‘ ‘Fusies en integraties: een Fusies en integraties: een

huzarenstuk!’huzarenstuk!’ Deel I:Deel I:

Psychosociale gevolgen van fusies en Psychosociale gevolgen van fusies en herstructureringen: over het belang van herstructureringen: over het belang van

baanonzekerheidbaanonzekerheid

Deel II:Deel II:Fusies en integraties: de illusie Fusies en integraties: de illusie

van de ‘quick fix’. van de ‘quick fix’.

Psychosociale gevolgen Psychosociale gevolgen van fusies en van fusies en

herstructureringen: over het herstructureringen: over het belang van belang van

baanonzekerheidbaanonzekerheidProf. dr. Hans De WitteProf. dr. Hans De Witte

Departement Psychologie, K.U.LeuvenDepartement Psychologie, K.U.LeuvenBijdrage aan ‘Fusies en integraties: Bijdrage aan ‘Fusies en integraties:

een huzarenstuk!’een huzarenstuk!’, , Personnel Managers Club, Leuven, Personnel Managers Club, Leuven,

4 April 20114 April 2011

0. Inhoud0. Inhoud

1.1. Gevolgen van fusies en herstructureringen?Gevolgen van fusies en herstructureringen?

2.2. Baanonzekerheid als belangrijke factorBaanonzekerheid als belangrijke factor

3.3. Gevolgen van baanonzekerheid voor het Gevolgen van baanonzekerheid voor het individu: individu: gezondheidgezondheid en en welzijnwelzijn

4.4. Gevolgen voor het Gevolgen voor het bedrijfbedrijf

5.5. VerklaringenVerklaringen voor deze gevolgen voor deze gevolgen

6.6. Wat kunnen we eraan doen? Wat kunnen we eraan doen? InterventiesInterventies

1. Fusies en herstructureringen1. Fusies en herstructureringen

Doel: Doel: productiviteitproductiviteit (en/of efficiëntie) (en/of efficiëntie) verhogenverhogen

Doch 50-80% is financiële Doch 50-80% is financiële teleurstellingteleurstelling… … (Burke & Leiter, 2000)(Burke & Leiter, 2000)

Waarom? Waarom? -> weinig aandacht voor psychologische -> weinig aandacht voor psychologische

gevolgen van de veranderingen voor de gevolgen van de veranderingen voor de betrokken werknemersbetrokken werknemers

Psychologische gevolgen:Psychologische gevolgen: Samengaan van Samengaan van culturenculturen (en verschil) tast (en verschil) tast

vaak vaak bindingbinding met (fusie)organisatie aan met (fusie)organisatie aan(Van Raes, Vanbeselaere, De Witte & Boen, 2009)(Van Raes, Vanbeselaere, De Witte & Boen, 2009)

Veranderingen in Veranderingen in functiefunctie en en teamteam, o.m. , o.m. verhoging werkdruk, rolonduidelijkheid, …verhoging werkdruk, rolonduidelijkheid, …

Toename Toename onzekerheidonzekerheid bij werknemers voor bij werknemers voor én na fusies (‘survivors-syndrome’)én na fusies (‘survivors-syndrome’)

2. Wat is ‘baanonzekerheid’?2. Wat is ‘baanonzekerheid’?

Thema tussen ‘werk’ en ‘werkloosheid’: Thema tussen ‘werk’ en ‘werkloosheid’: BezorgdheidBezorgdheid over het over het voortbestaanvoortbestaan van de van de huidige arbeidsplaatshuidige arbeidsplaats (Van Vuuren, 1990)(Van Vuuren, 1990)

Men werkt, maar denkt of voelt zich bezorgd Men werkt, maar denkt of voelt zich bezorgd over de over de mogelijkheidmogelijkheid dat men de baan zal dat men de baan zal verliezen en werkloos zal wordenverliezen en werkloos zal worden

Belangrijk voor Belangrijk voor énén na een fusie na een fusie

a. a. SubjectiefSubjectief fenomeen: perceptie fenomeen: perceptie

-> éénzelfde ‘objectieve’ situatie kan -> éénzelfde ‘objectieve’ situatie kan andersanders gepercipieerd worden gepercipieerd worden

b. b. OnzekerheidOnzekerheid over de over de toekomsttoekomst: : ‘misschien’‘misschien’

-> -> nietniet ‘zekerheid van ontslag’ ‘zekerheid van ontslag’

c. c. OnvrijwilligOnvrijwillig en vaak ook en vaak ook machteloosmachteloos

d. Kwantitatief of kwalitatief? d. Kwantitatief of kwalitatief?

Bezorgdheid over het voortbestaan van:Bezorgdheid over het voortbestaan van:

KwantitatiefKwantitatief = de baan ‘op zich’ (globaal) = de baan ‘op zich’ (globaal)

-> werkloosheid-> werkloosheid

KwalitatiefKwalitatief = gewaardeerde kenmerken = gewaardeerde kenmerken van de baan (aspectueel)van de baan (aspectueel)

-> lager loon, hogere werkdruk, -> lager loon, hogere werkdruk, andere andere collega’s, verplaatsing,…collega’s, verplaatsing,…

e. Weerspiegelt tevens (e. Weerspiegelt tevens (objectieveobjectieve) ) realiteitrealiteit::

- - Zwakke positieZwakke positie individuele werknemer op individuele werknemer op arbeidsmarkt:arbeidsmarkt:

* arbeiders, lager geschoolden, industrie* arbeiders, lager geschoolden, industrie

* tijdelijk contract* tijdelijk contract

* soms: vrouwen, jongeren (LIFO)* soms: vrouwen, jongeren (LIFO)

- Positie - Positie regionale/nationale regionale/nationale arbeidsmarktarbeidsmarkt::

* werkloosheid in regio of land* werkloosheid in regio of land

* evolutie werkloosheid * evolutie werkloosheid

3. Gevolgen voor het individu3. Gevolgen voor het individu

Baanonzekerheid is een ‘Baanonzekerheid is een ‘stressorstressor’’

(belastend aspect van het werk)(belastend aspect van het werk)

-> reductie van welzijn en gezondheid-> reductie van welzijn en gezondheid Vooral negatieve gevolgen voor ‘Vooral negatieve gevolgen voor ‘welzijn op welzijn op

het werkhet werk’:’:

- lagere arbeidstevredenheid (-.41)- lagere arbeidstevredenheid (-.41)

- hogere scores voor burnout- hogere scores voor burnout

In iets beperktere mate ook negatieve In iets beperktere mate ook negatieve gevolgen gevolgen buitenbuiten de werkcontext: de werkcontext:

- lager psychisch welzijn (-.24)- lager psychisch welzijn (-.24)

- lagere levenstevredenheid- lagere levenstevredenheid

- angst, irritatie, depressie- angst, irritatie, depressie

- psychosomatische klachten (-.16)- psychosomatische klachten (-.16)

- fysieke klachten: van verhoogde - fysieke klachten: van verhoogde bloeddruk tot hartklachtenbloeddruk tot hartklachten

Hoe ‘erg’ is baanonzekerheid?Hoe ‘erg’ is baanonzekerheid?

Baanonzekerheid is één van de meest Baanonzekerheid is één van de meest belastende stressoren op het belastende stressoren op het werkwerk (naast werkdruk, gebrek aan autonomie of (naast werkdruk, gebrek aan autonomie of vaardigheidsbenutting,…)vaardigheidsbenutting,…)

De ‘verwachting De ‘verwachting werklooswerkloos te kunnen te kunnen worden’ lijkt worden’ lijkt even belastendeven belastend voor het voor het welzijn als werkloosheid zelf….welzijn als werkloosheid zelf….

4. Gevolgen voor bedrijf4. Gevolgen voor bedrijf

Baanonzekerheid is een stressor die een Baanonzekerheid is een stressor die een negatievenegatieve invloed uitoefent op: invloed uitoefent op:

-> -> attitudesattitudes t.o.v. de organisatie t.o.v. de organisatie

-> -> gedraggedrag t.o.v. de organisatie t.o.v. de organisatie

a. Attitudesa. Attitudes

Bedrijfsbinding (betrokkenheid)Bedrijfsbinding (betrokkenheid) Wantrouwen in managementWantrouwen in management Minder steun voor organisatiedoelenMinder steun voor organisatiedoelen Weerstand tegen veranderingenWeerstand tegen veranderingen ArbeidstevredenheidArbeidstevredenheid Betrokkenheid t.o.v. de baanBetrokkenheid t.o.v. de baan Motivatie en ‘moreel’Motivatie en ‘moreel’

b. Gedragb. Gedrag

Productief Productief gedrag (in lijn doelstelling gedrag (in lijn doelstelling functie en organisatie):functie en organisatie):

PerformantiePerformantie, inzet , inzet

‘‘In-rol gedrag’: doe wat ik ‘moet’ doenIn-rol gedrag’: doe wat ik ‘moet’ doen

Organisational citizenship behavioursOrganisational citizenship behaviours

‘ ‘Extra-rol gedrag’: Extra-rol gedrag’: ‘going the extra mile‘going the extra mile’’

Contra-productiefContra-productief gedrag (‘wat bereiken gedrag (‘wat bereiken doelen tegengaat’)doelen tegengaat’) Turnover:Turnover: intentie én gedrag intentie én gedrag

Ps: Ps: de ‘besten’ gaan eerst wegde ‘besten’ gaan eerst weg AbsenteïsmeAbsenteïsme Veiligheidsgedrag: Veiligheidsgedrag: minder gemotiveerd en minder gemotiveerd en

betrokken, méér risico op ongevallenbetrokken, méér risico op ongevallen Sociale onvrede:Sociale onvrede: deels afwachtend, deels deels afwachtend, deels

verhoging bereidheid verhoging bereidheid concreteconcrete acties te acties te ondernemenondernemenPs: méést betrokkenen meest ‘strijdbaar’Ps: méést betrokkenen meest ‘strijdbaar’

GevolgenGevolgen:: gevaar gevaar neerwaartse spiraalneerwaartse spiraal

-> negatieve reacties verzwakken -> negatieve reacties verzwakken bedrijf bedrijf verder, waardoor onzekerheid verder, waardoor onzekerheid nog nog méér toeneemtméér toeneemt

5. Waarom? 5. Waarom?

Baanonzekerheid schendt het Baanonzekerheid schendt het psychologisch contractpsychologisch contract……

… … en brengt veel en brengt veel stressstress (en (en stresshantering) met zich meestresshantering) met zich mee

a. Psychologisch contract:a. Psychologisch contract: wederzijdse wederzijdse verwachtingen over de ruilverhouding verwachtingen over de ruilverhouding tussen werkgever en werknemertussen werkgever en werknemer

Traditionele Traditionele ruilruil::- Werkgever biedt loon en werkzekerheid- Werkgever biedt loon en werkzekerheid- Werknemer biedt inzet en loyaliteit- Werknemer biedt inzet en loyaliteit

Baanonzekerheid = Baanonzekerheid = schendingschending van deze van deze verwachtingen -> negatieve gevolgen om verwachtingen -> negatieve gevolgen om gebrek aan evenwicht te herstellengebrek aan evenwicht te herstellen

b. Job stress theorieënb. Job stress theorieën:: baanonzekerheid baanonzekerheid is stressor, die aanleiding geeft tot is stressor, die aanleiding geeft tot

klachten en onwelzijn (‘strains’)klachten en onwelzijn (‘strains’)

O.m. omwille van:O.m. omwille van:

- - Onvoorspelbaarheid:Onvoorspelbaarheid: ‘ ‘onzeker of ik mijn onzeker of ik mijn baan zal verliezen’baan zal verliezen’

- - Onbeheersbaarheid: Onbeheersbaarheid: ‘‘weet niet goed hoe weet niet goed hoe deze dreiging tegen te gaandeze dreiging tegen te gaan’’

6. Hoe (de gevolgen van) 6. Hoe (de gevolgen van) baanonzekerheid bestrijden?baanonzekerheid bestrijden?

Onzekerheid

Balans overige kenmerken van het werk

Gezondheid en Welzijn

Buffers:- Steun- Employability

a. Reduceer baanonzekerheida. Reduceer baanonzekerheid door door voorspelbaarheid en beheersbaarheid te voorspelbaarheid en beheersbaarheid te vergrotenvergroten

- - CommunicatieCommunicatie:: volledig, open, volledig, open, onmiddellijk, eerlijk en persoonlijkonmiddellijk, eerlijk en persoonlijk

- - ParticipatieParticipatie en en inspraakinspraak in in veranderingsprocessenveranderingsprocessen

- Verhoog (perceptie) - Verhoog (perceptie) rechtvaardigheidrechtvaardigheid::

* procedure: correcte criteria* procedure: correcte criteria

* eindresultaat fair* eindresultaat fair

b. Reduceerb. Reduceer de negatieve de negatieve gevolgengevolgen van van baanonzekerheidbaanonzekerheid

- - Sociale steunSociale steun

- Ondersteuning door - Ondersteuning door vakbewegingvakbeweging

- - ‘‘EmployabilityEmployability’’ (inzetbaarheid): (inzetbaarheid): versterking van vaardighedenversterking van vaardigheden

* beroepsgerichte* beroepsgerichte

* interpersoonlijke (bv. omgaan met * interpersoonlijke (bv. omgaan met veranderingen)veranderingen)

c. Breng balans terug in evenwichtc. Breng balans terug in evenwicht door: door:

- extra beloningen- extra beloningen

- verlaging inspanningen- verlaging inspanningen

‘‘Effort Reward ImbalanceEffort Reward Imbalance’-model ’-model

(Siegrist, 1996)(Siegrist, 1996)

Doch realistisch? Doch realistisch?

7. Wat nog?7. Wat nog?

Baanonzekerheid is dus problematisch en Baanonzekerheid is dus problematisch en verklaart ten dele gevolgen herstructureringen…verklaart ten dele gevolgen herstructureringen…

……en zal niet onmiddellijk verdwijnenen zal niet onmiddellijk verdwijnen Nood aan:Nood aan:

- uitwerken van - uitwerken van interventiesinterventies ter reductie ter reductie

- - wetenschappelijkewetenschappelijke uitdiepinguitdieping::

* verbreding (nieuwe thema’s, * verbreding (nieuwe thema’s, landenvergelijkingen, …)landenvergelijkingen, …)

* verdieping: sterker theoriegestuurd* verdieping: sterker theoriegestuurd