเขารวมโครงการวางแผนพลงงานชมชนกบสำานกงานพลงงานจงหวดกำาแพงเพชร เมอปพ.ศ.2552 โดยไดเรยนรแนวคดการวางแผนพลงงานชมชนทยนอยบนพน

ฐานขอมล วตถดบดานพลงงานทดแทนตามศกยภาพชมชน เพอนำาไปสการแกไขปญหาคาใชจายดานพลงงานและรกษาสงแวดลอมในชมชนของชาวตำาบลคลองนำา

ไหล

ดวยความสนใจดานพลงงานทดแทนเปนพเศษจงรวมตวกนมานงพดคย

เรมแรกนนมงเนนไปทปญหากลนเหมนจากมลสตวทมาจากการเลยงหมอยางแพร

หลายในชมชนจำานวนกวา 1,000 ตว และกำาลงเรมเปนปญหาดานสงแวดลอมท

มาพรอมกบความขดแยงของคนในชมชน

จากขอมลในเชงวชาการ “กำซมเทน (Methane)” ซงเปนกาซทเกด

จากการเลยงสตว เมอมลสตวหมกหมมกนจงทำาใหเกดกาซมเทนขนและปลด

ปลอยสชนบรรยากาศ คณสมบตของกาซมเทนนนสามารถดดกลนรงสความรอน

ไดมากกวากาซคารบอนไดออกไซดถง 25 เทา จงเปนปจจยหนงททำาใหเกดภาวะ

โลกรอนทนบเปนปญหาระดบโลกอกดวย ประกอบกบสถานการณราคาพลงงาน

โดยเฉพาะกาซหงตมทนบวนจะมราคาแพงมากขน และอาจจะหมดไปในอกไมก

สบปขางหนา กลมพลงงานทดแทนบานบงหลมมองวา ในอนาคตอนใกลราคา

ของกาซหงตมทสงขนจะสงผลกระทบตอชมชนทเนนการพงพาพลงงานเพอใชใน

การหงตมอาหารและตองซอหาจากภายนอกดวยราคาแพงอยางแนนอน

นอกจากการเลยงสตวแลว ชมชนบานบงหลมและชมชนอนรวม 28

หมบานของตำาบลคลองนำาไหลยงประกอบอาชพเกษตรกรรม จงมผลผลตทางการ

เกษตรหลายชนด เชน ขาว ออย มนสำาปะหลง เปนตน เศษวสดเหลอใชทางการ

เกษตรเหลาน บางสวนถกเผาทงโดยเปลาประโยชน อกทงการเผาดงกลาวทำาให

เกดผลกระทบตอชมชนและสงแวดลอมโดยรวม กลาวคอ เกดมลพษหมอกควน

ทกระทบตอสขภาพ ทำาลายอนทรยวตถในดน และทำาใหโครงสรางของดนแนน

ทบ จลนทรยในดนทเปนประโยชนตอพชถกทำาลาย และสญเสยธาตอาหารและ

นำาในดน

แนวคดของชาวบานกลมเลกๆ เกยวกบพลงงานทดแทน ถกยกระดบ

ขนเปนการทำางานโดยมคณะทำางาน พรอมกบเสาะแสวงหาแหลงทนสนบสนน

ตามแนวคดกำรจดกำรพลงงำนและสงแวดลอมในชมชน นบเปนแนวคดเลกๆ

แตยงใหญทกลมพลงงำนทดแทนบำนบงหลมไมรตวดวยซ�ำวำ แนวคดดงกลำว

สอดคลองกบประเดน “กำรเปลยนแปลงสภำวะภมอำกำศ” ซงเปนสถำนกำรณ

ระดบโลก

“ปฏบตการระดบทองถน กนผลถงระดบโลก”

10

จากแนวคดหวงใยปญหาดานพลงงานและสงแวดลอมในชมชน กลม

พลงงานทดแทนบานบงหลม จงไดพฒนาจดทำาเปนโครงการขน โดยมสำานกงาน

พลงงานจงหวดกำาแพงเพชรเปนพเลยงและทปรกษา นำาพาคณะทำางานกลม

พลงงานทดแทนบานบงหลม เขาไปรจกกบ “ปฏบตกำรระดบทองถน กนผลถง

ระดบโลก - Local Action, Global Benefits” ซงเปนวลในการทำางานของ

โครงการภายใต แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดยชมชน กองทนสงแวดลอม

โลก หรอทเรยกวา GEF SGP (Global Environment Facility – GEF, Small

Grants Programme - SGP) ภายใตการกำากบดแลของโครงการพฒนาแหง

สหประชาชาต (UNDP) ทใหความชวยเหลอการดำาเนนโครงการดานสงแวดลอม

รวมกบองคกรชมชน องคกรพฒนาเอกชน องคกรประชาสงคม กลมอาชพ และ

ผมสวนไดสวนเสยอนๆ มาตงแตป พ.ศ. 2537 โดยเนนการบรหารจดการโดย

ชมชน และการมสวนรวมของทกภาคสวน เพอสนบสนนนโยบายการพฒนาท

ยงยน และนโยบายเรงดวนในเรองสงแวดลอมและพลงงานของประเทศ โดย

GEF SGP ใหกำรสนบสนนกจกรรมสงแวดลอมระดบชมชนทสำมำรถสงผลตอสง

แวดลอมโลก ซงเรองราวของกลมพลงงานทดแทนบานบงหลม ต.คลองนำาไหล

อ.คลองลาน จ.กำาแพงเพชร จงเปนกรณหนงทไดรบการสนบสนนจาก GEF SGP

ความรในเรองของพลงงานทดแทนและสงแวดลอมรวมทงการสนบสนน

จาก GEF SGP เสมอนการยอโลกทงใบมาอยทตำาบลคลองนำาไหล สงทคดฝน

กำาลงจะเปนจรง ปญหากำาลงจะไดรบการแกไข กลมพลงงานทดแทนบานบงหลม

มความตงใจอยางแนวแนทจะพฒนาโครงการเพอขอทนสนบสนนมาตงแตป 2552

และดวยความเชอมนในประสบการณการทำางานดานพลงงานและสงแวดลอม

ทำาใหกลมพลงงานทดแทนบานบงหลมพฒนาโครงการกระทงขอทนสนบสนนได

สำาเรจ โดยใชชอโครงการวา “โครงกำรพลงงำนทดแทนเพอกำรพงตนเองของ

ชมชน” ซงกจกรรมของโครงการมผลถงระดบโลกในประเดนของการเปลยนแปลง

สภาพภมอากาศ นนคอ ชมชนมกจกรรมทสามารถชวยลดการปลดปลอยกาซ

เรอนกระจก เชน กาซคารบอนไดออกไซด หรอ กาซมเทน

กลมพลงงานทดแทนบานบงหลมฯ เรมขบเคลอนกจกรรมโครงการ

พลงงานทดแทนเพอการพงตนเอง ภายใตแผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดย

ชมชน กองทนสงแวดลอมโลก (GEF/SGP) ตงแตเดอนมกราคม ปพ.ศ. 2556

ระยะเวลาดำาเนนโครงการ 1 ป ซงคณะทำางานกลมพลงงานบานบงหลมไดวาง

เปาหมายการลดการใชพลงงานประเภทตางๆ คดเปน กาซคารบอนไดออกไซด

(CO2) ปรมาณรวม 129,545 Kg /ป หรอเทากบ กาซมเทน 5,182 Kg /ป โดยม

กจกรรมดงน

1. เทคโนโลยเตาองโลประสทธภาพสงจำานวน 60 เตาสามารถลด

CO2ได จากปรมาณถานทลดลง เทากบ 71,539 Kg /ป

2. เทคโนโลยเตาชวมวลแบบใชแกลบ จำานวน 20 เตาสามารถลด

CO2จากการใชทดแทน LPG ไดรอยละ 50 เทากบ 2,772 Kg /ป

3. เทคโนโลยเตาชวมวลแบบใชขเลอย จำานวน 20 เตาสามารถลด

CO2จากการใชทดแทนฟน 100% เทากบ 29,083 Kg /ป

11

4. เทคโนโลยเตาเผาถาน 200 ลตร แบบนอน จำานวน 20 เตาสามารถ

ลด CO2จากการใชไมเผาถานทลดลงรอยละ 6 เทากบ 8,410 Kg /ป

5. เทคโนโลยบอหมกแกสชวภาพจากมลสตว แบบถงพลาสตก PVC

ขนาด 7 ลกบาศกเมตร จำานวน 50 บอ สามารถลด CO2 จากการใชทดแทน

LPG ไดรอยละ 100 เทากบ 13,860 Kg /ป

เมอโครงการดำาเนนแลวเสรจ ในทนขอยกตวอยางเฉพาะกรณการแกไข

ปญหามลสตวดวยการตดตงระบบบอหมกกาซชวภาพแบบถง PVC ขนาด 7

ลบ.ม. จะสามารถผลตแกสมเทนใชทดแทนแกสหงตม LPG ไดรอยละ100% ลด

คาใชจายในครวเรอน ลดโลกรอน สวนนำาทเกดจากการหมกมลสตวในถงก

สามารถนำามาเปนปยคณภาพด ใชแทนปยเคมลดสารตกคางในการเกษตร ลด

คาใชจายทางการเกษตร ดงนนโดยเฉลยตอครวเรอนจะสามารถลดคาใชจาย

แกส LPG ไดเดอนละกวา 300 บาท ลดปญหากลนเหมนทเปนสาเหตของปญหา

สขภาพและความขดแยงในชมชน ประโยชนมากมายจากพลงงานทดแทน โดย

ชมชนคลองนำาไหล 28 หมบาน 63 ครวเรอนตวอยางกาซชวภาพ จะสามารถลด

การใชแกสหงตม (LPG) ไดกวา 300 ถง/ป คดเปนมลคากวา 114,000 บาท/ป

สามารถลดการใชปยเคมไดมากกวา 20,000 กก./ป รวมผลประหยดทงชมชนกวา

1,000,000 บาท ตอตำาบล

นอกจากกจกรรมพลงงานทดแทนดงกลาวแลว ยงมกจกรรมทเกยว

เนอง และสนบสนนใหโครงการประสบผลสำาเรจ ดงน

กจกรรมท 1. สำารวจ/วเคราะหศกยภาพวตถดบดานพลงงานทดแทน

และประเมนการใชพลงงานในชมชนจำานวน 120 ครวเรอน

กจกรรมท 2. อบรมการผลตและการใชงานเทคโนโลยพลงงาน

1. ผเขาอบรมมความสามารถผลตเทคโนโลยพลงงาน และสราง

วทยากร/ชางชมชน จำานวน 10 คน

2. ผเขาอบรมรจกการใชเทคโนโลยพลงงานอยางถกวธ จำานวน 120

ครวเรอน

กจกรรมท 3. การปลกตนไมเปนพนทปาใชสอยตามหวไรปลายนา

จำานวน 15,000 ตน สามารถทดแทนไมธรรมชาตทนำามาเผาถาน ไดไมนอยกวา

รอยละ 50

12

กจกรรมท 4. สรางอาชพดานพลงงาน โดยเกดอาชพดานพลงงาน ไม

นอยกวา 2 อาชพ คอ

1. อาชพการผลตและจำาหนายเทคโนโลย

2. อาชพทเกดจากการนำาเทคโนโลยไปใชในการประกอบอาชพ

คณะทำางานกลมพลงงานบานบงหลม ต.คลองนำาไหล ไดสรปบทเรยน

ภายหลงทการดำาเนนงาน ดงน “...การทำางานพฒนาโครงการจดการของเสยจาก

การเลยงสตวของครวเรอนดวยระบบบอหมกกาซชวภาพ การจดการเศษวสด

เหลอใชทางการเกษตรดวยเตาชวมวล เตาเผาถาน การลดการใชนำามนจาก

เครองยนตสบนำาโดยใชระบบแกสชวมวล เปนการทำางานทเนนกระบวนการมสวน

รวมในการเรยนร มการถายทอดประสบการณ และเชญชวนใหเขามาเปนหนสวน

ในงานทกชน จงเกดชางชมชนทสามารถเขาใจกระบวนการผลตเพอขยายผลตอ

การดแลรกษาระบบทใหรสกถงความเปนเจาของ อกทงการทำางานกบคนทมใจ ม

ความเสยสละ เหลานจะชวยใหโครงการเกดความยงยน...”

ดงนน จงเหนไดวาสงทชาวตำาบลคลองนำาไหล อ.คลองลาน

จ.กำาแพงเพชร รวมมอรวมใจกนทำา ถงจะเปนกจกรรมเลก ๆ แตกไดเปนสวน

หนงของ “ปฏบตกำรระดบทองถน กนผลถงระดบโลก” อยางแทจรง

ควำมตอเนองของกจกรรม และ แผนงำนในอนำคต

1. สรางแกนนำาดานความคด ทมความสามารถในการกระตนชาวบาน

จนเหนความสำาคญและความจำาเปนของการรวมพลงกลม เพอจดการพลงงาน

และสงแวดลอม

2. มการเชอมโยงผมสวนเกยวของทกภาคสวน มาทำาหนาทผลตและ

บรหารจดการความรในดานพลงงานและสงแวดลอมในทองถน

3. สรางวทยากรทองถนมความรทจะถายทอด และจดการเรยนรอยาง

เปนระบบประกอบไปดวย เครองมอ สอ เทคนค วธการ เพอใหบคคลและชมชน

อนๆ สนใจอยากเรยนร เกดการเรยนรแลวสามารถนำาไปปฏบตจรงได

4. กระตนใหเกดรปแบบการประกอบอาชพผลตเทคโนโลยพลงงาน

ทดแทนระดบชมชนเพอการจำาหนาย และการนำาเทคโนโลยพลงงานทดแทนไปใช

เพอการประกอบอาชพ

5. ผลกดนเขาสแผนยทธศาสตรการพฒนาพลงงาน ของแผนงบ

ประมาณประจำาป ในองคการบรหารสวนตำาบล

13

พนทเปำหมำยโครงกำร : ตำาบลคลองนำาไหล อำาเภอคลองลาน จงหวดกำาแพงเพชร

ลกษณะภมประเทศ : เปนทราบเชงเขา มภเขาสลบซบซอนเปนจำานวนมาก พนทภเขา เปนปาไมอดม

สมบรณ เปนแหลงตนนำาลำาธาร มนำาตกไหลตลอดทงป คอ นำาตกคลองนำาไหล

มบงขนาดใหญ คอบงหลม มนำาตลอดป มฝนตกในฤดฝนและมฝนทงชวงใน

เดอนมถนายน - กรกฎาคม มพนททงหมด 393 ตารางกโลเมตร

หรอ 245,625 ไร

กำรประกอบอำชพของชมชน : ทำานาขาว 30 % ทำาไรออย/มนสำาปะหลง 60 % รบจางและอนๆ 10 %

จ�ำนวนครอบครว : 19,287 ครอบครว จำานวนประชากร: ชาย 9,664 คน หญง 9,623 คน

รำยไดเฉลยตอปตอคน : 80,000 บาท จำานวนครอบครวทเขารวมโครงการ: 120 ครอบครว

14

โครงการไฟฟาพลงงานนำา พลงงาน

สะอาด จากการอนรกษปาตนนำา

บานหวยบะบา จ.เชยงใหม

“ไฟฟาพลงงานนำา พลงงานสะอาด ความสำาเรจจากการอนรกษปาตนนำาบานหวยบะบา”

15

สภำพทวไปของบำนหวยบะบำ บานหวยบะบา ตงอยท หม 4 ต.แจมหลวง อ.กลยานวฒนา

จ.เชยงใหม เปนชมชนชาวไทยภเขาเผากะเหรยง (สะกอร) มจำานวน 55 ครว

เรอน ชาย 144 คน หญง 137 คน รวม 281 คน พนทสวนใหญเปนภเขาสงชน

ความสงจากระดบทะเลปานกลาง 800-1,600 เมตร ปกคลมไปดวยปาไม 2

ระบบนเวศคอ นเวศปาดบแลง และ ปาดบเขา ทยงคงความอดมสมบรณของ

พนธพชและสตวปา โดยเฉพาะ ชะน หมปา เกง เปนสตวปาทพบไดทวไปในพนท

ปาของชมชน และมกจะเขามาอาศยอยในเขตปารอบ ๆ ชมชน

ประชากรสวนใหญประกอบอาชพทำาการเกษตร ปลกขาวไวบรโภคใน

ระบบไรหมนเวยน และปลกพชผกหลากหลายชนดไวบรโภค ซงจะมรอบ

หมนเวยนประมาณ 6-8 ปตามขนาดของพนทแตละครวเรอน พชเศรษฐกจท

สำาคญของชมชน คอการปลกฟกทองญปน ถวลสง และหลายครอบครวเลยงสตว

เชน หม วว และเนองจากมทรพยากรธรรมชาตทสมบรณ แหลงรายไดทสำาคญ

ของคนบานหวยบะบา คอการเกบหาของปา พชอาหาร สมนไพร เพอการยงชพ

และ ขาย รายไดสวนใหญใชสงลกหลานเรยนหนงสอ เนองจากบานหวยบะบา

ไมมโรงเรยน มเฉพาะศนยพฒนาเดกเลก ฉะนนเดก ทเขาเกณฑเรยนหนงสอ

ตองไปเรยนทโรงเรยนบานหวยยา โดยทมหอพกสำาหรบเดกนกเรยนกนนอน โดย

อยหางจากชมชน เปนระยะทางประมาณ 7 กโลเมตร

บานหวยบะบามระบบไฟฟาจากเครองกำาเนดพลงงานไฟฟาจากนำา

และใชนำาเพอการอปโภค บรโภค ดวยระบบนำาประปาภเขา

รปแบบกำรจดกำรทรพยำกรธรรมชำตของคนบำนหวยบะบำ 1. ใหเกยรต ศรทธำเชอฟงค�ำสงสอนค�ำสอนของบรรพบรษ น�ำมำใช

เปนระเบยบขอก�ำหนดเพอรกษำทรพยำกรธรรมชำต

“กนอยกบปำ รกษำปำ กนอยกบน�ำรกษำน�ำ”

คำากลาวนเปนเสยงสะทอนจากคำาสอนของบรรพบรษปกาเกอะญอ

เปนความเชอและวฒนธรรมดงเดมทสบตอกนมา ผานเรองเลาและคำาสอนตางๆ

ของบรรพบรษทคนในชมชนสบทอด ยดถอปฏบตและนำามาปรบใชใหสอดคลอง

กบสภาพแวดลอมทเปลยนไป โดยยงคงแนวคดหลกของการพงพาอาศยระหวาง

คนกบปา และยดถอจารตประเพณ การใหเกยรต ศรทธา เชอฟงคำาสงสอนของ

พอ แม และผอาวโสในการจดการทรพยากรธรรมชาตตลอดมาเปนเวลา 15 ป

ไฟฟาพลงงานนำ พลงงานสะอาด ความสำ เรจจากการอนรกษปาตนนำ บานหวยบะบา

เดชา นทไท

16

2. ควำมเชอเรองสตวเจำแหงน�ำ 3 ชนด ตวชวดกำรด�ำรงอยของ

ทรพยำกร

จากเรองเลาสบตอกนมาวา สตวทง 3 ชนด คอ ปกามเหลอง ปลากาง

และ กบจก เปนเจาแหงนำา เปนเจาททคอยปกปกรกษาแหลงนำา หากมสตวดง

กลาวอาศยอยในแหลงนำาใด แหลงนำานนจะมความอดมสมบรณ มนำาและสตวนำา

ใหชมชนไดพงพาอาศยอยางสมบรณ หากสตวเหลานถกทำาลาย แหลงนำาจะแหง

ขอดความอดมสมบรณจะสญหายไป ผคนจะไดรบความเดอดรอน เพอรกษา

ความสมดลของธรรมชาต และการใชประโยชนของชมชน ภมปญญาในการจด

การนำาและแหลงนำาของชมชนจากเรองเลาดงกลาว โดยการอนรกษสตวทง 3

ชนด และละเวนกจกรรมใดๆ ทจะสงผลกระทบตอการอยอาศยของสตวทง 3 จง

เปนแนวทางทชมชนยดถอปฏบตมานบแตอดต และยงคงเปนแนวทางปฏบตท

สมาชกในชมชนยงคงไวในกฎระเบยบและขอปฏบตทปรบปรงขนใหม

การอนรกษสตวดงกลาวยงเชอมโยงถงการรกษาทอยอาศยทเปนปาตนนำา

การปองกนสารพษจากปยและสารเคมทางการเกษตรทจะสงผลกระทบตอสตวทง

3 ชนด จงนบเปนการอนรกษปาตนนำา การปองกนการใชสารเคมในพนทตนนำา

อกดวย กลาวโดยสรปคอ การรกษาสตวทมความออนไหวตอการเปลยนแปลงของ

สภาพทอย สตวทถอเปนตวบงชความสมบรณของ แหลงนำา เปนการรกษาระบบ

นเวศของพนท เปนแหลงทรพยากรทปลอดภยใหคนในชมชนไดพงพง เปนแหลง

นำาทชมชนตองพงพาอาศยในการอปโภคบรโภค ใชในการเกษตร โดยเฉพาะการ

ผลตขาวนาขนบนได ซงเปนพชอาหารหลกของชมชน

3. ควำมรสมยใหมทเหมำะสม เปนเครองมอในกำรจดกำรทรพยำกร

ใหเปนระบบ สบคนได และเปนเครองมอในกำรวำงแผนกำรจดกำรทรพยำกร

ไดมประสทธภำพมำกขน ดงน

3.1. การทบทวนกฎระเบยบ บนทกเปนลายลกษณอกษร

ทำาความเขาใจในชมชน และประกาศใหชมชนใกลเคยงไดรบทราบ

3.2. การสำารวจแนวเขตการใชประโยชนทดนของชมชนในรป

แบบตาง ๆ ทงพนทอยอาศย พนททำามาหากน พนทสาธารณะ ทชมชนรวมดแล

รกษาโดยนำาเครองมอเทคโนโลยสารสนเทศทางภมศาสตร ภาพถายอากาศ

เครองจบพกด GPS มาประยกตใชในการสำารวจแนวเขตการใชทดนตาง ๆ

3.3. จดทำาเปนฐานขอมลการใชทดน และการจดการปาของ

ชมชน เพอใชในการวางแผนการจดการทรพยากรธรรมชาต และการพฒนา

ชมชนในดานตาง ๆ ตลอดจนเปนฐานขอมลทสำาคญในการวางแผนการตงรบ

ปรบตวตอการเปลยนแปลงของภมอากาศและภยพบตในชมชน

4. ควำมรวมมอในรป “เครอขำยลมน�ำแมละอบ” : ยกระดบควำม

ยงยนของกำรจดกำรทรพยำกรดวยพลงควำมรวมมอของผไดรบประโยชนจำก

กำรใชทรพยำกร และหนวยงำนทเกยวของ

เปนระยะเวลากวา 15 ป ทชมชนในเครอขายทง 5 หมบานรวมมอกน

ในการวางแผนการจดการทรพยากรธรรมชาต และการพฒนาชมชนในดานตางๆ

ทมผลกระทบตอความสมดลของระบบนเวศ ในนาม “เครอขายลมนำาแมละอบ”

การทำางานของเครอขายแมละอบ เปนการทำางานของเครอขายภาคประชาชนท

ไดรบการสนบสนนจากมลนธรกษไทย ฝายปกครองอำาเภอกลยานวฒนา และ

องคกรภาคภาครฐและเอกชนทงในและนอกพนท

แนวทางหลกของเครอขายลมนำาคอ การกำาหนดเปาหมายของการ

พฒนาชมชน เครอขายรวมกนวเคราะหปญหา กำาหนดแนวทางในการพฒนาของ

ตนเอง และประสานการระดมทน ทรพยากร และความรทางวชาการจาก

ภายนอกเพอเสรมกระบวนการทำางานของเครอขาย

17

5. องคควำมรเรองกำรจดกำรน�ำ รวมกนกบกำรจดกำรปำ โดยกำร

สรำงฝำย 3 ระดบ

เนองจากองคกรชมชนทง 5 หมบานไดมโอกาสในการแลกเปลยนเรยนร

แลกเปลยนประสบการณกบชมชนและเครอขายในทตาง ๆ ทงในเขตภาคเหนอ

และระดบประเทศ จงไดมการนำาองคความรและประสบการณทไดรบมาประยกต

ใช ในการจดการทรพยากรธรรมชาตของชมชนอยางตอเนอง ทงการฟนฟลำาหวย

ดวยฝายดกตะกอนตามแนวพระราชดำารพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทเครอขาย

ไดเรยนรจากการศกษาดงาน ณ ศนยศกษาการพฒนาหวยฮองไคร อนเนองมา

จากพระราชดำาร ฝายนบ 1,000 ตวจงถกสรางขนในรปแบบทหลากหลาย และ

พฒนาเปนแนวคดการฟนฟปาและลำาหวยดวย ฝาย 3 ชน ดงน

ฝำยระดบท 1 ชนบนสดหรอพนทตนนำาสรางดวยฝายภมปญญาปกา-

เกอะญอ ใชเศษวสดในพนทชะลอการไหลของนำา และ เศษไมตะกอนดน

ฝำยชนท 2 บรเวณกลางสายนำาสรางดวยฝายกงถาวรเชอมประสาน

ดวยซเมนต กกเกบนำา ตะกอน ดนทรายชวยรกษาความชมชน

ฝำยชนท 3 ฝายถาวรขนาดเลกทชวยกกเกบนำา ทชมชนสามารถนำานำา

ไปใชประโยชนในดานตาง ๆ

องคความรในเรองดงกลาวไดรบการยอมรบใหเปนพนทตนแบบในการ

จดการนำา ขยายผลสชมชนใกลเคยง และไดรบการเผยแพรในระดบประเทศ

ยนยนไดจากรางวลการจดการนำาดเดนระดบประเทศ จากการประกวดของ

สถาบนสารสนเทศทรพยากรนำาและการเกษตร องคการมหาชน (สสนก.)

6. กำรตอยอดองคควำมรเพอจดกำรน�ำอยำงยงยน

จากผลสำาเรจในการจดการนำานำาไปสการใชนำาเพอการพฒนาชมชนอยาง

ยงยน โดยนำาพลงงานนำาทไดจากการฟนฟปามาดดแปลงเปนพลงงานในการสขาว

ใหแกสมาชกในชมชน ชวยใหชมชนลดภาระคาใชจายในการสขาว ลดการปลอย

กาซเรอนกระจกจากกระบวนการสขาวทใชไฟฟาและนำามนดเซล ทงยงเปนการ

ชวยอนรกษปาตนนำา เนองจากชมชนไดประโยชนจากนำา การรกษานำาจะชวยให

ชมชนมพลงงานใช และจะรกษานำาไดจำาเปนตองรกษาผนปาตนนำาใหคงความ

อดมสมบรณ ดงนนโรงสขาวพลงงานนำาของชมชนบานแมละอบ หนงในสมาชก

เครอขายลมนำาแมละอบจงเกดขนดวยการสนบสนนจาก แผนสนบสนนโครงการ

ขนาดเลกของชมชน / กองทนสงแวดลอมโลก (SGP / GEF) สถาบนสารสนเทศ

ทรพยากรนำาและการเกษตร องคการมหาชน (สสนก.) และมลนธรกษไทย

กรณไฟฟำพลงงำนน�ำ พลงงำนสะอำด ควำมส�ำเรจจำกกำรอนรกษปำตนน�ำ บำนหวยบะบำ

จากระบบฝาย 3 ชนส แหลงน�ำทสมบรณ ตอยอดแนวความคดการ

18

พฒนาและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตในรปแบบพลงงานสะอาด ประหยด

และเกดความยงยนในชมชน และพฒนาเปนโรงสขาวพลงงานนำา ซงขยายตวใน

เครอขายสมาชกลมนำาแมละอบ ในขณะเดยวกนชมชนบานหวยบะบายงคงขาด

ไฟฟา และเปนเรองยากทจะมการขยายบรการไฟฟาเขาสชมชน เนองจากชมชน

ตงอยหางไกลจากแนวสายสง ชมชนมขนาดเลกและเสนทางผานปาทสมบรณ

ดงน การคดคนหาแหลงพลงงานในชมชนจงเปนประเดนหลกทองคกรชมชนรวม

กนวเคราะห และกำาหนดแนวทางการพฒนาขน

“ไฟฟำพลงงำนน�ำ” เปนประเดนทไดรบการเสนอขนในการประชมของ

สมาชกในชมชน เนองจากการฟนฟปาและแหลงนำาของชมชนเปนผลใหแหลงนำาม

ความอดมสมบรณ การดำาเนนการใหเกดไฟฟาพลงงานนำาไดกอใหเกดการถกเถยง

ถงความเปนไปไดอยางกวางขวางในชมชน เนองจากชมชนเองไมมความรใดๆ ใน

เรองดงกลาว เปนแตเพยงไดยนไดฟงจากการศกษาดงานและรวมแลกเปลยนกบ

คนภายนอก และทนในการกอสรางทตองใชมากกวา 1 ลานบาท เมอเปรยบเทยบ

กบรายไดของคนในชมชนทมรายไดเฉลยประมาณ 5,000 บาท/คน/ป กบภาระคา

ใชจายทมอยในปจจบน โดยเฉพาะการสงบตรหลานเรยนหนงสอ จงเปนเรองทเปน

ไปไมไดเลยในความคดของสมาชกในชมชนหลาย ๆ คน แตดวยความมงมนท

อยากใหมแสงสวางในชมชนใหบตรหลานไดอานหนงสอยามคำาคน ใหลกเมยไดม

โอกาสฟงวทย ดโทรทศน ตดตามสถานการณของสงคมทเปลยนแปลงไปตลอด

เวลา แกนนำาชมชนจงมงมนทจะพฒนาโครงการไฟฟาพลงงานนำาขน

ในปพ.ศ.2552 แนวคดการพฒนาไฟฟาพลงงานนำา 1 หนากระดาษ A4

ในภาษาและความเขาใจของชมชนจงเกดขนและถกสงตอไปยงโครงการขนาดเลก

ของชมชน / กองทนสงแวดลอมโลก (SGP / GEF) และมลนธรกษไทย กอใหการ

ระดมทรพยากรและองคความรเกดขนทงภายในชมชนและความชวยเหลอดาน

19

แหลงทน เทคนควชาการจาก โครงการขนาดเลกของชมชน / กองทนสงแวดลอม

โลก (SGP/GEF) สถาบนสารสนเทศทรพยากรนำาและการเกษตร องคการมหาชน

(สสนก.) และมลนธรกษไทย พรอมกบการลงแรงของสมาชกในชมชน นบจาก

การทำาเสนทางสจดสรางโรงไฟฟาดวยความคลางแคลงสงสยของหลายคนถง

ความเปนไปไดในการกอสราง

ฮโข (ผนำาทางความเชอ) ผเฒาของชมชน ลงมอขดถนนทไตลงสหบ

เขาและแหลงนำาดวยตนเองโดยไมรองขอความชวยเหลอจากภายนอก เปนภาพท

ทกคนในชมชนยงคงจำาได การแบกหามไมและอปกรณทจำาเปนจากสมาชกใน

ชมชนรวมสมทบ การลงแรงทำางานทไมมคาจางหรอจายคาทดแทนใดๆ ของ

สมาชกในชมชนทเตมไปดวยบรรยากาศของความสนกสนานและเสยงหวเราะ

โรงไฟฟาพลงงานนำาขนาด 5 กโลวตต เพอใหแสงสวางแกทกครวเรอนในชมชน

จงเกดขน ณ บานหวยบะบาในพ.ศ. 2554

การไดมาซงโครงการไฟฟาพลงนำาขนาดเลก นบวาเปนความโชคดของ

ชมชนและชมชนกตระหนกเปนอยางยงในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตทม

ความสำาคญตอการคงอยของไฟฟาพลงงานนำา ดงนน พนทปาตนนำาแหลงกำาเนด

นำาของโรงไฟฟาไดรบการปกปองรกษาอยางเขมงวดจากสมาชกในชมชน การเฝา

ระวงและบำารงรกษาระบบสงนำาและเครองจกรตางๆ เปนความรบผดชอบรวมของ

สมาชกในชมชนทตองรวมกนดแลและลงมอบำารงรกษา ทกปชาวบานชวยกนลอก

ตะกอนหนาฝาย เพอนำาตะกอนดนทรายททบถมออกใหฝายสามารถกกเกบนำาไว

ในปรมาณมาก ทำาความสะอาดบอพกนำา และสวนสำาคญทสด คอ เครองกำาเนด

ไฟฟา ซงชมชนไดคดเลอกสมาชกทมความรเปนผทมหนาทรบผดชอบดแลเปน

หลก ไดแกนายอทศ ปฐวบรรพต นายทองแกว ลลามทรพย โดยไดรบการถาย

ทอดเทคนคความรขนพนฐานในการตรวจเชค ซอมบำารงระบบไฟ ตางๆ อยาง

ละเอยดรอบคอบจากนกวชาการผควบคมการกอสราง เนองจากตองคำานงถง

ความปลอดภยสงสด เพราะหากเกดความผดพลาดอาจเกดอนตรายถงชวตได

นอกจากนชมชนยงรวมวางกฎกตกาในการใชรวมกนคอ

1. สมาชกในชมชนทใชไฟ ตองเสยคาจายไฟหนวยละ 20 บาท โดยม

กำาหนดการจายคาบรการทกสนเดอน

2. หามใชเครองใชไฟฟาทใชไฟมากวตต เชน ตเชอม เตารด เครอง

ซกผา กระทะไฟฟา เลอยวงเดอน เปนตน เนองจากจะสงผลกระทบตอระบบการ

ปนไฟ

3. กรณการตดตงโรงสขาว โดยใชพลงงานไฟฟาจากโรงไฟฟาพลงงาน

นำา สามารถตดตงเปนเครองสวนรวมของชมชน ไดเพยง 1 เครอง

4. การไสไม ในการกอสรางอนญาตใหใชไดครงละไมเกน 1 เครอง ซง

ตองมการประสานงานการใชและกำาหนดการใชจากคณะกรรมการ

20

5. แตละครอบครวตองตดหมอแปลงไฟ และใชไฟฟาอยางประหยด

6. ถาผใดฝาฝนกฎระเบยบจะถกตกเตอนจากคณะกรรมการไมเกน 2

ครง ถามครงท 3 คณะกรรมการตดสทธการใชไฟทนทเปนเวลา 1 เดอน แลว

พจารณาความเหมาะสมกอนทจะอนญาตใหใชไฟไดใหม

7. รายไดจากคาไฟ และอนๆ จะมการบรหารงบประมาณ แบงเปน 3

สวน สวนทหนงคอคาตอบแทนผดแล 50% สวนทสองคอกองกลาง 25% สวนท

สาม คอใชในกจกรรมดานทรพยากรธรรมชาต 25%

“ไฟฟำพลงงำนน�ำ” กำรเปลยนแปลงในระดบชมชน สกำรเปลยนแปลงในระดบโลก

ประโยชนทไดจากไฟฟาพลงนำา ทสมาชกในชมชนทง 55 ครวเรอนได

รบ เมอเทยบยอนหลงกบความคาดหวงของสมาชกในชมชนตอการมไฟฟาใชนน

สมาชกในชมชนไดสรปรวมกนคอ เกดความรวมมอของสมาชกในชมชนทสามารถ

ทำาในสงทเปนเรองยากใหสำาเรจได ซงสะทอนถงความสามคคและความเสยสละ

ของสมาชกในชมชนและนำามาสการเปลยนแปลงทสำาคญคอ

1. โอกาสทเพมขนในการพฒนาศกยภาพของตนเอง ทงการรบขอมล

ขาวสารองคความรตางๆ จากวทยและโทรทศน ทำาใหไดทราบการเปลยนแปลงท

เกดขนในทตางๆ ความรใหมทจะนำามาประยกตใชในการดำาเนนชวตได ตลอด

จนขาวสารทเกยวของกบภมอากาศ นโยบายของรฐ ราคาพชผลทางการเกษตร

ตางๆ ทจะสงผลกระทบตอการดำาเนนชวตของตนเอง และการศกษาเลาเรยน

การอานหนงสอของบตรหลาน

2. ความสะดวกในการดำาเนนกจกรรมในชมชนทจำาเปนตองใชอปกรณ

ไฟฟา ทงงานในระดบครวเรอน เชน งานพธกรรมตางๆ งานในระดบชมชน เชน

งานประเพณ การชแจงขอมลขาวสารตาง ๆ เปนตน

3. การตดตอสอสารทสะดวกขน ทงโทรศพท วทยสอสารทตองใชไฟฟา

ในการชารตแบตเตอร จดรบสญญาณวทยสอสารและหอกระจายขาวหมบาน

4. แสงสวางทนำามาสความปลอดภยและความสะดวกสบายในการ

ดำาเนนชวต ทงแสงสวางภายในบาน และทสาธารณะประโยชน ไฟฟาสาธารณะ

5. โอกาสในการประกอบอาชพทมากขน เชน การทำาโรงสขาวใหบรการ

สมาชกในชมชน การใชเวลาวางกลางคนทอผา และคดแยกพชผลทางการเกษตร

6. พนทปาตนนำา และแหลงนำาไดรบการดแลรกษาอยางเขมแขงจาก

ชมชนททำาใหคงความอดมสมบรณ มสตวปาหา ยาก เชน ชะน เกง หมปา

อาศยอยอยางชกชม และการรกษาปา รกษาทรพยากรธรรมชาต คอ การรกษา

21

แหลงกกเกบคารบอนตนเหตของภาวะโลกรอน และลดการทำาลายสมดลธรรมชาต

ซงถอวาเปนสมบตรวมของมนษยชาตทงมวล

องคควำมรและประเดนทสำมำรถแลกเปลยนเรยนรรวมกนคอ

1. การจดการทรพยากรธรรมชาตในองครวม หรอในระบบนเวศลมนำา

บนฐานขอมลตามสภาพความเปนจรงของพนท ทำาใหเกดความเขาใจถงทรพยากร

ตำาแหนง สภาพปญหา และสถานะทชดเจน ทใชเปนฐานในการวางแผนการ

พฒนาตอยอดได

2. องคความรและภมปญญาทองถน เมอศกษาลกถงแนวคดของรป

แบบการปฏบตจะนำาไปสความเขาใจชมชน และความสำาคญของประเดนนน ๆ

เชน การอนรกษสตวทเปนตวบงชความสมบรณของแหลงนำา การปรบปรงทบทวน

หรอกำาหนดแนวทางปฏบตใหม ๆ จงควรใหความสำาคญกบแนวคดทสบทอดมา

ของชมชนและปรบใชให เหมาะสมกบสถานการณในปจจบน

3. การจดทำาระบบฐานขอมลของชมชนและทรพยากรธรรมชาต ทง

ระบบการจดการปา สภาพทรพยากรธรรมชาต ดน นำา ปาไม และสตวปา

แผนทแสดงการใชประโยชนทดน ในระบบ GIS ทเกดขนดวยความเขาใจ และ

การลงมอปฏบตของสมาชกในชมชน เปนฐานขอมลทจำาเปนและสำาคญทใชในการ

วางแผนการพฒนาชมชนในมตตาง ๆ

4. โอกาสในการเรยนรนวตกรรม และความรใหมๆ ของสมาชกในชมชน

เปนสงทสำาคญทนำาไปสการเปลยนแปลง ทงดานแนวความคดและแนวทางปฏบต

5. การจดการทรพยากรธรรมชาตในมตนเวศลมนำา เปนการทำางานท

เชอมประสานกนในประเดนตาง ๆ ทงดน นำา ปาไม สตวปาและผคนทงในและ

นอกชมชนนำาไปสการวางแผนการจดการทเหมาะสมและยงยน การตดตามผล

การดำาเนนงาน และการเปลยนแปลงของสภาพทรพยากรธรรมชาตของคนใน

ชมชน ผซงมความใกล ชดกบทรพยากร และนำาไปสการฟนฟ ดแล รกษา และ

ปองกนการสญเสยทรพยากร มความสำาคญตอการคงอยของ ทรพยากรธรรมชาต

7. ภาคเครอขายในการทำางานรวมกน ซงแตละองคกรมศกยภาพ

องคความร และ จดเดน จดดอยทแตกตางกน มการประสานความรวมมอใน

การทำางานเปาหมายเดยวกนเพอจะนำาไปสความสำาเรจในการทำางานรวมกน

บทเรยนรทส�ำคญ คอ โครงกำรไฟฟำพลงงำนน�ำบำนหวยบะบำ :

กำรเรยนรเพอน�ำไปสกำรกำรพฒนำทยงยน สรำงสมดลระหวำง คน ปำ น�ำ

ทรพยำกรธรรมชำต ใหอยรวมกนอยำงยงยน

22

โครงการไฟฟาพลงนำาเพอ

ทดแทนพลงงานไฟฟา

ขนาดเลก จ.เชยงราย

“ชาตพนธ “อาขา”(AKHA)ทถกกลน”

23

จำกจนแผนดนใหญ เขำสแผนดนไทย เมอประมำณ 100 กวำปทผำนมำ เปนกลมชนชาตพนธหนงอาศยอยในเขตทวปเอเชย คอ ประเทศจน

พมา ลาว เวยดนาม และไทย จดอยในตระกลจน-ธเบต สายธเบต-พมา จดอย

ในแขนงชนชาต โลโล และเชยงราย เปนจงหวดทชาวอาขาอาศยอยมากทสด

“อำขำ” ถอเปนกลมชาตพนธหนงทมวถชวตผกพนกบธรรมชาตและสง

แวดลอมทมความเชอกฎแหงกรรมตามธรรมชาต ใชพธกรรมเชอมความสมพนธ

กบการดำารงชวตของมนษย มขนบธรรมเนยมประเพณ พธกรรม อนเปน

วฒนธรรมทใชในการดำาเนนชวตประจำาวน ทงในรปแบบของความเชอ คำาสอน

ขอหาม ขอปฏบต ทงทเปนนามธรรม และรปธรรม อนเปนกศโลบายทใชในการ

ดำาเนนชวตของชนเผาสบทอดกนมานานกวาสองพนป

ทามกลางสภาพสงคมและเศรษฐกจทเนนการพฒนาอยางไมขาดระยะ

แมแตชมชนชาวอาขาทอยบนดอยสงกกลายเปนเปาหมายของการพฒนาดวย

เกดกระแสของการพฒนาททำาใหชมชนตงรบไมทน นำามาซงผลกระทบตอวถชวต

ชาวอาขาอยางนาใจหาย ในชวงกวา 20 ปทผานมานเกดการเปลยนแปลง

พฤตกรรมตางๆ ในสงคมอาขา ทงดานความเชอ วถปฏบต การใชภาษา การ

แตงกาย เกดวฒนธรรมบรโภคเขาสชมชน กอใหเกดผลกระทบและสรางปญหา

ชาตพนธ “อาขา” (AKHA) ทถกกลนนายอาพ สะโง

กลมชาตพนธสามเหลยมทองค�า

สงคมมากมาย เชน ทรพยากรถกทำาลาย การสญเสยภมปญญา เดกเยาวชนขาด

ความรความเขาใจในวถชวตและพธกรรมของชนเผา วถชวตกลายเปนสนคาทถก

นำาเสนอขายแกนกทองเทยวจนผดเพยนขาดความรความเขาใจในความหมาย

อยางถกตอง และสำาคญทสด ทกวนนชาวเขายงถกมองวา เปนผทำาลายปา

สงแวดลอมทเปนอย

ประเทศไทยเปนประเทศหนงทตงอยในภมภาคเขตรอน อนเปนแหลงท

อดมไปดวยทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงผลตอาหารและยาท

สำาคญของโลก แตสถานการณสงแวดลอมโลกในปจจบนทเรากำาลงเผชญอยใน

ภาวะวกฤต อนเนองมาจากทรพยากรธรรมชาตไดถกทำาลายอยางหนกและรวดเรว

ดวยเหตวาการพฒนาประเทศทผานมาเนนการพฒนาเฉพาะดานเศรษฐกจ โดย

ละเลยการพฒนาทางดานสงคม การเมองและสงแวดลอม ไดสงผลกระทบโดย

ตรงตอระบบนเวศวทยา ทำาลายแหลงทอยอาศยของสตวปา แหลงตนนำาลำาธาร

แหลงทรพยากรพนธกรรมอนทรงคณคา พนธพชพนธสตวลดนอยลง บางชนดสญ

พนธไปแลว และยงไปกวานนยงสงผลกระทบตอสขภาพมนษย ขาดความสมดล

ทางธรรมชาต เกดการชะลางหนาดน อากาศแปรปรวน นำาทวมฉบพลน เกดการ

24

แหงแลง การเพาะปลกไดผลผลตตำา และทวทกผนแผนดนไทยกยงเกดการแยงชง

ทรพยากรธรรมชาตมากขนเรอย ๆ โดยเฉพาะปาตนนำาทางภาคเหนอของไทย รฐก

ยงลมเหลวในการดำาเนนนโยบายตอการจดสรรทรพยากรปาไม สงเกตเหนไดอยาง

ชดเจนจากปญหาทำาลายปาไมในสงคมไทยปจจบน

นกการเมองหรอผบรหารระดบสงในประเทศหรอระดบพนททดแลเรองสง

แวดลอมมกมแนวคดอนรกษนยม และคดอยเสมอวาการรกษาปาจะสำาเรจไดดวย

กฎหมาย และการฟนฟสงแวดลอมทำาไดดวยการปลกปาเทานน นอกจากนยงฝงใจ

อยเสมอวา ชาวบานทอยในปากคอตวการทำาลายปา เปนผทรเทาไมถงการณ

มมมองเชนนจงไมสอดคลองกน จากประสบการณทำางานของชาวบาน

และองคกรพฒนาเอกชนมาตลอด พบวา ถาขาดความรวมมอจากพลเมองแลว

ยากทโครงการปองกนรกษาปาจะประสบความสำาเรจได เงนจากภาครฐทมอบให

กรมปาไมกไมเคยเพยงพอ โครงการประเภทสงทำาจากขางบนลงลางมความสำาเรจ

นอยลง และหนมาหาประโยชนจากทรพยากรปาไมอยางไมมขอบเขตจำากด มงผล

กำาไรทางเศรษฐกจเพอประโยชนในภาคอตสาหกรรม ประโยชนทแทจรงจงไมตกอย

กบประชาชน พลเมองสวนใหญขาดความรสกสำานกในการเปนเจาของปาทแทจรง

ดงนน การปลกปาจะตองปลกในใจคนกอน

ชมชนในชนบท เปนพลเมองสวนใหญของประเทศ มวถชวตทพง

พาอาศยหาเลยงชพจากปา ตองการปาไมชวยซบนำา รกษาสภาพแวดลอม ในการ

ดำารงชพของพลเมองชนบท ตงแตในอดต มการสงสมภมความรและแบบแผนวถ

การดำาเนนชวตทหลากหลาย อนเปนผลจากการสมผส สมพนธอยางใกลชด และ

เออหนนเกอกลกนระหวางมนษยกบสภาพแวดลอม ดงทปรากฏใหเหนในวถชวต

ของกลมชนพนเมองตาง ๆ อาศยอยในทเหมาะสมในการตงถนฐาน สะทอนผาน

วถชวต ภมปญญา ประเพณวฒนธรรม และความเชอทสอดคลอง สรางความ

25

สมดลใหกบระบบความเปนอยดวยจตสำานกทเคารพและพงพาอาศยธรรมชาตซงกน

และกนตลอดมา

ท�ำอยำงไร?

Thailand GEF Small Grants Programme แผนสนบสนนโครงการ

ขนาดเลกของชมชน จากกองทนสงแวดลอมโลก เปดโอกาสใหกลมบคคลทวไป

หรอคนในชมชนไดมารวมคดทบทวนสถานการณ ตงคำาถาม วางแผน หาขอมล

มาวเคราะห สรปผลการทำางานและหาคำาตอบเพอปรบปรงงานตอไป กลาวคอ แผน

สนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน จากกองทนสงแวดลอมโลกเปนเครองมอ

หนงทเนนการให “กลมคน” ในชมชนเขามามสวนรวมในกระบวนการทำางาน ตงแต

การเรมคด วางแผน และคนหาคำาตอบอยางเปนรปธรรมโดยเรยนรจากการปฏบต

การจรงในพนท อนทำาใหชมชนไดเรยนร สรางผลงาน และมความสามารถมากขน

ในการแกปญหาของตนเอง สามารถใชกระบวนการนในการแกไขปญหาอนๆ

เพอใหชาวบานไดประโยชนโดยตรง รวมทงเกดการเปลยนแปลงขนจรงในชมชน

ซงจะตองอาศย “เวท” เปนวธการเพอใหคนในชมชนและองคกรทกภาคสวนเขามา

รวมหารวมใช “ปญญา” ในกระบวนการแกไขปญหา แผนสนบสนนโครงการขนาด

เลกของชมชน กองทนสงแวดลอมโลก จงมจดเนนอยท “กระบวนกำร” และ

“ผลลพธ”

แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน กองทนสงแวดลอมโลก

ตองทำางานอยางเปนขนตอน มการหา “ขอมล” กอนทำา และ “วางแผน” การ

ทำางานบนฐานขอมลทมอย และในระหวางลงมอทำามการ “บนทก” มการ “ทบทวน”

ความกาวหนา “วเคราะห” ความสำาเรจและอปสรรคอยางสมำาเสมอ เพอ “ถอด”

กระบวนการเรยนรทเกดขนออกมาใหชดเจน ในทสดกจะสามารถ “สรปบท

26

เรยน” จากการดำาเนนงาน ตลอดจนสามารถนำาไปใชเปนบทเรยนสำาหรบเรองอน

ๆ หรอพนทอน ๆ ตอไป การทำางานในรปแบบนโดยทไมยดตดกบระเบยบ

แบบแผนทางวชาการ แตเปนการสรางความรใหคนในทองถนเอง โดยคนทองถน

เพอคนทองถน

Project No. THA/SGP/OP5/Y1/STAR/CC/12/01-Micro-Hydro Plant

for Electricity โครงการกงหนนำา-ลม เพอทดแทนพลงงานไฟฟาขนาดเลกเปนอก

โครงการหนงทไดรบการสนบสนนทนจากแผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของ

ชมชน จากกองทนสงแวดลอมโลก เมอปพ.ศ. 2555 โดยมพนทเปาหมาย 3 อำาเภอ

คอ อำาเภอเมอง อำาเภอแมฟาหลวง และอำาเภอเชยงแสน จ.เชยงราย โดยการนำา

ของเหลอใชมาประยกตจดทำาเปนเครองประดษฐมาใชจากพลงงานนำาใหเปนกระแส

ไฟฟา โดยใหชมชนเปาหมาย มองเหนถงปญหา และความสำาคญของ การขาด

แคลนพลงงานไฟฟา การขาดแคลนนำา และสนบสนนภาคประชาชนใหเกดความ

ตระหนกถงการสญเสยทรพยากรปาไม อนจะชวยใหเกดการรกษาระบบธรรมชาต

นำาไปสการฟนฟปาตนนำา การตดตงเครองไฟฟาพลงงานนำา มความลำาบากในเชง

พนทเนองจากชมชนอยในเขตปาสงวนและอทยาน ในเรองนทางราชการในทองถน

ไดรบรและรบทราบถงสภาพการเปนอยของชาวบาน ไดไปประสานงานกบหนวย

งานทเกยวของแลว หนวยงานตางๆ ใหความรวมมอ โดยเฉพาะเทศบาลตำาบลแม

ยาว อ.เมอง จ.เชยงราย ทใกลชด เหนดวยกบการตดตงเครอง และไดจดสงเจา

หนาทชำานาญดานการไฟฟาเขามาแนะนำาใหดวย สวนเรองไฟฟาพลงงานนำา ทาง

เทศบาลอาจนำาไปบรรจไวในแผนหรอไมขนอยกบการหารอกนของเทศบาลแมยาว

และองคการบรหารสวนตำาบลแมสลองใน อ.แมฟาหลวง จ.เชยงราย กเหนความ

สำาคญในการแกไขปญหาไฟฟาขาดแคลน

แลวเกดอะไร?

เกดบทเรยนร ดงน

1. พลงงานทดแทน เปนเรองทนาสนใจมาก โดยเฉพาะพลงงานจากนำา

เปนเรองทนาตนเตน หลาย ๆ หนวยงานองคกรกลมตาง ๆ และหลาย ๆ ชมชน

ใหความสนใจไฟฟาพลงงานนำา เนองจากเปนแหลงไฟฟาพลงงานจากนำาแหงแรก

ของจงหวดเชยงราย แมวาเรองไฟฟาจะเปนสงจำาเปน เนองจากหมบานกวาครง

หนงของตำาบลมความตองการไฟฟาไดอาศยอยในเขตพนทตนนำาชนหนง A-B

ไฟฟาสายสงไมสามารถดงเขาหมบานได แตทางราชการมองในดานการลงทนวา

ไมคมคา ดงนนในสถานการณเชนน ไฟฟาพลงนำา เปนทางเลอกทเหมาะสมของ

ชมชนบนพนทสงและอยนอกเขตบรการไฟฟากระแสหลก

2. จากการดำาเนนโครงการฯครงน ไดเปนทรจกของกลมบคคลตางๆ

เผยแพรออกไปสสาธารณะ ชาวบานไดรบประสบการณ

ตรงจากพลงงานนำา เกดประโยชน

27

ใชงานไดจรง ประหยดพลงงานอน ๆ ไดเปนอยางด และยงเปน

มตรและเอออาทรตอสงแวดลอมมากขน

3. เปนแหลงเรยนรไดอยางแทจรง โดยชาวบานได

ประสบการณและเรยนรจากการตดตงเครองผลตไฟฟาพลงนำา

เชน แตละเครอง แตละยหอ มความแตกตางกน บางเครองตดตง

แบบตดไฟอตโนมต รนนไมจำาเปนตองใชหมอแปลงไฟในบาน แต

ถารนใดไมตดตง ตองใชแปลงไฟดวย ในปจจบนไดเกดคณะทำางาน

(ใชเองซอมเองโดยไมพงรานซอม) เพอดแลรกษาระบบไฟฟา

พลงงานนำา ดแลในการจดเกบคาบำารงรกษา และนำาไปใชประโยชน

ไดอยางคมคา เปนตน ความรและประสบการณเหลานทำาใหชาว

บานไดเรยนรจกปญหาและแกไขปญหาในการตดตงเครองผลต

ไฟฟาจากพลงงานนำาไปดวยกน ซงเปนการเรยนรจากการปฏบต

จรง การไดมการแลกเปลยนเรยนรรวมกน ในเรองระบบการตดตง

ไฟฟาพลงงานนำา เรยนรเรองพลงงานทดแทน จงสงผลไปเหนถง

การอนรกษทรพยากรธรรมชาต สงเหลานยงทำาใหชาวบานเกด

ความหวงแหน เหนคณคา เกดความตนตว ใหความสำาคญตอการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตมากขน

4. ชาวบานมการวางแผนการใชนำาเพอใหเกดความสมดล

ระหวางการผลตกระแสไฟฟา และการใชนำาทำานา ซงเปนสงชวดไดวา ชาวบาน

มองเหนความสำาคญของการเปนมตรกบธรรมชาต ยกตวอยางเชน ในฤดทำานา

บางชมชนจะตดขดเรองการใชนำา ตองหยดการใชเครองผลตกระแสไฟฟาชวคราว

หลงการเตรยมปลกขาวนานกเปดเครองใชได แตตองทำาความสะอาดฝายเกบกก

นำากอน เนองจากมเศษตะกอนจากการทำานา เขาไปอดตนทอสงนำาดวย

การเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศ ทมผลสำาเรจเปนตวเลข ซงชวยลดการปลอยกาซตาง ๆ ทสงผลใหภาวะโลกรอน จากตวอยางชาวบานทเขามารวมโครงการฯ จำานวน 200 หลงคาเรอน 1. ลดคาใชจายจากไฟฟาสายสง คดเฉลยประมาณ 100 หนวย/ครวเรอน/เดอน ผเขารวมโครงการ 200 ครวเรอน = 20,000 หนวย/เดอน ไฟฟา 1 หนวย ปลอยกาซคารบอนฯ = 0.57 กก. คณ 20,000 หนวย เทากบชวยลดคารบอนฯ ได 11,400 กก./เดอน2. ลดการใชไมฟน จากเตา คดเฉลย 10 กก. / วน / ครวเรอน ผเขารวมโครงการ 200 ครวเรอน เทากบใชไมฟนจำานวน 2,000 กก./วน การเผาไมฟน 1 กก. ปลอยกาซคารบอนฯ = 1.46 กก. คณ 2,000 กก. เทากบชวยลดคารบอนฯได 2,920 กก./วน3. ลดการใชนำามนดเซล จากตะเกยง คดเฉลย 500 ซซ/ครวเรอน/คน ผเขารวมโครงการ 200 ครวเรอน เทากบ 100,000 ซซ/คน (100,000 ซซ หาร 1,000 ซซ เทากบ 100 ลตร การเผาไหมนำามนดเซล/กาซ 1 ลตร เทากบ 2.8 กก. คณ 100 ลตร 280 กก./คน

5. ผลจากการดำาเนนโครงการน ไดเกดความรวมมอของแตละพนท

เกดความสำานกรวมในความสญเสยของทรพยากรปาไม จากการไดแลกเปลยนเรยน

รรวมกน ทำาใหมแนวทางในการฟนฟปาตนนำาทเสอมโทรม และเกดการรกษา

ธรรมชาตมากขน ซงชาวบานคาดหวงวา จะเกดการแลกเปลยนเรยนรภมปญญา

ทองถน ในการจดการทรพยากรธรรมชาต พรอมทงไดแหลงเรยนรพนธกรรมพช

28

และสตว แหลงอาหารและยาสมนไพร เรยนรถงคณประโยชนและความหลาก

หลายทางธรรมชาต และตระหนกถงการสญเสยทรพยากรตอไป

6. ชาวบาน เดกและเยาวชน ไดรบโอกาสในการพฒนาศกยภาพความ

เปนผนำา เพมขดความสามารถความเขมแขงในดานสทธการจดการทรพยากร

ธรรมชาต โดยการจดเวท พธกรรมความเชอใหเปนตวเชอมความรวมมอในระดบ

พนทและเครอขาย

7. ทางโครงการฯ ไมไดวดผลสำาเรจทแสงสวางของกระแสไฟฟา หาก

เราวดความสำาเรจจากสภาพแวดลอมธรรมชาต คอ การเปลยนแปลงสภาพทาง

ภมอากาศ เรมปรบเปลยนสภาพปาตนนำา เพมพนทปาโดยการปลก โดยการกน

เขตพนทปาอนรกษ ชาวบานเปนมตรกบธรรมชาตมากขน คนกบปาไดอาศย

ซงกนละกน ไดกระจายจากผนปาเลกๆ ไปสผนปาอกชมชนหนง และไปสอก

หลายๆ ชมชน จนกลายมาเปนปาผนใหญทมคณะกรรมการจากแตละชมชน

ดแลรวมกนอยในของตำาบลแมยาว อ.เมอง และตำาบลแมสลองใน อ.แมฟาหลวง

จ.เชยงราย ซงจะยงผลใหชาวบานและเครอขาย มความรสกเปนเจาของปา

อนจะชวยรกษาระบบธรรมชาต และเพอสนบสนนใหเกดความตระหนกถงสทธ

ความรบผดชอบ ใหเหนถงความสำาคญของพลเมอง ในการจดการทรพยากร

ธรรมชาต อนกอใหเกดความรวมมอ และยงชวยนำาไปสการพฒนาวฒนธรรม

ประชาธปไตย โดยการแสวงหาแนวทางความรวมมอจากองคกรทกภาคสวนใน

ทองถน

และนจงเปนสงเลกๆ ทคนเราไมควรมองขาม เพราะเปนสงทกระตน

เตอนทกคน ใหเกดความคดตองานพฒนาชมชน โดยเฉพาะในวถทางตามชนบท

ควรใชวธปฏบตอยางไร? การพฒนาในดานตางๆ ใหเกดผลสำาเรจไดนน ซงไม

ใชงายนกสำาหรบคนทใชคำาสงและปดกนทางความคด แตกไมยากเกนไปสำาหรบ

คนทเปดโอกาสรบความคดเหนซงกนและกน มวสยทศนและแนวทางทำางาน

แลวหนมารวมลงมอปฏบตอยางสมำาเสมอและจรงจง

“เรำไมอยำกใหชวตคนในชนบทตองลมสลำย ไมอยำก

เปนเครองมอของกำรท�ำลำยปำ ไมอยำกเหนคนชำวดอย ชำวชนบท

โยกยำยเขำเมอง ทรพยำกรปำคอสะพำนอนหนงทเชอมโยง กำร

อนรกษกบวถชวตของคนชนบท อยำกเหนปำไม เปนทอนรกษสรรพ

สงมชวต เปนทอนรกษวฒนธรรมตำมวถชนบทของไทย และ “ปำ”

คอผทใหค�ำตอบไดด และเรำเชอวำ ธรรมชำตเทำนนทสรำงโลก”

สงเหลานเปนกจกรรมหนงทพวกเรา....พนองอาขาอกหลายตอหลายคน

พยายามดแลปาผนสดทาย ใหเปนแหลงผลตอาหาร ผลตยาสมนไพร และใหเปน

แหลงผลตนำาทบรสทธ ถงแมผนปาจะเหลอเพยงเลกนอยแตพวกเรายงมความหวง

จะไดเกบหนอไมในกอไผ เกบเหดหวานจากขอนไมเกา และจะไดธารนำาใสทเยน

ชนจากเขาสงทเราเรยกวา..ปาตนนำาเชยงราย ไหลลงสแมนำาทสำาคญ....แมนำาคำา

แมนำากก และแมนำาโขง ซงเปนแหลงนำาสากลดวย

เรำเชอวำ กำรพฒนำประเทศ ไมจ�ำเปนตองใชเงนทมทกเรองไป แตก

ไมปฏเสธทใชเงนในกำรพฒนำ แตสงทควรจะใชกอนสงอนใดๆ กคอ “ปญญำ”

จงขอฝำกไปถงผบรหำรระดบประเทศ ชวยสองแสงสวำงน�ำทำงพวกเรำ ไปใหถง

ทกหยอมหญำทวรำชอำณำจกรไทย

29

วนน กยงไมสาย โลกปวยไข ชวยกนเยยวยา วนน กยงไมชา บนฟากฟา รงวาดสายหลากส มาเถดเรา มารวมกน กอความฝน ใหไปไกล..ไกล เกยวกอยรอยความหวงใย รกษโลกไว ใหนานแสนนาน.. (เพลง ยงไมสาย)

29

30

โครงการพฒนาพลงงานทางเลอก

เพออนรกษพนทความหลากหลาย

ทางชวภาพในเขตพนทตนนำา

แควนอย จ.เลย

31

ควำมเปนมำ

ในเขตพนทตนนำาแควนอย ต.บอโพธ อ.นครไทย จ.พษณโลก ตงอยใน

เขตปาสงวนแหงชาตเนนเพมปจจบนพนทปาอยในระหวางเตรยมการประกาศเปน

เขตรกษาพนธสตวปา สภาพพนทเปนภเขาสงชนสลบกบพนทราบบางสวน ภเขา

สงชนมลกษณะสนเขาเปนแองกระทะมปาหนาทบปกคลมจงทำาใหพนทเปนพนท

รบนำาและจดกำาเนดของแหลงตนนำาสำาคญจำานวนมากในเขตพนท บานบอโพธ

บานปารวก และบานใหมไทยเจรญ ซงมลำาหวยสาขานอยใหญทงหมดถง 14

ลำาหวย ไหลไปรวมกบนำาหลวง และ แมนำาแควนอย แลวไหลลงสแมนำานานท

จงหวดพษณโลก ซงเปนแมนำาสายสำาคญทางดานทศตะวนออกของจงหวด

พษณโลก ดวยสภาพพนทเปนภเขาสงนอกจากเปนแหลงตนนำาทสำาคญแลวยงม

แหลงทรพยากรเกลอจำานวนมากในเขตพนทบานบอโพธซงมกระจายอยตามพนท

มากถง 32 บอ ดวยแหลงทรพยากรทมอยอยางสมบรณนเองทำาใหวถชวตของ

คนในชมชนรอบปามความเกยวของเชอมโยงกบการใชประโยชนจากทรพยากร

เหลานอยางหลกเลยงไมได นบตงแตการใชทดนเพอการทำาการเกษตร ใชนำา

เพอการอปโภคบรโภค การใชทรพยากรปาไมทงทางตรงและทางออมในรปแบบ

ตางๆ วถชวตทเปลยนแปลงไปไดเรมขนในยคของ การปฏวตเขยว ของแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515 -2519) ทำาใหสภาพ

พนทปาทเคยอดมสมบรณถกบกรกแผวถางแปรสภาพมาสการปลกพชเชงเดยว

วถชวตของคนในชมชนตนนำาไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวจากทเคยทำาการผลต

ปลกพชผก ปลกขาว ตมเกลอ เพอการยงชพมาสการผลตเชงพาณชยทมงหวงผล

กำาไรทำาใหพนทปาตนนำาบางสวนถกทำาลายไปจากการขยายพนททำาการเกษตรม

มากขน ผลกระทบทตามมาคอ ความขดแยงระหวางเจาหนาทภาครฐกบชมชน

การไถพรวนเปดหนาดน การใชสารเคม ยาฆาแมลงในรปแบบตางๆ เพมขน

จากการสำารวจพบวาครอบครวททำาการเกษตรในเขตพนทตนนำามการใชปยเคม

เฉลย 500 กโลกรม/ครอบครว ยาฆาแมลงและยาปราบศตรพชเฉลย 20 ลตร/

ครอบครว สงผลกระทบตอระบบนเวศโดยรวมทงทางตรงและทางออม ทงความ

หลากหลายทางชวภาพของพชและสตว ซงจะเหนไดจากปรากฏการณทเกดขน

ในพนทคอปรมาณสตวนำาเรมมนอยลง พชผกตามลำาหวยเรมมนอยลง และ

ลำาหวยเกดการตนเขนจากตะกอนดน

ชมชนตนนำ กบการพฒนาพลงงานทางเลอกสการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ด�ารงคศกด มะโนแกว

32

กจกรรมภำยใตกำรสนบสนนของโครงกำรขนำดเลกของชมชน / กองทนสงแวดลอมโลก ( GEF SGP )

ระยะท 1 พ.ศ. 2551-2553 : กำรจดกำรทรพยำกรทสอดคลองกบวถชวตและ

วฒนธรรมควำมเชอของคนในชมชน

จากสถานการณปญหาทเกดขนทำาใหกลมชาวบานจาก 3 หมบาน

บานบอโพธ บานปารวก และบานใหมไทยเจรญ ไดรวมตวกนขนภายใตองคกร

ชมชนอนรกษตนนำาแควนอยในป พ.ศ. 2545 และไดดำาเนนกจกรรมดานการ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมทงวฒนธรรมประเพณทเกยวของ

กบการจดการทรพยากรภายในชมชน ซงถอไดวาเปนจดแขงของชมชนในการนำา

เอาวฒนธรรมมาประยกตใชกบการจดการทรพยากรทสอดคลองกบวถชวตและ

วฒนธรรมความเชอของคนในชมชน ตอมาในปพ.ศ. 2551-2553 องคกรชมชน

อนรกษตนนำาแควนอยไดรบการสนบสนนการดำาเนนงานโครงการอนรกษตนนำา

แควนอย จากแผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน / กองทนสงแวดลอม

โลก (GEF SGP) โดยมผลการดำาเนนงานทสำาคญ ดงน

1. ความรวมมอระหวางชาวบานกบกรมปาไมกำาหนดแนวเขตปาชมชน

ในเขตปาสงวนปาเนนเพมรวมกนจำานวน 2 ผนปา ไดแก ปาผนท 1 ปาชมชน

บานบอโพธ จำานวน 1,091 ไร 2 งาน 50 ตารางวา และปาผนท 2 ปาชมชน

บานปารวก จำานวน 35 ไร

2. สงทนบวาเปนหวใจสำาคญทเปนตวผลกดนใหชมชนทง 3 ชมชน

เกดการรวมตวหนมารวมแรงรวมใจกนในการจดการปานนคอ การไดรบผล

ประโยชนโดยตรงจากการใชประโยชนจากผนปาทเปรยบเสมอนแหลงอาหารและ

แหลงผลตสายนำาใหกบคนทง 3 ชมชนไดใชดมกนและเกดกจกรรมดานการผลต

ทหลากหลายสรางรายไดเชงเศรษฐกจเปนอยางด ดงนนจงไดรวมเปนสวนหนงใน

การรกษาผนปารวมกบหนวยจดการตนนำาแควนอยตอนบน ดำาเนนการจดการปา

ควบคกบการจดการนำาใหมความเหมาะสมสอดคลองกบสภาพพนทไดอยางลงตว

โดยชมชนทง 3 ชมชนไดมกำรจดกำรน�ำใน 2 รปแบบ คอ กำรจดกำรน�ำในรป

แบบประปำภเขำ และกำรจดกำรน�ำแบบเหมองฝำยโบรำณทสำมำรถลดคำใช

จำยในดำนกำรใชพลงงำนไฟฟำและน�ำมนเชอเพลงไดเปนจ�ำนวนมำก

3. จากการรวมกนจดการปาและจดการนำาดงกลาวไดสงผลดตอการ

ทำาการเกษตรแบบผสมผสานทำาใหชาวบานบางสวนไดเรมหนมาทำาเกษตรเชง

อนรกษและเรมท�ำกำรปรบเปลยนจำกพนทไรขำวโพดมำเปนแปลงวนเกษตรท

เออตอกำรอนรกษ ดน น�ำ ปำ จำานวน 11 ราย โดยยดหลกแนวคดทวา ยกปำ

มำไวบำน

33

ระยะท 2 พ.ศ.2555-2557 : พลงงำนหมนเวยนในชมชนดวยเทคโนโลยท

เหมำะสม

นอกจากนทางเครอขายยงไดรเรมหนมาพฒนำพลงงำนทำงเลอกเพอ

อนรกษพนทควำมหลำกหลำยทำงชวภำพในเขตพนทตนน�ำแควนอย ในป พ.ศ.

2555-2557 องคกรชมชนอนรกษตนนำาแควนอยไดรบการสนบสนนการดำาเนนงาน

โครงการพฒนาพลงงานทางเลอกเพออนรกษพนทความหลากหลายทางชวภาพใน

เขตพนทตนนำาแควนอยภายใตแผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน /

กองทนสงแวดลอมโลก (GEF SGP) โดยมวตถประสงคเพอบรรลเปาหมายคอ

1) เพออนรกษพนทความหลากหลายทางชวภาพภายในเขตพนทตนนำา

แควนอย

2) เพออนรกษและพฒนาพลงงานทางเลอกสชมชน

สบเนองมาจากวถชวตทผกพนกบการใชทรพยากรของคนในชมชนจง

เกยวของเชอมโยงกบการใชพลงงาน ดวยสภาพพนทและแหลงทรพยากรทมอย

ทำาใหวถชวตของคนในชมชนทง 3 ชมชน รอยละ 70 มอาชพทำาไร ทำานา และท

บานบอโพธรอยละ 30 ของคนในชมชนมอาชพตมเกลอ ทง 3 ชมชนมความ

เกยวของกบการใชไมฟนมาเปนพลงงานเชอเพลงเพอใชในครวเรอนเปนจำานวน

มาก คดเปน 90 % ของคนในชมชน ทง 3 ชมชนใชไมฟนเปนเชอเพลงในการหง

ตมในครวเรอน รวมถงการตมเกลอ และอก 10 % ใชกาชหงตม

1. วำงแผนกำรใชพลงงำนชมชน

จากการสำารวจเกบขอมลพบวาในแตละครวเรอนมการใชไมฟนในการ

หงตมในครวเรอนเปนประจำา เฉลยแลวมากถง 100 กโลกรม/ เดอน /ครวเรอน

ทง 3 ชมชน มทงหมด 419 ครวเรอน 90 % ของผใชฟนจะมความตองการใชฟน

มากถง 37,710 กโลกรม/เดอน ซงนนหมายความวาในแตละเดอนจะตองมการ

ตดไมจากปาเพอมาทำาฟนเพอใชในกจกรรมการหงตมในชวตประจำาวนรวมทง

การตมเกลอเปนจำานวนมาก ไมรวมถงการใชพลงงานในรปแบบอน เชนการใช

นำามนเชอเพลงเพอการเกษตร การใชกาซหงตมและการใชพลงงานไฟฟาจากสาย

สง ซงจากกจกรรมตางๆ เหลานของชมชนลวนแลวแตสงผลกระทบตอคณภาพ

สงแวดลอมทงทางตรงและทางออมคอการปลอย CO2 ออกสชนบรรยากาศแทบ

ทงสนทางเครอขายจงไดรเรมพฒนารปแบบการใชพลงงานทางเลอกทสอดคลอง

กบวถชวตและเออตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมขนดงน

โดยเรมจาก กำรวำงแผนกำรใชพลงงำนในชมชน คอ การวางแผนการ

จดการพลงงานทใชในการหงตมซงถอไดวาเปนเรองใกลตวของคนในชมชนกอน

จงไดเรมเกบรวบรวมขอมล ใน 2 สวน คอ

สวนท 1 การเกบขอมลศกยภาพความพรอมดานวตถดบนนคอ มล

สตว ทจะนำามาหมกแกสชวภาพซงคนในชมชนมการเลยงสตวทสามารถนำามลมา

หมกเปนแกสชวภาพได

สวนท 2 การเกบขอมลศกยภาพความพรอมดาน วตถดบเศษวสดท

เหลอใชทำงกำรเกษตรในชมชน เชน แกลบ และ ซงขาวโพด ทสามารถนำามา

ผลตพลงงานในรปของพลงงานชวมวลได

2. คนหำรปแบบทเหมำะสมของพลงงำนทำงเลอกส�ำหรบชมชน

เครอขายจงไดมการศกษาสำารวจศกยภาพของทง 3 ชมชนเพอคนหา

แหลงวตถดบพลงงานทางเลอกพบวา แกลบ ใหคาพลงงานความรอนเทยบเทากบ

ฟนสามารถนำามาทดแทนการใชไมฟนจากปาได อกทงภายในชมชนมโรงสขาว

ประจำาชมชน ชมชนละ 2 แหง รวม 6 แหง ทมแกลบเหลอทงโดยทไมไดนำาไปใช

34

ประโยชนอะไรเลยนอกจากการนำาไปเผาถาน นอกจากนแลวยงมโรงสในเขตรอบ

นอกชมชนทสามารถนำาแกลบมาเปนเชอเพลงไดอยางเพยงพอ โดยเฉลยแลว

ปรมาณแกลบทไดจากการสขาวภายในชมชนทง 3 ชมชน จะไดแกลบประมาณ 6

ตนตอเดอน ซงไมรวมกบโรงสขาวในชมชนรอบนอกอกจำานวนมาก ปรมาณแกลบ

ทไดกมปรมาณทเพยงพอกบการนำามาใชเปนเชอเพลงในรปแบบเตาแกสพลงงาน

แกลบเพอลดการตดไมในพนทปาตนนำาและใชทดแทนกาซหงตม LPG ได

นอกจากนแลวยงพบวาซงขาวโพดทเหลอทงในแตละปกมปรมาณมาก

ถงครวเรอนละ 1,000 กโลกรม คณะกรรมการเครอขายมความเหนรวมกนวาควร

มการพฒนาเทคโนโลยเตาแกสพลงงานแกลบทมความเหมาะสมสอดคลองกบ

ศกยภาพวถชวตของคนในชมชน ใหเปนอกทางเลอกหนงทชวยลดปญหาในดาน

การใชพลงงาน ลดการตดไมทำาลายปา ลดคาใชจายในดานการซอพลงงานเชอ

เพลงจากภาคการตลาดซงนบวนยงมราคาแพงเพมขนเรอยๆ

3. ทดลองและพฒนำรปแบบกำรใชเทคโนโลยพลงงำนทำงเลอกทม

ควำมเหมำะสมส�ำหรบชมชน

จากขอมลทเกบรวบรวมไดจนแนใจวาชมชนมวตถดบทเพยงพอแลวจง

ไดดำาเนนการผลตพลงงานทางเลอก 3 รปแบบคอ 1.จดทำาแกสชวภาพจากมลสตว

และเศษอาหาร 2. จดทำาเตาแกสพลงงานแกลบ 3. การผลตกระแสไฟฟาจาก

กงหนลมขนาดเลก ดงรายละเอยดตอไปน

1. จดท�ำแกสชวภำพจำกมลสตวและเศษอำหำร ขนาด 1,000 ลตร

และขนาด 200 ลตร เปนอนดบแรก ซงถอไดวาเปนการพฒนารปแบบการใช

เทคโนโลยพลงงานทางเลอกทมความเหมาะสมสำาหรบชมชนไดเปนอยางด เนอง

จากการจดทำาแกสชวภาพจากมลสตวขนาด 1,000 ลตร และขนาด 200 ลตร

สามารถจดทำาไดงายไมยงยาก งายตอการบำารงรกษา ใชพนทในการจดตงนอย

สามารถหมกไดทงมลสตว และเศษอาหารทเหลอทงจากครวเรอนได แกสชวภาพ

ทหมกไดจากถงหมกจะถกเกบไวในถงขนาด 200 ลตร จำานวน 2 ลก ทถก

ออกแบบโดยนำาถง 200 ลตรไปควำาสวมลงกบทอซเมนตทเตมนำาจนเตม แลวตอ

พวงสายสงแกสจากถงหมกใสกนถง 200 ลตร เมอเกดแกสจากถงหมกจะถกสง

มายงถงเกบน ซงถงเกบขนาด 200 ลตร จำานวน 2 ถง สามารถใชแกสไดนาน

ถง 100 นาท เมอแกสถกใชไปจนหมด แกสจะถกสรางขนมาใหมจากถงหมก

ทดแทนมาเกบในถงเกบ โดยตองมการเตมเศษอาหารหรอมลสตว ครงละ 10

35

ลตร ตอ 1 - 2 วน เพอรกษาสภาพของถงหมกใหเกดกระบวนการเกดแกสอยาง

ตอเนอง และทสำาคญประสทธภาพไมไดดอยไปกวากาซ LPG ทใชกนอยางแพร

หลายในปจจบนเลยแมแตนอย การใชแกสชวภาพนอกจากจะชวยในการประหยด

คาใชจายแลว ยงเปนการชวยลดภาวะโลกรอนไดอกทางหนงดวย นอกจากจะได

แกสไวใชในการหงตมในครวเรอนแลวกากทไดจากการหมกแกสยงสามารถนำามา

เปนปยไวใชในการเกษตรไดเปนอยางด จากการปฏบตการทางเครอขายสามารถ

จดทำากาซชวภาพจากมลสตว สำาหรบครวเรอนขนาด 1,000 ลตร ไดจำานวน 2

ชด และขนาด 200 ลตร จำานวน 1 ชด กาซชวภาพทจดทำาไดสามารถใชได

อยางมประสทธภาพโดยกาซชวภาพถงเกบขนาด 200 ลตร จำานวน 4 ถงเกบ

สามารถใชไดนานถง 2 ชวโมง สามารถ ลดการใชกาซหงตมไดครวเรอนละ

16.5 กโลกรม/ เดอน ซงจะสมารถลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด (CO2)

ได 45.78 กโลกรม /เดอน/ครวเรอน ดงนน การจดทำาแกสชวภาพจากมลสตว

ขนาด 1,000 ลตร และขนาด 200 ลตร จงเปนอกทางเลอกหนง ใหกบคนใน

ชมชน ผเลยงสตวหรอมเศษอาหารเหลอทงมาจดทำาแกสชวภาพไวใชเองในครว

เรอน เพอสรางสภาวะแวดลอมทนาอยใหกบชมชนและสงผลตอสภาวะแวดลอม

โลกตอไป

2. จดท�ำเตำแกสพลงงำนแกลบ(เตำชวมวล) โดยทมงานชางในชมชน

เตาแกสพลงงานแกลบถอเปนการเรมตนในการหนมาพงตนเองในดานการใช

พลงงานชวมวลดานการหงตมในครวเรอน ตนทนการผลตเตาตอตวชดละ

2,000 - 2,500 บาท ไมรวมคาแรง (ขนอยกบคาวสดอปกรณในการจดทำา ณ

เวลานน ) แตเมอเปรยบเทยบกบการใชแกสหงตม LPG ทใชกนอยในปจจบนก

ถอไดวามความคมคามากเมอเปรยบเทยบจากราคา แกสหงตม LPG จำานวน 1

ถง ราคาถงละ 380 บาท (เดอน กรกฎาคม 2557) เตาแกสพลงงานแกลบจะ

สามารถคนทนไดภายใน 7 เดอน เตาแกสพลงงานแกลบ 1 ตว สามารถใชงานไดนานถง 4 - 5 ป และสามารถซอมบำารงไดโดย

ไมตองทง เตาแกสพลงงานแกลบสามารถใช

ทดแทนแกสหงตมไดโดยสามารถ ลดการใชแกส

หงตมไดครวเรอนละ 16.5 กโลกรม / เดอน

นอกจากจะชวยลดคาใชจายในดานพลงงาน

แลวยงเปนการชวยลดภาวะโลกรอนไดอกทาง

หนงดวยเชนกน แตการใชแกสหงตม LPG

นบวนราคากยงสงขนเรอยๆ นนยงไมรวม

ผลกระทบทางดานสงแวดลอมทเกดจาก

การใชแกสหงตม LPG ททกๆ การเผา

ไหม แกสหงตม LPG จำานวน 1

36

ขอเปรยบเทยบ

ชนดเชอเพลง รำคำ / กโลกรม ระยะเวลำกำรใชงำน

/ 1 กโลกรม

ปรมำณกำรปลอย

CO2 / 1 กโลกรม

LPG 25.34 บาท / 380 บาท / ถง)

112.5 นาท 2.96

กาซชวภาพ - - -

แกลบ 1 บาท 45 นาท 1.46

ไมฟน 10 บาท 90 นาท 1.46

หมำยเหต: 1. เชอเพลงชวมวลเปนรปแบบของพลงงานหมนเวยน ซงปลกทด แทนไดและสามารถดดซบกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ทปลอยออกมาได 2. กาซชวภาพจากมลสตวเปนการการปลอยกาซมเทนสชนบรรยากาศ โดยการนำาเอากาซมเทนมาใชเปนพลงงานเชอเพลงเพอลดปรมาณการปลอยกาซมเทนออกสชนบรรยากาศ 3. เชอเพลงชวมวล แกลบ และไมฟน เมอนำาเขาสกระบวนการเผาไหมทสมบรณดวยเตาแกสพลงงานแกลบ ปรมาณการปลอย

กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) กจะนอยมาก

กโลกรม จะปลอยกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ออกสชนบรรยากาศ 2.96

กโลกรม เตาแกสพลงงานแกลบสามารถใชทดแทนแกสหงตมไดโดยสามารถลด

การใชแกสหงตมไดครวเรอนละ 16.5 กโลกรม/ เดอน ซงจะสมารถลดการปลอย

กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ได 45.78 กโลกรม /เดอน/ครวเรอน หรอหากคด

ตำรำงเปรยบเทยบควำมคมคำ รำคำ และกำรปลอยกำซคำรบอนไดออกไซด (CO

2) ระหวำง LPG แกลบ แกสชวภำพ และ

ไมฟน

เปรยบเทยบกบการประกอบอาหารวนละ 2 ชวโมง จะใชแกลบวนละ 5.4 กโลกรม

หรอคดเปนเงนวนละ 5 บาท 40 สตางค รวมกบคาไฟฟาสำาหรบใชกบพดลม

ขนาดจวอกวนละ 11 สตางค ซงทงหมดจะคดเปนเงนปละประมาณ 2,000 บาท

แตถาหากเปนแกสหงตมแลวจะตองใชแกสถง 36 ถง คดเปนเงนปละกวา 13,680

บาท การใชเตาแกสพลงงานแกลบจะประหยดเงนไดถงปละ 11,680 บาท

สามารถลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ได 1,198.90 กโลกรม /ป/

ครวเรอน นอกจากนแลวยงสามารถลดการใชไมฟนในการหงตมภายในครวเรอน

ไดถง 100 กโลกรม/เดอน ซงจะสามารถลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด

(CO2) ได 146 กโลกรม /เดอน/ครวเรอน

3. กำรผลตกระแสไฟฟำจำกกงหนลมขนำดเลก ทางเครอขายฯ ยงได

รเรมพฒนาการผลตไฟฟาจากกงหนลมขนาดเลกเพอใชภายใน ไรโดยทางเครอ

ขายมองวาพลงงานลมเปนพลงงานสะอาดทสามารถนำามาใชผลตกระแสไฟฟาได

เนองจากพนทมกระแสลมตามรองเขาพอทจะผลตกระแสไฟฟาจากกงหนลม

ขนาดเลกได โดยการใชวสดทมในทองถนและหาซอไดทวไปในทองตลาดมาใช

เปนสวนประกอบในการจดทำากงหนลมโดยยดหลกทวาทำาเองใชเอง ซอมบำารงได

เอง นบตงแตการจดทำาใบพดทใชไมทมอยในชมชนมาจดทำา การพนขดลวด

ไฟฟา การตอวงจรไฟฟา การประกอบชดฮพท และการตดตงทกกระบวนการทม

37

ชนดเชอเพลง ขอด ขอเสย

LPG การใชสะดวกรวดเรว 1. เสยคาใชจายในการซอราคาสง

2. มการปรบขนราคาอยางตอเนอง

3. สงผลกระทบทางดานสงแวดลอมสง

4. เตามราคาสง ราคาตอชด 3,500 บาท

แกลบ 1. ประหยดไมตองซอเชอเพลงหาไดในชมชน

2. แกลบดำาจากการเผาสามารถนำาไปใชปรบสภาพดน และใชในทางการเกษตรได

3. ผลกระทบทางดานสงแวดลอมนอยอตราการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด (CO2) นอยมากเนองจากมการเผาไหมทสมบรณ และสามารถดดซบกลบไดเมอมการปลกขาวในปถดไป

4. เตาสามารถใชงานไดนาน 4 - 5 ป และสามารถซอมบำารงไดโดยไมตองทง คนทนภายใน 7 เดอน

1. มขนตอนในการใช

2. มควนบางเลกนอยในการจดเรมแรก

3. ไมเหมาะกบชมชนเมองทมพนทในการทำาครวจำากด

4. ตองลงทนผลตเตาใหม ราคาตอชด 2,500 บาท

ไมฟน 1. การใชสะดวกไมตองเตมเชอเพลงบอยใหความรอนไดนาน (ขนอยกบชนดของไม)

2. ใชเศษไมกงไมภายในสวนมาทำาฟนได

3. สามารถใชรวมกบเตาแกสพลงงานแกลบทประหยดพลงงานไมฟนได

4. ใชกงไมขนาดเลกจากสวนมาทำาฟนได เมอนำามาใชรวมกบเตาแกสพลงงานแกลบ จะสะดวกและรวดเรวในการใชกวาไมฟนทมขนาดใหญ ทตองตดจากปาและนำามาผาใหเปนชนเลกๆ

1. ตองตดไมจากปามาทำาฟนในปรมาณมาก

2. มปรมาณควนไฟมาก เมอใชกบเตาแบบธรรมดา

ตำรำงเปรยบเทยบขอด ขอเสยของกำรใชเตำแกสพลงงำนแกลบกบเตำแกสหงตม LPG และไมฟน

38

ชางชมชนทผานการฝกอบรมไดลงมอปฏบตการดวยตนเองจนสามารถจดทำา

กงหนลมไดจำานวน 2 ตว ไปตดตงไวในพนทไรของชาวบานเพอเปนสถานชารจ

แบตเตอรของชมชน กระแสไฟฟาทไดจากกงหนลมเปนไฟทถกแปลงจากไฟ

กระแสสลบเปนไฟกระแสตรงขนาด 12 โวลต เมอกงหนลมทำางานไฟทไดจะถก

ชารจเกบไวทแบตเตอรร ขนาด 120 แอมป โดยชมชนสามารถนำาแบตเตอรมา

ชารจและนำากลบไปใชได

จากการดำาเนนงานทผานมาของเครอขายองคกรชมชนอนรกษตนนำา

แควนอยไดสะทอนใหเหนวา ชมชนสำมำรถพฒนำกำรใชพลงงำนทำงเลอกทเชอม

โยงไปสกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมในเขตพนทตนน�ำไดอยำง

ลงตว เทคโนโลยทางดานพลงงานทางเลอกถกจดทำาขนตงแตการเรมกระบวนการ

เกบรวบรวมขอมล คดวเคราะห วางแผน และลงมอปฏบตการ เทคโนโลยทจดทำา

ขนสามารถนำามาใชไดอยางแทจรง การพฒนาการใชพลงงานทางเลอกทเชอมโยง

ไปสการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในเขตพนทตนนำาแควนอยไม

ใชเรองยากจนเกนไปถาหากชมชนไดรบโอกาสในการพฒนาศกยภาพ และสงท

ส�ำคญกำรพฒนำพลงงำนทำงเลอกตองมำจำกพนฐำนควำมสอดคลองกบวถชวต

ของคนในชมชนซงเปนหวใจส�ำคญทจะน�ำไปสกำรหนมำใชพลงงำนทำงเลอกท

เออตอกำรอนรกษทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอมอยำงจรงจงทใหผล

ประโยชนตงแตชมชนเลก ๆ ไปจนถงกำรเออประโยชนตอกำรลดหรอหลกเลยง

กำรปลอยกำซเรอนกระจกทท�ำใหโลกรอนไดอยำงแทจรง

39

40

โครงการรกษพลงงาน รกษสงแวดลอม

จ.จนทบร

41

กลมประมงพนบานเจาหลาว ต.คลองขด อ.ทาใหม จ.จนทบร เปน

ชมชนประมงพนบานดงเดมทไดรบผลกระทบจากปญหาการใชทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝงมากเกนกวาขดจำากดของธรรมชาตในดานตาง ๆ ซงมสาเหต

มาจากนโยบายของรฐทเนนการสงออกสนคาประมง กอใหเกดปญหาอนๆ ตาม

มา เชน การฝาฝนพระราชบญญตการประมงของเรอพาณชย การละเลยเพกเฉย

บงคบใชกฎหมายของเจาหนาทรฐ เปนตน และเมอเศรษฐกจไดเตบโตขดสดใน

ป 2531 - 2540 เกดการเปลยนแปลงชมชนขนานใหญเพอรองรบการทองเทยว

ดวยการขายทดนชายทะเลใหนายทนสรางโรงแรม และรสอรท สวนชาวประมง

พนบานไดยายไปอยเชงเขาซงหางจากชายฝงมากกวาหนงกโลเมตร นอกจากน

เรอประมงพาณชยไดเขามาลกลอบทำาการประมงในเขตชายฝง ใชวธการระเบด

ปลา วางยาเบอ การใหสมปทานปะการงไปทำาปนขาวของหนวยงานรฐ ทำาให

เกดความเสยหายรนแรงแกทรพยากรทางทะเลและชายฝง เชน ทำาลายปะการง

แหลงหญาทะเล ปาชายเลน เปนตน

ในปพ.ศ.2545 เปนตนมา ชมชนประมงพนบานเจาหลาวไดรวมตว

กนเพอจดตงเปนองคกร มวตถประสงคและกจกรรมเพอการอนรกษความหลาก

หลายทางบชวภาพของทรพยากรทางทะเล และชายฝงอยางมสวนรวมของคนใน

ชมชน เชน สรางปะการงเทยมแบบภมปญญาชาวบาน อนรกษสตวทะเลทใกล

สญพนธ เชน โลมาอรวด เตาทะเล ฉลามวาฬ และพะยน รวมทงออกตรวจ

เรอผดกฎหมายประมง รวมมอกบองคกรเครอขายเพอผลกดนใหรฐเปลยนแปลง

นโยบายดานการประมง และสรางความเขมแขงในชมชนดวยการจดฝกอบรม

และดงานในพนทอนๆ ในระหวางปพ.ศ.2551-2554 ไดรบการสนบสนนจาก

แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน (Small Grants Programme-SGP)

กองทนสงแวดลอมโลก (Global Environment Facility - GEF) สนบสนนงบ

ประมาณจดทำาโครงการอนรกษและใชทรพยากรชายฝงอยางยงยนเพอเพมรายได

โดยมแนวทางการจดการทรพยากรอยางยงยน 6 ประการคอ

1. อนรกษทรพยากรชายฝงทองถนเพอรกษาสมดลสงแวดลอมใหคงอย

2. เสรมสรางสวนทถกทำาลายใหกลบมาใหม

3. ปรบปรงแกไขสวนทเหลออยใหนำากลบมาใชไดอก

4. ใชทรพยากรชายฝงทมอยอยางชาญฉลาด

5. สรางกจกรรมตอเนองโดยรวมกบหนวยงานทเกยวของเฉพาะชายฝง

6. ใชภมปญญาทองถนฟนฟดแลทรพยากรชายฝงรวมกบหนวยงานรฐ

สมาน รงเรอง

กลมประมงพนบานเจาหลาว

โครงการรกษพลงงาน รกษสงแวดลอม

42

กจกรรมทกลมประมงพนบานเจาหลาวไดดำาเนนการไปเพอโครงการ

อนรกษและใชทรพยากรชายฝงอยางยงยนเพอเพมรายได นน คอ กจกรรมสำารวจ

และปลกปะการงชายฝงเจาหลาว กจกรรมการสำารวจหญาทะเล กจกรรมทาวน

เฮาสปมา การออกกฎกตกาในการจบป การแปรรปอาหารทะเล กจกรรมการ

อนรกษและคมครองสตวสญลกษณปสากลแหงความหลากหลายทางชวภาพทาง

ทะเล ไดแก พะยน โลมาอรวด ดวยการจดตงอาสาสมครตาสบปะรด คอย

สอดสองดแลผกระทำาผดกฎหมายการประมง 2490 และแจงขาวใหศนยฯอาวคง

กระเบนรบทราบ และกจกรรมการฟนฟปาชายเลน

การดำาเนนกจกรรมดงกลาว ไดกอใหเกดการฟนตวของระบบนเวศ

ชายฝง และสงผลถงประโยชนทชาวประมงพนบานใน 4 อำาเภอไดรบนนคอ ม

ปรมาณปลา ป กง และสตวทะเลทจบไดเพมมากขน สตวมขนาดใหญขน และม

หลากหลายชนดพนธมากขน ทำาใหชมชนมรายไดเพมขนจากการขายสด และการ

แปรรปอาหารทะเล และชาวประมงยงสามารถประหยดนำามนเชอเพลงเรอประมง

เพราะไมตองออกเรอไปไกลฝงมากเหมอนเมอกอน นอกจากน ชมชนยงกอใหเกด

การทองเทยวเชงอนรกษอกดวย ชมชนมแหลงทองเทยวหลกในทะเล 12 แหลง

ทำาใหชมชนชาวประมงมรายไดจากการทองเทยวทางทะเลเพมขน จำานวน 33

ราย รวมถงเดกและเยาวชนในชมชนไดเขามามสวนรวมในกจกรรมตาง ๆ ของ

กลม เชน กจกรรมปลกจตสำานกการอนรกษ กจกรรมอาสาสมคร กจกรรม

เกบและคดแยกขยะประเภทตางเพอจำาหนาย และนำาเงนมาจดตง “กองทนเพอ

กำรศกษำ” ใหกบโรงเรยนทเขารวมกจกรรม ซงถอเปนภำรกจอนมเกยรตทถก

สงตอมำจำกรนพอแมชำวประมงพนบำนกลมเลก ๆ ใหแกเดกและเยำวชน

ในกำรดแลทรพยำกรและชำยฝง

จากการทำางานเพออนรกษสงแวดลอมของกลมประมงพนบานเจาหลาว

อยางตอเนองนนพบวา มจำานวนขยะทถกทงลงสทองทะเลในอาวไทยมปรมาณ

1 - 7 ตน ตอวน และจากการเกบขอมลขยะตามแนวชายฝงเจาหลาวเปน

ระยะความยาว 9 กโลเมตร นนปรากฏวามขยะถง 32 ประเภท เชน ขวดแกว

กระปองเคม กระปองกาแฟ ถงพลาสตกใสขนมหรอถงพลาสตกอน ๆ กระสอบ

ปย เขมฉดยา ไฟแชก หลอดไฟฟา เศษเครองมอประมง เศษอาหาร และ

เศษผก เปนตน จงนบไดวามขยะในทะเลมากกวาขยะบนบก ขยะมหาศาล

เหลานเปนปญหาสบเนองมากจากการสงเสรมธรกจการทองเทยวจากภาคสวน

ตาง ๆ โดยไมไดคำานงถงผลกระทบตอสงแวดลอม สงผลใหเกดปญหาขยะใน

ทะเล ปญหานำาทงโดยไมมการบำาบดนำาเสยกอนทงลงทะเลจากธรกจรานอาหาร

โรงแรม รสอรท ธรกจจำาหนายสตวนำาสด และแปรรป ขยะจากบานเรอน หรอ

43

แมแตกจการเรอประมง ซงเครองยนตใชพลงงานนำามนประเภทตางๆ ทำาใหเกด

กาซคารบอนไดออกไซด ซงมผลตอการปลอยกาซเรอนกระจก ปญหาการทง

สารเคมลงทะเล ดงเชนในปพ.ศ.2554 นายทนบกรกเลยงกงในปาชายเลน ปลอย

กำามะถนลงทะเลทำาใหปาชายเลนบานตะกาดเงาเสอมโทรมลงอยางรวดเรวสงผล

กระทบตอการดำารงชพของชมชน สงผลกระทบตอระบบนเวศและมวลชวภาพ

สตวนำาในปาชายเลน

ปญหาเหลานกอใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศและความหลากหลาย

ทางชวภาพในทะเลและปาชายเลน ซงปาชายเลนมหนาทเปนปราการเชอมตอ

ระหวางระบบนเวศบนบกและนเวศทางทะเล โดยทำาหนาทชวยเกบกกตะกอนและ

กลนกรองความสกปรกทมาจากกจกรรมบนบก มหนาทรกษามวลดนและหนา

ดนไมใหถกพดพาออกจากขอบฝงและรมตลง นเวศปาชายเลนยงเปนแหลงผลต

ออกซเจน และเปนพนททมความหลากหลายทางชวภาพของสงมชวตสง ปาชาย

เลนเปนทอยอาศยและเปนแหลงอนบาลสตวนำาวยออน โดยเฉพาะป กง หอย ซง

เปนสตวเศรษฐกจทสำาคญ รวมทงสตวนำาอนๆ ซงเปนสวนหนงของหวงโซอาหาร

พนธไมปาชายเลนหลายชนดมคณสมบตเปนสมนไพรใชรกษาโรคตางๆ (www.

chm-thai.onep.go.th ส�านกความหลากหลายทางชวภาพ ส�านกงานนโยบาย

และแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม)

ดงนน ปญหาขยะ ปญหาคราบนำามนในทะเล ปญหานำาเสยลวนสง

ผลกระทบตอระบบนเวศดงกลาว และจะกอใหเกดความเสยหายตอเนองไดอก

มากมาย เชน สตวทะเลตายเพราะกนถงพลาสตกอยางทเปนขาวเสมอๆ วา

พะยนหรอเตากนพลาสตกแลวไมยอยตาย คราบนำามนและนำาเสยสงผลกระทบตอ

ออกซเจนในนำา ขยะบางสวนจะจมลงในนำาใตทะเลและไปทบถมกบปะการง กอ

ใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศวทยาทางทะเลทำาใหปรมาณสตวนำาลดลงใน

บรเวณทมปะการง ปะการงทมขยะทบถมจะมการเจรญเตบโตคอนขางชากวา

ปะการงทไมมขยะทบถม และในอดตชายฝงเจาหลาวจดไดวามแหลงหญาทะเล

ทสมบรณแหงหนงรองจากแหลงหญาทะเลในอาวคงกระเบนฯ ดงเชนในป 2532

เกดการกอสรางรสอรทจำานวนมาก และการทำาประมงทผดวธในอดตทำาใหตะกอน

ดนไหลลงทบถมแหลงหญาทะเลและไดรบผลกระทบเปนเวลานาน ระบบนเวศ

ความหลากหลายทางชวภาพลดลงและเสอมโทรม สตวนำาตางๆ ลดลงตามมา

ในป 2545 แหลงหญาทะเลชายฝงเจาหลาวลดลงเหลอเพยง 2 งานเทานน

นอกจากจะเกดปญหากบสงแวดลอมแลว ยงมผลสบเนองตอความมนคงทางดาน

อาหารของมนษย ผลกระทบตอการดำารงชพของชาวประมง และกอใหเกดปญหา

ความแปรปรวนของสภาวะภมอากาศอกดวย

แมนวาปญหาทกลมประมงพนบานเจาหลาวยงคงเผชญอยจะมหลาย

ปญหา แตปญหาขยะในทะเลและขยะชายฝงไดเปนปญหาทมขนาดของปญหา

เตบโตขนตามการขยายตวของธรกจบรการการทองเทยว และการอตสาหกรรม

ดงนน กลมประมงพนบานเจาหลาวจงตองมการดำาเนนกจกรรมเพอการอนรกษ

ฟนฟทรพยากรชายฝงอยางตอเนอง โดยไดรบการสนบสนนจากแผนสนบสนน

โครงการขนาดเลกของชมชน (Small Grants Programme - SGP ) กองทนสง

แวดลอมโลก (Global Environment Facility - GEF) อกครงหนง โดยมพนทเปา

หมาย 4 ตำาบล 2 อำาเภอ คอ อำาเภอทาใหม และ อำาเภอนายายอาม จงหวด

จนทบร กลมเปาหมายในชมชน เยาวชน สถาบนการศกษา และผมสวนไดสวน

เสย ตลอดถงนกทองเทยว โดยมวตถประสงค 3 ประการ คอ

1. เพอสงเสรมใหเกดการประยกตขยะในครวเรอนหรอขยะจากการทำา

ประมงนำามาผลตกาซชวภาพใชกบภาคครวเรอนและภาคการประมงหรอภาค

สวนอน ๆ

2. เพอใหเยาวชน ชมชนและผมสวนไดสวนเสยไดอนรกษและใช

พลงงานอยางชาญฉลาดพรอมรกษาสงแวดลอมอยางยงยน

3. เพอลดและดดซบคารบอนไดออกไซดเพอบรรเทาโลกรอน

กจกรรมเพอรกษพลงงาน และรกษสงแวดลอมของกลมประมงพนบาน

เจาหลาวนนสรปไดเปน 3 กลมหลก ๆ คอ

1) กจกรรมกำรใชพลงงำนอยำงชำญฉลำดพรอมรกษำสงแวดลอมอยำงยงยนดวยกำรจดกจกรรมเกบขยะในทะเล (จำานวน 240 คน) และขยะชายฝง (จำานวน 1,800 คน) ปละ 2 ครงในชวงฤดมรสมและหลงฤดมรสม โดยได

รบความสนใจและความรวมมอจากทกภาคสวนรวมถงนกทองเทยว นอกจาก

การเกบขยะแลวยงมกจกรรมคดแยกขยะเพอนำากลบมาใชใหมอยางเหมาะสมกบ

ชนดของขยะ เชน การนำาขยะไปทำาปะการงเทยมแบบบภมปญญาชาวบาน และ

“ซงเชอก” หรอทำาบานใหสตวนำาอาศย เพอใหสตวนำาขนาดเลกมแหลงอาศย

หลบภย แหลงวางไข สรางหวงโซอาหารใหสตวนำา หรอการนำาขวดพลาสตกมา

เพาะเลยงหอยนางรม (มผเขารวมโครงการ 47 ครวเรอน) นำาถงพลาสตกมาทำาลอ

ใหปลาหมกหอมเขามาวางไข ประยกตขยะไปทำาเครองดกจบแมลงในสวนผลไม

โดยไมใชยาฆาแมลง จำานวน 27 ครวเรอน สวนขยะพลาสตกจดสงโรงงานเพอ

แปรรปเปนเมดพลาสตกผลตเครองมอประมง ทำาใหชมชนมรายไดเพมขน และ

ทสำาคญคอ เปนการกอใหเกดความสมพนธและความเชอมโยงของระบบนเวศใน

อาวไทยสทะเลจนใตซงเปนแหลงนำาสากลอยางยงยนเมอมการดแลสงแวดลอมใน

ระดบทองถนใหดขน

การผลตพลงงานกาซชวภาพจากเศษอาหารเพอนำากาซไปใชในครว

เรอน เพอลดการใชกาซ LPG และลดการใชไฟฟาในครวเรอนไดจรงโดยมผเขา

รวมโครงการถง 45 ครวเรอน สามารถลดคาใชจายคากาซ LPG จำานวน 4,320

บาทตอครวเรอนตอป และเปนจำานวน 185,760 บาทตอปตอ 43 ครวเรอน

สามารถลดคาใชไฟฟาไดเดอนละ 14 หนวย ตอเดอน หรอ 48,805.20 บาทตอป

โดยกาซชวภาพนสามารถใชกบเครองยนตสบนำา เครองยนตปนกระแสไฟฟา และ

เครองยนตเรอประมง และยงสามารถอดใสถง กาซ LPG ไดเชนกน ทงนสงทได

เพมมาคอ ชมชนมวนยลดการใชพลงงานทงครวเรอนและภาคการประมง

นอกจากการผลตพลงงานจากเศษอาหารแลว ยงไดมการสรางเตาอบ

พลงงานแสงอาทตยเพอแปรรปอาหารทะเลและพชผกผลไมทางการเกษตร ซง

ตำรำงขอมลของเสยจำกแหลงตำง ๆ ทน�ำมำผลตกำซชวภำพ

ล�ำดบท ปรมำณของเสย จ�ำนวนกโลกรม ก�ำลงผลตกำซฯ/วน จ�ำนวนครวเรอน

1 เศษสตวนำาตางๆจากการทำาประมง 10-20 กโลกรม/ราย 500 -650 ปอนด/วน 47 ครวเรอน

2 เศษอาหารจากครวเรอน 3-7 กโลกรม 150 ปอนด/วน 12 ครวเรอน

3 เศษอาหารจากรานคา 13 กโลกรม 480 ปอนด/วน 5 รานคา

4 เศษอาหารจากรสอรท 10 – 50 กโลกรม 500-800 ปอนด/วน 2 แหง

หมำยเหต : เศษสตวน�ำทเนำเสย เศษอำหำรทเนำเสย เชน ขำวบด พช ผก ชนดตำงๆ

45

ทำาใหสนคาเหลานนแปรรปไดเรว คอแหงเรว และมคณภาพ โดยสามารถเกบไว

ไดนาน ไมมเชอรา ไมมการวางไขของแมลง ชาวบานมเวลาไปทำาอยางอนมาก

ขนเนองจากเตาอบพลงงานแสงอาทตยสามารถควบคมความรอนไดด ทำาให

เกษตรกรและชาวประมงมรายไดสมำาเสมอ สนคามราคาดขน และเพอเปนการ

เสรมสรางศกยภาพชมชนในการแสวงหาพลงงานทดแทนไดดำาเนนการศกษาพนธ

พชทองถนทเปนพลงงานโดยไดศกษาพนธพชทเปนพลงงานจำานวน 8 ชนด คอ

กระถนณรงค กระถนเทพา ขเหลก สะเดาบาน ประด ยคาลปตส ผกตบชวา

กะลามะพราว โดยคนพบคาความรอนของพชชนดตาง ๆ และมองเหนประโยชน

อน ๆ ของพชเหลานน เชน ผกตบชวาสามารถบำาบดนำาเสย ดดซบคารบอน

ไดออกไซดไดดและไมสงกลนเหมนทางอากาศ เปนตน

2) กจกรรมเพอกำรฟนฟและอนรกษทรพยำกรชำยฝงและในทะเล

2.1 กจกรรมฟนฟแหลงหญำทะเลและปำชำยเลน ทำาใหเกดอาณาเขต

ของแหลงหญาทะเลเพมขนในรศมโดยรอบของแหลงหญาทะเลจำานวน 38 ไรโดย

การแพรกระจายเปนยอมๆ ทำาใหมพนทกกเกบพลงงานมากขนโดยไมปลอยกาซ

คารบอนไดออกไซดสชนบรรยากาศ ทำาใหสามารถมองเหนการเปลยนแปลง

ของระบบนเวศตาง ๆ ทเกดขน เชน เกดคารบอเนต หรอ หนปนจำานวนมาก

ในบรเวณแหลงหญาทะเลซงสามารถกกเกบคารบอนไดออกไซดปละ 1,134

กโลกรม/ไร/ป ถง 384 ตน/ไร/ป และยงมพนธสตวนำาทอาศยในแหลงหญา

ทะเลจำานวน 35 ชนด การฟนฟปาชายเลนจำานวนมากทำาใหเปนทกกเกบ

คารบอนไดออกไซด และแปรสภาพหรอสงเคราะหเปนโอโซนออกมา รวมทงยง

เปนศนยรวมแหลงอาหารตาง ๆ ซงมมวลของปาชายเลนจำานวน 2,413 ตน/

ไร/ป กกเกบคารบอนไดออกไซดไดจำานวน 11.52 ตน/ไร/ป คดเปนมลคา

เทากบ 14,671.64 บาท/ไร/ป โดยพนทปาชายเลนตงแต 500-1,000 ไรสามารถ

เกบคารบอนไดออกไซดไดจำานวน 7,000 ตน/ปและปลอยโอโซน 5,000 ตน/ป

นอกจากน ยงกอใหเกดแหลงศกษาเรยนรเกยวกบระบบนเวศหญาทะเลและปา

ชายเลน มผสนใจทงในประเทศและตางประเทศมาศกษาระบบนเวศและการกก

เกบคารบอนไดออกไซด เชน เยอรมนน อนโดนเซย สหรฐอเมรกา พมา และ

นกศกษาไทยจากสถาบนการศกษาตาง ๆ

2.2 กำรผลตเครองจกรบ�ำบดน�ำเสย

ปจจบนปรมาณนำาเสยทระบายสแหลงนำาสาธารณะมปรมาณมากขน

จนทำาใหธรรมชาตไมสามารถฟอกตวเองได สงผลทำาใหคณภาพนำาเสอมโทรมลง

จนไมสามารถใชประโยชนได และสงกระทบตอระบบนเวศชายฝง การตกตะกอน

ยงสงถงกนทะเล ชมชนไดทำาการผลตเครองจกรบำาบดนำาเสยโดยการศกษาการ

ผลตเครองจกรชวภาพจากเอกสาร จนสามารถผลตเครองจกรใหปรบระดบนำาให

เปนกลาง โดยเตมเชอจลนทรยทำาใหปรมาณตะกอนแขวนลอยและคา PH ลดลง

46

เปนกลาง ซงนำาเสยจะถกยอยสลายโดยอาศยจลนทรย และสารในนำากำาจดดวย

หนภเขาไฟอกครง เนองจากหนภเขาไฟมความพรนสงทำาใหดกตะกอนตางๆ ได

ด ทำาใหจลนทรยและอากาศแทรกซมผานไดทวทงระบบ จนสามารถปลอยลงสนำา

ลำาคลองได ทงน เครองจกรนยงสามารถประหยดคาใชจายไฟฟาโดยในการบำาบด

นำาเสยดวยเครองจกรชวภาพครงละ 4.80 บาทโดยการสบนำาเสยปรมาณ 650 ลตร

ขนพกไวถงดานบนใชเวลา 20 นาทตอนำาเสย 100 ลตร มคาใชไฟฟา 0.70 - 0.85

บาท

2.3 กำรส�ำรวจขอมลในปำชำยเลนและระบบนเวศและมวลชวภำพ

การมสวนรวมของหนวยงานภาครฐและการถายทอดองคความรจาก

ชมชนทองถนไปสเยาวชนและผมสวนไดสวนเสยทำาใหตระหนกวา การบนทก

ขอมล การจดเกบขอมลจะชวยใหสามารถนำาขอมลเหลานนมาแกไขปญหาระบบ

นเวศไดอยางมประสทธภาพ เยาวชนและชมชนใหความสนใจในการสำารวจขอมล

ในปาชายเลนและระบบนเวศและมวลชวภาพ พบวามมวลชวภาพของปาชายเลน

และมพนธสตวตาง ๆ ทอาศยอยในพนทบานตะกาดเงา โดยพบนกจำานวน 25

ชนด มพนธปจำานวน 11 ชนด มผงปาจำานวน 3 ชนด มพนธเหดในปาชายเลน

จำานวน 4 ชนด มยารกษาโรคจำานวน 10 ชนด มพนธสตวนำาจำานวน 15 ชนด

มพนธไมชายเลนจำานวน 10 ชนด และมมวลชวภาพปาชายเลนจากอำาเภอนายาย

อามถงตำาบลคลองขด ดงน มพนธไมปาชายเลนจำานวน 49 ชนด นำาเขามาปลก

เพมเพอเปนการอนรกษฯจำานวน 25 ชนด รวมจำานวน 74 ชนด มพนธนกจำานวน

34 ชนด มสตวนำาทเปนสนคาทางเศรษฐกจจำานวน 32 ชนด เปนตน

3) กจกรรมเพอกำรพฒนำศกยภำพใหแกเดก เยำวชน และคนในชมชน

จากบทเรยนทผานมากลมฯ ไดใหความสำาคญในการสรางจตสำานกใน

การปกปองทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในทองถน ซงคอความมนคงทาง

อาหาร และเปนการปกปองความมนคงของสงแวดลอมโลกใหแกคนในชมชน

เยาวชนและเชญตวแทนนายทน ตวแทนธรกจการทองเทยวเขารวมอบรมใหความ

รถงความหลากหลายของระบบนเวศ ปญหาการปลอยนำาเสยหรอสารเคมลงส

แมนำาลำาคลองและผลกระทบถงทะเลเพอแสวงหาความรวมมอเพอปองกนและ

แกไขปญหารวมกน และเขารวมกจกรรมตางๆ เชน กจกรรมการปลกหญาทะเล

กจกรรมการเกบขยะ เปนตน

ในการทำางานดงกลาวกลมใหความสำาคญใหคนในชมชน เยาวชน และ

ผมสวนไดสวนเสยในการศกษาดงานเพอเสรมทกษะความรในเรองตางๆ เชน

เรองพลงงาน เรองการจดการขยะ เรองการสรางเครองจกรในการบำาบดนำาเสย

เปนตน เพอใหสามารถดำาเนนกจกรรมไดและสามารถตอยอดใหดขน รวมทงให

47

ความสำาคญในการถายทอดองคความรสเยาวชนเพอการพฒนาพลงงานทยงยน

และพฒนาเทคโนโลย

บทเรยนรของกลมและองคควำมร

1. ระบบนเวศชายฝงและชายหาดมความหลากหลายทางชวภาพ

อตราการเจรญเตบโตของแหลงปะการงดขน มความหลากหลายของปะการง

หลายชนดในจดเดยวกนซงชายฝงอนดามนไมม อกทงยงมมวลชวภาพพนธสตว

นำาหลายชนด ดงจะเหนไดวาทำาใหมสตวนำาทมมลคาทางเศรษฐกจปละ 5 ตน/

ป/ราย และเปนแหลงทองเทยวทางทะเลทชาวตางชาตบอกวาดทสดของภาค

ตะวนออก

2. จากการทำางานทำาใหรและตระหนกวา การมพนทแหลงหญาทะเล ม

ประโยชนมหาศาล ทงในดานเปนทอยของสตวนำา เปนแหลงวางไข เปนแหลง

กรองสารตางๆ ตลอดจนเปนแหลงกกเกบคารบอนไดรออกไซดแปรเปลยนเปน

“คารบอเนต” หรอหนปน ทำาใหชวยการชะลอของกระแสนำาทะเลและปองกน

ตะกอนตางๆ ปาชายเลน นอกจากมระบบนเวศและมวลชวภาพสตวนำา ยารกษา

โรคอกทงยงสามารถกกเกบคารบอนไดออกไซดและปลดปลอยหรอการสงเคราะห

ปลอยโอโซนออกมาลดภาวะโลกรอน อยางไรกตามแตถามนษยยงไมปรบเปลยน

พฤตกรรมและยงคงกระหนำาใชพลงงาน ใชไฟฟา ใชถงพลาสตกกยงเปนผผลต

คารบอนไดออกไซดอยนนเอง

3. ทำาใหชมชน เยาวชน ผมสวนไดสวนเสย เกดความเขาใจ มการ

แลกเปลยนความรประสบการณแลกเปลยนปญหา สอดสองเฝาระวง เกบขอมล

โดยผานการจดบนทก และนำาเสนอหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชนทเกยวของเพอ

กอใหเกดการแกไขปญหารวมกน ทำาใหมความสามคคในการอนรกษสงแวดลอม

รจกใชพลงงานอยางชาญฉลาดเพอประโยชนในการลดรายจายเพมรายไดใน

ชมชนไดจรง

4. ทำาใหชมชนสามารถแกปญหาและตกผลกในการสรางความรส

เยาวชนทเปนกำาลงสำาคญในอนาคตตอไป โดยอยบนพนฐานของการมฐานขอมล

และมความรภมปญญา

5. กจกรรมทกกจกรรมททำามาลวนแลวแตมการเชอมโยงถงสงแวดลอม

โลก เชน ลดการใชพลงงานในครวเรอน การลดใชขยะและการคดแยกขยะใหถก

ตองกอนออกจากครวเรอน การนำาขยะผลตเปนพลงงานเชอเพลง การนำาขยะมา

แปรรปในการเพาะเลยงสตวนำาเพอสรางรายไดชมชน การมวนยและมจตสำานก

ในการบรหารการจดการขยะอยางถกตอง การเพมพนทปลกปาชายเลน การเพม

พนทปลกหญาทะเล การผลกดนกฎหมาย กฎระเบยบ เพอควบคมประชาชนใหม

วนยและสรางแรงจงใจในการประพฤตปฏบตในการอนรกษสงแวดลอม เหลาน

คอการรกษาสงแวดลอมในระดบทองถนเพอเชอมตอถงสงแวดลอมในระดบโลก

เนองจากทกสงในโลกนเชอมโยงเกยวพนถงกนทงสน

ในการจดการทรพยากรชายฝงและทะเลของกลมประมงพนบานเจาหลาวจะไมสามารถจดการไดอยางยงยนหากขาดองคความรพนบาน องคความรจากภายนอก ความรวมไมรวมมอของผมสวนไดสวนเสยทกภาคสวน หรอการมวนยของชาวบานในการแกไขปญหา มวนยในการเฝาระวง การจดบนทก การศกษาขอมลอยางเปนระบบ และการถายทอดความรประสบการณเพอสงตอใหแกลกหลานซงถอเปนภารกจอนมเกยรตจากพอแม และทส�ำคญคอ กำรผลกดนขอเสนอในกำรจดกำรทรพยำกรชำยฝงและทะเลใหแกรฐบำลในกำรออกกฎหมำย หรอแกไขกฎหมำยทเกยวของ เพอเปนกำรแกไขปญหำจำกรำกเหงำของปญหำ และลดกำรสรำงปญหำใหมไดอยำงแทจรง

48

โครงการพลงงานทางเลอกเพอโลก

สเขยว (จ.เพชรบร)

49

โครงการพลงงานทางเลอกเพอโลกสเขยว (จ.เพชรบร)

วกฤตดำนสงแวดลอม ทมำและควำมส�ำคญ

ปจจบนประเทศไทยกำาลงตกอยในภาวะวกฤตดานพลงงาน มภาระ

การนำาเขาพลงงานเพมขนและตอเนองโดยเฉพาะการใชพลงงานในเชงพาณชย

การใชพลงงานสงกวาปรมาณทผลตไดในประเทศทำาใหเกดผลกระทบดานสงคม

ในระดบรนแรง ระหวางหนวยงานของรฐ เอกชน ผดำาเนนการผลตและประชาชน

ในทองถน ดงกรณโครงการกอสรางโรงไฟฟาทใชถานหนเปนเชอเพลงบอนอก

และบานหนกรด จงหวดประจวบครขนธ และโครงการทอกาซและสถานแยก

กาซไทย-มาเลเซย จงหวดสงขลา เปนตน วกฤตของพลงงาน ทเกดขนไมเพยง

กระทบตอชวตประชากรเทานน แตกำาลงเปนวกฤตทกำาลงเกดขนในระดบชาต

โดยเฉพาะพลงงานทไดจากฟอสซลไดถกนำามาใชอยางมหาศาลกำาลงมปรมาณลด

ลง อาจขาดแคลนไดในอกไมกปขางหนาและอาจสงผลกระทบจนเกดวกฤตอยาง

ตอเนอง

ประเดนการเกดวกฤตดานสงแวดลอม ภาคเกษตรกรรมไดถกกลาวหา

วาเปนตนเหตแหงการเกดภาวะโลกรอน แตทแทจรงในระดบภาคอตสาหกรรม

การผลตไฟฟาเปนภาคพลงงานทปลอยกาซเรอนกระจกมากทสด โดยเฉพาะกาซ

คารบอนไดออกไซด (CO2) อนเปนตนเหตของภาวะโลกรอน ในป 2551 ปลอยถง

83,370 พนตน จากทงหมด 198,146 พนตน ในระดบภาคครวเรอน ผลของการ

สำารวจของสำานกงานสถตแหงชาตเรองคาใชจายของครวเรอนในป 2552 พบวา

ครวเรอนทวประเทศมคาใชจายทงสนเฉลยเดอนละ 16,205 บาท เปนคาใชจาย

ดานพลงงาน 1,638 บาท หรอรอยละ 10.1 ของคาใชจายทงหมด โดยคาพลงงาน

สวนใหญรอยละ 70.5 เปนคาใชจายผลตภณฑปโตรเลยม (นำามนเบนซน รอยละ

28.5 , นำามนดเซล รอยละ 21.1 , แกสโซฮอล รอยละ 10.7 , นำามนเครองและ

นำามนหลอลนอนๆ รอยละ 4.3 , คาแกสในครวเรอน รอยละ 3.7 , คากาซ NGV

และ LPG รอยละ 1.3 , และนำามนไบโอดเซล รอยละ 0.9 ) นอกจากนเปนคา

ไฟฟา รอยละ 26.9 , และคาถานไมและฟน รอยละ 2.6

พลงงำนชมชนกบกำรแกวกฤต

จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาปญหาดานพลงงานเปนเรองทเกยว

ของกบทงดานเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และแทบทกเรองในการดำารงชวต

ซงการแกไขไมใชเพยงแคการกำาหนดนโยบายจากภาครฐเทานน แตสวนทองถน

กมโอกาสในการแสวงหาทางเลอกในการพฒนาพลงงานเพอการพงตนเองโดยใช

เครอขายรวมใจตามรอยพอ

ต�าบลปาเดง อ�าเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร

ชมชนเปนศนยกลางสำาหรบการเรยนรรวมกนถงสถานการณของพลงงาน รจกคำา

วาพลงงานคออะไร พลงงานทใชแลวหมดไป พลงงานหมนเวยนคออะไร เปนการ

เปดโอกาสใหชมชนมทางเลอกในการอนรกษพลงงาน และใชพลงงานอยางรคณ

คา เกดกระบวนการพฒนาพลงงานชมชนเพอใหนำาไปสสงคมทอยรวมกนอยางม

ความสขจนเกดความมนคงดงน

ควำมมนคงดำนพลงงำน การพฒนาพลงงานชมชนทสามารถพงพา

ตนเองไดจากทรพยากรในทองถนมาทดแทนพลงงานทภาครฐจดหามาให นน

หมายความวาชมชนเปนผกำาหนดวตถดบทนำามาผลตพลงงานไดเองเชน ชมชน

สามารถผลตไฟฟาใชในชมชนได ชมชนมโอกาสใชพลงงานทางเลอก นำาวตถดบ

ทเหลอใชมาเปนพลงงานทดแทน ชมชนสามารถจดหาพลงงานทดแทนจาก

ธรรมชาตจนถงพลงงานหมนเวยนซงเปนพลงงานทสะอาด

ควำมมนคงทำงดำนเศรษฐกจ ภาคครวเรอนและภาคการเกษตรสามารถลดภาระคาใชจายหรอตนทนดานพลงงานลง และเปนการสรางโอกาสใน

การเพมรายไดจากผลผลตพลงงาน กอเกดการจางงานในอนาคต

ควำมมนคงทำงดำนสงคม ชมชนไดมโอกาสมสวนรวมในการพฒนา

พลงงานตงแตเรมตน โดยชมชนมารถเรยนรเขาใจสถานการณปญหา สามารถ

วเคราะหและแกไขปญหาไดเองในชมชน นอกจากจะสรางความรความเขาใจ

และความตระหนกตลอดจนเกดความสามคคในชมชนแลวยงเกดการถายทอด

ภมปญญาระหวางชมชนและคนรนตอ ๆ ไ ป

ควำมมนคงทำงดำนทรพยำกร และสงแวดลอม ชมชนรจกนำาทรพยากรในชมชนมาผลตเปนพลงงาน เปนการใชอยางประหยดและคมคา และ

จากการปลกพชหรอไมยนตน ทำาใหคนในชมชนตระหนกถงการอนรกษปาไม

ลำาธารเปนการรกษาและฟนฟฐานทรพยากรไดอยางยงยน

แนวทำงแกวกฤตดำนพลงงำนโดยพลงชมชน

สภาพพนทโดยรวมของตำาบลปาเดง อำาเภอแกงกระจาน จงหวด

เพชรบร แบงลกษณะพนทออกเปน 2 สวน สวนแรกเปนพนททอยในโครงการ

พระราชดำาร ไดแกหมท 2,3,4,5 และ 6 บางสวน อกสวนหนงคอ อยในพนท

อนรกษ (อทยานแหงชาตแกงกระจาน) ไดแกหมท 1,8,9,10 และ 7 บางสวน ใน

พนทโครงการพระราชดำาร เปนพนททมการสงเสรมการเลยงโคนม มโคนมอยาง

นอย 5,000 ตว จงเปนปญหาทำาใหเกดกาซเรอนกระจกและยงขาดการจดการ

เชงระบบ ในพนทอทยานแหงชาตแกงกระจานเปนชมชนทไมมสาธารณปโภค

อนไดแก ไมมไฟฟา ถนนเปนลกรง ฯลฯ ครอบครวทไมมดงกลาว อยในพนท

อนรกษไมนอยกวา 500 ครอบครว ตองประสบกบปญหาความขดแยงในพนท

อทยานแหงชาตมระเบยบและกฎคอนขางมาก บบบงคบใหชาวบานดนรนในการ

50

51

ใชพลงงาน เชน ถานไม การตดไมเพอปลกสราง และบางสวนเพอการคา ชาว

บานสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม การใชสารเคมมอยมาก ความขดแยง

ดงกลาวจดชนวนใหเกดความไมพอใจของทงสองฝาย แตสวนใหญถกกระทำาโดย

เจาหนาทมากกวา (บานของชาวบานถกรอถอน และชางตองมาตายเพราะคน

ทะเลาะกน ดงทเหนเปนขาว)

มการรวมตวกนของชาวบานกลมทเรยกตวเองวา เครอคายตามรอยพอ

ปรกษาหารอกนทกเดอน เพอแกไขปญหาดงกลาว พงพากนในดานตางๆ เชน

การใชชวตและการประกอบอาชพดานเศรษฐกจแบบพอเพยง การพฒนาตนเอง

ดวยการศกดงาน อบรม ประชมปรกษาหารอดานสงแวดลอม มการปลกปากน

เองทกปอยางนอยปละหนงพนตนเพอมไมไวใชสอย และเพมพนทสเขยว ดาน

พลงงาน เชน แกสชวภาพ โดยนำามลววมาทำาใหเกดแกส เตาเผาถานนำาสมควน

ไม ลดการใชสารเคม เตาชวมวลตางๆ เพราะมแกนขาวโพดทถกทงมากมายชวย

ลดการตดไมทำาลายปา และทมจดศนยรวมคอเรองสวสดการ ทำาออมบญวนละ

บาทเพอชวยกนเวลาเจบไขไดปวย

สภำพทวไป และขอมลพนฐำนส�ำคญของต�ำบลปำเดง

พนทของตำาบลปาเดง เดมเรยกวา “ปาแดง” เปนภาษากะหราง

พนทสวนใหญเปนปาดงดบมภเขาและตนไมสมบรณ มสตวปาอาศยอยมากโดย

เฉพาะชาง เปนสตวทชาวบานในตำาบลพบเหนมากทสดจนกระทงปจจบน ซงไดม

การอนรกษชางไวเปนสตวคตำาบล หลงจากทไดมคนไทยเขามาทำากนในพนทเพม

มากขน

การเรยกชอบานปาแดง จงผดจากเดมเปน “บานปาเดง” และไดขอ

แยกการปกครองออกจากตำาบลสองพนองเพอไปเปนตำาบลปาเดงเมอเดอน

ธนวาคม พ.ศ. 2531 ซงปจจบนตงอยเลขท 72/2 หมท 3 ตำาบลปาเดง

อำาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร อยทางทศตะวนตกเฉยงใตของอำาเภอแกง

กระจาน ระยะทางประมาณ 85 กโลเมตร และอยทางทศตะวนตกของจงหวด

เพชรบร ระยะทางประมาณ 135 กโลเมตร มเนอท 390,625 ไร ( 525 ตาราง

กโลเมตร) แบงเปนพนทอยอาศย - พนททำากน 125 ตารางกโลเมตร พนทปาดบ

- อทยานแหงชาตแกงกระจาน 400 ตามรางกโลเมตร มภมประเทศเปนเขต

ทราบสลบภเขา และ เขตทราบลมแมนำา

ปจจบนตำาบลปาเดงมจำานวนประชากรทงสนรวม 5,274 คน เปนชาย

2,723 คน เปนหญงจำานวน 2,551 คน มจำานวนครวเรอน 2,215 ครวเรอน

ประชาชนในตำาบลปาเดงสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม เชน ทำาไรสบปะรด

ขาวโพด มะนาว ปาลม ยางพารา ฯลฯ และเลยงโคนม นอกจากนน กมอาชพ

รบจาง อาชพคาขาย และอาชพอน ๆ

ทรพยำกรในต�ำบลทมศกยภำพในกำรผลตพลงงำน ดงน

1. แหลงพลงงำนจำกมลสตว ในตำาบลปาเดงมการเลยงโคเนอและ

โคนม อยางนอย 5,000 ตว

2. แหลงพลงงานชวมวล มการปลกขาวโพดคดเปนแกนขาวโพด

จำานวน 25 ตน

3. แหลงพลงงานนำาภายในตำาบลมแมนำาปราณบรไหลผาน

4. นอกจากนยงม พลงงานแสงแดด และลมทมปรมาณทเหมาะสม

สรปรปแบบการดำาเนนงานเครอขาย

ประวตควำมเปนมำ ในป พ.ศ. 2550 เกดการรวมตวของชาวบานกลมหนงเรยกกลมตวเอง

วากลมผลใบ ทมความสนใจในการดำารงชวตแบบเศรษฐกจพอเพยง จงเรมมการ

52

ปรกษาหารอกนเปนระยะ ผลจากการพดคยกนจงเกดแนวทางในหลายแนวทาง

เชน การลดรายจาย เพมรายได เรองสงแวดลอม เรองพลงงาน เรองภมปญญา

และเรองสวสดการ ตอมาในป พ.ศ. 2552 สมาชกเรมเพมจำานวนมากขน ทำาให

การดำาเนนงานเรมมระบบระเบยบมากขน มการตงคณะกรรมการ มระเบยบ ม

ระบบบญชเพอใหเกดความเปนธรรม และความโปรงใส

โครงสรำงกำรบรหำรจดกำรกลม

คณะกรรมกำรเครอขำย

นายโกศล แสงทอง ตำาแหนง ประธาน

นายสมพร พรหมาธวฒน ตำาแหนง รองประธาน

นายบำาเพญ ทวมใหญ ตำาแหนง เหรญญก

นายวสตร จนทรประไพ ตำาแหนง เลขาฯ

นายเรม ทองม ตำาแหนง ทปรกษา

ฝำยบรหำรงำน แบงออกเปน 5 ฝาย

- กรรมการดานการพฒนาองคกรและบคลากร ใหฝายเลขาฯ เปน

ผดแล

- กรรมการดานอาชพแบบเศรษฐกจพอเพยง

- กรรมการดานพลงงาน

- กรรมการดานสงแวดลอม

- กรรมการดานสวสดการ

INPUT ปจจยน�ำเขำ คอ ควำมตองกำรรวม คนตางครอบครว ตางชมชนชวยเหลอพงพากนไดหรอไม

แนวคด

- แนวพระราชดำาร “เศรษฐกจพอเพยง”

- การมสวนรวมของประชาชนในงานพฒนา

- ภมปญญาทองถนกบการดำารงชพอยในระบบนเวศ

- นโยบายและยทธศาสตรการพฒนาของรฐ

PROCESS กระบวนกำรท�ำงำน

กำรศกษำศกยภำพสมำชกเครอขำย ในการรวมตวกนตามวตถประสงค

การศกษาขอมลดานตางๆ ของสมาชกเครอขายรวมใจตามรอย

INPUT PROCESS OUTPUT

ปจจยน�ำเขำ กระบวนกำรท�ำงำน ขอมล

สรป แผน

ประเมน ปฏบต

- ปญหา

- แนวคด

- วตถประสงค

- ความตองการรวม

เปาหมายสงสด

- เชงปรมาณ

- เชงคณภาพ

ผลลพธ

แผนภมแสดงวงจรกระบวนกำรท�ำงำน เครอขำยรวมใจตำมรอยพอ

53

พอ โดยมแนวคดวาจะทำาอยางไรใหชมชนเขามามสวนรวม ซงจะเปนการสราง

ประสบการณและชวยใหชมชนสามารถคนหา วเคราะห สรป และวางแผนได

อยางมระบบ ตลอดจนคณะกรรมการเครอขายฯ สามารถคนหาขอมลทตองการ

ไดดยงขน คณะกรรมการเครอขายฯ ทำาการออกแบบเพอศกษาศกยภาพชมชน

ในการมองปญหา มองแนวทางแกปญหาหรอการพฒนา และหรอขอมลอนๆ อน

จะมสวนทำาใหการดำาเนนงานเปนไปตามวตถประสงค จนสามารถสงเสรมและ

สนบสนนทยงยนไดในทสด

กำรวำงแผนเพอกำรด�ำเนนงำน

การวางแผนการดำาเนนงานใชหลกการมสวนรวม ซงหวใจของการม

สวนรวมม 5 รวมไดแก รวมคดเปดโอกาสใหทกคนเขามามบทบาทในการรวม

คด รวมวางแผน กำาหนดแนวทางการพฒนาและจดสรรทรพยากร รวมปฏบต

การในกจกรรม และเสรมสรางความเขาใจซงกนและกน ซงเปนการรวมพลงเชง

สรางสรรค รวมสรปและประเมน ระยะหนงของการทำางานจำาเปนตองสรปบท

เรยนอยางนอยปละ 1 ครง รวมรบ (กรรม) ทสำาคญ ตองยอมรบรวมกนทงความ

สำาเรจและความลมเหลว

ปฏบตงำนตำมแผนงำน

การนำาแผนงานไปปฏบตเปนองคประกอบทสำาคญของเครอขายฯ

เพราะแผนงานสามารถระบถงวธการตดสนใจ เพอนำาไปปฏบตใหเปนไปตาม

แผนและวตถประสงคทกำาหนดไวซงเปนวธการทประหยดและใหผลประโยชนท

เหมาะสม คณะกรรมการและสมาชก ไดทำาความเขาใจถงวธการปฏบตตามแผน

งานและยงไดกำาหนดรายละเอยด วตถประสงค เวลาผรบผดชอบอยางชดเจน

นอกจากนยงสามารถจดทำาเปนตารางเวลาในการปฏบตงาน (Flow chart) เพอ

การตดตามงานไดอยางเหมาะสม

ประเมนผลกำรปฏบตงำน

การประเมนผลการปฏบตงานถอเปนการควบคม (Control) เปนองค

ประกอบทแสดงถงการประเมนผลงานวาเปนไปดวยดมประสทธภาพมากนอย

เพยงใด มปญหาอปสรรคอยางไรบาง มการปรบปรงหรอหาทางแกไขอยางไร

และสรปและทำารายงาน ทกสนป

OUTPUT ผลลพธ ชอเครอขำย รวมใจตามรอยพอ

เปำหมำยเครอขำย เปนเครอขายททำาใหครอบครวอยด มสข บนพน

54

ฐานของกลมทมความเขมแขง ดำาเนนงานอยางยงยนภายใตแนวทางเศรษฐกจพอ

เพยง

วสยทศน กวางไกล ใจเปนหนง พงเศรษฐกจพอเพยง

มกำรบรณำกำรท�ำงำนเชอมโยงกบภำคสวนอนอยำงเปนระบบ

การดำาเนนงานของเครอขาย รวมใจตามรอยพอ ไดใหความรวมมอกบ

หนวยงานทงทเปนภาครฐ เอกชน และอนๆ อยางตอเนอง ดงน

- เจาหนาทโครงการ หมบานพทกษปารกษาสงแวดลอม จากสำานก

บรหารพนทอนรกษท 3 กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช สงเสรมกจกรรม

คนสองวย กจกรรมดนตร

- เจาหนาทจากโครงการพระราชดำารหวยสตวใหญ-ปาเดง เขามารวม

งานดานการสงเสรมอาชพ สนบสนนเครองผลตไบโอดเซล

- เจาหนาทจากสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) เขามาสงเสรม

กจกรรมเยาวชน เรองการผลตผาบาตก มดยอมสธรรมชาต

- เจาหนาทจากสำานกงานเกษตรและสหกรณจงหวด (กษ.) เขามาสง

เสรมความรเรองเกษตรอนทรย และเขารบการอบรมเรองเศรษฐกจพอเพยงทศนย

ปราชญชาวบานดอนผงแดด

- สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ใหการ

สนบสนนดานพลงงานแกสชวภาพ เตาเผาถาน และกงหนสบนำา

- สำานกงานพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย (พมจ.) เรอง ศนย

พฒนาครอบครว

วตถประสงคของโครงกำร

1. เพอใหสมาชกเครอขาย มความรความเขาใจถงสภาวะการ

เปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

55

2. เพอใหสมาชกเครอขาย มโอกาสไดเรยนรและไดใชพลงงานทางเลอก

เชนแกสชวภาพและเตาชวมวล

3 เพอใหเกดแนวทางการแกไขปญหาระดบทองถนและระดบนโยบาย

ดานวสดเหลอใชทางการเกษตรอนเปนสาเหตปญหาโลกรอน

กจกรรมทด�ำเนนงำนตำมแผนงำนของโครงกำร สรปไดดงน

กจกรรมท 1 การประชมประจำาเดอน เพอชแจงรายละเอยด ตดตาม

ผลการดำาเนนงาน

กจกรรมท 2 ฝกอบรมเรองการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ

กจกรรมท 3 ฝกอบรมเรองการผลตแกสชวภาพ การนำามลสตวไปใช

ใหเกดประโยชน การนำาไปใช การดแลรกษาและลดโลกรอนไดอยางไร และรวม

กนผลตบอหมกแกสชวภาพ

กจกรรมท 4 ศกษาดงานปยอนทรย

กจกรรมท 5 ฝกอบรมเรองการผลตเตาชวมวลและการใชของเหลอทง

จากกจกรรมทางการเกษตรเชนแกนขาวโพดและเศษไม และผลตเตาชวมวล

กจกรรมท 6 สรปบทเรยนอยางตอเนองทกครงทมการจดกจกรรม

กจกรรมท 7 ประชาสมพนธอยางนอย 3 ทาง (แผนพบ สถานวทย

และการประชมตางๆ)

กจกรรมท 8 ตดตามประเมนผล และจดทำารายงานผลการดำาเนนงาน

56

57

ขอบขายความหลากหลายทางชวภาพ

โครงการลดสารมลพษตกคางเพอฟนฟและอนรกษสงแวดลอมสงขลาและนครศรธรรมราช

โครงการอนรกษ และพฒนาทรพยากรพนธกรรมลำานำานาน – พนทชมนำาทราบลม

นำายม (จ.พษณโลก)

โครงการฟนฟปาชมชนเพอแผนดนทงกลารองไห (จ.รอยเอด)

57

58

โครงการลดสารมลพษตกคางเพอ

ฟนฟและอนรกษสงแวดลอม

สงขลา และนครศรธรรมราช

59

โครงการลดสารมลพษตกคางเพอฟนฟและอนรกษสงแวดลอม สงขลา และนครศรธรรมราช

“สวนโบรำณ” ควำมหลำกหลำย และควำมลงตว

เครอขายสงเสรมและคมครองสทธภมปญญาชมชนจงหวดนครศรธรรมราช

และ เครอขายความรวมมอเพอความเขมแขงขององคกรชมชนจงหวดสงขลา ได

รวมกนจดทำาโครงการเพอฟนฟอนรกษความหลากหลายของพชพนบานในรปแบบ

การทำาการเกษตรแบบสวนโบราณ อยางทเรยกวา “สวนพอเฒา” ซงในสวนมทก

อยางใหไดกนไดใช อาศยธรรมชาตใหเกอกลกนเอง เปนระบบเกษตรกรรมใน

ภาคใตทไดรบการสบทอดมายาวนานจากภมปญญาของบรรพบรษ สวนโบราณ

เหลานมกปลกพชรวมกนหลากหลายชนด ทง ไมผล ยางพนธพนเมอง สมนไพร

และของปาทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน เหด หนอไม กาหลา กระวาน ปด

หมากหมก (ผกภม) เปนตน หรออยางทเรยกวา “สวนสมรม” หรอสมลม เปนคำาภาษาถน หมายถง สวนขนาดเลก ทปลกไมผสมปนเปกนนานาชนดไมมการ

แยกแปลงแยกชนดปลก เชน ทเรยน มงคด ลางสาด จำาปาดะ หมาก สะตอ ลก

เนยง และพชผกสมนไพรทใชกนอยประจำาวน นบเปนภมปญญาของชาวบาน

อยางแทจรง เพราะผลไมแตละชนดออกผลผลตไมพรอมกน ทำาใหเจาของสวน

สามารถจำาหนายผลผลตไดทงป และชวยแกปญหาผลผลตลนตลาดไดอกดวย

การทำาสวนสมรมไมตองอาศยปจจยมากนก เพยงเปนทลมรมนำา หรอเปนทราบ

ตำาซงอดมสมบรณกทำาได ปลอยใหธรรมชาตไดเกอกลกนเอง ผทำาสวนสมรม

สวนใหญเรยนรการทำาสวนสมรมจากบรรพบรษเนองจากการทำาสวนสมรมตอง

อาศยความรวมมอจากบคคลอน เชน พอแมลกอาจจะเขาไปในสวนดวยกนเพอ

ดแลสวน หรอเกบผลไม ทำาใหคนในครอบครวไดรวมกนทำางาน เกดการเรยนร

และการถายทอดความรจากการปฏบตโดยตรง

สวนโบรำณเหลำนจงเปนแหลงกระจำยพนธกรรมของพชทองถน สรำงควำมมนคงทำงดำนอำหำรและสงแวดลอม จงเปรยบเหมอนซปเปอร- มารเกตของชมชน แตเนองจากการสงเสรมใหปลกพชเชงเดยวของรฐบาลตลอด

ระยะเวลาหลายสบปทผานมาทำาใหวถการผลตแบบดงเดมถกละเลย โดยชาว

บานหนไปทำาสวนยาง สวนปาลม สวนกาแฟ หรอปลกพชเศรษฐกจเชงเดยวทจะ

ทำาใหไดราคาด(ในความคด)มากขน ทำาใหความมนคงทางอาหาร ความยงยน

ของระบบนเวศและสงแวดลอมถกทำาลายลงอยางรวดเรว ดงนน ในดำาเนนงาน

เพอฟนฟอนรกษภมปญญาทองถนเพอเพมความหลากหลายทางชวภาพในสวน

โบราณทจงหวดสงขลา และบรเวณชมชนรอบ ๆ ทราบเชงเขาหลวง จงหวด

นางสาวสภาภรณ นนทเภท , นายปราโมทย ชวทรรศน

60

นครศรธรรมราชซงเปนปาตนนำานน นอกจากเพอหวงผลในการเพมความหลาก

หลายทางชวภาพในปาเขตรอน และสวนโบราณสรางความมนคงทางอาหาร

ความอดมสมบรณของสมนไพรและพชพนบานดงกลาวแลว ยงมงหวงถงการกอ

ใหเกดการทำางานรวมกนอยางมศกยภาพของคนในชมชน ผหญง เดก เยาวชน

และเครอขายหมอพนบานนครศรธรรมราชอกดวย เพอกอใหเกดการเชอมตอองค

ความรดานการเกษตร สงแวดลอมใหแกกน รวมทงสงเสรมใหเกดการผลตอาหาร

ปลอดภย ทดตอผผลตและผบรโภค สงเสรมใหเกดตลาดทางเลอกทมความ

ยงยนภายใตการพงพาตนเองไดในระดบพงพอใจ ทงน ในการดำาเนนการดง

กลาวไดรบการสนบสนนจาก แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน (SGP)

กองทนสงแวดลอมโลก (GEF) ในระหวางพ.ศ.2548 - 2557 มาตอเนองเปนเวลา

6 ป

สองพนทหนงแนวคด

จงหวดสงขลาเปนทราบเชงเขาและบางสวนของพนทปาตนนำา กลมเปา

หมายคอเกษตรกร ซงสวนใหญเปนสมาชกของกลมออมทรพย ผบรโภค และ

เยาวชน ในพนททประกอบอาชพทำาสวนยาง สวนผลไม ทำานา ปลกผก และ

รบจางทวไป เปาหมายทเปนกลมองคกร คอวด และโรงเรยน จำานวน 7 ชมชน

ตงอยใน อ.จะนะ คอ ต.จะโหนง นาหวา ปาชง ลองเปรยะ นำาขาว และท

อ.นาทว คอ ต. นาหมอส อ.สงหนคร จ.สงขลา

จงหวดนครศรธรรมราช ประกอบไปดวย กลมผหญงเครอขาย ต.โพธ

เสดจ ต.นาทราย ต.นาเคยน และ ต.ทางว อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช จำานวน

1,000 คน และชมชนเกษตรใน อ.รอนพบลย และ อ.เมอง จ.นครศรธรรมราช

เปนพนทราบใกลกบเทอกเขาหลวง และกลมเครอขายเกษตรกรรายยอย บาน

ทายเหมอง อ.ชางกลาง บานนาปา อ.นาบอน จ.นครศรธรรมราช

61

หนงแนวคดสโครงกำร

จากการสรปบทเรยนรนน เครอขายทงสองเครอขายดงกลาวไดดำาเนน

การผานการจดทำาโครงการ 4 โครงการคอ

1. โครงการอนรกษสวนโบราณและเพมความหลากหลายทางชวภาพใน

สวนยาง จ.สงขลา

2. โครงการเสรมสรางภมปญญาผหญงในการอนรกษและฟนฟสง

แวดลอมดานสมนไพร

จ.นครศรธรรมราช

3. โครงการสงเสรมภมปญญาการอนรกษ ความหลากหลายทางชวภาพ

ในเขตปาตนนำา จ.นครศรธรรมราช

4. โครงการลดสารมลพษตกคางเพอฟนฟและอนรกษสงแวดลอม

สงขลาและนครศรธรรมราช

อนรกษควำมหลำกหลำยทำงชวภำพในสวนโบรำณและในเขตปำตนน�ำ

กจกรรมเพอกอใหเกดการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพในสวน

นน ไดมการรวบรวมขอมลพนธพชอยางเปนระบบ โดยมระบบการจดเกบขอมล

ของพนธพชเปนขอมลเอกสาร บนทกสรรพคณของพชชนดตาง ๆ จำานวน 200

กวาชนด มการแลกเปลยนและขยายพนธพช สมนไพรในระหวางเครอขายสมาชก

ในนครศรธรรมราชแลวกระจายออกไปยงกลมเปาหมายจงหวดสงขลา พงงา

ภเกต มการรณรงคปลกไมยนตน สมนไพรในโรงเรยน ในวด ในครวเรอน และใน

ปาตนนำาเชงเขาหลวง มการสงเสรมการเลยงผงในสวน เนองจากผงเปนตวผสม

เกสรใหกบพช ชวยแพรพนธไมยนตนและชวยเพมผลผลตใหกบพชสวน นอก

จากนผงยงเปนตวชวดความสมบรณ ความหลากหลายทางชวภาพ และเปนตว

บงชพนทปลอดสารเคม เนองจากผงคอสตวทตอบสนองตอสารเคมไดไว การม

จำานวนผงในสวนมากจงหมายถงสภาพแวดลอมทสะอาดมความอดมสมบรณ

เพราะผงไมสามารถอยรอดไดดวยพชเชงเดยว การเลยงผงยงทำาใหมรายไดจาก

62

การขายนำาผงอกดวย ทงนยงมกจกรรมทเปนการสงเสรมการจดการสวนโบราณ

แบบเกษตรอนทรยใหมประสทธภาพดขนคอ ไดมการอบรมเกษตรกรเพอให

สามารถจดทำาปยอนทรย จดทำาสมนไพรไลแมลง จดทำาฮอรโมนเรงดอกใบแบบ

ชวภาพ เพอใชในสวนไดเอง ทำาใหเกษตรกรประหยดเงน และไมมหนสนจาการ

ลงทนดานปยเคม ยาฆาแมลง ประหยดคาแรงงาน หากแตมรายไดจากการ

จำาหนายปยหมกเพมขนจากการจำาหนายผลผลตในสวน และภายหลงจากมการ

ทำาเกษตรอนทรยสงทสงเกตเหนไดชดเจนคอมจลนทรย ไสเดอน แมงและแมลง

ในดนมากขนแสดงถงความสมบรณของดนมากขนตามไปดวยซงเปนสงท

เกษตรกรภมใจในผลงานของตนเอง

ในขณะทเกษตรกรไดใชความหลากหลายในสวนมาทำาการเกษตรแบบ

เกอกลกนของสงมชวตแลวยงไดมการนำาเทคโนโลยทเหมาะสมมาใชเพอลดคาใช

จาย ลดการใชพลงงานดานตาง ๆ อกดวย เชน การนำากงหนนำาพนบานมาผนนำา

จากลำาหวยธรรมชาตในทสงมาใชในสวน ใชกงหนนำามาใชเปนพลงงานหมนครก

บดยา การตอทอนำาธรรมชาตมาใชในการเกษตรโดยไมใชพลงงานไฟฟา การใช

ระบบนำาหมนเวยนนำานำาจากบอเลยงปลามาใชเพอการเกษตรไดอยางไมมมลพษ

การทำาระบบนำาหยดในสวน การนำานำาธรรมชาตมาใชลดความรอนในบานเรอน

ดวยระบบสปรงเกอรทดแทนพดลมและเครองปรบอากาศ สรางโรงตากสมนไพร

แบบใชความรอนจากแสงอาทตยแทนเตาอบไฟฟา ใชวสดอยางงายในทองถน

เชน ยางรถยนตเกาทำากระถางปลกตนไม ปลกสมนไพร ปลกขาว เปนตน

สงเสรมศกยภำพองคกรชมชนในกำรจดกำรสงแวดลอมระดบทองถน

• อนรกษพนธกรรมพชทองถน

จากการแลกเปลยนของเครอขายเกยวกบปญหาวกฤตการณพชทองถน

ลดลงและสญพนธ จากการสงเสรมการปลกพชเชงพาณชย ปลกพชเชงเดยว และ

63

การใชสารเคมไดสรางความเสยหายใหกบพชทองถนจนถงขนวกฤต และจากการ

เสวนาเรองผลกระทบการใชสารเคมกบความหลากหลายทางชวภาพ ทำาคนใน

ชมชนใหเกดตระหนกถงความสำาคญของพชทองถนทกำาลงจะสญพนธ จงมการ

รณรงคแนวคดอนรกษสวนสมรม สวนพอเฒาเอาไว เนองจากเปนแนวคดทดำารง

ไวซงความหลากหลายทางชวภาพ พนธพชทองถนไมสญหาย โดยสงเสรมการเกบ

และรวบรวม ขยายพนธพชหายากในทองถนจดทำาธนาคารเมลดพนธ มการแลก

เปลยนพนธพชพนธไมทองถนในระหวางสมาชก มการนำาไมผลพนบานพนธไม

หายากในทองถนไปปลกในสวนผลไมหรอสวนยางพารา สนบสนนใหเยาวชน

สำารวจพนธพชทองถน มการสำารวจเกบขอมลผกพนบานและอาหารทองถนได

เมนทเปนประโยชนตอสขภาพเพมขน 30 เมน เนองจากผกพนบานมประโยชนตอ

รางกายแบบองครวม ไดความรจากการปรงอาหารแบบภมปญญาทองถนทม

ประโยชนตอสขภาพ

เมอมการจดระบบบญชขอมลความหลากหลายทางชวภาพทำาใหพบวา

มความสมบรณของปาเพมขนโดยมพนธพชทองถนเพมมากขนกวา 200 ชนด

พนธ จากการจดระบบขอมลโดยชมชนดงกลาวยอมทำาใหชมชนเหนและตระหนก

ถงความสำาคญของความหลากหลายทางชวภาพ ทำาใหเกดแรงบนดาลใจในการ

รกษาพนทปาไวใหได ชมชนจงมแผนการรกษาพนทปาในชมชน มการออกกฎ

รกษาปาตนนำาททกคนในชมชนตองรวมกนปฏบต อาท หามตดตนไมใหญ

ชมชนมการประชมรวมกนทกเดอนเพอหารอเกยวกบการอนรกษปาตนนำา จดทำา

แผนการปลกปาเพมขนในบรเวณปาตนนำา โดยใชวนสำาคญตาง ๆ เชน วนแม

วนพอ วนสำาคญทางศาสนา

• สงเสรมเครอขำยภมปญญำหมอพนบำน

หมอพนบานยงคงมบทบาทในชมชนมากพอสมควรดวยวา ชาวบานเกด

ความอบอนใจกบการรกษาในชมชนมากกวาการเดนทางไปรกษาในสถานพยาบาล

ในเมอง จงไดมเวทแลกเปลยนของเครอขายภมปญญาหมอพนบาน (จำานวน 100

คน) มการรอฟนการใชความร และเครองมอเครองใชของหมอพนบานในการ

รกษาแบบโบราณ เชน ไมไผดามกระดก เครองมอกายภาพบำาบดทออกแบบให

สอดคลองกบอาการเจบปวยของผปวยโดยภมปญญาทองถน พฒนาการแปรรป

วตถดบสมนไพรโดยใชภมปญญาหมอพนบาน มการพฒนาองคความรของหมอ

พนบานดวยการอบรมและเรยนรเพมเตม มการบนทกการรกษาพยาบาลแบบ

ภมปญญาหมอพนบานอยางเปนระบบ เพอเปนความรและเปนประโยชนตอผ

สนใจศกษาตำาราหมอพนบาน ทำาใหความรของหมอพนบานไดรบการสบทอดจาก

รนตอรนไมเกดการสญหาย มกจกรรมสงเสรมโรงเรยน วด และชมชนนำาความร

ทางดานสมนไพรไปใชในการรกษาสขภาพ ปรบเปลยนความคดในการดแล

สขภาพแบบยงยน โดยประชาชนในพนทมความรเกยวกบพชสมนไพรมากยงขน

มแปลงปลกพชสมนไพรในครวเรอนเพมขนอยางนอย 20% ของครวเรอนพนท

เปาหมาย

• พฒนำศกยภำพบทบำทหญงชำย และเครอขำยคนรนใหม

เนองจากบทบาทของผหญงในสงคมชนบทนนยงอยในกรอบของบทบาท

การดแลปากทองในครวเรอน สวนผชายมบทบาทของความเปนผนำาในครอบครว

64

และในชมชน เรมตนพฒนาศกยภาพผหญงเพอการอนรกษและฟนฟสงแวดลอม

โดยการจดเวทแลกเปลยนดงานและสรางเครอขายผหญงในรปแบบ “เครอขาย

ออมทรพยคาบสมทรสทงพระ อ.สงหนคร จ.สงขลา” มการปรบเปลยนทศนคต

ของผหญงใหเหนคณคาของเพศหญงทมบทบาทในครวเรอนและในชมชน สง

เสรมใหกลมผหญงใชทกษะทมอยแลว เชน การทำาอาหารสขภาพหวาน-คาวท

ปราศจากสารปรงแตงรสใหแกสมาชกในครอบครวแทนการซออาหารทผานการ

ปรงอยางรบเรง และใสสารปรงแตงรสจำานวนมาก สนบสนนการปลกพชผกพน

บานโดยเนนการดแลรกษาสงแวดลอมมากขน

นอกจากการมบทบาทในการดแลสมาชกในครอบครวแลว ผหญงยงได

รบการสงเสรมใหมบทบาทในชมชนมากขนดวยการมบทบาทบรหารจดการกลม

ออมทรพย มบทบาทในการจดทำาแผนการดแลสงแวดลอมในชมชนอยางมสวน

รวมของสมาชกในชมชน เชน แผนจดการขยะในชมชน แผนการใชแหลงนำาและ

นำาอยางยงยน แผนการลดละเลกการใชสารเคมในแปลงเกษตรและครวเรอน

จากบทบาทตาง ๆ เหลานนสงผลใหกลมผหญงไดจดบนทก ไดทำาบญช ได

ฝกฝนทกษะดานตาง ๆ ทำาใหมความมนใจในตนเอง มความกลาทจะเขาไปม

สวนรวมในกจกรรมการพฒนาชมชนรวมกบกลมผชายซงเคยมบทบาทเปนผนำา

หลกมายาวนาน มความมนใจทจะกลาตอรองมากขน เนองจากผหญงม

คณสมบตของความนมนวล ประนประนอมมากกวาผชาย ทำาใหเปนจดแขงใน

การลดแรงปะทะในการทำางานไดดเมอมโอกาสไดเขาไปมสวนรวมในการพฒนา

ชมชนรวมกบคนทกเพศ ทกวย

“คำยเยำวชนเรยนรภมปญญำเกษตรและสงแวดลอม” เปนกจกรรม

ถายทอดองคความรและประสบการณดานการเกษตรและการอนรกษสงแวดลอม

ใหแกเยาวชนโดยพอแมและปราชญชาวบานซงเปนคนรนกอน เพอใหเยาวชนได

ปรบเปลยนทศนคตจากทไมเคยใหคณคาสมนไพรกลบมาใหความสำาคญกบ

สมนไพรมากขน รจกและเขาใจพชสวนสมนไพรทครอบครวปลกไววามประโยชน

อยางไร ไดรบทราบวาสงทอยในบานใกลตวมคณคาและมประโยชนตอสขภาพ

โดยเยาวชนสามารถนำาสมนไพรมาใชมากขน เชน การใชใบเตยหอมตมนำาดม

การใชดอกอญชนมาทำาขนม ใชหวหอมและใบมะขามตมอาบในยามเปนไขหวด

การจดคายเยาวชนเรยนรภมปญญาเกษตรและสงแวดลอมจงเปนการสงตอหรอ

สบทอดการอนรกษสวนโบราณใหแกคนรนตอไป

65

• สรำงเครอขำยผผลต-ผบรโภค ตลำดทำงเลอกจ�ำหนำยผลผลตเกษตรอนทรยเพอกำรพงตนเอง

โครงการไดสรางพลงของเครอขายผผลต-ผบรโภค และรณรงคให

ตระหนกถงการรกษาภมปญญาทองถนซงเปนแนวคดทจะชวยรกษาสงแวดลอมได

อยางยงยน แตไดถกทำาลายเพราะแนวคดการเกษตรเชงเดยว ผลจากการทำางาน

นนทำาใหโครงการประสพความสำาเรจในการสรางเครอขายเกษตรยงยน และ

พฒนาตลาดทางเลอก พรอมทงขยายพนทไปในหลายพนทไดกอใหเกดความ

สมพนธระหวางผผลตและผบรโภคอยางเปนธรรม เกดผลผลตทางการเกษตรท

ปลอดภย เชน ผลไม ขาวพนเมอง และสมนไพร เกดมาตรฐานสนคาปลอดภยส

ผบรโภคซงเปนผลมาจากการเกดกลมเครอขายเกษตรยงยน เลกใชสารเคมเดด

ขาดหนมาใชปยหมกปยชวภาพแทน ทำาใหเกษตรกรมรายไดจากการผลตอาหาร

ปลอดภยทมตลาดทางเลอก ท อ.ชางกลาง ตลาดหนาเมองนครศรธรรมราช

และตลาดสเขยว อ.จะนะ จ.สงขลา สำาคญคอเกษตรกรสามารถมตลาดของ

ตนเองไดอยางยงยน นนคอ การขายตรงหนาแปลงเกษตรของตนเองไดสมำาเสมอ

ทงปจากผลผลตในสวนโบราณ

“สวนโบรำณ” ผลลพธของควำมลงตว “ปลกผลไมใด ยอมไดกนผลไมนน” คำากลาวนเปนความจรงแท จาก

การดำาเนนโครงการทง 4 โครงการในระยะเวลา 6 ป เปนการดำาเนนการเพอ

เปลยนแปลงวธคดวถชวตในเชงปจเจก และขยายผลออกไปในหมสมาชกเครอ

ขาย สสงคมภายนอก โดยใชความรทองถน ใชภมปญญาของบรรพบรษในการ

จดการสวนโบราณ ภมปญญาการใชพชพนบานในการกนอยดแลรกษาสขภาพ

ทงในการรกษาและการปองกน รวมกบการประยกตใชเทคโนโลยทเหมาะสม ใช

การศกษาสมยใหมเปนเครองมอจดการองคความรอยางเปนระบบ สรางศกยภาพ

บคคลทงคนรนกอนและคนรนใหมใหสามารถทำางานรวมกนไดอยางมสวนรวม และมงหวงถงการสบทอดความคด และสงผานการจดการสวนโบราณใหแกคนรนใหมตอเนองและยงยน

การเปลยนแปลงความคด และปรบเปลยนถงพฤตกรรมในบคคลเชงปจเจกดงกลาว ขยายผลสคนหลากหลายทงในชมชนตนเองและในชมชนเครอขายนน กอใหเกดผลในเชงบวกตอปจเจก และมวลสมาชกไดอยางเปนรปธรรมสามารถตอบคำาถามสำาคญไดคอ คนและชมชนสามารถพงพาเกอกลกนไดกบธรรมชาต ธรรมชาตกบธรรมชาตสามารถพงพากนไดเปนอยางด คำาตอบสำาคญทสดคอ ความหลากหลายทางชวภาพในสวนโบราณและในธรรมชาตเออประโยชนใหกบมนษยและธรรมชาตไดอยางมงคงยงยนทงในระดบทองถนและในระดบโลก

66

โครงการอนรกษและพฒนา

ทรพยากรพนธกรรมลำานำานาน –

พนทชมนำาทราบลมนำายม

จ.พษณโลก

67

โครงการอนรกษและพฒนาทรพยากรพนธกรรมลำ นำ นาน – พนทชมนำ ทราบลมนำ ยม

ศนยเสรมสรางองคกรชาวบานเพอฟนฟสงแวดลอม

ภาคเหนอตอนลางเปนทราบลมนำาทวมถงในฤดนำาหลาก พนททางการ

เกษตรทอดมสมบรณเปนทราบทมแมนำาสำาคญไหลผาน ลำานำานาน แมนำายม

ทำาใหเกดวถชวตทผกพนกบสายนำา ระบบเกษตรดงเดมรมฝงลำานำานานและรมฝง

แมนำายมมความหลากหลายทงชนดและปรมาณของพนธกรรม เปนแหลงอาหาร

ทสำาคญของชมชน โดยเฉพาะ “สวนโบราณ” ทกระจายตามลำานำานานและแมนำา

ยม มคนใหนยามวา “แหลงเครองแกงชมชน” ผกพนบาน ไมผล ไมใชสอย บาง

ชนดพฒนาเปนไมผลเศรษฐกจ มะปรางทาอฐ(มะปรางไขไก) สมโอทาขอย

ละมดจอมทอง ในแตละแมนำาจะมลกษณะสวนเกษตรดงเดม ทราบรมแมนำายม

ทราบรมแมนำานาน ตลอดจนพนทชมนำาทราบนำายมบรเวณรอยตอ 3 จงหวด

พจตร พษณโลก สโขทย เปนทราบนำาทวมถง เปนแหลงอาหารขนาดใหญของ

ชมชน โดยเฉพาะปลาทมปรมาณมากจบไดปรมาณสงมาก ความหลากหลาย

ของชนดพนธทงปลาเศรษฐกจ ปลาหายาก และปลาใกลสญพนธ

ทราบนำายม 310,000 ไร เปนทราบรมฝงแมนำายม และพนทชมนำา

เปนแหลงรวบรวมพนธพชพนธสตว ผกพนบาน ผกกม ผกสก บวทองถน ในสวน

ของพนธสตวโดยเฉพาะปลาทองถนใกลสญพนธ เชน ปลาคาว ปลากา ปลาทอง

ฯลฯ และปลาบางชนดยงเปนปลาทมคณคาทางเศรษฐกจ เชน ปลาเบยว ปลา

นำาเงน ทมราคาสงมาก พนทชมนำาทราบลมนำายม ตำาบลบางระกำา บอทอง

อำาเภอบางระกำา ยงเปนแหลงรวบรวมปลาขนาดใหญ ปญหาหลกของพนทคอนำา

ทวมขงในฤดนำาหลากและแลงในฤดแลง และการลดลงของจำานวนปลาในแหลง

นำาธรรมชาต ชมชนมภมปญญาในการจดการนำาเพอแกปญหาในพนท อกทงม

การสบสานวฒนธรรมของกลมคนทองถนดงเดม “ไทยทรงดำา” ทเปนคนกลม

ใหญของชมชน

พนทลมนำานานตอนลาง ตำาบลจอมทอง ปากโทก วดจนทร อำาเภอ

เมองพษณโลก ตำาบลมะตม ทบยายเชยง อำาเภอพรหมพราม และตำาบล

ทอแท อำาเภอวดโบสถ เปนพนททอยสองฝงลำานำานาน และเปนพนทรบนำาจาก

ลำานำานาน ประสบปญหานำาทวมในฤดนำาหลาก คนในชมชนสวนใหญประกอบ

68

อาชพ ทำานา และทำาสวนเปนหลกมทงสวนผกผลไมหลากหลายสายพนธ และ

สวนโบราณทรวบรวมพนธไมดงเดมหลากหลายชนด สวนเกษตรรมนำาทมมนแกว

และมนเทศ “จอมทอง” ทขนชอวาเปนพนธทมรสชาตทเปนเอกลกษณของพนท

และมคณภาพดกวาพนทอน อกทงสวนตาลทสรางรายไดใหชาวตำาบลทอแท แต

พนทการเกษตรดงกลาวกำาลงถกรกลำาดวยการเกษตรเชงเดยวและพชพลงงาน

แหลงทอยอาศย ประกอบกบการเปลยนมอการถอครองทดนสง รวมทงปญหา

การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนจากการเกษตรเพอยงชพ สการปลกพช

เศรษฐกจเชงเดยว และใชพนทเปนทอยอาศย

แหลงทรพยากรทง 2 พนทยงเปนทรวบรวมทอยอาศย และการเจรญ

เตบโตเพาะพนธของสตวนานาชนด นก ปลา และสตวปาขนาดเลก และยง

เปนแหลงกระจายพนธโดยธรรมชาตของนกทมจำานวนมาก และทสำาคญเปน

แหลงอาหารของคนในชมชนทจะสรางความมนคงของครอบครวชมชน แหลง

พนธกรรมจงคอความหลากหลายของชวต ความหลากหลายทางชวภาพ ความ

หลากหลายทางพนธกรรมเปนสงบงชถงความหลากหลายทางชวภาพทกอใหเกด

ความสมดลของระบบนเวศ

ปญหาของชมชนในปจจบน คอ แหลงพนธกรรมทองถนลำานำานาน -

พนทชมนำาทราบลมนำายมกำาลงถกทำาลายจากการทำาการผลตเชงเดยว และการ

ผลตเพอขาย ทรพยากรพนธกรรม เปนปจจยเบองตนในการผลตทนบวนจะม

ราคาสง การพฒนาสายพนธทางเทคโนโลยสมยใหมทำาใหชมชนไมสามารถพง

ตนเองไดในการผลตเพอตอบสนองทางการคาจากการพฒนาพนธทตอบสนอง

ความตองการของผบรโภคในดานปรมาณผลผลต สสน รสชาต ทำาใหชมชนตอง

มการพฒนาและปรบปรงพนธสตวทองถน การละทงพนธพชทผานคดเลอกพนธ

ทเหมาะสมกบธรรมชาตมาหลายชวอายคน การบกรกเปลยนแปลงระบบเกษตร

การปลกพชพนธลกผสม กำรปรบเปลยนละทงสำยพนธทองถน คอ กำรท�ำลำยทรพยำกรธรรมชำตทงทำงตรงและทำงออม เปนการทำาลายทรพยากร

พนธกรรมทองถนโดยไมรเทาทน

แนวคดและเหตผลในกำรแกปญหำ

อนรกษพนธกรรมทองถน โดยรกษาแหลงพนธกรรมและรวบรวมขอมล

ชนดพนธ รวมทงการกระจายพนธในแปลงรวมและแปลงเกษตร

กำรด�ำเนนกำรเพอแกไขปญหำ

เรมดำาเนนการตงแตวนท 5 มถนายน 2553 สนสดโครงการเมอวนท

5 มถนายน 2555 มผเขารวมโครงการและไดรบประโยชนจากโครงการ จำานวน

1,395 คน (เปนชาย 500 คน หญง 700 คน และเดก 195 คน) มกจกรรมท

สำาคญ ประกอบดวย 4 กจกรรมหลกดงน

69

กจกรรมท 1 การพฒนาและการอนรกษพนธกรรมทองถน กจกรรมน

แบงเปน 3 กจกรรมยอย ไดแก

-การสำารวจพนธพช พนธสตว เปนการสำารวจพนธพช พนธสตวเพอ

รวบรวมชนด และความหลากหลายของพนธในทองถน และการสำารวจพนธพช

พนบานหลงจากประสบอทกภย

-การพฒนาแหลงพนธกรรมในแปลงเกษตร

-การขยายพนธผกพนธพชทองถน

กจกรรมท 2 กระบวนการศกษาเรยนร การแลกเปลยนภายในชมชนการศกษาดงานแปลงของสมาชกทงภายนอกและภายในชมชน

กจกรรมท 3 การตดตามประเมนผลภายในชมชนรวมกบหนวยงานภาค

กจกรรมท 4 การเผยแพรประชาสมพนธ

กำรพฒนำและกำรอนรกษพนธกรรมทองถนและกระบวนกำรศกษำเรยนร

การสำารวจชมชน เพอสำารวจพนธพช พนธสตว เปนการสำารวจ เพอ

รวบรวมชนดและความหลากหลายของพนธพชพนธสตวในชมชน พชและสตว

ทมในทองถน เกดการคนพบสงทมอยแลวในชมชน ทำาใหเกดความรกและ

หวงแหนชมชน เกดภมปญญาเพอการอนรกษพนธพชพนธสตวทองถนจากกการ

เรยนรประสบการณจรงของคนในชมชน จากการสำารวจพนธพชพนบานหลง

จากประสบอทกภย พบวา คนในชมชนเกดกระบวนการเรยนรอนนำาไปสการ

พฒนาการเรยนร การคนพบสายพนธพชใหม การคนพบสายพนธทองถนดงเดม

ทไมเคยไดรบความสนใจทำาใหชมชน เกดการตนตวในการเกบรกษาพนธกรรม

ทองถน เกดการแลกเปลยนขยายพนธ และกระจายพนธผกพนบานทงชนด และ

ประเภทของพนธ เชน มะเขอเทศจาน ผกกาดพนบาน มะเขอเทศพนบาน ไม

ผล เชน มะมวง เกดการขยายพนธของผกพนบานในแปลงเกษตรควบคกบพช

หลก เชน พรกสวน ผกปลง มะระขนก มะอก รวมทงไมผลใกลสญพนธ เชน

มะมวงกะลอน

การเรยนรถงพชทเหมาะสมกบทองถน พชทสามารถทนตอสภาวะ

นำาทวมขง หรอภายหลงนำาลด จากการสำารวจพนธพชพนบานหลงประสบภาวะ

ภยพบตชมชนไดเขาใจชนดของพนธไม ประเภท อาย และการใหผลผลตทจะ

ทำาใหเกดการตดสนใจในการปลกหลงจากประสบภาวะภยพบต เชน การปรบ

ตว เปนตน ศกษาพชทเหมาะแกการนำามาขยายพนธเพอใหเปนพชทจะสงเสรม

70

ใหคนในชมชนไดปลกทดแทนพชทสญเสยไปอนเนองจากภยนำาทวม การปลกพช

ทนนำาทวม เชน มะนาวสวน สมโอขาว แตงกวา ผกระยะสน รวมทงการปลก

พชหลากหลายชนดในแปลงเพอลดความเสยง มการทดลองปลกกลวย เพอให

เทาทนกบความเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและภาวะภยพบตทเกดขน รวมทง

การพฒนาปรบปรงสายพนธพชดงเดม ทมอยในชมชน

กำรแลกเปลยนภำยในชมชนและกำรขยำยผลสภำยนอกชมชน

จากผลการดำาเนนงานไดขยายผลสพนทอนๆ จากการเขามาศกษา ด

งาน แลกเปลยนของคนภายนอก ทำาใหเกดการแลกเปลยนขามพนทตำาบล เชน

การแลกเปลยนเมลดพนธผก ไมยนตนในพนทตำาบลจอมทอง ตำาบลมะตม

ตำาบลทบยายเชยง ตำาบลวดจนทร ตำาบลบางระกำา จนเกดความเขาใจใหมใน

การอนรกษพนธพนบานคอการกระจายปลก แลกเปลยนเพอใหเพมปรมาณชนด

ประเภท ในแปลงปลกทผสมผสานกบพชหลก

คณะกรรมการปฏรปประเทศไทย นำาบทเรยนของการจดการตนเองของ

คนในชมชนไปเปนสวนหนงในการปฏรปโดยการเรมตนจากการอนรกษทรพยากร

พนธกรรมสการจดการตนเองในภาวะภยพบต ซงผลทไดคอการลดความเสยง

จากระบบเกษตรกรรม การสรางความมนคงทางอาหาร การพฒนากองทนภย

พบต เพอเปนแนวทางในการแกไขปญหาระยะยาว การปรบตว การคดเลอกพนธ

พช การยนระยะเวลาในการปลกพช ปลกขาว เปนความรใหมทเกดขนหลงจาก

ดำาเนนการโครงการ

จากการทำางานทมาจากหลากหลายหนวยงาน ไดทำาใหเกดเครอขาย

ทงภาคเครอขายภาครฐ เอกชน ภาคประชาชนหนวยงานสอสารมวลชน และ

ภาคเครอขายทสนใจในพนทอน อกทง แนวทางการสรางความหลากหลายทาง

พนธกรรมไดถกนำาเสนอใหเปนสวนหนงในการประชมเตรยม COP 18 โลกรอน

โดยเฉพาะประเดน “การปรบตว” และเปนสวนหนงในการเจรจาโลกรอนท UN

กรงเทพฯ ทเรมชดเจนและเปนทยอมรบของเวทเจรจาระดบโลกและนำาไปสการ

ประชมโลกรอนของ UNFCCC COP 18 ณ กรงโดฮา ประเทศการตา

เกดเครอขายเยาวชน ซงไดเผยแพรประชาสมพนธและผลตสอ

เปนการฝกทกษะในการถายทอดการ ทำางานของคนในชมชนผานกลมเยาวชน

สรางการรบร สรางความเขาใจใหแกบคคล ทงภายในและภายนอกชมชน ได

เขาใจ เชน การผลตสอทรพยากรพนธกรรม

เกดการจดตงกองทนปองกนภยพบต ซงเปนผลมาจากการรวมมอกน

ทำางานอนรกษ พฒนาทรพยากรพนธกรรมในระดบครอบครว ชมชน โดยการ

สมทบของคนในชมชน เพอการชวยเหลอเกษตรกรในชมชน จดซอพนธพชภาย

หลงนำาลด

ผลประโยชนหลำกหลำย

ในหวงระยะเวลา 2 ปของการดำาเนนงานโครงการฯ ชาวบานและภาค

71

เครอขายในพนท ไดเรยนร กระบวนการทำางานรวมกน ผานประสบการณทำางาน

แบบลองผดลองถกรวมกน ไดแลกเปลยนเรยนรการทำางานทหลากหลายรปแบบ

วธการ ทงการพฒนาและการอนรกษพนธกรรมทองถน การสำารวจพนธพช พนธ

สตว การพฒนาแปลงพนธพชทองถน การขยายและกระจายพนธ การปรบปรง

ระบบนเวศทเหมาะสม การพฒนาเสนทางกระจายพนธ กระบวนการศกษาเรยนร

การแลกเปลยนภายในชมชนการศกษาดงานแปลงของสมาชก การศกษาดงาน

ทงภายนอกและภายในชมชน การตดตามประเมนผลภายในชมชนรวมกบหนวย

งานภาค จนถงการเผยแพรประชาสมพนธผานสอตางๆ ทใหความสนใจเขามา

ศกษาขอมล เขามาดกจกรรมทไดดำาเนนการในพนทแมจะเปนระยะเวลาสนๆ

กตาม

จงนบวาวกฤตการณพบต

ภย หรอปญหาตาง ๆ ทไดถาโถมเขา

สชมชนนน นบวาเปนโอกาสใหคนใน

ชมชนไดลกขนมาปรบตว และสำารวจ

ตรวจสอบพฤตกรรมของตนเองทสงผลก

ระทบตอปญหาทเกดขน หาวธการ

แกไขปญหา และวธการรบมอกบปญหา

ทอาจจะมาถงอกครงหนงหรออกหลาย

ครงในชวงชวตน โดยเฉพาะ การรบมอ

อยางสรางสรรคดวยการรกษาพนธกรรม

พช พนธกรรมสตวพนถนใหคงอยใน

ระบบนเวศตอไปอยางเหมาะสมกบวถชวตสมยใหม และวถการผลตในยคทเงน

เปนใหญ

กำรรกษำพนธกรรมพช พนธกรรมสตวพนถนใหคงอยในระบบนเวศ

ตอไปนนมไดอ�ำนวยประโยชนใหแตเฉพำะคนทอำศยอยรมล�ำน�ำนำน หรอ

แมน�ำยมเทำนน หำกแตอ�ำนวยประโยชนใหแกทกผคนตลอดทงสำยน�ำนบ

จำกตนถงปลำยน�ำ นบจำกล�ำน�ำนำน ล�ำน�ำยม ล�ำน�ำสำขำ ไปจนถงแมน�ำ

เจำพระยำ และอำวไทย ซงเชอมตอกบระบบนเวศทองถนจนถงระบบนเวศ

สำกล

72

โครงการฟนฟปาชมชนเพอ

แผนดนทงกลารองไห

จ.รอยเอด

“เธอปลกตนไมแหงความคดใดไวในจตใจ เธอกยอมไดกนรสชาตของผลไมนน”

73

ดงหนองเอยด : ปาแหงการเรยนร

กำวแรกของใบไมหลำกส

“กำรเดนทำง 1,000 ไมล เรมตนทกำวแรก” (เหลำจอ/ผกอตงลทธเตำ)

หากการฟนฟและอนรกษปาดงหนองเอยดเปรยบเสมอนการเดนทาง

หนงพนไมล การเดนกาวแรกจงเปนกาวสำาคญหากวาขาดเพอนรวมทางทด

แมวาการจะทางเดนคนเดยวอาจกระทำาไดแตคงจะเปนการเดนทางทเปลยวเหงา

และอางวางเปนอยางยงในหนทางอนสลวราง และสะเปะสะปะในเสนทางทกำาลง

จะกาวเดนออกไปสถนนแหงการทำางานเพอสานฝนและเจตนารมณแหงการพลก

ฟนความอดมสมบรณของปาชมชน

อ�ำ นรชำญ สมาชกสภาตำาบลดงแดงในขณะนนไดมองเหนหายนะแหง

ปาดงหนองเอยดจากการถกบกรกทำาลายมาอยางตอเนอง และกำาลงถกทำาลาย

ตอไป เกดความคดและตงใจวาจะหาหนทางมาฟนฟและปองกนกอนทจะมการ

บกรกทำาลายไปมากกวาน “ผมเปนคนหนงททำาลายปา เพราะ สมยกอนไมมเงน

ไปเรยนหนงสอกอาศยตดไมในปานไปเผาถานขาย ใคร ๆ เขากทำากนทงหมบาน

จนเปนทเลาลอวา บานหนองขนธ เปนบานทเผาถานขายเปนอาชพ” เปนคำา

บอกเลาอยเสมอ ๆ และสะทอนใหเหนภาพไปเมอ 30 ปกอนของชมชนรอบปาดง

หนองเอยด

บญเลยง พนมเขต ผใหญบานหนองเพยขนธ ไดเลาบอกไปในทำานอง

เดยวกนวา “ผมนแหละตวการใหญ แตทกวนนผมสำานกผดแลวเลยอยากมา

อนรกษใหปาอยไปถงลกหลาน ความจรงปาเรมถกทำาลายตงแตป 2513 เมอเรม

แผนพฒนาเศรษฐกจ คนตดไมใหญออกจากปา เผาถานบาง ขายตนบาง แลว

เอาพนทปลกออย ปลกมน ปลกงา ปลกปอ ทรฐบาลเขาสงเสรมเวลานน ปาเลย

หมดในป 2515 เวลา 3 ปเทานนเองนะ”

ความคด และเชอมนทจะเอาปากลบคนมาใหลกหลานถกนำาไปปรกษา

หารอกบ จ.อ.สรศกด แกวธำน ปลดองคการบรหารสวนตำาบลดงแดง สมย

นน ไดแนะนำาให มลนธเพอเยาวชนชนบท (มยช.) องคกรทเคยรวมงานรณรงค

ใหการศกษาชมชนมาหลายป ใหเขาไปศกษาพนท และหาแนวทางทำางานรวมกน

เปนการหาแนวทางรวมกนทำางาน มใชการไปดพนทเพอประเมนวาควรทำาหรอ

ไม นเปนความเชอมนทสอง เชอมนในการคดด และเชอมนในเพอนรวมทางทด

ดงนน กาวตอไปจงเปนการประชาคมชาวบานทง 6 หมบานรอบปาดงหนองเอยด

เพอหาความเชอมนทสาม วาเปนความคดเหนรวมของคนในชมชนทง 6 หมบาน

ทจะรวมมอรวมใจกนเอาปาดงหนองเอยดกลบมาใหเปนปาอดมสมบรณ

ป พ.ศ. 2547 มลนธเพอเยำวชนชนบท (มยช.) เรมออกแบบความคด

นธมา โรจนวงศ

74

และวธการทำางาน ดวยวา มยช.ขาดทกษะและประสบการณเชนเดยวกบ อำา

นรชาญ และคนในชมชนตำาบลดงแดงในเรองการอนรกษปา ดวย 18 ปแหงการ

ทำางานของ มยช. เนนไปทการพฒนาคณภาพชวตเดก เยาวชน และครอบครว

ทไดรบผลกระทบจากการอพยพแรงงาน โดยเนนการจดการทศกษาทเหมาะสม

เพราะมความเชอวา “คน สามารถเรยนร และพฒนาไดตามศกยภาพ” และ

“คน จะสามารถเรยนรไดจากการม โอกาส” ดงนน มยช.จงเนนการทำางานเพอ

แสวงหาโอกาสตางๆ เพอพฒนาการเรยนรและศกยภาพของคน ฉะนน มยช.

จะตองออกแบบการทำางานอนรกษและฟนฟปาดงหนองเอยดตามศกยภาพ และ

ความชำานาญของตนเอง จะตองไมสบสน และหลงไปกบกระแสการอนรกษท

แตกตาง และไมใชความเปนจรงของปาดงหนองเอยด

กาวเดนสะเปะสะปะเรมชดเจนขนบาง เมอมความชดเจนในความคด

นธมา โรจนวงศ เจาหนาท มยช. รบหนาทในการพฒนาแนวคดและวธการ

ทำางานกอนนำาเสนอใหกบชมชนตำาบลดงแดง โดยสรางความเชอขนมากอนจาก

สภาพการณทเกดขนนนคอ รปแบบการทำางานเอาปาดงหนองเอยดกลบคนส

ความอดมสมบรณ และปกปองไวใหลกหลานในอนาคต ควรเปนรปแบบของ

“เครอขายความรวมมอ” ของคนทกคน และทกหนวยงานในตำาบลดงแดง และ

บรหารงานในรปของ “คณะกรรมการ” เพราะ การทำางานกบพนทสาธารณะ

ประโยชนททกคนใชประโยชนมาอยางมอใครยาวสาวไดสาวเอา และสาวกนมา

อยางยาวนานนนมความเสยงตอแรงเสยดทานมหาศาล และทกคนทจะทำางาน

รวมกนเปน “มอใหม” ในเรองนกนทกคนทกฝาย

โจทยทสอง คอ ดวยความเปน “มอใหม” กนทกคน ควรทำาอยางไร

ความคดนจงจะไปรอด และตองรอดไดอยางด ดวยวา นเปนความฝนของคน

หลายคน ความฝนทคดด และจะทำาด หากไปไมรอด หรอลมลกคลกคลาน

75

ตงแตตน คนเหลานนจะตองสญเสยกำาลงใจทจะทำาความด ดงนนจะตองคอย ๆ

เรมตนกาวเดน และ “เรา” ทกคนเมอไมเขาใจจะตองแสวงหาความเขาใจกอน

จะตองมกระบวนการพฒนาการเรยนร และศกยภาพของตวเองไปพรอม ๆ กบ

การทำางาน

โจทยทสาม คอ “อะไรจะเปนควำมยงยนของกำรท�ำงำน” เราไมอาจจนตนาการไดวา ปาดงหนองเอยดจะฟนฟสภาพไปสความอดมสมบรณ

ไดเพยงไร และในระยะเวลาอนสนนนทำาอยางไรจงจะมตวบงชถงความอดม

สมบรณของปา ซงความคดนยงไมไดรบคำาตอบ แตสงหนงทจะตองตอบถง

ความยงยนของการทำางานน นนคอ เมอเราเชอวา “มนษยเปนผทำาลาย และ

เปนผสราง” วนนเราสรางปาขนมาใหม แตหากมนษยยงไมถกสรางใหเปนผ

รกษา ความเพยรพยายามกจะสญเปลาอกเชนกน และแลวคำาตอบกมาจาก

ประสบการณการทำางานของมยช. นนคอ “เดก และ เยำวชน” คอ “หนอออน” ทเราจะปลกฝงและสรางทศนคตใหม ๆ ใหเขาซงจะเปนผสบทอดมรดก

ปาดงหนองเอยดตอไป

“ใบไมปำ” เรมจะมควำม “หลำกส” ขนมำบำงแลว ดวยควำม “เชอมน”

จากความเชอมนน ไดพฒนาโครงการในชอวา “โครงการฟนฟปาชมชน

เพอแผนดนทงกลารองไห” เพราะเราเชอ (ขณะนน) วา รอยเอดเปนจงหวดหนง

ในทงกลารองไห ซงมตำานานเกาแกในดานความแหงแลงรนแรง ฟงแลวกระทบ

ใจผคน จงจดสงโครงการนไปเสนอตอ “แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของ

ชมชน” (SGP) กองทนสงแวดลอมโลก (GEF) ซงคณะกรรมการ GEF พจารณา

สนบสนนโครงการในป พ.ศ. 2548 - 2550 อนเปน “โอกาส” แรกทจะไดกาวตอ

ไปในพนไมล

แลว “ใบไมกเปนคร”

ใบไมรวงหนงใบในรำวปำ ยงดกวำใบไมเหลองในเมองหลวง

ทรอปลดหลนเปลำประโยชนปวง เปนดำงดวงด�ำเปอนในปำคน

ใบไมรวงแลวไดเลยงปำ ทงลงมำเลยงรำกเลยงล�ำตน

เหมอนแมใหนมลกปลกฝงจน ลกเตบตนโตแทนเตมแผนดน

จากบทกวชอ “ใบไมปาชอ จตร ภมศกด”

โดย เนาวรตน พงษไพบลย / ศลปนแหงชาต

มกจกรรมหนงจากการเขารวมกจกรรมพฒนาศกยภาพคณะกรรมการ

ปาดงหนองเอยด ณ เดกรกปา จ.สรนทร เมอ “พจด” วทยากรใหพวกเราทกคน

นำาใบไมมาวาดกรอบใบ และใหจนตนาการใหมตามลกษณะกรอบใบไมนน ๆ ให

เราดใบไมแตละใบอยางพนจและมองใหเหนความงาม กจกรรมนชอวา “ใบไม

76

เปนคร” เพราะเมอนำากจกรรมนมาจดใหเดก และใหเดกไดเรยนรวาใบไมหนง

ใบใหประโยชนกบชวตของคนในดานใดบาง เกยวของกบวชาเรยนในเรองอะไร

ปรากฏวาเดกชน ป.4-6 ตอบไดวาเกยวของถง 18 วชา ดงนน ใบไมจงเปนคร

ของเราไดเชนเดยวกน

หากคณะกรรมการปาดงหนองเอยดเปรยบเสมอนใบไมปา ดงบทกวทวา

ใบไมรวงแลวไดเลยงปำ ทงลงมำเลยงรำกเลยงล�ำตน

เหมอนแมใหนมลกปลกฝงจน ลกเตบตนโตแทนเตมแผนดน

การทำางานอนรกษปา ไมใชเพยงการปลกตนไมลงไปในปาแลวอวดอาง

วาตนรกปา เพราะเมอฤดแลงผานมาเยอนตนออนของกลาไมทเราปลกเมอฤด

ฝนทแลวกจะรอดเหยยดยอดไดเพยงไมเกน 30 เปอรเซนตของทปลก คณะกรรม

การปาฯจะตองเรยนรทจะรจก “ปา” ของตนเองใหดกวาน ตองพนจใหเหนความ

งามและคณคาของใบไมแตละใบในปามากกวาจะเหนแตราคาของเนอไมเหลา

นน ความเชอและทศนคตตาง ๆ ทเคยเปนมาจะตองไดรบการปรบเปลยนไป

เพอใหการทำางานสอดคลองกบวถชวต และเปนประโยชนแกปาดงหนองเอยดดวย

ดวยการนำาประเพณวฒนธรรมอนดงามมาเปนเครองมอในการอนรกษและฟนฟ

ปา มากกวาการนำากฎหรอขอบงคบทางกฎหมายมาเปนเครองมอ การอนรกษปา

จะตองไมใชการปรบภมทศนปาเพอทำารสอรทรบใชการทองเทยวอยางทเปนความ

ใฝฝนของนกการเมองทองถน แตการอนรกษปาจะตองเปนไปเพอความอดม

สมบรณของปา เปนสถานทปลกฝงทศนคตเชงบวกใหแกเดก และคนในชมชนใน

เรองการดแลรกษาปา เปนหองเรยนธรรมชาตทจะทำาใหเดกไดเรยนอยางมความ

สขในบานของตนเอง

แนวคดเรองการจดทำา “เสนทำงศกษำธรรมชำตปำดงหนองเอยด” จงเกดขน พรอม ๆ กบคณะกรรมการปาฯจะตองพฒนาทกษะการเปนวทยากร

ชาวบาน คณะกรรมการปาฯ และเดกนกเรยน ตองมการเกบขอมลชมชน และ

ขอมลทรพยากรธรรมชาตในปา เพอจดทำาหลกสตรการเรยนรตามเสนทางศกษา

ธรรมชาต จนเกดฐานขอมลทรพยากรธรรมชาตในปาดงหนองเอยดขนอยาง

ไมเปนวชาการ แตอางองไดจากประสบการณอนยาวนานทถายทอดจากรนส

รน มแนวคดในการฟนฟวฒนธรรมพนบานมาเพอจดการศกษา เชน การส

ขวญปา การประพนธคำาสขวญปาขนมาใหม โดย หมอสต ปราชญพนบาน ม

การแตงคำาสรภญญะ และ กลอนลำารกษาปาดงหนองเอยด โดยปราชญในชมชน

คณะกรรมการปาฯ เขาสกระบวนการเรยนรเพอสรางสรรค “องคความรของ

คนรอบปา” ขนมาอยางชาๆ โดยทกคนไดระดมองคความรในชมชน และเกด

บรรยากาศของการคนควาทงในตำาราชวต และในตำาราวชาการ

ผลจากการดำาเนนการดงกลาวเมอ GEF ตงคำาถามในระหวางปท 4

ของการทำางาน วา “เกดความหลากหลายทางชวภาพอะไรในปาดงหนองเอยด

ภายหลงจากทำางานมาแลว 3 ป” คำาถามเกากอนในเรองความยงยนของการ

ทำางานฟนฟความอดมสมบรณของปาดงหนองเอยดทยงจนตนาการไปไมถงใน

77

ขณะนน บดน คำาถามดงกลาวไดเปดนำาเขาสดวงความคดใหกระจางขนมาวา

“ฐานขอมลทรพยากรธรรมชาตในปาดงหนองเอยด” ทคณะกรรมการปาฯ และ

เดกนกเรยนโรงเรยนบานดงแดงหนองเพยขนธไดรวมกนจดเกบและจดทำานน

คอ ตวชวดของความอดมสมบรณของปา และคำาวา “ความอดมสมบรณของ

ปา” นเองทเรยกวา “ความหลากหลายทางชวภาพ” ความกระจางแจงนทำาให

คณะกรรมการปาฯ เกดความภาคภมใจในคณคาของปาดงหนองเอยด และม

กำาลงใจจะทำางานตอไป ดวยวาเราพบคำาตอบจากการลงแรงลงใจในการทำางาน

นน ๆ

ใบไม ทงโดยสภาพความเปนจรง และโดยนย เกดกระบวนการเรยน

การสอนขนอยางเปนธรรมชาต และมไดมใครจงใจจดหลกสตร หากแตเกดจาก

การเรยนร การคดวเคราะห การทบทวนสรปบทเรยนอยเสมอ ตลอดทงหมนสราง

กำาลงใจดวยการหาวธการทำางานเชงบวก และเชอมนในสงทไดกระทำา

ใบไมรวงหนงใบในรำวปำ ยงดกวำใบไมเหลองในเมองหลวง

ทรอปลดหลนเปลำประโยชนปวง เปนดำงดวงด�ำเปอนในปำคน

“ปำแหงกำรเรยนร”

“เธอปลกตนไมแหงความคดใดไวในจตใจ เธอกยอมไดกนรสชาตของ

ผลไมนน” อำานาจ กลนประชา / ศลปน

ในเดอนตลาคม พ.ศ.2551 คณะกรรมการปาฯไดรบการตดตอใหจด

กจกรรม “เดนปา - กนขาวปา” แกนสต 4 คณะ จากมหาวทยาลยมหาสารคาม

และ กจกรรมสำารวจสมนไพรในปาดงหนองเอยดรวมกบคณะกรรมการฯ และ

นสตคณะเภสชศาสตร และสบเนองตอมาในป 2552 และ 2553 โดยมความ

รวมมอระหวางมหาวทยาลยมหาสารคาม มลนธเพอเยาวชนชนบท คณะกรรม

การปาฯ เทศบาลตำาบลดงแดง สถานอนามยตำาบลดงแดง ชาวบานดงแดง 5

หมบาน และบานหนองเพยขนธ ตำาบลดงแดง อำาเภอจตรพกตรพมาน จงหวด

รอยเอด เพอจดการศกษานอกระบบผสมกบการศกษาในระบบของมหาวทยาลย

แกนสต โดยใชพนท 6 หมบานดงกลาวเปนพนทศกษาชมชน และปฏบตงานตาม

วชาเอกของแตละคณะ เชน คณะเภสชศาสตร และคณะแพทยศาสตร สาขา

การแพทยแผนไทยประยกต นสตไดเดนปาสำารวจพชสมนไพรโดยคณะกรรมการ

78

ปาฯ และหมอยาสมนไพร เปนวทยากร สาขาภมสารสนเทศ คณะวทยาการ

สารสนเทศ ไดฝกทกษะใชระบบสารสนเทศภมศาสตร และการรบรจากระยะไกล

รวมทงจดทำาฐานขอมลพชสมนไพรดวยระบบสารสนเทศภมศาสตร และการรบ

รจากระยะไกล ไดทำาแผนทและตแปลงตวอยางความหลากหลายของพรรณพช

และสมนไพรแบงตามลกษณะสงคมพชในปา จำานวน 4 แปลง และจดกจกรรม

บวชปา-สขวญปา

นอกจากนไดจดกจกรรม “เดนปา - กนขาวปา” แกเดก เยาวชน และ

บคคลทวไปอกไมนอยกวา 2,000 คนนบแตจดทำา “เสนทางธรรมชาตศกษา

ในปาดงหนองเอยด” สถานตำารวจภธรอำาเภอจตรพกตรพมานใชปาดงหนอง

เอยดเปนพนทจดกจกรรมดานสงแวดลอมใหแกเจาหนาทตำารวจและครอบครว

โรงเรยนจตรพกตรพมานรชดาภเษก นำานกเรยนจำานวน 500 คนมาปลกปา และ

จดกจกรรมของกลม “กระทงนอย” นกเรยนจากอำาเภออาจสามารถมาขอถาย

ทำาเรองราวปาดงหนองเอยด เพอจดทำาวดทศนไปประกวดในรายการ “กบนอก

กะลา” นสตปรญญาโทจากคณะคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

มาขอตวอยางสมนไพรเพอศกษาหาแนวทางตอยอดผลตภณฑสมนไพร เยาวชน

แรงงานจากยานบางบอน กรงเทพมหานครมาจดกจกรรมคายรกสงแวดลอมทกป

และเครอขายการทำางานอนรกษปาจากจงหวดเพชรบรณ และจงหวดชยภมมาด

งานเรอง องคการปกครองทองถนกบการอนรกษปา มลนธพฒนาชมชนและภเขา

จงหวดเชยงราย มาดงานเรอง การจดหลกสตรทองถน เปนตน

กจกรรมตาง ๆ ดงกลาวมปาดงหนองเอยดเปนศนยกลางการเรยน

ร และคณะกรรมการปาฯ มบทบาทในการเปนผถายทอดประสบการณ ภมร

ทสบทอดมาจากรนพอแม ซงไดมการประมวลความรจดระบบความร ความ

คดของตนเองตลอดระยะเวลาของชวตตน เพอรอการตอยอดทางความรออกไป

อกในโอกาสตอไป และกจกรรมทไดเกดมเกดขนมาแลวในปาดงหนองเอยดนน

ทำาใหบคคลอยางนอย 2 กลมไดเกดกระบวนการเรยนรรวมกน มการถายทอด

ความรประสบการณของแตละฝายใหแกกนอยางมความสข นนคอ คณะกรรม

การปาฯ ฝายหนง กลมผเขามาเรยนรปาดงหนองเอยดอกฝายหนง ดงเชน

กลมนสตจาก 4 คณะ ไดเรยนรถงวถชวตของชาวบานทอาศยปายงชพ ความ

หลากหลายในปาดงหนองเอยดทเออประโยชนดานตาง ๆ ตอชวตมนษย และสง

มชวตอน ๆ องคความร ประเพณ วฒนธรรมทบรรพบรษไดสรางสรรคมาเพอ

ใหคนอยรอดและปาอยได นสตไดเรยนรเรองความถอมตน ไดเรยนรเรองของ

คณคาชวต ความงามของใบไม ไดจนตนาการหางไกลจากความคนชนเกา ๆ

ของตน

กลมทสอง ซงเปนกลมทมชวตขบเคลอนไปเรอย ๆ ในสงคมชนบท

สวนใหญมการศกษาอยในระดบพนฐานของเมอ 30 ปทแลว เปนชาวนาพอมพอ

79

กน มสถานภาพทางสงคมเปนคณะกรรมการกลมอนรกษและฟนฟปาดงหนอง-

เอยด ผานกระบวนการพฒนาศกยภาพดานการคด การแสดงออกมาบาง แต

ความมนใจในการตอบคำาถาม และถายทอดประสบการณอาจหยอนบางแขงแรง

บางตามอตราความตนเตนแตละครง

จากความตนเตน ทำาใหเกดความตนตวทจะแสวงหาขอมล ฝกฝน

ทกษะการพดใหผอนเขาใจในสงทตนเองตองการจะบอก ไดเรยนรสงใหม ๆ ทาง

วชาการ จาก “ลก” นสตแพทย นสตเภสช นสตพยาบาล และนสตผจดทำา

แผนทภมศาสตรดวยระบบสารสนเทศ เรยนรวา “ไลเคน” คอ ตวบงชสภาพภม

อากาศ เรยนรวา นกแตละชนดมชอเรยกเปนภาษาตาง ๆ อยางไร เรยนรทจะ

เกบขอมล และคนควาขอมลจากเอกสารเพอการอางอง เรยนรทจะเกบขอมล

จากการสมภาษณ และเรยบเรยงออกมาเปนเอกสาร เรยนรทจะวาดภาพความ

ประทบใจของตวเองตอการทำางานอนรกษปา เรยนรทจะสรปบทเรยน และเชอม

โยงในระดบตาง ๆ ได และการศกษาดงานเรองการอนรกษปา ไมใชการดงาน

แบบการทองเทยวเตมรปแบบอยางเคย อำา นรชาญ ซงไดรบความไววางใจให

เปนประธานกลมตลอดมา ตองเรยนรและพฒนาตนเองในดานความเปนผนำา

เปนนกคด นกปฏบต นกพด นกถายทอด และไมเคยมเวลาวางเพราะตองทำาทง

งานอนรกษปา และงานนางานสวนสวนตวทจะตองไมใหมอะไรขาดตกบกพรอง

ได ครอบครวจะไดไมตองเดอดรอนมปญหา ตลอดไปถงตองเปนนกการเมอง

ทองถนทดไปพรอมๆ กน

สำาหรบมลนธเพอเยาวชนชนบท ไดเรยนรทจะจดการศกษาใหแกกลม

ผใหญ เดก และเยาวชนในเรองการอนรกษและฟนฟปาชมชน ไดประสบการณ

ในการทำางานกบองคการปกครองสวนทองถน มการสรปองคความรรวมกบคณะ

กรรมการปาฯ และพฒนารปแบบการจดการปาแบบ “ภาคเครอขายในชมชน”

สงทไดคนมาสงสด คอ ปำดงหนองเอยดไดเปนพนทอนรกษซงมตวชวดถงควำมอดมสมบรณ ซงสามารถเปนแหลงอาหาร สมนไพร และไมใชสอยใหแก

คนในชมชนรอบปา

80

เชอมรอยเกำะเกยว...เชอมปำเชอมใจ

ดวยเคยไดอธบายถงเปาหมายในการทำางานจดการปาดงหนองเอยด

ใหแกกรรมการทานหนงซงเปนคณะกรรมการพจารณาโครงการเพอสนบสนนทน

จาก SGP/GEF ระยะท 2 ไดตอบทานไปวา “ถาหากมดวงตานก อยากเหนธง

สเขยวถกปกลงบนทงกลารองไหใหมากทสด” ซงหมายถงมพนทปาชมชนเพม

ขนใหมากกวาปาดงหนองเอยด ตอบทานไปแลวกหลงลมไป หากแตในงาน

สมมนาสรปบทเรยนการทำางาน “กาวท 5 ปาดงหนองเอยด” ไดมกลมชาวบาน

หลายชมชนไดเสนอขอใหมการขยายพนทการทำางานอกหลายพนทในจงหวด

รอยเอด ประกอบกบคณะกรรมการปาดงหนองเอยดไดเสนอวา ควรขยายผลการ

ทำางานฟนฟอนรกษปาชมชนในตำาบลดงแดงเพมอก 4 ปา รวมปาดงหนองเอยด

ดวยเปน 5 ปา เนองดวยคณะกรรมการเหนวาปาชมชน ปาปตาอน ๆ ในตำาบล

ดงแดงกำาลงถกบกรกใชประโยชนจากคนในชมชน และนอกชมชนอยเนองๆ จง

อยากใหมการจดการอยางจรงจงเพอรกษาปาใหอยรอดได คำาถามคำาตอบกอน

เกาจงคนมาคลายเปนดงคำามนสญญา

เมอไดมการหารอกนหลายครงกบชมชนทตองการขยายพนทการ

ทำางานและเมอพจารณาถงความเปนไปไดในการทำางานแลว จงไดตกลงทจะรวม

กลมการทำางานฟนฟอนรกษปาชมชนในจงหวดรอยเอดจำานวน 8 ปา 4 ตำาบล

4 อำาเภอในจงหวดรอยเอด ภายใตชอ “เครอขำยปำชมชนจงหวดรอยเอด” โดยอำศยโมเดลกำรท�ำงำนปำดงหนองเอยดเปนปำตนแบบ

“เครอขำยปำชมชนจงหวดรอยเอด” คอชอเรยกอยางเปนทางการ “เสยวปา” คอชอเรยกสน ๆ โดยผเกยวของไดเขารวมพธกรรมผกเสยวปา 8 ปา

รวมผกขอมอเอยวาจารวมกนวาจะรกษาปาชมชน -ปาปตาทบรรพบรษไดปกปก

รกษาไวใหสบเนองยงยนไปถงลกหลานรวมกนดวยความเชอเดยวกนวา “ปาอย

ได คนอยรอด” เมอวนท 9 เมษายน 2555 โดยไดจดทำาแผนในการจดการปา

81

ชมชนจงหวดรอยเอด และไดนำาเสนอหนวยงานทเกยวของในระดบจงหวดเพอเปน

แนวทางในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของจงหวด มกจกรรม

เพอพฒนาศกยภาพเครอขาย คณะกรรมการ และกลมเดกเยาวชน มกจกรรม

เพอปรบทศนคตในการทำางานเพอฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมกน

จดการศกษาในปาใหกบเดกและผสนใจ มการจดการองคความรในปารวมกนทง

8 ปา และเกดฐานขอมลความหลากหลายในปาชมชน 8 ปา สนบสนนใหเดก

เยาวชนไดพฒนาศกยภาพตนเองในการเปนอาสาสมครเดกรกปาและจดกจกรรม

เพอจดการปญหาดานสงแวดลอมตามกำาลงความสามารถ

แมนในภาพรวม “เสยวปา” แตละปาจะทำางานภายใตแผนงานเดยวกน

รปแบบการทำางานเหมอนกน หากแตในแงของปจเจกชนนนทกปาตางมความ

เชอ มศกยภาพ และมวธการทำางานแตกตางกนไปตามภมหลงของตน ซงสง

เหลานอาจเปนไดทงจดแขง จดออนของแตละปจเจก หากสงหนงทเกดขนชดเจน

คอ คนเลกๆ ในชมชนไดเรมกำวเดนไปตำมควำมคดทจะอนรกษและฟนฟปำชมชน หรอ ปำปตำของตนเองไวใหได ดวยมอทวำงเปลำ แตกระจำงในหวใจ

ตลอด 9 ปของการอนรกษและฟนฟปาดงหนองเอยด และ 2 ปกวา

ของเครอขายปาชมชนจงหวดรอยเอด 8 ปา คณะกรรมการปาฯ ไดรบความ

“ภาคภมใจ” เปนบรรณาการชวต และไดเรยนรชวตในอกรปแบบหนงซง ปาดง

หนองเอยดและปาชมชนทง 8 ปาในจงหวดรอยเอดเปนแหลงเรยนรอนกวาง

ขวางมหาศาล เปนแรงบนดาลใจใหแกผคนทไดผานมาประสบรวมกน และ

ทำาใหบคคลไดมโอกาสเปน “มนษยผประเสรฐ” ดงททานพระพรหมคณาภรณ

(ป.ประยตโต) ไดเทศนาไววา

“มนษยประเสรฐไดดวยกำรศกษำ มใชประเสรฐขนมำเฉย ๆ”

82

ขอบขายแหลงนำ สากล

โครงการบอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยน (จ.ปทมธาน)

โครงการสงเสรมบทบาทผหญงและเยาวชนในการจดการทรพยากรชายฝงอาวพงงา

(จ.ภเกต)

83

84

โครงการบอดกไขมนพฒนาสง

แวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยน

จ.ปทมธาน

85

โครงการบอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยน

สวนท 1 บรบทของโครงกำร(Content)

1.1 ควำมเปนมำของโครงกำรและบรบททวไปของพนท

โครงการ THA/05/20 บอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนร

แบบยงยน ดำาเนนการโดยเครอขายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด

ปทมธาน มกจกรรมหลกของโครงการในการนำารองเพอการอนรกษแหลงนำา

ธรรมชาต เพอการอปโภคบรโภคและสรางคณภาพชวตทดใหแกชมชนและบรเวณ

ใกลเคยง ดวยการตดตงระบบถงดกไขมนรายครวเรอนใน 50 ครวเรอนของชมชน

บางปรอก อำาเภอเมองปทมธาน จงหวดปทมธาน มประชากรทไดรบประโยชน

จากโครงการจำานวนทงสน 250 คนวตถประสงคหลกของโครงการเพอลดปรมาณ

นำาเสยของชมชนบรเวณรมแมนำาเจาพระยาและสรางจตสำานกดานการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหแกสมาชกในชมชนโดยเฉพาะกลมเยาวชน

ทจะเปนกำาลงสำาคญในการทำางานดานสงแวดลอมตอไปในอนาคต

ทงนเมอพจารณาจากลกษณะทางภมประเทศ โดยภาพถายทางอากาศ

และแผนทโลก (ทมา : Google Earth) จะพบวา ชมชนบางปรอก มความสมพนธ

เชอมโยงกบระบบภมนเวศนของอาวไทยและทะเลจนใต โดยแมนำาเจาพระยา

บรเวณทไหลผานบรเวณทตงของชมชนบางปรอก(เขตอำาเภอเมองปทมธาน) ม

ระยะหางจากปากอาวไทยเพยง 60 กโลเมตร การดำาเนนงานโครงการนของชมชน

จงสอดคลองและยงอยภายใตพนทการทำางานขององคการสหประชาชาตจำานวน

2 โครงการใหญๆ คอ

1.United Nations Development Programme-Global Environment

Facility (UNDP-GEF)

2.United Nations Environment Programme-Global Environment

Facility (UNEP-GEF)

ชมชนบางปรอก อำาเภอเมองปทมธาน จงหวดปทมธาน

ประจำาป พ.ศ.2550

86

1.2 วตถประสงคของโครงกำร

- ลดนำาเสยชมชนและสรางความตระหนกในการรวมการอนรกษอาว

ไทยและทะเลจนใต

- ปลกฝงจตสำานกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตแบะสงแวดลอมให

แกเยาวชนและสมาชกในชมชน

- ขยายกจกรรมโครงการเพอสรางเครอขายการดำาเนนงานอนรกษสง

แวดลอมจากชมชนสสงคมโดยรอบและชมชนทสนใจงานดานการอนรกษอนๆ

ในระดบภมภาคทวประเทศ

1.3 ขนตอนกำรด�ำเนนงำนโครงกำร

- ใหความรเกยวกบการจดการนำาเสยในครวเรอนและประโยชนของ

ระบบถงดกไขมน

- สรางระบบถงดกไขมน (นำารอง) 30 จดในชมชน เพอใชในการดกจบ

เศษอาหารและนำาเสย

- จดการศกษาดงานดานสงแวดลอมในพนทตนแบบทประสบความ

สำาเรจเพอสรางแรงจงใจดานการอนรกษ

- จดการประชมตดตามประเมนผลและสรปผลการดำาเนนงานโครงการ

1.4 ผรบผดชอบโครงกำร

- ประธานโครงการ : นางฉลวย กะเหวานาค ประธานชมชนและ

ประธานเครอขาย สวล.จว.

- คณะกรรมการชมชนบางปรอกอำาเภอเมองปทมธาน จงหวดปทมธาน

- คณะกรรมการเครอขายสงแวดลอมจงหวดปทมธานและองคกรภาค

พเลยงทกแหง

1.5 กลไกกำรตดตำมประเมนผล

- ตดตามผลการดำาเนนงานโครงการฯ ในรปแบบคณะกรรมการชมชน

ภาพท 1-2 แสดงพนทดำาเนนโครงการ ภมประเทศ และลกษณะการตงบานเรอนของประชากรในชมชน

รายงานผลเปนระยะใหทประชม

คณะกรรมการชมชนและผสนบสนน

งบประมาณทราบ

- จดทำาเอกสารรายงาน

ทงรปแบบรายงานการประชม

(MS-Word) และการนำาเสนอผล

งานผานการประชมของคณะ

กรรมการตดตามผลการดำาเนนงาน

ของ UNDP (MS-Powerpoint)

87

สวนท 2 ปจจยน�ำเขำ (Input)

2.1 ปจจยภำยในชมชน

การดำาเนนงานโครงการฯ ไดรบความรวมมออยางดจากภายในชมชน

ในหลายๆ ดาน ทงน เมอวเคราะหปจจยทเกยวของตามหลก 4 M ตาม

ทฤษฎทางการบรหาร พบวาชมชนมสวนรวมในการสนบสนนการดำาเนนงาน

โครงการดงน

1. ดำนบคลำกร (Man) : ชมชนบางปรอก จดเปนชมชนทเขมแขง

ดานบคลากรเปนอยางยง เนองจากประธานชมชน (คณฉลวย กะเหวานาค)

เปนประธานเครอขายสงแวดลอมจงหวดปทมธาน และคณะกรรมการเครอขายสง

แวดลอมจงหวดปทมธานหลายทานเปนสมาชกในชมชนบางปรอก รวมทงยงเปน

แกนนำาในชมชนดานการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอกดวย

2. ดำนงบประมำณ (Money) : สมาชกชมชนบางปรอกรวมกน

สนบสนนการดำาเนนโครงการทงทเปนเงนสมทบและงบประมาณแฝง เชน

คาแรงงาน คาอาหาร นำาดม คาใชจายในการจดการประชม และสถานท

ในการตงธนาคารนำาหมกชวภาพ สถานทจดการประชมชแจงโครงการ ตดตาม

หรอสรปผลการดำาเนนงานโครงการในชมชนจำานวนรวม 2,022.00 US$ (คด

เปนเงนไทยตามอตราแลกเปลยน ณ ขณะดำาเนนโครงการ ประมาณ 64,702

บาท)

3. ดำนวสด/อปกรณในกำรด�ำเนนโครงกำร (Material) : วสด/

อปกรณการดำาเนนโครงการขนพนฐาน ทไมไดใชงบประมาณโครงการในการจด

ซอหรอสามารถจดหาไดเองภายในชมชน หรอไดเคยจดซอไวแลวในอดตทผานมา

เชน เครองมอทางชางหรอการกอสรางถงสำาหรบบรรจนำาหมกชวภาพ วชพชทใช

ทำานำาหมก เศษอาหาร/ผกผลไมเหลอทงในครวเรอน อาคารสถานทในการตงโรง

เรอนธนาคารนำาหมก รวมทงอปกรณเดม ทชมชนไดรเรมจดทำาไวตงแตกอนได

รบการสนบสนนงบประมาณโครงการ ชมชนไดนำามาใชอยางเตมท โดยไมคดคา

ภาพท 3-4

แสดงการรณรงค

ใหความรและ

สรางจตสกแก

เยาวชน และการ

รณรงคเพอสราง

แรงกระตนเชง

บวก

88

เชาหรอคาสกหรอเปนตวเงน ดวยความเตมใจของสมาชกในชมชนทกคน

4. ดำนกำรบรหำรจดกำร (Management) : กระบวนการบรหาร

จดการในชมชนมหลายระดบ

4.1 กลไกระดบพนฐาน เปนการบรหารจดการภายในครวเรอนผาน 2

ชองทาง คอ

- หวหนาครวเรอนทเปนสมาชกหรอผเขารวมการประชมชแจงโครงการ

ในชมชน และ

- กลไกเครอขายเยาวชนรกษสงแวดลอม (กดดน จงใจ และสราง

จตสำานกจากเดกสผปกครอง)

4.2 กลไกระดบคณะกรรมการชมชน : ประธานฯ (คณฉลวย กะเหวา

นาค) จดการประชมคณะกรรมการชมชน (ชดเลก) เพอชแจงทำาความเขาใจถง

วตถประสงค วธการดำาเนนงานโครงการ และประเดนทขอความรวมมอ เมอ

คณะกรรมการรบทราบและเหนชอบแนวทางการดำาเนนงานรวมกนแลว จงจดใหม

การประชมชแจงทำาความเขาใจแกสมาชกในชมชน ในลกษณะเวทรบฟงความคด

เหนเพอเปดโอกาสใหสมาชกในชมชนไดรวมกนตดสนใจกำาหนดทศทางการดำาเนน

งานโครงการใหสอดคลองกบจรตหรอบรบทของชมชน ในทสดจงไดฉนทามตท

ทกคนรวมกนคด และรวมกนดำาเนนงานโครงการอยางเตมท

4.3 กลไกคณะกรรมการเครอขายสงแวดลอมระดบจงหวด : ทำาหนาทพ

เลยงทงในเชงวชาการและการบรหารจดการภาพรวมชวยเชอมประสานทกภาค

เครอขายทงภาคราชการ/การเมอง ภาควชาการ/วชาชพ และภาคประชาสงคม

จากทงภายในและภายนอกจงหวด เพอประสานความรวมมอทกดานทนอกเหนอ

ขอบเขตกระบวนการทำางานของกลไกขนพนฐาน และกลไกคณะกรรมการระดบ

ชมชน

2.2 ปจจยภำยนอกชมชน

ปจจยภายนอกชมชนทสนบสนนการดำาเนนโครงการ ตามหลก 4 M

ประกอบดวย

1. ดำนบคลำกร (Man) : ชมชนบางปรอก ภายใตการนำาของ

ประธานชมชนบางปรอก (คณฉลวย กะเหวานาค) มความรวมมอกบหนวยงาน

ภายนอกหลายองคกร ซงใหการสนบสนนการดำาเนนงานโครงการฯ หลายดาน

อาท ดานการบรหารจดการ ดานวชาการ ดานการเงน/งบประมาณ รวมทงดาน

การประชาสมพนธโครงการใหเปนทประจกษ รายละเอยดดงน

จากตารางดงกลาว จะพบวาชมชนบางปรอกไดรบการสนบสนนดาน

บคลากรจากภายนอกชมชนอยางเตมท ทงจากภาครฐ ภาคเอกชน และภาค

ทองท/ทองถนทำาใหสามารถจดสรรบคลากรใหเหมาะสมกบงานไดอยางราบรน

(Put the right man on the right job) แตละคนสามารถนำาความรความสามารถ

และความถนดทโดดเดนในระดบปจเจกบคคล มาบรณาการขบเคลอนงานได

อยางเหมาะสมกลมกลน จนทำาใหสามารถบรหารจดการโครงการลลวงไปไดด

และมประสทธภาพ

2. ดำนงบประมำณ (Money) : ชมชนบางปรอก ไดรบการ

สนบสนนงบประมาณในการดำาเนนงานโครงการจากองคกรภายนอก คอ UNDP

จำานวน 4,311.81 US$ (คดเปนเงนไทยตามอตราแลกเปลยน ณ ขณะดำาเนน

โครงการ ประมาณ 143,427.71 บาท) โดยไดรบการสนบสนนเพมเตมจากองคกร

ภาคอนๆ และชมชนบางปรอกเองรวมสมทบ จำานวน 2,022.00 US$หรอประมาณ

64,702 บาท รวมงบประมาณโครงการทงทเปนตวเงนและการสมทบในรปแรงงาน

ทงสน 208,130 บาท

3. ดำนวสด/อปกรณในกำรด�ำเนนโครงกำร (Material) : จากงบ

ประมาณโครงการฯ ทไดรบการสนบสนน ชมชนไดใชจายโดยประหยด สามารถ

กอประโยชนสงสดและดำาเนนโครงการไดบรรลตามวตถประสงคในเวลาอนรวดเรว

ผลการดำาเนนงานปรากฏดงน

3.1 สามารถดำาเนนการตดตงระบบบำาบดนำาเสยในชมชนทง 30 จด

ไดเสรจสนกอนกำาหนดการตามทไดวางแผนระยะเวลาการดำาเนนโครงการไว

3.2 จดการศกษาดงานในพนทตนแบบการเรยนรไดอยางด มการสรป

บทเรยนและผลการศกษาดงานเพอเปนแนวทางการดำาเนนงานใหแกสมาชกและผ

สนใจ

หนวยงำน

ประเภทควำมรวมมอดำนกำร

บรหำร

ดำน

วชำกำร

ดำนงบ

ประมำณ

ดำนกำร

ประชำสมพนธ

1. สำานกงานทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมจงหวดa a a

2. กรมสงเสรมคณภาพสง

แวดลอม กระทรวงทรพยากรฯa

3. คณะสงแวดลอม มหาวทยาลย

เกษตรศาสตรa

4. สถาบนสารสนเทศการจดการ

นำาและการเกษตรa a

5. UNDP – การประปานครหลวง a a a a6. สำานกงานสาธารณสขจงหวด

ปทมธานa a a

7. สำานกงานเขตพนทการศกษา

มธยมศกษาปทมธานa a a

8. เครอขายพนธมตรองคกร

ปกครองสวนทองถนa a a

9. เครอขายผนำาทองท (กำานน

ผใหญบาน)a a a

10. นกวชาการมลนธชมชนไท a a a a11. สำานกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพa a a

12. บรษท เอสซจ และมลนธซ

เมนตไทยa a

90

3.3 มการประชมตดตามประเมนผลตามกำาหนดระยะเวลาโครงการ

และสรปผลการดำาเนนงานโครงการตามระยะเวลาทกำาหนด

4. ดานการบรหารจดการ (Management) : หนวยงานภายนอก

รวมเปนคณะกรรมการบรหารเครอขายสงแวดลอมจงหวดปทมธาน เปนพเลยง

การดำาเนนงาน และคณะทปรกษาจากหลากหลายองคกร อาท มหาวทยาลย

เกษตรศาสตร สำานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวด มลนธชมชน

ไท เปนทปรกษาดานวชาการและการบรหารจดการ โดยชมชนจดการในรปคณะ

กรรมการฯ และแบบพชวยนอง เพอนชวยเพอน (Peer Assist)

สวนท 3 กระบวนกำรท�ำงำนทประสบผลส�ำเรจ

จากผลการดำาเนนงาน พบวา ปจจยแหงความสำาเรจของโครงการ

THA/05/20 บอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยนชมชนบางปร

อก อำาเภอเมองปทมธาน จงหวดปทมธาน ประจำาป พ.ศ.2550ทสำาคญมดงน

3.1 ภำวะผน�ำ(Leadership)

ผนำาชมชนฯ (คณฉลวย กะเหวานาค) มภาวะผนำาสง สามารถบรหาร

จดการโครงการไดอยางเขมแขง มประสทธภาพ บคลากรตามโครงสรางของคณะ

กรรมการชมชนและคณะกรรมการเครอขายสงแวดลอม มวยวฒ คณวฒและวฒ

ภาวะในการทำางานสง สามารถปฏบตงานในลกษณะการรบมอบหมายงาน

(Delegating) ไปทำาทงกระบวนงานไดอยางมประสทธภาพ (Paul Hersey and

Kenneth Blanchard, Situational Leadership Model.)

3.2 ควำมตระหนกถงปญหำรวมกนและควำมรวมมอของชมชน(Awarenessand Cooperate)

เนองจากปญหานำาเสยในชมชนเปนทกขรวมกน (Co-sorrow) ของทก

ครวเรอนในชมชน ดงนนการดำาเนนงานใดๆ เพอรณรงคหรอแกไขปญหาดง

กลาวจงสามารถทำาไดอยางราบรน ทกครวเรอนในชมชนใหความรวมมอเปน

อยางดในการดำาเนนงานโครงการ รวมทกข รวมทน รวมแรง รวมรกษาความตอ

เนองของโครงการ และรวมประเมนผลการดำาเนนงานโครงการเปนอยางด

3.3 กำรท�ำงำนเปนทม(Teamwork)

การทำางานเปนทม เปนอกหนงปจจยสำาคญของความสำาเรจใน

โครงการน ทมงานเครอขายสงแวดลอมทมความเขมแขง เปนพเลยงใหทมงาน

คณะกรรมการชมชน คณะกรรมการชมชนเปนพเลยงใหครวเรอนในชมชน รวม

กนผลกดน ลงมอปฏบต และประเมนผลโครงการในทกขนตอน

91

สวนท 4 ผลส�ำเรจของโครงกำรและกำรขยำยผลกำรด�ำเนนกำรทงในระดบจงหวด/ประเทศ

4.1 ผลส�ำเรจของโครงกำร(Output)

โครงการฯ สามารถดำาเนนการจนประสบผลสำาเรจตามวตถประสงคท

กำาหนดไวทกประการ ประชากรในชมชนมระบบบำาบดนำาเสยในครวเรอนทชวยลด

นำาเสยจากชมชนไดถงวนละ 30,000 ลตร กอนปลอยลงสแหลงนำาธรรมชาต

(อางองจากรายงานปดโครงการฯ บนเวปไซดของ UNDP) และสมาชกใน

ชมชนไดรบการปลกจตสำานกสรางความตระหนกในการรวมการอนรกษสง

แวดลอมในขณะทสมาชกในชมชนอกสวนหนง จำานวน 40 คน (ชาย 28 คน

หญง 10 คน เดก 2 คน) ไดเขารวมกจกรรมการศกษาดงานพนทตนแบบเพอ

กลบมาถายทอดและกระตนสมาชกในชมชนใหเกดจตสำานกในการทำางานดานสง

แวดลอม รวมทงชมชนเองยงไดรบการถายทอดความร เพอใหทราบถงความ

เชอมโยงระหวางระบบภมนเวศนของชมชนกบ ภมนเวศนอาวไทยและทะเลจนใต

และคณะกรรมการยงไดขยายกจกรรมโครงการเพอสรางเครอขายการดำาเนนงาน

อนรกษสงแวดลอมจากชมชนสสงคมในวงกวางขนอกดวย

4.2 ผลสมฤทธของโครงกำร(Outcome)

หลงการดำาเนนโครงการฯ สนสดลง พบวา สขภาพกายและจตของ

ประชากรในชมชนโดยรวมดขน เนองจากไมตองทนอยกบสภาวะนำาเนาเสย

ปรมาณขยะในชมชนลดนอยลง การปลกฝงคานยมในการอนรกษสงแวดลอมใน

เยาวชน และการศกษาดงานในพนทตนแบบดานการอนรกษสงแวดลอม ยง

ชวยใหเกดแรงกระตนใหชมชน หนมาสนใจสรางสภาพแวดลอมทดในชมชน

และขยายผลการดำาเนนงานตอเนองไปยงชมชนขางเคยง กอใหเกดกระแส

รณรงคใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมากขน หลายองคกร

ภายนอกชมชน ใหความสนใจกระบวนการทำางานทประสบความสำาเรจของชมชน

ตองการเขามาศกษารปแบบวธการดำาเนนงานในชมชน สอสารมวลชนหลายแหง

ใหความสนใจเขามาถายทำารายการเพอถายทอดความรดานการอนรกษ ทำาให

การขยายงานดานสงแวดลอมเกดการตนตวหรอกระเพอมขนจากคลนลกเลก

ระดบชมชนสการเสรมแรงเปนคลนลกใหญยงๆขนไปในระดบอำาเภอ จงหวด

และระดบประเทศ

92

4.3 ผลสมฤทธขนปลำยของโครงกำร (Ultimate Outcome) และการขยายผลการดำาเนนงาน

4.3.1 ระดบชมชน/อำาเภอ/จงหวด

เมอสภาพสงแวดลอมในชมชนโดยเฉพาะอยางยงสภาพแหลงนำาดขน

สภาพลมนำาทสายคลองบางปรอกเชอมไปตอ เชน คลองวดโสภาราม คลองพกล

คลองบางโพธ รวมทงแมนำาเจาพระยากดขนดวยขณะเดยวกนคณปการจากผล

สำาเรจของโครงการเลกๆของเรา ยงสรางความตนตวหรอแรงกระเพอมขนใน

ระดบจงหวดอกหลายประการดงน

- รปแบบระบบบำาบดนำาเสย 2 รปแบบจากทงหมด 5 รปแบบ ท

ประธานเครอขายฯ ไดคดคนขน ถกนำามาใชเปนแบบกอสรางระบบบำาบดนำาเสย

มาตรฐานของเทศบาลเมองปทมธาน

- เทศบาลเมองปทมธานผานกฎหมายในการตดตงบอกรองในอาคาร

โดยใชภาพวาดมาตรฐานแบบระบบบำาบดนำาเสย 2 แบบดงกลาวขางตน เมอ

วนท 5 มถนายน 2550

- สำานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดและมลนธชมชน

ไทเหนความสำาคญและสนบสนนงบประมาณเพอการกอสรางระบบบำาบดนำาเสยใน

ครวเรอนเพมขนอก 90 ครวเรอนทตงอยในชมชนรมคลองหรอแหลงนำาธรรมชาต

- ชมชนบางปรอก ไดรบเลอกจากการคดเลอกเปนหนงในชมชนทด

ทสดและเปนแบบอยางทดภายใตโครงการยทธศาสตรจงหวดปทมธาน ทชวย

ฟนฟความเสอมโทรมของคณภาพนำาในแมนำาเจาพระยา

- ผนำาโครงการ (คณฉลวย กะเหวานาค) ไดรบพระราชทานปรญญา

วทยาศาสตรมหาบณฑตกตตมศกด จากมหาวทยาลยเกษตรศาสตร สวนเครอ

ขายฯ ไดรบ

รางวล

พระราชทาน

จากพระเทพ

รตนราชสดา

สยามบรมราช

กมารดานการ

จดการนำา

(จดการ

ประกวดโดย

สถาบน

93

สารสนเทศการจดการนำาและการเกษตร : สสนก.) และผนำาโครงการยงไดรบเชญ

เปนวทยากรการจดการดานสงแวดลอมในชมชน ของโครงการบานมนคง (การ

เคหะแหงชาต) และชมชนอนๆ ในหลายจงหวดทวประเทศ

- ชมชนบางปรอก เปนชมชนตนแบบในการแลกเปลยนเรยนรการ

ดำาเนนงานดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดมโอกาสตอนรบ

คณะผศกษาดงานจากทวประเทศ (รวมทงชาวตางชาต)สถาบนการศกษาภายใน

ประเทศทงระดบประถมศกษา มธยมศกษา จนถงระดบอดมศกษา สงนสต

นกศกษามาเรยนรการจดการงานดานสงแวดลอมภายในชมชน รวมทงประธานฯ

ยงรบเชญเปนอาจารยพเศษในการบรรยายใหความร และเปนอาจารยทปรกษา

วทยานพนธระดบปรญญาโทในอกหลายสถาบนการศกษา

4.3.2 ระดบชาต/ภมภาค/โลก

จงหวดปทมธานเปนแหลงนำาดบสำาคญทสงนำาไปยงโรงกรองนำาประปา

สามเสนของการประปานครหลวง เพอผลตนำาประปา

ไปหลอเลยงชาวกรงเทพมหานคร

และปรมณฑล การอนรกษแหลงนำาของเราชาวปทมธาน จงสงผลกระทบถง

ทานชาวกรงเทพมหานครและปรมณฑลทกคน

นอกจากน ประธานฯ ยงไดออกรณรงคและเปนวทยากรใหความร

สาธตการปฏบต และลงมอรวมดำาเนนการตดตงระบบบำาบดนำาเสย โดยประยกต

ระบบทสอดคลองกบบรบทของแตละพนทมาตงแตป 2550 - ปจจบน จำานวน

เกอบ 70 จงหวดทวประเทศไทย จากการทำางานของคนกลมเลกๆ ในคลอง

เลกๆ ของชมชนเลกๆ ในจงหวดปทมธาน แตสงผลดตอสภาพแหลงนำาโดยรวม

ของจงหวดปทมธาน แมนำาเจาพระยา คลองประปา ไปจนถงปาชายเลนทะเล

อาวไทย จนไกลไปถงทะเลจนใต

“หำกพวกเรำและทำนรวมมอกน สรำงสงแวดลอมและชมชนของเรำใหนำอย ไมสรำงมลภำวะ ไมท�ำลำยสงแวดลอม ดฉนเชอวำ ภมนเวศนทบำน ทชมชนเรำ ทจงหวดของเรำ จนถงโลกของเรำ กจะสะอำด สวยงำมและนำอยตลอดไป”

94

โครงการสงเสรมบทบาทผหญงและ

เยาวชนในการจดการทรพยากร

ชายฝงอาวพงงา จ.ภเกต

“เปนวาระและภาระรวมของทกคนในการฟนฟทรพยากรชายฝงอาวพงงา เพอฟนฟความหลากหลายทางชวภาพในแหลงนำาสากล”

95

1.บรบทพนทและควำมเปนมำของโครงกำร

1.1 สภำพพนทและปญหำกำรแยงชงทรพยำกรชำยฝงอำวพงงำ

อาวพงงาซงเปนอาวทใหญทสดทางดานชายฝงทะเลอนดามนของ

ประเทศไทย ครอบคลมพนท 3 จงหวด (ภเกต พงงา กระบ) มเนอทประมาณ

1,225,500 ไรนรวมพนททอยในเขตอทยานแหงชาตอาวพงงา ประมาณ 400

ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 250,000 ไร พนทประกอบดวยเกาะแกงตาง ๆ

ประมาณ 67 เกาะ อยในเขตอทยานแหงชาตอาวพงงา 42 เกาะ มฐานทรพยากร

ชายฝงทสำาคญไดแก ปาชายเลน หญาทะเล และปะการง จากการสำารวจพนทปา

ชายเลนของกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงในปพ.ศ.2555 พบวา ปาชายเลน

ทขนอยรอบ ๆ ชายฝงอาวพงงามเนอทกวา 157,191.77 ไร หรอประมาณรอยละ

28 ของปาชายเลนทง 3 จงหวดรวมกนอยในเขตอาวพงงา มพนทหญาทะเล รวม

ทงหมด ประมาณ 40 ตารางกโลเมตร หรอ ประมาณ 25,000 ไร จากทงหมด

46 แหลง หรอประมาณรอยละ 21 ของแหลงหญาทะเลในประเทศไทย(รายงาน

การสำารวจและประเมนสถานภาพและศกยภาพทรพยากรทางทะเลและชายฝง:

ปะการงและหญาทะเล,2556) นอกจากนยงมแนวปะการงหรอแนวกองหนท

กระจายอยทวไปตามเกาะแกงในอาวพงงา ดวยลกษณะดงกลาวทำาใหกลายเปน

แหลงวางไข แหลงเพาะพนธสตวนำาวยออน และแหลงอาศยของสตวนำาเศรษฐกจ

หลาย ๆ ชนด สตวนำาทชกชมไดแก กงแชบวย ปมา หอยแครง ปลาท ปลง

ทะเล รวมถง ”กงเคย” ซงใชผลตกะป อาจกลาวไดวา อาวพงงาเปนแหลงผลต

อาหาร แหลงประกอบอาชพ และเปนหลกประกนดานความมนคงทางดานอาหาร

ทสำาคญทหลอเลยงคนในชมชนชายฝงอาวพงงา

อาวพงงามประชากรทงหมด 1,053,025 คน รวม 444,259 ครวเรอน

ประกอบดวย ประชากรจงหวดภเกต ณ กนยายน 2554 มจำานวน 351,909 คน

186,848 ครวเรอน (สำานกงานจงหวดภเกต,2555) จงหวดพงงา ณ เดอนกนยายน

2555 มจำานวน 256,149 คน 99,983 หลงคาเรอน (แผนพฒนาจงหวดพงงา 2557-

2560, 2555) และประชากรของจงหวดกระบ ณ เดอนธนวาคม 2555 มจำานวน

444,967 คน จำานวน 157,428 หลงคาเรอน (สำานกบรหารการทะเบยน กรมการ

ปกครอง, 2556) ประชากรประมาณรอยละ 80 นบถอศาสนาอสลาม รองลงมา

นบถอศาสนาพทธ มชมชนทเปนกลมชาตพนธหรอ ”ชาวเล” กระจายอยบรเวณ

เกาะลนตา เกาะปและเกาะภเกต ชาวบานสวนใหญประกอบอาชพทำาสวนยาง

พารา ทำาประมงชายฝง รบจางทวไป และกจการทเกยวเนองกบการทองเทยว

เชน พนกงานโรงแรม ลกจางพายเรอแคน ขบรถตก ๆ พนกงานสนามกอลฟ

โครงการสงเสรมบทบาทผหญงและเยาวชนในการจดการทรพยากรชายฝงอาวพงงา

พเชษฐ ปานดำา

96

อนญาตไมปฏบตตามเงอนไขและเจาหนาทรฐไมเพยงพอในการควบคมดแล โดย

เปลยนเปนระบบการสมปทานรายใหญแทน และใหสมปทานรอบละ 15 ป กลมท

ไดรบสมปทานจงกลายเปนกลมคนทมฐานะหรอคหบดในทองถนทสวนใหญเปน

ทนจนเพยงไมกตระกล ซงไดสะสมทนมาตงแตยคเหมองแร ในขณะทกลมชาว

บานสวนใหญไดถกกดกนออกไปจากการใชประโยชนและการเขาถงปาชายเลน

เนองจากเงอนไขดงกลาว มเนอททใหสมปทานทงหมด 62 แปลงรวม 157,191.77

ไร จำาแนกเปนจงหวดภเกต 14,886.75 ไร จงหวดพงงา 100,801.42 ไรและ

จงหวดกระบ 41,503.60 ไร ซงกลาวไดวา พนทปาชายเลนในอาวพงงาเกอบ

ทงหมดลวนถกใหสมปทาน

สาเหตของการขดรดทรพยากรชายฝงอกดานหนงมาจาก การทำาประมง

พาณชย การทำาประมงพานชยในอาวพงงาเกดขนอยางจรงจงประมาณปพ.ศ.2508

หรอประมาณ 50 ปทแลวเปนตนมา อนเปนผลสบเนองมาจากการขยายตวของ

การทำาประมงทถกกระตนและผลกดนโดยรฐบาลไทยดวยตองการสนบสนนการจบ

สตวนำาเพอสงออก โดยในอาวพงงามทงการนำาเครองมอประมงพาณชยมาใชเชน

“เรออวนลาก” และ ”เรออวนรน” เพอเพมประสทธภาพในการจดสตวนำา การ

เกดขนและรายไดจากการจบสตวนำาของประมงพานชยทำาใหกลมชาวบานทอยรม

ชายฝงอาวพงงาผนตวเองมาประกอบอาชพประมงอยางจรงจงมากขนประมาณ 2

ปถดมา และเกดขนทวอาวพงงา เกดชมชนใหม ๆ รมชายฝงทขยายตวมาจาก

ชมชนเดมหรอมาจากตางถนเพอสะดวกในการทำาประมง โดยมปจจยเออทสำาคญ

คอ”ระบบแพปลา” ทมระบบบรการการลงทนในปจจยการผลตใหชาวบานกอน

ฯลฯ (โครงการความมนคงทางดานอาหารชมชนชายฝงอาวพงงา, 2550)

ดวยความอดมสมบรณของฐานทรพยากรชายฝงในอาวพงงา จงนำามาส

กระบวนการขดรดฐานทรพยากรชายฝงมาเปนเวลายาวนาน โดยเฉพาะปาชาย

เลนทรฐไทยไดใหมการสมปทานปาชายเลนเพอการพาณชย มาตงแตกอนสมย

สงครามโลกครงท 1 เพอทำาถานไมและกจกรรมในเหมองแร เชน ฟน หรอเสาไม

คำายน เปนตน แตไมไดครอบคลมพนทสวนใหญของปาชายเลนในอาวพงงา การ

เปลยนแปลงครงสำาคญเกดขนในชวงตนทศวรรษ 2510 ซงรฐบาลสมยนนได

เปลยนระเบยบและระบบสมปทานแบบใหม การใหสมปทานปาชายเลนในยคน

จะแตกตางกวาทใหในอดต กลาวคอ ทางกรมปาไมไดยกเลกระบบแบบรายยอย

โดยอางวาปาไมเสอมโทรมลงและระบบดงกลาวไมมประสทธภาพ เนองจากผขอ

97

เชน ซอเรอ ซอเครองยนตและเครองมอประมง และรบซอสตวนำา กลาวอกแบบ

ไดวา แพปลาเปนกลไกสำาคญในการเชอมกลมชาวประมงชายฝงอาวพงงาเขากบ

ระบบอตสาหกรรมประมง

ความแตกตางระหวางการทำาประมงแบบพานชยกบชาวประมงชายฝง

อาวพงงาไดแก ประเภทเครองมอ เครองของประมงพานชย เชน เครองมอ

อวนลาก อวนรนซงเจาของเปนกลมทนขนาดใหญ สวนเครองของประมงพนบาน

หรอประมงชายฝงจะเปนเครองมอขนาดเลก เชน อวนลอยปลา เบด อวนถวง

เปนตน เครองมอประมงพาณชยไมเพยงทำาลายความอดมสมบรณของพนธสตว

นำาเทานน แตไดทำาลาย แหลงหญาทะเล แหลงปะการง ซงเปนแหลงผลตหรอ

แหลงเพาะฟกของสตวนำาวยออน สงผลใหเกดผลกระทบและความเดอดรอนตอ

ชาวประมงชายฝงอาวพงงาอยางรนแรง เกดความขดแยงกนระหวางชาวประมง

พนบานกบชาวประมงพาณชยมการกระทบกระทงกนหลายครงหลายคราเกอบทก

ชมชน ชาวประมงพนบานในอาวพงงามวธจดการปญหาทแตกตางกนออกไป บาง

สวนเปลยนอาชพไปทำางานอยางอน เชน สวนยางพารา กอสราง และเขาไปเปน

ลกนองเรอประมงพานชยอกกลมหนงหนมาทำาอวนรนขนาดเลกซงยงสงผลให

สถานการณปญหามความซบซอนขนกวาเดมอก

การถกกดกนจากการเขาถงปาชายเลนและวกฤตความขดแยงจากการ

จบสตวนำาดงกลาว นำามาสการรวมตวกนในลกษณะองคกรประชาชนขนเปนครง

แรกในอาวพงงาในป พ.ศ.2535 โดยเรมเกดขนจากแตละชมชนกอน เชน บาน

อาวกง บานปาคลอก บานบางลา จงหวดภเกต บานคลองเคยน ชมชนในอำาเภอ

เกาะยาว จงหวดพงงา บานแหลมสก จงหวดกระบ เปนตน ตอมาจงรวมตวกน

หลาย ๆ ชมชนในนาม “เครอขายชมชนประมงพนบานอาวพงงา” เพอผลกดน

ใหภาครฐแกไขปญหาทงปญหาเฉพาะหนา และการแกไขกฏหมายมรณรงคให

ยกเลกเครองมอทไมเหมาะสมในการทำาประมง เชนอวนลาก อวนรน เรอไฟปน

ปลากระตกรวมถงการผลกดนใหมการแกไขกฎหมายใหมการขยายเขตอาวพงงา

เพมขนในปพ.ศ. 2541 (ประภาส ปนตบแตงและอนสรณ อณโณ, 2543) ผลของ

การลกขนมาเคลอนไหวของชาวประมงชายฝงอาวพงงา ทำาใหความขดแยงดง

กลาวคลคลายลงไปมาก ฐานทรพยากรชายฝงกลบมาสมบรณขน สตวนำาม

จำานวนเพมขน สงผลถงคณภาพชวตและจำานวนของอาชพประมงชายฝงทเพมขน

ไปพรอม ๆ กน

1.2 ปญหำกำรแยงชงทรพยำกรชำยฝงอำวพงงำจำกกำรทองเทยวเรอยอชท

หลงเกดเหตการณคลนยกษสนามในปพ.ศ.2547 การทองเทยวเปน

ยทธศาสตรทสำาคญในการในการฟนฟเศรษฐกจของจงหวดทประสบภยสนาม

รฐบาลไดทำาการกำาหนดยทธศาสตรใหจงหวดภเกตเปนศนยกลางการทองเทยว

ทางทะเลระดบโลก การทองเทยวแบบเรอยอรชและมารนาคอรปธรรมของการ

ทองเทยวแบบใหมภายใตยทธศาสตรดงกลาว รฐไดมการลดภาษเรอยอรชใหเหลอ

0 เปอรเชนตเพอสรางแรงดงดดใจใหนกลงทน ปจจบนในอาวพงงามทาเรอยอรช

ทงหมดรวม 5 แหงและมแนวโนมเพมขนอกเปนจำานวนมาก การทองเทยวแบบ

98

เรอยอรช เปนรปแบบการทองเทยวทางทะเลอกรปหนง มกจะหมายถง “โรงแรม

ลอยนำา” (Floating Hotels) เปนการทองเทยวทมบรการหรหราและเนนความ

สะดวกสบาย นกทองเทยวทางเรอจงมกเปนผมฐานะด กำาลงซอสง ราคาของเรอ

ยอรชจงเปนสงบงชถงระดบฐานะ/สถานะหรอของแตละรายวาอยในระดบไหน

ราคาเรอยอรชเรมตนตงแตราคา 1,000,000 เหรยญหรอประมาณ 30,000,000

บาท จนถงราคาหลายหมนลานบาท กลมคนทครอบครองหรอเปนเจาของเรอ

ยอรชเหลานจงไดแกชนชนนำาหรอมหาเศรษฐของแตละประเทศหรอกลมชนชนนำา

โลกเชน นาย บล เกตส และ พอลอลเลนเจาของไมโครซอฟต โรมน อบมราโม

วชเจาของกจการของสถานโทรทศนและสโมสรฟตบอลเชลซขององกฤษ มหา

เศรษฐและราชวงศในประเทศแถบตะวนออกกลาง เชน เจาหญงของประเทศ

กาตาร นายกรฐมนตรของประเทศสหรฐอาหรบเอมเรตต เปนตน

การเตบโตและการขยายอยางรวดเรวของอตสาหกรรมการทองเทยวเรอ

ยอรชในอกดานหนงกเกดผลกระทบทไมพงประสงคขนดวย ซงกคลายๆ กนกบ

การทองเทยวรปแบบอนๆ ทไมไดมแตผลในทางดแตประการเดยว แตมผลกระ

ทบหลายอยางเกดขนดวย ซงปญหาทเกดขนจากการเฟองฟของการทองเทยวเรอ

ยอรชพอสรปในเบองตนไดดงน

ประกำรแรก เกดการบกรกยดครองพนทสาธารณะในอาวพงงา ทงพนท

ชายหาด พนททะเล พนทเกาะ และปาชายเลน โดยธรกจทาเรอยอรชและธรกจ

ตอเนองตองการพนทดงกลาวเพอขยายธรกจ กอใหเกดปญหาการแยงชง

ทรพยากรในอาวพงงาระหวางทนขนาดใหญกบชาวบาน เชนกรณบานยาม บาน

อาวปอ ต.ปาคลอก อ.ถลาง จ.ภเกต

ประกำรทสอง เกดผลกระทบตอวถชวตของชาวบานในชมชนชายฝง เพราะตลอดแนวชายฝงโซนตะวนออกเกาะภเกตเปนพนททมความอดมสมบรณ

ของแนวปะการงและหญาทะเล ซงเปนแหลงอาศยและแหลงอาหารสำาคญของ

สตวนำาการขยายตวของทาเรอยอรชและธรกจตอเนองไดทำาลายความอดมสมบรณ

ดงกลาว ซงสงผลตอชาวบานทประกอบอาชพประมงพนบานทพนททำาการประมง

ลดลง และความอดมสมบรณของทะเลอาวพงงาลดลง

ประกำรทสำม ทผานมาทรพยากรในอาวพงงามลกษณะเปนทรพยากร

สวนรวมทชาวบานสามารถใชประโยชนในการดำารงชวตไดอยางมนคง แต

ทรพยากรดงกลาวกำาลงถกกลมทนขนาดใหญยดครองเปนสมบตสวนตวมากขน

เรอย ๆ ซงหมายถงวาในระยะยาวแลวความมงคงดานอาหารของทองถนทไดจาก

อาวพงงากจะลดลงไปเรอย ๆ ในขณะทชาวบานกจะขาดฐานทรพยากรทตนเอง

พงพงได

99

ประกำรทส กอใหเกดการใชกฎหมายทไมเปนธรรม เนองจากธรกจทาเรอยอรชและธรกจตอเนองเปนธรกจขนาดใหญ เจาของธรกจจงสามารถใช

เงนเพอบดเบอนการใชกฎหมายทงโดยขาราชการและนกการเมองทองถน เชน

สามารถทำาใหกระบวนการจดทำารายงานผลกระทบทางดานสงแวดลอมเบองตน

ไมโปรงใส การกอสรางทไมปฏบตตามมาตรการลดผลกระทบสงแวดลอม จนกอ

ใหเกดผลกระทบทงทางตรงและทางออมตอระบบนเวศชายฝงทงในระยะกอสราง

และในระยะยาวเชน การขดลอกทำาลายแหลงปะการง หญาทะเล ตะกอนจาก

การขดลอกมการฟงกระจายออกไปทำาใหปะการงตาย เกดปญหากดเซาะชายฝง

ในระยะยาว

ประกำรสดทำย กอใหเกดความแตกแยกของคนในทองถน เนองจากกลมทนไดเขาไปเสนอผลประโยชนใหคนบางกลมเพอใหสนบสนนโครงการ ทำาให

กลมดงกลาวเกดความขดแยงกบประชาชนกลมคดคาน บางหมบานผนำาศาสนา

และเครอญาตเขาขางโครงการ ในขณะทชาวบานสวนใหญคดคาน สงผลใหใน

ชวตประจำาวนผนำาศาสนาดงกลาวและกลมเครอญาตตองอยอยางหมางเมนกบ

ชาวบานทวไป กลาวอกแบบไดวา ปฏบตการของพลงทนขามชาตทเกดขนใน

ทองถนกลมทนใชการเจรจากบชมชนเปนหลกผานทางกลไกทางวฒนธรรม และ

มจำานวนเมดเงนทมหาศาลทำาใหกลไกเดม ๆ ของชมชน โดยเฉพาะกลไกทาง

วฒนธรรมทเคยแขงแกรง เชน สถาบนทางศาสนาอสลาม ทเคยเปนเกราะปองกน

หรอแกไขความขดแยงใหชมชนไดถกทะลทะลวงและกลายเปนเครองมอหรอตว

เชอมตอใหกลมทนดงกลาวไหลเขาสชมชน

ขอเทจจรงทเกดขนในชมชนชายฝงอาวพงงา ดงตวอยาง ชมชนสขใจ

(ชอสมมต) ซงตงอยในอาวพงงาตอนกลางในเขตจงหวดพงงา อยหางจากทา

จอดเรอยอรชในจงหวดภเกตประมาณ 1 กโลเมตร นกลงทนตางชาตตองการ

สรางบานพกตากอากาศเพอรองรบนกทองเทยวจากเรอยอรช แตตองการทำาลาย

ปาชายเลนทมอยในชมชน เพอปรบเปลยนเปนทาจอดเรอสวนตวและปรบสภาพ

พนทปาชายเลนเปนชายหาด กระบวนการของกลมทนไดใชวธการเจรจากบชมชน

ผานกลไกหรอประชาคมทางวฒนธรรมคอมสยดเปนเวทในการเจรจาและเสนอผล

ประโยชนใหกบชมชนจำานวน 200,000 บาท และเพมเปน 600,000 บาทในเวลา

ตอมา (บงล. นามสมมต, 2554) ดเหมอนวาชมชนไมไดเปนปญหาอกตอไป กลม

ทนจงไดเรมใชรถแบคโฮเขาทำาลายปาชายเลนในทนท แตยงมชาวบานอกกลม

หนงซงเปนคนสวนใหญของชมชน ประกอบอาชพประมงชายฝงและพงพาปาชาย

เลนผนดงกลาวในการดำารงชพไมยนยอม จงรวมตวกนเขาขดขวางการบกรกผน

ปาชายเลนดงกลาว จนเกดเหตชลมนทำาใหรถแบคโฮไฟลกทวมเสยหาย ตอมา

แกนนำาชมชนทเขาคดคานกลายเปนผตองหา ขอหารวมกนวางเพลง ขณะนยง

100

คดอยในชนศาล อยางไรกตามสถานการณดงกลาวทำาใหภาพลกษณของชมชน

ยงกลายเปนภาพลบ ถกตตราและพพากษาวาเปนพวกใชความรนแรงทงจาก

สาธารณะและจากคนในชมชนเอง กอใหเกดความขดแยงอยางรนแรงในชมชน

อยางไมเคยมมากอน

1.3 กำรปรบตวและหำชองทำงใหมในกำรตอสของชมชนชำยฝงอำวพงงำเพอปกปองฐำนทรพยำกรชำยฝง

จากสถานการณการแยงชงทรพยากรชายฝงจากการทองเทยวเรอยอรช

นำามาสการระดมความคดหาทางออกของกลมชมชนชายฝงอาวพงงา พบประเดน

สำาคญและขอจำากดอยางนอย 3 ประเดน ประเดนแรก ไดแก กระบวนการปกปอง

ปาชายเลนและทรพยากรชายฝงทผานมา หรอการลกขนมาแสดงตวเพอปกปอง

ฐานทรพยากรดงกลาว หวขบวนหลกยงเปนบทบาทของกลมผชาย ประเดนตอ

มา ถงแมวาตอมากลมผหญงจะเขาไปมสวนรวมมากขน หรอเขาไปมบทบาทหลก

เคยงคกบผชายมากขนกตาม แตกระบวนการเคลอนไหวดงกลาวยงอยภายใต

กรอบแนวคดหรอ ในมตองคความรของผชายเปนหลก ปญหาองคความรเรองปา

ชายเลนและชายฝงในฐานะฐานอาหารของชมชน ซงเปนบทบาทของผหญงตาม

กลไกทางวฒนธรรมและเปนผมองคความรทางอาหารถกกดทบ ไมไดมบทบาท

หลกในการขบเคลอน และองคความรดงกลาวไมไดถกใหคณคาโดยเฉพาะใน

พนทสาธารณะนอกจากพนทในครว ขณะเดยวกนกลมเยาวชนซงมบทบาทใน

ฐานะผรบภาระตอไปของชมชนกไมไดเขามารบรและมสวนรวมเชนเดยวกน

ประเดนสดทาย การจะตอสกบทนระดบโลกจำาเปนจะตองสรางการมสวนรวม

และความรวมมอจากภาคสวนตาง ๆ ของสงคมใหกวางขวางกวาเดม ลำาพงแต

พลงชมชนไมสามารถจะทดทานได ประเดนความมนคงทางดานอาหารไดกลาย

เปนยทธศาสตรใหมขององคกรชมชนชายฝงอาวพงงาทจะขบเคลอนเพอปกปอง

ฐานทรพยากรชายฝงจากสถานการณการคกคามการทองเทยวเรอยอรช โดยม

กลมผหญงและกลมเยาวชนเปนหวขบวน โดยทางชมชนไดเชอมตอกบทาง แผน

สนบสนนโครงการขนาดเลกโดยชมชน กองทนสงแวดลอมโลก (GEF SGP) ทได

เขามาสนบสนนการขบเคลอนดงกลาว ตลอดจนการสนบสนนจาก กองทนปาชาย

เลนเพออนาคต (MFF) และภาคอน ๆในเวลาตอมา โดยมชมชนทเขารวมในชวง

เรมตนโครงการจำานวน 4 ชมชน ตอมาไดขยายความรวมมอไปสชมชนอนๆใน

อาวพงงาจนถงปจจบนรวม 22 ชมชน

2. ปจจยทชมชนใชในกำรขบเคลอนโครงกำร

การขบเคลอนกจกรรมของชมชนเพอปกปองฐานทรพยากรชายฝงอาว

พงงานน มาจากปจจยสำาคญดงน

101

2.1 ปจจยภำยใน

2.1.1 กลมผหญง เปนกลมหลกในการขบเคลอนกจกรรม โดยกลม

ผหญงสวนใหญเปนกลมทมประสบการณทำากจกรรมในระดบชมชนมากอน โดย

เปนแกนนำาและสมาชกกลมออมทรพยของชมชนหรอในมตการจดการระบบ

เศรษฐกจของชมชน จงมตนทนทงประสบการณทำางานสวนรวมและตนทนการ

ยอมรบจากชมชนมาระดบหนง การขยบเขามาสประเดนการจดการและปกปอง

ฐานทรพยากรชายฝงจงทำาไดงายขน ถงแมวาการแบงบทบาททางวฒนธรรมท

ผานมาจะเปนบทบาทของผชายกตาม

2.1.2 กลมออมทรพย นอกเหนอจากการสนบสนนงบประมาณจาก

แหลงทนภายนอกแลว กลมออมทรพยยงเปนแหลงทนหลกและแหลงทนทสำาคญ

ของชมชนในการขบเคลอนกจกรรม โดยเฉพาะบางกจกรรมทไมสอดคลองกบ

เงอนไขแหลงทนหรอบางชวงเวลาทไมมการสนบสนนจากแหลงทนภายนอก ทน

ดงกลาวเปนทนทมาจากการจดสรรกำาไรของกลมออมทรพยจงเปนทนของชมชน

โดยตรง อกดานหนงจงเปนตวชวดถงความยงยนและความตงใจจรงของชมชนตอ

การปกปองฐานทรพยากรชายฝง

2.1.3 บทเรยนและประสบกำรณกำรเคลอนไหวในกำรปกปองฐำน

ทรพยำกรชำยฝงของชมชน เนองจากชมชนทเขารวมโครงการมประสบการณใน

การเคลอนไหวเพอปกปองทรพยากรชายฝงอาวพงงามากอนหนาน (กรณความ

ขดแยงกบเรอประมงพาณชยทเขามาจบสตวนำาในเขตชายฝง) บทเรยนและ

ประสบการณดงกลาว จงเปนตนทนสำาคญใหกบชมชนไดเรยนรถงสาเหตและราก

เหงาของปญหาทเกยวพนในระดบโครงสรางและเชอมโยงกนหลายมตทงเศรษฐกจ

สงคม การเมอง สงแวดลอมและมตทางวฒนธรรม ฯลฯ ตลอดจนยทธวธ นำามา

สการวเคราะหและการออกแบบการเคลอนไหวเพอปกปองทรพยากรชายฝงจาก

การคกคามจากการทองเทยวเรอยอชท

2.1.4 ประเดนทเลอกในกำรสอสำรกบสำธำรณะ ชมชนไดชประเดน

“ความมนคงทางดานอาหาร” เปนประเดนหลกในการสอสารกบสาธารณะ

เนองจากเหนวา ประเดนดงกลาวเปนประเดนทเกยวของและเชอมโยงกบทก

คน และประเดนดงกลาวกสามารถสรางพนทใหกบหลายกลมคนใหเขามามสวน

รวมและสามารถกระทำาการเพอเปนสวนหนงในการแสดงความรบผดชอบในการ

ปกปองทรพยากรชายฝงได แมกระทงอยในฐานะผบรโภค หรอไมไดสงกดหรอ

อาศยอยในพนทชายฝงอาวพงงากตาม การชประเดนดงกลาว เปนการหลกหน

จากขอจำากดการเคลอนไหวทผานมาของชมชน (กรณความขดแยงกบเรอประมง

พาณชยทเขามาจบสตวนำาในเขตชายฝง) ทความเขาใจของสงคมหรอคนสวน

102

ชายเลน” เปนประจำาทกป นอกจากนกเปนหนวยงานของกรมทรพยากรทางทะเล

และชายฝงทรวมสนบสนนและประสานงานในการปกปองทรพยากรชายฝงอยาง

สมำาเสมอและตอเนอง

2.2.3 ภำคอนๆ ทรวมขบเคลอนและสนบสนนกจกรรมทแตกตางกน

ออกไป เชน แผนงานสนบสนนความมนคงทางดานอาหาร มลนธชววถ ไดรวม

มอกนดำาเนนกจกรรมในระดบพนทและการเคลอนในเชงนโยบาย ตลอดจน

การเชอมตอกบกลมผบรโภค เชน รวมจดงานมหกรรมอาหารในระดบชาต หรอ

งานประชมชนวชาการเรองความมนคงทางดานอาหารเปนประจำาทกป โครงการ

ทบนมเบอรวน ทจดกจกรรมกบกลมเยาวชนเพอการปกปองทรพยากรชายฝง

เชน การปลกปาชายเลน ปลอยพนธสตวนำา นอกจากนยงไดเชอมตอกบกลม

องคกรประชาชนในระดบนานาชาต เชน กลมผหญงชาวนาโลก เพอแลกเปลยน

ใหญมองวา ปญหาทเกดขนเปนความขดแยงระหวางกลมประมงพนบานกบกลม

ประมงพาณชยเทานน ไมไดเปนปญหาของตวเอง ขณะเดยวกนการขบเคลอน

กจกรรมภายใตประเดนดงกลาว กเปนกจกรรมทลดความตงเครยด ดผอนคลาย

และไมบบคนในการดำาเนนกจกรรม

2.1.5 กลมปญญำชนในทองถน เปนปจจยสำาคญอกปจจยหนงของ

ชมชนและเครอขาย เนองจากเปนกลมคนในทองถนและอยรวมในขบวนการ

เคลอนไหวดงกลาว จงเปนกำาลงสำาคญในการเตมเตมและชวยขบเคลอน

ขบวนการเคลอนไหวในการปกปองทรพยากรชายฝงอาวพงงาใหมประสทธภาพ

และมองรอบดานมากยงขน

2.2 ปจจยภำยนอก

2.2.1 แหลงทน แหลงทนทเขามาสนบสนนกจกรรมของชมชน ทเรม

ตนตงแต แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดยชมชน กองทนสงแวดลอมโลก

(GEF SGP) ตอมา โครงการปาชายเลนเพออนาคต(MFF) และกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ(สสส.) มสวนสำาคญอยางมากในการทำาใหกจกรรมการ

ปกปองทรพยากรชายฝงประสบความสำาเรจและมความตอเนองและดำาเนนการ

ไดรวดเรวทนเวลา ถงแมวาชมชนจะมทนของชมชนเองกตาม แตกมขอจำากด

เนองจากบางกจกรรมจำาเปนตองใชงบประมาณทมจำานวนมาก

2.2.2 องคกำรปกครองสวนทองถนและองคกรรฐในทองถน เปนหนวย

งานสำาคญทเขามาสนบสนนการดำาเนนกจกรรมการปกปองทรพยากรชายฝง ทง

งบประมาณ การเอออำานวยและการดำาเนนกจกรรมรวมกน เชน องคการบรหาร

สวนตำาบลปาคลอก จงหวดภเกต รวมเปนเจาภาพกบชมชนและเครอขายจดงาน

รณรงคการปกปองทรพยากรชายฝงอาวพงงา ชองาน “สานสมพนธ คนรกษปา

103

สถานการณและบทเรยนการทำางาน เปนตน

3. กระบวนกำรท�ำงำนทส�ำคญ

3.1 ระดบชมชน เปนกระบวนการทมความสำาคญมาก แตละชมชน

จะมการทำางานและการตดสนใจในการขบเคลอนงานทอสระตอกน แตละชมชน

จะมกลมออมทรพยเปนกลมหลกในการขบเคลอนกจกรรม และใชฐานกลมดง

กลาวเปนฐานหลกในการวางแผนและตดสนใจ เนองจากสมาชกเกอบทงหมดของ

ชมชนเปนสมาชกกลมออมทรพยอยแลว กรรมการและแกนนำากลมออมทรพยจะ

มบทบาทและเปนตวหลกในการประสานงาน แตการตดสนใจจะใชการตดสนใจ

ผานทประชมเสมอ

3.2 ระดบเครอขำย ไมไดมการจดโครงสรางอยางตายตว เปนเวทในลกษณะแนวระนาบ มการตดสนใจรวมกน ในระยะแรกเปนเวทสำาหรบแลกเปลยน

ประสบการณ ตอมาจงเรมขยบมาวางแผนและดำาเนนกจกรรมรวมกนในระดบ

เครอขาย ปจจบนมกจกรรมรวมกน เชน การจดงานประจำาปภายใต ชองาน

“สานสมพนธ คนรกษปาชายเลน ”จดกจกรรมเครอขายเยาวชน การหนนชวยกน

ของเครอขายกลมออมทรพย ตลอดจนการขบเคลอนนโยบายระดบทองถนและ

ระดบชาต จะมการประชมกนประมาณปละ 2 ครงหรอตามสถานการณ

3.3 กำรประสำนควำมรวมมอกบภำคตำงๆ มการรวมมอกนหลาย

ระดบและเขมขนตางกนออกไป เชน กบแผนงานฐานทรพยากรอาหารรวมมอกน

และทำางานกนอยางใกลชด โดยขบเคลอนตงแตระดบชมชนจนถงระดบนโยบาย

นอกจากนกขบเคลอนกนตามประเดนและตามสถานการณ เชน องคกรปกครอง

สวนทองถน หนวยงานของกรมทรพยากรชายฝง กลมอาสา นกศกษา องคกร

CSR ฯลฯ

4. กจกรรมส�ำคญและกจกรรมเดน

4.1 กำรฟนฟสตรอำหำรทองถน กจกรรมนมเปาประสงคเพอสราง

ความเขาใจและเชอมโยงประเดนอาหาร สอสารเรองราวสถานการณทเกดขนท

สมพนธและสำาคญกบคนในชมชนและกลมคนทงโลกไมวาอยภาคสวนไหน หรอ

ชนชนไหนของสงคม กลมผหญงและชมชนชายฝงอาวพงงาใชองคความรดงกลาว

มาเปนเครองมอในการตอส เคลอนไหว และแสดงสทธในการจดการปาชายเลน

และชายฝงผานกจกรรมสำาคญ เชน การออกรานหรอการสาธตการทำาอาหาร

ตามเวทหรอกจกรรมทางสงคมตาง ๆ ทงในระดบชมชนและประเทศ เชน งาน

มสยด งานมหกรรมสมนไพรแหงชาต เวทสมชชาปฏรปการเมอง ฯลฯ นอกจาก

นยงมการสำารวจ รวบรวมสตรองคความรอาหารทองถนและจดทำาเปนสอเผยแพร

การสำารวจฐานทรพยากรอาหารของชมชน ทงปาชายเลน แนวหญาทะเล ปะการง

ดอนหอย การรณรงคเมนอาหารทองถนกบนกศกษา กลมจตอาสาหรอภาคสวน

104

อน ๆ ทเขาไปทำากจกรรมในชมชนหรอมบคคลภายนอกเขามาเยยมชมกจกรรม

ของกลม เปนตน

4.2 กำรฟนฟและเพมควำมสมบรณใหกบฐำนทรพยำกรอำหำรทงปำชำยเลนและชำยฝง ปฏบตการหลก ๆ ไดแก การฟนฟและเพมพนฐาน

ทรพยากรอาหารทงการปลกปาชายเลนในพนทเสอมโทรม,การทำาธนาคารปมา,

แหลงอนบาลหอยกน, หอยตาแดง, แปลงเพาะพนธกลาไม ฯลฯ การสำารวจ

สถานะของปาชายเลนและทรพยากรชายฝง, การเฝาระวงการบกรกทำาลาย

เปนตน นอกจากนมงเนนไปทไปฐานทรพยากรทเดน ๆ ในพนท เชน การคน

กลวยไมสปาชายเลนเพอเพมอาหารใหกบฝงผง ปลอยพนธหอย ปดำา ฯลฯ การ

อนรกษ “โหนมดแดง” เพอเปนฐานทรพยากรอาหาร เปนตน

4.3 กำรถำยทอดกระบวนกำรกำรท�ำอำหำรทองถนใหกบกลมเยำวชนในชมชน เรมตงแตการสำารวจฐานทรพยากรในฐานะตนทางของอาหาร

จนถงกระบวนการปรงอาหาร คายเครอขายเยาวชนเดกชายเลรกษปาชายเลนอาว

พงงา ทจดประจำาทกป กลมเยาวชนเองไดสอสารเรองราวผานงานศลปะ บทเพลง

ละครเวท ฯลฯ เพอรณรงคสรางความเขาใจตอสาธารณะทงในระดบพนทและ

สวนกลาง

4.4 กำรขยำยเครอขำยในชมชนและกลมองคกรอนๆ รอบอาวพงงา

เพอรณรงคและสรางพลงรวมกนในการปกปองฐานทรพยากรอาหารและการสราง

พนทใหกบตนเองในพนทสาธารณะ โดยใชประเดนเรองการรกษาฐานทรพยากร

อาหารในปาชายเลนและชายฝงเปนประเดนทเชอมรอยและเรยนรรวมกน มการ

จดรปแบบองคกรแบบแนวระนาบเพอสรางความเทาเทยมและใหคณคากนและ

กน เปนการสรางการเรยนรความสมพนธแบบใหมแทนความสมพนธแบบเดม ท

อยในลกษณะของลำาดบชนทางอำานาจ ผานกจกรรมเวทประชม พดคยกนอยาง

สมำาเสมอ รวมทงการสรางประเดนรวมหรอกจกรรมรวมของเครอขายเพอไดม

ปฏบตการรวมกน เปนตน มการหนนชวยกนระหวางชมชนในลกษณะของเครอ

ขายการเรยนร หรอเพอนชวยเพอน ทงนใหนำาหนกไปทกลมผหญงและเยาวชนให

เขาไปมบทบาทหลกในการขบเคลอนกจกรรมดงกลาว กจกรรมเดนๆ ไดแก เวท

สายใยรก คนรกปา ซงเปนกจกรรมรวมของเครอขายและพนธมตรทจดขนทกวน

ท 14 กมภาพนธของทกป

5. กำรเปลยนแปลงทเกดขน

การจดปรบและสรางพลงองคกรชมชนขนมาใหมของชมชนชายฝงอาว

พงงาใหสอดคลองกบสถานการณและบรบทของยคสมย โดยมงเนนไปทกลมผ

หญงและเดกใหเขามามบทบาทหลกและเปนแกนหลกในองคกรชมชน โดยเชอม

105

รอยวฒนธรรมอาหาร (กะป/อาหารทองถน) เปนเครองมอในการนำาไปสการ

ปกปองฐานอาหาร/ทรพยากรใหกบชมชน ปรบเปลยนทอยทยนของชมชนจาก

สถานการณเชงรบนำาไปสประเดนเชงรกจนนำามาสการเปลยนแปลงทเปนรปธรรม

ไดแก

5.1 สำมำรถปกปองและตรงพนทปำชำยเลนและชำยฝงไวได ชมชนและเครอขายสามารถตรงพนทปาชายเลนและชายฝงในพนททจะถกคกคามจาก

การทองเทยวเรอยอรชและแสดงตวเพอเขาไปมสวนรวมในการจดการและอนรกษ

มเนอกวา 5,400 ไร

5.2 ทรพยำกรสมบรณและเพมขน ชมชนในชมชนชายฝงอาวพงงา

จบสตวนำาไดเพมขน เชน จบปมาไดมากกวาเดมประมาณ 3-5 เทา ชมชนทเลก

อาชพทำาเคยไปแลวกวา 10 ป ไดหวนกลบมาทำาใหม เปนตน

5.3 ชมชนไดรบกำรยอมรบจำกหนวยงำนภำครฐและภำคอน ๆ

เชน เปนพนทนำารองของหนวยงานศนยการเรยนรและพฒนาทรพยากรปาชาย

เลน จ.ภเกตและจ.พงงา (กรมทรพยากรชายฝง) เพอศกษาและวจยในประเดน

ภมปญญาทองถน(อาหาร/การจบสตวนำา/การจดการทรพยากร)ไดรบรางวลชมชน

อนรกษปาชายเลนดเดนจากรฐบาลในปพ.ศ. 2551 นอกจากนยงสรางแรงกระตน

ความสนใจและเปนพนทเรยนรใหกบชมชนขางเคยงและชมชนอนๆ ทงในและ

ตางประเทศ เปนตน

5.4 เกดกลมเยำวชน “เดกชำยเล รกษปำชำยเลน” กลมเยาวชนไดเขามามสวนรวมและมบทบาทในการรกษาฐานอาหารรวมกบองคกรชมชน

จำานวน 5 กลม มสมาชกกวา 300 คน สงสำาคญทสดจากกระบวนการขบเคลอน

เรองอาหารทองถน ทกลมผหญงจะอยในบทบาทและในฐานะของผถายทอดองค

ความรทางดานอาหาร (บทบาทแมและคร) สวนกลมเยาวชนจะอยในบทบาทและ

ในฐานะผเรยนร (ลกและนกเรยน) กระบวนการดงกลาวนอกจากทำาใหเยาวชน

ไดเหนและเขาใจคณคาของวฒนธรรมอาหารทองถนทเชอมโยงทกมตอยางเปน

องครวมแลว รวมถงประเดนอาหารทองถนของกลมเยาวชนทถกการครอบงำาของ

วฒนธรรมอาหารฟาสฟดสทผลกดนโดยบรรษทขนาดใหญผานสอตาง ๆ และชอง

ทางกระแสหลกของสงคม ยงเปนกระบวนการในการสรางความสมพนธระหวาง

แมกบลก ทถกจากพรากจากระบบการศกษาและเวลาทเรงรบใหมความกระชบ

แนนกนยงขน รวมทงไดเหนคณคาของความเปนแมและความเปนผหญง (การ

เรยนรมตหญง-ชาย) มากขนอกดวย

106

และอยในภาวะทเสอมโทรม เฉกเชนเดยวกบนเวศนปาชายเลนและทะเล ขณะ

เดยวกนจำาเปนตองสรางชองทางในการเชอมตอกบทงคนในทองถนและกลมนก

ทองเทยวในฐานความสมพนธของผผลตกบกลมผบรโภคเพอสรางการเรยนรรวม

กนในรปแบบความสมพนธทสอดคลองกบชวตจรง เชน การทำาตลาดทางเลอก ท

ผบรโภคตองรวมรบผดชอบตอฐานทรพยากรอาหารดวย เปนตน ขณะเดยวกน

ทางชมชนเหนวา ทผานมาประเดนผลกระทบจากการขยายการทองเทยวซงเปน

ภยคกคามฐานทรพยากรอาหารทสำาคญ ไมไดถกหยบยกหรอกลาวถงทงทางดาน

งานวชาการหรอพนททางสงคมมากนก การศกษาประเดนผลกระทบจากการ

ขยายการทองเทยวตอฐานทรพยากรอาหารและนำาเสนอสถานการณดงกลาว ส

พนทสาธารณะจงมความจำาเปนเชนเดยวกน นอกจากใหสงคมไดเหนขอมลอก

ดานของการทองเทยวแลว จะนำามาสการสรางความเขาใจและรวมกนกำาหนดทาท

ตอประเดนการทองเทยวทมตอฐานทรพยากรอาหารในฐานะทเปน วำระและภำระ

รวมของทกคน ใหสอดคลองตอไปในอนำคต

6. ประเดนทำทำยและอนำคต

แนนอนทสดวากลมชาวบานทอยในชมชนชายฝงอาวพงงา ทไดรบผล

กระทบดงกลาว กไมไดยนยอมเปลยนแปลงตวเองไปตามความตองการหรอการ

กระทำาของการทองเทยวดงกลาวแตเพยงฝายเดยว แตไดลกขนเคลอนไหว แสดง

ใหเหนถงการตอตาน ตอรองและการจดปรบกระบวนยทธหรอการสรางชดความ

รใหมขนมาผานสถานการณจรงทเกดขน แตผลทเกดขนจากการขบเคลอนของ

ชมชนอาวพงงาในรอบเกอบ 10 ปทผานมา ไมใชหลกหมายของความสำาเรจ

และหลกประกนทมนคงในระยะยาว เนองจากทำาไดเพยงแคการตรงพนทไวแค

นน และพนทดงกลาวกเปนเพยงพนทสวนนอยของอาวพงงาซงกำาลงถกคกคาม

จากการทองเทยวอยางตอเนอง จำาเปนจะตองขยายผลการดำาเนนงานไปสพนท

อน ๆ ในอาวพงงาเพอเชอมรอยเปนเครอขายชมชนทมพลงมากขน ตลอดจน

การขยายพนทการรกษาหรอฟนฟฐานทรพยากรอาหารใหครอบคลมทกระบบ

นเวศนของชมชน ตงแตพนทชายฝง พนทนา พนทสวน พนทปายางจนถงพนท

ควนเขา เนองจากเปนฐานผลตและสรางความมนคงทางดานอาหารใหกบชมชน

ขอบขายสารเคม

โครงการมาตรฐานเกษตรอนทรยเพอพฒนาระบบเกษตรยงยน (จ.ลำาปาง)

107

108

“ฮวมเตยวบนเสนทางสเขยวกบกลมฮกนำาจาง”

โครงการมาตรฐานเกษตรอนทรย

เพอพฒนาระบบเกษตรยงยน

จ.ลำาปาง

109

ฮวมเตยว บนเสนทางสเขยวกบกลมฮกนำ จาง

บนเสนทำงสเขยวของกลมฮกน�ำจำง

ไมนาเชอวาประเทศอขาวอนำาอยางเราจะยงมผคนทงชนบทและในเมอง

ทกขยากขาดแคลนอาหาร ผคนในเมองใหญทเตมไปดวยหางสรรพสนคา และ

ซปเปอรมารเกตไมอาจสนองตอบความตองการของผบรโภคทหวงจะไดผกสกมด

ทปลอดภยจากสารเคมไวบรโภคอยางสบายใจ

แตกตางอยางสนเชงกบบานนากวาวกว อ.แมทะ จ.ลำาปาง ทนไมมซป

เปอรมารเกต แตเราสามารถหยบฉวยตะกราเดนเขาสวนหรอเพยงผานรวบาน

แลวกลบมาพรอมกบผกสดเขยวสวยตะกราโตกนแนมนำาพรกยามคำาไดอยางไม

ยากเยน ชาวบานทนปลกผกนานาชนดไวรบประทานเอง กะเพรา ยหรา ตำาลง

ผกกาด ผกไผ ขา แมงลก ฟก ผกหวาน ตะไคร มะระ และอกนานาชนดซง

สรางรายไดอยางสมำาเสมอจากผกเหลานน

กลมฮกนำาจางจงจรงจงและมงมนทจะปลกผกในวถของเกษตรอนทรย

ปฏเสธการใชสารเคมสงเคราะหทกรปแบบ จงมนใจไดวาพชผกจากแปลงจะ

ปลอดภยสำาหรบคนในครอบครวและผบรโภค ทก ๆ เชา เกษตรกรในกลมจะ

นำาผกทเกบสด ๆ มารวมกนทจดนดหมาย เพอสงผกเหลานนไปจำาหนายทศาลา

กลางจงหวด ซงสมาชกกลมทำางานอย มการจดทำาบญชรายการผกและกำาหนด

ราคาเปนมาตรฐานเดยวกน เกษตรกรแตละคนจะมดผกของตนมาพรอมแลวดวย

เชอกกลวย ตอกไมไผ หรอหอใบตอง ขนาดทวามองแลวตองเกดกเลส เพราะมด

ผกนนใหญมาก เมอเทยบกบราคายอมเยาทกลมกำาหนดไว ตกเยนสมาชกอาจมา

รบเงนสดหรอเกบไวเปนเงนออมตามบญชกตามแตสะดวก ในแตละเดอนสมาชก

อาจมรายได 3,000 - 8,000 บาท จากการใชเวลาวนละเลกละนอย ดแลแปลงผก

และเกบผกขาย กลายเปนเงนออมหรอรายไดทมนคงแนนอน นอกเหนอจากงาน

ประจำาอน ๆ

“ผกไมเคยเหลอกลบมำเลย เมอไปถงกจะมลกคำซงเปนขำรำชกำร

ของศำลำกลำงมำรอกนแลวเพรำะเขำมนใจวำผกเรำปลอดภย ไมมสำรเคม

และอกทงยงสด สะอำด ทส�ำคญรำคำกเปนธรรม” คณรงสรย ทปรกษากลม

เกษตรกรอนทรยฮกนำาจางเลาใหฟงในเชาทสดใสนน กอนขอตวนำาผกทงหมดไป

ศาลากลางซงเธอทำางานอย

กวา 5 ป ทสมาชกกลมฮกนำาจาง ทชมชนบานนากวาวกวแหงน ได

ปรบเปลยนวธคดและวถการดำาเนนชวต ในแนวทางไมทำาลายสงแวดลอมและ

พงพาตนเอง ลด ละเลก สารเคม หนมาทำาเกษตรอนทรย ใชพลงงานทดแทน

รายจายลดลง รายไดเพมขน มสขภาพจต สขภาพกายและชวตความเปนอยท

110

ดขน มความมนคงทางอาหาร ดวยการทำาการเกษตรอยางยงยนและปลอดภย

โดยการหนนเสรมของสมาคมมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ ภายใตการ

สนบสนนของ แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน กองทนสงแวดลอม

องคการสหประชาชาต กาวยางทสำาคญนเปนการกาวเพอสรางความเปลยนแปลง

สงคมเกษตรโดยรวมทเรมจำกจดเลกๆ ทครอบครวและแปลงผกตวเอง น�ำ ไปสกำรรวมกลมเพอสรำงควำมเปลยนแปลงทกวำงไกลยงขน

ปจจบนกลมฮกนำาจาง ไดยกระดบเปน “ศนยเฮยนฮ โฮงเฮยนพอเพยง”

มบทบาทเปนศนยเรยนรถายทอดประสบการณ และนำาเสนอตวอยางการดำาเนน

ชวตแบบพอเพยงอยางเปนรปธรรมใหแกผทสนใจรวมเดนบนเสนทางสเขยว

ผลสำาเรจของการขบเคลอนกลมฮกนำาจางในวนน เกดแกสมาชกกลม

ฮกนำาจาง ทไดปรบเปลยนวธคดและวถการดำาเนนชวต ทงชวตประจำาวนและการ

ประกอบอาชพเกษตรกรรม ไมใชสารเคมทางการเกษตร มการใชพลงงานทาง

เลอก เพอรกษาสงแวดลอมและพงพาตนเอง สมาชกมความมนคงดานอาหารและ

พลงงาน มรายไดเพมขนอยางตอเนองและในสงคมเกษตรเชนทนทกคนเออเฟอ

อารตอกน ความสมพนธชมชนแนบแนน หลายครวเรอนมบานใกลเคยงกน ทก

วนกมาพบปะกนเมอถงเวลาลงแขกทำานา ดงนนผกเหลานจงมไดมไวกนและขาย

เทานน “ปาสำาราญ” บอกวา ยงมไวแบงปนกบเพอนบานดวย

กลมเกษตรกรฮกนำาจางจงเรมตนขนในป 2552 จากโครงการวถสเขยว

เบองตนมสมาชกไมกครวเรอนเทานน กจกรรมมากมายของกลมเชน พาสมาชก

เขาฝกอบรมศกษาดงานเพอพฒนาใหชาวบานพงตนเองไดอยางยงยน นอกจาก

นยงมการแลกเปลยนความรและประสบการณกบกลมอนๆ ทประสบความสำาเรจ

111

แลว เพอจดประกายใหชาวบานเกดแรงบนดาลใจ และเกดความกระตอรอรน

และในชวงป พ.ศ.2552 - 2557 กลมฮกนำาจางไดรบการหนนเสรมจากหนวยงาน

ตาง ๆ อาท สมาคมมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอ ภายใตการสนบสนน

ของแผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน กองทนสงแวดลอม องคการ

สหประชาชาต สำานกงานกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรลำาปาง ฯลฯ

นบจากวนนนจนถงวนน กลมเกษตรกรฮกนำาจางมสมาชกทงหมดกวา

หกสบครวเรอน สมาชกแตละคนจะปลกผกสวนครวปลอดสารพษในบาน และม

สมาชกอกสบคนทสมครใจปลกเพมเตมในแปลงผกสาธารณะของกลม โดยในการ

ปลกพชผกในแปลงเกษตรกรจะลดการใชพลงงาน โดยการใชจกรยานปมนำา ใช

ตะบนนำา กาลกนำา รวมทงใชพลงงานแสงอาทตยในการรดนำาพชผกในแปลง

นอกจากนน สมาชกยงมการใชแกสชวภาพจากเศษอาหารในครวเรอน

ลดรายจายของครอบครวไปไดไมนอยกวาเดอนละ 150 บาท

วนนผกจากแปลงของกลมเกษตรกรฮกนำาจาง ไดรบการรบรอง

มาตรฐานโดยสมาคมมาตรฐานเกษตรอนทรยภาคเหนอและกรมวชาการเกษตร

เพอรบรองความสด สะอาด ปลอดภย ทก ๆ เชาของวนจนทร พธ ศกร ผกจาก

เกษตรกรของกลมฮกนำาจางจะถกสงตรงถงมอผบรโภค มลกคาประจำามากมายท

ตดใจ แวะเวยนมาซอเปนประจำาไมขาด สำาหรบเกษตรกรฮกนำาจางแลว ความ

สขของผบรโภคกคอความสขของผผลต

“ตอนนชำวบำนหลำยคนกหลดจำกหน มเงนฝำกใหลกหลำน มควำมสขกบกำรลงมอท�ำ ตอจำกน เรำกอยำกใหเกษตรกรคดตอในเรองของสงแวดลอมและกำรอนรกษพนธพนบำนดงเดม พรสกวำนอกจำกหลดจำกควำมยำกจนและมอำชพ อนำคตอยำกใหเกษตรกรคดตอในเรองสงแวดลอม ไดมโอกาสขยายแนวคดดานเกษตรอนทรย ตอไปในชมชนอน ๆ หวงใหเกษตรกร

มความเขมแขงและสามารถบรหารจดการดวยตนเองได และทายทสด กลมจะไม

สามารถเดนหนาตอไปไดในอนาคต หากไมมเรยวแรงของเยาวชนเขามาชวยสาน

ตอ เนองจากทกวนนสมาชกในกลมเกษตรกรฮกนำาจางเปนกลมผสงอาย ในขณะ

ทกลมเดกและเยาวชนไมสนใจจะศกษาสบทอดนคงเปนโจทยยากทสด ทกลมฮก

นำาจางจะตองเผชญในอกเรววน” นคอความคดและความหวงของ รงสรย สร

วงศใยชยศร ผททงผลก ทงดน กลมฮกนำาจางใหสามารถเดนอยบนเสนทางส

เขยวทสรางอาหารปลอดภย สรางสขภาพใหผบรโภค สรางอาชพ และใหความ

หวงกบเกษตรกรในชมชน และสำาคญยงกวานนคอ เปนโครงการทใหการปก

ปกรกษาสงแวดลอมดวยการ ลด ละ เลกกำรใช สำรเคม ทเปนพษออกฤทธยำวนำนตอสงแวดลอม

112

เอำไกมำเปำะเลำ เอำเขำมำเปำะ บำใจของงำย

คณรงสรย สรวงศใยชยศร

ฤำ จะเปนเกษตรกรรนสดทำย ของ ลมน�ำจำง

พอหนำนใจ (บรรจง สรวงศใย ประธำนกลมฮกน�ำจำง)

“เกษตรกรบางคน อาจจะอยากไดอะไรแบบทนตาเหน อยากใหเหนผล

เรวกหาปยเคมมาใส พวกเขาไมชนะใจตนเอง แตเราคดหาอะไรมาทดแทน คอ

ปยหมก ปยคอกจากววควาย ววควายแคไปแทะเลมหญา แตมลมนมประโยชน

นนเพราะในรางกายของววควายมนบมเพาะกากอาหารพวกนนเอง”

“อยากใหกลมชวย ตองชวยตนเองและชวยสงคม ชวยใหมองโลกใน

ทางทปลอดภย เมอชวตตนเองตองปลอดภย คนอนกตองปลอดภยเหมอนกน

เมอเดนทางสายบรโภคน เราหวงชวตตนเอง กตองหวงชวตผบรโภคดวย”

“พรงเขามาขบเคลอนตรงน เกดจากแนวคดทวา พเหนสารเคมหลงไหลเขามาในชมชน คน

ใกลตวมปญหาหนสน ทแรกพอยากใหเยาวชนทำา พกพาเยาวชนสามสคนไปดงานทชมชนอนๆ เพอ

จดประกาย เดกๆ กลมนมความพยายาม มความตงใจ แตตอมากไปรบใชแรงงานในระบบ กเลยลม

เลกไป พเลยเบนเขมไปสนใจกลมผปกครองแทน ซงไดผลมาก”

คณรงสรยหวงวาอนาคตตอจากนของกลมเกษตรกรฮกนำาจาง คอการเดนหนาสสาธารณะ

คณรงสรยวาดหวงอยากใหกลมเกษตรกรฮกนำาจางเปนทรจกของสาธารณชน และไดมโอกาสขยาย

แนวคดดานเกษตรอนทรย ตอไปในชมชนอน ๆ นอกจากนคณรงสรยยงหวงใหเกษตรกรมความเขม

แขงและสามารถบรหารจดการดวยตนเอง

“เปนเรองยากมาก ทจะรวบรวมผคนทไมเคยทำางานรวมกลม เขามาทำางานรวมกน มคำา

พงเพยของผเฒาผแก พดไววา “เอาไก มาเปาะเลา เอาขาวมาเปาะหลอง” ความหมายกคอ เอาไก

ทมาจากคนละเลา มาอยรวมกน กจะจกตกน เอาขาวจากหลายเลา มานงรวมกน ขาวกจะไมอรอย

113

ฮวำมวนจะอ ยะ แตเมนละ

ปำกอม (บวจนทร อนทะนะ เกษตรกรฮกน�ำจำง )

“สมาชกในบานมหกคน ทำานาหาไร พอกนในครอบครวแลวยงเหลอ

ขาย ทำานาปละครงเพราะนำาไมเยอะ วางจากทำานากไปดแลผกในแปลง อายปน

นแลว ยงแขงแรง ไมเจบไมปวยเลย เพราะเราออกกำาลงกายทกวน ปลกผกบาง

เขานาบาง ไมมสารพษ”

“เดยวนมผกกนเองไมตองไปซอเขาแลว เกบผกทเราปลกมาทำาตมจด

ผดถว ผดผกกาดใหหลานรก รบประกนความปลอดภย วาผกจากแปลงของปา

ปลอดภยสารพษแนนอน”

ปำส�ำรำญ เกษตรกรฮกน�ำจำง อ.แมทะ จ.ล�ำปำง

ปาสำาราญเลาวานบตงแตปลกผกเอง ปาสำาราญไมตองเสยเงนซอผกใน

ตลาดอกเลย นอกจากนยงมผกไปขายไดเงนเกบอกดวย ปาสำาราญเลาดวยวาผก

ของปาสำาราญขายดบขายด หมดทกครง หากเหลอกเหลอนอย

“ปกตปาทำากบขาวกนเอง บางทกเอาคะนามาผด เอาผกกาดกวางตง

มาตมมาจอ เราไปตลาดซอแตเนอแตหม แตผกไมตองซอ ถาขยนปลกผกเยอะ

ๆ กไดเงนเยอะ เอามาทำากน ทเหลอกขาย วนหนงกไดหาสบ อาทตยหนงก

สหารอย”

“ชวตกเปลยน แตรางกายไมเปลยน คอเรามรายไดทกวน รางกายเรา

แขงแรง คลองแคลว ไมเจบไมปวย” เพราะเราถบจกรยานปมนำา ขนมารดผก

ปนแลวแขงแรง ไมเจบแขงเจบขา ประหยดเงนคานำามนและคาไฟฟาดวยทแปลง

เกษตรอนทรยรวมของกลมเรา มการใชพลงงานทดแทนหลายอยาง เชน กาลกนำา

เราใชแสงอาทตยมาปมนำา มตะบนนำา เราใชแรงของนำา ดนนำาขนมาใช ไมใช

ไฟฟาลดปญหาโลกรอน

114

สาเหตหนงทคณผวเลอกซอผกปลอดสารพษทซมขายผกของเกษตรกร

ฮกนำาจาง นนเพราะคณผวเชอมนในคณภาพผกของทนวาปลอดภยไรสารแนนอน

และอยากชวยสนบสนนเกษตรกร

สงททำาใหคณผวเชอมน นนเพราะปกตแลวรางกายของคณผวออนไหว

ตอสารพษอยางมาก หากไดรบประทานอาหารเอาสารเคมเขาไปแมเพยงนดเดยว

กจะเกดอาการผดปกตทนท ทสำาคญคณผวจะจบกลนสารพษไดทนท และเมอคณ

ลงแกว ปำแกว คขวญแหงกลมฮกน�ำจำง อ.แมทะ จ.ล�ำปำง ปาแกวบอกวาเปนเกษตรกรตองขยนขนแขง หมนรดนำาพรวนดนดแล

แปลงผกสมำาเสมอ เพราะหากขเกยจกจะไดผลผลตนอย ปาแกวมความสขกบการ

ปลกผกสวนครวเหลาน เพราะนอกจากจะมสขภาพรางกายทแขงแรงแลว ยงมเงน

เกบไวใชจายอกดวย

“ขายไดเยอะ เพราะเรามผกเยอะ เดอนหนงไดหลายพนเอาเกบใสไว

ในตะกรา เกบสะสมไวไมไดเอาไปใช วนหนงกไดสองสามรอยบาท ชวตดขนกวา

เมอกอนมาก เดยวนเราปลกผก เราไดกนผก เรายงไดเงนใช ไมตองจน”

“แกสหงตมเรากไมตองซอแลว เราทำาแกสชวภาพจากเศษอาหาร เอา

เศษอาหารใสบอแกส วนละถวย บางทเพอนบาน กเอามาให ถาไมมเศษอาหาร

เหลอ กหมกใบไมประเภทถวมาเตม เดยวนแกสถงละ 370 บาท แพงขนเรอยๆ

เราทำาแกสเองได ไมตองงอแกสถง”

ผบรโภคสเขยว แฟนพนธแท

คณผองผว จนทรตำฟน

ผวไดทดลองผกของทน กพบวาปลอดภยจรง ไมมกลนสารพษ ไมมสารเคมใดๆ

ตกคางแนนอน

“ความแตกตางจากผกทตลาดกบผกทน เวลาเรากนผกทนเรารสกด ระบบขบถาย

ดขน เราสบายใจมากกวา รสกวาลางไมนาน ไมตองเสยดายนำา ลางแคสองรอบ

กพอ”

115

ผบรโภคสเขยว แฟนพนธแท

ผบรโภคสเขยว แฟนพนธแท

คณณ รำนเคกคณณ อ.แมทะ จ.ล�ำปำง

อำจำรยพรทพย คลองแคลว โรงเรยนแมทะวทยำคม

ครพรทพยเปนลกคากลมแรก ๆ ของกลมฮกนำาจาง สงหนงททำาใหครพรทพยเชอมนในสนคาของทน นนก

เพราะครพรทพยเคยลงพนทไปเหนการปลกพชผกของเกษตรกรดวยตนเองมากอนแลว

“เวลามใครไปใครมา เราเลยงอาหาร เอาผกของกลมเกษตรกรมาประกอบอาหาร มแตงกวามาวาง เรากน

อยางสบายใจ คนตางชาตมาเรากใหเขาชม เขากสบายใจ ชอบใจใหญเลย มความสขมากทไดกนผกพวกน”

ครพรทพยยงฝากไปยงกลมเกษตรกรฮกนำาจางอกดวยวา กลมเกษตรกรควรออกมาพบปะลกคาดวยตนเอง เพอ

จะไดแลกเปลยนสนทนากบลกคา และทสำาคญครพรทพยชแนะวาเกษตรกรควรเลอกปลกพชผกทแตกตางกนไปในแตละ

บาน เพอใหมพชผลทหลากหลายและไดราคาด นอกจากนยงฝากฝงเพมเตมอกวา ขอใหกลมเกษตรกรฮกนำาจางภาค

ภมใจในสงทตนทำา อยาหวงกำาไรเปนตวเงน แตใหดใจวากำาไรทมคาทสดนนคอ การมสขภาพทด

ในรานเคกนารก ๆ หอมกลนขนมนมเนย กรนชากาแฟ เคกและของวางหลากหลายรปแบบ

ตางเรยงหนาสลอนชวนลมลอง รานแหงนมชอวารานเคกคณณ ตงอยทตวอำาเภอแมทะ จ.ลำาปาง

“ปกตพเปนคนรกสขภาพ จะดไดเลย ผกทใสยามนจะเสยงาย เนาเรว พอไดกนผกปลอด

สารพษ กสบายใจ ไมตองกงวลวาจะเปนโรคอะไร สบายใจแทนลกหลานของเรา แทนคนปวย คนใน

ครอบครวของเราทเราเปนหวง เราไมอยากใหพวกเขากนอาหารทมสารพษ ตดตอ หรอดดแปลงมาก”

และทสำาคญทสด คณณบอกวาราคาผกนนไมแพงเลยสกนด หากเทยบกบความปลอดภยท

ผบรโภคไดรบ คณณยงตงคำาถามใหชวนคดดวยวา ระหวางจายเงนเพอซอผกปลอดสารพษดตอสขภาพ

กบนำาเงนสวนนนไปเสยคาหมอคายารกษาพยาบาลโรคภยจากสารพษ....แบบไหนคมคากวากน ?

116

GEF Small Grants Programme

แนะนำ แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกโดยชมชน กองทนสงแวดลอมโลก

117

118

ขนตอนกำรใหกำรสนบสนนของแผนสนบสนนโครงกำรขนำดเลกของชมชน GEF SGP

องคกรชมชน /องคกรพฒนำเอกชน ยนเสนอแนวควำมคดโครงกำร

กลนกรองเบองตนนาสนใจ ปรบปรง

ไมตรง ตกไป

ปรบปรงได /นำสนใจ

ปรบปรงคณภำพ โดยกระบวนกำรประชมเชงปฏบตกำร

กรรมกำรตดสนใจยงไมสมบรณ ตองปรบปรงตามคาแนะนากรรมการ

ลงนำมในขอตกลงเพอดำเนนโครงกำร

โครงกำรใชได-อนมต

ตรวจสอบ

ปรบไมได -ตกไป

ปรบได กรรมการไมขดของ

ไมตรง ตกไป

119

• องคกรอสระดานการเงน ตงขนเมอป 2534 เพอใหการสนบสนนแกประเทศทกำาลงพฒนา และประเทศทกำาลงปรบเปลยนระบบเศรษฐกจ ใหสามารถดำาเนนโครงการทเนนการปกปกรกษาสงแวดลอมโลก

• รฐบาล 182 ประเทศเปนสมาชก และ ทำางานเปนพนธมตรกบ

» องคกรระหวางประเทศ ( UNDP, UNEP, FAO, UNIDO, ธนาคารโลก, ฯลฯ)

» องคกรประชาสงคม

» ภาคธรกจ เอกชน

• ขนาดของการสนบสนน

» โครงการขนาดใหญ ( US$ 1ลาน/โครงการ ขนไป)

» โครงการขนาดกลาง (ไมเกน US$ 1 ลาน/โครงการ)

» แผนสนบสนนโครงกำรขนำดเลกของชมชน GEF Small Grants Programme(ไมเกน US$ 50,000 /โครงกำร)

กองทนสงแวดลอมโลก(GEF)

120

GEF SGP ทางานรวมกบชมชน และ ผมสวนไดสวนเสย ทงหลาย เพอ

1. ลดการเสอมโทรมของสงแวดลอมโลก 5 ขอบขาย โดยการ ปฏบตกำร ดานสงแวดลอมในทองถนดวยเทคโนโลยทเหมำะสม ยงยน

» มการใชภมปญญาชาวบานและเทคโนโลยสมยใหมตามความเหมาะสม

» มกจกรรมสรางการเรยนรในเรองสงแวดลอมและการจดการใหกบชมชน

» มสวนสงเสรมความมนคงในอาชพ และลดความอดอยาก ยากจน ของชมชน

2. รวบรวมประสบการณ/บทเรยน/องคความรจากชมชน แลวแลกเปลยนเรยนรกบชมชนอน องคกรภาครฐ และภาคเอกชน ในทกระดบซงจะนำาไปส

» การเสรมสรางพนธมตรและเครอขายดานสงแวดลอมเพอขยายผล

» การมสวนรวมในการทำาแผนปฏบตการระดบชมชนเพอการปกปกรกษาสงแวดลอมโลกในระยะยาว

3. ใหมนใจวา ชมชนและผมสวนไดสวนเสยอนๆ มความเขาใจแนวทาง การปกปกรกษาสงแวดลอมโลก และมการปฏบตการอยางเปนระบบดวยความรบผดชอบ

คณลกษณะของ GEF SGP

121

1. ใหควำมส�ำคญกบประเทศ » แนวความคดโครงการเกดจากองคกรประชาสงคม สถาบนการศกษา และหนวยงานของรฐในประเทศ

» โครงการหนนเสรม / สอดคลองกบนโยบายเรงดวนเฉพาะหนาของรฐบาล และนโยบายพฒนาประเทศในระยะยาว

» มคณะกรรมการ /ศนยประสานงานระดบชาต คอยใหการกำากบดแล และใหคาปรกษาหารอในการดาเนนงาน

2. โครงกำรใหประโยชนตอสงแวดลอมโลก » เชอมโยงปญหาสงแวดลอมทกระดบ-ระดบทองถน ระดบประเทศ และระดบโลก (อธบายความเชอมโยงได)

» โครงการตองหางบประมาณมาสมทบในรปของเงนสด และ/หรอ แรงงาน ทรพยสน

3. มลกษณะทคมคำ » ไมมสตรตายตวในการคำานวณ แตอาจประเมนความคมคาดวย :

» การเปรยบเทยบการใชงบกบผลลพธทออกมากบโครงการอนๆ ทมเปาหมายเหมอนกน

» ศกยภาพของความยงยนและการขยายผลใหชมชนอนนำาไปปฏบตตอ

4. กำรแบงขอบขำยของสงแวดลอมใน 5 ขอบขำย » ความหลากหลายทางชวภาพ (Biodiversity)

» การเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ (Climate Change)

» แหลงนำาสากล (International Water)

» ดนเสอมโทรม (Land Degradation)

» สารมลพษทออกฤทธยาวนาน และสารเคมทตองจำากดการใช (Persistent Organic Pollutants & Restricted Chemicals)

สรปแนวคดหลกของGEF SGP

122

123

1. แผนสนบสนนโครงการขนาดเลกของชมชน กองทนสงแวดลอมโลก (GEF Small Grants Programme )

โครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (United Nations Development Programme – UNDP)

2. มลนธเพอการพฒนาทยงยน

3. มลนธเพอเยาวชนชนบท (มยช.)

4. สมชชาองคกรเอกชนดานการคมครองสงแวดลอมและอนรกษทรพยากรธรรมชาต (สคส.)

5. โครงการพลงงานทดแทนเพอการพงตนเองของชมชน จงหวดกำาแพงเพชร

6. โครงการพลงงานทางเลอกเพอโลกสเขยว จงหวดเพชรบร

7. โครงการไฟฟาพลงงานนำา พลงงานสะอาด จากการอนรกษปาตนนำาบานหวยบะบา จงหวดเชยงใหม

8. โครงการไฟฟาพลงงานนำาเพอทดแทนพลงงานไฟฟาขนาดเลก จงหวดเชยงราย

9. โครงการรกษพลงงาน รกษสงแวดลอม จงหวดจนทบร

ขอบคณ

124

10. โครงการพฒนาพลงงานทางเลอกเพออนรกษพนทความหลากหลายทางชวภาพในเขตพนทตนนำาแควนอย จงหวดเลย

11. โครงการลดสารมลพษตกคางเพอฟนฟและอนรกษระบบนเวศ จงหวดสงขลา และนครศรธรรมราช

12. โครงการอนรกษและพฒนาทรพยากรพนธกรรมลำานำานาน - พนทชมนำาทราบลมนำายม จงหวดพษณโลก

13. โครงการฟนฟปาชมชนเพอแผนดนทงกลารองไห จงหวดรอยเอด

14. โครงการบอดกไขมนพฒนาสงแวดลอมเพอการเรยนรแบบยงยน จงหวดปทมธาน

15. โครงการสงเสรมบทบาทผหญงและเยาวชนในการจดการทรพยากรชายฝงและกลมโครงการภายใตการ สนบสนน ของปาชายเลนเพออนาคต (MFF SGF) ในอาวพงงา จงหวดภเกต

16. โครงการมาตรฐานเกษตรอนทรยเพอพฒนาระบบเกษตรยงยน จงหวดลำาปาง

ขอบคณ

125

ทอยโครงการทสามารถตดตอได

ลำาดบ เลข/ชอโครงการ องคกร / ผประสานงาน พนทเปาหมาย

ขอบขายการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ

1 ไฟฟาพลงงานนำา เพอทดแทนพลงงาน

ไฟฟาขนาดเลก

กลมชำตพนธสำมเหลยมทองค�ำนายอาพ สะโง 216 ม.7 ต.ศรดอนมล อ.เชยงแสน จ.เชยงราย 57150 โทรศพท: มอถอ 08 9598 9499 E-Mail : s.ngo.777@gmail.com

10 หมบาน ในอำาเภอแมสลองใน อำาเภอเมอง และ อำาเภอเชยงแสน

2 ไฟฟาพลงนำาบานหวยบะบา ชมชนบำนหวยบะบำ นำยเดชำ นทไท39 ม.4 ต.แจมหลวง อ. กลยำนวฒนำ จ. เชยงใหม 58130 โทร. 08 6193 9182 E-Mail: dechant10@gmail.com

บานหวยบะบา ต.แจมหลวง อ. กลยาณวฒนา จ.เชยงใหม (เปนอำาเภอใหมทแยกออกจากอำาเภอแมแจม)

3 พฒนาพลงงานทางเลอกเพออนรกษพนท

ความหลากหลายทางชวภาพในเขตพนท

ตนนำาแควนอย

องคกรชมชนอนรกษตนน�ำแควนอย นายดำารงศกด มะโนแกว 125 หม9 ต.ทาล อ.ทาล จ.เลย 42140 โทรศพท: 08 7944 5010 E-Mail: d_manokaew@hotmail.com หมายเหต: พนทโครงการอยอำาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก

3 หมบาน คอ บานบอโพธ บานปารวก และบานใหมไทยเจรญในอำาเภอนครไทย

4 พลงงานทดแทนเพอการพงตนเองของชมชน

กลมพลงงำนทดแทนบำนบงหลม นายจรวฒน พรมจน24/3 หม 6 ต.คลองนำาไหล อ.คลองลาน จ.กำาแพงเพชร โทรศพท: 08 0688 8547 E-mail : sunan_b21@hotmail.com ,Jirawat.ab@gmail.com

บานบงหลม ต.คลองนำาไหล อ.คลองลาน จ.กำาแพงเพชร

126

ลำาดบ เลข/ชอโครงการ องคกร / ผประสานงาน พนทเปาหมาย

5 พลงงานทางเลอกเพอโลกสเขยว พลงงำนทำงเลอกเพอโลกสเขยว/เครอขำยรวมใจตำมรอยพอ นายโกศล แสงทอง87 หมท1 ต.ปาเดง อ.แกงกระจาน จ.เพชรบร โทรศพท: 08 5271 9262 E-Mail : go_soccom_4@hotmail.com

ตำาบลปาเดง อำาเภอแกงกระจาน จงหวดเพชรบร 1. เขตทราบสลบภเขา ไดแกหมท 1,7,8,9,10 2. เขาทราบลมแมนำา ไดแก หมท 2,3,4,5 6

6 กลมประมงพนบานเจาหลาว กลมประมงพนบำนเจำหลำว นายสมาน รงเรอง27/6 หมท 6 ต.คลองขด อ.ทาใหม จ.จนทบร โทร: 08 7129 2167 , E-Mail: saman_rungruang@hotmail.com

20 หมบาน บรเวณอาวเจาหลาว ตำาบลคลองขด อำาเภอทาใหม จงหวดจนทบร

ขอบขายความหลากหลายทางชวภาพ

7 อนรกษสวนโบราณ และ เพมความหลากหลายทางชวภาพในสวนยาง

โครงกำรประสำนควำมรวมมอเพอควำมเขมแขงขององคกรชมชน 49/2 หมท 7 ต. จะโหนง อ. จะนะ จ. สงขลา 90130 นายปราโมทย ชวทรรศน (สงขลา) โทร. 08 9876 3718, E-mail: pm.chee@hotmail.com;น.ส สภาภรณ นนทเภท (นครศรธรรมราช) โทร. 08 9973 3457, E-mail: su_non@hotmail.com

3 ชมชน ใน 3 ตำาบล ของอำาเภอจะนะ จงหวดสงขลา

8 อนรกษและพฒนาทรพยากรพนธกรรมลำานำานาน - พนทชมนำาทราบลมนำายม

ศนยเสรมสรำงองคกรชำวบำนเพอฟนฟสงแวดลอมจงหวดพษณโลกนายสาคร สงมา05/8 หม 4 ต.ปากโทก อ.เมอง จ.พษณโลก 65000 โทรศพท: 08 1675 1835 E-Mail: Local_ngos@yahoo.com

1. พนทลมนำานานตอนลาง อำาเภอเมอง อำาเภอพรหมพราม และ อำาเภอวดโบสถ2. พนทชมนำาทราบลมนำายม ตำาบลบางระกา, บอทอง, บงกอก อำาภอบางระกา

127

ลำาดบ เลข/ชอโครงการ องคกร / ผประสานงาน พนทเปาหมาย

9 ฟนฟปาชมชนเพอแผนดนทงกลารองไห ศนยสงเสรมพฒนำเดกเยำวชน และ สตร มลนธเพอเยำวชนชนบท (มยช.รอยเอด)นางสาวนธมา โรจนวงศ 143 หม 5 ต.เหลาหลวง อ.เกษตรวสย จ.รอยเอด 45150 โทรศพท 08 1877 0042 E-mail : nithima_n@hotmail.com

13 หมบานในปาเสอมโทรม อำาเภอเกษตรวสย อำาเภอจตรพกตรพมาน และ อำาเภอปทมรตน จงหวดรอยเอด

ขอบขายแหลงนำาสากล

10 บอดกไขมน พฒนาสงแวดลอม เพอการเรยนรแบบยงยน

ชมชนบำงปรอกนางฉลวย กะเหวานาค40 ชมชนบางปรอก ถ. พฒนสมพนธ ต. บางปรอก อ. เมอง จ. ปทมธาน 12000 โทร 08 6355 8306

บานบางปรอก ต. บางปรอก อ. เมอง จ. ปทมธาน

11 สงเสรมบทบาทผหญงและเยาวชนในการจดการทรพยากรชายฝง

และ กลมโครงการภายใตการสนบสนนของปาชายเลนเพออนาคต( MFF SGF)

ในอาวพงงา

โครงกำรควำมมนคงทำงดำนอำหำรชมชนประมงชำยฝงอำวพงงำ นายพเชษฐ ปานดำา39 หม 3 ต.ปาคลอก อ.ถลาง.จ.ภเกต 83110 โทรศพท 08 9866 5060, 08 9873 1052E-mail: itfreefish@gmail.com

4 หมบานทตงอยรอบอาวพงงา ในจงหวดภเกต และ พงงา

ขอบขายสารเคม

12 มาตรฐานเกษตรอนทรยเพอพฒนาระบบเกษตรยงยน

องคกรฐำนเกษตรอนทรยภำคเหนอ 363 ม.4 ต.หนองจอม อ.สนทราย จ.เชยงใหม 50210 ผประสานงาน: นางกนกวรรณ อโฆษกจ , นางจรวรรณ โสดาวฒน โทรศพท 08 5037 8146 / 08 7505 1219E-mail: nosath@hotmail.com

1.ชมชนเกษตรกรรม ใน อ. แมทะ ลำาปาง2. ชมชนเกษตรกรรม ใน อ. ฮอด อ. ดอยเตา และ อ. เสมง จ.เชยงใหม

128