Φλάμπουρο: Η «αναζήτηση» ενός...

Φλάmicroπουρο Η laquoαναζήτησηraquo ενός χωριού

Ο οικισmicroός

Το σηmicroερινό Φλάmicroπουρο είναι ο παλαιός οικισmicroός Μπαϊρακτάρ Μαχαλάς

(Bayraktar Mahalle) που microετονοmicroάστηκε το 19231 Ο οικισmicroός αυτός δεν microαρτυρείται

στις γνωστές ως τώρα ιστορικές πηγές πριν από τα microέσα της δεκαετίας του 1870middot

όmicroως ήδη τότε συγκροτούσε ένα χωριό microε 80 οικογένειες2

Τη σχετικά πρόσφατη δηmicroιουργία του οικισmicroού υποστηρίζει και η ελάχιστα

αναφερόmicroενη σrsquo αυτόν τοπική ιστοριογραφία Αρχικά η έκτασις του χωρίου τούτου

ήτο πλήρης υδάτων και υπήρξε τσιφλίκιον Τούρκου αξιωmicroατούχουmiddot εις τα κτήmicroατά του

ειργάζοντο οι Έλληνες της περιοχής που έκτισαν και τας πρώτας καλύβας Αυταί

ακριβώς αι καλύβαι υπήρξαν αι πρώται οικίαι του κατόπιν ιδρυθέντος χωρίου3

Ο Ε ∆ Παπαθανασίου αφήνει να εννοηθεί στο προηγούmicroενο απόσπασmicroα ότι

η ύπαρξη στάσιmicroων υδάτων στη θέση του Φλάmicroπουρου αποτέλεσε το βασικό λόγο

για την καθυστερηmicroένη microόνιmicroη εγκατάσταση ανθρώπων Αλλά ο Α Λιάπης αναφέρει

αργότερα ότι η microη ύπαρξη στάσιmicroων υδάτων στην ίδια θέση στάθηκε η αιτία για την

ίδρυση του χωριού Το σηmicroερινό χωριό δηmicroιουργήθηκε απrsquo τους κατοίκους των παλιών

οικισmicroών Τρίγωνο Καρά Ορmicroάν (Μαύρο ∆άσος) και Γεωργουλάς Οι πληmicromicroύρες και

το βαλτώδες έδαφος των προαναφερθέντων οικισmicroών ώθησαν στη δηmicroιουργία του νέου

οικισmicroού4

Οι microάλλον αντίθετες αυτές απόψεις για το ρόλο που διαδραmicroάτισε το νερό

στην ίδρυση του Φλάmicroπουρου εξηγούνται από την ασταθή σχέση της ευρύτερης

περιοχής microε το υγρό στοιχείο στο παρελθόν Ο ποταmicroός Στρυmicroόνας σχηmicroάτιζε κατά

microήκος του κάτω ρου του τη λίmicroνη του Αχινού της οποίας η έκταση microεταβαλλόταν σε

1 Κεντρική Ένωσις ∆ήmicroων και Κοινοτήτων της Ελλάδος (εκδ) Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως των ∆ήmicroων και Κοινοτήτων τ 43 Νοmicroός Σερρών Αθήνα 1962 σ 9 2 Συγκεκριmicroένα η παλαιότερη microνεία του οικισmicroού εντοπίζεται στη στατιστική του πληθυσmicroού της διοικητικής περιφέρειας των Σερρών του 1876 την οποία δηmicroοσίευσε πρόσφατα η Λ Παπαδάκη στο άρθρο laquoΣτατιστικοmicroανίας παρεπόmicroενα Εθνολογικές κατηγοριοποιήσεις του πληθυσmicroού των οθωmicroανικών Σερρών (1876)raquo Ίστωρ 13 (2002) 12 3 Ε ∆ Παπαθανασίου Ιστορία της Νιγρίτης και της επαρχίας Βισαλτίας Νιγρίτα 1970 σ 118-119 4 Α Λιάπης laquoΣυmicroβολή στην ιστορία Τέσσερα χωριά της Βισαλτίας Θερmicroά Φλάmicroπουρο Πατρίκι Σιτοχώριraquo Μακεδονική Ζωή 246 (Νοέmicroβριος 1986) 34-35 Ο συγγραφέας σηmicroειώνει στο τέλος του άρθρου του ότι αποκλειστική πηγή των πληροφοριών του αποτέλεσαν οι προσωπικές αφηγήσεις γερόντων των χωριών

περιόδους πληmicromicroύρων5 Αποτέλεσmicroα της απειθάρχου αυτής ροής όπως εξηγεί ο

Σερραίος ιστορικός Π Θ Πέννας ήτο να εγκλωβίζωνται και να κατακλύζωνται υπό

των υδάτων ολόκληρα χωρία και απέραντοι εκτάσεις να αχρηστεύωνται και να

microεταβάλλωνται εις θάλασσαν να κινδυνεύουν δrsquo εκάστοτε άνθρωποι και ζώα και να

καταστρέφεται ο συνεχής microόχθος των αγροτών6 Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1930

που αποξηράνθηκε η λίmicroνη του Αχινού η ζωή των παραλίmicroνιων κατοίκων

επηρεαζόταν λοιπόν από τις εποχικές αυξοmicroειώσεις της Οι συνθήκες αυτές δεν ήταν

ασφαλώς ευνοϊκές για τη δηmicroιουργία παρόχθιων microακρόβιων οικισmicroών και επέτρεπαν

microόνο εφήmicroερες εγκαταστάσεις ψαράδων-αγροτών7 Τέτοιες εγκαταστάσεις

συνιστούσαν προφανώς και οι οικισmicroοί Μπαϊρακτάρ Καρά Ορmicroάν και Γεωργουλάς

Οι σηmicroερινοί κάτοικοι του Φλάmicroπουρου microιλώντας για τη ζωή των προγόνων τους

επιβεβαιώνουν τις προηγούmicroενες υποθέσεις

Εξασκούσαν το επάγγελmicroα των ψαράδων Όπου υπήρχε θα λέγαmicroε νησίδα υπήρχε στεριά έφτιαναν και τα καλύβια τους Κατά οmicroάδες ζούσαν Τρεις τέσσερις οικογένειες εδώ άλλοι πιο microέσα παράδειγmicroα στην περιοχή Καρά Ορmicroάν που λέmicroε δηλαδή microετά συγκεντρώθηκε το χωριό [hellip] Ως φαίνεται microόλις δηmicroιουργούσε παλίρροια ο Στρυmicroόνας ή ξέρω rsquoγω τι λοιπόν τραβιότανε ο κόσmicroος8

Οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου υποστηρίζουν σήmicroερα ότι η τοποθεσία του

χωριού τους άλλαξε τουλάχιστον δύο ή τρεις φορές9 Η αmicroέσως προηγούmicroενη θέση

του ήταν στα βορειοδυτικά της σηmicroερινής στην τοποθεσία laquoΤρίγωνοraquo και ο

προγενέστερος αυτός οικισmicroός ονοmicroαζόταν επίσης laquoΜπαϊρακτάρraquo10 Αυτό εξηγεί και

το γεγονός ότι σε έναν πίνακα των χωριών της περιοχής microε ηmicroεροmicroηνία 23

5 Βλ συνοπτικά Γ Μπαρτζούδης laquoΑναφορά στις λίmicroνες του Στρυmicroόναraquo Χρονικά Πεθελινού 1 (1996) 15 6 Π Θ Πέννας laquoΟ Στρυmicroών και τα παραγωγικά έργα της πεδιάδος των Σερρών επί τουρκοκρατίαςraquo Σερραϊκά Χρονικά 7 (1976) 94 Για τις πληmicromicroύρες διεξοδικά βλ Ν Η Αναγνωστόπουλος Ο κάmicroπος των Σερρών Μελέτη συγκριτικής γεωπονικής Αθήνα 1936 σ 25-29 7 Πρβ ∆ Λαφαζάνη laquoΜικτά χωριά του κάτω Στρυmicroόνα Εθνότητα Κοινότητα και Εντοπιότηταraquo Σύγχρονα Θέmicroατα 63 (Απρίλιος-Ιούνιος 1997) 96-97 όπου η συγγραφέας αναφέρεται στους από ευτελή τοπικά υλικά και πρόσκαιρου χαρακτήρα οικισmicroούς του κάτω Στρυmicroόνα 8 Μαρτυρία του ΒΧ (ΑΑ 1426) 9 Μαρτυρίες των ΚΠ (ΑΑ 1204) ΑΜ (ΑΑ 1206) ΒΚ και ΒΧ (ΑΑ 1208 1426) και ΒΦ (ΑΑ 1472) 10 Μαρτυρία του ΒΦ (ΑΑ 1472) Έξω απrsquo το χωριό αυτό επειδή η λίmicroνη προχωρούσε ήταν τότε πιο πέρα όταν τελειώνουν τα τελευταία σπίτια του σηmicroερινού του χωριού πιο πέρα ήταν κάτιhellip αmicromicroουδερό το microέρος είχε άmicromicroο όλη η γης microέχρι δυο τρία microέτρα άmicromicroος αmicromicroουδερό κι επειδή βρήκαν το microέρος αmicromicroουδερό δεν ήταν λασπωmicroένο εκεί έκαναν τα καλύβια τους Κι εκείνο λέγεται laquoΜπαϊρακτάριraquo είναιhellip παλιός microαχαλάς Από κει που έφυγαν απrsquo τα νερά στήθηκαν εκεί στο στεγνό το microέρος [hellip] Και microετά όσο πήγαν τα πράγmicroατα έγιναν αποξηραντικά έργα microετά τραβήχτηκε το χωριό προς τα rsquoδω

2

Ιανουαρίου 1913 microετά το τσιφλίκι Μπαϊρακτάρ καταγράφεται ένα άλλο τσιφλίκι microε

την ονοmicroασία laquoΝέον Μπαϊρακτάρraquo11 Το νέο τσιφλικοχώρι φαίνεται ότι σύντοmicroα

microετονοmicroάστηκε laquoΣηmicroαιοφόροςraquo για να διακρίνεται ευκολότερα από τον παλαιό

οικισmicroό συmicroβολίζοντας παράλληλα και το πέρασmicroα από το οθωmicroανικό στο ελληνικό

κράτος microε τη microετάφραση του τουρκικού τοπωνυmicroίου laquoΜπαϊρακτάρraquo στα ελληνικά

Έτσι στην ελληνική απογραφή της ίδιας χρονιάς αναφέρεται εκτός από τον οικισmicroό

Μπαρακτιάρ και ένας άλλος οικισmicroός microε την ονοmicroασία laquoΣηmicroαιοφόροςraquo12 Οι οικισmicroοί

Μπαϊρακτάρ και Σηmicroαιοφόρος απαριθmicroούνται ως διαφορετικά τσιφλίκια και σε microια

οικονοmicroική microελέτη της εποχής13 Το ότι οι δύο αυτοί οικισmicroοί ταυτίζονται λίγα

χρόνια microετά επιβεβαιώνεται από την απογραφή του 1920 όπου σηmicroειώνεται ένας

οικισmicroός microε το διπλό όνοmicroα laquoΜπαϊρακτάρ (ή Σηmicroαιοφόρος)raquo14 Θα microπορούσαmicroε

λοιπόν να υποθέσουmicroε ότι οι κάτοικοι έχουν αρχίσει ήδη πριν από το 1913 να

εγκαταλείπουν το παλαιό Μπαϊρακτάρ για να εγκατασταθούν στο Νέο

ΜπαϊρακτάρΣηmicroαιοφόρο δηλαδή στη θέση του σηmicroερινού Φλάmicroπουρου15

Με την ιστορία του Φλάmicroπουρου φαίνεται να σχετίζεται άmicroεσα και η ιστορία

των δύο γειτονικών παλαιών οικισmicroών Γεωργουλάς και Καρά Ορmicroάν Στην

προφορική παράδοση του χωριού οι δύο αυτοί οικισmicroοί παρουσιάζονται ως τόποι

11 Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (στο εξής ΙΑΜ) Αρχείο Γενικής ∆ιοίκησης Μακεδονίας φάκ 55 Στατιστική πληθυσmicroού κ΄ εκπαίδευσης Σερρών κ΄ Νιγρίτας laquoΠίναξ εmicroφαίνων τα ονόmicroατα των χωρίων της ∆ιοικήσεως Νιγρίτης τας ευρεθείσας τοπικάς αρχάς τας διορισθείσας τοιαύτας amp τα ονοmicroατεπώνυmicroα αυτώνraquo Νιγρίτα 23 Ιανουαρίου 1913 microε την υπογραφή του ∆ιοικητ Επιτρόπου Νιγρίτης Μ Ζαφειροπούλου Φωτοτυπία του εγγράφου δηmicroοσιεύεται στη microελέτη της Ε Κωνσταντίνου ή Τέγου-Στεργιάδου laquoΣχολεία και εκπαίδευση της περιοχής Νιγρίτας κατά την περίοδο 1913-1915raquo Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά microέσου της ιστορίας Πρακτικά Β΄ Επιστηmicroονικού Συmicroποσίου (Νιγρίτα 17-20 Οκτωβρίου 1996) Θεσσαλονίκη 2000 σ 385-389 αλλά οι πληροφορίες για το Μπαϊρακτάρ δεν σχολιάζονται 12 Μ Γ Χουλιαράκης Γεωγραφική διοικητική και πληθυσmicroιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821-1971 τ 2 Αθήνα 1975 σ 94 Πρβ Λιάπης όπ σ 35 όπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι το Φλάmicroπουρο microετά την προσάρτηση της περιοχής στο ελληνικό κράτος ονοmicroάστηκε αρχικά laquoΣηmicroαιοφόροςraquo Το χωριό Σηmicroαιοφόρος microαρτυρείται και στα έγγραφα laquoΕπαρχία Νιγρίτης Προσόντα και microισθός διδακτικού προσωπικού Σχολ έτος 1913-1914raquo και laquoΠροσόντα και microισθός διδακτικού προσωπικού Σηmicroαιοφόροςraquo του ίδιου έτους Βλ ΙΑΜ όπ Φωτοτυπίες του recto του πρώτου εγγράφου και του verso του δεύτερου εγγράφου παραθέτει η Κωνσταντίνου ή Τέγου-Στεργιάδου όπ σ 390 393 Η συγγραφέας γράφει ότι ασχολείται στη microελέτη της microόνο microε τα χωριά της περιφέρειας της Νιγρίτας για τα σχολεία των οποίων υπάρχουν πληροφορίες στις καταστάσεις του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας (όπ σ 377) Οι καταστάσεις αυτές microας προσφέρουν αντίστοιχες πληροφορίες και για τον Σηmicroαιοφόρο αλλά η συγγραφέας δεν ασχολείται καθόλου microε το συγκεκριmicroένο χωριό 13 Γ Παλαmicroιώτης Γεωργική έρευνα της Μακεδονίας ήτοι microελέτη της γεωργικής καταστάσεως του κτηνοτροφικού πλούτου των δασών και της βιοmicroηχανικής παραγωγής κατά περιφερείας α΄ της ∆υτικής Μακεδονίας και β΄ της Ανατολικής Μακεδονίας Αθήνα Μάρτιος 1914 σ 133 14 Στοιχεία όπ σ 9 15 Στο χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσία Στρατού του 1928 σηmicroειώνεται ο οικισmicroός Μπαϊρακτάρ στα βορειοδυτικά του οικισmicroού Φλάmicroπουρο (Μπαϊρακτάρ Μαχαλέ) Βλ Επιτελικός χάρτης της Ελλάδος 1100000 φ Νιγρίτα 1928 Αν ο χάρτης δεν αντιγράφει στο σηmicroείο αυτό παλαιότερη έκδοσή του τότε microερικοί κάτοικοι έmicroεναν ακόmicroη στον παλαιό οικισmicroό ως τα τέλη της δεκαετίας του 1920

3

καταγωγής microέρους των κατοίκων ή και ως αρχικές τοποθεσίες του χωριού16 Όσον

αφορά το δεύτερο δεν microπορεί να ισχύει αφού στα τέλη του 19ου και τις αρχές του

20ού αιώνα microαρτυρείται η ύπαρξη του Μπαϊρακτάρ παράλληλα microε την ύπαρξη των

δύο άλλων οικισmicroών ∆εν αποκλείεται όmicroως microε το πέρασmicroα του χρόνου ο

Γεωργουλάς και το Καρά Ορmicroάν να έφθιναν πληθυσmicroιακά προς όφελος του

Μπαϊρακτάρ και έτσι σταδιακά να εγκαταλείφθηκαν Η ισχύς της τελευταία υπόθεσης

θα microπορούσε να ελεγχθεί microε την παράλληλη εξέταση της πληθυσmicroιακής εξέλιξης των

τριών οικισmicroών Η αντιπαραβολή των σχετικών αριθmicroητικών δεδοmicroένων διαmicroορφώνει

τον ακόλουθο πίνακα

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Σύγκριση του πληθυσmicroού των οικισmicroών Γεωργουλάς Καρά Ορmicroάν και Μπαϊρακτάρ

Έτος Γεωργουλάς Καρά Ορmicroάν Μπαϊρακτάρ

1876 110 mdash 400

1885 90 mdash 200

1888 86 mdash 150

1900 184 mdash 300

1902 250 mdash 400

1912 14 20 180

1913 11 24 512

1915 51 44 565

1920 9 33 615

Πηγή 1876 Λ Παπαδάκη laquoΣτατιστικοmicroανίας παρεπόmicroενα Εθνολογικές κατηγοριοποιήσεις του πληθυσmicroού των οθωmicroανικών Σερρών (1876)raquo Ίστωρ 13 (2002) 12 1885 Ανώνυmicroος laquoΗ επαρχία Σερρών κατά την εκκλησιαστικήν διαίρεσιν και την εκπαιδευτικήν κίνησινraquo Ηmicroερολόγιον της Ανατολής 1886 (Κωνσταντινούπολη 1885) σ 166 Τα ίδια αριθmicroητικά δεδοmicroένα παραθέτει λίγα χρόνια microετά και ο Παπαγεωργίου Βλ Π Ν Παπαγεωργίου Αι Σέρραι και τα προάστεια τα περί τας Σέρρας και η Μονή Ιωάννου του Προδρόmicroου (Συmicroβολή ιστορική και αρχαιολογική) microε εισαγωγή του Χ Μπακιρτζή (Σειρά Εκδόσεων για την Πόλη και το Νοmicroό Σερρών αρ 1) 21988 Θεσσαλονίκη σ 82 84 Τον ίδιο περίπου αριθmicroό (70) κατοίκων στο Γεωργουλά αναφέρει ο Σχινάς στις αρχές της δεκαετίας του 1880 Βλ Ν Θ Σχινάς Οδοιπορικαί σηmicroειώσεις Μακεδονίας Ηπείρου νέας οροθετικής γραmicromicroής και Θεσσαλίας συνταχθείσαι τη εντολή του επί των Στρατιωτικών υπουργού Οδοιπορικόν Μακεδονίας Αθήνα 1887 σ 405 1888 S Gopčević Makedonien und Alt-Serbien Βιέννη 1889 σ 379-380 Ο Σέρβος συγγραφέας υπολογίζει επίσης τα σπίτια του Μπαϊρακτάρ και του Γεωργουλά σε 62 και 27 αντίστοιχα 1900 D M Brancoff La Maceacutedoine et sa population chreacutetienne Παρίσι 1905 σ 198-201 Ο Brancoff επανεκδίδει εν microέρει τα πληθυσmicroιακά στοιχεία του V I Krsquončov ∆εν χρησιmicroοποιώ τα αριθmicroητικά δεδοmicroένα των ίδιων των έργων του Krsquončov διότι στην περίπτωση του Μπαϊρακτάρ παρουσιάζουν microεγάλη απόκλιση microεταξύ τους και ίσως πρόκειται για τυπογραφικό λάθος

16 Μαρτυρίες των ΒΦ (ΑΑ 1201 1472 1506) ΚΠ (ΑΑ 1204) ΑΜ (ΑΑ 1206) και ΒΧ (ΑΑ 1208 1210 1426)

4

Για την ακρίβεια ο δεύτερος συγγραφέας σrsquo ένα ταξιδιωτικό κείmicroενό του (1891) αναφέρει 80 κατοικίες στο Μπαϊρακτάρ και στη στατιστική του (1900) σηmicroειώνει microόνο 70 κατοίκους στον ίδιο οικισmicroόmiddot οι αντίστοιχες εκτιmicroήσεις του για το Γεωργουλά είναι 18 σπίτια και 230 κάτοικοι Βλ V I Krsquončov Izbrani proizvedenija Σόφια 1970 τ 1 σ 69 τ 2 σ 479 1902 Μακεδονία Βιλαέτια Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου Αθήνα 1910 σ 51-52 Η πολυεκδοmicroένη αυτή ελληνική στατιστική συντάχθηκε το 1902 από το σύλλογο Μακεδονίας 1912 Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού (εκδ) Στατιστικοί πίνακες του πληθυσmicroού κατrsquo εθνικότητας των Νοmicroών Σερρών και ∆ράmicroας Αθήνα 1919 σ 7-8 Τα συγκεκριmicroένα αριθmicroητικά δεδοmicroένα είναι προ του πολέmicroου του 1912 1913 Μ Γ Χουλιαράκης Γεωγραφική διοικητική και πληθυσmicroιακή εξέλιξις της Ελλάδος 1821-1971 τ 2 Αθήνα 1975 σ 94 Ακριβέστερα ο αριθmicroός των κατοίκων του Μπαϊρακτάρ προκύπτει από την πρόσθεση του πληθυσmicroού των οικισmicroών Μπαρακτιάρ (151 κάτοικοι) και Σηmicroαιοφόρος (361 κάτοικοι) Όmicroως το έγγραφο laquoΠροσόντα και microισθός διδακτικού προσωπικού Σηmicroαιοφόροςraquo του σχολικού έτους 1913-1914 αναφέρει 115 κατοίκους στο Σηmicroαιοφόρο Βλ ΙΑΜ Αρχείο Γενικής ∆ιοίκησης Μακεδονίας φάκ 55 Η απόκλιση των αριθmicroητικών δεδοmicroένων είναι microεγάλη εκτός αν πρόκειται για λάθος της απογραφής και ο αριθmicroός των κατοίκων του Μπαϊρακτάρ είναι ο αριθmicroός των κατοίκων του Σηmicroαιοφόρου και το αντίθετο 1915 Στατιστικοί πίνακες όπ σ 7-8 Η απογραφή αυτή πραγmicroατοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1915 1920 Κεντρική Ένωσις ∆ήmicroων και Κοινοτήτων της Ελλάδος (εκδ) Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως των ∆ήmicroων και Κοινοτήτων τ 43 Νοmicroός Σερρών Αθήνα 1962 σ 9

Από τα αριθmicroητικά αυτά δεδοmicroένα συmicroπεραίνουmicroε τα εξής α Ο παλαιότερος

των τριών οικισmicroός ο Γεωργουλάς17 δεν αποτελούσε ήδη από τη δεκαετία του 1870

και τον πρώτο σε microέγεθος πληθυσmicroού οικισmicroό και τη θέση αυτή κατείχε το

Μπαϊρακτάρ β Το Καρά Ορmicroάν αναφέρεται microόνο από τις αρχές της δεκαετίας του

1910 και αν δεν έφερε άλλη ονοmicroασία προηγουmicroένως τότε υπήρξε ένας βραχύβιος

συνοικισmicroός18 γ Πριν από τον πόλεmicroο του 1912 ο πληθυσmicroός του Μπαϊρακτάρ

microειώθηκε κατά το ήmicroισυ αλλά τριπλασιάστηκε microετά την προσάρτηση της περιοχής

στο ελληνικό κράτος Αντίθετα ο Γεωργουλάς σχεδόν ερηmicroώθηκε κατά τη διάρκεια

των βαλκανικών πολέmicroων και γνώρισε microόνο microία ελάχιστη πρόσκαιρη αύξηση πριν

από τον Αύγουστο του 1915 microε την εγκατάσταση 25 προσφύγων19

Παρόmicroοιες δηmicroογραφικές εξελίξεις παρατηρούνται τότε και σε άλλους

γειτονικούς οικισmicroούς20 Μεγάλο microέρος του πληθυσmicroού φαίνεται ότι εγκατέλειψε την

περιοχή κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέmicroων και επέστρεψε εν microέρει στις

εστίες του microε τη λήξη των πολέmicroων Μάλιστα η πληθυσmicroιακή αύξηση πολλών

οικισmicroών της περιοχής στη διετία 1913-1915 οφειλόταν κυρίως στην εγκατάσταση 17 Ο Γεωργουλάς microαρτυρείται ως χωρίον ή ζευγηλατείον του Γεωργηλά στα αγιορείτικα έγγραφα από τις αρχές του 14ου αιώνα και καταγράφεται ως Jorgile στα οθωmicroανικά κατάστιχα του 15ου αιώνα Βλ Μ Ζαφειρίου Ζητινός - Ζίντζος - Τζίντζ(ι)ος - Σιτοχώρι Ιστορικογεωγραφικά της νοτιοανατολικής Βισαλτίας Σερρών (Ιστορικογεωγραφικά Μελετήmicroατα αρ 4) Αθήνα 2000 ιδιαίτερα σ 91-92 όπου ο συγγραφέας συγκεντρώνει όλη τη βιβλιογραφία για τον Γεωργουλά 18 Ο συνοικισmicroός Καρά Ορmicroάν microετονοmicroάστηκε το 1927 laquoΜαυρόλογγοςraquo και αναφέρεται για τελευταία φορά στην απογραφή του 1928 (81 κάτοικοι) Βλ Στοιχεία όπ σ 9 19 Στατιστικοί πίνακες όπ σ 7 Ο Γεωργουλάς απογράφεται επίσης το 1928 (21 κάτοικοι) και το 1940 (7 κάτοικοι) Βλ Στοιχεία όπ σ 9 20 Π Β Αγγελόπουλος Βισαλτία - Νιγρίτα Χώρα και πόλεις microε ιστορία στους αγώνες του Έθνους (Μακεδονική Βιβλιοθήκη αρ 87) Θεσσαλονίκη 1997 σ 24 Μ Ζαφειρίου laquoΙστορικογεωγραφικά της περιοχής Χουmicroνικούraquo Σερραϊκά Χρονικά 13 (1998) 73 Του ίδιου Ζητινός όπ σ 83

5

Ελλήνων προσφύγων από τη Θράκη21 Ο γεωπόνος Γ Παλαmicroιώτης έγραφε τότε για

τον ερχοmicroό των προσφύγων στην περιοχή της Νιγρίτας Πρόσφυγες καθηmicroερινώς

καταφθάνουσιν εκ της δυτικής Θράκης εισερχόmicroενοι εις το εσωτερικόν της επαρχίας

διά του όρmicroου Τσάγεζι Ούτοι είναι άριστοι γεωργοί και έρχονται συναποφέροντες τα

ζώα των και όλα τα χρειώδη διά γεωργικάς εργασίας η εγκατάστασις τούτων και

κατάλληλος ενίσχυσις και διαπαιδαγώγησις δέον να θεωρηθή ως microέγας συντελεστής της

γεωργικής προόδου της περιφερείας22 Πάντως η ελληνική απογραφή του 1915 δεν

σηmicroειώνει την εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων στο Μπαϊρακτάρ ndashόπως στο

Γεωργουλάndash και η τότε πληθυσmicroιακή αύξηση του οικισmicroού θα microπορούσε

ενδεχοmicroένως να εξηγηθεί από την εγκατάσταση κατοίκων των γειτονικών microικρών

οικισmicroών την οποία ίσως προκάλεσε microε τη σειρά της και η άφιξη των προσφύγων

Η περιοχή της Νιγρίτας αποτέλεσε πεδίο στρατιωτικών επιχειρήσεων και κατά

τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσmicroίου Πολέmicroου (1916-1918) Οι κάτοικοι του Μπαϊρακτάρ

εγκατέλειψαν τότε τον οικισmicroό και εγκαταστάθηκαν για 2-3 χρόνια στις περιοχές

των λιmicroνών Βόλβης και Λαγκαδά Όσοι ήταν αλιείς συνέχισαν να ασχολούνται εκεί

microε το επάγγελmicroά τους ενώ οι υπόλοιποι εργάστηκαν στην οδοποιία Οι ηλικιωmicroένοι

κάτοικοι του Φλάmicroπουρου αφηγούνται ακόmicroη τη σχετική περιπέτεια των γονιών τους

Όταν τους σήκωσαν εδώ από τον πόλεmicroο ndashοι Άγγλοι είχαν κάνει χαρακώmicroατα εδώ πολεmicroούσαν τους Τούρκουςndash αυτούς τους σήκωσαν από rsquoδω το χωριό αυτό και έφυγαν κάτω στο Λαγκαδά ένα microέρος [hellip] Εκεί στα Μπισίκια πήγαν και είχε και εκεί πέρα αυτή τη δουλειά ψαρική πιάστηκαν εκεί δούλεψαν ώσπου κάθισαν κάπου τρία χρόνια εκεί και microετά ξαναγύρισαν στο χωριό23 Φύγανε όλοι όσοι ήταν ψαράδες πήγανε στη Βόλβη [hellip] Ορισmicroένοι που δε ξέραν τη ψαρική έσπαζαν πέτρες από την άσπρη πέτρα γρανίτη αγγαρεία [hellip] Για ένα ψωmicroί Για ένα ψωmicroί σπάζανε πέτρα και στρώνανε δρόmicroους24

Συmicroπερασmicroατικά θα λέγαmicroε ότι το Φλάmicroπουρο ως συνέχεια του οθωmicroανικού

Μπαϊρακτάρ δεν αποτελεί έναν οικισmicroό παλαιό και σταθερό στο χώρο και στο χρόνο

Ωστόσο οι σηmicroερινοί κάτοικοί του αυτοπροσδιορίζονται ως laquoντόπιοιraquo και

υποστηρίζουν την παλαιότητα και τη σταθερότητά τους στην περιοχή25 Την

laquoαντίφασηraquo αυτή θα προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε στη συνέχεια διακρίνοντας

21 Πρβ τα αριθmicroητικά δεδοmicroένα των απογραφών πριν και microετά τους βαλκανικούς πολέmicroους (Στατιστικοί πίνακες όπ σ 7-8) 22 Παλαmicroιώτης όπ σ 136 23 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1206) 24 Μαρτυρία του ΒΦ (ΑΑ 1472) 25 Μαρτυρίες των ΧΤ (ΑΑ 1100) ΑΜ (ΑΑ 1206 1207 1428 1429) και ΒΧ (ΑΑ 1208)

6

τους κατοίκους από τον οικισmicroό και εξετάζοντας τη δική τους σχέση microε το χώρο και

το χρόνο

Οι κάτοικοι

α Το εθνοπολιτισmicroικό ανήκειν26

Οι παλαιότερες πληροφορίες για το εθνοπολιτισmicroικό ανήκειν των κατοίκων

του Μπαϊρακτάρ ανάγονται στα τέλη του 19ου αιώνα Πιο συγκεκριmicroένα ο Ι

Παπακωστόπουλος ο Σέρβος S Gopčević και ο Π Ν Παπαγεωργίου σηmicroειώνουν ότι

ο συγκεκριmicroένος οικισmicroός κατοικείται αποκλειστικά από Τσιγγάνους (Αθίγγανους

Zigeuner) Ο σύγχρονός τους Βούλγαρος V I Krsquončov θεωρεί επίσης τους ίδιους

κατοίκους Τσιγγάνους (Cigani) στη στατιστική του αλλά στο ταξιδιωτικό κείmicroενό

του αναφέρει ότι τα 10 από τα 80 σπίτια του οικισmicroού κατοικούνται από

Βούλγαρους27 Στις αρχές του 20ού αιώνα βουλγαρικές και ελληνικές στατιστικές

συmicroφωνούν στο ότι οι κάτοικοι του Μπαϊρακτάρ συνολικά είναι Τσιγγάνοι (Tsiganes

αθίγγανοι)28

Μια διαφορετική εκτίmicroηση για την εθνοτική σύνθεση του Μπαϊρακτάρ

εmicroφανίζεται microετά την προσάρτηση της περιοχής στο ελληνικό κράτος στις

στατιστικές της Επιτελικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Στρατού Ακριβέστερα

σύmicroφωνα microε τις στατιστικές αυτές η πλειονότητα των κατοίκων του οικισmicroού πριν

από τον πόλεmicroο του 1912 και το σύνολό τους τον Αύγουστο του 1915 ήταν

Ελληνόφωνοι Έλληνες Ωστόσο προπολεmicroικά κατοικούσαν microαζί microε τους 168

Ελληνόφωνους Έλληνες και 12 Μωαmicroεθανοί29 Αρκετές δεκαετίες αργότερα το 1970

η πρώτη microονογραφία για την ιστορία της περιοχής της Νιγρίτας ενώ θεωρεί τους

κατοίκους του Μπαϊρακτάρ Έλληνες γράφει ότι ενίσχυσαν την ελληνικήν των

συνείδησιν microε το πέρασmicroα του χρόνου30

∆εκαπέντε χρόνια microετά ο Νιγριτινός Α Θηλυκός αποσαφηνίζει το ζήτηmicroα σε

ένα άρθρο του για τα χωριά Φλάmicroπουρο και Ανθή

26 Για την απόδοση στα ελληνικά του γαλλικού όρου appartenance και του αγγλικού belonging βλ Λαφαζάνη όπ σ 96 27 Gopčević όπ σ 380 Παπαγεωργίου όπ σ 84 Krsquončov όπ τ 1 σ 69 τ 2 σ 479 Παπαδάκη όπ σ 12 28 Brancoff όπ 200-201 Μακεδονία όπ σ 52 29 Στατιστικοί πίνακες όπ σ 7 30 Παπαθανασίου όπ σ 118-119

7

Τα χωριά αυτά [hellip] κανένα δεν θα προξενούσαν ενδιαφέρον άλλο αν δεν τύχαινε να έχουν τούτο το αξιοσηmicroείωτο και διερωτηmicroατικό Ότι ο ντόπιος πληθυσmicroός τους οι πρώτοι αρχικοί κάτοικοί τους συmicroβαίνει να είναι της φυλής που φέρει το κοινό όνοmicroα Γύφτοι Οι Γύφτοι αυτοί δεν χωράει καmicromicroιά αmicroφιβολία ότι κατά φυσική τους καταγωγή ανήκουν στο είδος και στην κατηγορία εκείνη των λεγοmicroένων Αθιγγάνων ή Τσιγγάνων και βέβαιο ότι η φύτρα τους κρατάει από την ανά την Ασία Βόρειο Αφρική και σrsquo όλη την Ευρώπη σχεδόν διασκορπισmicroένη Αθιγγανική ή Τσιγγανική αυτή οικογένεια31

Παρrsquo όλα αυτά την επόmicroενη χρονιά ο Α Λιάπης microελετώντας την καταγωγή

και την προέλευση των κατοίκων του Φλάmicroπουρου και τριών άλλων γειτονικών

χωριών δεν διακρίνει τίποτε ιδιαίτερο στο Φλάmicroπουρο και αναφέρεται γενικά στους

σήmicroερα αmicroιγείς ελληνικούς πληθυσmicroούς των χωριών32 Το ζήτηmicroα του

εθνοπολιτισmicroικού ανήκειν του συγκεκριmicroένου πληθυσmicroού εξακολούθησε να είναι

νεφελώδες στην τοπική ιστοριογραφία Ενδεικτικά ο Ι Μπάκας σχολιάζοντας σε microια

υποσηmicroείωση την αναφορά του Παπαγεωργίου για το ότι οι οικισmicroοί Γεωργουλάς

Μπαϊρακτάρ και Φιτόκ (σηmicro Ανθή) κατοικούνταν από Αθίγγανους γράφει το 1993

Μάλλον πρόκειται για σύγχυση Τα χωριά αυτά δεν κατοικούνται από Αθιγγάνους αλλά

από microια φυλή που οι ντόπιοι σωστά ή λάθος ονοmicroάζουν γύφτους33

Οι προηγούmicroενες αναφορές αποτελούν ασφαλώς ετεροπροσδιορισmicroούς των

κατοίκων του Φλάmicroπουρου Οι ίδιοι οι κάτοικοι αυτοπροσδιορίζονται σήmicroερα ndashmicroετά

από εξοικείωση microε το συνοmicroιλητή τουςndash ως laquoΓύφτοιraquo και διακρίνουν τη δική τους

εθνοπολιτισmicroική οmicroάδα χρησιmicroοποιώντας τους όρους laquoοι δικοί microας άνθρωποιraquo laquoο

λαός microαςraquo laquoη ράτσα microαςraquo και laquoη φυλή microαςraquo34 Ο όρος laquoΤσιγγάνοιraquo είναι

υποτιmicroητικός γιrsquo αυτούς και δηλώνει τις συγγενικές εθνοπολιτισmicroικές οmicroάδες microε

νοmicroαδικό τρόπο ζωής 31 Α Θηλυκός laquoΤο Φλάmicroπουρο και η Ανθήraquo Πανσερραϊκό Ηmicroερολόγιο 11 (1985) 134-135 32 Λιάπης όπ σ 33-35 33 Ι Μπάκας Η Νιγρίτα και η περιοχής της στα τέλη της Τουρκοκρατίας Εκπαιδευτική και εκκλησιαστική δραστηριότητα του Ελληνισmicroού της περιοχής (1880-1912) Τα γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα διπλωmicroατική εργασία ltΤmicroήmicroα Θεολογίας ΑΠΘgt Νιγρίτα 1993 σ 16-17 σηmicro 65 Ο Μ Ζαφειρίου παραπέmicroπει για το φυλετικό χαρακτήρα και την καταγωγή των κατοίκων των χωριών Γεωργουλά Φιτόκ και Μπαϊρακτάρ στα άρθρα των Α Θηλυκού και Α Λιάπη και στη microεταπτυχιακή εργασία του Ι Μπάκα αλλά δεν σχολιάζει τις απόψεις τους Βλ Ζαφειρίου laquoΙστορικογεωγραφικάraquo όπ σ 70 σηmicro 77 Αντίθετα ο Πετρακόγιαννης γράφει το 1991 ότι το microεγαλύτερο microέρος του πληθυσmicroού του Φλάmicroπουρου και της Ανθής είναι τσιγγάνοι Βλ Γ Πετρακόγιαννης laquoΟι τσιγγάνοι του νοmicroού Σερρώνraquo Flash στις Σέρρες 3 (Ιούνιος-Ιούλιος 1991) 46 Οι σύγχρονοί τοπικοί οδηγοί πάλι αναφέρουν ότι οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου είναι Ντόπιοι και Σαρακατσαναίοι Βλ Γ Γούδας Γνωριmicroία microε την επαρχία Βισαλτίας (Τα 29 χωριά της και ο ∆ήmicroος της Νιγρίτας) 3η έκδοση microε εισαγωγή-επιmicroέλεια της Σ Μουρατίδου χχ σ 136 Β Αγκαθά (επιmicro) ∆ήmicroος Νιγρίτας Ιστορικός - πολιτιστικός - τουριστικός οδηγός [2002] σ 6 34 Μαρτυρίες των ΑΜ (ΑΑ 1206 1207 1428 1429) ΒΧ (ΑΑ 1208) και ΒΦ (ΑΑ 1472)

8

Εmicroείς το όνοmicroά microας το ξέρουmicroε laquoΓύφτοιraquo [hellip] Τσιγγάνοι είναι άλλοι οι Γύφτοι είmicroαστε εmicroείς οι άλλοι που κατοικούmicroε στα χωριά Αυτοί δεν κατοικούσαν [hellip] Κι εmicroείς από ανέκαθεν κατοικούmicroε Αυτοί από ανέκαθεν γυρνάνε35

β Οι Ροmicro στην ευρύτερη περιοχή του Φλάmicroπουρου

Η ιστορία των Ροmicro της πεδιάδας των Σερρών απασχόλησε ήδη από τα τέλη

του 19ου αιώνα τον Σ Μερτζίδη που διαπίστωσε grosso modo ότι οι λεγόmicroενοι

χριστιανόγυφτοι αποτελούσι ζώσαν αρχαιότητα Πιο συγκεκριmicroένα ο Μελενικιώτης

γιατρός microελετώντας τα ήθη και τα έθιmicroα της εθνοπολιτισmicroικής αυτής οmicroάδας δεν

δίστασε να τα θεωρήσει πανοmicroοιότυπα microε τα υπό του Ηροδότου περιγραφόmicroενα και τα

οποία είναι αδιαφιλονίκητα ίχνη των διαφόρων εθνών της αρχαιότητος άπερ

εγκατέλειψεν ενταύθα τω 478 π Χ ο Ξέρξης επιστρέφων εκ της Ελλάδος microετά την

ατυχή εκστρατείαν του36 Στα microέσα του 20ού αιώνα ο Σερραίος Ν Πέτροβιτς

γνωρίζοντας τη σχετική αναφορά του Μερτζίδη δέχεται την άποψη ότι οι

Ρωmicroηόγυφτοι ήσαν υπολείmicromicroατα της στρατιάς του Ξέρξου και πραγmicroατοποιώντας το

δικό του laquoάλmicroαraquo microέσα στους αιώνες θεωρεί το τουρκογύφτικο έθιmicroο των

laquoΝτουντουλάδωνraquo συνέχεια των αρχαιοελληνικών επικλήσεων στο ∆ία για βροχή37

Τρεις δεκαετίες αργότερα ο Α Θηλυκός αναγνωρίζει απλά το βάθος του χρόνου

εmicroφάνισης και εγκατάστασης της συγκεκριmicroένης πληθυσmicroιακής οmicroάδας στην περιοχή

και προσθέτει ότι το πότε ndash πώς πραγmicroατοποιήθηκε παρουσία των Γύφτων αυτών στο

Φλάmicroπουρο και την Ανθή όπως και σε άλλα χωριά του κάmicroπου των Σερρών είναι ένα

ερώτηmicroα που δεν υπάρχει καmicromicroιά ξεκάθαρη απάντηση από κανένα38

35 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1207) Στη Βόρεια Ελλάδα γενικά ο όρος laquoΓύφτοςraquo δεν είναι υποτιmicroητικός σε σχέση microε το laquoΤσιγγάνοςraquo Για τη διαφορετική σηmicroασία των όρων αυτών στις οmicroάδες των Ροmicro της Ελλάδας βλ συνοπτικά Μ Τερζοπούλου ndash Γιάννης Γεωργίου Οι Τσιγγάνοι στην Ελλάδα Ιστορία ndash Πολιτισmicroός Αθήνα 1996 σ 38-40 Οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου υποτιmicroούν συγκεκριmicroένα το νοmicroαδικό τρόπο ζωής των laquoΤσιγγάνωνraquo Ο ίδιος microάρτυρας αναφέρει χαρακηριστικά Εmicroείς αν και είmicroαστε πιο φτωχοί απrsquo αυτούς αυτοί έχουν λεφτά αλλά εmicroείς τους βλέπουmicroε πιο παρακατιανούς Γιατί όταν αυτοί δεν έχουν σειρά όταν έρχεται σrsquo ένα χωριό εκεί κοιmicroάται εκεί κάνει γυρίζειhellip Έχουν λεφτά αλλά όταν ξυπόλητοι γυρνάν ακόmicroα από κείνα τα χρόνια ακόmicroα τα παιδιά τους ξυπόλητα περπατάν πολιτισmicroό δεν έχουν Λεφτά έχουν Ε έχει αυτοκίνητο πέντε microέτρα έξι Αλλά τι να το κάνεις όmicroως πολιτισmicroό δεν έχουν Για την υποτιmicroητική σηmicroασία του όρου laquoΤσιγγάνοςraquo και την ταύτισή του microε το νοmicroαδικό είδος ζωής σε ένα άλλο χωριό του κάτω Στρυmicroόνα βλ Λαφαζάνη όπ σ 97-98 36 Σ Μερτζίδης Οι Φίλιπποι Έρευναι και microελέται χωρογραφικαί υπό αρχαιολογικήν γεωγραφικήν ιστορικήν θρησκευτικήν και εθνολογικήν έποψιν Κωνσταντινούπολη 1897 σ 34 37 Ν Πέτροβιτς laquoΛαογραφικά σύmicromicroεικτα Σερρώνraquo Σερραϊκά Χρονικά 1 (1953) 131-134 38 Θηλυκός όπ σ 135 137 Πρβ Πετρακόγιαννης όπ σ 46 όπου αναφέρεται ότι δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον αρχικό τόπο καταγωγής των τσιγγάνων κατοίκων του Φλάmicroπουρου και της Ανθής

9

Τα ίδια ερωτήmicroατα θέτουν σήmicroερα και οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου οι οποίοι

από τη microια θεωρούν τους εαυτούς τους ντόπιους και από την άλλη πιστεύουν ότι

ήρθαν από κάποια άλλη πατρίδα και εγκαταστάθηκαν πολύ παλιά στην περιοχή39

Αυτή η φυλή microας τώρα δεν ξέρουmicroε από πού είmicroαστε Απrsquo το Πακιστάν είmicroαστε από κείνα τα microαύρα τον Tρίτο Kόσmicroο από κει είmicroαστε φερmicroένοι Αλλά δεν ξέρουmicroε και πότε ακριβώς ήρθαmicroε ήρθαν οι παλαιοί εδώ πέρα40 Κοίταξε να δεις εmicroείς δεν είmicroαστε από δω Εmicroείς είmicroαστε από κάπου απrsquo τις microαύρες φυλές φερmicroένοι Κι όπως τα παιδιά τώρα που συζητάν κάτω στην Αθήνα (ενν τους microετανάστες τους στην πρωτεύουσα) πολύ ταιριάζει η γλώσσα microας microε τους Πακιστανούς Από κει microέσα Ινδίες Πακιστάν ξέρω rsquoγω από κει microέσα έπεσε πείνα microεγάλη και έφυγαν τότες Και όπου βρήκαν microετά δουλειά αποκαταστάθηκαν41

Τις παλαιότερες microαρτυρίες για παρουσία Ροmicro στην περιοχή των Σερρών

συναντούmicroε στα οθωmicroανικά κατάστιχα των αρχών του 16ου αιώνα Ακριβέστερα

γνωρίζουmicroε ότι υπήρχαν στον καζά των Σερρών το 1530 20 microουσουλmicroανικά

νοικοκυριά 168 χριστιανικά νοικοκυριά microε αρχηγό ενήλικο άνδρα και 21 microε αρχηγό

χήρα42 Το microεγαλύτερο microέρος των χριστιανικών νοικοκυριών βρισκόταν microάλλον στα

χωριά του καζά ενώ το σύνολο των microουσουλmicroανικών στην πρωτεύουσά του αν

λάβουmicroε υπόψη microας τα αριθmicroητικά δεδοmicroένα των ετών 1523 και 1540 για την πόλη

των Σερρών Συγκεκριmicroένα στην πόλη καταγράφονται το 1523 20 microουσουλmicroανικά


χήραmiddot οι αντίστοιχοι αριθmicroοί των νοικοκυριών το 1540 είναι 19 35 και 443

Τα αριθmicroητικά δεδοmicroένα των οθωmicroανικών κατάστιχων αποτελούν

αναmicroφισβήτητα ένα terminus post quem για τη microακραίωνη ιστορία των Ροmicro στην

κάτω κοιλάδα του Στρυmicroόνα Αλλά οι ακριβείς χώροι εγκατάστασής τους στην

περιοχή αυτή δεν microπορούν να εντοπιστούν πριν από τα τέλη του 19ου αιώνα Τον

εντοπισmicroό αυτόν επιτρέπουν οι σχετικές πληροφορίες του Ι Παπακωστόπουλου του

Σέρβου S Gopčević του Π Ν Παπαγεωργίου των Βούλγαρων V I Krsquončov και D

M Brancoff και του ελληνικού συλλόγου Μακεδονίας Η συγκέντρωση και η

παράθεση των πληροφοριών αυτών microας οδηγεί στην κατασκευή του πίνακα 2

39 Μαρτυρίες των ΧΤ (ΑΑ 1100) ΑΜ (ΑΑ 1206 1207 1428) και ΒΧ (ΑΑ 1208) 40 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1206) 41 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1428) 42 A Akguumlnduumlz Osmanlı Kanunnacircmeleri ve Hukukicirc Tahlilleri τ 6 Κωνσταντινούπολη 1993 σ 514 43 A Stojanovski Gradovite na Makedonija od krajot na XIV do XVII vek Σκόπια 1981 σ 72

10

Από την παράθεση και τη σύγκριση των πληθυσmicroιακών αυτών δεδοmicroένων microας

εντυπωσιάζει αρχικά η ασυmicroφωνία των συγγραφέων για την ύπαρξη Ροmicro κατοίκων

στους περισσότερους οικισmicroούς αλλά και οι σηmicroαντικές αποκλίσεις των αριθmicroητικών

εκτιmicroήσεών τους σχεδόν στο σύνολο των οικισmicroών Η ασυmicroφωνία και οι αποκλίσεις

αυτές δεν microπορούν να εξηγηθούν microόνο από τις laquoαλχηmicroιστικέςraquo επεmicroβάσεις των

βαλκάνιων συγγραφέων της εποχής στα πληθυσmicroιακά δεδοmicroένα προς όφελος της

microιας ή της άλλης εθνικής προπαγάνδας Μάλιστα στην περίπτωση των Krsquončov και

Brancoff φαίνεται ότι η ίδια ασυmicroφωνία και αριθmicroητικές αποκλίσεις χαρακτηρίζουν

ακόmicroη και τα δεδοmicroένα συγγραφέων της ίδιας εθνικότητας Η γλωσσική και

θρησκευτική ποικιλοmicroορφία των οmicroάδων Ροmicro καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την

κατηγοριοποίησή τους από έναν εξωτερικό microελετητή44 Η ποικιλοmicroορφία αυτή

ερmicroηνεύει microάλλον καλύτερα τις διαφορές των πληθυσmicroιακών δεδοmicroένων

Παρά τη διαφορές τους τα στοιχεία του πίνακα καθιστούν εύκολες ορισmicroένες

διαπιστώσεις 1 Λαmicroβάνοντας υπόψη το γαιοκτητικό καθεστώς των οικισmicroών

συmicroπεραίνουmicroε ότι οι Ροmicro της κάτω κοιλάδας του Στρυmicroόνα κατοικούσαν τότε

αποκλειστικά σε τσιφλικοχώρια45 στα οποία προφανώς αποτελούσαν το κύριο και

σταθερό εργατικό δυναmicroικό πράγmicroα που επισήmicroανε και η ∆ Λαφαζάνη46 2

Εξετάζοντας τη γεωγραφική κατανοmicroή των τσιφλικοχωριών αυτών παρατηρούmicroε ότι

αντιπροσωπεύουν την εποχή εκείνη το σύνολο των οικισmicroών στις βόρειες όχθες και

το microεγαλύτερο microέρος των οικισmicroών στις δυτικές όχθες της λίmicroνης του Αχινού

επιβεβαιώνοντας έτσι τα λεγόmicroενα των κατοίκων του Φλάmicroπουρου Και αυτοί (ενν οι

πρόγονοί τους) πήγαιναν συνέχεια κοντά στις λίmicroνες και κατοικούσαν Και στα άλλα τα

χωριά που είναι η δικιά microας φυλή47 Έτσι δεν είναι τυχαίο που microια microελέτη των αρχών

του 20ού αιώνα για την ιχθυοκαλλιέργεια στη Μακεδονία σηmicroειώνει ότι οι ψαράδες

της λίmicroνης του Αχινού ήταν Γύφτοι ως επί το πλείστον48 3 Συγκρίνοντας τους

αριθmicroούς των κατοίκων διαπιστώνουmicroε ότι οι σηmicroαντικότερες κοινότητες Ροmicro της

περιοχής ήταν τότε microε τη σειρά το Μπαϊρακτάρ το Αλή Μπέη Κιόι (σηmicro

Αληmicroπέκιο) το Φιτόκ (σηmicro Ανθή) το Νεοχώρι και το Βερνάρ (σηmicro Παραλίmicroνιο)

44 Τερζοπούλου ndash Γεωργίου όπ σ 13 45 Για το ότι οι συγκεκριmicroένοι οικισmicroοί ήταν τότε τσιφλίκια βλ Παλαmicroιώτης όπ σ 133 140 152-153 όπου απαριθmicroούνται τα τσιφλίκια των περιφερειών Νιγρίτας Ζίχνης και Σερρών Ανάmicroεσα σrsquo αυτά δεν σηmicroειώνονται όmicroως οι οικισmicroοί Όρλιακ (σηmicro Στρυmicroονικό) και Κάκαρα (σηmicro Μεσοκώmicroη) 46 Λαφαζάνη όπ σ 96-97 47 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1206) 48 Ν Κ Γερmicroανός Έκθεσις περί των ιχθυοτροφείων της Μακεδονίας και περί των εφαρmicroοστέων microέτρων και microέσων προς αύξισιν και βελτίωσιν της παραγωγής Αθήνα 1914 σ 15

11

Αλλά το Μπαϊρακτάρ παρουσιάζει και microια επιπλέον αξιοσηmicroείωτη ιδιαιτερότητα

Είναι ο microόνος από τους τριάντα δύο οικισmicroούς για τον οποίο και οι έξι στατιστικές

συmicroφωνούν όχι microόνο στο ότι κατοικούν Ροmicro αλλά και στο ότι το σύνολο των

κατοίκων είναι Ροmicro Να υποθέσουmicroε λοιπόν ότι το Μπαϊρακτάρ αποτελούσε τη microόνη

κοινότητα Ροmicro της κάτω κοιλάδας του Στρυmicroόνα στην οποία ndashτουλάχιστον ως τα

πρώτα χρόνια του 20ού αιώναndash δεν λάmicroβανε χώρα καmicroία εθνική προπαγάνδα

Το Αληmicroπέκιο η Ανθή το Νεοχώρι και το Παραλίmicroνιο περιλαmicroβάνονται και

σήmicroερα στους σηmicroαντικότερους γειτονικούς οικισmicroούς όπου κατοικούν σύmicroφωνα microε

τους κατοίκους του Φλάmicroπουρου laquoδικοίraquo τους άνθρωποι Μαζί microrsquo αυτούς

αναφέρονται επίσης η Μαυροθάλασσα (Πύργος) και το Βαλτοτόπι (παλαιό Μπεηλίκ

Μαχαλέ) στο οποίο όmicroως σύmicroφωνα microε τις πηγές της οθωmicroανικής περιόδου δεν

κατοικούν Ροmicro Οι σηmicroαντικότερες κοινότητες Ροmicro της άνω κοιλάδας του Στρυmicroόνα

η Ηράκλεια και το Ποντισmicroένο δεν φαίνεται να έχουν ιδιαίτερες σχέσεις microε τους

Φλαmicroπουριώτες παρόλο που οι τελευταίοι θεωρούν τους οικισmicroούς αυτούς τόπους

κατοικίας της laquoφυλήςraquo τους49

Οι σχέσεις του Φλάmicroπουρου microε τις κοντινές κοινότητες Ροmicro είναι τέτοιες που

αναιρούν εύκολα την εικόνα της κλειστής κοινότητας microέσα στο χρόνο Συγκεκριmicroένα

οι σχέσεις αυτές δεν περιορίζονται microόνο στις γαmicroήλιες ανταλλαγές50 και στις κοινές

γιορτές και πανηγύρια51 αλλά επεκτείνονται και στις κατά καιρούς microετακινήσεις

οικογενειών από τον έναν οικισmicroό στον άλλον52 Οι microετακινήσεις αυτές

τεκmicroηριώνονται και microε τα επώνυmicroα Φλαmicroπουριωτών που δηλώνουν προέλευση από

άλλο οικισmicroό ∆οξόmicroπογλης ή ∆οξόmicroποζλης (από τη Μύρκινο) Κακαράσκαλης (από

την Αγία Ελένη) Κούλελης ή Κούλιαλης (από τον Πύργο) Φετοκλής ή Φιτοκλής

(από την Ανθή)53

49 Μαρτυρίες των ΑΜ και ΒΦ (ΑΑ 1206 1207 1428) ΜΧ κά (ΑΑ 1427) 50 Βλ για παράδειγmicroα τις microαρτυρίες των ΒΧ (ΑΑ 1209) και ΒΦ (ΑΑ 1506) όπου αναφέρονται γαmicroήλιες ανταλλαγές microε την Ανθή και το Βαλτοτόπι 51 Βλ για παράδειγmicroα τις microαρτυρίες των ΜΧ κα (ΑΑ 1427) ΑΜ και ΒΦ (ΑΑ 1428) όπου αναφέρονται οι εθιmicroικές επισκέψεις των καρναβαλιών του Φλάmicroπουρου στο Βαλτοτόπι και της Ανθής στο Φλάmicroπουρο η συmicromicroετοχή των Φλαmicroπουριωτών στο πανηγύρι της Αγ Μαρίνας του Πύργου και τα θαύmicroατα της Αγ Άννας του Φλάmicroπουρου σε πιστούς από την Ανθή το Αληmicroπέκιο και το Βαλτοτόπι Βλ επίσης σήmicroερα την εθιmicroική επίσκεψη των laquoιντιλιώνraquo στην Ανθή 52 Βλ για παράδειγmicroα τις microαρτυρίες των ΑΜ (ΑΑ 1206) ΒΧ (ΑΑ 1209) και ΒΦ (ΑΑ 1472 1506) όπου αναφέρονται microετακινήσεις οικογενειών από την Ανθή και τη Μαυροθάλασσα στο Φλάmicroπουρο ιδιαίτερα microετά την εύρεση της εικόνας της Αγ Άννας καθώς επίσης από το Βαλτοτόπι και το Σκούταρι στο Φλάmicroπουρο και από το Καρά Ορmicroάν στο Παραλίmicroνιο και το Φλάmicroπουρο 53 ΓΑΚ - Αρχεία Ν Σερρών ndash Αρχείο ∆ήmicroου Νιγρίτας laquoΜητρώο Αρρένων Φλάmicroπουρου Γεωργουλά Καρά Ορmicroάνraquo (1913) και laquo∆ηmicroοτολόγιο χωρίου Μπαϊρακτάρι καθώς και των προσφύγων της Νιγρίταςraquo (1920)

12

Ανακεφαλαιώνοντας το πολύπλοκο δίκτυο σχέσων που φαίνεται να υπάρχει

ανάmicroεσα στις κοινότητες των Ροmicro της περιοχής microας οδηγεί στη διαπίστωση ότι το

Φλάmicroπουρο ως κοινότητα δεν έχει microόνο βαθιές ρίζες στην περιοχή αλλά και ρίζες

που απλώνονται σrsquo ένα microεγάλο microέρος της κάτω κοιλάδας του Στρυmicroόνα54

γ Η γλώσσα

Το Μπαϊρακτάρ αποτελούσε στα τέλη του 19ου αιώνα σύmicroφωνα microε microια

ανώνυmicroη ελληνική έκθεση ένα από τα έξι αθιγγανόφωνα χωριά της επαρχίας Σερρών

Τα υπόλοιπα ήταν το Βερνάρ (σηmicro Παραλίmicroνιο) το Νεοχώρι το Αλή Μπέη Κιόι

(σηmicro Αληmicroπέκιο) το Φιτόκ (σηmicro Ανθή) και ο Γεωργουλάς55 Η αλλόκοτη ροmicroανί

γλώσσα των χωριών αυτών είχε προκαλέσει τότε και το ενδιαφέρον του Σ Μερτζίδη

Ο Μελενικιώτης γιατρός περισυνέλεγε microαζί microε τα ήθη και τα έθιmicroα των

χριστιανόγυφτων της περιοχής και λέξεις τους επηρεασmicroένος microάλλον από τις

προγενέστερες microελέτες ενός άλλου γιατρού του Χιώτη Α Πασπάτη στους Ροmicro της

Κωνσταντινούπολης και ιδιαίτερα από την άποψή του ότι η αληθινή ιστορία της

φυλής των Τσιγγάνων βρίσκεται στη microελέτη της γλώσσας τους ∆υστυχώς οι microελέτες

του Μερτζίδη δεν είχαν την ίδια τύχη microε αυτές του Πασπάτη ∆εν είδαν ποτέ το φως

της δηmicroοσιότητας πράγmicroα που θα κατέτασσε το Μελενικιώτη γιατρό microεταξύ των

πρωτοπόρων microελετητών των Ροmicro και της γλώσσας τους στην Οθωmicroανική

Αυτοκρατορία Ωστόσο και η λακωνική αυτή αναφορά του Σ Μερτζίδη για τη

ροmicroανί στο έργο του Οι Φίλιπποι είναι ιδιαίτερα σηmicroαντική καθώς γράφει ότι οι

χριστιανόγυφτοι της πεδιάδας των Σερρών microεταχειρίζονται τη γλώσσα τους εις τα

επικλήσεις των56 Η αναφορά αυτή microας αφήνει να υποθέσουmicroε ότι η ροmicroανί δεν

54 Πρέπει να σηmicroειωθεί όmicroως ότι η ∆ Λαφαζάνη διακρίνει τους Ροmicro της κάτω κοιλάδας του Στρυmicroόνα σε δύο οmicroάδες τους Τουρκόγυφτους στις δυτικές όχθες και τους Βουλγαρόγυφτους στις ανατολικές όχθες του ποταmicroού και θεωρεί ότι οι οmicroάδες αυτές δεν έχουν ιδιαίτερες σχέσεις microεταξύ τους Βλ D E Lafazani Appartenance culturelle et diffeacuterenciation sociale dans le bassin du bas-Strymon Etude drsquointeacutegration nationale drsquoune reacutegion maceacutedonienne διδακτορική διατριβή Universiteacute de Sorbonne - Paris IV Institut de Geacuteographie Παρίσι Απρίλιος 1993 σ 117 176 230-233 55 Ανώνυmicroος όπ σ 158-159 165-166 56 Μερτζίδης όπ σ 34 Οι πρώτες microελέτες του Πασπάτη δηmicroοσιεύτηκαν στη δεκαετία του 1850 Βλ Α Γ Πασπάτης laquoΜελέτη περί των Ατσιγγάνων και της γλώσσης αυτώνraquo Πανδώρα 8 (1857-1858) 217-221 241-247 285-293 309-313 Του ίδιου laquoMemoir on the language of the Gypsies as now used in the Turkish Empireraquo Journal of the American Oriental Society 7 (1861) 143-270 Του ίδιου Etudes sur les Tchinghianeacutes ou Boheacutemiens de lrsquoEmpire ottoman Κωνσταντινούπολη 1870 Για την ιστορία των microελετών των Ροmicro και της γλώσσας τους στον ευρύτερο ελληνικό χώρο συνοπτικά βλ Τερζοπούλου ndash Γεωργίου όπ σ 36-40

13

αποτελούσε ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα την κυρίως οmicroιλούmicroενη γλώσσα των

Ροmicro της σερραϊκής πεδιάδας

Όπως είναι γνωστό οι Ροmicro της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας microιλούσαν καλά

την τουρκική γλώσσα57 Στην περίπτωση του Μπαϊρακτάρ αρχειακά τεκmicroήρια

πιστοποιούν ότι οι κάτοικοι του χωριού γνώριζαν καλά την τουρκική και ότι

συνεννοούνταν microε τις άλλες εθνοπολιτισmicroικές οmicroάδες στη γλώσσα αυτή Για

παράδειγmicroα σε ένα συmicroβόλαιο ανάmicroεσα σε κατοίκους του Μπαϊρακτάρ και της

Νιγρίτας microετά την προσάρτηση της περιοχής στο ελληνικό κράτος διαβάζουmicroε τα

εξής [hellip] κάτοικοι του χωρίου Μπαϊρακτάρι της Νιγρίτης [hellip] αγνοούντες την

ελληνικήν διό και αιτησαmicroένων όπως συνενοηθώσι διά διερmicroηνέως τουρκιστί58 Την

τουρκοφωνία των κατοίκων του οθωmicroανικού Μπαϊρακτάρ microαρτυρούν σήmicroερα και οι

ηλικιωmicroένοι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου

Οι δικοί microας microιλάγαν τούρκικα την τουρκική την ήξεραν αλλά ήξεραν και τη γλώσσα microας [hellip] Αλλά και αυτοί που την microιλούσαν όmicroως τη δικιά microας τη γλώσσα περισσότερες λέξεις τούρκικες είχε microέσα Ανακατωmicroένη ήταν59

Ως τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα το χωριό δεν διέθετε σχολείο60 και

συνεπώς δεν αποτελούσε χώρο προπαγανδιστικής δράσης microέσω του εκπαιδευτικού

microηχανισmicroού και της εκmicroάθησης κάποιας γλώσσας Ασφαλώς η κατάσταση αυτή δεν

θα microπορούσε να διατηρηθεί για πολύ Θα ήταν αδύνατο το Μπαϊρακτάρ να microείνει

ανεπηρέαστο από όσα διαδραmicroατίζονταν τότε γύρω του Έτσι το ελληνικό προξενείο

Σερρών το οποίο από το 1886 χρηmicroατοδοτούσε το ελληνικό σχολικό δίκτυο στην

περιοχή της δικαιοδοσίας του προέβλεψε στο σχετικό προϋπολογισmicroό του για το

έτος 1905-1906 την εκχώρηση ενός ποσού προς σύστασιν σχολής στο Μπαϊρακτάρ Η

microάλλον καθυστερηmicroένη αυτή απόφαση φαίνεται να αποτελεί και microια άλλη ένδειξη για

τις δυσκολίες που αντιmicroετώπιζαν τα βαλκανικά εθνικά κράτη στην προσπάθειά τους

να δηmicroιουργήσουν ερείσmicroατα στο χωριό Αξίζει να προστεθεί ότι στον ίδιο

προϋπολογισmicroό περιλαmicroβάνονταν ποσά για τη σύσταση microιας σχολής στο Αλή Μπέη

57 Τερζοπούλου ndash Γεωργίου όπ σ 34 58 ΓΑΚ - Αρχεία Ν Σερρών Αρχείο συmicroβολαιογράφου Μακρίδου αρ 16 22-10-1918 59 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1428) Βλ επίσης τις σχετικές microαρτυρίες του ίδιου και του ΒΦ (ΑΑ 1206 1207 1429) 60 Σ Ι Παπαδόπουλος Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισmicroού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας (Μακεδονική Βιβλιοθήκη αρ 31) Θεσσαλονίκη 1970 σ 59-60 Μπάκας όπ σ 35-48 Α Ε Καραθανάσης laquoΗmicroερολόγιον Νιγρίτηςraquo Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά microέσου της ιστορίας Πρακτικά Β΄ Επιστηmicroονικού Συmicroποσίου (Νιγρίτα 17-20 Οκτωβρίου 1996) Θεσσαλονίκη 2000 σ 303 309-310

14

Κιόι (σηmicro Αληmicroπέκιο) το δεύτερο πιο σηmicroαντικό κέντρο Ροmicro της κάτω κοιλάδας του

Στρυmicroόνα και microιας σχολής Αθιγγάνων στην Κάτω Τζουmicroαγιά (σηmicro Ηράκλεια) ένα

από τα δύο πιο σηmicroαντικά κέντρα Ροmicro της άνω κοιλάδας του ποταmicroού Όσον αφορά

το δεύτερο βόρειο κέντρο των Ροmicro της περιοχής το Ερνίκιοι (σηmicro Ποντισmicroένο) εκεί

λειτουργούσε ήδη σχολείο κατά το έτος 1905-190661

Αλλά αυτά τα πρώτα ερείσmicroατα του ελληνικού κράτους στο Μπαϊρακτάρ

φαίνεται ότι ήταν εφήmicroερα και το σχολείο αν λειτούργησε τελικά δεν συνέχισε τη

λειτουργία του το έτος 1906-1907 Το ίδιο συνέβη και στο Αλή Μπέη Κιόι Αντίθετα

τα ελληνικά σχολεία στις microεγαλύτερες κοινότητες Ροmicro της άνω κοιλάδας του

Στρυmicroόνα λειτούργησαν κανονικά Οι διαπιστώσεις αυτές βασίζονται στο γεγονός ότι

στο σχετικό προϋπολογισmicroό του ελληνικού προξενείου Σερρών για το έτος 1906-

1907 δεν προβλέπεται συνδροmicroή υπέρ σχολής στο Μπαϊρακτάρ και το Αλή Μπέη

Κιόι όπως για όλα τα υπόλοιπα σχολεία της περιοχής και βέβαια της Κάτω

Τζουmicroαγιάς και του Ερνίκιοι62

Ελληνικό σχολείο χαmicroηλόν συνιστάmicroενον εκ microιας παραδόσεως λειτούργησε

σίγουρα στο Μπαϊρακτάρ το έτος 1912-1913 δηλαδή αmicroέσως microετά την προσάρτηση

της περιοχής στο ελληνικό κράτος Το σχολικό κτήριο ανήκε στην κοινότητα και

χαρακτηριζόταν τότε ως προς την κατάστασή του διατηρήσιmicroον Το επόmicroενο έτος

υπήρχαν ήδη τρεις τάξεις ήτοι Νηπιακή και Προκαταρκτική εν συνδιασmicroώ Πρώτη και

∆ευτέρα Προτύπου microε είκοσι microαθητές και τρεις microαθήτριες63 Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι

αριθmicroός των microαθητών αντιπροσώπευε τότε περίπου το 14 του συνόλου των αγοριών

ηλικίας 5-15 ετών του χωριού64

61 Γ Ν Αψηλίδης laquoΧρηmicroατοδότηση και επιθεώρηση ελληνικών σχολείων στην περιοχή των Σερρών στις αρχές του 20ού αιώναraquo Σίρις 6 (1997-2002) 88 113-117 128 ιδιαίτερα σ 129-132 όπου δηmicroοσιεύονται οι προϋπολογισmicroοί των σχολικών ετών 1905-1906 και 1906-1907 Συγκεκριmicroένα στο Ερνίκιοι λειτουργούσε τότε microόνο πρώτη και δεύτερη τάξη και ίσως το σχολείο δεν είχε πάνω από ένα χρόνο λειτουργίας 62 Στο ίδιο όπ σ 129-132 63 ΙΑΜ όπ laquoΠροσόντα και microισθός διδακτικού προσωπικού Σηmicroαιοφόροςraquo Φωτοτυπία του verso του εγγράφου δηmicroοσιεύει χωρίς σχολιασmicroό η Κωνσταντίνου ή Τέγου-Στεργιάδου όπ σ 390 Τη λειτουργία του σχολείου κατά το έτος 1912-1913 πληροφορούmicroαστε έmicromicroεσα από τα στοιχεία του ίδιου εγγράφου για τη διδασκάλισσα τη δεκαεπτάχρονη άγαmicroη Σερραία Χρυσάνθη Νικολαΐδου Για την ακρίβεια αναφέρονται τα εξής Αποπερατώσασα διπλωmicroατούχος την Γρηγοριάδα (Παρθεναγωγείον Σερρών) το 1912 εξήλθον διδάσκουσα απrsquo ευθείας τω ενταύθα χωρίω έχουσα καθήκον του διδάσκειν της καθrsquo ηmicroάς θεοσώστου επαρχίας κατά το σχολικόν έτος 1913-1914 συmicroορφουmicroένη ακριβώς προς την διδασκαλίαν της Ορθοδόξου εκκλησίας και απέχουσα παντός απάδοντος Θρησκευτικώς ηθικώς και πολιτικώς 64 Ο υπολογισmicroός αυτός βασίζεται στο ότι 89 αγόρια γεννήθηκαν στο διάστηmicroα των ετών 1898-1908 Βλ ΓΑΚ - Αρχεία Ν Σερρών ndash Αρχείο ∆ήmicroου Νιγρίτας laquoΜητρώο Αρρένων Φλάmicroπουρου Γεωργουλά Καρά Ορmicroάνraquo (1913)

15

Αντίθετα microε τις στατιστικές του Ελληνικού Στρατού τα σχετικά microε την

εκπαίδευση ελληνικά διοικητικά έγγραφα της εποχής δεν αναφέρουν ως γλώσσα των

κατοίκων του Μπαϊρακτάρ την ελληνική αλλά τη ροmicroανί (Ρωmicroιόγυφτη)65 Η ροmicroανί

αποτελεί και σήmicroερα microια ζωντανή γλώσσα στο Φλάmicroπουρο microε πολλά βέβαια

ελληνικά στοιχεία (τώρα εmicroείς microισο-ελληνικά microισο-γύφτικα microιλάmicroε)66 αλλά

παράλληλα χρησιmicroοποιείται και η ελληνική η οποία έχει λάβει τη θέση της

τουρκικής Το γεγονός αυτό διατύπωνε microε σαφήνεια πριν microερικά χρόνια και ο

Νιγριτινός συγγραφέας Α Θηλυκός [hellip] microητρική λαλιά παραφθαρmicroένη και αυτή και

εκφυλισmicroένη από τις πολλές παρεισφρύσεις λέξεων και φράσεων από την Τουρκική

και Ελληνική γλώσσα που και την microια και την άλλη microάθαιναν αναγκαστικά ένεκα της

άmicroεσης επαφής που είχαν και microε τους Τούρκους και microε τους Έλληνες καθηmicroερινά [hellip]67

Αλλά η αναγκαστική εκmicroάθηση της ελληνικής δεν επήλθε microόνο ένεκα της

άmicroεσης επαφής microε τους Έλληνες Οι αναmicroνήσεις των κατοίκων του Φλάmicroπουρου για

την απαγόρευση της γλώσσας τους κατά τη διάρκεια της microεταξικής περιόδου

διατηρούνται ακόmicroη ζωντανές

Εάν έλεγες τη γλώσσα τη γλώσσα τη microιλούσες ρετσινόλαδο mdash Απαγορεύονταν Εκτός από την ελληνική Είχαmicroε εδώ ανθρώπους που ήξεραν βουλγάρικα άλλοι ήξεραν γύφτικα άλλοι ήξερανhellip διάφορες γλώσσες Όχrsquo microόνrsquo εδώ και στrsquo άλλα τα χωριά [hellip] Οι γυναίκες δεν ερχόταν καθόλου στο παζάρι να πάνε αφού δεν ήξεραν Έπρεπε υποχρεωτικά να πάmicroε εmicroείς που ξέραmicroε τα ελληνικά Ρετσινόλαδο και ρέγγα Θα rsquoπινες το ρετσινόλαδο microετά από πάνrsquo και microια ρέγγα αρmicroυρή microια φορά να πάει εκεί που έπρεπε να πάει68

δ Η θρησκεία

Τα αριθmicroητικά δεδοmicroένα των οθωmicroανικών καταστίχων όπως αναφέραmicroε

προηγουmicroένως microαρτυρούν ότι οι Ροmicro του καζά των Σερρών ήταν στο α΄ microισό του

15ου αιώνα κυρίως χριστιανοί και ότι οι λίγοι microουσουλmicroάνοι κατοικούσαν microάλλον

microόνο στην πόλη των Σερρών Αργότερα στις αρχές του 20ού αιώνα πληθυσmicroιακά

στοιχεία microας πληροφορούν ότι microουσουλmicroάνοι Ροmicro (Μουσουλmicroάνοι αθίγγανοι

τουρκοαθίγγανοι) συγκατοικούσαν microαζί microε χριστιανούς και σε χωριά του καζά

Ιδιαίτερα στην κάτω κοιλάδα του Στρυmicroόνα microουσουλmicroάνοι Ροmicro αναφέρονται στο

65 ΙΑΜ όπ 66 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1207) Βλ επίσης τις σχετικές microαρτυρίες του ίδιου (ΑΑ 1206 1428) 67 Θηλυκός όπ σ 135 68 Μαρτυρίες των ΒΦ και ΑΜ (ΑΑ 1429)

16

Νεοχώρι και το Φιτόκ (σηmicro Ανθή)69 Πάντως το ότι υπήρχαν χριστιανοί

(Ρωmicroηόγυφτοι Χριστιανόγυφτοι) και microουσουλmicroάνοι (Τουρκόγυφτοι) Ροmicro στο σαντζάκι

των Σερρών κατά την οθωmicroανική περίοδο θεωρείται δεδοmicroένο και στην τοπική

βιβλιογραφία70

Ωστόσο η τοπική βιβλιογραφία θεωρεί ότι οι κάτοικοί του Μπαϊρακτάρ και

του Φιτόκ ήταν αποκλειστικά χριστιανοί71 Αλλά οι ίδιοι συγγραφείς εξιστορούν ένα

γεγονός από τη δράση του microακεδονοmicroάχου καπετάν Γιώργη Γιαγκλή που microας

πληροφορεί εmicromicroέσως για εγκατεστηmicroένους microουσουλmicroάνους στο Μπαϊρακτάρ

Συγκεκριmicroένα αναφέρεται ότι ο Γ Γιαγκλής έδιωξε από το Μπαϊρακτάρ ndashπου ήταν

τσιφλίκι δηλαδή ιδιόκτητη γηndash τους microουσουλmicroάνους (Τούρκους) κολίγους που

εγκατέστησε ο ιδιοκτήτης του τσιφλικιού (microπέης) laquoδηmicroεύονταςraquo τα κτήmicroατα των

χριστιανών (Ελλήνων) κολίγων του72 Οι ίδιοι πάλι συγγραφείς αναφέρουν την

περίπτωση του microουσουλmicroάνου (Τούρκου) κατοίκου του Μπαϊρακτάρ Καράσαλη που

microετά βαπτίστηκε χριστιανός και τιmicroήθηκε από το ελληνικό κράτος microε παράσηmicroο και

δίπλωmicroα microακεδονοmicroάχου επειδή έδιωξε τους βούλγαρους στρατιώτες από τη

Νιγρίτα το 1913 απειλώντας ότι θα πυρπολήσει το κτήριο όπου έδρευαν73

Οι κάτοικοι του Μπαϊρακτάρ θεωρούνται ορθόδοξοι ή απλά χριστιανοί και

από τις ελληνικές πηγές των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα74 Οι

βουλγαρικές και σερβικές πηγές της ίδιας περιόδου δεν προσδιορίζουν θρησκευτικά

γενικά τους Ροmicro75 Όmicroως οι ελληνικές στρατιωτικές στατιστικές λίγα χρόνια microετά

αναφέρουν microουσουλmicroάνους κατοίκους έστω ολιγάριθmicroους και στο Μπαϊρακτάρ

69 Μακεδονία όπ σ 47-53 70 Πέτροβιτς όπ σ 131-134 Γ Καφταντζής Η ιστορία της Ηράκλειας Νοmicroού Σερρών Ηράκλεια 1973 ιδιαίτερα σ 60-63 Α ∆ Τολούδη laquoldquoΡωmicroιόγυφτοιbdquo Καταγωγή ndash εγκατάσταση στο Σιδηρόκαστρο Ηράκλεια Ν Πετρίτσιraquo Πανσερραϊκό Ηmicroερολόγιο 3 (1977) 212-215 Ρ Κοψίδης κά laquoΡοmicroraquo Γιατί 185-186 (Νοέmicroβριος-∆εκέmicroβριος 1990) 68-89 71 Παπαθανασίου όπ σ 118-119 Π Θ Πέννας laquoΗ ιστορική παρουσία της Βισαλτίας και της Νιγρίτας και η προσφορά τους στους εθνικούς αγώνεςraquo Σερραϊκά Χρονικά 7 (1976) 213 Θηλυκός όπ σ 138 Λιάπης όπ σ 35 Μπάκας όπ σ 24 76 72 Παπαθανασίου όπ σ 133-134 Πέννας όπ σ 213 Μπάκας όπ σ 90 Με τον τρόπο που εξιστορείται το γεγονός στη βιβλιογραφία προκαλείται σύγχυση στον αναγνώστη και για το γαιοκτητικό καθεστώς τους Μπαϊρακτάρ 73 Παπαθανασίου όπ σ 155-156 Πέννας όπ σ 217 Μπάκας όπ σ 137-138 Για την ακρίβεια ο Παπαθανασίου και ο Πέννας γράφουν ότι ο Καράσαλης ήταν από το Φιτόκ (σηmicro Ανθή) και microόνο Μπάκας γράφει ότι ο Καράσαλης ήταν από το Μπαϊρακτάρ αν και παραπέmicroπει στον Παπαθανασίου και τον Πέννα Η αναφορά του Μπάκα είναι ορθή αφού η οικογένεια Καράσαλη είναι εγγεγραmicromicroένη στο δηmicroοτολόγιο του Μπαϊρακτάρ Βλ ΓΑΚ - Αρχεία Ν Σερρών ndash Αρχείο ∆ήmicroου Νιγρίτας laquo∆ηmicroοτολόγιο χωρίου Μπαϊρακτάρι καθώς και των προσφύγων της Νιγρίταςraquo (1920) 74 Ανώνυmicroος όπ σ 166 Μακεδονία όπ σ 52 Παπαγεωργίου όπ σ 84 75 Gopčević όπ σ 380 Krsquončov όπ τ 1 σ 69 τ 2 σ 479 Τα πληθυσmicroιακά δεδοmicroένα του Brancoff αφορούν microόνο τους χριστιανούς και έτσι δεν microας πληροφορούν για το αν υπήρχαν microουσουλmicroάνοι Ροmicro Βλ Brancoff όπ σ 200-201

17

Ακριβέστερα ο συγκεκριmicroένος οικισmicroός είχε πριν από τον πόλεmicroο του 1912 168

Ελληνόφωνους Έλληνες και 12 Μωαmicroεθανούς76 Μουσουλmicroάνοι κατοικούσαν εκεί και

microετά την προσάρτηση της περιοχής στο ελληνικό κράτος Συγκεκριmicroένα στο microητρώο

αρρένων του Μπαϊρακτάρ του 1913 είναι εγγεγραmicromicroένοι ανάmicroεσα στους 277

άρρενες και 7 microουσουλmicroάνοι από τα ονόmicroατα των οποίων φαίνεται ότι microόνο οι δύο

είχαν υιική σχέση και συνεπώς κατοικούσαν τότε σίγουρα έξι microουσουλmicroανικές

οικογένειες στο χωριό Ένας από αυτούς microάλλον εκχριστιανίστηκε καθώς

καταγράφεται ως microουσουλmicroάνος στη στήλη του θρησκεύmicroατος και ως ορθόδοξος στη

στήλη των παρατηρήσεων του microητρώου Επτά χρόνια αργότερα microόνο ένας κάτοικος

microε microουσουλmicroανικό όνοmicroα του οποίου microάλιστα η κόρη φέρει χριστιανικό όνοmicroα είναι

εγγεγραmicromicroένος στο δηmicroοτολόγιο του Μπαϊρακτάρ77 Τις microαρτυρίες των πηγών

επιβεβαιώνουν σήmicroερα και οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου καθώς αναφέρουν ότι

εκτός από την οικογένεια Καράσαλη κατοικούσαν και άλλες microουσουλmicroανικές (από

τούρκικο αίmicroα) οικογένειες στο χωριό microερικές από τις οποίες εκχριστιανίστηκαν microετά

την προσάρτηση της περιοχής στο ελληνικό κράτος78

Ανεξάρτητα από την ύπαρξη microουσουλmicroάνων Ροmicro στο Μπαϊρακτάρ η σχέση

των χριστιανών Ροmicro γενικά της περιοχής των Σερρών microε το χριστιανισmicroό φαίνεται

ότι ήταν τότε επιδερmicroική αν λάβουmicroε υπόψη microας τη σχετική microαρτυρία του Σ

Μερτζίδη έχοντες ήθη και έθιmicroα περίεργα τα οποία κληρονοmicroικώς από τους γονείς

εις τα τέκνα των microεταδιδόmicroενα διεσώθησαν και διετηρήθησαν τόσω ζωηρά ώστε εκτός

ελαχίστων microεταβολών και διαφορών ας ολίγον κατrsquo ολίγον επήνεγκεν ο Χριστιανισmicroός

είναι πανοmicroοιότυπα microε τα υπό του Ηροδότου περιγραφόmicroενα Ο χριστιανισmicroός λοιπόν

σύmicroφωνα microε το Μελενικιώτη γιατρό είχε επιφέρει ως τα τέλη του 19ου αιώνα

ελάχιστες microεταβολές στα πολλά αλλόκοτα ήθη και έθιmicroα των χριστιανόγυφτων της

σερραϊκής πεδιάδας79 Αντίθετα ο Ν Πέτροβιτς αν και παραθέτει στη microελέτη του

για το έθιmicroο των laquoΝτουντουλάδωνraquo το σχετικό απόσπασmicroα του Μερτζίδη θεωρεί

στα microέσα του 20ού αιώνα ότι οι Ρωmicroηόγυφτοι ως Χριστιανοί δεν είχον την τόλmicroην να

διατηρήσουν το ειδωλολατρικόν αυτό έθιmicroον διότι θα ήρχοντο εις σύγκρουσιν microε την

Ορθόδοξον Εκκλησίαν και έτσι υποστηρίζει ότι το έθιmicroο διατηρήθηκε microόνο από τους

76 Στατιστικοί πίνακες όπ σ 7 77 ΓΑΚ - Αρχεία Ν Σερρών ndash Αρχείο ∆ήmicroου Νιγρίτας laquoΜητρώο Αρρένων Φλάmicroπουρου Γεωργουλά Καρά Ορmicroάνraquo (1913) και laquo∆ηmicroοτολόγιο χωρίου Μπαϊρακτάρι καθώς και των προσφύγων της Νιγρίταςraquo (1920) 78 Μαρτυρίες του Β Φ (ΑΑ 1472 1506) Πρβ επίσης τις microαρτυρίες του Β Χ (ΑΑ 1208 1426) που αναφέρεται σε τουρκικά κράmicroατα και ψεγάδια επί Τουρκοκρατίας στο χριστιανικό Μπαϊρακτάρ 79 Μερτζίδης όπ σ 34

18

Τουρκόγυφτους ως το 191280 Αλλά ο Α Θηλυκός microιλώντας για τους Ροmicro του

Φλάmicroπουρου και της Ανθής από τη microια διαπιστώνει όπως και ο Μερτζίδης ότι σαν

φυλή και σαν λαός εξακολουθούν να έχουν ακόmicroα τις δοξασίες τους και απόκρυφες

λατρευτικές εκδηλώσεις τους όπως για την Ινδική θεότητα Άmicroπαmicroπα και από την άλλη

αναρωτιέται Παραmicroένει παράδοξο και ανεξήγητο τω όντι φαινόmicroενο ακόmicroα το πώς

κατόρθωσαν microέσα στην τροmicroερή Τουρκική καταπίεση και Μωαmicroεθανική αγριότητα που

ζούσαν να διατηρήσουν την Χριστιανική τους πίστη81 Έναν αιώνα microετά τον Σ

Μερτζίδη τα παραδοσιακά έθιmicroα των Ροmicro της περιοχής των Σερρών δεν θεωρούνται

πια στην τοπική βιβλιογραφία αλλόκοτα αλλά σπουδαία αφού έχουν αποκτήσει microια

διαφορετική ερmicroηνεία Οι τοπικές παραδόσεις βεβαιώνουν την εθνική δράση των

κατοίκων ενάντια στους Τούρκους Έτσι το έθιmicroο laquoΤζαmicroάλαraquo του Φλάmicroπουρου έχει

αποκτήσει ιδιαίτερη σηmicroασία διότι αποτελεί αναπαράσταση του τρόπου microε τον οποίο

ερχόταν σε επαφή microε τους συγγενείς τους οι αγωνιστές στην τουρκοκρατία82

Σύmicroφωνα microε την προφορική παράδοση το Μπαϊρακτάρ δεν διέθετε εκκλησία

αλλά microετά την εύρεση της εικόνας της Αγ Άννας ο χώρος τοποθέτησής της

αποτελούσε και το λατρευτικό χώρο του οικισmicroού Για τη microορφή του λατρευτικού

χώρου οι γνώmicroες διίστανται Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν microια πρόχειρη κατασκευή

από καλάmicroια και άλλοι ότι ήταν ένα δωmicroάτιο στο σπίτι της γυναίκας που ονειρεύτηκε

την εικόνα και την έβγαλε microέσα από τη γη Πάντως όλοι συmicroφωνούν ότι την εικόνα

τη λάτρευαν κρυφά και την έκρυβαν από Τούρκους Βούργαρους Γερmicroανούς

Εγγλέζους Έλληνες εθνικόφρονες ελασίτες αντάρτες κακούς ανθρώπους Μάλιστα

αναφέρουν ότι η γυναίκα που είχε την εικόνα κοιmicroόταν microαζί της και όταν έφευγε από

το σπίτι την κουβαλούσε πάντοτε στην πλάτη Γενικά η εικόνα παρουσιάζεται στις

αφηγήσεις των κατοίκων να ακολουθεί τις microετακινήσεις των προγόνων τους στους

χώρους εγκατάστασής τους συνιστώντας έτσι microια κινητή εκκλησία ανάλογα ο

κόσmicroος όπου πήγαινε την κουβαλούσανε microαζί τους83 Ωστόσο λέγεται ότι τα microυστήρια

80 Πέτροβιτς όπ σ 133 81 Θηλυκός όπ σ 138 Για τον Άmicroπαmicroπα διεξοδικά βλ Y Hunt laquoThe Ababas A Rom Ritualraquo Οι Ροmicroά στην Ελλάδα Αθήνα 2002 σ 251-269 Μ Τερζοπούλου laquoΜε τα τύmicroπανα και τα όργια της Μητέρας Η γυναικεία λαϊκή λατρεία ως πολιτική microεταφορά σε ένα συγκρουσιακό περιβάλλονraquo στο συλλογικό έργο Χ Βλαχούτσικου ndash L Kain Hart (επιmicro) Όταν γυναίκες έχουν διαφορές Αντιθέσεις και συγκρούσεις γυναικών στη σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα 2003 σ 334 κε 82 Λιάπης όπ σ 35 Μπάκας όπ σ 24 Για την laquoΤζαmicroάλαraquo και γενικά για τα έθιmicroα του χωριού σήmicroερα βλ Τερζοπούλου όπ σ 340 κε 83 Μαρτυρίες των ΓΜ ΧΜ ΒΦ ΚΜ Κ∆ (ΑΑ 1100) ΒΦ (ΑΑ 1201 1472) ΑΜ (ΑΑ 1206) και ΒΧ (ΑΑ 1208 1426) Για την εικόνα της Αγ Άννας βλ επίσης Τερζοπούλου όπ σ 339 κε Πρβ την πληροφορία για microικρό από καλάmicroια ναό σε έναν άλλο οικισmicroό του κάτω Στρυmicroόνα στο άρθρο της Λαφαζάνη όπ σ 97

19

δεν τελούνταν τότε στον ίδιο τον οικισmicroό αλλά στη Νιγρίτα όταν παντρεύονταν

πηγαίναν στη Νιγρίτα και στεφανώνονταν84 Όmicroως στο σωζόmicroενο κώδικα γάmicroων της

εκκλησιαστικής περιφέρειας Νιγρίτας των ετών 1880-1883 καταχωρούνται και έξι

άδειες γάmicroων του Μπαϊρακτάρ85 και ίσως υπήρχε κάποιος χώρος για τελετές στο ίδιο

το χωριό Πάντως επίσηmicroα εγκαινιάστηκε ναός αρκετές δεκαετίες microετά στις 15

Ιουνίου 1930 από το microητροπολίτη Νιγρίτης Ευγένιο86 Αλλά οι Ροmicro του Μπαϊρακτάρ

κατοικούσαν ήδη σε ένα νέο οικισmicroό που ονοmicroαζόταν Φλάmicroπουρο

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΤΖΑΚΙΩΤΗΣ

84 Μαρτυρία του ΑΜ (ΑΑ 1206) Η τέλεση των microυστηρίων θα ήταν λογικότερο να γινόταν τότε στην πλησιέστερη στο Μπαϊρακτάρ εκκλησία του Αγ Κωνσταντίνου του Γεωργουλά την οποία οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου θεωρούν σήmicroερα και εκκλησία των προγόνων τους Η εκκλησία αυτή δεν αναφέρεται στη microελέτη της ∆αδάκη για τις microεταβυζαντινές εκκλησίες της περιοχής Βλ Σ ∆αδάκη laquoΟι microεταβυζαντινοί ναοί της Βισαλτίαςraquo Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά microέσου της ιστορίας Πρακτικά Β΄ Επιστηmicroονικού Συmicroποσίου (Νιγρίτα 17-20 Οκτωβρίου 1996) Θεσσαλονίκη 2000 σ 163-179 Η συγκεκριmicroένη εκκλησία φέρει τη χρονολογία 1810 Βλ J Lefort (επιmicro) Paysages de Maceacutedoine leurs caractegraveres leur eacutevolution agrave travers les documents et les reacutecits des voyageurs (Travaux et Meacute-moires du Centre de Recherche drsquoHistoire et Civilisation de Byzance - Collegravege de France Monogra-phies αρ 3) Παρίσι 1986 σ 152 85 Ακριβέστερα στο συγκεκριmicroένο κώδικα καταγράφονται οι άδειες γάmicroων που εκδόθηκαν από τις 5-11-1880 έως τις 8-10-1883middot από τους γάmicroους αυτούς οι έξι τελέστηκαν στο χωριό Βαραχτάρ ή Βαριαχτάρ ή Βαριαχτάρι Βλ Π Β Αγγελόπουλος laquoΈνα διπλότυπο κώδικας γάmicroων 1880-1883 της Εκκλησιαστικής περιφέρειας Νιγρίταςraquo Πρακτικά Επιστηmicroονικού Συmicroποσίου Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά microέσου της ιστορίας (Νιγρίτα 27 amp 28 Νοεmicroβρίου 1993) Νιγρίτα 1995 σ 162-165 86 laquoΕιδοποίησιςraquo για τα εγκαίνια του ναού δηmicroοσιεύεται στην εφ Νιγρίτα φ 98 (01-06-1930) σ 2 Ο microητροπολίτης Νιγρίτης κ Ευγένιος θα εγκαινιάσει τον ιερό ναό του Φλαmicroπούρου (Μπαϊρακτάρ) Πρόκειται αναmicroφίβολα για τη microικρή εκκλησία της Αγ Άννας την παλαιότερη από τις δύο εκκλησίες του Φλάmicroπουρου Ο Α Λιάπης αναφέρει στο άρθρο του ένα γεγονός ndashτο οποίο microάλλον άκουσε στο Φλάmicroπουροndash για την ανέγερση microέσα σε microια νύχτα microιας microικρής και microε πρόχειρα υλικά εκκλησίας στο χώρο του σηmicroερινού ναού του Αγ Ιωάννη καθώς οι Τούρκοι ήταν αντίθετοι Αλλά το χωριό δεν βρισκόταν στη σηmicroερινή του θέση κατά την οθωmicroανική περίοδο Βλ Λιάπης όπ σ 35

20

περιόδους πληmicromicroύρων5 Αποτέλεσmicroα της απειθάρχου αυτής ροής όπως εξηγεί ο

Σερραίος ιστορικός Π Θ Πέννας ήτο να εγκλωβίζωνται και να κατακλύζωνται υπό

των υδάτων ολόκληρα χωρία και απέραντοι εκτάσεις να αχρηστεύωνται και να

microεταβάλλωνται εις θάλασσαν να κινδυνεύουν δrsquo εκάστοτε άνθρωποι και ζώα και να

καταστρέφεται ο συνεχής microόχθος των αγροτών6 Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1930

που αποξηράνθηκε η λίmicroνη του Αχινού η ζωή των παραλίmicroνιων κατοίκων

επηρεαζόταν λοιπόν από τις εποχικές αυξοmicroειώσεις της Οι συνθήκες αυτές δεν ήταν

ασφαλώς ευνοϊκές για τη δηmicroιουργία παρόχθιων microακρόβιων οικισmicroών και επέτρεπαν

microόνο εφήmicroερες εγκαταστάσεις ψαράδων-αγροτών7 Τέτοιες εγκαταστάσεις

συνιστούσαν προφανώς και οι οικισmicroοί Μπαϊρακτάρ Καρά Ορmicroάν και Γεωργουλάς

Οι σηmicroερινοί κάτοικοι του Φλάmicroπουρου microιλώντας για τη ζωή των προγόνων τους

επιβεβαιώνουν τις προηγούmicroενες υποθέσεις

Εξασκούσαν το επάγγελmicroα των ψαράδων Όπου υπήρχε θα λέγαmicroε νησίδα υπήρχε στεριά έφτιαναν και τα καλύβια τους Κατά οmicroάδες ζούσαν Τρεις τέσσερις οικογένειες εδώ άλλοι πιο microέσα παράδειγmicroα στην περιοχή Καρά Ορmicroάν που λέmicroε δηλαδή microετά συγκεντρώθηκε το χωριό [hellip] Ως φαίνεται microόλις δηmicroιουργούσε παλίρροια ο Στρυmicroόνας ή ξέρω rsquoγω τι λοιπόν τραβιότανε ο κόσmicroος8

Οι κάτοικοι του Φλάmicroπουρου υποστηρίζουν σήmicroερα ότι η τοποθεσία του

χωριού τους άλλαξε τουλάχιστον δύο ή τρεις φορές9 Η αmicroέσως προηγούmicroενη θέση

του ήταν στα βορειοδυτικά της σηmicroερινής στην τοποθεσία laquoΤρίγωνοraquo και ο

προγενέστερος αυτός οικισmicroός ονοmicroαζόταν επίσης laquoΜπαϊρακτάρraquo10 Αυτό εξηγεί και

το γεγονός ότι σε έναν πίνακα των χωριών της περιοχής microε ηmicroεροmicroηνία 23

5 Βλ συνοπτικά Γ Μπαρτζούδης laquoΑναφορά στις λίmicroνες του Στρυmicroόναraquo Χρονικά Πεθελινού 1 (1996) 15 6 Π Θ Πέννας laquoΟ Στρυmicroών και τα παραγωγικά έργα της πεδιάδος των Σερρών επί τουρκοκρατίαςraquo Σερραϊκά Χρονικά 7 (1976) 94 Για τις πληmicromicroύρες διεξοδικά βλ Ν Η Αναγνωστόπουλος Ο κάmicroπος των Σερρών Μελέτη συγκριτικής γεωπονικής Αθήνα 1936 σ 25-29 7 Πρβ ∆ Λαφαζάνη laquoΜικτά χωριά του κάτω Στρυmicroόνα Εθνότητα Κοινότητα και Εντοπιότηταraquo Σύγχρονα Θέmicroατα 63 (Απρίλιος-Ιούνιος 1997) 96-97 όπου η συγγραφέας αναφέρεται στους από ευτελή τοπικά υλικά και πρόσκαιρου χαρακτήρα οικισmicroούς του κάτω Στρυmicroόνα 8 Μαρτυρία του ΒΧ (ΑΑ 1426) 9 Μαρτυρίες των ΚΠ (ΑΑ 1204) ΑΜ (ΑΑ 1206) ΒΚ και ΒΧ (ΑΑ 1208 1426) και ΒΦ (ΑΑ 1472) 10 Μαρτυρία του ΒΦ (ΑΑ 1472) Έξω απrsquo το χωριό αυτό επειδή η λίmicroνη προχωρούσε ήταν τότε πιο πέρα όταν τελειώνουν τα τελευταία σπίτια του σηmicroερινού του χωριού πιο πέρα ήταν κάτιhellip αmicromicroουδερό το microέρος είχε άmicromicroο όλη η γης microέχρι δυο τρία microέτρα άmicromicroος αmicromicroουδερό κι επειδή βρήκαν το microέρος αmicromicroουδερό δεν ήταν λασπωmicroένο εκεί έκαναν τα καλύβια τους Κι εκείνο λέγεται laquoΜπαϊρακτάριraquo είναιhellip παλιός microαχαλάς Από κει που έφυγαν απrsquo τα νερά στήθηκαν εκεί στο στεγνό το microέρος [hellip] Και microετά όσο πήγαν τα πράγmicroατα έγιναν αποξηραντικά έργα microετά τραβήχτηκε το χωριό προς τα rsquoδω

2



















3










ΠΙΝΑΚΑΣ 1



1876 110 mdash 400

1885 90 mdash 200

1888 86 mdash 150

1900 184 mdash 300

1902 250 mdash 400

1912 14 20 180

1913 11 24 512

1915 51 44 565

1920 9 33 615



4

















5

























6


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20



















3










ΠΙΝΑΚΑΣ 1



1876 110 mdash 400

1885 90 mdash 200

1888 86 mdash 150

1900 184 mdash 300

1902 250 mdash 400

1912 14 20 180

1913 11 24 512

1915 51 44 565

1920 9 33 615



4

















5

























6


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20










ΠΙΝΑΚΑΣ 1



1876 110 mdash 400

1885 90 mdash 200

1888 86 mdash 150

1900 184 mdash 300

1902 250 mdash 400

1912 14 20 180

1913 11 24 512

1915 51 44 565

1920 9 33 615



4

















5

























6


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20

















5

























6


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20

























6


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20


το χρόνο


























7



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20



















8





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20





















9
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20
























10






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20






























11


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20


























12





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20





γ Η γλώσσα



















13



























14
























15


























16























17































18




























19










20



























14
























15


























16























17































18




























19










20
























15


























16























17































18




























19










20


























16























17































18




























19










20























17































18




























19










20































18




























19










20




























19










20










20

Φλάμπουρο: Η «αναζήτηση» ενός...

Documents