1

บทปฏบตการท 7

เรอง กายวภาคศาสตรของกบ (Frog Anatomy)

ผศ.ดร. จนทรทพย ชวยเงน

บทนา

การศกษากายวภาคศาสตรชวยใหนกศกษามองเหนความสมพนธทางดานววฒนาการของสตวม

กระดกสนหลงแตละกลม นอกจากนนวชากายวภาคศาสตรยงเปนพนฐานของวชาวทยาศาสตรชวภาพทก

สาขา แตการศกษากายวภาคศาสตรในสตวชนสงทาไดยาก ดงนนการศกษาถงความรพนฐานทางดานกาย

วภาคศาสตรและสรรวทยาของสตวมกระดกสนหลงในหองปฏบตการจงใชกบนา (Hoplobatrachus

rugulosus) เปนตวอยาง กบนาเปนสตวมกระดกสนหลงทมโครงสรางพนฐาน และกระบวนการทาง

สรรวทยาหลายประการคลายคลงกบสตวมกระดกสนหลงชนดอน นอกจากนกบยงมขนาดโตพอสาหรบ

การศกษาอวยวะตาง ๆ ไดอยางทวถง กบทใชศกษาในหองปฏบตการควรฆาแลวดองดวยฟอรมาลน 10%

ประมาณ 1-2 สปดาหกอนเพอใหเลอดแขงตว การฆากบใชเขมดามยาวแทงลงไปตรงรอยตอของคอกบ

ลาตวซงจะมแอง (foramen magnum) อย หมนเขมไปโดยรอบเพอทาลายไขสนหลง (spinal cord) และสมอง

หรออาจฆาโดยใหดมยาสลบแลวจงนาไปดอง การฆากบโดยวธการทกลาวมาแลวทาใหกบไมเสยเลอด

เลอดจะคงอยในเสนเลอดงายตอการศกษาระบบวงจรโลหต กอนดองควรเจาะชองทองเพอใหสารละลาย

ฟอรมาลนแทรกซมเขาถงอวยวะภายในอยางรวดเรวเพอปองกนการเนาเสยของอวยวะภายใน

วตถประสงค

1. เพอใหนกศกษาสามารถบอกชอและหนาทของอวยวะภายนอก อวยวะภายใน และบอก

ความสมพนธระหวางระบบอวยวะตาง ๆ ของกบได

2. เพอใหนกศกษาเขาใจกายวภาคศาสตรของระบบตาง ๆ ในรางกายของกบ

3. เพอใหนกศกษาสามารถศกษากายวภาคศาสตรของกบโดยใชเทคนคทถกตอง

2

กจกรรมท 1 ศกษาลกษณะภายนอก (External feature) (ภาพท 1)

ผวหนงของกบมลกษณะบางออนนม ไมมเกลด ทผวหนงมตอมเมอก (mucous gland) ตอมเหลาน

จะสรางเมอกมาหลอเลยงทาใหผวหนงของกบลน ผวหนงทางดานหลง (dorsal) จะเหนเปนจด ๆ กระจายอย

ทวไป จดเหลานเกดจากเมดรงควตถ (pigment granules) รางกายกบแบงไดเปนสองสวนคอ สวนหว (head)

และ ลาตว (trunk) ทงสองสวนตดกนโดยไมมสวนคอ ประมาณกงกลางของลาตวทางดานบนมลกษณะโคง

ลงเรยกวา sacral hump

ตา (Eyes) ตากบมขนาดใหญมองเหนไดดในทมด กบสามารถมองเหนไดรอบตวโดยไมตองหมน

ตว เนองจากตาของกบมลกษณะโปนออกมา กบมหนงตาบน (upper eyelid) ซงเคลอนไหวหรอกระพรบ

ไมได สวนหนงตาลางมเยอบาง ๆ ตดอยทางตอนบนเรยกวาหนงตาทสาม (nictitating membrane) เยอบาง

ใสเยอนจะแผมาคลมตาจนมดเมอเวลากบวายนาเพอปองกนไมใหน าเขาตาและปดตาเมอเวลานอนหลบ

ห (Tympanic membrane) มลกษณะเปนแผนกลมอยถดจากตาไปทางดานลาตว กบไมมใบหหรอ

หสวนนอก หทาหนาทรบคลนเสยงจากอากาศหรอนา แลวสะทอนเขาไปยงหสวนใน

จมก (Nose) มรจมก (nares หรอ nostrils) สองชอง รจมกทะลเขาไปในชองปาก รจมกทอยขางนอก

เรยก external nares สวนรทเปดเขาไปในปากเรยก internal nares

ปาก (Mouth) กบมปากกวาง เมออาปากกบ (ภาพท 2) จะเหนวาทขอบขากรรไกรบนมฟนซเลก ๆ

คลายซเลอยเรยกวา maxillary teeth ถดเขาไปขางในทเพดานปากมฟนอกสองแถวเรยกวา vomerine teeth

บรเวณใกล vomerine teeth มรเปดของ internal nares สองร ตอจากนนเขาไปเปนบรเวณทรองรบลกตาทง

สองขางเรยกวา prominence of eye ball ดานในสดของเพดานปากตอจาก prominence of eye ball จะมรเปด

ของ Eustachian tube ซงเปนทอทตดตอระหวางหสวนกลางกบคอหอย (pharynx) มหนาททาใหความดน

ภายในหกบบรรยากาศภายนอกเทากนเสมอ บรเวณคางทางดานหนาของขากรรไกรลางมลน (tongue) ตดอย

ลนมลกษณะแบน สวนปลายมสองแฉก ลนกบมลกษณะแตกตางจากลนของสตวอน เนองจากมสวนโคน

ลนตดกบขากรรไกรลางและสวนปลายของลนอยภายในปาก เวลากบจบแมลงจะตวดสวนปลายลนออกมา

ทพนขากรรไกรลางถดจากลนเขาไปขางในมชองเรยกวา glottis เปนชองแคบ ๆ อยตรงกลางใกลลาคอ

สาหรบกบทใชศกษานนชองนจะปดอย ถาตองการเหนชองชดเจนใหใชเขมแหวกด ชองนจะเปดเขาส

หลอดลม (trachea) ดานในสดของปากมชองเปดหนงชอง รอบ ๆ ชองนมลกษณะเปนรอยยน ชองนเปนทาง

3

เปดเขาสหลอดอาหาร (Esophagus) ในกบตวผจะมถง (vocal sac) สดา อยบรเวณคางขางละ 1 ถง ถงนมร

ทะลเขาไปภายในชองปากทาหนาทสาหรบบรรจลมขยายเสยงรองของกบใหดงขน เพอรองเรยกตวเมยใน

ฤดผสมพนธ

ลาตว (Trunk) ดานบนม sacral hump ดานลางเปนสวนทอง (abdomen) สวนทองมกจะพองกวาง

กวาสวนเอว เอวของกบตวเมยมกจะพองออกมากกวาของตวผซงมเอวคอดเลก เพราะในตวเมยภายในชอง

ทองจะมไขอยเตม แตการสงเกตดขนาดของเอวมกจะไดผลไมแนนอนนกเพราะถาไมใชฤดผสมพนธสวน

เอวกจะไมแตกตางกนมากนกจงตองพจารณาอยางอนประกอบดวย ปลายสดของลาตวจะมรเปดเรยกวา

cloacal opening ซงเปนทางออกของ ๆ เสยทกอยางรวมทงเซลลสบพนธ

รยางค (Appendages) กบเปนพวก tetrapoda จงมรยางค 2 ค (ภาพท 1)

1. รยางคคแรกคอขาหนา (forelimb) ประกอบดวยโคนแขน (brachium) สวนนจะอยตดกบลาตว

ตอจากโคนแขนเปนปลายแขน (antebrachium) ตอไปเปนสวนของมอ (manus) ซงแบงออกเปน ขอมอ

(carpus) ฝามอ (metacarpus) นวมอ (digit) นวมอกบม 4 นว สวนนวหวแมมอ (pollex) นนมลกษณะเปนตม

เลก ๆ

2. รยางคคหลงคอขาหลง (hindlimb) ประกอบดวยโคนขา (femur หรอ thigh) สวนนจะตดกบลาตว

มขนาดใหญ ถดไปเปนปลายขา (tibia หรอ shank) สวนสดทายคอเทา (foot หรอ pes) ประกอบดวยขอเทา

(tarsus) ฝาเทา (metatarsus) และนวเทา (digits หรอ toes) มอย 5 นว นวหวแมเทา (hallux) สนกวานวอน ๆ

นวทยาวทสดคอนวท 4 หรอนวนาง ระหวางนวเทามแผนหนงบาง ๆ (web) ขงอย เพอชวยพดโบกนา

ในขณะวายนา

4

ภาพท 1 ลกษณะภายนอกทางดานขางของกบ (ทมา: คลม วชโรมล 2518)

ภาพท 2 แสดงลกษณะภายในชองปากและคอหอยของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)

5

กจกรรมท 2 ศกษาระบบกลามเนอ (Muscular system) (ภาพท 3 และ 4)

การศกษาระบบกลามเนอของกบ จะตองเอาผวหนงชนนอกของกบออกใหหมด เพอใหมองเหน

กลามเนอมดตาง ๆ ไดชดเจน การเอาผวหนงออกใหใชปากคบดงผวหนงขนแลวใชกรรไกรหรอมดเลาะ

ออก หรออาจใชมอดงออกกได เมอเลาะผวหนงบรเวณใตแขนจะเหนเสนเลอด musculo-cutaneous ซงนา

เลอดมาเลยงทผวหนง ในปฏบตการนศกษาเฉพาะกลามเนอรางกาย (Somatic muscle) ทสาคญและสามารถ

มองเหนไดเมอลอกผวหนงของกบออก ไดแก กลามเนอบรเวณหว กลามเนอบรเวณลาตว (Trunk muscle)

และ กลามเนอรยางคขา (Appendicular muscle)

กลามเนอบรเวณหวไดแก (1) Mylohyoideus มลกษณะเปนแผนบางขวางอยใตคาง หนาทชวยใน

การกลนอาหาร (2) Temporalis อยหลงลกตา ทาหนาทหบปาก (3) Masseter ทาหนาทหบปาก (4) Depressor

mandibulae อยดานหลง tympanic membrane ทาหนาทอาปาก

กลามเนอบรเวณลาตว ไดแก กลามเนอหลง (Epaxial muscle) และ กลามเนอทอง (Hypaxial

muscle) กลามเนอหลงไดแก (5) Longissimus dorsi ทาหนาทเหยยดหลง (6) Coccygeo-iliacus ทาหนาทยด

กระดกเชงกราน (7) Pyriformis ทาหนาทดงขาเขาหาตว (8) Sphinctor ani ทาหนาทปดเปดชอง cloaca

กลามเนอทอง (Hypaxial muscle) ไดแก (9) Obliquus externus ทาหนาทหดชองตว (10) Pectoralis ทา

หนาทดงแขนเขาหาตว กลามเนอ (11) Rectus abdominis ทาหนาทหดชองตวใหเลกลง และ (12) Cutaneous

abdominis ทาหนาทดงผวหนงทางดานหลง

กลามเนอรยางคขาหนาดานหลง ไดแก (13) Dorsalis scapulae ทาหนาทยกแขนขน (14) Latissimus

dorsi ทาหนาทหมนแขน (15) Triceps brachii ทาหนาทเหยยดแขนออก

กลามเนอรยางคขาหนาดานทองไดแก (16) Deltoideus ทาหนาทยกแขนขน

กลามเนอรยางคขาหลงดานหลง ไดแก (17) Glutaeus ทาหนาทหมนตนขาไปดานขาง (18) Triceps

femoris ทาหนาทเหยยดหวเขาทาใหขาเหยยดตรง (19) Bicep femoris ทาหนาทหดปลายขาเขาหาโคนขา

(20) Semi-membranosus ทาหนาทงอเขา (21) Peronaeus ทาหนาทเหยยดขาตรง และ (22) Gastrocnemius

ทาหนาทเหยยดปลายขา

กลามเนอรยางคขาหลงดานทอง ไดแก (23) Adductor longus ทาหนาทดงขาเขาหาตว (24)

Sartorius ทาหนาทงอเขา (25) Adductor magnus ทาหนาทดงขาเขาหาตว (26) Gracilis major และ Gracilis

minor ทาหนาทงอหวเขา

6

ภาพท 3 แสดงระบบกลามเนอดานหลงของกบนา (Hoplobatrachus rugulosus)

(ทมา: ดดแปลงจาก เชาวนและพรรณ, 2528)

Triceps femoris

7

ภาพท 4 แสดงระบบกลามเนอดานทองของกบนา (Hoplobatrachus rugulosus)

(ทมา: ดดแปลงจาก เชาวนและพรรณ, 2528)

8

กจกรรมท 3 ศกษาลกษณะภายใน (Internal anatomy) (ภาพท 5)

หลงจากศกษาลกษณะภายนอกแลว นากบมาผาทองเพอศกษาลกษณะภายใน วธการผาใหจบกบ

นอนหงายบนถาดผาตด ใชกรรไกรตดผวหนงหนาทองกบออกใหกวางทสด แลวใชมดกรดเบา ๆ ตรง

บรเวณใกล ๆ เสนกลางตว (linea alba) ซงมกจะเหนเปนเสนสดาพาดจากทองขนไปจนถงลนป ใตเสนนจะ

มเสนเลอดดาอยเสนหนงเรยกวา ventral abdominal vein หรอ anterior abdominal vein เสนเลอดนจะนา

เลอดจากทองไปเปดเขาสตบ ดงนนเพอปองกนไมใหเสนเลอดนขาดเมอเวลาผาทอง ใหใชมดกรดใหเยอง

ไปทางซายหรอขวาใหขนานกบเสน linea alba ในการเปดหนาทองกบเมอใชมดกรดเปนชองเลก ๆ แลวให

ใชกรรไกรสอดเขาไปตดกลามเนอหนาทองไปเรอย ๆ จนถงกระดกลนป (xiphoidcartilage) ขณะทตด ควร

ยกปลายกรรไกรใหสงขน เพอไมใหตดถกอวยวะทอยภายในชองทอง เมอถงกระดกลนปแลวใหตดเลยไป

จนถงกระดกอกจงหยด เมอพลกกลามเนอทองจะเหนเสนเลอดดาหนาทอง ventral abdominal vein ตดอย

ตอมาใชเขมหรอปากคบคอย ๆ เขยเยอบาง ๆ ทยดหลอดเลอดดาใหหลดจากกลามเนอหนาทอง ตด

กลามเนอบรเวณหนาทองใตแขนจนถงขาหลงทงไป เปดชองอกโดยแยกกระดกอกทตดแลวออกจากกน

ขณะทเปดชองอกระวงอยาดงแรง เพราะจะทาใหเสนเลอดดา 3 เสนทเปดเขาส anterior vena cava ขาด เสน

เลอดทง 3 เสนน มองเหนพาดอยระหวางขาหนากบชวงไหล เมอเปดชองอกและชองทองแลวจะเหนอวยวะ

ตาง ๆ ดงน

หวใจ (Heart) ตงอยภายในชองอก มเยอหมเรยกวา pericardium ใชปากคบดงเยอหมหวใจใหขาด

ออกจะเหนสวนตาง ๆ ของหวใจซงประกอบดวย sinus venosus มลกษณะเปนรปสามเหลยมอยดานบนของ

หวใจ แตสาหรบกบทศกษาเนองจากกบนอนหงายดงนน sinus venosus จงถกหวใจบงอย ใหจบ ventricle

ขนแลวพลกกลบกจะเหนไดชด หวใจหองบน (auricle หรอ atrium) ม สองหอง ผนงบาง สวนหวใจหองลาง

(ventricle) ม หนงหอง ผนงหนา conus arteriosus อยตอจาก ventricle ไปทางหวอยทางดานลางของ atrium

(ในกบทศกษาจะเหนทบอยขางบนเพราะกบหงายทอง ) ตอจาก conus arteriosus จะมเสนเลอดแยกออกเปน

aortic arch ซายและขวา เสนเลอดนมขนาดใหญ ผนงหนา

ปอด (Lung) มลกษณะเปนถงยน ๆ อยท งสองขางของหวใจ

ตบ (Liver) มอยสามพ (lobe) ซกซายสองพ ซกขวาหนงพ เมอพลกตบซกขวาขนจะเหนถงนาด

(gall bladder) เปนถงกลมสเขยวแกอยใตตบ (ถาไมมน าดขงอยจะเหนเปนถงเยอบาง ๆ สขาวตดอยทตบ)

9

กระเพาะอาหาร (Stomach) มลกษณะเปนกลามเนอแขง ๆ สขาว อยทางดานบนของตบซกซาย

ตอนปลายของกระเพาะจะแคบและคอด ถาพลกตบขนจะเหน ลาไสเลก (Small intestine) สวนตนของลาไส

เลกทตดกบกระเพาะเรยกวา duodenum บรเวณรอยตอระหวางกระเพาะกบ duodenum ม ตบออน

(Pancreas) ซงมลกษณะเปนรวสขาวคอนขางเหลองตดอย ถดจาก duodenum เปนลาไสเลกสวนทเรยกวา

jejunum และ ilium ลาไสเลกสวนนจะขดไปมา ม mesentery ยดไว บน mesentery มเมดกลม ๆ สเลอดหม

ตดอย อวยวะนคอ มาม (Spleen) การหามามตองหา mesentery ทยดลาไสสวน ileum ใหพบกอน ตอจาก

ileum เปนสวนของ ไสตรง (Rectum) มลกษณะเปนถงใหญ ภายในมกมกากอาหารสดา ดานหนาของ

rectum มถงใส ๆ บงอย ถงนคอ กระเพาะปสสาวะ (Urinary bladder) ถามปสสาวะขงอยถงนจะบางใสม

ขนาดใหญ แตถาไมมปสสาวะขงอยถงจะหดตว มลกษณะยนและมขนาดเลก

เมอยกกระเพาะอาหารขนจะมองเหน ไต (Kidney) เปนอวยวะแบน ๆ สคอนขางแดงตดอยกบ

กระดกสนหลงทงดานซายและขวา ทสวนหวของไตทง 2 ขางถาเปนกบตวผ จะมอวยวะรปไขเลก ๆ ส

เหลองตดอยเรยกวา อณฑะ (Testis) แตถาเปนกบตวเมยจะมเยอบางใสเปนรว ๆ สคอนขางเหลองตดอย

เรยกวา รงไข (Ovary) ถาเปนฤดผสมพนธรงไขจะมขนาดใหญ ภายในมไขเมดเลก ๆ สดาเตมไปหมด

บรเวณใกลกบอวยวะสบพนธมกลบสเหลองคลายนวมอตดอยเรยกวา กลบมน (Fat body) ซงเปนแหลง

สะสมอาหารไวใชในชวงจาศล ขนาดของกลบมนของกบแตละตวจะไมเทากน กลบมนพบทงในกบตวผ

และตวเมย ในกบตวเมยจะพบ ทอนาไข (Oviduct) เปนเสนเลก ๆ ขดอยขางไตทงสองขาง ในฤดผสมพนธ

ทอนมขนาดใหญเชนเดยวกบรงไข ทอนาไขมปากแตร (funnel) ซงตงตนใกลขวปอดและไปเปดทชอง

ทวารรวม (Cloaca)

10

ภาพท 5 แสดงอวยวะภายในของกบ (ทมา: Wodsedalek, 1963)

11

กจกรรมท 4 ศกษาระบบขบถายของเสยและระบบสบพนธ (Urogenital system) (ภาพท 6)

อวยวะขบถายของเสยทเปนของเหลวในกบคอ ไต (Kidney) ไตของกบม 2 ขางอยตดกบกระดกสน

หลง ดานบนของไตมตอมหมวกไต (adrenal gland) เหนเปนทางสเหลอง ตอมหมวกไตเปนตอมไรทอ

(endocrine gland) ทาหนาทสรางฮอรโมน epinephrine (adrenalin) ดานขางของไตมหลอดไต (ureter) ซงจะ

มองเหนเปนเสนเลก ๆ สขาว ทอนจะไปเปดทดานบนของ cloaca นาปสสาวะจะไหลออกจากไตไปส

cloaca และจะถกเกบไวทกระเพาะปสสาวะ

อวยวะสบพนธของกบตวผ (ภาพท 6A) คออณฑะ (testis) มรปรางเหมอนไขปลาชอน มสเหลอง

ขนาดเทาเมลดขาวสาร อณฑะจะยดตดอยบนไตดวยเยอ mesochium และทาหนาทสรางตวอสจ

(spermatozoa) เมอสรางเสรจแลว อสจจะออกจากอณฑะทางหลอดเลก ๆ ทเรยกวา vasa efferentia เขาสไต

ตวอสจออกจากไตทางหลอดไตแลวไปพกอยทถงเกบอสจ (vesicular seminalis) ซงอยทปลายหลอดไตใกล

กบ cloaca ปกตมองไมคอยเหน จะเหนชดในฤดผสมพนธ หลอดไตของกบตวผจงทาหนาทเปนทอนาอสจ

(vas deferens) ดวย

อวยวะสบพนธของกบตวเมย (ภาพท 6B) คอรงไข (ovary) มลกษณะเปนรวบาง ๆ ยดตดกบไตดวย

เยอ mesovarium ในฤดผสมพนธภายในรงไขจะมไข (eggs) ซงมลกษณะเปนเมดสดา ๆ อยภายใน สองขาง

ของไตมทอนาไข (oviduct) เปนเสนขาว ๆ ขนาดเลกขดไปขดมา ทอนาไขตงตนทขวปอด โดยสวนปลายจะ

มลกษณะคลาย ๆ ปากแตร อกปลายหนงของทอนาไขจะไปเปดท cloaca ขาง ๆ บรเวณทเปดของหลอดไต

ตอนปลายของทอนาไขมลกษณะเปนถงบาง ๆ ขนาดใหญคอ ถงเกบไข (ovisac) ซงยดตดกบหลอดไตตลอด

ทาง ปกตไมพบนอกจากในฤดผสมพนธ

12

ภาพท 6 แสดงระบบขบถาย และ ระบบสบพนธของกบ (A) เพศผ (B) เพศเมย

(ทมา: http://www.arthursclipart.org )

A

B

13

กจกรรมท 5 ศกษาระบบไหลเวยนโลหต (Circulatory system) (ภาพท 7)

ระบบหมนเวยนโลหตของกบเปนระบบวงจรโลหตปด (close-circulatory system) ระบบวงจร

โลหตแบบนเลอดทไหลไปยงสวนตาง ๆ ของรางกายจะอยภายในเสนเลอดโดยไมเปดออกไปตดตอกบ

ชองวางของรางกาย ในการศกษาระบบวงจรโลหตของกบควรจะเรมจากหวใจเปนศนยกลาง

ใหศกษาตาแหนงของหวใจ สวนประกอบ และเสนเลอดเสนใหญ ๆ ทตดตอกบหวใจโดยเรมจาก

หวใจแลวตามเสนเลอดไปทละเสน เสนเลอดทนาเลอดออกจากหวใจหองลาง (ventricle) ไปยงอวยวะสวน

ตาง ๆ คอเสนเลอดแดง (artery) ระบบเลอดทนาเลอดออกจากหวใจเรยกวา arterial system สวนเสนเลอดท

นาเลอดกลบเขาสหวใจคอเสนเลอดดา (vein) และระบบเลอดทนาเลอดกลบสหวใจเรยกวา venous system

ในการศกษาระบบเสนเลอด ควรจะศกษาระบบหลอดเลอดดากอนเพราะระบบเสนเลอดนจะอย

ทางดานทอง (ventral) ของกบ ขณะทผากบนนจะผาทางดาน ventral ดงนนระบบหลอดเลอดดาจงเหนอย

ดานบน สวนระบบหลอดเลอดแดงจะอยทางดานลาง อกประการหนงหลอดเลอดดาผนงบางกวาหลอดเลอด

แดง ถาศกษาทหลงเสนเลอดดาจะมโอกาสขาดไดมาก

1. หวใจ (heart) (รปท 8) หวใจกบแบงเปน 4 สวนคอ

1.1 Sinus venosus มลกษณะเปนรปสามเหลยมอยดานบนของหวใจ

1.2 Auricle หรอ Atrium คอหวใจหองบน ม 2 หอง ผนงบาง

1.3 Ventricle คอหวใจหองลาง ม 1 หอง เปนรปกรวยผนงหนา

1.4 Conus arteriosus เปนสวนทตอจาก Ventricle ไปทางหว อยดานลางของ atrium จาก conus

arteriosus จะมเสนเลอดแยกออกเปน aortic arch ซายและขวา

2. ระบบไหลเวยนโลหตดา (Venous system) (ภาพท 9 และ 10)

ศกษาเรมตนจาก sinus venosus (ยก ventricle ขน) จะมเสนเลอดดาใหญ 2 เสนมาเปดเขามมบนทง

2 ดาน เสนเลอดนคอ anterior vena cava หรอ superior vena cava สวนทางดานลางของ sinus venosus มเสน

เลอดดาใหญทรบเลอดเสยมาจากตบและไตมาเปดเขา 1 เสน เสนเลอดนคอ posterior venacava หรอ Inferior

vena cava

14

เรมจาก anterior venacava ขางซายหรอขวากไดใหคอย ๆ ตามเสนเลอดกงตาง ๆ ไป โดยใชเขมและ

forceps คอย ๆ เขยจะพบวา anterior vena cava เกดจากเสนเลอด 3 เสนมารวมกน ซงเสนเลอดทง 3 เสนนจะ

เหนชดตงแตตอนทเปดชองอก โดยอยระหวางหวใจกบชวงไหล

ดานลางของ sinus venosus มเสนเลอดดาใหญมาเปดเขา 1 เสนคอ posterior vena cava เสนเลอดน

จะเรมจากไตผานตอไปยงตบแลวไปเปดเขาส sinus venosus ขณะทผานไตและตบจะรบเลอดเสยจากไตและ

ตบดงน

ชวงทผานตบมเสนเลอด hepatic vein นาเลอดจากตบมาเปดเขา เสนเลอดนม 2 เสน ซาย-ขวา ขนาด

สน ๆ วธหาเสนเลอดคน ใหแยกตบซกซายและขวาออกจากกนจะเหนเสนเลอดเสนนชด ตบไดรบเลอดเสย

มาจากเสนเลอดหนาทอง (ventral abdominal vein) และรบเลอดทมอาหารตาง ๆ ทดดซมจากลาไสและ

กระเพาะอาหารทางเสนเลอด hepatic portal vein เสนเลอดเสนนจะเหนไมคอยชดเจนแตตาแหนงทมาเปด

เขาตบจะเปดเขาตบซกซาย

Posterior vena cava ชวงทตอระหวางตบและไต จะไมมแขนงเสนเลอดมาเปดเขา ถาตองการหา

posterior vena cava ชวงนใหใชเขมเขยเยอบาง ๆ ทบชองทองอยใหขาดออกกจะเหนเสนเลอดเสนนไดชด

posterior vena cava มขนาดใหญ ขณะทผานไตทง 2 ขาง จะมเสนเลอด renal vein ซงมขนาดเลกและสนมา

เปดเขาทางดานซายและขวาหลายค นอกจากนยงมเสนเลอดทรบเลอดมาจากอณฑะหรอรงไข และจากกลบ

มน (fat body) มาเปดเขาดวย วธหาเสนเลอดเหลานใหใชเขมเขย mesentery ทยดอยใหขาดออกไป โดยเขย

ตรงกงกลางระหวางไตทง 2 ขาง จะเหนเสนเลอดเหลานไดชด ไตไดรบเลอดมาจากขาและสวนทายของชอง

ทองโดยผานมาทาง renal portal vein เสนเลอดเสนนอยขาง ๆ ไต (ขอบนอกของไต) วธหา ใหเขยเยอบชอง

ทองออก จะเหนเสนเลอดนตดอยกบขอบนอกของไต renal portal vein มเสนเลอดจากโคนขาดานนอกและ

โคนขาดานในมาเปดเขา

15

ภาพท 7 แสดงระบบเสนเลอดดา และ เสนเลอดแดงของกบ (ดานทอง)

(ทมา: Storer and Usinger, 1961)

16

ภาพท 8 แสดงลกษณะหวใจของกบ (A) ดานทอง (B) ดานหลง และ (C) ภาพตดขวางดานหนา (Frontral

section) แสดงการไหลของเลอด (ทมา: เชาวนและพรรณ, 2528)

17

ภาพท 9 แสดงระบบเสนเลอดดา (Venous system) ของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)

18

ภาพท 10 หวใจกบดานทองแสดง Sinus venosus (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)

3. ระบบไหลเวยนโลหตแดง (Arterial system) (รปท 11)

ศกษาโดยเรมจาก conus arteriosus ขนไปทางหว มแขนงเสนเลอดแยกไปซายและขวา แตละแขนง

คอ aortic arch จาก aortic arch แตละเสนจะมแขนงเสนเลอดแยกออกไปอกแขนงละ 3 เสนดงน

1. Carotid arch (เลอดทอยภายในเสนเลอดนเปนเลอดบรสทธ ) นาเลอดไปเลยงบรเวณหวทงหมด

วธหาเสนเลอดเสนนใหใชเขมและปากคบ (forceps) คอย ๆ แกะตาม aortic arch ขางใดขางหนงไป ตอน

ปลายของ aortic arch จะแยกเปน 3 แขนง แขนงทเปน carotid arch มกระเปาะเลก ๆ เรยกวา carotid gland

ตดอย

2. Systemic arch (เลอดทอยภายในเสนเลอดนเปนเลอดผสม ) เปนเสนเลอดแดงใหญทนาเลอดไป

เลยงรางกาย เสนเลอดเสนนอยถดจาก carotid arch ลงมาเปนแขนงทอยตรงกลางและจะโคงขนานกบ

carotid arch เลกนอยแลวจงวกลงมาทางดานลางไปรวมกบ systemic arch อกขางบรเวณชองทองสวนหวไต

แลวกลายเปนเสนเลอดแดงใหญชอวา dorsal aorta วธหา systemic arch ทงายและมองเหนไดชดเจนอกวธ

หนงคอ ยกปอดขนแลวใชเขมเขยเยอทยดหลอดอาหารตดกบกลามเนอหลงใหขาดออกกจะเหนเสนเลอด

เสนนทงซายขวา พรอมทง dorsal aorta จากจดท systemic arch ซายขวามารวมกนเปน dorsal aorta เลยไป

19

ทางหางเลกนอยมเสนเลอดแดงแยกออกไป เสนนคอ coeliaca-mesenteric artery ซงทาหนาทนาเลอดไป

เลยงกระเพาะอาหาร ตบออน ลาไสเลก ลาไสใหญ และ มาม เสนเลอด dorsal aorta ขณะทผานไประหวาง

ไต มแขนงเลก ๆ ประมาณ 5-6 ค แยกไปยงไตทง 2 ขาง แขนงหลอดเลอดเหลานคอ renal artery วธหาเสน

เลอดทกลาวมานใหพลกไตขนจะมองเหนไดชดเจน เสนเลอด dorsal aorta เมอผานไตไปจนถงสวนเอวแลว

จะแยกออกเปน 2 แขนงซายและขวา แตละแขนงคอ common iliac artery ซงทาหนาทนาเลอดไปเลยงขา

ทางดานหลงและดานทอง

3. Pulmo-cutaneus arch เปนแขนงท 3 ของ aortic arch มตาแหนงอยทางดานลางสดถดจาก

systemic arch ลงมาทางหาง เลอดทอยในเสนเลอดนเปนเลอดดา pulmo-cutaneus arch ทาหนาทนาเลอดไป

ฟอกทปอด และ ผวหนง เลอดบรสทธ (เลอดแดง) ทฟอกจากปอดแลว จะไหลกลบเขาสหวใจทางหองบน

ซาย (left auricle) แลวผานลงไปยง ventricle สวนลางสด สวนเลอดเสยจาก sinus venosus จะเขาสหวใจทาง

หองบนขวา (right auricle) แลวจะผานลงไปยง ventricle สวนบนสด ดงนนเลอดทบรเวณตอนกลางของ

ventricle จงเปนเลอดผสม เมอ ventricle บบตว เลอดเสยทอยดานบนจะถกบบใหไหลเขาส pulmocutaneous

arch กอน เพราะเปนแขนงแรกใกลหวใจทสดเลอดจงผานไปไดงาย ตอมาเลอดผสมชนกลางกจะไหลตาม

ขนไป แต pulmo-cutaneous arch มเลอดอยเตมแลว จงเลยไปยงเสน systemic arch ทอยถดออกไป เลอด

ผสมนจะถกสงไปเลยงรางกาย สวนเลอดแดงบรสทธทอยสวนลางสดของ ventricle นน จะไหลเขาไปใน

เสนเลอดแขนงสดทายทยงเหลออยคอ carotid arch และถกนาไปเลยงสมอง

20

ภาพท 11 แสดงระบบเสนเลอดแดงของกบ (ทมา: De luliis and Pulerà, 2007)

21

กจกรรมท 7 ศกษาระบบประสาท (nervous system) (ภาพท 12, 13)

ระบบประสาทของกบแบงออกเปน 3 ระบบเหมอนกบสตวมกระดกสนหลงอน ๆ คอ ประกอบดวย

ระบบประสาทสวนกลาง (central nervous system) ไดแก สมองและไขสนหลง ระบบประสาทรอบนอก

(peripheral nervous system) และระบบประสาทอตโนมต (Autonomic nervous system) ไดแก เสนประสาท

ซมพาเทตก (sympathetic nerve) และ เสนประสาทพาราซมพาเทตก (parasympathetic nerve)

ระบบประสาทรอบนอกทาหนาทเชอมโยงระบบประสาทสวนกลางกบอวยวะตาง ๆ โดยควบคม

การทางานของกลามเนอไดแก เสนประสาทสมอง (cranial nerves) 10 ค และ เสนประสาทไขสนหลง

(spinal nerves) 9 ค ซงเปนแขนงแยกออกมาจาก spinal cord ในกจกรรมนใหศกษาเฉพาะ spinal nerves และ

sympathetic nerve โดยดงเอาอวยวะภายในของกบออกใหหมดจะมองเหนแทงกระดกสนหลง (9 ชน)

เสนประสาททแยกจากไขสนหลงของกบมทงหมด 9 ค ดงน

เสนประสาทไขสนหลง (spinal nerve) คท 1 ควบคมการทางานของกลามเนอคอและลน คท 2 และ

3 รวมกนเรยกวา brachial plexus ควบคมกลามเนอไหล อก ขาหนา คท 4, 5 และ 6 ควบคมกลามเนอลาตว

และผวหนงคทมองเหนไดชดเจนทสดคอ คท 7, 8 และ 9 ซงรวมกนเรยกวา sciatic plexus จงศกษาตาแหนง

ของเสนประสาททง 9 ค (ภาพท 12) สวนเสนประสาทซมพาเทตก (sympathetic nerve) ม 1 ค ทอดขนานไป

กบ dorsal aorta และ systemic arch ใหสงเกตทดานขางของเสนเลอดทงสอง มลกษณะเปนเสนขนาดเลก ส

น าตาลเขม

22

ภาพท 12 ระบบประสาทของกบ (dorsal view) แสดง spinal nerve (ทมา: Wodsedalex, 1970)

23

ภาพท 13 ระบบประสาทของกบ (dorsal view) แสดง sympathetic nerve

(ทมา: Wodsedalex, 1970)

24

เครองมอทใชในการศกษากายวภาคศาสตร

เครองมอพนฐานสาหรบการศกษากายวภาคศาสตรของสตวไดแก กรรไกร (scissor) ปากคบ

(forceps) ดามสาหรบคยเขย (probe) คมตดกระดก (bone shear) เขม (needle) ใบมด (scalpel blade) และ

ดามมด (scalpel handle)

กรรไกรทนยมใชมหลายแบบ (ภาพท 14) นกศกษาควรเลอกใชใหเหมาะสมกบขนาดของสตวและ

ลกษณะของงานไดแก

(1) Dissecting scissor กรรไกรสาหรบการศกษาทวไป มลกษณะปลายแหลมทงสองปลาย

(2) Mayo scissor เหมาะสาหรบตดเนอเยอเกยวพนทยดระหวางมดกลามเนอ หรอระหวางกลามเนอกบ

ผวหนง สวนปลายของกรรไกรทงสองปลายมลกษณะกงทอกงแหลม (semi-blunt point)

(3) Surgical scissor กรรไกรชนดนจะใหรอยตดเรยบ เหมาะสาหรบการผาตดตวอยาง มลกษณะปลายดาน

หนงแหลม ปลายอกดานทอ

(4) Microdissecting scissor กรรไกรชนดนเหมาะกบงานผาตดทตองการความละเอยด มลกษณะปลาย

แหลมตรง สวนดามมลกษณะเปนฟนเลอยและมแถบสปรงสาหรบควบคม

(5) Iris scissor กรรไกรชนดนมลกษณะบางกวา dissecting scissor สวนปลายอาจตรงหรอโคง

ปากคบ (ภาพท 15) มหลายแบบขนอยกบวตถประสงคการใชงานไดแก

(1) Dissecting forceps ใชสาหรบหยบจบชนเนอ สวนปลายมลกษณะเปนฟนเลอย สวนดามมรอยหยกเปน

สนนนชวยใหจบไดกระชบ

(2) Curved dissecting forceps เหมาะสาหรบหยบจบชนเนอ และเขาถงพนทยาก ๆ ไดด สวนปลายมลกษณะ

โคงและมฟนเลอย

(3) Tissue forceps สวนปลายมฟน เหมาะสาหรบจบชนเนอระหวางการผาตด

(4) Microdissecting forceps เหมาะสาหรบจบชนเนอขนาดเลกภายใตกลองจลทรรศน เขาถงพนทลกและ

แคบไดด มลกษณะปลายแหลม ยาว และแคบ

(5) Hemostatic forceps ใชสาหรบบบเนอเยอตาง ๆ ใหแนน ทาใหผใชสามารถทางานอยางอนไดในขณะทา

การผาตด

25

ภาพท 14 กรรไกรแบบตาง ๆ (ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)

ภาพท 15 ปากคบแบบตาง ๆ (ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)

26

ดามสาหรบคยเขย (ภาพท 16) ทใชงานบอย ๆ ม 3 แบบ ไดแก

(1) Mall probe ใชสาหรบแยกและตดตามหลอดเลอด เสนประสาท หรอ แยกอวยวะจากเนอเยอเกยวพน

สวนปลายมลกษณะท หกทามมกบตวดามเลกนอย

(2) Hooked probe ใชศกษาโครงสรางทเปนทอ มลกษณะสวนปลายงองมและแหลมคม

(3) Seeker probe ใชสาหรบศกษาหลอดเลอด เสนประสาท กลามเนอ มลกษณะคลาย mall probe แตปลาย

แหลมและหกทามมกบตวดามมากกวา

คมตดกระดก (bone shear) ใชสาหรบตดโครงสรางแขง สวน เขม (needle) มทงปลายตรงและปลาย

งอ ใชเสรมการทางานทวไป ใบมด (scalpel blade) ทาจากเหลกคารบอน เวลาใชตองสวมกบดามมดใหแนน

ใชสาหรบตดเนอเยอและชนเนอตาง ๆ

ภาพท 16 ดามสาหรบคยเขย คมตดกระดก ใบมด และดามมด

(ทมา: ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร, 2551)

บรรณานกรม

คลม วชโรมล. 2518. สตววทยา ภาคปฏบต.ไทยวฒนาพานช กรงเทพมหานคร

27

จนทรทพย อนธาระ. 2547. บทปฏบตการท 7 เรองกายวภาคศาสตรของสตว (Animal Anatomy). ในคมอ

ปฏบตการวชา 311 106 ปฏบตการชววทยาชวภาพ. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน หนา 90-109

เชาว ชโนรกษ และ พรรณ ชโนรกษ. 2515. ชววทยาเลม 2. โรงพมพอกษรประเสรฐ กรงเทพมหานคร

ปรยะวฒ วชรานนท. 2550. ปฏบตการสตวมกระดกสนหลง (Vertebrates Laboratory). ภาควชาชววทยา

คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน หนา 54-79

ธนะกล วรรณประเสรฐ และ นยนา ชยบตร. 2551. กายวภาคศาสตรกระตาย. สานกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย หนา 124-127

อาพา เหลองภรมย. 2552. บทปฏบตการเรอง กายวภาคศาสตรของกบ (Frog Anatomy). ในคมอการอบรม

โอลมปกวชาการ สาขาชววทยา คายท 2. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

Bloom, W.W. and Krekeler. 1963. General Biology. London. D. Van Nostrand Company, Inc.

Duellman, W.E. and Trueb, L. 1994. Biology of Amphibians. London. The John Hopkins Press, Ltd.

De luliis, G. and Pulerà, D. 2007. The Dissection of Vertebrates: A Laboratory Manual. London.

Elsevier, Inc.

Orr, R.T. 1976. Vertebrate Biology. 4th ed. Philadelphia. W.B. Saunders Company.

Storer, T.I. and R. L. Usinger. 1961. Elements of Zoology. London. McGraw-Hill Book Company, Inc.

Wodsedalek, J.E. 1963. General Zoology Laboratory Guide. Lowa. W.M.C. Brown Company, Inc.

Wodsedalek, J.E. 1963. General Zoology. Lowa. W.M.C. Brown Co.

Wodsedalek, J.E. 1970. General Zoology Laboratory Guide. 5thed. Lowa.

W.M.C. Brown Company, Inc.

http://www.arthursclipart.org

28