Συναισθηματική Νοημοσύνη(Σημειώσεις από το βιβλίο του

Daniel Goleman)

Ντιβέρη Παναγιώτα

Αριστοτέλης

• «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει- αυτό είναι εύκολο. Αλλά να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο- αυτό δεν είναι εύκολο»

• Αριστοτέλη, Ηθικά Νικομάχεια

Ερωτήματα (σελ. 23)

–Τι μπορούμε να αλλάξουμε ώστε να βοηθηθούν τα παιδιά μας να πετύχουν πιο πολλά στη ζωή τους;

–Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η αποτυχία ανθρώπων με υψηλό δείκτη νοημοσύνης και η αναπάντεχη κι εντυπωσιακή επιτυχία άλλων με μέτριο δείκτη;

«Συναισθηματική Νοημοσύνη»

• Πολύ συχνά η διαφορά βρίσκεται σε ικανότητες που συνιστούν τη συναισθηματική νοημοσύνη:

Αυτοέλεγχος

Ζήλος και επιμονή

Ικανότητα να βρίσκει κανείς κίνητρα για τον εαυτό του

«Συναισθηματική Νοημοσύνη»

• …Να έχουμε τη σπάνια ικανότητα να θυμώνουμε με το σωστό πρόσωπο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο (σελ. 24)

Ενσυναίσθηση

• Ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε σωστά τα συναισθήματα των άλλων.

•Αν δεν έχουμε αίσθηση της ανάγκης ή της απόγνωσης του άλλου, δεν μπορούμε να νοιαστούμε γι` αυτόν.

Ένα ταξίδι στον κόσμο των συναισθημάτων…

•Στόχος: Η κατανόηση κάποιων απ` τις πιο μπερδεμένες στιγμές της ζωής μας και στον κόσμο γύρω μας.

• Το τέλος του ταξιδιού είναι η κατανόηση του τι σημαίνει – και πώς μπορούμε – να προσδίδουμε νοημοσύνη στο συναίσθημα.

• Τα σημερινά παιδιά είναι πιο μοναχικά και καταπιεσμένα, πιο οργισμένα και απείθαρχα, πιο νευρικά και ευέξαπτα, πιο παρορμητικά και επιθετικά.

•Η «λύση» θα πρέπει να βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο προετοιμάζουμε τους νέους μας για τη ζωή.

• Ίσως η λύση να βρίσκεται σε μια νέα θεώρηση του τι μπορούν να κάνουν τα σχολεία για να διαμορφώσουν ένα σωστό μαθητή, ενώνοντας μέσα στην τάξη νου και καρδιά.

•… η εκπαίδευση να περιλαμβάνει κανονικά την εμπέδωση ουσιαστικών ανθρώπινων δεξιοτήτων, όπως είναι η αυτοεπίγνωση, ο αυτοέλεγχος, η ενσυναίσθηση, καθώς και τη μάθηση της τέχνης της προσοχής, της επίλυσης των διαφωνιών και της συνεργασίας.

•αυτοεπίγνωση

•αυτοέλεγχος

• ενσυναίσθηση

•προσοχή

• Επίλυση διαφωνιών

•Συνεργασία

Αριστοτέλης

•Βρίσκεται αντιμέτωπος με την πρόκληση να χειριστεί τη συναισθηματική ζωή με νοημοσύνη.

•Πώς μπορούμε να εμφυσήσουμε νοημοσύνη στα συναισθήματά μας;

Ο ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ

Σε τι χρειάζονται τα συναισθήματα;

• « Με την καρδιά βλέπει κανείς σωστά. Το ουσιώδες είναι στο μάτι αόρατο»

•Antoine De Saint - Exupery

Σε τι χρειάζονται τα συναισθήματα;

• Τα συναισθήματά μας, τα πάθη και οι επιθυμίες μας είναι ουσιώδεις «καθοδηγητές». Η ύπαρξη του ανθρώπινου είδους οφείλει πολλά στη δύναμή τους και στην επιρροή τους πάνω στην ανθρώπινη δραστηριότητα.

• Τα συναισθήματα μας οδηγούν να αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις και υποχρεώσεις που είναι πολύ σημαντικές για να τις αφήσουμε μονάχα στο έλεος του λογικού.

•Όπως όλοι γνωρίζουμε από την εμπειρία μας, όταν πρόκειται να δώσουμε στις αποφάσεις και στις πράξεις μας την οριστική τους μορφή, το τι νιώθουμε μετράει ακριβώς το ίδιο και συχνά περισσότερο από το τι σκεφτόμαστε.

•Η ευφυία δεν μπορεί να οδηγήσει σε τίποτα όταν τα συναισθήματα έχουν κλονιστεί.

ΟΤΑΝ ΤΑ ΠΑΘΗ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

•Ενώ τα συναισθήματά μας υπήρξαν σοφοί καθοδηγητές μας για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της εξέλιξής μας, τα νέα δεδομένα που παρουσιάζει ο πολιτισμός ξεπρόβαλαν με τέτοια ταχύτητα που ο αργός ρυθμός της εξέλιξης δεν μπορεί πια να προφτάσει.

Παρορμήσεις για δράση

• Όλα τα συναισθήματα είναι, ουσιαστικά, προτροπές για δράση, στιγμιαία σχέδια για την αντιμετώπιση της ζωής που η εξέλιξη έχει σταλάξει μέσα μας.

• Η ίδια η ρίζα της λέξης «συναίσθημα» (emotion, όπως αντίστοιχα στα λατινικά είναι το ρήμα motere=κινώ) υπονοεί ότι ενυπάρχει τάση για κίνηση, για δράση.

• Συναισθήματα: θεμελιώδεις παραινέσεις για δράση

• Το κάθε συναίσθημα προετοιμάζει το σώμα για ένα εντελώς διαφορετικό είδος αντίδρασης.

Τα δυο μυαλά μας

• Έχουμε δύο μυαλά: ένα που σκέφτεται και ένα που αισθάνεται.

• Αυτοί οι δύο θεμελιακά διαφορετικοί τρόποι γνώσης αλληλεπιδρούν στη δόμηση της διανοητικής μας ζωής,

• Ο ένας, ο λογικός νους, είναι ο τρόπος κατανόησης του οποίου έχουμε επίγνωση: πιο ενσυνείδητος, πιο στοχαστικός, πιο ικανός να ζυγίζει και να συλλογίζεται.

• Δίπλα σ` αυτόν υπάρχει και ένα άλλο σύστημα γνώσης, παρορμητικό και πανίσχυρο, αν και μερικές φορές παράλογο: ο συγκινησιακός νους.

Τα δυο μυαλά μας

• Σε πολλές ή στις περισσότερες στιγμές τα δύο μυαλά είναι εξαιρετικά συντονισμένα.

• Τα συναισθήματα είναι ουσιώδη για τη σκέψη, και η σκέψη για τα συναισθήματα.

• Όταν όμως εμφανίζονται τα πάθη, η ισορροπία διασαλεύεται και τότε ο συγκινησιακός νους παίρνει το πάνω χέρι, καθυποτάσσοντας το λογικό.

ΈρασμοςΣάτιρα για την προαιώνια ένταση ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα

• Ο Δίας στοίβαξε πολύ περισσότερο πάθος παρά λογική – μπορείτε να υπολογίσετε μια αναλογία είκοσι τέσσερα προς ένα. Έστησε δυο οργισμένους τυράννους απέναντι στη μοναχική δύναμη της Λογικής: το Θυμό και τον Πόθο. Πόσο μπορεί η Λογική να υπερισχύσει αντιμέτωπη με τις συνδυασμένες δυνάμεις αυτών των δύο, φαίνεται ξεκάθαρα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η Λογική κάνει το μόνο που μπορεί, ξελαρρυγγίζεται επαναλαμβάνοντας κανόνες αρετής, ενώ οι άλλοι δύο της λένε να πάει να πνιγεί, και γίνονται ολοένα και πιο θορυβώδεις και προσβλητικοί, τόσο που ο Αφέντης τους εξαντλείται, παραδίδει τα όπλα και υποτάσσεται.

ΠΩΣ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ• Ο συγκινησιακός εγκέφαλος υπήρχε πολύ πριν υπάρξει ο λογικός.

• Η αρχαιότερη ρίζα της συγκινησιακής μας ζωής εντοπίζεται στην αίσθηση της όσφρησης – ή πιο σωστά του οσφρητικού λοβού-, των κυττάρων που συλλαμβάνουν και αναλύουν την οσμή.

• …Καθώς εξελισσόταν, το μεταιχμιακό σύστημα τελειοποίησε δύο ισχυρά εργαλεία: τη μάθηση και τη μνήμη.

• Ο νεοφλοιός είναι η έδρα της σκέψης. Εμπεριέχει τα κέντρα που συνθέτουν και κατανοούν αυτό που οι αισθήσεις συλλαμβάνουν.

• Συμβάλλει στο να νιώσουμε αυτό που σκεφτόμαστε και μας επιτρέπει να έχουμε συναισθήματα για ιδέες, τέχνες, σύμβολα, νοητά στοιχεία.

Ανατομία μιας συγκινησιακής πειρατείας

• Η «πειρατεία», συναισθηματική έκρηξη, είναι στιγμιαία, προκαλώντας αυτή την αντίδραση σε κρίσιμες στιγμές, πριν ο νεοφλοιός, ο σκεπτόμενος εγκέφαλος, βρει την ευκαιρία να πάρει είδηση τι ακριβώς συμβαίνει, και πολύ λιγότερο να συνειδητοποιήσει αν αυτό που πρόκειται να γίνει είναι μια καλή ιδέα.

Η ΕΔΡΑ ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ

•Η αμυγδαλή λειτουργεί ως «αποθήκη» συναισθηματικής-συγκινησιακής μνήμης και, κατά συνέπεια, είναι εξαιρετικά σημαντική.

•Η ζωή χωρίς αμυγδαλή είναι μια ζωή απογυμνωμένη από προσωπικά νοήματα.

•Με την αμυγδαλή συνδέονται πολλά περισσότερα εκτός από το συναίσθημα. Κάθε πάθος εξαρτάται από αυτήν.

•Η αμυγδαλή… βρίσκεται στην καρδιά της συναισθηματικής νοημοσύνης

ΤΟ «ΦΙΤΙΛΙ» ΤΩΝ ΝΕΥΡΩΝ

• Οι πιο ενδιαφέρουσες στιγμές για την κατανόηση της δύναμης των συναισθημάτων στη διανοητική ζωή είναι εκείνες οι στιγμές της παθιασμένης συμπεριφοράς για τις οποίες αργότερα, αφού καταλαγιάσει η ορμή τους, μετανιώνουμε.

• Σε στιγμές όπου το παρορμητικό συναίσθημα υπερισχύει της λογικής είναι ζωτική η συμβολή της αμυγδαλής.

Ο ΦΡΟΥΡΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ

• Η αμυγδαλή μπορεί να μας κάνει να δράσουμε ακαριαία, ενώ ο κάπως πιο αργός, αλλά πολύ καλύτερα πληροφορημένος, νεοφλοιός ξεδιπλώνει το πιο εκλεπτυσμένο σχέδιο δράσης του.

• Τα συναισθήματά μας έχουν το δικό τους μυαλό, ένα μυαλό που μπορεί να συγκρατήσει απόψεις εντελώς ανεξάρτητα από το λογικό εγκέφαλο.

Ο ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΜΝΗΜΗ

•Ο ιππόκαμπος θυμάται ξερά γεγονότα, η αμυγδαλή συγκρατεί τη συγκινησιακή γεύση των γεγονότων.

•Όσο πιο έντονη είναι η διέγερση της αμυγδαλής, τόσο εντονότερη είναι και η εντύπωση.

•Αυτό σημαίνει ότι, στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος έχει δύο συστήματα μνήμης: ένα για τα συνηθισμένα και ένα για τα συγκινησιακά φορτισμένα γεγονότα.

ΕΝΑΡΜΟΝΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΜΕ ΤΗ ΣΚΕΨΗ

•Οι διασυνδέσεις μεταξύ αμυγδαλής και του νεοφλοιού είναι ο κόμβος όπου διεξάγονται οι μάχες ή υπογράφεται η ανακωχή μεταξύ νου και καρδιάς, σκέψης και συναισθήματος.

•Αυτό το κύκλωμα εξηγεί γιατί το συναίσθημα έχει τόσο μεγάλη σημασία για την αποτελεσματική σκέψη, τόσο για να μας οδηγεί να παίρνουμε ορθές αποφάσεις όσο και να μας επιτρέπει απλώς να σκεφτόμαστε καθαρά.

• Όταν είμαστε συναισθηματικά αναστατωμένοι, λέμε ότι «δεν μπορούμε να σκεφτούμε σωστά» και γι` αυτό η συνεχής συναισθηματική πίεση μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις νοητικές δυνατότητες ενός παιδιού, τραυματίζοντας την ικανότητά του για μάθηση.

•… τα συναισθήματα είναι τυπικά απαραίτητα στη λήψη λογικών αποφάσεων. Μας υποδεικνύουν τη σωστή κατεύθυνση, όπου η στεγνή λογική μπορεί να είναι η καλύτερη επιλογή.

• Τα συναισθήματα παίζουν ρόλο στη λογική σκέψη.

• Όμοια ο σκεπτόμενος εγκέφαλος διαδραματίζει έναν εκτελεστικό ρόλο στα συναισθήματά μας – εκτός από τις στιγμές που τα συναισθήματα ξεφεύγουν από τον έλεγχο…

• Με μια έννοια έχουμε δύο εγκεφάλους, δύο μυαλά και δύο διαφορετικά είδη νοημοσύνης: τη λογική και τη συναισθηματική.

• Το πώς τα πάμε στη ζωή καθορίζεται και από τους δύο – δεν είναι μόνο η νοημοσύνη του μυαλού αλλά και η νοημοσύνη της καρδιάς που μετράει.

• Ο νους δεν μπορεί να λειτουργήσει στην εντέλεια χωρίς τη συναισθηματική νοημοσύνη.

• Το σύγχρονο πρότυπο μας προτρέπει να εναρμονίσουμε το μυαλό και την καρδιά μας.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

Ένας έξυπνος βλάκας

• Η ακαδημαϊκή ευφυία δεν έχει και πολλή σχέση με τη συναισθηματική ζωή.

• Η συναισθηματική νοημοσύνη ή νοημοσύνη της καρδιάς: Πρόκειται για ικανότητες όπως να μπορείς να βρίσκεις κίνητρα για τον εαυτό σου και να αντέχεις τις απογοητεύσεις, να ελέγχεις την παρόρμηση και να χαλιναγωγείς την ανυπομονησία σου, να ρυθμίζεις σωστά τη διάθεσή σου και να εμποδίζεις την απογοήτευση να καταπνίξει την ικανότητά σου για σκέψη, να έχεις ενσυναίσθηση και ελπίδα. (σελ. 67)

• Οι καίριες συναισθηματικές ικανότητες μπορούν να διδαχτούν και να βελτιωθούν στα παιδιά.

•… Το να ξέρεις ότι ένα άτομο είναι άριστος φοιτητής σημαίνει ότι ξέρεις μόνο πως είναι εξαιρετικά καλός σε ό,τι μετριέται με βαθμούς. Δε σου λέει τίποτα για το πώς αντιδρά στις μεταστροφές της ζωής. (σελ. 68)

• Η ακαδημαϊκή νοημοσύνη δεν προετοιμάζει στην πραγματικότητα για καμιά απ` τις θύελλες ή τις ευκαιρίες που η ζωή φέρνει στον άνθρωπο.

• Παρόλο που ένας υψηλός ΔΝ δεν εγγυάται ευδαιμονία, φήμη ή ευτυχία στη ζωή, τα σχολεία μας και η παιδεία μας συνεχίζουν να εστιάζουν την προσοχή στις ακαδημαϊκές δεξιότητες, αγνοώντας τη συναισθηματική νοημοσύνη…

• Ένα παιδικό ανέκδοτο: - Πώς λες ένα βλάκα μετά από δεκαπέντε χρόνια;

• - Αφεντικό

• Οι άνθρωποι με πολύ επιτυχημένες συναισθηματικέ δεξιότητες είναι πιθανότατα πιο ευχαριστημένοι και πιο αποτελεσματικοί στη ζωή τους, και είναι ικανοί να ελέγξουν τις νοητικές εκείνες συνήθειες που δίνουν ώθηση στην παραγωγικότητά τους.

• Οι άνθρωποι που δεν είναι σε θέση να βάλουν σε τάξη και να ελέγξουν τη συναισθηματική τους ζωή, δίνουν εσωτερικές μάχες που υπονομεύουν την ικανότητά τους για σωστά προσανατολισμένη εργασία και καθαρή σκέψη.

ΕΝΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ ΕΙΔΟΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ

• … Το ανθρώπινο ρεπερτόριο ικανοτήτων εκτείνεται πέρα από το στενό πλαίσιο των γραμμάτων και των αριθμών, στη σημασία των οποίων εστιάζουν παραδοσιακά το ενδιαφέρον τους τα σχολεία

• Το σχολείο… να γίνει ένας χώρος εκπαίδευσης δεξιοτήτων ζωής

• Η μόνη και σημαντικότατη συμβολή που μπορεί να προσφέρει η εκπαίδευση στην ανάπτυξη ενός παιδιού είναι να το καθοδηγήσει προς ένα πεδίο όπου τα ταλέντα του θα βρουν χώρο να αναπτυχθούν, όπου θα είναι ευχαριστημένο και θα αποδίδει (Γκάρντνερ) (σελ. 71)

• Θα έπρεπε να δαπανούμε λιγότερο χρόνο για να κατατάσσουμε βαθμολογικά τα παιδιά και περισσότερο για να τα βοηθάμε να εντοπίσουν τις φυσικές τους τάσεις και τα χαρίσματά τους και αυτά να καλλιεργήσουμε.

• «Πολλοί άνθρωποι με δείκτη νοημοσύνης 160 εργάζονται για ανθρώπους με ΔΝ100, αν οι πρώτοι έχουν φτωχοί ενδοπροσωπική νοημοσύνη και οι δεύτεροι πλούσια» Γκαρντνερ.

• Όσο για την εποχή που ζούμε, δεν υπάρχει σημαντικότερο είδος νοημοσύνης από τη διαπροσωπική.

• … Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά μας στο σχολείο πάνω και στα δύο είδη νοημοσύνης (Γκαρντνερ)

ΠΟΣΟ ΕΞΥΠΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

•… Οι παλιές αντιλήψεις περί ΔΝ αφορούσαν μόνο μια περιορισμένη κλίμακα γλωσσικών και μαθηματικών δεξιοτήτων, και ότι η επιτυχία στα τεστ νοημοσύνης ήταν ένας σχεδόν άμεσος δείκτης επιτυχίας στην τάξη ή στην ακαδημαϊκή έδρα, που είχε όμως όλο και μικρότερη σημασία όσο το μονοπάτι της ζωής απέκλινε απ` τα θρανία

Γνώθι σ` αυτόν

• Η ρήση του Σωκράτη «γνώθι σ` αυτόν» εκφράζει ακριβώς το θεμέλιο λίθο της συναισθηματικής νοημοσύνης: να αντιλαμβάνεσαι τα συναισθήματά σου μόλις γεννηθούν μέσα σου.

• Αυτοεπίγνωση… ‘αντίληψη και της διάθεσής μας και των σκέψεών μας σχετικά με αυτή τη διάθεση»

• Αυτοπαρατήρηση…

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΩΡΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ•Αλεξιθυμία+ πλήρη απουσία συγκίνησης

•Οι αλεξιθυμικοί δεν είναι ανίκανοι να νιώσουν, είναι όμως ανίκανοι να αναγνωρίζουν-και ιδιαίτερα ανίκανοι να περιγράψουν με λέξεις-ποια ακριβώς είναι τα συναισθήματά τους.

• Στερούνται ολοκληρωτικά τη βασική δεξιότητα της νοημοσύνης της καρδιάς, την αυτοεπίγνωση – τη γνώση του τι νιώθουμε τη στιγμή που μας αναστατώνουν τα συναισθήματά μας.

•Τα συναισθήματα γεννιούνται μέσα τους, όταν και αν γεννηθούν, σαν ένα μπλεγμένο κουβάρι δυστυχίας.

• «Αν μπορούσες να εκφράσεις με λόγια αυτό που ένιωθες, το έκανες κτήμα σου»

•Ο αλεξιθυμικός, καθώς δεν βρίσκει λέξεις για τα συναισθήματά του, δεν μπορεί να τα κ΄΄ανει κτήμα του.

ΈΝΑ ΕΓΚΩΜΙΟ ΓΙΑ ΤΑ ΕΝΔΟΜΥΧΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

•Κάποιες αποφάσεις δεν μπορούν να ληφθούν σωστά μόνο με τη λογική.

•Η λογική χωρίς συναίσθημα είναι τυφλή.

• Το κλειδί προς μια πιο σταθερή βάση προσωπικής λήψης αποφάσεων είναι η εναρμόνισή μας με τα συναισθήματά μας.

Σκλάβοι του πάθους

• Πλάτωνας: σωφροσύνη… η «φροντίδα και η εξυπνάδα με την οποία διάγει ο άνθρωπος το βίο του, μια μετρημένη ισορροπία και σοφία»

• Ο στόχος είναι η ισορροπία και όχι η συγκινησιακή καταστολή: κάθε συναίσθημα έχει τη δική του αξία και σημασία.

• Μια ζωή χωρίς πάθος θα ήταν μια χέρσα γη ουδετερότητας, αποκομμένη και απομονωμένη από τον πλούτο της ίδιας της ζωής.

• Αριστοτέλης: αυτό που χρειάζεται είναι κατάλληλη συγκίνηση, συναίσθημα ταιριαστό για κάθε περίσταση.

•Η τέχνη του να ηρεμούμε τον εαυτό μας είναι μια θεμελιώδης δεξιότητα ζωής.

•… ικανότητα για συναισθηματική αυτορύθμιση

Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣΘυμός (σελ. 100)

•Βενιαμίν Φραγκλίνος: «Ποτέ ο θυμός δεν είναι αναίτιος, σπάνια όμως η αιτία είναι άξια λόγου».

• «ο θυμός είναι η διάθεση εκείνη την οποία οι άνθρωποι δυσκολεύονται περισσότερο απ` όλες να ελέγξουν.

•Θυμός

•Άγχος

•Ανησυχία

•Μελαγχολία

• Το κλάμα μπορεί να είναι ο τρόπος που χρησιμοποιεί η φύση για να μειώσει τα επίπεδα των χημικών συστατικών του εγκεφάλου που διεγείρουν τη δυστυχία.

Το χάρισμα του δεξιοτέχνη

•…συντριπτική επίδραση που έχει η συναισθηματική καταπόνηση πάνω στην πνευματική διαύγεια.

•… χειροπιαστή απόδειξη της δύναμης του συγκινησιακού εγκεφάλου να υπερισχύει, ακόμη και να παραλύει το σκεπτόμενο εγκέφαλο.

• Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μια δεξιότητα, μια ικανότητα που επηρεάζει βαθύτατα όλες τις ικανότητες, είτε διευκολύνοντάς τες είτε παρεμποδίζοντάς τες.

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΑΡΟΡΜΗΣΕΩΝ: ΤΟ ΤΕΣΤ ΤΗΣ ΚΑΡΑΜΕΛΑΣ

• Ίσως δεν υπάρχει πιο ουσιαστική ψυχολογική δεξιότητα απ` την αντίσταση στις παρορμήσεις. Βρίσκεται στη ρίζα κάθε συγκινησιακού αυτοελέγχου…

•…Η συναισθηματική νοημοσύνη ως μια μετα-ικανότητα, προσδιορίζει πόσο καλά ή πόσο κακά μπορούν οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν τις άλλες νοητικές τους ικανότητες.

ΤΟ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ

• Σνάιντερ: «Φοιτητές με υψηλό ποσοστό ελπίδας θέτουν στον εαυτό τους υψηλότερους στόχους και γνωρίζουν πώς να δουλέψουν σκληρά για να τους πετύχουν. Όταν συγκρίνεις φοιτητές ισοδύναμης πνευματικής ικανότητας στον τομέα των ακαδημαϊκών τους επιδόσεων, αυτό που τους ξεχωρίζει είναι η ελπίδα».

• Ελπίδα… «πίστη ότι διαθέτεις τόση θέληση όσο και τον τρόπο να πετύχεις τους στόχους σου, όποιοι κι αν είναι αυτοί»

•Από την άποψη της νοημοσύνης της καρδιάς, το να έχεις ελπίδα σημαίνει ότι δεν υποχωρεί στο άγχος που τον συντρίβει, δεν υιοθετεί ηττοπαθή στάση, ούτε καταβάλλεται από την κατάθλιψη μπροστά σε δύσκολες προκλήσεις ή εμπόδια.

•Πράγματι, οι άνθρωποι που ελπίζουν είναι λιγότερο καταθλιπτικοί από άλλους καθώς πορεύονται στη ζωή κυνηγώντας τους στόχους τους, είναι λιγότερο αγχώδεις σε γενικές γραμμές και έχουν λιγότερες στεναχώριες.

ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΙΝΗΤΗΡΙΑ ΔΥΝΑΜΗ

• Τεστ αισιοδοξίας…

• Η αισιοδοξία, όπως και η ελπίδα, σημαίνει να έχει κανείς μια έντονη προσδοκία ότι, γενικά, τα πράγματα θα πάνε καλά στη ζωή, παρά τα εμπόδια και τις απογοητεύσεις.

• Από την άποψη της συναισθηματικής νοημοσύνης, η αισιοδοξία είναι η στάση που εμποδίζει τους ανθρώπους να πέσουν στην απάθεια, την απελπισία ή την κατάθλιψη, μόλις βρεθούν αντιμέτωποι με μια δυσκολία.

• Ο Σελιγκμαν ορίζει την αισιοδοξία ως τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επεξηγούν στον εαυτό τους τις επιτυχίες και τις αποτυχίες τους.

• Όπως και η ελπίδα, η αισιοδοξία προοιωνίζεται την ακαδημαϊκή επιτυχία.

• Αυτοαποτελεσματικότητα: πίστη ότι ο άνθρωπος έχει τον έλεγχο των γεγονότων της ζωής του και μπορεί να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που του χρειάζονται σελ. 140.

ΡΟΗ: Η ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑΣ

• Η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει σε «ροή» είναι η καλύτερη στιγμή της συναισθηματικής νοημοσύνης.

• Η ροή αντιπροσωπεύει ίσως το ζενίθ στη χαλιναγώγηση των συναισθημάτων, υποτάσσοντάς τα στην υπηρεσία της επίδοσης και της μάθησης.

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΡΟΗ

• Όπως ακριβώς η ροή είναι απαραίτητη προϋπόθεση σε μια τεχνική, ένα επάγγελμα ή μια τέχνη, το ίδιο συμβαίνει και με τη μάθηση.

• Ο Γκάρντνερ θεωρεί τη ροή και τις θετικές καταστάσεις που τη χαρακτηρίζουν ως μέρος του πλέον υγιούς τρόπου διδασκαλίας των παιδιών, επειδή τα παρακινεί εκ των έσω και όχι με την απειλή ή με την υπόσχεση της ανταμοιβής.

• «θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε τις θετικές στάσεις των παιδιών για να τα ωθήσουμε προς τη μάθηση σε τομείς όπου μπορούν να αναπτύξουν ικανότητες» (Γκάρντνερ)

• «Η ροή είναι μια εσώτερη κατάσταση που σημαίνει ότι το παιδί ασχολείται με κάτι που του ταιριάζει. Πρέπει να βρεις κάτι που σου αρέσει και να μείνεις σ` αυτό.

• Η γνώση του ψυχολογικού προφίλ ενός παιδιού μπορεί να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό να εναρμονίσει τον τρόπο με τον οποίο παραδίδει το μάθημα προς το επίπεδο του παιδιού και έτσι είναι πολύ πιθανό να προσφέρει μια ιδανική πρόκληση στο παιδί.

• «Όταν τα παιδιά με το διάβασμα βρεθούν σε ροή, θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν θαρρετά τις προκλήσεις σε νέους τομείς» (Γκαρντνερ).

• Η επιδίωξη της ροής μέσω της μάθησης είναι μια πιο ανθρώπινη, φυσιολογική και, πιθανότατα, πιο αποτελεσματική μέθοδος για να θέσουμε τα συναισθήματα στην υπηρεσία της παιδείας. (σελ. 147)

Οι ρίζες της ενσυναίσθησης

• Η ενσυναίσθηση οικοδομείται πάνω στην αυτοεπίγνωση.

• Για κάθε αρμονική σχέση, η ρίζα της φροντίδας πηγάζει από τη συναισθηματική σύμπνοια, από την ικανότητα για ενσυναίσθηση.

• Τα ανθρώπινα συναισθήματα σπάνια περιγράφονται. Πολύ συχνότερα εκδηλώνονται μέσα από άλλα σήματα.

• Το κλειδί για να μαντέψει κανείς τα συναισθήματα του άλλου βρίσκονται στην ικανότητά του να διαβάζει τα μη λεκτικά στοιχεία της επικοινωνίας.

• Τεστ ενσυναίσθησης… σελ. 149… αντίληψη των συναισθημάτων από μη λεκτικές ενδείξεις

• Η ενσυναίσθηση είναι ανεξάρτητη από την ακαδημαϊκή νοημοσύνη

• Η κατάκτηση της ενσυναισθητικής ικανότητας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για καλύτερες επιδόσεις στην τάξη.

•Όπως ακριβώς το μέσον του λογικού νου είναι οι λέξεις, έτσι και το μέσον με το οποίο εκφράζονται τα συναισθήματα είναι τα μη λεκτικά σήματα

•Όταν τα λόγια ενός ανθρώπου έρχονται σε αντίθεση με τα όσα μεταδίδει με τον τόνο της φωνής του, τις κινήσεις του ή άλλες μη λεκτικές αντιδράσεις, η αλήθεια βρίσκεται κυρίως στο πώς λέει τα όσα λέει, παρά στο τι λέει.

ΠΩΣ ΕΚΔΙΠΛΩΝΕΤΑΙ Η ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ

• Οι ρίζες της ενσυναίσθησης μπορούν να εντοπιστούν ήδη από τη νηπιακή ηλικία.

• Ενσυναίσθηση (empathy)… πρωτοχρησιμοποιήθηκε τη δεκαετία του 1920 από τον Αμερικανό ψυχολόγο Ε. Μπ. Τίτσενερ

Η ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗΣ

• Η ενσυναίσθηση απαιτεί αρκετή ηρεμία και δεκτικότητα, έτσι ώστε ο συγκινησιακός εγκέφαλος ενός ανθρώπου να είναι σε θέση να προσλάβει και να μιμηθεί τα επιδέξια συναιθηματικά σήματα ενός άλλου ανθρώπου.

«Ευχαριστώ»: ένα ειρωνικό «ευχαριστώ», ένα θυμωμένο «ευχαριστώ», ένα «ευχαριστώ» γεμάτο ευγνωμοσύνη…

Οι κοινωνικές τέχνες• Η ικανότητα χειρισμού, δηλαδή ρύθμισης, των συναισθημάτων

κάποιου άλλου είναι ο πυρήνας της τέχνης των ανθρώπινων σχέσεων.

• Τα σημάδια της ενσυναίσθησης εμφανίζονται μέχρι την ηλικία των δύο χρόνων.

• …Ο χειρισμός των συναισθημάτων κάποιου άλλου – η τέλεια τέχνη των ανθρώπινων σχέσεων – απαιτεί την ωρίμανση δύο άλλων συναισθηματικών δεξιοτήτων: της αυτορρύθμισης και της ενσυναίσθησης.

• Στη βάση αυτή οι «δεξιότητες των ανθρώπων ωριμάζουν. Αυτές είναι οι κοινωνικές ικανότητες που καθιστούν αποτελεσματικές τις διαπροσωπικές σχέσεις.

• Οι ελλείψεις σ` αυτόν τον τομέα οδηγούν σε ανικανότητα μέσα στο κοινωνικό σύνολο ή σε απανωτές κοινωνικές αποτυχίες.

• Η απουσία αυτών ακριβώς των ικανοτήτων μπορεί να κάνει ακόμη και τους διανοητικά ευφυέστερους να αποτυγχάνουν στις σχέσεις τους και να χαρακτηρίζονται υπερόπτες, αντιπαθητικοί ή αναίσθητοι.

• Αυτές οι κοινωνικές δεξιότητες επιτρέπουν στον άνθρωπο να πετυχαίνει μια κοινωνική επαφή, να δίνει ώθηση και έμπνευση στους άλλους, να πετυχαίνει στις πολύ προσωπικές σχέσεις, να πείθει και να επηρεάζει, να κάνει τους άλλους να νιώθουν άνετα.

• Τα συναισθήματα είναι μεταδοτικά.

• Η μεταδοτικότητα των συναισθημάτων έχει δυσδιάκριτη μορφή, είναι μέρος της σιωπηλής αλληλεπίδρασης που υπάρχει σε κάθε ανθρώπινη μορφή.

• Μεταδίδουμε και συλλαμβάνουμε διαθέσεις, ο ένας από τον άλλον, οι οποίες έχουν να κάνουν με μια υπόγεια οικονομία της ψυχής, όπου μερικές επαφές είναι τοξικές ενώ άλλες ωφέλιμες.

• Ο τρόπος με τον οποίο ένας πωλητής μας λέει «ευχαριστώ» μπορεί να μας αφήσει με την αίσθηση ότι μας αγνοεί, ότι δυσανασχετεί μαζί μας ή ότι ειλικρινά μας καλοδέχεται και μας εκτιμά.

• Συλλαμβάνουμε συναισθήματα ο ένας από τον άλλον σαν να ήταν ένα είδος κοινωνικών ιών.

• Σε κάθε επαφή μεταδίδουμε συναισθηματικά σήματα, και αυτά επηρεάζουν αυτούς που είναι κοντά μας.

• Όσο πιο κοινωνικά επαρκείς είμαστε, τόσο καλύτερα ελέγχουμε τα σήματα που στέλνουμε.

• Οι άνθρωποι που είναι σε θέση να βοηθούν τους άλλους να καλμάρουν τα συναισθήματά τους έχουν ένα ιδιαίτερα πολύτιμο κοινωνικό προσόν. Είναι οι ψυχές προς τις οποίες στρέφονται οι άλλοι όταν βρίσκονται σε τρομερή συναισθηματική ένδεια.

• Είμαστε όλοι , ο ένας με τον άλλον, τμήματα του μηχανισμού που διέπει τη συναισθηματική αλλαγή, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο.

• Τα συναισθήματα περνούν από τον έναν στον άλλον με μια λεπτή διαδικασία.

• Όταν δύο άνθρωποι αλληλεπιδρούν, η μετάδοση της διάθεσης κατευθύνεται από τον έναν που εκδηλώνει εντονότερα τα συναισθήματά του προς τον άλλον που είναι πιο παθητικός.

•…Μερικοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στη συναισθηματική μεταδοτικότητα…

• Ο συγχρονισμός μεταξύ δασκάλων και μαθητών δείχνει πόσο αρμονικά νιώθουν μεταξύ τους. Μελέτες σε αίθουσες διδασκαλίας δείχνουν ότι όσο πιο σαφής είναι η εναρμόνιση των κινήσεων δασκάλου και μαθητή, τόσο πιο φιλικά νιώθουν, πιο χαρούμενοι, με περισσότερο ενδιαφέρον και άνεση καθώς αλληλεπιδρούν.

• Σε γενικές γραμμές, ένα υψηλό επίπεδο συγχρονισμού σε μια αλληλεπίδραση σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες συμπαθούν ο ένας τον άλλον.

• Ο συντονισμός των διαθέσεων είναι η πεμπτουσία της αρμονικής σχέσης

• Το ενδεικτικό χαρακτηριστικό ενός ισχυρού ηγέτη ή ενός βιρτουόζου είναι η ικανότητά του να παρασύρει ένα πολυπληθέστατο κοινό στους δικούς του ρυθμούς.

•…Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να λάβουν ή να στείλουν συναισθηματικά μηνύματα είναι επιρρεπείς σε προβλήματα στις σχέσεις τους, επειδή οι άλλοι συχνά νιώθουν άβολα μαζί τους, έστω κι αν δεν είναι σε θέση να περιγράψουν γιατί συμβαίνει αυτό.

• Η συναισθηματική έλξη είναι η καρδιά της επιρροής

ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

• Συστατικά της Διαπροσωπικής Νοημοσύνης (Χατς & Γκαρντνερ), σελ. 176

• Οργάνωση ομάδων

• Διαπραγμάτευση λύσεων

• Προσωπικές σχέσεις

• Κοινωνική ανάλυση

• Αυτοί που είναι προικισμένοι με κοινωνική νοημοσύνη μπορούν να ταιριάξουν με τους ανθρώπους, έχουν την οξύνοια να διαβάσουν τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά τους, ηγούνται και οργανώνουν, και διευθετούν τις διαφορές που μοιραία εμφανίζονται σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.

•…είναι οι άνθρωποι που όλοι θέλουν να τους κάνουν παρέα γιατί είναι συναισθηματικά «θρεπτικοί»

• «Κοινωνικοί Χαμαιλέοντες»…η ατομική εικόνα του εαυτού μου «είναι πολύ διαφορετική από την εικόνα που προσπαθώ να δημιουργήσω στο μυαλό των άλλων, ώστε να με αγαπούν»

• Αυτό μπορεί να συμβεί αν οι κοινωνικές δεξιότητες ενός ατόμου ξεπεράσουν την ικανότητά του να γνωρίζει και να τιμά τα ίδια του τα συναισθήματα.

• Συναισθηματική ακεραιότητα… η ικανότητα να είσαι αληθινός, «να ορίζεις τον εαυτό σου», πράγμα που σου επιτρέπει να δρας σε αρμονία με τα βαθύτερα συναισθήματα και αξίες σου, ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνέπειες.

ΠΩΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΖΕΤΑΙ ΕΝΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΝΙΚΑΝΟΣ

• Δυσσημία: μαθησιακή δυσκολία στη σφαίρα των μη λεκτικών μηνυμάτων

• Το πρόβλημα μπορεί να έγκειται:

Στη μειωμένη αίσθηση του προσωπικού χώρου: έτσι το παιδί στέκεται πολύ κοντά σ` αυτόν που μιλάει ή πετάει τα πράγματά του στον προσωπικό χώρο κάποιου άλλου.

Στην κακή ερμηνεία ή χρήση της γλώσσας του σώματος

Στην παρερμηνεία ή την κακή χρήση των εκφράσεων του προσώπου… σελ. 181

•Αν εξαιρέσουμε τα παιδιά που απομονώνονται γιατί κάνουν τους παλικαράδες, τα παιδιά που οι άλλοι αποφεύγουν μειονεκτούν στη στοιχειώδη πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση, και ιδιαίτερα στους άγραφους κανόνες που διέπουν την επαφή, σελ. 181.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

• Σελ. 208… Κάθε ισχυρό συναίσθημα έχει στη ρίζα του μια παρόρμηση για δράση

• «Το στρες κάνει τους ανθρώπους βλάκες» σελ. 216

• …Φανταστείτε τα πλεονεκτήματα που θα προκύψουν από την εκπαίδευσή μας στις βασικές συναισθηματικές δεξιότητες: είμαστε εναρμονισμένοι με τα συαναισθήματα αυτών με τους οποίους συνεργαζόμαστε, είμαστε ικανοί να διευθετήσουμε τις διαφωνίες ώστε να μην κλιμακωθούν, έχουμε την ευχέρεια να μπαίνουμε σε μια κατάσταση ροής ενώ δουλεύουμε.

• Ηγεσία δεν είναι κυριαρχία. Αντίθετα, είναι η τέχνη να πείθεις τους ανθρώπους να εργάζονται προς ένα κοινό στόχο. Και, αν το δούμε από τη σκοπιά της ίδιας της επαγγελματικής μας πορείας, τίποτε δεν μπορεί να είναι περισσότερο ουσιαστικό από το να αναγνωρίζουμε τα βαθύτερα συναισθήματά μας για ό,τι κάνουμε – και ποιες αλλαγές μπορούν να μας εξασφαλίσουν περισσότερη ικανοποίηση στη δουλειά μας.

• …συναισθηματικά χαρίσματα…

• Θα ήθελα να στηρίξω την άποψή μου ανιχνεύοντας το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν σ` αυτές τις αλλαγές τρεις εφαρμογές της συναισθηματικής νοημοσύνης:

• Η ικανότητα να μετατρέπουμε τα παράπονα σε εποικοδομητικά σχόλια

• Η δημιουργία μιας ατμόσφαιρας όπου η διαφορετικότητα εκτιμάται περισσότερο παρά θεωρείται αιτία προστριβών

• Η ικανότητα της δικτυωμένης συνεργασίας

• Να ενισχύσουν με κάθε τρόπο τη συλλογική νοημοσύνη της καρδιάς των εργαζομένων… σελ. 235

Νους και ιατρική

• «Ποιος σου τα δίδαξε όλα τούτα, γιατρέ;»

• Η απάντηση ήρθε στη στιγμή

• «Τα βάσανα»

• Αλμπερ Καμύ, Η πανούκλα

Στρες: άγχος εκτός τόπου και μέτρου, σελ 247

• Στη σύγχρονη ζωή το άγχος συχνότερα δεν έχει ούτε μέτρο ούτε χρόνο – προέρχεται από καταστάσεις με τις οποίες πρέπει να ζήσουμε ή οι οποίες είναι αποκυήματα του μυαλού μας και όχι πραγματικοί κίνδυνοι που πρέπει να αντιμετωπίσουμε.

•…η ανησυχία και το άγχος προκαλούν προβλήματα υγείας.

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟΤΑ ΠΑΡΑΘΥΡΑΚΙΑ ΤΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ

• Η οικογενειακή ζωή είναι το πρώτο σχολείο της συναισθηματικής αγωγής.

• Σ` αυτό το οικείο και πολύ προσωπικό καζάνι μαθαίνουμε τι αισθανόμαστε για τον εαυτό μας και πώς οι άλλοι θα αντιδράσουν στα συναισθήματά μας, πώς να σκεφτόμαστε για τα συναισθήματα αυτά και τι επιλογές έχουμε να αντιδράσουμε, πώς να κατανοούμε και να εκφράζουμε τις ελπίδες και τους φόβους μας.

• Αυτό το συναισθηματικό σχολείο λειτουργεί όχι μόνο μέσα από τα πράγματα που λένε ή κάνουν οι γονείς άμεσα στα παιδιά, αλλά και με τα προσωπικά παραδείγματα που δίνουν χειριζόμενοι τα συναισθήματά τους τόσο ως άτομα όσο και ως ζευγάρι.

• Κάποιοι γονείς είναι προικισμένοι δάσκαλοι του συναισθήματος, ενώ άλλοι είναι απαράδεκτοι.

• Οι τρεις πιο κοινοί συναισθηματικά ακατάλληλων γονιών είναι οι εξής:

Αυτοί που αγνοούν εντελώς τα συναισθήματα, οι «αδιάφοροι»

Οι υπερβολικά παραχωρητικοί, οι «δε βαριέσαι»

Οι προσβλητικοί, που δεν δείχνουν ίχνος σεβασμού για το πώς νιώθει το παιδί

• Υπάρχουν γονείς που δράττονται της ευκαιρίας, εξαιτίας μιας στενοχώρια του παιδιού, για να λειτουργήσουν ως συναισθηματικοί προπονητές ή μέντορες…

• …παίρνουν τα συναισθήματα των παιδιών τους στα σοβαρά, προσπαθούν να καταλάβουν τι ακριβώς τα στενοχωρεί και επιδιώκουν να βοηθήσουν το παιδί να βρει θετικούς τρόπους να ηρεμήσει.

• Για να μπορέσουν οι γονείς να παίξουν αυτό τον αποτελεσματικό ρόλο του προγυμναστή, πρέπει να έχουν κάνει οι ίδιοι κτήμα τους τα βασικά θεμέλια της νοημοσύνης της καρδιάς.

• Ένα από τα βασικά μαθήματα για ένα παιδί είναι το να κάνει διάκριση των συναισθημάτων.

• …να βοηθήσουν στα βασικά στοιχεία της συναισθηματικής νοημοσύνης: μπορούν να τους μάθουν πώς να αναγνωρίζουν, να χειρίζονται και να χαλιναγωγούν τα συναισθήματά τους, να ενσυναισθάνονται και να χειρίζονται τα συναισθήματα που προβάλλουν στις σχέσεις τους.

ΤΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΤΟΥ ΣΥΝΑΣΘΗΜΑΤΟΣ

• Οι γονεϊκές επιδράσεις στη συναισθηματική ικανότητα του παιδιού αρχίζουν από την κούνια.

• Παιδιά αισιόδοξα και με αυτοπεποίθηση ή παιδιά που αναμένουν την αποτυχία αρχίζουν να διαμορφώνονται ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής.

• Οι γονείς, λέει ο Μπρέιζελτον, «πρέπει να κατανοήσουν πώς οι πράξεις τους βοηθούν να γεννηθεί η εμπιστοσύνη, η περιέργεια, η ευχαρίστηση στη μάθηση και η κατανόηση των ορίων», που βοηθούν τα παιδιά τους να πετύχουν στη ζωή.

• Η επιτυχία στο σχολείο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα συναισθηματικά χαρακτηριστικά που απέκτησε το παιδί τα χρόνια που προηγήθηκαν της φοίτησής του στο σχολείο.

• Η πρώτη ευκαιρία για να διαμορφωθούν τα στοιχεία της συναισθηματικής νοημοσύνης δίδεται στα πρώτα στάδια της ζωής, παρότι αυτές οι ικανότητες συνεχίζουν να διαμορφώνονται και κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας.

• Οι συναισθηματικές ικανότητες που αποκτούν τα παιδιά σε μεγαλύτερες ηλικίες οικοδομούνται πάνω σ` αυτές τις πρώτες.

• Αυτές οι ικανότητες αποτελούν τα θεμέλια για όλη τη μάθηση.

• Μια αναφορά από το Εθνικό Κέντρο Κλινικών Προγραμμάτων βρεφών υποστηρίζει ότι η επιτυχία ενός παιδιού στο σχολείο δεν προβλέπεται τόσο από πρακτικά αποτελέσματα ή από την πρόωρη ικανότητα ανάγνωσης, όσο από συναισθηματικά και κοινωνικά μετρήσιμα δεδομένα: εξαρτάται δηλ. από το αν το παιδί έχει αυτοπεποίθηση και ενδιαφέρον, από το αν γνωρίζει τι είδους συμπεριφορά περιμένουν οι άλλοι από αυτό και πώς μπορεί να επιβληθεί στην παρόρμησή του να συμπεριφερθεί με ακατάλληλο τρόπο, από το αν μπορεί να κάνει υπομ ονή, να ακολουθεί οδηγίες και να στρέφεται στους δασκάλους του για βοήθεια και από το αν εκφράζει τις ανάγκες του όταν συναναστρέφεται άλλα παιδιά.

• Η ετοιμότητα ενός παιδιού για το σχολείο εξαρτάται από την πιο ουσιώδη απ` όλες τις γνώσεις, από το πώς μαθαίνουμε. Η αναφορά καταγράφει τα επτά ουσιαστικά-κλειδιά αυτής της κρίσιμης ικανότητας, τα οποία φυσικά άπτονται όλα της συναισθηματικής νοημοσύνης:

Εμπιστοσύνη

Περιέργεια

Πρόθεση

Αυτοέλεγχος

Αρμονικότητα

Ικανότητα επικοινωνίας

Συνεργασιμότητα

• Το παιδί που έρχεται στο σχολείο μ` αυτές τις ικανότητες… διαθέτει «το πλεονέκτημα του συναισθήματος» (κάτι ανάλογο με το πλεονέκτημα της εκκίνησης για έναν αθλητή)

• Τα πρώτα τρία ή τέσσερα χρόνια της ζωής είναι η περίοδος όπου ο εγκέφαλος του μωρού μεγαλώνει φτάνοντας περίπου στα δύο τρίτα του τελικού μεγέθους του. Την ίδια αυτή περίοδο ο εγκέφαλος ωριμάζει και αναπτύσσεται νευροβιολογικά πολύ περισσότερο από κάθε άλλη φάση της ζωής.

• Στη διάρκεια αυτής της περιόδου το παιδί κατακτά ταχύτερα και αμεσότερα τα διάφορα είδη γνώσης απ` ό,τι σε κατοπινές φάσεις της ζωής του – και ένα από τα σημαντικότερα είναι η γνώση των συναισθημάτων.

• Κατά τη φάση αυτή το σοβαρό στρες μπορεί να επηρεάσει τα μαθησιακά κέντρα του εγκεφάλου (και ως εκτούτου να βλάψει τις νοητικές ικανότητες)

• Ως ένα βαθμό αυτό μπορεί να διορθωθεί από κατοπινές εμπειρίες της ζωής, η επίδραση όμως αυτής της πρώτης μάθησης είναι βαθύτατη.

• Όπως συνοψίζει μία αναφορά σχετικά με το καίριο συναισθηματικό μάθημα στα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής, οι διαρκείς συνέπειες είναι μεγάλες:

• Ένα παιδί που δεν μπορεί να εστιάσει την προσοχή του, που είναι καχύποπτο και όχι καλόπιστο, θλιμμένο και θυμωμένο αντί αισιόδοξο, που καταστρέφει αντί να σέβεται, και κατακλύζεται από άγχος, επηρεάζεται από τρομακτικές φαντασιώσεις και νιώθει γενικά δυστυχισμένο με τον εαυτό του – ένα τέτοιο παιδί έχει ελάχιστες ευκαιρίες, πόσο μάλλον ίσες ευκαιρίες με τα άλλα παιδιά, να διεκδικήσει τη θέση του στον κόσμο.

Η ψυχοσύνθεση δεν είναι προδιαγεγραμμένη (σελ. 301)

• Τι συμβαίνει με τις αντιδράσεις εκείνες που αποτελούν δεδομένα της γενετικής μας κληρονομιάς;

• Τι γίνεται με τη μεταβολή των συνηθισμένων αντιδράσεων σε άτομα που από τη φύση τους είναι, λόγου χάρη, εξαιρετικά εκρηκτικά ή οδυνηρά ντροπαλά;

• Αυτό το εύρος της συναισθηματικής καμπύλης εμπίπτει στη σφαίρα επιρροής της ψυχοσύνθεσης, των κρυφών συναισθημάτων που χαρακτηρίζουν τη βασική μας προδιάθεση.

• Ψυχοσύνθεση: κάποιες συγκεκριμένες διαθέσεις που τυπικά παρατηρούνται στη συναισθηματική μας ζωή.

• Η ψυχοσύνθεση μας έχει δοθεί κατά τη στιγμή της γέννησής μας, σαν ένα μέρος του γενετικού τροχού της τύχης, που έχει τόσο σαρωτική επίδραση στην πορεία της ζωής μας.

• Το ερώτημα είναι κατά πόσο ένα τέτοιο βιολογικά προσδιορισμένο συναισθηματικό πλαίσιο μπορεί να αλλάξει με την εμπειρία.

Εργασία του Ζερόμ Κάγκαν (σελ. 301)

• … Υπάρχουν τουλάχιστον τεσσάρων ειδών ψυχοσυνθέσεις – η ντροπαλή, η θαρρετή, η αισιόδοξη και η μελαγχολική – η καθεμιά της οφείλεται σε διαφορετικά πρότυπα εγκεφαλικής δραστηριότητας.

• …Τα υπερευαίσθητα και φοβισμένα παιδάκια μεγαλώνοντας γίνονται ντροπαλοί και φοβισμένοι ενήλικες….

• …σελ. 304…ο Κάγκαν υποστηρίζει ότι άνθρωποι που φοβούνται, γεννιούνται με μια νευροχημεία που προκαλεί εύκολη διέγερση του κυκλώματος και έτσι αποφεύγουν ότι δεν τους είναι οικείο, κλείνονται ντροπιασμένοι στην αβεβαιότητά τους και υποφέρουν από άγχος

• Από τη φύση τους τα συναισθήματα μερικών ανθρώπων μοιάζουν πάντα να κλίνουν προς τη θετική πλευρά. Αυτοί οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους αισιόδοξοι και καλόβουλοι, ενώ άλλοι είναι σκυθρωποί και μελαγχολικοί.

• Αυτή η διάσταση της ψυχοσύνθεσης – το κέφι στο ένα άκρο, η μελαγχολία στο άλλο – φαίνεται συνδεδεμένη με την αντίστοιχη δραστηριότητα της δεξιά και της αριστερής προμετωπιαίας περιοχής, των ανώτερων πόλων του συγκινησιακού εγκεφάλου.

Εργασία του Ρίτσαρντ Ντέιβιντσον

• Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν περισσότερη δραστηριότητα στον αριστερό προμετωπιαίο λοβό, σε σχέση με το δεξιό, έχουν πρόσχαρη ψυχοσύνθεση. Χαίρονται με τους ανθρώπους και με όσα τους δίνει η ζωή, και συνέρχονται από τα χτυπήματά της.

• Αντίθετα, αυτοί που παρουσιάζουν μεγαλύτερη δραστηριότητα στο δεξιό λοβό έχουν τάσεις αρνητισμού και κακή διάθεση, και εύκολα αναστατώνονται από τις δυσκολίες της ζωής

• Φαίνεται ότι ανάλογα με την ψυχοσύνθεσή μας τείνουμε να αντιδρούμε στη ζωή είτε με θετικό είτε με αρνητικό τρόπο.

• Τα συναισθηματικά μαθήματα της παιδικής ηλικίας μπορούν να έχουν μια βαθιά επίδραση στην ψυχοσύνθεση, είτε διευρύνοντας είτε αποσιωπώντας μια έμφυτη διάθεση.

• Η εξαιρετική ευπλαστότητα του εγκεφάλου στην παιδική ηλικία σημαίνει ότι οι εμπειρίες κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων μπορούν να έχουν μια μόνιμη επίδραση στη διαμόρφωση των νευρωνικών μονοπατιών για την υπόλοιπη ζωή μας.

•… ακόμη και τα εγγενή συναισθηματικά πρότυπα μπορούν ως ένα βαθμό να αλλάξουν, σελ. 312.

• Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι πλήρως διαμορφωμένος κατά τη στιγμή της γέννησής μας. Εξακολουθεί να ωριμάζει με το πέρασμα του χρόνου και η εντονότερη ανάπτυξή του παρατηρείται στην παιδική ηλικία.

Εγκέφαλος…• Τα παιδιά γεννιούνται με πολύ περισσότερους

νευρώνες από όσους θα συγκρατήσει ο ώριμος εγκέφαλός τους.

• Μέσα από μια διαδικασία διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης, ο ανθρώπινος εγκέφαλος χάνει πρακτικά τις νευρωνικές διασυνδέσεις που χρησιμοποιούνται λιγότερο και δημιουργεί ισχυρές διασυνδέσεις στα συναπτικά κυκλώματα που χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο.

•…Η εμπειρία, ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, διαπλάθει τον εγκέφαλο.

Εγκέφαλος… σελ. 315

• Ο εγκέφαλος των ανθρώπων χρειάζεται το περισσότερο χρονικό διάστημα για να ωριμάσει πλήρως σε σύγκριση με όλους τους άλλους ζώντες οργανισμούς.

• Ενώ κάθε περιοχή του εγκεφάλου αναπτύσσεται σε διαφορετικό βαθμό κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, η έναρξη της εφηβείας σηματοδοτεί μια από τις πιο σαρωτικές περιόδους ωρίμανσης του εγκεφάλου.

•… ενώ οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για τις αισθητήριες λειτουργίες αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία και το μεταιχμιακό σύστημα στην εφηβεία, οι προμετωπιαίοι λοβοί – έδρα του συναισθηματικού αυτοελέγχου, της αντίληψης και των εκλεπτυσμένων αντιδράσεων- εξακολουθούν να αναπτύσσονται στην προχωρημένη εφηβεία, μεταξύ των δεκαέξι και δεκαοχτώ χρόνων περίπου.

•… η παιδική ηλικία αποτελεί αποφασιστικό παράθυρο ευκαιριών για τη διαμόρφωση συναισθηματικών τάσεων για όλη τη ζωή.

• Συνήθειες που αποκτήθηκαν στην παιδική ηλικία παγιώνονται στο βασικό συναπτικό δίκτυο της νευρωνικής αρχιτεκτονικής και είναι πιο δύσκολο να αλλάξουν σε μεγαλύτερες ηλικίες.

•…σελ.316… οι βασικές εμπειρίες σχετίζονται με το πόσο αξιόπιστοι και θετικοί είναι οι γονείς προς το παιδί, με τις ευκαιρίες και την καθοδήγηση που του προσφέρουν έτσι ώστε να μάθει να χαλιναγωγεί τη στενοχώρια του, να ελέγχει την παρόρμησή του και να εκδηλώνει ενσυναίσθηση. …

ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ

•… απόδειξη της απελπισμένης ανάγκης που έχουν οι άνθρωποι να μάθουν να χειρίζονται τα συναισθήματά τους, να ρυθμίζουν ειρηνικά τις διαφορές τους – με δυο λόγια, απλώς να συμβιώνουν.

• Οι εκπαιδευτικοί συνειδητοποιούν σήμερα την ύπαρξη μιας διαφορετικής και περισσότερο ανησυχητικής μειονεξίας: της συναισθηματικής αγραμματοσύνης.

• Αυτή η μειονεξία δεν αντιμετωπίζεται καθόλου απ` το τυπικό αναλυτικό πρόγραμμα.

• Η έμφαση δίνεται στα σχολεία σήμερα στο «πόσο καλά μπορούν οι μαθητές μας να διαβάσουν και να γράψουν, και όχι στο αν θα είναι ζωντανοί την επόμενη εβδομάδα». (σελ. 320)

ΚΑΘΥΠΟΤΑΣΣΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ, σελ. 325

• Η συνήθης πορεία των επιθετικών και δύσκολων παιδιών προς τη βία και την εγκληματικότητα αρχίζει στην πρώτη και τη Δευτέρα τάξη….

•… τα παιδιά που ερχόμενα στο σχολείο αναπαράγουν τη συμπεριφορά του «εξαναγκασμού» που έχουν ήδη διδαχτεί στο σπίτι τους – δηλαδή τους παλικαρισμούς – ξεγράφονται από τους δασκάλους τους, οι οποίοι υποχρεώνονται να χάνουν πολύτιμο χρόνο για να κρατούν αυτά τα παιδιά πειθαρχημένα.

• Ο Μάρτιν Σέλιγμαν, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, είπε:

• Κατά τα τελευταία τριάντα με σαράντα χρόνια, υπήρξαμε μάρτυρες της έντονης διάδοσης του ατομικισμού και της αποδυνάμωσης των ευρύτερων θρησκευτικών πεποιθήσεων και των στηριγμάτων από την πλευρά της κοινωνίας και της διευρυμένης οικογένειας. Αυτό σημαίνει ότι χάνεις τις πηγές από τις οποίες αντλείς δύναμη και οι οποίες σε στηρίζουν σε αποτυχίες και στις ήττες…

• Η Κόβακς μου είπε:

• «Τα παιδιά διδάσκονται κοινωνικές δεξιότητες μέσα στις σχέσεις τους με τα συνομήλικα παιδιά. Για παράδειγμα, τι να κάνεις όταν θέλεις κάτι και δεν μπορείς να το αποκτήσεις: βλέπεις πώς χειρίζονται τα άλλα παιδιά την κατάσταση και το δοκιμάζεις και ο ίδιος. Όμως τα καταθλιπτικά παιδιά βρίσκονται ανάμεσα σ` αυτά που τα άλλα παιδιά στο σχολείο αγνοούν, είναι τα παιδιά με τα οποία οι άλλοι δεν παίζουν πολύ».

• Η κατάθλιψη παρεμβαίνει στη μνήμη και στην αυτοσυγκέντρωση, δυσχεραίνοντας την παρακολούθηση στην τάξη και τη συγκράτηση των όσων διδάσκονται.

• Το παιδί που δε νιώθει χαρά για τίποτε θα δυσκολευτεί να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του για να τα βγάλει πέρα με τα δύσκολα μαθήματα – και βέβαια ούτε λόγος να γίνεται για επίτευξη ροής στη μαθησιακή διαδικασία.

ΒΡΑΧΥΚΥΚΛΩΣΤΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

• Υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι αν τα παιδιά διδαχτούν πιο παραγωγικούς τρόπους θεώρησης των δυσκολιών, ο κίνδυνος να πάθουν κατάθλιψη ελαττώνεται.

• … Αυτό που μαθαίνει ένα παιδί… είναι ότι οι διαθέσεις όπως το άγχος, η θλίψη και ο θυμός δε σε κατακλύζουν έτσι, χωρίς εσύ να έχεις οποιονδήποτε έλεγχο πάνω τους, αλλά ότι μπορείς με αυτό που σκέφτεσαι να αλλάξεις τον τρόπο που νιώθεις.

•… «Αν θέλεις να βρεις πραγματικές λύσεις για ψυχοπαθολογικές διαταραχές όπως είναι η κατάθλιψη, θα πρέπει να κάνεις κάτι προτού τα παιδιά αρρωστήσουν» (Κόβακς), σελ. 341

• «Η πραγματική λύση είναι ένας ψυχολογικός εμβολιασμός»

ΕΞΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗ ΦΙΛΙΑ

• Το ελπιδοφόρο είναι ότι πολλά, ή και τα περισσότερα, από τα περιθωριοποιημένα παιδιά μπορούν να ενταχθούν στον κύκλο της φιλίας, με κάποια βασική «προπόνηση στο συναίσθημα»

Σελ. 359• Τα αίτια όλων αυτών των προβλημάτων είναι σύνθετα. Το βιολογικό πεπρωμένο, ή η δυναμική της οικογένειας, η πολιτική της φτώχειας και η «κουλτούρα» των δρόμων εμπλέκονται στα προβλήματα αυτά σε διαφορετικό βαθμό.

• Κανενός είδους μονόπλευρη παρέμβαση… δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι κάνει τα πάντα. Στο βαθμό όμως που οι συναισθηματικές ελλείψεις ενός παιδιού αυξάνουν τους κινδύνους που διατρέχει πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στη συναισθηματική αποκατάσταση, χωρίς να αποκλείονται και άλλες λύσεις, αλλά παράλληλα με αυτές.

• Η επόμενη ερώτηση είναι η ακόλουθη: με τι θα μπορούσε να μοιάζει μια εκπαίδευση στη σφαίρα των συναισθημάτων;

Στο σχολείο των συναισθημάτων

•Η βασική ελπίδα ενός έθνους στηρίζεται στη σωστή εκπαίδευση της νεολαίας του.

•Έρασμος

• Μάθημα… Επιστήμης του εαυτού μας… (Εκπ/κό Κέντρο Νουέβα)

• Το θέμα στην επιστήμη του εαυτού μας είναι τα συναισθήματα – τα ατομικά και αυτά που αναβλύζουν από τις ανθρώπινες σχέσεις.

• Παιχνίδι: Όλοι σε κύκλο κάθονται κάτω. Ο δάσκαλος φωνάζει τα ονόματά τους και εκείνα αποκρίνονται λέγοντας «παρών» και έναν αριθμό που εκφράζει το πώς νιώθουν. «Ένα» σημαίνει κακή διάθεση, «δέκα» σημαίνει κέφι και ζωντάνια.

• Σύμφωνα με τις βασικές αρχές της διδασκαλίας, το κεντρικό ζήτημα της ημέρας είναι η συζήτηση των εντάσεων και των τραυμάτων στη ζωή των παιδιών.

• Οι δάσκαλοι μιλούν για πραγματικά θέματα – τη θλίψη της απομόνωσης, τη ζήλια, τις διαφωνίες που θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε κανονικό πόλεμο στο προαύλιο τους σχολείου.

•… σελ. 361… « η μάθηση δε λαμβάνει χώρα ανεξάρτητα από τα συναισθήματα του παιδιού. Η συναισθηματική αγωγή είναι εξίσου σημαντική με την εκμάθηση ενός κανόνα στα μαθηματικά ή την ανάγνωση».

•… τέτοιου είδους μαθήματα έχουν διάφορα ονόματα: «κοινωνική ανάπτυξη», «δεξιότητες ζωής», «κοινωνική και συναισθηματική μάθηση», «προσωπική νοημοσύνη» (σχ. Με Γκάρντνερ)

• Το κοινό νήμα που διαπερνά αυτά τα μαθήματα είναι ο στόχος να ανεβεί το επίπεδο της κοινωνικής και συναισθηματικής επάρκειας των παιδιών μέσα στα πλαίσια της κανονικής εκπαίδευσης – και το οποίο δεν είναι κάτι που απλώς εφαρμόζεται ως θεραπευτική αγωγή σε παιδιά που δεν πηγαίνουν καλά και χαρακτηρίζονται προβληματικά, αλλά ένα σύνολο ικανοτήτων και αντιλήψεων ουσιωδών για κάθε παιδί.

• Τα μαθήματα της συναισθηματικής αγωγής έχουν κάποιες ρίζες στο εκπ/κό κίνημα της δεκαετίας του 60. Το σκεπτικό που εκφράζονταν τότε ήταν ότι τόσο τα ψυχολογικά όσο και τα παρωθητικά μαθήματα θα γίνονταν περισσότερο κτήμα των παιδιών, αν περιείχαν και μια άμεση εμπειρία αυτού που θεωρητικά διδασκόταν. Το κίνημα της συναισθηματικής παιδείας, όμως, έχει αλλάξει μορφή, προσδίδοντας μια διαφορετική έννοια στον όρο «συναισθηματική εκπαίδευση»: αντί να χρησιμοποιεί το συναίσθημα για να μορφώσει, εκπαιδεύει το ίδιο το συναίσθημα.

• Αυτό το νέο ξεκίνημα για μια συναισθηματική παιδεία στα σχολεία τοποθετεί τα συναισθήματα και την κοινωνική ζωή στο επίκεντρο της προσοχής, αντί να τα θεωρεί παρεμβολές χωρίς σημασία ή και ακόμη, όταν οδηγούν σε εκρήξεις, να μην προσπαθεί να τα πατάξει απλώς με περιστασιακά πειθαρχικά μέτρα, όπως είναι μια επίσκεψη στο γραφείο του συμβούλου ή του διευθυντή του σχολείου.

ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

• Σελ. 363

• Το παιχνίδι της συνεργασίας (τα παιδιά καλούνται να συνθέσουν μαζί ένα πολύπλοκο παζλ. Η δυσκολία: η ομάδα πρέπει να παραμείνει σιωπηλή και δεν επιτρέπονται οι χειρονομίες)… υπάρχουν παρατηρητές, όσοι και οι ομάδες- σημειώνουν π.χ ποιος απ` την ομάδα παίρνει την πρωτοβουλία να οργανώσει, ποιος παριστάνει τον «καραγκιόζη», ποιος διακόπτει κλπ.