ww

w.w

orl

db

an

k.o

r.th

2006

สถานการณสงแวดลอมไทย ป 2543 นำเสนอแนวโนมของปญหาสงแวดลอมโดยรวมในประเทศ สถานการณสงแวดลอมไทย ป 2544 นำเสนอสถานการณการจดการคณภาพนำในประเทศ สถานการณสงแวดลอมไทย ป 2545 นำเสนอการจดการคณภาพอากาศในประเทศ สถานการณสงแวดลอมไทย ป 2546 นำเสนอสถานการณการจดการขยะมลฝอยและของเสยอนตรายในประเทศ สถานการณสงแวดลอมไทย ป 2547 นำเสนอสถานการณการจดการความหลากหลายทางชวภาพในประเทศ สามารถดาวนโหลดรายงานสถานการณสงแวดลอมไทยทงฉบบภาษาองกฤษและภาษาไทยไดท: http://www.worldbank.or.th

เอกสารเลมนจดเตรยมโดยคณะทำงานของธนาคารโลก ซงประกอบดวย Nina Bhatt, Poonyanuch Chockanapitaksa, Anna van der Heijden, Waraporn Hirunwatsiri, Patchamuthu Illangovan, Tanyathon Phetmanee, Nat Pinnoi, Jitendra Shah, Pamornrat Tansanguanwong, Sutthana Vichittrananda และ Manida Unkulvasapaul (หวหนาคณะทำงาน) และไดรบการตรวจทานแกไขโดย Marea Hatziolos, Ronald Zweig ธนาคารโลก นอกจากนยงไดรบคำแนะนำทเปนประโยชนอยางยงทงในเชงเทคนควชาการและการบรหารจดการในภาพรวมจาก Ian Porter, Maria Teresa Serra, Magda Lovei, และ Dan Biller เอกสารฉบบนจดทำขนโดยคณะทำงานของธนาคารระหวางประเทศเพอการบรณะและพฒนาธนาคารโลก บรรดาขอมล ขอเสนอแนะ และขอสรปตาง ๆ ทปรากฏในเอกสารฉบบน ไมจำเปนตองสะทอนความเหนของคณะผบรหารของธนาคารโลก หรอสวนราชการตาง ๆ ทเกยวของ และทางธนาคารโลกไมขอรบประกนความถกตองของขอมลทใชประกอบการจดทำรายงานฉบบนดวย นอกจากนการกำหนดขอบเขต การใชส การตงชอ และขอมลอน ๆ ทปรากฏในหนาแผนทนน ไมไดกำหนดขนโดยธนาคารโลก และไมสามารถนำไปใชอางองหรอมผลบงคบใชในทางกฎหมายแตอยางใด เอกสารฉบบนเปนลขสทธของธนาคารโลก การนำไปตพมพและ/หรอนำไปเผยแพรสวนหนงสวนใดหรอทงหมด ตองไดรบอนญาตจากธนาคารโลกกอนดำเนนการ ทงน ธนาคารระหวางประเทศเพอการฟนฟ บรณะและพฒนา/ธนาคารโลก มบทบาทในการสนบสนนและเผยแพรเอกสารดงกลาว และไดรบอนญาตใหนำรายงานไปจดพมพซำไดทกเมอ สำหรบการขออนญาตทำสำเนาหรอตพมพขอเขยนสวนหนงสวนใดของเอกสารฉบบน ใหแสดงความจำนง มาท the Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923, USA, โทรศพท 978-750-8400 โทรสาร 978-750-4470, www.copyright.com. และหากทานมขอสงสยในเรองของลขสทธและใบอนญาต ซงรวมถงสทธขางเคยง กรณาตดตอมายง สำนกโฆษณาและเผยแพร, ธนาคารโลก 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA, โทรสาร 202-522-2422, อเมล pubrights@worldbank.org.

มถนายน 2550

2006

สารบญ

คำนำ iiคำยอและอกษรยอ iiiแผนททรพยากรทางทะเลและชายฝงและการคกคาม ivพนททมความสำคญ vi

บทสรป: วกฤตทะเลสคราม 1บทท 1: ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม 4 ภาพรวมของทรพยากร 4 พนทชมนำและปาชายเลน 4 แนวปะการง 6 หญาทะเล 6 สตวทะเลทใกลสญพนธ 7 การประมงและการเพาะเลยงสตวนำชายฝง 8 คณภาพนำและชายหาด 10 แหลงนำจด 11 การกดเซาะชายฝงและภยธรรมชาต 11 การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ 14

บทท 2: ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอยในภาวะกดดน 16 การเตบโตของประชากรและเศรษฐกจ 16 การพฒนาเมองและอตสาหกรรม 16 การทองเทยวและสนทนาการ 18 การประมงและเพาะเลยงสตวนำ 18 การขนสงทางทะเล 19 อตสาหกรรมการกลนนำมน และเหมองทราย 22 กจกรรมทผดกฎหมาย 22 เพอการเตบโตอยางมคณภาพ 22

บทท 3: นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ 24 นโยบายระดบชาตและระดบภาค 24 สถาบนองคกร และระเบยบขอบงคบ 25 แหลงเงนทน 28 การบรหารจดการพนททางทะเลและชายฝง 29 ชมชนและผมสวนรวมอนๆ 31

บทท 4: ความทาทาย 34 ความทาทายท 1: การกดเซาะชายฝง 34 ความทาทายท 2: การทำประมงอยางยงยน 36 ความทาทายท 3: การพฒนาพนท 36 ความทาทายท 4: การมสวนรวมของประชาชน 37 ความทาทายท 5: การบรหารจดการแบบบรณาการ 38 สงทตองดำเนนการตอไป 39

เอกสารอางอง 40อภธานศพท 41Online Resources 42กตตกรรมประกาศ 43เหลยวมองประเทศไทย 44

�

คำนำ

การใชทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทยในชวง 4 ทศวรรษ

ทผานมา ไดสงผลกระทบตอสงแวดลอมและการดำเนนชวตของประชาชน

ในขณะทรฐบาลไทย ชมชนทองถน และองคกรพฒนาเอกชน ไดดำเนน

มาตรการหลายดาน เพอคมครองและฟนฟถนทอยอาศยตามธรรมชาต

ทงนการเพมประสทธภาพในการดำเนนงาน และการประสานความรวมมอ

ระหวางผมสวนไดสวนเสยหลกเปนสงจำเปนอยางยง เพอใหแนใจวา

ทรพยากรเหลาน ไดรบการบรหารจดการอยางยงยน เพอปกปองและสงวน

ไวเพอการใชประโยชนทงในปจจบนและในอนาคต

รายงานชดสถานการณสงแวดลอมไทย ไดหยบยกประเดนสำคญของแนว

โนมสถานการณสงแวดลอมทเกดขนในประเทศ โดยมวตถประสงคเพอ

ชแจงและเสรมสรางการมสวนรวมของผมสวนไดสวนเสยใหไดรบทราบถง

ประเดนปญหาสงแวดลอมทสำคญ พรอมทงเสนอแนะแนวทางดำเนนงาน

เพอรบมอกบปญหาทเกดขน รายงานฉบบนเนนทการบรหารจดการ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยรายงานฉบบทผานมาไดกลาวถง

เกณฑทใชในการเปรยบเทยบคาดชนสงแวดลอมทวไป (ป 2543) คณภาพ

นำ (ป 2544) มลภาวะทางอากาศ (ป 2545) ขยะมลฝอย (ป 2546) และ

ความหลากหลายทางชวภาพ (ป 2547)

รายงานสถานการณสงแวดลอม ป 2549 น ประกอบดวยเนอหา 4 บท

โดยบทแรกจะกลาวถงสถานการณปจจบน และแนวโนมในภาพรวมท

เกยวของกบคณภาพสงแวดลอมของทรพยากรทางทะเลและชายฝงของ

ประเทศไทย บทท 2 กลาวถงการใชประโยชนและสภาวะกดดนทเกดขน

ตอทรพยากรเหลาน บทท 3 จะชใหเหนถงภาพรวมของนโยบายและ

ระเบยบขอบงคบตาง ๆ ความพรอมของหนวยงาน รวมถงการจดสรร

งบประมาณ ซงมความเกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรทางทะเล

และชายฝงของประเทศไทย ซงหนวยงานเหลานประกอบดวย หนวยงาน

ภาครฐ ชมชนทองถน และองคกรพฒนาเอกชนอน ๆ สวนบทท 4 นน จะ

เปนการสรปเนอหาของทง 3 บททผานมา เพอนำเสนอประเดนทาทายท

สำคญ อนจะนำไปสการบรหารจดการทรพยากรทอยภายใตภาวะภยคก

คามอยางยงยน

รายงานฉบบนสำเรจไดดวยความรวมมอของหนวยงานตาง ๆ ไดแก กรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) สำนกงานนโยบายและแผน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) และธนาคารโลก ทงนขอมลท

ใชประกอบในรายงานมาจากหลายแหลงดวยกน ไมวาจะเปนหนวยงาน

ภาครฐ มหาวทยาลย องคกรพฒนาเอกชน บคคลทวไป รวมถงองคกร

ความรวมมอระหวางประเทศ ทงทเปนผลงานทไดรบการตพมพ และยงไม

ไดรบการตพมพ การวเคราะหสถานการณพรอมกบการจดประชมรบฟง

ความคดเหน หรอเวทเสวนาในระดบทองถนรวมกบหนวยงานระดบชาต

หลายหนวย สถาบนการศกษา สมาคม สมาพนธ ภาคประชาสงคม และ

ชมชนทองถน ซงไดนำผลมาบรณาการและนำเสนอเปนประเดนสำคญไว

ในบทท 4

เหตการณคลนยกษสนามทเกดขนในเดอนธนวาคม 2547 ไดสงผลกระทบ

อยางใหญหลวงตอสภาพเศรษฐกจ-สงคม รวมถงสงแวดลอม และเปนสง

ทบงชอยางชดเจนถงความจำเปนและความสำคญของการวางแผนและ

การบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง ซงรายงานฉบบนไดเนน

ยำถงความจำเปนดงกลาวและยงเชอเชญใหผมสวนไดสวนเสยทงหมดได

กาวเขามามบทบาทในการมสวนรวมบรหารจดการ และรวมพทกษ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทยใหมประสทธภาพอยาง

แทจรง

นายเกษม สนทวงศ

รฐมนตร

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

Ian C. Porter

ผอำนวยการสำนกงานประเทศไทย

ภมภาคเอเชยตะวนออกและแปซฟก

ธนาคารโลก

��

2006

คำยอและอกษรยอ

อสพ. องคการสวนพฤกษศาสตร

กทม. กรงเทพมหานคร

สงบ. สำนกงบประมาณ

CBD อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ

อพท. องคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยว

อยางยงยน (องคการมหาชน)

สส. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม

ทบ. กรมทรพยากรนำบาดาล

กรอ. กรมโรงงานอตสาหกรรม

กปศ. กรมปศสตว

ทช. กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

ชธ. กรมเชอเพลงธรรมชาต

ทธ. กรมทรพยากรธรณ

กวก. กรมวชาการเกษตร

กปม. กรมประมง

ทล. กรมทางหลวง

ทด. กรมทดน

สล. กรมสงเสรมการปกครองทองถน

ปค. กรมการปกครอง

ยธ. กรมโยธาธการและผงเมอง

ทน. กรมทรพยากรนำ

กฟผ. การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย

ศก. กรมศลปากร

FAO องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต

อ.อ.ป. องคการอตสาหกรรมปาไม

GDP ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ

IUCN สหภาพสากลเพอการอนรกษ

LDD กรมพฒนาทดน

ชน. กรมการขนสงทางนำและพาณชยนาว

กษ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ

วธ. กระทรวงวฒนธรรม

พน. กระทรวงพลงงาน

กค. กระทรวงการคลง

อก. กระทรวงอตสาหกรรม

มท. กระทรวงมหาดไทย

ทส. กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

สธ. กระทรวงสาธารณสข

คค. กระทรวงคมนาคม

กก. กระทรวงการทองเทยวและกฬา

สศช. สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต

สสช. สำนกงานสถตแหงชาต

สผ. สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม

นร. สำนกนายกรฐมนตร

สปน. สำนกงานปลดสำนกนายกรฐมนตร

อบจ. องคการบรหารสวนจงหวด

คพ. กรมควบคมมลพษ

สวพ. สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝงทะเล

และปาชายเลน

ปม. กรมปาไม

ชป. กรมชลประทาน

อบต. องคการบรหารสวนตำบล

ททท. การทองเทยวแหงประเทศไทย

สสท. สถาบนสงแวดลอมไทย

ธร. กรมธนารกษ

อจน. องคการจดการนำเสย

WRI สถาบนทรพยากรโลก

สอก. องคการสวนสตวในพระบรมราชปถมภ

หนวย:

1 ไร = 1,600 ตารางเมตร = 0.16 เฮคแท;

1 เฮคแท = 6.25 ไร; 1 ตารางกโลเมตร = 625 ไร

อตราการแลกเปลยน : 1 เหรยญสหรฐ = 39.98 บาท

(ณ วนท 11 มกราคม 2549)

���

แผนททรพยากรทางทะเลและชายฝงและการคกคาม

�v

2006

แผนททรพยากรทางทะเลและชายฝงและการคกคาม

v

พนททมความสำคญ

ม

นโ วนแะลแ

ณ รากนาถส

พนทชมนำ: พนทชมนำชายฝงอยในภาวะทถกคกคาม ปจจบนมพนททไดรบการคมครองเปนพเศษโดยประกาศ

ใหเปนพนทชมนำชายฝงทมความสำคญระหวางประเทศ (RAMSAR site) จำนวน 10 แหง

ประเทศไทยไดมการดำเนนงานดานการฟนฟปาชายเลนและแหลงหญาทะเล ในบางพนท ซงประสบผลสำเรจเปนทนาพอใจ อยางไรกตามพบวาทรพยากรโดยรวมได รบภยคกคามอยางหนก

การกดเซาะชายฝงกลายเปนประเดนปญหาหลกทเกดขนในจงหวดชายฝงทะเล ผลทตามมาคอ คาใชจายทเปนตวเงนทสงมาก รวมถงตนทนทางสงคมของประชาชนและชมชนทเกยวของ

ปาชายเลน: ไดมการควบคมไมใหมการบกรกพนทปาชายเลนเพอทำนากง อนเปนสาเหตหลกของการลดลงของ

พนทปาชายเลน นอกจากนยงมความพยายามในการปลกปาชายเลนทดแทน แตคณคาในแงของความหลาก

หลายทางชวภาพของปาทปลกขนมาทดแทนนนยงไมเปนทปรากฏแนชด อยางไรกตามสภาวการณโดยรวมของ

ปาชายเลนในประเทศไทยนนนบวาอยในเกณฑทดกวาประเทศอน ๆ ในภมภาคเดยวกน

แหลงหญาทะเล : แหลงหญาทะเลในประเทศไทยยงคงมความอดมสมบรณ แตกยงพบเหนการคกคามในระดบ

ทองถนเกดขนอยเสมอ

แนวปะการง : แนวปะการงทอยตามแนวชายฝงทะเลอนดามนและอาวไทย มากกวารอยละ 80 และ 50 ตาม

ลำดบ จดอยในสภาพ “ปานกลาง” “เสอมโทรม” ถง “เสอมโทรมมาก” และมแนวโนมทจะเสอมโทรมลงอยางตอ

เนอง

ชนดพนธทใกลสญพนธ : พะยนยงคงถกฆาอยางตอเนองเพอนำเนอมาเปนอาหาร หรอตายเนองจากการทำ

ประมงทไมเหมาะสม รวมถงการทำประมงแบบทำลายลาง จงจำเปนตองมการบงคบใชกฎหมายและคมครอง

ชนดพนธตาง ๆ ทใกลสญพนธ ไดแก พะยน ฉลามวาฬ และเตาทะเล อยางจรงจง

การประมงและเพาะเลยงชายฝง: ผลผลตทไดจากชายฝงทะเลของประเทศไทยมบทบาทสำคญในภาคการ

ประมงและการเพาะเลยงสตวนำชายฝง ในป 2546 การประมงทะเลมการจบ 2.7 ลานตน ในขณะทผลผลตจาก

การเพาะเลยงสตวนำชายฝงเทากบ 0.7 ตน เมอคดรวมผลผลตทไดจากทง 2 แหลง พบวามมลคาประมาณ

112,000 ลานบาท ปจจบนพบวากจกรรมการเพาะเลยงสตวนำชายฝงกำลงเตบโตขนอยางตอเนอง ขณะเดยวกน

กไมสามารถขยายพนทเพอทำนากงไดอกตอไป นอกจากนปรมาณสตวนำในธรรมชาตยงไดรบภยคกคามอกดวย

คณภาพนำและชายหาด: คณภาพนำในพนทททำการตรวจวดจดวาอยในสภาพทเสอมโทรมหรอเสอมโทรม

อยางหนก นอกจากนการเกดนำทะเลเปลยนสหรอขปลาวาฬ กกลายเปนปรากฏการณทพบเหนไดแทบจะทกปใน

นานนำไทย สวนสภาพโดยรวมของชายหาดนนยงคงอยในเกณฑทด

แหลงนำจด : แหลงนำจดในบรเวณพนทชายฝงมอยอยางจำกด ในขณะเดยวกนปรมาณความตองการนำเฉลย

ในพนทเกอบทงหมดของภมภาคสงเกนกวาปรมาณนำกกเกบเฉลย ทงนการนำนำใตดนมาใชเพอเปนแหลงนำจด

นน จะตองมการตดตามเฝาระวงอยางใกลชดเพอไมใหเกดปญหาการทรดตวของแผนดน

การกดเซาะชายฝงและภยธรรมชาต: แนวชายฝงยาว 600 กโลเมตร เผชญกบปญหาการกดเซาะในอตราทมา

กกวา 1 เมตรในแตละปปญหาการกดเซาะชายฝงนอกจากจะทำใหสญเสยพนทดนและระบบสาธารณปโภคแลว

ยงสงผลกระทบตอชมชนทองถน นอกจากนภยธรรมชาตยงเกดขนบอยครงและสรางความเสยหายอยางรนแรง

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ: การเปลยนแปลงภมอากาศโลกและผลจากการเพมสงขนของระดบนำทะเล

คาดวาจะมผลกระทบทรนแรงตอพนทชายฝงของประเทศไทย ทงนกรงเทพมหานครเปนหนงในพนทวกฤตเชน

เดยวกน

vi

2006

พนททมความสำคญ

น

ดดกงร แ

การเตบโตของประชากรและเศรษฐกจ : ประชากร 13 ลานคน หรอเกอบ 1 ใน 4 ของประชากรของประเทศไทย อาศยอยในพนท 22 จงหวดแถบชายฝงทะเล (ไมรวมกรงเทพมหานคร) การเตบโตของประชากรและเศรษฐกจในจงหวดชายฝงทะเลสงกวาการเตบโตเฉลยของประเทศ ภาคการผลตจดวาเปนอตสาหกรรมหลกและมการเตบโตอยางรวดเรวตลอดระยะเวลา 5 ปทผานมา

อตราการเตบโตทางเศรษฐกจซงอยในเกณฑทสงของประเทศไทย เกดขนพรอมกบตนทนทางสงแวดลอมและสงคมทสงขนตามไปดวย ทง ๆ ทเศรษฐกจในภาพรวมเตบโตขน แตกยงคงพบเหนคนยากจนอยเปนจำนวนมาก นอกจากนผลกระทบสงแวดลอมท เ ก ด ข น ย ง ส ง ผ ล ต อ เ ศ ร ษ ฐ ก จจงจำเปนตองมการบรหารจดการทรพยากรใหมประสทธภาพมากขน

การพฒนาเมองและอตสาหกรรม: การพฒนาสงผลใหความตองการนำจดมเพมมากขน อกทงปรมาณของเสยจากเมองและอตสาหกรรมกเพมมากขนตามไปดวย ทงนจำเปนตองมขอมลทเชอถอไดเกยวกบปรมาณของเสย รวมถงวธการบำบดของเสยเหลานน

การทองเทยวและสนทนาการ: การทองเทยวในพนทชายฝงทะเลมการเตบโตอยางตอเนอง และนำมาซงรายไดอยางมหาศาล โดยพบวารอยละ 10 ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศมาจากการการทองเทยวและอตสาหกรรมทเกยวของ อยางไรกตามกจกรรมดงกลาวไดนำมาซงผลกระทบสงแวดลอมทไมอาจมองขามไปได ทงนอาจนำรายไดทไดจากการทองเทยวมาใชเพอการคมครองดานสงแวดลอม

การประมงและการเพาะเลยงสตวนำ: ปจจบนยงไมมการบรหารจดการปรมาณสตวนำในธรรมชาตใหเกดความยงยน ตวเลขการเพมขนของปรมาณสตวนำทจบไดทงหมดของประเทศไทยจดวานอยทสดเมอเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ อตราการจบสตวนำตอการลงแรงประมงลดลงอยางตอเนอง ขณะทปรมาณปลาเปดทไดจากการทำการประมงแตละครงยงคงเพมจำนวนมากขน นอกจากนยงจำเปนตองมการบรหารจดการและตดตามตรวจสอบการทำนากงอยางมประสทธภาพ

การขนสงทางทะเล: จำนวนเรอเดนทะเลมเพมมากขน กจการทาเรอและการขนสงทางทะเลยงคงเปนแหลงกำเนดมลพษทสำคญ รวมถงมลพษทมาจากการทาสเรอ นอกจากนการขนสงทางทะเลยงเปนสาเหตของการรกรานของชนดพนธตางถน ตลอดจนการเกดอบตเหตททำใหนำมนรวไหลลงสทะเล

อตสาหกรรมการกลนนำมน และเหมองทราย: การทำเหมองแร รวมถงการผลตนำมนและกาซเปนการนำทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนทสำคญยงของประเทศไทย การควบคมภาวะมลพษทเกดจากอตสาหกรรมการกลนนำมนอยางมประสทธภาพถอเปนสงจำเปนอยางยง ในสวนของการทำเหมองทรายนนจำเปนตองมการตดตามเฝาระวง เพอปองกนไมใหเกดปญหาการกดเซาะชายฝงเพมขน

กจกรรมทผดกฎหมาย: กจกรรมทผดกฎหมายและฝาฝนระเบยบขอบงคบ ไดสรางความเสยหายอยางมนยสำคญ และเปนอปสรรคตอการบรหารจดการทรพยากรอยางยงยน

รกคง องอข

พา ภยกศ

นโยบายระดบชาตและระดบภาค: นโยบายและระเบยบขอบงคบทซำซอนและลาสมย ยงคงเปนอปสรรคขดขวาง

จำเปนตองประสานความรวมมอระหวางกนดวย

การรเรมงานทสำคญหลายๆดานนนเหมาะสมแลวเพยงแตหนวยงานภาครฐตองมบทบาทเปนผนำทเขมแขงในการดำเนนงาน รวมถงตองประสานงานอยางมประสทธภาพกบผมสวนไดสวนเสยหลกในพนท

แหลงเงนทน : การจดสรรงบประมาณเปนเรองทซบซอน การนำเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาใชเปนอกแนวทางหนงทมศกยภาพ

การบรหารจดการพนททางทะเลและชายฝง: การประกาศพนทคมครองทางทะเลเปนรปแบบการบรหารจดการทประสบผลสำเรจในระดบทนาพอใจ อยางไรกตามพบวาปะการงทอยในบรเวณดงกลาว เพยงรอยละ 6.8 เทานนทมการบรหารจดการแบบพนทคมครองทางทะเลทด

ชมชนและผมสวนรวมอนๆ: ชมชนไดเขามามบทบาทในการบรหารจดการทรพยากรเพมมากขน โดยเฉพาะในพนทภาคใต พบวาม องคกรชมชน องคกรประชาสงคม และองคกรพฒนาเอกชนหลายองคกร ทเขามามสวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรอยางเขมแขง

ยาทา

ทมาว

ค

ความทาทายทสำคญและสงทตองดำเนนการตอไป: ความทาทายหลกทควรใหความสำคญ ไดแก การปองกนการกดเซาะชายฝง การทำประมงอยางยงยน การเรงตดตามตรวจสอบและเฝาระวงกจกรรมการพฒนาดานตาง ๆ การเพมศกยภาพและการมสวนรวมของทองถน การเสรมสรางเครอขายองคกรใหเขมแขงเพอใหเกดการบรหารจดการแบบบรณาการ

สงทตองดำเนนการตอไปนน ตองอาศยมาตรการเฉพาะดาน ขอผกมดหรอคำมนสญญา ตลอดจนการสรางความตระหนกใหกบประชาชนถงผลกระทบของความเสอมโทรมของสงแวดลอมตอประชาชนและเศรษฐกจ

vii

บทสรป : วกฤตทะเลสคราม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทยนน นอกจากจะมความอดม

สมบรณแลว ยงมความสวยงามไมเหมอนใครอกดวย พนทชายฝงของไทยทง

สองบรเวณ ไดแก บรเวณอาวไทยทางทศใต และฝงทะเลอนดามนในทศตะวน

ตกเฉยงใตตางมทรพยากรธรรมชาตทมลกษณะโดดเดนนาประทบใจ ไมวาจะ

เปน ปาชายเลน แนวปะการง ชายหาด และพนทชมนำ ซงลวนแตมบทบาท

สำคญตออตสาหกรรมดานตาง ๆ ของประเทศไทย ทงอตสาหกรรมการทอง

เทยว การประมง การคา ตลอดจนการดำรงชวตของคนในทองถน นอกจากน

ทรพยากรเหลานยงมสวนชวยในเรองของการปรบปรงคณภาพนำ การรกษา

เสถยรภาพของแนวชายหาด อกทงยงเปนแหลงอาหารและแหลงอนบาลสตว

นำ ซงรวมถงปลาชนดตาง ๆ ทมความสำคญในเชงพาณชยดวย

อยางไรกด การขยายตวของเมองและการเตบโตของอตสาหกรรมตามชายฝง

ทะเลในหลายทศวรรษทผานมา กเปนสาเหตใหทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงของไทยไดถกคกคาม เนองจากการทจำนวนประชากรซงอาศยอยใน

จงหวดชายฝงทะเลนนเพมสงขน รวมถงกจกรรมทางเศรษฐกจดานตาง ๆ

เชน การทองเทยว การขนสงทางทะเล การประมงนำเคมและการเพาะเลยง

สตวนำ ซงเพมมากขนเชนเดยวกน ผลทตามมาคอ ความสญเสยหรอความ

เสอมโทรมของทรพยากรทเกดขนอยางหลกเลยงไมได

โดยเฉพาะพนทชมนำชายฝงทะเลซงถกคกคามอยางมาก แมวาพนทชมนำ

บางแหงจะไดรบการคมครอง โดยการประกาศใหเปนพนทชมนำทมความ

สำคญระหวางประเทศตามอนสญญาวาดวยพนทชมนำ (RAMSAR) แลว

กตาม แตพนทชมนำเหลานกยงคงไดรบผลกระทบจากการพฒนาพนท

ชายฝง การเกษตรกรรม และการทองเทยวอยางตอเนอง ในชวงทมการเตบโต

ทางเศรษฐกจในรอบหลายปทผานมา กอใหเกดการสญเสยพนทปาชายเลน

ซงจดเปนพนทชมนำประเภทหนงไปเปนจำนวนมาก แมจนทกวนนภาวะการ

ถกคกคามดงกลาว กยงคงมใหเหนอยเสมอ อยางไรกตาม พบวาตวเลขแสดง

พนทปาชายเลนกำลงเพมมากขน อนเปนผลจากความพยายามในการปลก

ปาทดแทน แตทวา คณคาทางนเวศวทยาของปาทปลกขนมาทดแทนในดาน

ความหลากหลายทางชวภาพนนยงไมเปนทปรากฎแนชด

นอกจากนยงพบวาแนวปะการงกตกอยในสภาวะทเสยงเชนกน จากผลการ

ประเมนสถานสภาพของแนวปะการง เมอไมนานมาน พบวา ปะการงทขน

อยตามแนวชายฝงทะเลอนดามนมากกวารอยละ 80 และปะการงทขนอย

ตามแนวชายฝงอาวไทยมากกวารอยละ 50 อยในสภาพ “ปานกลาง” ถง

“เสอมโทรมมาก” และมแนวโนมทจะเสอมโทรมลงอยางตอเนอง สำหรบ

แหลงหญาทะเลในภาพรวมแลวยงคงมความอดมสมบรณอยมาก ในสวน

ของสตวทใกลสญพนธ เชน ฉลามวาฬ และพะยนยงคงพบเหนไดอย แตใน

ทางกลบกน พบวา แมในชวงหลายปทผานมาไดมการดำเนนโครงการอนรกษ

เตาทะเล แตจำนวนเตาทะเลทขนมาวางไขนน กลบลดลงอยางตอเนอง

แหลงปลาสำรองกไดรบภยคกคามเชนเดยวกนทงนเปนททราบกนดวา

ทรพยากรประมงของไทยมความหลากหลาย และอดมสมบรณสบเนองมา

เปนเวลายาวนาน และยงมบทบาทสำคญตอมลคาผลตภณฑมวลรวมของ

ประเทศเปนอยางมาก ดงจะเหนไดจากในป 2546 ผลผลตทางการประมง

ของประเทศไทยคดเปนรอยละ 3 ของปรมาณสตวนำทจบไดทวโลก โดย

เฉพาะในบรเวณอาวไทย ซงจดวาเปนแหลงทอดมสมบรณทสดโดยรอยละ

70 ของผลผลตทไดจากการประมงนำเคมทงหมดมาจากอาวไทย ในขณะท

อกรอยละ 30 มาจากทะเลอนดามน

ปรมาณสตวนำทจบไดทงหมดมแนวโนมลดลง ขณะทชาวประมงตองใชเวลา

นานขนในการจบปลาเพอใหไดปรมาณมากเทากบท เคยจบไดในอดต

นอกจากน ปรมาณ “ปลาเปด” ซงเปนปลาทไมมความสำคญในเชงพาณชย

รวมถงปลาทยงไมเจรญเตบโตเตมททจบไดในแตละครงกมปรมาณมากขน

ดวย ทงนความรอยหรอของทรพยากรประมง ประกอบกบการแขงขนทเพม

ขนยงเปนแรงกดดนทกระตนใหเกดขอพพาทระหวางชาวประมงพนบานราย

ยอย และผประกอบการเชงพาณชย แมวาการเตบโตทางเศรษฐกจไดแผ

ขยายไปสพนทตาง ๆ ของประเทศ รวมถงพนทตามแนวชายฝง แตกลมคน

ยากจนทอาศยอยตามชมชนชายฝงกยงคงมใหเหนอยเปนจำนวนมาก

ในขณะทความสำคญของอตสาหกรรมประมงไทย เปนไปอยางตอเนองนน

การเพาะเลยงสตวนำ โดยเฉพาะฟารมเลยงกงกไดเตบโตอยางรวดเรว ในชวง

หลายปทผานมา โดยผลผลตทไดจากฟารมเลยงกงไดเพมขนจากรอยละ 26

จากผลผลตจากการเพาะเลยงสตวนำทงหมด ในป 2527 เปนรอยละ 47 ใน

ป 2546 ซงสงผลใหรฐบาลออกนโยบายจำกดพนทสำหรบการทำฟารมเลยง

กงทวประเทศไวท 500,000 ไร (80,000 เฮกแตร) ผลผลตทไดจากการเพาะ

เลยงสตวนำนนมมลคาอยางยง ดงจะเหนไดจากในป 2546 ปรมาณผลผลต

ทไดจากการเพาะเลยงสตวนำคดเปน 1 ใน 4 เมอเทยบกบผลผลตทงหมดทได

จากการทำประมง แตมลคาของผลผลตทไดจากทง 2 แหลงนนเกอบจะใกล

เคยงกน

ทรพยากรธรรมชาตทสำคญอกประเภทหนงทพบในจงหวดชายฝงทะเล ไดแก

นำผวดนและนำใตดน เนองจากปรมาณนำจดทมอยอยางจำกด ประกอบกบ

การนำนำใตดนมาใชประโยชนมากเกนไป เปนสาเหตหลกประการหนงท

ทำใหเกดการยบตวของแผนดน นอกจากนมลภาวะทเกดขนในทะเล รวมถง

นำทา จากแผนดน กมผลทำใหคณภาพนำทะเลเสอมโทรมลงอยางมากใน

หลายพนท รวมถงการเกดนำทะเลเปลยนส ซงมสาเหตจากการทสาหราย

เจรญเตบโตมากเกนไปจนกอใหเกดมลภาวะ ไดกลายเปนปรากฏการณทเกด

ขนเปนประจำทกป ในขณะเดยวกน พบวา การขยายตวของการขนสงทาง

ทะเลไดกอใหเกดปญหาหลายประการตามมา ไมวาจะเปนเรองของอบตเหต

การรวไหลของนำมนลงสทะเล และการเขามาของชนดพนธตางถนทรกราน

เปนตน

ปญหาการกดเซาะชายฝง ไดกลายเปนปญหาสงแวดลอมทมความทาทายใน

ลำดบตน ๆ ของประเทศ แนวชายฝงในหลายพนทกำลงเผชญกบการกดเซาะ

ในอตราทมากกวา 1-5 เมตรตอป ซงหากคดเปนอตราการสญเสยพนดนโดย

รวมแลว จะอยท 2 ตารางกโลเมตรตอป คดเปนมลคามากกวา 6,000 ลาน

บาท หรอประมาณ 150 ลานเหรยญสหรฐ ในขณะทการแกไขปญหาการกด

เซาะ มกจะลงทนดานสงกอสรางเปนหลก โดยไมไดคำนงถงมลคาของการ

สญเสยพนทดน การเสยโอกาสในเรองของการใชประโยชนจากพนทดนนน ๆ

�

2006

ตลอดจน ผลกระทบทเกดขนกบชมชน ซงทงหมดทกลาวมานมมลคาสง

กวาเงนลงทนหลายเทานก

ประการสดทาย เรองของภยธรรมชาต และผลกระทบทอาจเกดขนจากการ

เปลยนแปลงภมอากาศโลกกมความสำคญไมยงหยอนไปกวากน โดยพบวา

ความถของการเกดภยธรรมชาตนนมบอยครงขน และกอใหเกดความเสยหาย

ทรนแรงตอทรพยากรชายฝง

การเปลยนแปลงของภมอากาศมผลทำใหระดบนำทะเลทวโลกเพมสงขน ซง

คาดวาจะไหลบาทวมพนทชายฝง และสงผลกระทบเชงลบตอการดำรงชวต

ของชมชนรวมถงมลคาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ โดยเฉพาะผล

กระทบทจะเกดขนในบรเวณพนทราบ และพนททนำทะเลทวมถงในบรเวณ

อาวไทย ซงรวมถงกรงเทพมหานคร เปนบรเวณทคาดวาจะไดรบผลกระทบใน

ระดบสง

นอกจากผลกระทบสงแวดลอมทเกดจากการบรหารจดการทรพยากรอยางไม

ยงยน เปนประเดนทควรไดรบการพจารณาแลว ความสญเสยและความ

เสอมโทรมของระบบนเวศและแหลงทอย กเปนสงทชใหเหนถงความสญเสย

ทางเศรษฐกจเชนเดยวกน ตวอยางเชน การสญเสยพนทปาชายเลนหรอแหลง

หญาทะเล นบเปนการสญเสยแนวปองกนชายฝงตามธรรมชาต อกทงยง

เปนการเพมผลกระทบ และมลคาความเสยหายทเกดจากภยธรรมชาตอก

ดวย เฉพาะมลคาความสญเสยทางเศรษฐกจของปาชายเลนเพยงอยางเดยว

ถกประเมนตวเลขไวทประมาณ 12,000 ลานบาท หรอ 300 ลานเหรยญสหรฐ

ตอป นอกจากน พนทประมาณ 57 ตารางกโลเมตร (หรอรอยละ 37 ของพนท

แนวปะการง ทงหมด) จดเปนบรเวณทมปะการงอยในระดบเสอมโทรมถง

เสอมโทรมมาก โดยมลคาความเสยหายทเกดขนจากการเสอมโทรมของแนว

ปะการงในแตละปนน อยทประมาณ 340 ลานบาท หรอ 8.5 ลานเหรยญ

สหรฐ และแมวาจะยงไมรวมมลคาความเสยหายทเกดจากการประมงทเกน

ศกยภาพกตาม มลคาความเสยหายดานสงแวดลอมทเกดขนทงหมด อนเปน

ผลพวงจากการพฒนาทขาดความสมดลนน กมมลคาสงถง 20,000 ลาน

บาท หรอ 500 ลานเหรยญสหรฐตอป ซงหากคดเปนตวเลขแลวจะอยท

ประมาณรอยละ 6 ของผลประโยชนทางเศรษฐศาสตรทงหมดทจะไดจากการ

ประมงชายฝง และการทองเทยว นอกจากนยงมมลคาความเสยหายทาง

เศรษฐกจเพมเตม อนเปนผลมาจากการประกอบกจกรรมทผดกฎหมาย หรอ

กจกรรมทยงไมมการออกกฎหมายมาควบคมอกดวย สำหรบในประเทศไทย

นนยงไมเคยมการประเมนมลคาความเสยหายดงกลาวออกมาเปนตวเงน แต

จากขอมลทมการบนทกไว พบวาการกระทำการทฝาฝนกฎหมายทเกดขนทว

โลก ทงในดานปาไม ประมง และสตวปา มผลทำใหเศรษฐกจโลกเสยหายไป

มากกวา 30,000 ลานเหรยญสหรฐตอปทเดยว

การทสภาพแวดลอมถกคกคามเพมขนจากการพฒนาเมอง และอตสาหกรรม

การทองเทยว การประมง และการขนสงทางทะเลนน มสาเหตมาจากการ

เจรญเตบโตอยางรวดเรวของเศรษฐกจและประชากรตามชายฝงทะเล ใน

ขณะทพฒนาการเหลานนำผลตอบแทนในระยะสนมาใหแกประชาชนชาว

ไทย ทางภาครฐกจำเปนทจะตองคำนงถงการบรหารทรพยากรธรรมชาตใน

ระยะยาว และในแบบทยงยน เพอปกปองทรพยากรตามชายฝงทะเลเหลาน

ใหเปนมรดกของอนชนรนหลงสบไป

ถงแมวารฐบาลไทยจะไดมการออกกฎระเบยบและนโยบายตางๆ ทงในระดบ

ภาค และระดบประเทศ เพอการคมครองและอนรกษทรพยากรมาแลวกตาม

แตการนำไปใชใหเกดผลในทางปฏบตนน ยงไมมประสทธภาพเทาทควร

ทงน เนองจากกฎหมายทมอยมความซำซอนกน และยงไมไดรบการปรบปรง

ใหทนตอสถานการณทเปลยนแปลงไป นอกจากนยงขาดการประสานงาน

ระหวางหนวยงานทเกยวของ รวมถงขอจำกดในเรองของงบประมาณและ

บคลากร ดงนนแนวทางการบรหารจดการทรพยากรตามชายฝงทะเลของ

ภาครฐนน จงจำเปนทจะตองมความเปนอนหนงอนเดยวกน เพอตอกรกบ

สถานการณความเสอมโทรมของทรพยากรทยงคงเกดขนอยางตอเนอง และ

นบวนจะมแตจะขยายวงกวางออกไปเรอย ๆ ทงนนโยบายระดบภาคและ

ระดบประเทศ ระเบยบ ขอบงคบ แผนงาน และกจกรรมตาง ๆ ควรตองม

ความสอดประสานกนภายใตการนำขององคกรทเปนหนวยงานหลกเพยงหนง

เดยว ขณะเดยวกน ชมชนทองถนควรไดเขามามสวนรวมในกระบวนการ

วางแผน การบรหารจดการทรพยากร รวมถงการนำแผนไปสการปฏบตดวย

จากการศกษาวจยของธนาคารโลกนนไดพบวา พนทชายฝงทะเลใดกตามท

มการบรหารจดการสงแวดลอมอยางเปนระบบ การรกษาและคมครองปา

ชายเลนและแนวปะการงในพนทนน ๆ กมกจะไดเปนไปอยางมประสทธภาพ

เชนกน ปจจบนน ชมชนในทองถนเองกไดเขามามบทบาทอยางมากในการ

บรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงของตวเอง สงผลใหจำนวนของ

องคกรชมชน ตลอดจนโครงการทเนนการบรหารรวมกนกมมากขนตามไป

ดวย นอกจากนแลว ขอเสนอแนะทธนาคารโลกไดรบในระหวางการประชม

เพอรบทราบแนวคดของผมสวนไดสวนเสยกบปญหานตามภมภาคตาง ๆ

ของประเทศนน ทำใหเราตระหนกถงความจำเปน ความสำคญ รวมทงคณ

ประโยชนของการใหโอกาสแกคนในชมชนไดเขามามสวนรวมในกระบวนการ

ตดสนใจ และการดำเนนโครงการในพนทของตนเอง

เพอใหการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทยเปน

ไปอยางยงยน เราขอนำเสนอแนวทางแกไขปญหา 5 แนวทาง ไดแก

ประเดนท 1: การลดปญหาการกดเซาะชายฝง และผลกระทบทเกดจาก

ภยธรรมชาต… การแกไขปญหาในเชงวศวกรรมจำเปนตองใชรวมกบ

มาตรการอน ๆ เชน การฟนฟพนทปาชายเลน การลดการสบนำใตดนขนมา

ใชประโยชน การกำหนดระยะและเขตพนทสำหรบการพฒนา เปนตน ทงน

วธการทกลาวในขางตนจะตองผนวกเอาแผนเชงกลยทธระดบภาค ทเกดจาก

การมสวนรวมของผมสวนเกยวของในพนท และควรมองคประกอบเรองการ

เฉลยคาใชจาย รวมถงการนำแผนไปสการปฏบตเอาไวดวย ทงนกรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) และกรมทรพยากรธรณ (ทธ.) ควรเปน

หนวยงานหลกในการพฒนาแผนเชงกลยทธดงกลาว และควรเตรยมความ

พรอมในเรองของงบประมาณใหเพยงพอสำหรบการนำแผนไปสการปฏบต

ดวย นอกจากน ยงมความจำเปนทจะตองพจารณาถงความเหมาะสม

ของกระบวนการประเมนผลกระทบสงแวดลอมในดานการควบคมปญหา

บทสรป : วกฤตทะเลสคราม

�

ดานการกดเซาะ และตองนำเอาประเดนทวาสาเหตหลกของการกดเซาะนน

เปนกระบวนการทเกดขนเองตามธรรมชาต เขามาประกอบการพจารณาดวย

นอกจากนควรมการรวบรวมและวเคราะหขอมลทางเทคนคทเกยวกบการกด

เซาะ รวมทงเผยแพรตอสาธารณชนดวย ประการสดทาย คอ จำเปนตอง

พฒนาระบบเตอนภยธรรมชาตในพนทอาวไทย ควบคไปกบมการกำหนด

กลยทธในการปองกน และบรรเทาผลกระทบทคาดวาจะเกดขนจากการ

เปลยนแปลงภมอากาศโลก

ประเดนท 2: การสนบสนนใหอตสาหกรรมการประมงเปนไปในแบบยงยน

ในการเพมความอดมสมบรณของทรพยากรประมง เพอใหเพยงพอตอภาค

การประมงนน จำเปนตองนำรปแบบการบรหารจดการทรพยากรทม

ประสทธภาพมาใช เชน การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรและการจดสรร

สทธในการทำประมง (เชน สทธการทำประมงในพนทประมงทกำหนด) เพอ

ใชเปนเครองมอในการออกระเบยบขอบงคบดานการประมง และเพอเปนการ

สงเสรมใหมการบรหารจดการทดขน สำหรบมาตรการดานอน ๆ ไดแก

การฟนฟแหลงสำรอง และแหลงทอยของสตวนำ โดยการเพมพนททเปน

แหลงเพาะพนธสตวนำ การแกไขปญหาขอพพาทระหวางชาวประมงรายยอย

และผประกอบการเชงพาณชย ประการสดทาย ไดแก การทบทวนและ

ปรบปรงแกไขพระราชบญญตการประมงใหมความทนสมย และสอดคลอง

กบการเปลยนแปลงของนโยบายทสำคญตาง ๆ

ประเดนท 3: การเสรมสรางประสทธภาพและความเขมแขงของการ

ตรวจสอบกจกรรมทางเศรษฐกจตามชายฝงทะเล … การขยายตวของ

อตสาหกรรม การทองเทยว อตสาหกรรมการผลต รวมทงกจการของทาเรอ

ตาง ๆ ลวนเปนกจกรรมทเปนภยคกคามตอทรพยากรทางทะเลและชายฝง

ของประเทศไทยทงสน มาตรการทควรดำเนนการเปนลำดบแรก ไดแก การ

เพมการตรวจสอบและควบคมการขยายตวทางเศรษฐกจตามพนทชายฝง

เชน การตรวจสอบภาระรองรบมลพษ การควบคมจำนวนฟารมเลยงกง โดย

ใหบคคลทสามเปนผดำเนนการตรวจสอบ การเพมศกยภาพของราชการสวน

ทองถนและหนวยงานอนทรบผดชอบในการนำไปปฏบต และการตดตาม

ตรวจสอบกระบวนการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมและพนทคมครอง

สงแวดลอม การนำผลทไดจากการตดตามสถานการณสงแวดลอมขององคการ

บรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (องคการมหาชน)

รวมไปกบการผสานการจดการทรพยากรและการทองเทยว การตดตามตรวจ

สอบคณภาพนำและระบบนเวศในพนทเปาหมาย และการเพมประสทธภาพ

ในการประสานงานระหวางหนวยงานทเกยวของกบการบรหารจดการแหลงนำจด

ประเดนท 4: การเพมศกยภาพของทองถนและการมสวนรวมของ

ประชาชน… การมสวนรวมของชมชนมความสำคญเปนอยางยงทจะทำให

การบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงประสบผลสำเรจ การออก

รางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง

จะเปน เครองมอทชวยในการกำหนดกรอบ ใหชมชนมสทธในการบรหาร

จดการทรพยากรของตนเอง และเขาถงแหลงขอมลและเงนทน นอกจากน

การสงเสรมใหเกดการมสวนรวมอยางจรงจงของภาคประชาชน สามารถ

ทำไดโดยการเพมศกยภาพของชมชนทองถน โดยการเสรมสรางความรความ

เขาใจดานสงแวดลอม การตดตามตรวจสอบ และเพมบทบาทของหนวยงาน

ราชการสวนทองถนในการบรหารจดการชายฝง การใหความสำคญและ

เคารพตอระเบยบขอบงคบและธรรมเนยมทยดถอปฏบตมาแตดงเดมของ

ชมชน และการหาแหลงเงนทนเพอสนบสนนการดำเนนกจกรรมทชมชนทองถน

มสวนรวมอยางเขมแขง

ประเดนท 5: การเสรมสรางเครอขายองคกรใหเขมแขงและปรบปรง

ขอกฎหมายใหเออตอการบรหารจดการแบบบรณาการ... เพอใหบรรลซง

ความทาทายทกลาวถงในขางตน จำเปนตองดำเนนการเสรมสรางความเขม

แขงขององคกร การทบทวนและปรบปรงการบงคบใชกฎหมายทมอย โดย

เฉพาะอยางยงในสวนของนโยบายระดบภาคและระดบประเทศ กฎหมาย

ระเบยบขอบงคบ รปแบบการบรหารจดการ และผลประโยชนของผมสวน

เกยวของจะตองสอดประสานกน ซงทางกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

ไดพยายามทำใหสงเหลานบรรลผลสำเรจ โดยการออกรางพระราชบญญต

สงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง นอกจากนตองมการ

ถายโอนอำนาจในการบรหารจดการไปยงหนวยราชการสวนทองถน ซงเปน

หนวยงานทปฏบตงานอยางใกลชดกบผมสวนเกยวของทสำคญในพนท โดย

หนวยราชการสวนกลาง เชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง และกองเรอปองกนฝง เปนผสนบสนน

ดานนโยบาย กฎหมาย และระเบยบ ขอบงคบตาง ๆ ประการสดทาย ควร

ตองมการปรบปรงกระบวนการตดตาม ตรวจสอบและประเมนผล รวมถงการ

รวบรวมและแลกเปลยนขอมลขาวสารทเชอถอใหควบคกนไปดวย

สงทตองดำเนนการตอไป… อนทจรงแลวภาครฐของไทย กไดมการออก

แผนงานตาง ๆ มหนวยงานซงมศกยภาพ รวมทงงบประมาณสำหรบนำมา

ใชสนบสนนการแกปญหาทกลาวมาแลวนน อยางไรกด การทจะคมครอง

และสงเสรมใหทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศมความอดม

สมบรณนน จำเปนตองอาศยแรงสนบสนนจากฝายบรหาร เพอใหเกดการ

ปฏรปเชงนโยบาย ในขณะเดยวกนหนวยงานในพนท และชมชนทองถนกม

บทบาทสำคญในการแปลงนโยบายเหลานนไปสการปฏบต โดยเฉพาะการ

ดำเนนงานของกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ซงเปนหนวยงานทม

บทบาทสำคญในการออกรางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยกำหนดใหหนวยราชการสวนทองถนม

อำนาจหนาทในการปฏบต และสนบสนนการทำงานของหนวยราชการสวน

กลาง ซงการดำเนนงานดงกลาวนอกจากจะเปนการเตรยมความพรอมในแง

ของกฎหมายแลว ยงเปนการกำหนดบทบาทของผนำในการทจะผสมผสาน

และเสรมสรางกระบวนการมสวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรทางทะเล

และชายฝงใหเกดขนอยางเปนรปธรรม นอกจากนกญแจสำคญทจะนำไปส

ความสำเรจดงกลาว ยงรวมถงการตดตามประเมนผลและการรายงานผลการ

ดำเนนงาน ควบคไปกบการสรางจตสำนกและความตระหนกใหเกดขนกบ

ประชาชนทวไปดวย

�

2006

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย นบวามความอดมสมบรณ

และมลกษณะทโดดเดน ซงในบทนจะกลาวถงภาพรวมโดยยอของ

ทรพยากรดงกลาว โดยเนนทสภาพปจจบนและแนวโนมในภาพรวมของ

พนทชมนำและปาชายเลน แนวปะการง แหลงหญาทะเล และชนดพนธท

ใกลสญพนธ นอกจากนยงจะกลาวถงสภาวะของการประมงทะเลและการ

เพาะเลยงสตวนำชายฝง ความตองการใชนำจดและปรมาณทจะมใหใช

สภาพของชายหาด คณภาพของแหลงนำ การกดเซาะชายฝง ภยธรรมชาต

และการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ

ภาพรวมของทรพยากร จงหวดทมพนทตดชายฝงทะเล มทงสน 23 จงหวด หรอประมาณ 1 ใน 3

ของจำนวน 76 จงหวดของประเทศไทยโดยมความยาวชายฝง 2,880

กโลเมตร ทงนแบงเปนฝงอาวไทย 1,920 กโลเมตร และฝงทะเลอนดามน

960 กโลเมตร (ดแผนทหนา iv และ v) อาวไทยเปนสวนหนงของ

ทะเลจนใต และเชอมตอกบนานนำทเปนอาณาเขตของประเทศมาเลเซย

กมพชา และเวยดนาม มลกษณะเปนทะเลตน ระดบนำประมาณ 45-80

เมตร บรเวณพนทองทะเลเปนแหลงรวมของธาตอาหารทพดพามาจาก

แหล งน ำจดและแมน ำสายตางๆ ส วนอกด านหน งของประเทศ

หรอฝงทะเลอนดามนนนอดมสมบรณไปดวยแนวปะการงและมปาชายเลน

อยหนาแนนนอกจากนยงมหมเกาะซงเปนภเขาหนปนลกษณะเวาแหวง

ทเตมไปดวยถำและทางนำใตดน หาดทรายทขาวบรสทธ มระดบนำลก

ตามลกษณะของมหาสมทร

ความอดมสมบรณของทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย

นนทำให ผลผลตของอตสาหกรรมการประมงอยในเกณฑสง การประมงทะเล

เปนหนงในแหลงทมาของรายไดหลกของประเทศ ในป 2546 ประเทศไทย

จบปลาไดรอยละ 3 ของปรมาณการจบของโลก และมผลผลตจากการเพาะ

เล ยงสตวนำประมาณ รอยละ 2 ของการเพาะเล ยงสตวนำของโลก

ในปดงกลาว การประมงทะเลมปรมาณการจบ 2.7 ลานตน ในขณะทผลผลต

จากการเพาะเลยงสตวนำชายฝงอยท 0.7 ลานตน คดเปนมลคา รวมทงสน

112,000 ลานบาท� (ดตารางท 1.1 และ 1.2 ประกอบ)

คณประโยชนของทรพยากรชายฝง… ความสำคญของทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝงทวคณมากขน เนองจากคณคาในเชงพาณชยของผลผลต

จากทองทะเล ซงทรพยากรเหลานไดหลอเลยงการดำรงชพของชมชน ทอง

ถน อกทงยงมความสำคญตอการทองเทยวและการพกผอนหยอนใจ

นอกจากน พนทชายฝงยงเปนทำเลทองสำหรบการพฒนาเมองและกจกรรม

ดานอตสาหกรรม ดงนนในหลายประเทศทมพนทตดชายฝงทะเล รวมถง

ประเทศไทย จงหนมาใหความสนใจพนทบรเวณชายฝงทะเล นานนำทะเล

และเขตเศรษฐกจจำเพาะ (Exclusive Economic Zone: EEZ) ของตนเอง1กรมประมง, 2546

มากขน เพอสงเสรมการพฒนาดานเศรษฐกจของประเทศ และประการ

สดทาย ทรพยากรทางทะเลและชายฝงยงมคณคาในเชงความสมพนธของ

ระบบนเวศทมอาจประเมนคาได ดวยเหตททรพยากรเหลาน มสวนชวยใน

การปกปองแนวชายฝงจากการกดเซาะและยงชวยบรรเทา หรอลดความ

รนแรงของผลกระทบอนเนองมาจากภยธรรมชาตไดอกดวย

พนทชมนำและปาชายเลน ประเทศไทยมพ นท ช มนำชายฝ งทะเล 1,256 แหง ครอบคลมพ นท

ประมาณ 20,184 ตารางกโลเมตร ซงประกอบดวย พนทปาชายเลน 2,661

ตารางกโลเมตร2 ลกษณะของพนทชมนำอนๆ ไดแก พนทสามเหลยม

ปากแมนำหรอชะวากทะเล หาดเลน หนองนำ ปาชายหาด และหาดทราย

พ นท ช มนำเหลาน มสวนชวยใหระบบนเวศชายฝงดำรงอย ไดอยางม

เสถยรภาพ และมบทบาททสำคญยงตอวถชวตของชมชนทองถน

พนทชมนำกำลงถกคกคาม… พนทชมนำชายฝงทะเลของไทยหลายแหง

ไดรบภยคกคามจากกจกรรมการพฒนาตาง ๆ ไมวาจะเปนการเกษตร

และการชลประทาน การประมงและการเพาะเลยงสตวนำ การทองเทยว

และกจกรรมสนทนาการ การพฒนาเมอง และอตสาหกรรม รวมถงผล

กระทบทางออมจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลกทสงผลกระทบ

ตอสถานภาพของพนทชมนำชายฝงทะเล ทงนในป 2541 ประเทศไทยได

ลงนามรวมเปนภาคอนสญญาวาดวยพนทชมนำ (RAMSAR) และได

ประกาศใหพรนำจดทชอวา พรควนขเสยน ในจงหวดพทลง เปนพนทชม

นำทมความสำคญระหวางประเทศเปนแหงแรกของประเทศ ปจจบน

ประเทศไทยมพนทชมนำทไดรบการขนทะเบยนแลว 10 แหงทงนมจำนวน

ถง 8 แหงอยในจงหวดชายฝงทะเล

�กรมปาไม, สถตปาไม, 2547

หาดนพรตนธาราในจงหวดกระบ เปนสวนหนงของแนวชายฝงทะเลของประเทศไทย ททอดยาว เปนระยะทางทงสน 2,880 กโลเมตร ทมา: ธนาคารโลก, 2548

บทท1: สภาวการณและแนวโนม

�

ปาชายเลน… ปาชายเลนจดเปนพนทชมนำทเมอรวมเอาแหลงหญาทะเล

และแนวปะการงมาประกอบกนเขากจะเปนระบบนเวศชายฝงทมความ

สมพนธเชอมโยงอยางสมบรณของประเทศไทย ปาชายเลนมใหเหนไดใน

ทงสองบรเวณของแนวชายฝงทะเลดานอาวไทยและทะเลอนดามน โดยท

ปาชายเลนนไดชวยรกษาแนวชายฝงใหมนคง ปองกนคลนลมและพาย

และยงเปนแหลงอนบาลและแหลงอาหารของสงมชวตนานาชนด รวมถง

ปลาทมความสำคญในทางเศรษฐกจอกดวย นอกจากนปาชายเลนของ

ไทยยงมความสำคญทางดานความหลากหลายทางชวภาพในระดบโลก

เนองจากเปนแหลงทอยอาศยของชนดพนธพช พนธสตวตางๆ มากถง 35 ชนด

จากจำนวน 50 ชนดทพบทวโลก

การสญเสยปาชายเลน และการปลกปาทดแทน… ในชวงระหวางป

2518 จนถงกลางทศวรรษท 90 (พ.ศ. 2533-2542) พนทปาชายเลนไดลด

ลงอยางรวดเรว (รปท 1.2) โดยในป 2518 มพนทปาชายเลน ทงหมด

3,108 ตารางกโลเมตร แตตวเลขดงกลาวไดลดลงเกอบครง คงเหลอ

ประมาณ 1,674 ตารางกโลเมตร ในป 2536 ทงนพบวา ปาชายเลนบรเวณ

แนวชายฝงของอาวไทยสญเสยไปมากถงรอยละ 70 ในขณะทฝงทะเล

อนดามนสญเสยไปรอยละ 25

การลดลงของพนทปาชายเลนอยางรวดเรวในชวงระยะเวลาดงกลาวนน

สอดคลองกบชวงเวลาทเศรษฐกจเตบโตดวยตวเลข 2 หลกตอป พนท

ปาชายเลนทอยตามแนวชายฝงทะเลอาวไทย โดยเฉพาะอยางยงบรเวณ

อาวไทยตอนบนและอาวไทยฝงตะวนออก ไดถกเปลยนเปนพนททำนาเกลอ

นากง การขยายเขตเมอง การทองเทยว และอตสาหกรรม โดยในชวง

ป 2518-2538 พบวามพนททำนากงเพมขนมากกวา 620 ตารางกโลเมตร

ซงคดเปนพนทปาชายเลนทสญเสยไปเกอบ 1,500 ตารางกโลเมตร (รปท

1.1) โดยพบวาในพนท 3 จงหวด ไดแก สมทรสาคร จนทบร และพงงา ได

สญเสยพนทปาชายเลนไปแลวเกนกวาครง

เพอแกปญหาพนทปาชายเลนทลดลงอยางรวดเรวในชวงตนทศวรรษท 90

(พ.ศ. 2533-2542) รฐบาลไดเรมดำเนนการออกกฎระเบยบการใหสมปทาน

ปาชายเลน และการปลกแทนเปนจำนวนมาก โดยเฉพาะในแผนการจดการ

ปาชายเลน ป 2547-2551 ของกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ไดตงเปา

ไววาภายในทศวรรษนจะทำการปลกปาเพมเตม ปลกเสรม รวมทงประกาศ

พนทอนรกษประมาณ 1,152 ตารางกโลเมตร อยางไรกตาม ยงตองมการ

ศกษาวจยเพมเตมถงคณคาในดานความหลากหลายทางชวภาพของปาชาย

เลนทปลกทดแทนขนมาใหมดวย

เมอเปรยบเทยบกบนานาประเทศ... แมวาตวเลขการสญเสยพนทปา

ชายเลนของประเทศไทยอยในระดบสงกตาม แตเมอเปรยบเทยบกบของ

ประเทศอน ๆ แลว นบวาประเทศไทยยงมพนทปาชายเลนเหลออยเปน

จำนวนมาก (รปท 1.2)

รปท 1.2: การเปลยนแปลงของปาชายเลน ในชวงป 2523 - 2543

ทมา: ขอมลสถตขององคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต

รปท 1.1: พนทเพาะเลยงกงและปาชายเลน

ทมา: กรมประมง, 2548 และกรมปาไม, 2547

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

แนวปะการงเปนบรเวณทมความหลากหลายทางชวภาพสงและมความสำคญตอ

การประมง การทองเทยว การปกปองแนวชายฝง อตสาหกรรมผลตภณฑจาก

ธรรมชาต การศกษาและคนควาวจย

ทมา: กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

2504 2509 2514 2519 2524 2529 2534 2539 2544 2549

ท

นพ

(ร

ต.

มก

).

ป พ.ศ.

พนทปาชายเลน

พนทเพาะเลยงกง

อนเดย

มาเลเซย

ไทย

เบลซ

อนโดนเซย

สาธารณ

รฐโดมน

กน

ฟลปป

นส

เวยดน

าม

จาไมกา

% คงเหลอ % สญเสย

�

2006

แนวปะการง แนวปะการงนบเปนแหลงทองเทยวทสำคญ ซงพบเหนไดตลอดแนวชายฝง

ประเทศไทยมพนทแนวปะการงประมาณ 153 ตารางกโลเมตร โดยรอยละ 51

อยทางฝงทะเลอนดามน และรอยละ 49 อยทางฝงอาวไทย3 แนวปะการง

เกดขนมานานกวาลานป จดเปนบรเวณทมความหลากหลายทางชวภาพ

สงและมความสำคญยงตอการประมง การทองเทยว การปกปองแนวชายฝง

อตสาหกรรมดานผลตภณฑจากธรรมชาต การศกษาและคนควาวจย

แหลงปะการงทมความสำคญและเปนทรจกอยางกวางขวางมอย 5 แหลง

ไดแก เกาะสมย เกาะเตา และเกาะชาง ซงอยในพนททะเลฝงอาวไทย

หมเกาะสรนทร และหมเกาะสมลน ในฝงทะเลอนดามน แนวปะการง

ทางฝงทะเลอนดามนครอบคลมพนทถง 25.6 ตารางกโลเมตร นบเปน

แหลงปะการงทใหญทสดในประเทศไทย

แนวปะการงจำนวนมากประสบกบความเสยงตอการเสอมโทรมลง

อยางตอเนอง... จากการประเมนสภาวะของปะการงเมอไมนานมาน

พบวาปะการงทางฝงทะเลอนดามนมากกวารอยละ 80 และปะการงฝง

อาวไทยมากกวารอยละ 50 อยในสภาพ “ปานกลาง” “เสอมโทรม” หรอ

“เสอมโทรมมาก” (รปท 1.3) และมความเสยงทจะเสอมโทรมลงอยาง

ตอเนอง4 ซงสาเหตหลกของความเสอมโทรมดงกลาวน เกดจากพาย

ปรากฏการณปะการงฟอกขาว การระเบดปลา การขดลอกรองนำและภาวะ

มลพษจากพนดน ทงน เมอเปรยบ เทยบกบนานาประเทศ ยงพบวา ปะการง

ในเมองไทยอยางนอยรอยละ 50 ถกคกคามในระดบ “สง” หรอ “สงมาก”

(รปท 1.4)

ความสญเส ยของระบบนเวศและคณประโยชนด านอ นๆ...

แนวปะการงประมาณ 57 ตารางกโลเมตร (หรอคดเปนรอยละ 37 ของพนท

แนวปะการงทงหมด) จดอยในสภาพเสอมโทรมหรอเสอม โทรมมาก ซงความ

เสอมโทรมของแนวปะการงน คดเปนมลคาการสญเสย อยท ประมาณ

340 ลานบาท หรอ 8.5 ลานเหรยญสหรฐตอป5 ทงน เปนทคาดการณวาความ

เสอมโทรมลงอยางตอเนองของปะการง จะสงผลกระทบตออตสาหกรรม

ทองเทยว และประมงตลอดจนสงผลใหการกดเซาะชายฝงทวความรนแรง

ยงขนและยงเปนการสญเสยแนวปองกนชายฝงจากภยธรรมชาตอกดวย

หญาทะเล แมวาแหลงหญาทะเลจะเปนทรจกกนนอย แตในเชงนเวศวทยาแลว นบวาม

บทบาททสำคญยง หญาทะเลขนอยในบรเวณนำตน จงเปนแหลงอาหาร แหลง

ผสมพนธ และแหลงอนบาลสตวนำวยออนนานาชนด เชน ปลา เตาทะเล กง

มงกร และพะยน นอกจากน ยงมสวนชวยในการทำใหคณภาพนำดขน และม

ระบบรากทคอยยดจบเพอปองกนการกดเซาะของพนทองทะเลไดเปนอยางด

�กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 25474สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2547 5การประเมนของคณะทำงาน

แหลงหญาทะเลครอบคลมพนททงหมด 104 ตารางกโลเมตร ในจำนวนน

ทางฝงทะเลอนดามนมอยประมาณ 79 ตารางกโลเมตร แหลงหญาทะเล

แพรกระจายอย ใน 19 จงหวด จากจำนวน 23 จงหวดชายฝ งทะเล

หญาทะเลทพบในประเทศไทยม 12 ชนด จากจำนวนทงสนประมาณ 58

ชนดทพบทวโลก6

�UNEP/GEF, 2005.

�

รปท 1.3: คณภาพของแนวปะการงทพบในฝงอาวไทยและทะเลอนดามน

Quality of C oral R eefs in Gulf of T hailand

16%

31%

11%

13%

29%

Excellent (3:1)

Good (2:1)

Fair (1:1)

Bad (1:2)

Very Bad (1:3)

Quality of C oral R eefs in Andaman S ea

5%12%

33%27%

23% Excellent (3:1)

Good (2:1)

Fair (1:1)

Bad (1:2)

Very Bad (1:3)

หมายเหต: คณภาพของแนวปะการง ประเมนจากอตราสวนของปะการงทมชวตอย

ตอปะการงทตาย (มชวต:ตาย)

ทมา: สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2547

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

คณภาพของแนวปะการงในฝงอาวไทย

คณภาพของแนวปะการงในทะเลอนดามน

ดมาก (3:1)

ด (2:1)

ดปานกลาง (1:1)

เสอมโทรม (1:2)

เสอมโทรมมาก(1:3)

ดมาก (3:1)

ด (2:1)

ดปานกลาง (1:1)

เสอมโทรม (1:2)

เสอมโทรมมาก(1:3)

รปท 1.4: ระดบการคกคามทเกดขนกบปะการงในประเทศตางๆ

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Philippines

Vietnam

Malaysia

Indonesia

Dominican Rep.

Thailand

Jamaica

Belize

India

low medium high very high

ทมา: สถาบนทรพยากรโลก 2545, 2547.

อนเดย

เบลซ

จาไมกา

ไทย

สาธารณรฐ โดมนกน

อนโดนเซย

มาเลเซย

เวยดนาม

ฟลปปนส

ตำ ปานกลาง สง สงมาก

กรอบท 1.1: เตาทะเลกำลงไดรบการคมครอง…แตตองมการบงคบใชกฎหมาย อยางจรงจง

ประเทศไทยเปนแหลงอาศยของเตาทะเล 5 ชนด จากจำนวนทงสน 7 ชนดทเหลออย

ทวโลก เตาตน เตากระ และเตาหวฆอนพบเหนไดในบรเวณอาวไทย สวนเตามะเฟอง

และเตาหญานน ไดมการบนทกวาพบในหลายบรเวณทางฝงทะเลอนดามน

แมวาเตาทะเลจะดำรงชวตอยในทะเลเปนสวนใหญ แตกจำเปนตองขนมาบนบก

ดวย โดยเตาตวเมยจะขนมาวางไข และลกเตาทฟกออกจากไขกเรมดำเนนชวตจาก

บนบกเชนเดยวกน เตาทะเลทโตเตมวยมกจะกลบมายงหาดเดมทมนถอกำเนดขนมา

เพอวางไขสำหรบการใหกำเนดเตารนตอ ๆ ไป

ตลอดชวง 15 ปทผานมาจำนวนเตาทะเลทขนมาวางไขลดลงมากถงรอยละ 90

สาเหตสวนหนงมาจากการประมงทมากเกนควร และการจบเตาตวเมยทเตรยมจะขด

หลมวางไข นอกจากนการทำลายแหลงทอย รวมถงการเกบและการคาไขเตาทะเลกถอวาเปนภยคกคามทสำคญเชนเดยวกน ทงน จำนวนเตาทะเลท

ขนมาวางไขยงคงลดลง ทง ๆ ทในความเปนจรงแลว นบตงแตป 2524 เปนตนมา ประเทศไทยไดหามไมใหมการบรโภคและคาขายผลตภณฑทไดจาก

เตาทะเลทกชนด และในหลายพนทซงเปนทวางไขของเตาทะเลกไดรบการประกาศใหเปนเขตอทยานแหงชาตและเขตรกษาพชพนธตามพระราชบญญต

การประมง พ.ศ. 2490 นอกจากนภาครฐโดยความรวมมอทงจากภาคเอกชนและชมชนทองถนไดดำเนนโครงการรวมกนเปนประจำทกป เพอปลอย

ลกเตาทะเลใหกลบคนสทองทะเลในบรเวณชายฝงทะเลตะวนออกและทะเลอนดามน ในขณะทมโครงการอนรกษและการออกมาตรการและกฎระเบยบ

ตาง ๆ มากมาย แตในทางปฏบตการบงคบใชกฎ-ระเบยบกลบไมเขมงวดเทาทควร ดงนน เพอประโยชนทจะเกดขนตอการอนรกษเตาทะเล รวมไปถง

การทองเทยว และชมชนทองถนจงจำเปนอยางยงทจะตองมการปรบปรงการคมครองและบงคบใชกฎหมายอยางจรงจง

ทมา: ศนยพฒนาการประมงแหงเอเซยตะวนออกเฉยงใต, 2547. สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2547

เตาตน ซงพบเหนไดทวไปในอาวไทย

ทมา: สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเลและปาชายเลน

หญาทะเลเปนแหลงอาหารทสำคญ และยงเปนแหลงผสมพนธวางไขของสตวนำนานาชนด

เชน ปลา เตาทะเล กงมงกร และพะยน

ทมา:สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเลและปาชายเลน, 2547.

ตอสตวชนดนแลวกตาม แตถาหากแนวโนมยงคงเปนเชนนตอไป คาดวา

พะยนจะสญพนธไปจากนานนำไทยในอกไมชา

สตวทะเลอกชนดหนงทไดรบภยคกคาม คอ ฉลามวาฬ ซงเปนปลาขนาด

ใหญทสดเทาทเคยมการบนทกไว โดยพวกมนสามารถเจรญเตบโตจนม

ขนาดความยาวตงแต 12-18 เมตร พบเหนไดทงในอาวไทยและทะเล

แหลงหญาทะเลมความอดมสมบรณมาก แตยงคงถกคกคาม

จากกจกรรมตางๆ... แหลงหญาทะเลในประเทศไทยยงมความอดม

สมบรณอยมาก รอยละ 60 อยในสภาพ “สมบรณมาก” หรอ “สมบรณ”7

ในขณะทรอยละ 20 อยในสภาพ “ปานกลาง” สวนอกรอยละ 20 ทเหลออย

ในสภาพ “เสอมโทรม” ภยคกคามตอแหลงหญาทะเล ประกอบดวยการ

ประมงอวนรนและอวนลาก การระบายนำเสยจากนากง มลพษจากบานเรอน

และอตสาหกรรม รวมทงการเปลยนแปลงคาความเคมของนำทะเลอนเนอง

มาจากการชลประทาน และการแผวถางพนท

สตวทะเลท ใกลสญพนธ สตวทะเลทใกลสญพนธหลายชนดอาศยอยในเขตนานนำชายฝงของไทย

หนงในจำนวนนนคอ พะยน ซงเปนสตวเลยงลกดวยนมทอาศยอยในแหลง

นำตนแถบประเทศเขตรอนทวไป โดยอาศยหากนอยในบรเวณแหลงหญา

ทะเล นบตงแตป 2522 เปนตนมา พะยนไดถกฆาตายไปโดยเฉลย 15

ตวตอป ทงนเนองมาจากเนอของมนจดเปนหนงในเมนอาหารรสเลศซง

หาบรโภคไดยาก รวมถงการประมงทไมเหมาะสม และการประมงแบบ

ทำลายลาง แมวาจะจดพะยนอยในบญชรายชอสตวทใกลสญพนธใน

อนสญญาวาดวยการคาระหวางประเทศซงชนดสตวปาและพชปา ทใกล

สญพนธ (CITES) ซงมขอหามไมใหใชเครองมอประมงทอาจเปนอนตราย

7สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเลและชายฝงและปาชายเลน,,2547

�

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

2006

อนดามน ฉลามวาฬไดรบการประกาศใหเปนสตวคมครองในป 2543 โดย

หามไมใหมการลาอยางเดดขาด

นอกจากนเตาทะเลกกำลงประสบกบภยคกคามเชนเดยวกนทงจากวธ

ทำการประมงพนบานและการประมงพาณชย (กรอบท 1.1)

การประมงและการเพาะเลยงสตวนำชายฝง นานนำบรเวณชายฝงทะเลของไทยมความอดมสมบรณมานบแตอดตกาล ไม

วาจะเปนความอดมสมบรณของปลา ความหลากหลายทางชวภาพ รวมถง

ประชากรสตวนำนานาชนด โดยธรรมชาตแลวทรพยากรเหลานมบทบาทท

สำคญตอภาคการประมง ซงเปนภาคธรกจหนงทเออประโยชนตอเศรษฐกจ

ในระดบประเทศ

การประมงทะเล และการเพาะเลยงสตวนำชายฝง ใหผลผลตรวมกนคดเปนรอย

ละ 70-80 ของผลผลตการประมงทงประเทศ และผลผลตการประมงจากจงหวด

ชายฝงทะเลคดเปนรอยละ 8.5 ของผลผลตการประมงทงประเทศ ในมลคา

ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ ในจำนวนน ประมาณรอยละ 70 ไดจากฝง

อาวไทย สวนอกรอยละ 30 ไดจากฝงทะเลอนดามน นอกจากน จะเหนไดวา

ผลผลตจากการเพาะเลยงสตวนำชายฝงและจำนวนผประกอบกจการประมงใน

บรเวณอาวไทย มากกวาทางฝงทะเลอนดามนเชนเดยวกน (ตารางท 1.2)

การเพาะเลยงสตวนำชายฝงขยายตวขนอยางตอเนอง... ผลผลตทได

ตารางท 1.1: ผลผลตและมลคาของการประมงทะเล ป2546

ชนดของผลผลต ผลผลต (ตน) มลคา(ลานบาท)

การเพาะเลยงชายฝง 703,300 47,517

ผลจบสตวนำทะเล 2,651,200 64,169

รวมทงหมด 3,354,500 111,686

ทมา: กรมประมง, 2546

รปท 1.5: ผลผลตการประมงทะเลและการเพาะเลยงสตวนำ ชายฝงในชวงป 2524-2546

หมายเหต : คารอยละของผลผลตทงหมดรวมผลผลตทไดจากการประมงนำจดดวย

ทมา: สถตการประมงของประเทศไทย ป 2546, กรมประมง

ตารางท 1.2: จำนวนครวเรอนประมง และผลผลตทไดจากการประมง

ครวเรอนประมง และเรอประมง (ป 2543)จำนวนครวเรอนประมง รวม ฝงอาวไทย ฝงทะเลอนดามน

ประมงทะเล 55,981 35,268 63% 20,713 37% เพาะเลยงชายฝง 35,711 31,783 89% 3,928 11% ประมงทะเล และเพาะเลยงชายฝง 1,820 1,110 61% 710 39% รวมจำนวนครวเรอนทงสน 93,512 68,264 73% 25,248 27%

จำนวนเรอประมง 58,119 37,196 64% 20,923 36% จำนวนชาวประมงทออกทะเลในฤดทใชคนมากทสด 168,140 121,061 72% 47,079 28%

ผลผลต และพนททำการประมง (ป 2546) การจบสตวนำทะเล รวม ฝงอาวไทย ฝงทะเลอนดามน

ผลผลต (พนตน) 2,651 1,860 70% 791 30% การเพาะเลยงกง

ผลผลต (พนตน) 331 235 71% 35 11% * พนท (เฮคแท) 82,019 66,435 81% 4,101 5% *

การเพาะเลยงปลา ผลผลต (พนตน) 15 12 78% 3 19% พนท (เฮคแท) 1,060 1,010 95% 50 5%

การเพาะเลยงหอยผลผลต (พนตน) 357 334 94% 23 6%พนท (เฮคแท) 949 765 80% 184 20%

รวมผลผลตทไดจากการเพาะเลยง (พนตน) 703 581 82% 61 8%*รวมผลผลตทงหมด (พนตน) 3,354 2,441 313 852 66

หมายเหต: ก. สวนทเหลอเปนการเพาะเลยงในพนทอน ๆ

ทมา: ขอมลจากการสำรวจการเปลยนแปลงทางประมงทะเล ป 2543, กรมประมง และสถตการประมงของประเทศไทย ป 2546, กรมประมง

% ผลผลตทงหมดทไดจากการจบสตวนำเคม % ผลผลตทงหมดทไดจากการเพาะเลยงชายฝง

�

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

กรอบท 1.2: ความขดแยงในเรองของทรพยากร ระหวางชาวประมงพนบานและผประกอบการประมงพาณชย

“ใครคอชาวประมงแหงทองทะเลไทย?” ถาเราตงคำถามเดยวกนนในสองชวงเวลา จะพบวาคำตอบทไดรบในชวงสบปทแลว กบคำตอบทไดรบ

ในปจจบนนมความแตกตางกนโดยสนเชง นนเปนเพราะวาในชวง 5-15 ปทผานมา ไดเกดการเปลยนแปลงดานโครงสราง 2 ประการตอภาคการ

ประมงของไทย ประการแรกคอ การเพมขนอยางรวดเรวของชมชนชายฝงทประกอบอาชพการเพาะเลยงสตวนำ ซงตรงกนขามกบกลมททำการ

ประมงทะเล ดงจะเหนไดวานบตงแตป 2528 เปนตนมา จำนวนครวเรอนทประกอบอาชพประมงทะเลเพมขนจาก 52,000 ครวเรอน เปน 70,000

ครวเรอน ในขณะทจำนวนครวเรอนเพาะเลยงสตวนำไดขยายตวขนถง 5 เทา จาก 6,000 ครวเรอน เปน 30,000 ครวเรอน ในชวงเวลาเดยวกน

อนเปนผลจากการทผลผลตจากการประมงทะเลลดลงอยางมาก จากรอยละ 90 เหลอไมถงรอยละ 70

การเปลยนแปลงดานโครงสรางอกประการหนง คอ การลดจำนวนลงของครอบครวชาวประมงขนาดเลก รวมถงสดสวนของสตวนำทจบได โดยพบ

วา จำนวนชาวประมงขนาดเลกทใชเครองมอพนบานซงมอยประมาณรอยละ 80 ของครวเรอนประมงทงหมด แตมปรมาณการจบเพยงรอยละ 5

เทานน การประมงทะเลในปจจบน มการใชทงเรอประมงขนาดเลกแตตดตงเครองมอ-อปกรณอยางดและเรอขนาดใหญพรอมเครองมอ-อปกรณท

ใชเทคโนโลยทนสมยซงสามารถจบไดมากถงรอยละ 95 ของปรมาณการจบทงหมด แตจากการทปรมาณสตวนำลดลงอยางมาก ทำใหเกดการแกง

แยงทรพยากรระหวางชาวประมงขนาดเลกและชาวประมงพาณชย ซงเทากบเปนการปดโอกาสในการทำมาหาเลยงชพของชาวประมงพนบาน

ขนาดเลก และเปนชนวนของการเกดขอพพาททางสงคมในพนทบรเวณชายฝง

ความขดแยงในเรองการทำประมงนน ไดสรางปญหาใหกบกลมผมรายไดนอยทอาศยอยตามชมชนชายฝง ดวยเหตทชาวประมงเหลานเกอบ

ทงหมด เปนชาวไทยพทธหรอมสลม หรอไมกเปนหนงในกลมชมชนทองถนงดงเดม เชน มอแกน มอเกลน และ อรก-ลาโวย ซงจดเปนชมชนท

ยากจน ดงนนการแขงขนกบผประกอบการรายใหญจงมผลกระทบโดยตรงตอรายไดของคนเหลาน เพราะรายไดรอยละ 84 ของครวเรอน มาจาก

การประมง และกจกรรมตอเนอง และเนองจากคนกลมนสวนใหญจดวาดอยการศกษา จงไมเปนทตองการของตลาดแรงงาน ดงนนการเพาะเลยง

สตวนำ เชน หอยทะเลและสาหรายทะเลกเปนอกอาชพทางเลอกหนงทรฐควรจดหาใหและควรดำเนนการใหเปนไปอยางเปนมตรกบสงแวดลอม

และเปนทยอมรบของสงคม

จากการเพาะเลยงสตวนำชายฝงขยายตวขนอยางรวดเรว โดยเพมจาก

62,000 ตน (มลคา 1,261 ลานบาท) ในป 2527 เปน 703,000 ตน (มลคา

47,517 ลานบาท) ในป 2546 ซงเปนผลจากการเตบโตของธรกจการทำนากง

ทเพมขนจากรอยละ 26 เปนรอยละ 47 (หรอ 331,000 ตน) ในชวงเวลา

เดยวกน ทงนผลผลตทไดจากการเพาะเลยงสตวนำชายฝงนนจดวา

มมลคาสงมาก ดงจะเหนไดจากปรมาณผลผลตเปนตนตอปทไดจากการ

เพาะเลยงสตวนำชายฝง คดเปน 1 ใน 4 เมอเทยบกบผลผลตทไดจากการ

ประมง แตมลคาของผลผลตทไดจากทง 2 แหลงนนเกอบจะใกลเคยงกน

(ตารางท 1.1)

การเพาะเลยงกงทะเลดำเนนมาถงจดอมตว... รฐบาลมนโยบายใหจำกด

พนทเพาะเลยงกงทะเลไมใหเกน 500,000 ไร (ประมาณ 80,000 เฮคแท) ซง

�

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

1996 1998 2000 2002 2004 2006

Year

Fis

her

y P

op

ula

tio

n

Small-scale fishery population Source of annual income for small-scale marine fishery households (average annual income THB 89,684)

Fishing82%

Salary8%

Business/trade and industry

4%

Agriculture4%

Related fishing activities

2%

ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย, ผลสำรวจดานแรงงาน ป 2548 และกรมประมง, การสำมะโนประมงทะเล ป 2543

2539 2541 2543 2545 2547 2549

ป

จำน

วนชา

วประ

มง

ประชากรชาวประมง

คาจาง8%

ธรกจการคาและอตสาหกรรม8%

การทำประมง82% เกษตรกรรม

4%

กจกรรมทเกยวของกบการประมง2%

แหลงรายไดตอปของครวเรอนชาวประมงทะเลขนาดเลก(รายไดเฉลยตอป 89,684 บาท)

2006

กไดดำเนนมาถงจดนแลว เนองจากพนทเพาะเลยงกงในปจจบนอยท 512,620

ไร ในจำนวนน 442,620 ไร อยในพนทชายฝงทะเลสวนใหญจะอยตามแนว

ชายฝงของจงหวดชลบรเรอยไปจนถงเพชรบร (รอยละ 45) จงหวด

ประจวบครขนธไปจนถงนราธวาส (รอยละ 35) จงหวดตราด ไปจนถงระยอง

(รอยละ 14) และชายฝงทะเลอนดามน (รอยละ 5) (ดแผนทหนา v ประกอบ)

ความพยายามของรฐบาลในการทจะควบคมภาวะมลพษจากพนทเพาะเลยง

กง ไมวาจะเปนการจดทะเบยนฟารมเลยงกง การกำหนดมาตรฐานควบคม

การระบายนำทง การปฎบตการประมงทดสำหรบการผลตสตวนำ (GAP) และ

การรบรองมาตรฐานฟารมเลยงกงระบบโคดออฟคอนดค (CoC) โดยทฟารม

นนตองมการทำงานและการบำรงรกษาระบบบำบดนำทง รวมถงการจดการ

เลยงทเหมาะสม เหลานลวนเปนมาตรการทนาจะมประสทธผล แตทงนตอง

ดำเนนการใหมการนำไปใชอยางจรงจง ควบคไปกบการตดตาม ตรวจสอบ

อยางสมำเสมอดวย

การลดลงของปรมาณสตวนำ... ปรมาณสตวนำทะเลของประเทศไทย

กำลงลดลงอยางมาก ดงจะเหนไดจากแนวโนมการลดลงอยางตอเนอง

ของอตราการจบสตวนำตอการลงแรงประมง จำนวนตวทจบไดตอหนวย

เวลาและดชนชวดความอดมสมบรณของสตวนำโดยวธอนๆ (เชนการประเมน

สภาวะทรพยากรและการประมง) ระบวาปรมาณสตวนำลดลงถงรอยละ 87

นบตงแตป 2509 – 2546 เปนตนมา นอกจากนยงมตวแปรเสรมอนๆ เชน

ปรมาณการจบทงหมดอยในระดบตำและจบปลาเปนและสตวนำราคาตำ

ไดเพมขน ซงทงหมดนบงชวาปรมาณ ทรพยากรสตวนำของไทยกำลงลดลง

อยางนาเปนหวงและการบรหารจดการ ทรพยากรกไมเปนไปตามหนทางแ

หงความยงยน (ดบทท 2 และกรอบท 2.1 ประกอบ) ทงนแนวโนมดงกลาว

มใชจะเกดขนเฉพาะในประเทศไทย เทานน แตพบวาปรมาณสตวนำ ทจบได

จากการประมงทะเลทวโลกเกอบ 1 ใน 3 ลดลงอยางรวดเรวจนอยใน

ภาวะวกฤต และอตราการลดลงนยงเปนอตราเรงอกดวย จากผลการศกษา

เม อไมนานมาน แสดงใหเหนวา การลดลงของทรพยากรประมงมสวน

ตอการสญเสยอยางมากมายของความ หลากหลายทางชวภาพทางทะเล

ซงอาจเปนผลใหปรมาณสตวนำทวโลก หมดสนไปภายในป 25938

ความยากจนของชาวประมงพนบาน... การลดลงของทรพยากรสตวนำ

ในธรรมชาตไดเพมแรงกดดนใหกบชาวประมงพนบานขนาดเลก ซงเปน

กลมทออนไหวตอความเปลยนแปลงของทรพยากรชายฝง โดยชาวประมง

กลมนตองดนรนตอสกบผประกอบการประมงพาณชย เพอแยงชง

ทรพยากรประมงทนบวนมแตจะลดนอยถอยลงไปทกขณะ แมวาจะม

ความพยายามในการชใหเหนถงความขดแยงระหวางชาวประมงสองกลม

นมายาวนานกวา 20 ป แตปญหาดงกลาวกยงคงทาทายอยจนถงปจจบน

(กรอบท 1.2)

8Worm et al., 2006.

คณภาพของชายหาดมความสำคญตอการทองเทยว ดงเชนทหาดปาตอง จงหวดภเกต

ทมา: ธนาคารโลก, 2550.

รปท 1.6: คณภาพนำบรเวณชายฝงทะเล

0

10

20

30

40

50

60

70

Very Good Good Fair Degraded Severly

Degraded

2004 2003

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2547

คณภาพนำและชายหาด กรมควบคมมลพษมสถานตดตามตรวจสอบคณภาพนำอย 240 สถาน

โดยในชวงป 2546 - 2547 คณภาพนำทตรวจวดไดในหลายสถานจดอย

ในขน “เสอมโทรม” หรอ “เสอมโทรมมาก” (รปท 1.6 และแผนทในหนา

iv และ v) บรเวณทมคณภาพนำตำ ไดแก อาวไทยตอนในและปากแมนำ

ปากพนง แมนำปตตาน และแมนำระนอง นอกจากนคณภาพนำใน

บรเวณสถานตรวจวดรอยละ 10 ถง 25 พบวามการปนเปอนของโคลฟอรม

แบคทเรย ซงเปนดชนทบงชถงภาวะมลพษทเกดจากสงขบถายของมนษย

อยในระดบทสงเกนคามาตรฐาน

ปรากฏการณนำเปลยนสและสารพษ... ปรากฏการณนำเปลยนส หรอ

ขปลาวาฬ ซงมสาเหตจากการทสาหรายบางชนดเจรญเตบโตมากเกนไป

นน ไดกลายเปนปรากฏการณทเกดขนบอยครงในนานนำไทย ทงนการ

เตบโตของสาหรายเปนผลจากปรมาณความเขมขนของธาตอาหารทถกพด

พาลงสทะเลอยางมากมาย จนสงผลกระทบตอปลา กง ป และหอย รวมถง

มนษย ในชวงป 2524 - 2536 มกสงเกตเหนปรากฏการณนำเปลยนส

เกดขนตามแนวชายฝงอาวไทยตอนในและฝงตะวนออก ตงแตหวหนไป

จนถงระยอง แตในชวงป 2543-2544 ไมพบปรากฏการณนเกดขนทหวหน

และเพชรบร แตพบวาเกดขนในจงหวดสมทรสงคราม และสมทรปราการ

เพยงแหงละครง อยางไรกตามมกพบเหนปรากฏการณนำเปลยนส เกดขน

2547 2546

ดมาก ด ปานกลาง เสอมโทรม เสอมโทรมมาก

�0

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

ตามแนวชายฝงจงหวดชลบร และระยองเปนประจำทกป

โลหะหนก... มการตรวจวดปรมาณความเขมขนของโลหะหนกในตะกอน

ปลา กง ป และหอยเปนครงคราว โดยพบวามปรมาณคอนขางสงใน

บรเวณทเปนแหลงรองรบของเสยจากอตสาหกรรม อยางไรกตามปรมาณ

ความเขมขนของโลหะหนกทตรวจพบในปลา กง ป และหอย ไมวาจะเปน

แคดเมยม โครเมยม ตะกว และปรอทนน ยงอยในมาตรฐานทยอมรบได

คณภาพสงแวดลอมชายหาด... ชายหาดทสะอาดและมการบรหาร

จดการทด มความสำคญตอคณภาพนำและการทองเทยว จากตารางท 1.3

พบวาคณภาพสงแวดลอมโดยทวไปของชายหาดหลายแหงยงอยในสภาพด

แหลงนำจด ประเทศไทยมแหลงนำจดอยอยางจำกด เนองจากสภาพภมประเทศของ

พนทลมนำแตละแหง โดยทแมนำสวนใหญมขนาดเลกและเปนแมนำสาย

สน ๆ ซงทงหมดลวนอยภายใตอทธพลของกระแสนำในมหาสมทร ทงน

แมนำ 4 สายหลก ไดแก แมนำบางปะกง แมนำเจาพระยา แมนำทาจน และ

แมนำแมกลอง ไหลลงสอาวไทยตอนบน ในขณะทแมนำตาปไหลลง สอาว

ไทยทอาวบานดอน จงหวดสราษฎรธาน สำหรบปรมาณนำฝนเฉลยนน พบ

วาแตกตางกนไปในแตละพนท โดยมคาเฉลยตอป ตงแต 1,000 - 4,000

มลลเมตรขนไป อยางไรกตามปรมาณนำเกอบทงหมดจะไหลลง สทะเล

อยางรวดเรว ดวยเหตทลมนำมขนาดสนจงไมเหมาะตอการกอสรางอางเกบ

นำขนาดใหญ ดวยเหตนจงไมสามารถกกเกบนำไวใชในอนาคตได จงตองม

การสบนำใตดนขนมาใชเพอใหเพยงพอกบความตองการ ในประเทศไทยม

แองนำบาดาลอย 12 แหลง มอตราการใหนำรวมทงสน 3,161 ลานลกบาศก

เมตรตอป ในจำนวนน รอยละ 51 (หรอประมาณ 4 ลานลกบาศกเมตรตอ

วน) อยในบรเวณแนวชายฝง และเกอบรอยละ 90 ของปรมาณนำใตดนทใช

ในพนทชายฝงทะเลมาจากแหลงทางตอนลาง ของแมนำเจาพระยา

รปท 1.7 แสดงใหเหนถงสถานการณนำของประเทศไทย ซงพบวาตวเลข

แสดงศกยภาพในการกกเกบนำสงสด และปรมาณนำกกเกบเฉลยในเกอบ

ทกภมภาคของประเทศ ตำกวาปรมาณนำทาตอปอยมาก นอกจากน ความ

ตองการใชนำเฉลยของ 3 ใน 6 ภมภาค ยงสงเกนกวาปรมาณนำกกเกบท

สามารถนำไปใชประโยชนไดอกดวย ดงนน เพอตอบสนองความตองการใช

นำทเพมขน จงควรทจะสรางอางเกบนำขนาดเลก พรอมทงแสวงหาทาง

เลอกอน ๆ ในการกกเกบนำฝนไวใชประโยชน (ดบทท 2 ประกอบ)

การกดเซาะชายฝงและภยธรรมชาต ปญหาการกดเซาะชายฝงและภยธรรมชาตทเกดขนตามแนวชายฝงของ

ประเทศไทย ไดกลายเปนประเดนปญหาเรงดวนทสดปญหาหนงทมการ

กลาวถงกนมาก การกดเซาะชายฝงเปนกระบวนการทางธรรมชาต

โดยเฉพาะจากอทธพลของลม คลน และกระแสนำ แตเมอใดทมอทธพล

ของมนษยเขามาเกยวของดวย เชน การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน

จะสงผลใหปญหาทวความรนแรงยงขน

รปท 1.7 : สถานการณนำในประเทศไทย ป2547

หมายเหต : เฉพาะเขอนทมขนาดใหญเทานน

ทมา: กรมทรพยากรนำ, 2549

ตารางท 1.3: ดชนคณภาพสงแวดลอมชายหาด ป 2548

จำนวนดาว ผลการประเมน ชายหาด

ดมาก หาดอาดง, หาดยาว, หาดบเละ

ดมาก - ด หาดกะรน, หาดคลองดาว, หาดไรเลย, หาดทงววแลน

ด หาดพทยา, หาดทรายแกวหาดวงเดอน, หาดแมรำพง, หาดชะอำ, หาดหวหน,หาดเฉวง,หาดปาตอง, หาดนพรตนธารา, หาดอาวนาง, หาดสรนทร, หาดในยาง,หาดเจาไหม, หาดหยงหลน

ด - ปานกลาง หาดบางแสน, หาดเชงมน, หาดปากเมง

ปานกลาง หาดวอนนภา, หาดจอมเทยน, หาดบานชน, หาดละไม

หมายเหต: ดชนคณภาพสงแวดลอมชายหาด ประเมนจากคณภาพนำ โดยพารามเตอรทนำ

มาวเคราะห คอ ปรมาณโคลฟอรมแบคทเรยทงหมดและปรมาณ ของแขงแขวนลอย

นอกจากนยงประเมนจากการจดการของเสยในบรเวณดงกลาวดวย

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2549

0 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000

29,470 10,994 4,103 8,088 5,175 656

18152 6491 1,004 14356 5431 0

26647 11,624 2035 28,319 7,434 72

50,828 55,504 24,030 17,160 43,384 22,397

ป 2547

ภาคใตฝงตะวนตก

ภาคกลางตอนบน

ภาคใตฝงตะวนออก

ภาคใตฝงตะวนตกภาคตะวนออก

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ลมนำแมกลอง

ภาคใตฝงตะวนออก

ภาคตะวนออก

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ภาคกลางตอนบน

(ลานลกบาศกเมตร)

ปรมาณความตองการใชนำเฉลย

ศกยภาพในการกกเกบนำสงสด

ปรมาณนำทาเฉลยตอป

ปรมาณนำกกเกบทสามารถนำไปใชประโยชนได

ลมนำแมกลอง

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

2006

ตารางท 1.4: การกดเซาะและการสะสมตวของชายฝง บรเวณอาวไทย

และทะเลอนดามน

ลกษณะชายฝงทะเล ฝงอาวไทย(รอยละ)

ฝงทะเลอนดามน (รอยละ)

ชายฝงทะเลคงสภาพ 63 84

ชายฝงทะเลสะสมตว 8 4

ถกกดเซาะมากกวา 5 เมตรตอป �� 2

ถกกดเซาะ 1-5 เมตรตอป 18 10

ทมา: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548

กรอบท 1.3: ชายฝงทถกกดเซาะ: ฤ าชมชนจะสญสน

หมบานขนสมทรจน จงหวดสมทรปราการ เปนชมชนทตงอยในพนทวกฤตทมปญหาการกดเซาะชายฝงอยางรนแรง ตลอดระยะเวลา 28 ปทผานมา

หมบานนไดสญเสยพนทดนตามแนวชายฝงทะเลไปแลวมากกวา 1 กโลเมตร เปนเหตใหโรงเรยนททำการของสวนราชการ รวมถงประชาชนตองอพยพถอยรนเขาไปในแผนดนครงแลวครงเลา ในชวงเวลากวา 2 ทศวรรษครงทผานมา โรงเรยนของชมชนตองยายสถานทตงมาแลวถง 4 ครง สวนผใหญบานเองกยายบานมาแลวถง 7 ครง ในขณะทสมาชกอกหลายคนในชมชนเลอกทจะยายออกไปจากหมบาน

การเพมขนของการกดเซาะทเกดขนในบานขนสมทรจนน เปนผลจากการสญเสยพนทปาชายเลนทขนอยตลอดแนวชายฝง เมอปราศจากระบบรากของปาชายเลนทจะคอยชวยรกษาเสถยรภาพของแนวชายฝงและชวยเพมตะกอนแลว แนวชายฝงกไมอาจตานทานตอกระแสลมแรง คลนและกระแสนำ ทถาโถมเขาใสอยเนองนจไดอกตอไป

ทกวนนชาวบานตางรวมแรงรวมใจกนรกษาวดขนสมทราวาสซงเปนศนยรวมจตใจของหมบานเอาไว ทงทในอดตวดนเคยตงอยไกลจากแนวชายฝงมาก แตปจจบนพนทกวาครงหนงของวดจมอยใตนำทะเล แมวาชาวบานไดรวมกนสละทรพยสนสวนตวเพอรกษาวดไว แตพวกเขาไมสามารถเปลยนแปลงแกไขตนตอททำใหเกดการกดเซาะได หากปราศจากการดำเนนงานและความชวยเหลออยางจรงจงจากหนวยงานภาครฐบานขนสมทรจน รวมถงหมบานอน ๆ ทประสบปญหาในลกษณะเดยวกน กจะตองอพยพยายไปเรอย ๆ จนกวาจะไมมแผนดน...และเมอนนกจะไมมหมบานเหลออยอกตอไป

การกดเซาะชายฝงทเกดขนบรเวณวดขนสมทรทราวาส ไดกลนกนแผนดนไปแลวกวา 1,000 เมตร ทมา: ธนวฒน จารพงษสกล, 2548

การกดเซาะชายฝงทเกดขนบรเวณวดขนสมทรทราวาส ไดกลนกนแผนดนไปแลวกวา 1,000 เมตร ทมา: ธนวฒน จารพงษสกล, 2548

การกดเซาะทเกดขนทางฝงทะเล อนดามนมสาเหตจากธรรมชาตเปนสวน

ใหญ ในขณะทฝงอาวไทยซงมอตราการกดเซาะรนแรงทสดนน เปนผลจาก

การกระทำของมนษย

โดยเฉพาะกจกรรมการทำเหมองทราย การกอสรางโครงสรางตางๆตาม

แนวชายฝง เชน สะพานทาเทยบเรอ เขอนหรอกำแพงกนคลน การทรดตว

ของแผนดนอนเนองมาจากการสบนำใตดนขนมาใช ตลอดจนการเพมขนของ

ระดบนำทะเล ลวนเปนปจจยทเรงใหเกดการกดเซาะมากขน (กรอบท 1.4)

นอกจากน การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน เชน การแผวถางปา

ชายเลนเพอทำบอเลยงปลาและนากง อาจทำใหความสามารถในการ

บรรเทาปญหาการกดเซาะชายฝงของพนทนนลดนอยลง

อตราการกดเซาะ... ในแตละปแนวชายฝงกวา 600 กโลเมตร เผชญกบ

ปญหาการกดเซาะในอตราทมากกวา 1 เมตร จากผลการศกษาในป 2548

พบวารอยละ 11 และรอยละ 2 ของแนวชายฝงอาวไทย และทะเล

อนดามนตามลำดบ มอตราการกดเซาะมากกวา 5 เมตรตอป (ตารางท

1.4) ซงเทากบการสญเสยพนทดนบรเวณชายฝงถง 2 ตารางกโลเมตร คด

เปนมลคาประมาณ 156 ลานเหรยญสหรฐในแตละป ถาแนวโนมของการ

กดเซาะยงคงเปนเชนนตอไป ในอก 4 ปขางหนา ประเทศไทยอาจตองสญ

เสยพนทดนซงมขนาดใหญกวาเกาะเสมดไปอยางถาวร

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

กรอบท 1.4: สาเหตการกดเซาะชายฝงทะเล

ความรนแรงของการกดเซาะชายฝงทเกดขนตลอดแนวทะเลอนดามนและอาวไทยนำมาซงความเสยงหลายประการตอชมชนทองถน แมวาการเปลยนแปลง

ตาง ๆ ทเกดขนเปนไปตามธรรมชาตและไมสามารถหลกเลยงไดกตามแตกจกรรมตาง ๆ ของมนษยไดไปกระตนใหการกดเซาะตามธรรมชาต และการสะสมตว

ของตะกอน เกดการเปลยนแปลงอยางรนแรง จนสงผลกระทบในเชงลบตอพนทแนวชายฝง

ปจจยทเกดจากธรรมชาต:

คลน ลม และกระแสนำ: คลน ลม และกระแสนำ เปนกลไกธรรมชาตททำใหเกดการกดเซาะชายฝง การเคลอนทของลมและกระแสนำไดพดพา ทรายออกไปจากพนททไมมการปองกน การกดเซาะรปแบบนไดรบอทธพลจากลมมรสมตามฤดกาล ไตฝน และการเปลยนแปลงของสภาพอากาศอนๆ

การเพมขนของระดบนำทะเล: มความสมพนธไมทางใดกทางหนงกบการทรดตวของแผนดน การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ หรอทง 2 อยาง รวมกน โดยระดบนำทะเลทเพมน สงผลใหคลนและกระแสนำขยายวงกวางมากขน

ปจจยทเกดจากมนษย:

การใชนำใตดน และแผนดนทรด: การทรดตวของแผนดนเปนการทระดบพนดนลาดตำลงเรอย ๆ สงผลใหการกดเซาะทเกดขนตามธรรมชาตขยาย วงกวางมากขน เนองจากกระแสนำสามารถไหลไปยงพนททอยตำกวาได การใชประโยชนทดนอยางไมเหมาะสม เชน บอเลยงปลา หรอเลยงกง ลวนแตเรงกระบวนการกดเซาะใหเกดเรวขน ทงนสาเหตสำคญของการทรดตวของแผนดนทเกดจากการกระทำของมนษย คอ การสบนำใตดนมาใชมากเกนไป

การพฒนาพนทชายฝง: การพฒนาพนทชายฝงโดยปราศจากการวางแผนทเหมาะสมและการบงคบตามกฎหมาย เปนอกปจจยหนงทเรงใหการกดเซาะ ชายฝงเปนไปอยางรวดเรวยงขน ทงนกจกรรมทนำมาซงความเสยหาย เชน การดดทราย การเปลยนแปลงสนทราย และการกอสรางสงปลกสรางในทะเล เชน กำแพงกนคลน ทาเรอ รวมถงการขดรองนำเดนเรอ โดยสงเหลานเปนอปสรรคตอกระบวนการทางธรรมชาตของการกดเซาะและการตกตะกอน

การเสอมโทรมของปะการง และการสญเสยปาชายเลน: ปาชายเลนรวมทงแนวปะการง และแหลงหญาทะเล ชวยปกปองการกดเซาะไดเปนอยางด เพราะลดความสงของคลนทพดเขาสชายฝง และยงชวยยดหรอดกจบตะกอนอกดวย

การลดลงของตะกอนจากแมนำ: เขอนและโครงการพฒนาดานเกษตรกรรมบางโครงการสรางขนกดขวางทางนำ จำกดการไหลตามธรรมชาตของตะกอน สงผลใหปรมาณตะกอนมายงชวากทะเลนอยลง แมวาปรมาณตะกอนทมากเกนไปจะจดเปนมลภาวะรปแบบหนง แตการควบคมปรมาณการไหลตะกอนใหเหมาะสมกเปนสงจำเปน ทงนเพอเปนการรกษาเสถยรภาพของแนวชายฝง

ทมา: School of Ocean and Earth Science and Technology, 2006.

การกอสรางสงปลกสรางยนลงไปในทะเลและการแผวถางปาชายเลน ทำใหการกดเซาะชายฝงทวความรนแรงขน

ทมา: ธนวฒน จารพงษสกล, 2548

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

2006

พนทอตสาหกรรมเกอบทงหมดในประเทศ จดเปนพนททมอตราการกดเซาะ

ชายฝงสงทสด โดยมการจดอนดบพนทซงประสบปญหาในขนวกฤตไว 30

บรเวณ ซงอยในพนทของจงหวดตราด-จนทบร สมทรปราการ-แมนำทาจน

(อาวไทยตอนใน) เพชรบร-ประจวบครขนธ และนครศรธรรมราช

การสญเสยพนทดนและระบบสาธารณปโภค... ไมเฉพาะแตการสญเสย

พนทดนเทานน การกดเซาะชายฝงยงนำมาซงความสญเสย ในสวนของ

เสนทางคมนาคม ระบบไฟฟา พนทเพาะเลยงสตวนำ พนทเพาะปลก และ

ระบบสาธารณปโภคทเกยวของ ทงนเมอประเมนมลคาความสญเสยดงกลาว

ออกมาเปนตวเงนจะพบวาสงมาก แตปญหานไมไดมแตเฉพาะเรองของ

มลคาทเปนเงนตราเทานน ดงจะเหนไดจากเหตการณทเกดขนกบชมชน

ขนสมทรจนในกรอบท 1.3

ภยธรรมชาต… เนองดวยประเทศไทยมแนวชายฝงททอดยาว และม

หลายจงหวดทอยตดชายฝงทะเล จงอาจถกโจมตจากภยธรรมชาตทางนำ

หลายอยางดวยกน ซงนบวนยงจะเกดขนบอยครงและสรางความเสยหาย

อยางรนแรง โดยฝงอาวไทยเปนบรเวณทอาจเกดแผนดนถลม นำทวม

ฉบพลน และพายไตฝน ในขณะทฝงทะเลอนดามนอาจเกดคลนยกษสนาม

หรอผลกระทบอน ๆ ซงเกดจากแผนดนไหวทรนแรง เชน การยบตวของ

แผนดน หรอการเปลยนแปลงของแนวชายฝง ตารางท 1.5 แสดงขอมล

เหตการณแผนดนถลมและอทกภยครงสำคญทเกดขนเมอไมนานมาน

การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ การเปลยนแปลงภมอากาศโลก และผลกระทบทคาดวาจะเกดขนตามมา

นนนาจะสงผลกระทบทรนแรงตอพนทชายฝงทะเลของไทยโดยเฉพาะ

บรเวณใกลอาวไทยทภมสณฐานมลกษณะแบนราบตำประกอบกบม

ประชากรจำนวนมากอาศยอยบรเวณดงกลาวจงเปนปจจยทเพมความ

เสยงของผลกระทบจากการเพมสงขนของระดบนำทะเลใหมมากขนตาม

ไปดวยนอกจากนสถานการณท เกดขนในพนทกมสวนเชนเดยวกน

ยกตวอยาง เชน ในพนทลมนำเจาพระยาซงมการทรดตวของแผนดน

อนเปนผลจากการสบนำใตดนมาใชมากเกนไปจะทำใหผลกระทบ

ของการเพมสงขนของระดบนำทะเลมากขนตามไปดวย

ในอาวไทย ภายในป 2643 โดยประเมนใน 2 ชวงเวลา ซงอางองจากแบบ

จำลองทตางกน 4 รปแบบทใชเพอคาดการณระดบนำทะเลทเพมสงขนทวโลก

อยางไรกตาม จำเปนอยางยงทจะตองมการรวบรวมขอมลเพมเตม ตลอดจน

รปท 1.8: พนททคาดวาจะถกนำทะเลทวมสงถง 5 เมตร

ทมา: จากการวเคราะหเปรยบเทยบของธนาคารโลก, 2549

ตารางท 1.5: เหตการณแผนดนถลมและนำทวม

วนท เหตการณ

22 พ.ย. 2531 แผนดนถลมทตำบลกะทน อำเภอพปน จงหวดนครศรธรรมราช มผไดรบบาดเจบหรอเสยชวต 230 คน บานเรอนเสยหาย 1,500 หลงคาเรอน พนทเกษตรเสยหายไป 984 เฮคแท (6,150 ไร) คดเปนมลคาความเสยหาย 1,000 ลานบาท นอกจากนยงมเหตการณแผนดนถลมทบานครวงศ อำเภอลานสกา จงหวดนครศรธรรมราช มผไดรบบาดเจบหรอเสยชวต 12 คน บานเรอนไดรบความเสยหายบางสวนหรอทงหลงจำนวน 362 หลงคาเรอน

29 พ.ย. 2536 พายดเพรสชนทำใหเกดนำทวมในจงหวดนครศรธรรมราช

4 พ.ย. 2540 พายไตฝนลนดาทำใหเกดนำทวมในจงหวดนครศรธรรมราช

30 ก.ค. 2542 แผนดนถลมทเขาคชกฏ จงหวดจนทบร ทำความเสยหายใหกบบานเรอน ปศสตว และพนททำการเกษตร แตประชาชนอพยพออกจากพนทไดทนกอนเกดเหตการณ

20-22 พ.ย. 2543 นำทวมในจงหวดสงขลา

17 ต.ค. 2547 แผนดนถลมทบานหวยสม ตำบลเขาคราม อำเภอเมองกระบ มผเสยชวต 3 คน ไดรบบาดเจบ 1 คน บานเรอนเสยหาย 25 หลงคาเรอน

26 ธ.ค. 2547 เกดแผนดนไหวครงใหญในประเทศอนโดนเซย ทำใหเกดคลนยกษสนามตามแนวชายฝงทะเลอนดามน

ธ.ค. 2548 เกดฝนตกหนกเปนสาเหตใหเกดนำทวมในจงหวดสงขลาและหลายพนทในภาคใต

ทมา: สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และกระทรวงมหาดไทย

ตารางท 1.6: การคาดการณการเพมสงขนของระดบนำทะเลในประเทศไทย

แบบจำลอง

ระดบนำทะเลทคาดวาจะเพมสงขน (เซนตเมตร)

ทวโลกอาวไทย

(ชวงเวลา 1)อาวไทย

(ชวงเวลา 2)

ระดบอางองฐาน 56.2 13.0 3.3

ระดบตำ 144.0 101.0 17.3

ระดบกลาง 216.0 189.0 28.0

ระดบสง 345.0 319.0 48.9

หมายเหต : ชวงเวลา 1 และ 2 มาจากผลการศกษาทตางกนใน 2 ชวงเวลา คอ ในป 2533 และ 2534 ตามลำดบ การออกแบบการทดลอง ทง 4 รปแบบนน อางองจากแบบจำลองเพอศกษาการเพมสงขนของระดบนำทะเลทวโลก รวมกบขอมลอตราการตกตะกอน (2-2.5 มลลเมตรตอป) และการทรดตวของแผนดนโดยเฉลย (ประมาณ 0.5 มลลเมตรตอป) ในบรเวณฝงอาวไทย จากการประมาณคานอกชวงเวลา (Extrapolation) พบวา ระดบการ

เปลยนแปลงของนำทะเลอยท 12-18 เซนตเมตร

ทมา: ธนวฒน จารพงษสกล และอภชาต ศภเวชรกษากล, 2548

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

อนขน มผลใหความสามารถในการละลายกาซคารบอนไดออกไซดลดลง

รอยละ 14-30 ซงจะไปลดกระบวนการทางชววทยาในการสรางคารบอเนต9

คารบอนไดออกไซดในชนบรรยากาศ อนเปนผลจากการเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศยงกอใหเกดผลกระทบโดยตรงตอทรพยากรทางทะเล เนองจาก

มหาสมทรเปนแหลงดดซบกาซคารบอนไดออกไซด จงทำใหนำทะเลมสภาพ

เปนกรดมากขน ทงนคาดวาผลกระทบดงกลาวจะสงผลรายแรงตอมหาสมทร

ทางตอนใต และแนวปะการง10

�Hardy 200310The Royal Society 2005.

รปท 1.10: ผลกระทบจากการเพมขนของระดบนำทะเลทมตอมลคาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศของประเทศในแถบเอเชยตะวนออก

ทมา: จากการวเคราะหเปรยบเทยบของธนาคารโลก, 2549

0

5

10

15

20

25

30

35

40

5 เมตร

4 เมตร

3 เมตร

2 เมตร

1 เมตร

เมยน

มาร (

พมา)

บรไน

กมพช

า จน

อนโด

นเซย

เกาห

ลเหน

อ

เกาห

ลใต

มาเล

เซย

ปาปว

นวกน

ฟลปป

นส

ไทย

จน ไต

หวน

เวยดน

าม

พฒนาแบบจำลองตาง ๆ เพอใหการประเมนมความถกตอง มากขนและเพอ

เตรยมความพรอมในการรบมอกบปญหาไดอยาง มประสทธภาพ

กรงเทพมหานครเปนหนงในพนทวกฤต… จากผลการศกษาของ

ธนาคารโลกในประเทศทกำลงพฒนา 84 ประเทศ พบวา ภมภาคเอเชย

ตะวนออกจะไดรบผลกระทบอยางมนยสำคญจากการเพมสงขนของระดบ

นำทะเล (รปท 1.10) รปท 1.8 และ 1.9 แสดงพนททคาดวานำทะเลจะ

ทวมถง และผลกระทบทเกดขนจากการเพมสงขนของระดบนำทะเลใน

ประเทศไทยตามลำดบ

จากผลการศกษาซงประเมนผลกระทบทเกดขนจาก 6 ตวชวด ไดแก ทดน

ประชากร ผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ พนทเมอง พนทเกษตร และ

พนทชมนำ พบวาเมอระดบนำทะเลเพมสงขน 5 เมตร ภมภาคเอเชยตะวน

ออกจะไดรบผลกระทบรนแรงทสด โดยประเทศเวยดนามจะไดรบผล

กระทบมากทสดในบรรดา 13 ประเทศททำการศกษาในครงน รองลงมาคอ

ประเทศไทย และเมยนมาร สำหรบประเทศไทยนน การทระดบนำทะเลเพม

สงขน 5 เมตร จะสงผลกระทบตอประชากรรอยละ 12 นอกจากนรอยละ 23

ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ รอยละ 17 ของพนทเมอง รอยละ 4

ของพนทเกษตร และรอยละ 36 ของพนทชมนำ กจะไดรบผลกระทบดวย

เชนเดยวกน ผลการศกษายงบงชวา พนททไดรบผลกระทบมากทสด ไดแก

บรเวณสามเหลยมปากแมนำเจาพระยาตอนลาง จงหวดนครศรธรรมราช

จงหวดระยอง จงหวดตราด และจงหวดจนทบร

ผลกระทบตอปะการงและมหาสมทร… มการคาดการณวาการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ อาจสงผลกระทบทรนแรงตอแนวปะการง

โดยทำใหสภาพชวเคมทางทะเลเปลยนแปลงไป การทนำในมหาสมทร

รปท 1.9: ผลกระทบจากการเพมสงขนของระดบนำทะเลในประเทศไทย

ทมา: จากการวเคราะหเปรยบเทยบของธนาคารโลก, 2549

0

10

20

30

40

50

dnaL oitalupoP

n DGP

nabrU

A

saerdnaL larutlucirgA

eW

sdnalt

5 เมตร

1 เมตร

ทดน

ประชาก

ร

ผลตภณ

ฑมวลรวม

ภายในป

ระเทศ

(GDP)

พนทเมอ

ง

ผลกร

ะทบ

(%)

พนทเกษ

ตร

พนทชมน

ำ

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง: สภาวการณและแนวโนม

2006

ประเทศไทยซงครงหนงเคยอดมสมบรณไปดวยทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง แตปจจบนทรพยากรเหลานอยภายใตภาวะทกดดนอยางเหนไดชด

ทงนเนองจากการพฒนาเมองและอตสาหกรรม การทองเทยวและสนทนา

การ การประมง การเพาะเลยงสตวนำ การขนสงทางทะเล และ

อตสาหกรรมทเกยวของทำใหความตองการใชทรพยากรธรรมชาตเพมสง

ขน จนกอใหเกดภาวะมลพษตอพนทชายฝง รวมไปถงระบบนเวศ หลงจาก

ทกลาวถงภาพรวมโดยยอของอตราการเตบโตของประชากรและการขยาย

ตวของเศรษฐกจแลว ในบทนยงจะไดกลาวถงภาวะกดดนในแตละ

ประเดน ซงในชวงทายจะชใหเหนถงความเชอมโยงระหวางการเตบโตทาง

เศรษฐกจและความเสอมโทรมของสภาพแวดลอม พรอมทงกลาวถงความ

จำเปนในการดำเนนงานเพอนำไปส “การเตบโตอยางมคณภาพ”

การเตบโตของประชากรและเศรษฐกจ จากจำนวนประชากรของประเทศไทยรวมทงสน 62 ลานคน พบวาเกอบ 1

ใน 4 หรอประมาณ 13 ลานคน อาศยอยใน 22 จงหวดชายฝงทะเล (ไมรวม

กรงเทพมหานคร) ในชวง 5 ปทผานมา พบวาอตราการเตบโตตอปของ

ประชากรในจงหวดชายฝงทะเลอยทรอยละ 1 เมอเปรยบเทยบกบอตราการ

เตบโตเฉลยของประเทศซงอยทรอยละ 0.8 ทงนเนองจากโอกาสทจะไดรบ

การวาจางงานในภาคบรการ และภาคการผลต ไดดงดดใหแรงงานจากพนท

อน รวมถงแรงงานอพยพจากประเทศเพอนบาน เดนทางเขามาในพนทเหลา

นเปนจำนวนมาก เมอเปรยบเทยบจำนวนประชากรไทยตอพนทเปนตาราง

กโลเมตรของแหลงปะการงหรอความยาวเปนกโลเมตรของแนวชายฝง จะ

พบวาตวเลขคอนขางสง (รปท 2.1) ซงการเพมขนของประชากรนทำให

การนำทรพยากรทางทะเลและชายฝงมาใชประโยชน เพมมากขนตามไปดวย

อตราการเตบโตทางเศรษฐกจทสง... ตลอดชวง 5 ปทผานมา พบวา

อตราการเตบโตทางเศรษฐกจของ 22 จงหวดชายฝงทะเลสงกวาคาเฉลย

ของประเทศประมาณรอยละ 7 (รปท 2.2) การเตบโตทวานเกดขนบรเวณ

อาวไทยตอนบนและอาวไทยฝงตะวนออกใกลกบกรงเทพมหานคร สวน

การเตบโตทเกดขนบรเวณอาวไทยตอนใต และพนทอน ๆ ในฝงทะเล

อนดามน อยทรอยละ 3-4

ภาคทมการเตบโตทางเศรษฐกจสงทสด ไดแก ภาคการทองเทยว และ

อตสาหกรรมการผลต คดเปนรอยละ 3.4 และ 19 ของมลคาผลตภณฑ

มวลรวมภายในประเทศตามลำดบ โดยเฉพาะภาคการผลตนนถอวาเปน

อตสาหกรรมหลก ทงนโรงงานอตสาหกรรมทตงอยบรเวณพนทชายฝง ได

วาจางแรงงานเกอบครงหนงของแรงงานทงหมดเขาทำงาน คดเปนมลคา

เกอบครงหนงของผลตภณฑมวลรวมของประเทศ ซงผลผลตทไดจากภาค

การผลตจำนวนมหาศาลน สวนใหญมาจากพนทพฒนาชายฝงทะเล

ตะวนออก (Eastern Seaboard) บรเวณอาวไทยตอนบน และอาวไทย

ฝงตะวนออก ทงน เพอตอบสนองตอความตองการในดานการสงออกและ

การบรโภคภายในประเทศทเพมสงขน จงสงผลใหภาคอตสาหกรรมการ

ผลตทตงอยบรเวณชายฝงเตบโตขนอยางรวดเรวตลอดระยะเวลา 5 ปท

ผานมา โดยมอตราการเตบโตเฉลยรอยละ 7.5 ตอป ซงสงกวาคาเฉลย

ของประเทศทมอตราการเตบโตเฉลยอยทรอยละ 6.6 ตอป

การพฒนาเมองและอตสาหกรรม การพฒนาดานอตสาหกรรมในพนทจงหวดชายฝงทะเลและโดยเฉพาะอยาง

ยงการขยายตวของภาคอตสาหกรรมการผลต ไดกอใหเกดการจางงานใน

อตราทสงมากเมอเทยบกบรอยละของจำนวนประชากร อยางไรกตามการ

พฒนาของเมองและอตสาหกรรมน สงผลใหความตองการนำจดเพมมากขน

อกทงปรมาณของเสยทตองกำจดกมมากขนตามไปดวย

รปท 2.1: ความหนาแนนของประชากรตอทรพยากรชายฝง

1

10

100

1,000

10,000

100,000

1,000,000

India

Vietna

m

Thaila

nd

Mala

ysia

Dom. R

ep.

Indo

nesia

Philipp

ines

Jam

aica

Belize

Coastal population per km2 reef

Coastal population per km coast

ทมา: ฐานขอมลปะการง, สถาบนทรพยากรโลก, 2548

รปท 2.2: อตราการเตบโตของประชากรและเศรษฐกจ

ทมา: สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และสำนกงานสถตแหงชาต

บทท 2: ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

จำนวนประชากรตอพนทของแหลงปะการงเปนตารางกโลเมตร

จำนวนประชากรตอความยาวของแนวชายฝงเปนกโลเมตร

อนเดย

เวยดนาม ไท

ย

มาเลเซย

สาธารณรฐโดมนกน

อนโดนเซย

ฟลปปนส

จาไมกา

เบลซ

การเตบโตของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ : ประเทศไทย

การเตบโตของผลตภณฑ มวลรวมภายในประเทศ : จงหวดชายฝงทะเล

การเตบโตของประชากร : ประเทศไทย

การเตบโตของประชากร : จงหวดชายฝงทะเล

การเตบโตของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ การเตบโตของประชากร

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

ความไมสมดลระหวางอปสงคและอปทานของนำจด… จากทได

กลาวแลวในบทท 1 วาแหลงนำจดของประเทศไทยถกจำกดดวยสภาพภม

ประเทศของพนทลมนำซงเปนแหลงรองรบนำ นอกจากนมการนำนำใตดน

ขนมาใชเพอตอบสนองความตองการทเพมขนอยางไมมทสนสด โดยเฉพาะ

ในพนทชายฝงทขยายตวอยางรวดเรว ทงนปรมาณความตองการนำจด

ทงหมดในประเทศไทยอยทประมาณ 67,000 ลานลกบาศกเมตรตอป ซง

สวนใหญอยในพนทจงหวดชายฝง (รอยละ 64) ในพนทอาวไทยฝงตะวนออก

ซงมอตสาหกรรมตงอยหนาแนนนน ประสบกบปญหาความไมสมดล

ระหวางอปสงคและอปทานของนำจดเปนอยางมาก (รปท 1.7)

การนำนำใตดนมาใชเพอตอบสนองความตองการนำจด จำเปนตองมการ

ตดตามตรวจสอบอยางรอบคอบ เนองจากหากมการสบนำใตดนมาใช

มากเกนไปอาจเปนสาเหตใหเกดการแทรกซมของนำเคมและเกดปญหา

การทรดตวของแผนดนได ซงจะทำใหเกดปญหาการกดเซาะเพมขน

ดงตวอยางทเหนไดในระหวางป 2503 ถงป 2542 มการสบนำใตดนมาใช

รองรบการเตบโตของอตสาหกรรมและเมองในกรงเทพมหานคร ทำใหเกด

ปญหาการทรดตวของแผนดนอยางรนแรง ซงแกไขปญหาดงกลาวโดย

การใชนำผวดนเตมลงไปแทนทนำใตดน

เพอเพมอปสงคดานนำจด อาจจำเปนตองกอสรางอางเกบนำขนาดเลก

หรอแสวงหาทางเลอกอนในการกกเกบนำ เชน การกกตนนำฝนเปนตน

ขณะเดยวกนในการพฒนาดานตาง ๆ นนควรมการตดตามเฝาระวงอยาง

ใกลชดเพอควบคมการเพมขนของอปทานดานนำจด

ของเสยจากเมองและอตสาหกรรม… ขณะทบรเวณพนทชายฝงม

ประชากรอาศยอยเพยง 1 ใน 4 ของประชากรทงประเทศ แตจากขอมล ในป

2542 พบวาปรมาณออกซเจนทแบคทเรยใชในการยอยอนทรยสาร (บโอด)

ซงเปนดชนตวหนงทบงชถงภาวะมลพษทางนำทตรวจวดไดในบรเวณนมคา

มากกวาครงหนงของปรมาณทตรวจวดไดในแหลงนำผวดนทวประเทศ ทงน

พบวาคาบโอดทตรวจวดไดรอยละ 43, 24 และ 33 มแหลงกำเนดจากชมชน

อตสาหกรรม และเกษตรกรรมตามลำดบ และเมอพจารณาจากปรมาณบโอ

ดรวมทงหมดของทงประเทศพบวารอยละ 87 ของภาวะมลพษทเกดขนใน

พนทชายฝงนนมาจากภาคอตสาหกรรม ในขณะทอกรอยละ 51 มาจากภาค

เกษตร และรอยละ 43 มาจากแหลงชมชน (ตารางท 2.1)

การบำบดนำเสยในภาคชมชน… ไดมการสรางระบบบำบดนำเสยชมชน

หลายแหงหรออาจอยในระหวางการกอสราง แตปญหาทพบในการกอสราง

หรอการเดนระบบบำบด สงผลใหขดความสามารถของระบบไมเปนไปตามท

วางแผนไว ทงนไดมการกอสรางระบบบำบดนำเสยไปแลว 26 แหง โดยมขด

ความสามารถในการรองรบนำเสยรวมทงสนประมาณ 1.1 ลานลกบาศก

เมตรตอวน สวนอก 9 แหง (ซงสามารถรองรบนำเสยรวมกนไดทงหมด 1.15

ลานลกบาศกเมตรตอวน) อยในระหวางการกอสราง ซงเมอกอสรางแลวเสรจ

จะทำใหขดความสามารถในการรองรบนำเสยชมชนเพมขนเปน 2.2 ลานลก

บาศกเมตรตอวน หรอคดเปน 400 ตนของคาบโอด อยางไรกตามพบวา

ระบบบำบดนำเสยทมอยในปจจบน 95 แหง นนมการเปดใชงานจรงเพยง

65 แหง จงควรทจะดำเนนการใหระบบบำบดทเหลอสามารถเปดใชงานได

ฟารมเลยงกงกอใหเกดภาวะมลพษในรปบโอดในพนทชายฝง

ทมา : ธนาคารโลก, 2550

ตารางท 2.1: ปรมาณออกซเจนทแบคทเรยใชในการยอยสลายอนทรยสาร (บโอด) ทเกดขนในป 2542 จำแนกรายภาค (ตนตอวน)

ภาคประเภทแหลงกำเนดมลพษ

รวมชมชน อตสาหกรรม เกษตรกรรม

กลาง 376 (39%) 232 (24%) 357 (37%) 964

ตะวนออก 85 (50%) 56 (33%) 29 (17%) 170

ใต 68 (63%) 12 (11%) 28 (26%) 108

เหนอ 189 (83%) 25 (11%) 14 (6%) 228

ตะวนออกเฉยงเหนอ 526 (57%) 18 (2%) 377 (41%) 920

รวมทกพนท 1,242 343 805 2,390

รวมชายฝงทะเล 530 (43%) 300 (24%) 412 (33%) 1,242

หมายเหต: ปรมาณบโอดทเกดขนในพนทชายฝงทะเล เปนผลรวมของภาคกลาง ภาคตะวนออกและภาคใต ทมา : รายงานสถานการณสงแวดลอมไทย ป 2544

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

2006

ทงหมด และควรดำเนนการควบคไปกบการขยายขอบเขตของโครงการ

นำรองดานการบำบดนำเสยโดยใชพนทชมนำใหกวางขวางยงขน ดงเชน

ตวอยางทดำเนนการอยทเกาะพพ ในภาคใต

การบำบดนำเสยในภาคอตสาหกรรม… กฎหมายไดกำหนดใหนำเสย

จากอตสาหกรรมตองไดรบการบำบด พบวาปรมาณสารมลพษทวดไดจาก

คาบโอดซงถกระบายในแตละวนนน รอยละ 65 ระบายลงสอาวไทยตอนบน

รอยละ 25 ระบายลงสบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก และรอยละ 10

ระบายลงสอาวไทยฝงตะวนตก นอกจากนยงพบวาไนโตรเจน 4.4 ตน และ

ฟอสฟอรส 0.8 ตน โดยประมาณไดถกระบายทงในแตละวนดวย

ตองการขอมลทเชอถอได… ปจจบนยงขาดขอมลทเชอถอไดในเรอง

ของปรมาณการเกดและการบำบดของเสย ซงขอมลเหลานจำเปนตองม

การเกบรวบรวมและนำมาใชอางอง ทงนคณภาพของทรพยากรทางทะเล

และชายฝง โดยเฉพาะอยางยงคณภาพนำทะเลและชายหาดขนอยกบ

ความสามารถในการลดปรมาณและบำบดมลพษทเกดจากแหลงกำเนด

ประเภทตาง ๆ วาทำไดดเพยงใด อยางไรกตามจำเปนตองมขอมลทเชอถอได

สำหรบตดตามตรวจสอบผลการดำเนนงานดวย

การทองเทยวและสนทนาการ ชายฝงทะเลเปนจดหมายการทองเทยวทสำคญของทงชาวไทยและชาว

ตางชาต นอกจากนการทองเทยวยงเปนแหลงรายไดทสำคญของประเทศ

โดยพบวารอยละ 10 ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศมาจากการ

ทองเทยวและอตสาหกรรมทเกยวของ และเมอพจารณารายไดของประเทศ

ทไดจากการทองเทยวในแตละปนน พบวา 1 ใน 3 มาจากการทองเทยว

ในพนทชายฝงทะเล อยางไรกตามกจกรรมการทองเทยวไดสรางแรงกดดน

ตอทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศเปนอยางมาก

จำนวนนกทองเทยว… ตงแตป 2543 เปนตนมา มนกทองเทยวกวา 100

ลานคนมาทองเทยวตามจงหวดชายฝงทะเล ซงในจำนวนนมากกวาครงหนง

เปนชาวตางชาต ในป 2547 เพยงปเดยว มนกทองเทยวตางชาตกวา 11 ลานคน

มาเทยวในประเทศไทย และในจำนวนนมนกทองเทยวกวา 9 ลานคน

หรอประมาณรอยละ 84 มงตรงไปท 5 จงหวดชายฝงทะเล ไดแก ภเกต

และกระบ ซงตงอยในฝงทะเลอนดามน สราษฎรธานและสงขลา ในฝงอาว

ไทยตอนลาง และชลบรในฝงอาวไทยตะวนออก

ภาวะกดดนและรายไดจากการทองเทยว… รปท 2.3 แสดงใหเหนภาวะ

กดดนของการทองเทยวในพนทชายฝงทะเลของประเทศไทย ซงพบวา จำนวน

นกทองเทยวตอความยาวของแนวชายฝงเปนกโลเมตรนนอยในเกณฑคอน

ขางสง ทงนภาวะกดดนจากการทองเทยวทสงผลตอทรพยากรชายฝง ไดแก

ความเสยหายหรอความสญเสยทเกดขนตอทรพยากรในระหวางการกอสราง

สงปลกสรางตาง ๆ การเพมขนของมลพษอนเนองมาจากการทองเทยว การ

เปลยนแปลงของปรมาณนำทาและอตราการสะสมตวของตะกอน รวมถงการ

กอสรางในบรเวณใกลชายฝงซงทำใหเกดการกดเซาะ (ตารางท 2.2) และ จาก

รปท 2.3 จะเหนวาขณะทภาวะกดดนตาง ๆ อยในเกณฑทสง แตรายไดจาก

การทองเทยวตอกโลเมตรของแนวชายฝง กลบอยในเกณฑคอนขางตำ เมอ

เทยบกบประเทศอน ๆ จงควรทจะหาทางเพมรายไดจากการทองเทยว และนำ

มาใชเพอสงวนและคมครองทรพยากร ใหคงอยตามสภาพของมนตอไป

ดวยเหตนจงมการกอตงองคการมหาชนทชอวา องคการบรหารการพฒนา

พนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) ขนในป 2545 เพอสงเสรม

ใหเกดการทองเทยวอยางยงยน (ดบทท 3 ประกอบ)

การประมงและเพาะเลยงสตวนำ จากทกลาวแลวในบทท 1 วาทองทะเลไทยมความอดมสมบรณเปนอยาง

มากนบตงแตอดตกาล ดวยเหตนอตสาหกรรมประมงจงมบทบาทสำคญ

ตอมลคาผลตภณฑมวลรวมของประเทศ และยงเออตอการดำรงชพของ

ชมชนทองถน อยางไรกตามจากการเพมขนของปจจยบงชตาง ๆ ททำให

เหนวาทรพยากรประมงทมอยอยางอดมสมบรณน ไมไดรบการบรหารจด

การทยงยน และกำลงอยในภาวะทกดดน สงทบงชถงสภาวะการณดง

กลาวไดแกการเตบโตของปรมาณการจบสตวนำทงหมดอยในเกณฑตำ

ผลผลตทลดลงตลอดชายฝงทะเลอนดามน การลดลงของอตราการจบ

สตวนำตอการลงแรงประมง และการเพมขนของปรมาณ “ปลาเปด”

จากการจบแตละครง

การเตบโตในภาพรวมกำลงชะลอตว… การสงออกสตวนำจด

และสตวนำทะเลไดเตบโตข นอยางรวดเรวในชวงทศวรรษท ผานมา

มปรมาณการสงออก 1.66 ลานตนในป 2547�� ซงเกอบถงครงหนงของ

ปรมาณการจบทงหมดโดยท 2 ใน 3 ของปรมาณสตวนำทจบไดใชเพอ

บรโภคภายในประเทศ สวนทเหลอจะสงออกไปจำหนายยงประเทศในแถบ

ยโรปและเอเชย ทงนปจจยสำคญทชวยเพมกำลงการผลตคอ ความทนสมย

ดานวธการทำการประมง ความเขมแขงของเครอขายทางการตลาด

และการปรบปรงดานการขนสง อยางไรกตามตงแตป 2540 เปนตนมา

11กรมประมง 2547รปท 2.3: ภาวะกดดนของการทองเทยวในพนทชายฝงทะเล ป 2546

ทมา: องคการการทองเทยวโลก, 2548

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

Thaila

nd

Dom. R

ep.

Mala

ysia

Jam

aica

Belize

Indo

nesia

Philipp

ines

Tourists (1,000)/km coast

Income from Tourism ($1,000)/kmcoast

นกทองเทยว (1,000)/กโลเมตรของแนวชายฝง

รายได จากการทองเทยว (1,000 เหรยญสหรฐ)/กโลเมตร

ของแนวชายฝง

ไทย

มาเลเซย

สาธารณรฐโดมนกน

อนโดนเซย

ฟลปปนส

จาไมกา

เบลซ

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

ภาคการประมงโดยรวมมการเตบโตคอนขางคงท เฉลยรอยละ 1 ตอป

โดยในชวงป 2540-2547 พบวามลคาผลผลตทไดจากฝงทะเลอนดามน

ลดลงประมาณรอยละ 10 (รปท 2.4) และจากการเปรยบเทยบปรมาณ

สตวนำทจบไดทงหมดตงแตป 2532-2546 พบวา การเตบโตของปรมาณ

การจบสตวนำของประเทศไทยอยในเกณฑตำสดเมอเทยบกบประเทศอน ๆ

ในภมภาคเดยวกน (รปท 2.5)

การลดจำนวนของอตราการจบสตวนำตอการลงแรงประมง... อตรา

การจบสตวนำตอหนวยการลงแรงประมง (CPUE) ซงเปนตวเลขทแสดงถง

ปรมาณสตวนำทงหมดทจบไดตอหนวยเวลา และเปนดชนชวดความอดม

สมบรณของสตวนำวาไดลดลงอยางตอเนองมากกวารอยละ 87 นบตงแต

ป 2509 – 2546 เปนตนมา (รปท 2.6) นนหมายความวาชาวประมง

พนบานตองใชเวลานานขนในการจบสตวนำเพอใหไดผลผลตเทาเดม

ซงประเมนไววาปจจบนชาวประมงตองใชการลงแรงประมงมากกวา 7 ชวโมง

ตอการจบแตละครง เพอใหไดปรมาณเทากบทเคยจบไดในอดต

การเพมขนของปรมาณการจบ “ปลาเปด”... ปจจบนปรมาณการจบ

“ปลาเปด” ซงเปนปลาทมมลคาในเชงพาณชยนอยมากหรอแทบจะไมม เลยนน

มสดสวนทเพมขนอยางเหนไดชด โดยพบวารอยละ 36 และ 48 ของปรมาณ

สตวนำทจบไดทางฝงทะเลอนดามนและอาวไทยจดเปนปลาเปด12 ตวเลข ทเพมขนนนอกจากจะสรางความ ลำบากใหกบชาวประมงพนบาน เพราะแสดง

ถงการสญเสยรายไดและยงชใหเหนวามการจบสตวนำทมากเกนควรอกดวย

(กรอบท 2.1)

ตวเลขทบงชถงภาวะกดดน… ตวเลขแสดงจำนวนชาวประมงตอกโลเมตร

ของแนวชายฝงอยในเกณฑคอนขางสง (รปท 2.7) เนองจากชาวประมง

จำนวนมากมวถชวตทผกอยกบทรพยากร ดงนนการบรหารจดการทรพยากร

อยางยงยนไมวาจะเปนทรพยากรปลาหรอสตวนำอนๆ จงเปน สงทจำเปน

ทงนควรมการดำเนนการเพอบรณาการระเบยบขอบงคบใหทนกบการ

เปลยนแปลง ควบคไปกบการสรางแรงจงใจทางเศรษฐศาสตร การจดสรรปน

สวนสทธในการประมงอยางเหมาะสมและการบงคบใชกฎหมายอยางเขม

งวด ทงนเพอสนบสนนชาวประมงทตองการหนเหไปประกอบอาชพอน รวม

ถงชาวประมงทยงคงยดอาชพนในการทำมาหาเลยงชพไดเปนอยางด

ผลกระทบจากการทำนากง... จากทกลาวไวในบทท 1 วาจำนวนและ

ขนาดของนากงไดเพมขนอยางรวดเรว โดยเกอบทงหมดบกรกพนทปาชาย

เลนและทำลายระบบนเวศดงเดม ทกวนนรฐบาลไดมความพยายามใน

การปลกปาชายเลนขนมาทดแทนซงควรทจะดำเนนการอยางตอเนอง

การขนสงทางทะเล กจการทาเรอและการขนสงทางทะเลถอเปนแหลงกำเนดมลพษประเภท

หนง เนองจากเรอบรรทกสนคาและเรอบรรทกนำมนขนาดใหญไดกอให

เกดของเสยทงในรปของแขงและของเหลวเปนจำนวนมาก อกทงการเกด

12กรมประมง 2545

ตารางท 2.2 : ผลกระทบสงแวดลอมจากการทองเทยวตอถนทอยอาศยบรเวณ

ชายฝงทะเล

กจกรรมทเกยวของกบการทองเทยว ผลกระทบสงแวดลอม

การเปดหนาดนเพอการกอสราง ความเสยหายหรอความสญเสยทเกดขนกบพนทชม

นำ ปาชายเลน และถนทอยอาศยของสงมชวต ตาม

ชายฝง

การเปลยนแปลงของปรมาณนำทา และการสะสม

ตวของตะกอน อนเนองมาจากกจกรรมการกอสราง

และการพฒนา

การเพมระดบความเคมของนำทะเล ซงสงผล

กระทบตอปาชายเลน นอกจากนยงเพมอตราการ

สะสมตวของตะกอน ทำใหปาชายเลน แหลงหญา

ทะเล และแนวปะการงเสอมโทรม

การกอสรางอาคารและสงปลกสรางบนชายหาด

หรอตามแนวชายฝง

การเปลยนแปลงรปแบบการสะสมตวของตะกอน

ทำใหเกดการกดเซาะมากขน และเพมความเสยง

ขณะเกดภยธรรมชาต

การเพมปรมาณของของเสย สงปฏกล และการเททงนำ

เสย

การเกดมลพษของแหลงนำบรเวณใกลชายฝง

ความตองการนำจดมากขน การขาดแคลนนำ และการเพมปรมาณการใชนำ

ใตดน ซงอาจสงผลใหแผนดนเกดการทรดตว และ

เพมการกดเซาะ

การประมงมากเกนควรเพอตอบสนองความตองการ

ของภตตาคารตาง ๆ

การทำประมงแบบไมยงยน

การเหยยบยำและเกบสะสมปะการงเปนของทระลก การทำลายโครงสรางทางกายภาพของแนวปะการง

และการสญเสยทรพยากรจนเกนขดความสามารถใน

การฟนตวตามธรรมชาต

การซอมบำรงทาเรอ และการทอดสมอเรอ การทำลายและจำกดการงอกงามของพชพรรณทอย

ใตนำและบรเวณโดยรอบและความเสยหายทเกดขน

กบแนวปะการงอนเนองจากการทอดสมอเรอ

การทำเหมองทรายเพอทำชายหาดและการกอสราง เพมการกดเซาะในพนทอนๆ

ทมา: ดดแปลงจาก Philippines Environment Monitor 2005.

อบตเหตของเรอเหลานอาจสงผลกระทบทรนแรงตอสงแวดลอมทางทะเล

รวมถงสตวทะเลตางๆ สำหรบขอมลทเกยวกบการเททงและระบายของเสย

ลงทะเลนน ยงไมมการรวบรวมไวแตอยางใด

จากจำนวนทาเรอหลก 4 แหงทตงอยตามแนวชายฝงของไทย พบวาม 3

แหงทตงอยทางฝงอาวไทย ในป 2547 ทาเรอทง 3 แหงนไดรองรบเรอ

รปท 2.4: มลคาของผลผลตทไดจากการประมงทะเล

-

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

30,000

35,000

40,000

45,000

50,000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Million THB

Southern Coast (Gulf of Thailand)Upper and Eastern Coast (Gulf of Thailand)Andaman Coast

ทมา: สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตและการประเมนของคณะทำงาน 2548.

อาวไทยตอนบนและฝงตะวนออก

ชายฝงทะเลอนดามน

ชายฝงภาคใต (อาวไทย)

2540 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547

ลานบาท

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

2006

กรอบท 2.1: ปลาเปด ไรประโยชนจรงหรอไม?

“ปลาเปด” เปนปลาซงไมเปนทนยมในกลมผบรโภคหรอไมกมขนาดทเลกมาก

จนแทบจะไมมมลคาใดใด ปจจบนพบวาปลาทงหมดทจบไดโดยประมงอวนลาก

ทงจากอาวไทยและทะเลอนดามนมปลาเปดปะปนอยถงรอยละ 48 และ 36

ตามลำดบ แมวาปลาเปดจะมมลคาทางเศรษฐกจนอยมาก แตพวกมนถกนำไป

ใชประโยชนในหลายดาน เชน ใชเปนอาหารสตวนำสำหรบการเพาะเลยงสตวนำ

ใชเพอการผลตนำมนปลา รวมถงใชเปนอาหารสตว ยงไปกวานนปลาเปดไมได

เปนปลาทไรซงประโยชน เนองจากรอยละ 18-32 ของปลาเหลานเปนปลาวย

ออนของชนดทมคาทางเศรษฐกจ หากปลอยใหพวกมนไดเจรญเตบโตจนมขนาด

ทใหญขน ยอมจะไดประโยชนมากกวาในแงของผลผลตและเปนการเพมมลคาใน

เชงเศรษฐศาสตร นอกจากน “ปลาเปด” ยงเปนสวนหนงของระบบนเวศทางทะเล

และมบทบาททสำคญในระบบหวงโซและสายใยอาหารทางทะเลอกดวย

องคประกอบของสตวนำทจบได ในป 2545

ทมา: กรมประมง, 2545.

บรรทกสนคามากกวา 100 ลานตน เฉพาะทาเรอแหลมฉบงทอยในพนท

พฒนาชายฝงทะเลตะวนออก ซงเปนทาเรอทมขนาดใหญทสดนน ได

รองรบเรอสนคามากถง 63 ลานตน รปท 2.8 แสดงการเพมจำนวนของเรอ

เดนทะเลทเดนทางเขา-ออกจากทาเรอหลกทตงอยตามแนวชายฝงอาวไทย

ทงนการเตบโตของการคาในชวงป 2540-2545 สงผลใหจำนวนเรอเดน

ทะเลเพมมากขนถงรอยละ 30

การเกดอบตเหตและการรวไหลของนำมน… จากรายงานของกรม

ควบคมมลพษพบวาตงแตป 2516-2547 มนำมนประมาณ 150-2,100 ตน

รวไหลลงสทะเล อนเปนผลจากอบตเหตทเกดขนในชวงเวลาดงกลาวรวมทง

สน 162 ครง โดยสวนใหญแลวอบตเหตมกเกดขนบรเวณอาวไทยตอนใน

และพนทชายฝงทะเลตะวนออก ทงนขอมลทเกยวกบผลกระทบจากการรว

ไหลของนำมนและสารเคมรวมถงผลกระทบทเกดขนตอสงแวดลอมใน

ระยะยาวนนพบวามการจดบนทกไวนอยมาก สำหรบผลกระทบทเกดขน

โดยฉบพลนไดแก การคราชวตของสตวทะเลและการกอใหเกดมลภาวะใน

บรเวณพนทชายฝงและชายหาดทอยใกลเคยง (กรอบท 2.2)

เพอปองกนหรอบรรเทาผลกระทบจากนำมนรวไหลทเกดขนตอพนท

ชายฝงทะเล กรมควบคมมลพษไดพฒนาฐานขอมลเพอจดทำแผนทดชน

ความออนไหวทางสงแวดลอมของทรพยากรชายฝง โดยฐานขอมลทจดทำ

ขนนไดรวบรวมขอมลจากแผนทสารสนเทศทางภมศาสตร (GIS) ประเภท

ตางๆรวมกบการใชเทคนคการสำรวจระยะไกล (Remote Sensing

Technique) ขอแนะนำของผเชยวชาญและการศกษา รปแบบการดำเนน

งานของประเทศอน ๆ มาประกอบกนเพอจดทำเปนแผนปฏบตการฉกเฉน

ในการรบมอกบเหตการณนำมนรวไหล

การประกอบกจการทาเรอ และการขดลอกรองนำ... การประกอบ

กจการทาเรอจำเปนตองมการขดลอกรองนำอยเปนประจำ แตเนองจาก

ตะกอนทอยบรเวณทาเรออาจปนเปอนดวยสารพษหลายชนด จงควรม

การกำจดตะกอนเหลานอยางเหมาะสม ทงนการขดลอกรองนำเปนการ

รปท 2.5: ปรมาณสตวนำทจบไดทงหมด ในชวงป 2532-2546

ทมา: องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต, รายงานสถตการประมง ป 2546.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

อนดามน

ปลาหนาดน หมกกลวย ป อนๆ ปลาเปด

อาวไทย

รปท 2.6: อตราการจบสตวนำตอการลงแรงประมง

ทมา: กรมประมง, 2546.

173

25

128

87

62

21 23

51

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

1966 1969 1972 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002

กโลก

รม / ช

วโมง

0

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

3,000,000

3,500,000

4,000,000

4,500,000

India Indonesia Malaysia

Philippines Thailand V ietnam

อนเดย อนโดนเซย มาเลเซย

เวยดนาม ไทย ฟลปปนส

จบได

(ตน)

2532

2533

2534

2535

2536

2537

2538

2539

2540

2541

2542

2543

2544

2545

2546

กวนใหตะกอนทปนเปอนนนเกดการแขวนลอยขนมาอก ซงจะไปเพม

ระดบความเปนพษของนำทะเล และยงสงผลตอการเคลอนยายของ

ตะกอนในพนทอกดวย

�0

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

นำอบเฉาเรอ และชนดพนธรกราน... เรอบรรทกนำมนและเรอขนาดใหญ

จะใชนำอบเฉาเพอรกษาสมดลของเรอในยามทไมมภาระบรรทกสนคา ซงนำ

อบเฉานเปนสาเหตหลกททำใหเกดการแพรกระจายของสายพนธสตวและพช

ทะเลชนดตาง ๆ ในนานนำทวโลก โดยทเรอเหลานจะสบนำจากทาเรอหนง

และระบายนำนนออกในอกทหนง จนไปรกรานชนดพนธดงเดมในพนทแหง

นน ทงนหากปราศจากชนดทเปนผลาตามธรรมชาตแลว สายพนธบางชนดท

ตดมากบนำอบเฉาเรออาจกลายเปนชนดพนธทรกราน ซงอาจสงผลกระทบ

หรอรนแรงจนกระทงทำลายลางชนดพนธทองถนไปจากนานนำแหงนนกเปน

ได ซงในเรองนองคการทางทะเลระหวางประเทศ (International Maritime

Organization: IMO) ไดเสนอแนะใหเรอบรรทกสนคาทำการถายเทนำอบเฉา

ในนานนำทเปนทะเลเปดซงอยในเสนทางเดนเรอแทน เพอลดความเสยงของ

การแพรกระจายของชนดพนธรกรานทมากบนำอบเฉา อยางไรกตาม

มาตรการดงกลาวเปนการขอความรวมมอโดยสมครใจเทานน

การทาสเรอ... สกนเพรยงและตะไครนำทใชทาเรอนน จดเปนสารเคมท

เปนพษและมความคงทน ซงทางองคการทางทะเลระหวางประเทศได

ประกาศหามมใหมการใชสารไตรบวทลทน (Tributyltin: TBT) ทวโลก แลว

ปจจบนเรอตาง ๆ ไดเปลยนมาใชสทมสวนผสมของทองแดงเปนหลก ซง

แมวาจะเปนอนตรายนอยกวาแตกยงมความเปนพษอย

ขอบงคบระหวางประเทศ... ประเทศไทยเขารวมเปนสมาชกขององคการ

ทางทะเลระหวางประเทศ (IMO) มาตงแตป 2516 และไดใหสตยาบนใน

อนสญญาวาดวยการเดนเรอเชงพาณชย และความปลอดภยทางทะเล

หลายฉบบดวยกน สำหรบเรองของการควบคมมลพษนน ประเทศไทยได

รวมลงนามในอนสญญาระหวางประเทศ วาดวยการเตรยมการการปฏบต

การและความรวมมอในการปองกนและขจดมลพษนำมน (OPRC) และ

อยระหวางการใหสตยาบนในอนสญญาระหวางประเทศ วาดวยการ

ปองกนมลพษจากเรอ (MARPOL) อยางไรกตามไดมการนำระเบยบ

ขอบงคบบางสวนทอยภายใตสนธสญญาดงกลาวมาปรบใชเพอเปน

แนวทางการดำเนนงานในปจจบน

กรอบท 2.2: สถตการเกดนำมนรวไหลสแหลงนำธรรมชาตตงแตป 2516-2548

ป Number of oil spills

2516-2530 (15 ป) ��

2531-2540 (10 ป) 33

2541 5

2542 19

2543 10 (รายแรง 1 ครง)

2544 8

2545 1 (รายแรง)

2546 ไมมขอมล

2547 1 (รายแรง)

2548 �

ทมา: กรมควบคมมลพษ, 2548

ตงแตป 2543-2548 เหตการณนำมนรวไหลทเกดขนหลายครง ไดสรางภาวะมลพษ ตอพนทชายฝงทะเลของไทยเปนอยางมาก ในทนจะยกตวอยางเหตการณการเกดนำมนรวไหลครงรายแรงซงไดแก

• กนยายน 2543: การโดนกนของเรอบรรทกสนคาชอ เฮรอน (Heron) และเรอบรรทกนำมนชอเพลยบอย (Play boy) บรเวณนอกชายฝงจงหวดชลบร สงผลใหนำมนดเซล 200-2,000 ตน รวไหลลงสทะเล

• มกราคม 2545: เรอบรรทกสารเคมชอ อสทเทรน ฟอรตทดด (Eastern Fortitude) ชนหนโสโครก บรเวณใกลกบเกาะจวง จงหวดชลบร สงผลใหนำมนดเซล 250 ตน รวไหลลงสทะเล

• ธนวาคม 2547: เรอบรรทกนำมนชอ ดรากอน 1 (Dragon 1) ชนหนโสโครก บรเวณ

ใกลกบเกาะครก จงหวดชลบร สงผลใหนำมนเตา 150 ตน รวไหลลงสทะเล

การเกดนำมนรวไหลดงเชนทเหนในภาพ ไดทำลายชวตสตวทะเลและกอใหเกดมลพษในบรเวณพนทชายฝงและชายหาด

รปท 2.8: จำนวนเรอเดนทะเลในอาวไทย

-10,000

10,000

30,000

50,000

70,000

90,000

110,000

130,000

150,000

1997 1998 1999 2000 2001 2002

Number of Vessels (In and Out Bound)

-30

20

70

120

170

220

Million Tonnage

Number of V es s els T onnage

ทมา: กรมการขนสงทางนำและพาณชยนาว, 2547

จำนวนเรอเดนทะเล (ทเดนทางเขา-ออก)

ลานตน

2540 2541 2542 2543 2544 2545

จำนวนเรอ ตน

รปท 2.7: จำนวนและสดสวนของชาวประมง

0

100

200

300

Viet NamThailandIndonesiaPhilippines

Malaysia

Fishermen per km coastline 0

1

2

3

4

5

% of coatal population fishing

Fishers per km coastline

% of coastal population

ทมา: องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต, รายงานสถตการประมง ป 2546

จำนวนชาวประมงตอกโลเมตรของแนวชายฝง

% ของจำนวนประชากรบรเวณพนทชายฝง

ชาวประมง ตอชายฝง (ก.ม.)

รอยละของประชากรชายฝงททำประมง

เวยดนาม

ไทย

อนโดนเซย

ฟลปป

นส

มาเลเซย

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

2006

อตสาหกรรมการกลนนำมน และเหมองทราย การทำเหมองแรและการผลตนำมนและกาซเปนอตสาหกรรมสำคญทเกด

จากการนำทรพยากรธรรมชาตมาใช การทำเหมองแรดบกเฟองฟเปนอยาง

มากในชวง 50 ปทแลว ขณะทการทำเหมองทรายและเหมองหนไดเพมขน

ตลอดระยะเวลา 20 ปทผานมา ทงนผลผลตนำมนและกาซทไดจากอาว

ไทยคดเปนรอยละ 85 ของปรมาณนำมนดบ (นำมนปโตรเลยม) ทผลตได

ในประเทศ โดยกาซปโตรเลยมธรรมชาต (NPG) ทผลตไดจากอาวไทยนน

คดเปนรอยละ 95 ของผลผลตในประเทศ นอกจากนยงพบวากาซ

ปโตรเลยมเหลว (LPG) ทผลตในประเทศทงหมดมาจากอาวไทยโดยใน

เดอนกรกฎาคม 2548 ปรมาณผลผลตกาซปโตรเลยมธรรมชาตอยท

ประมาณ 2,260 ลานลกบาศกฟตตอวน สวนกาซปโตรเลยมเหลวอยท

69,257 บารเรลตอวน และนำมนปโตรเลยมอยท 108,336 บารเรลตอวน

การทำเหมองทรายบรเวณชายหาดและพนทชายฝงนนจำเปนอยางยง

ทจะตองมการควบคมและเฝาระวง เนองจากพนทดงกลาวเปนบรเวณท

ออนไหวตอปญหาการกดเซาะ นอกจากนยงตองมการควบคมภาวะมลพษ

ทเกดจากกจกรรมการทำเหมองทกประเภทอยางมประสทธภาพดวย

กจกรรมทผดกฎหมาย

นอกเหนอจากกจกรรมตามปกตทเกดขนในพนทชายฝงซงไดสรางความ

กดดนตอทรพยากรทางทะเลและชายฝงแลวยงมกจกรรมนอกกฎหมาย

ตางๆ ทไปเพมใหเกดภาวะคกคามมากขน ในขณะทตวเลขมลคาความ

สญเสยทแทจรง ของประเทศไทยยงไมมการสำรวจไวแตจากการประเมน

มลคาความสญเสยทเกดขนทวโลกนนพบวาตวเลขดงกลาวมนยสำคญ

ตวอยางเชนผลกระทบจากการทำประมงท ผดกฎระเบยบไมรายงาน

และผดกฎหมาย(IUU) มมลคาความสญเสยอยท 9 พนลานเหรยญสหรฐตอป13

สำหรบมลคาความสญเสยจากการคาผลตภณฑสตวปาอยางผดกฎหมาย

ประมาณ 6-10 พนลานเหรยญสหรฐตอป14

กจกรรมทผดกฎหมายเหลานนอกจากจะเปนตวบอนทำลายการใช

ประโยชนทรพยากรทางทะเลและชายฝงทชอบดวยกฎหมายแลว ยงเปน

อปสรรคตอการวางแผนบรหารจดการทรพยากรอยางยงยนอกดวย

เพอการเตบโตอยางมคณภาพ อตราการเตบโตทางเศรษฐกจซงอยในเกณฑสงของประเทศไทยน มาพรอมกบ

คาใชจายทางสงแวดลอมและสงคมทสงขนตามไปดวย ความกดดนทเพมขน

จากการพฒนาเมองและอตสาหกรรม การทองเทยว การประมง และการขนสง

ทางทะเลทกลาวถงในบทนลวนเปนผลจากการพฒนาทไรการควบคม แตทวา

การเตบโตทางเศรษฐกจทเพมขนอยางรวดเรวน กลบไมไดชวยบรรเทาความ

ยากจนของผมรายไดนอยทอาศยอยตามชมชนชายฝงเลยแมแตนอย

13 High Seas Task Force, 2006. 14

คนยากจนจำนวนมากยงคงมใหเหนอยอยางตอเนอง... ในขณะทรายได

จรงตอหวของประชากรในจงหวดชายฝงทะเลสงกวา 1 ใน 3 ของคาเฉลยของ

ประเทศ แตไมไดหมายความวาจะเปนเชนนในทกพนท โดยพบวารายไดจรง

ตอหวของประชากรทอาศยอยในจงหวดแถบชายฝงทะเลอนดามนและอาว

ไทยตอนใต ตำกวาคาเฉลยของประเทศอยรอยละ 20 และ 30 ตามลำดบ

ขณะเดยวกนยงพบวาเกอบ 3 ใน 4 ของประชากรกวาลานคนทอาศยอยใน

จงหวดชายฝงทะเลมรายไดจรงตอหวอยทระดบตำกวาเสนความยากจน

(Poverty Line) ซงครงหนงของประชากรเหลานอาศยอยในจงหวดปตตาน

และนราธวาส โดยเฉพาะชาวประมงพนบานขนาดเลกนนจดเปนกลมทออน

ไหว ตอการเปลยนแปลงของทรพยากรชายฝง และมความขดแยงกบผ

ประกอบการ ประมงพาณชยอยเสมอ

ผลกระทบสงแวดลอมนำมาซงคาใชจาย... ขณะทผลกระทบสง

แวดลอมทเกดจากการบรหารจดการทรพยากรอยางไมยงยนนนเปนเรองท

ตองใหความสำคญ ในขณะเดยวกนความสญเสยและความเสอมโทรม

ของระบบนเวศและถนทอยของสตวนำ ยงสะทอนถงความสญเสยในเชง

เศรษฐศาสตรอกดวย ตวอยางเชน การสญเสยปาชายเลนและแหลงหญา

ทะเล นอกจากจะทำใหพนทซงเปนแนวปองกนชายฝงตามธรรมชาตลดลง

แลวยงจะทำใหความรนแรงของผลกระทบและคาใชจายซงเปนผลจาก

การเกดภยธรรมชาตเพมมากขน ความสญเสยทเกดขนนยงสงผลกระทบ

ตอวถชวต ของชมชนทองถน เนองจากผลผลตทไดจากการประมงลดนอย

ลงอกดวย โดยกรอบท 2.3 แสดงใหเหนถงภาพรวมของความเชอมโยง

ระหวาง ผลกระทบสงแวดลอมและคาใชจายทเกดขน

ท งน ได ม การประเม นม ลค าความเส ยหายในภาพรวมท เก ดข น

ตอสงแวดลอมอนเปนผลจากการพฒนาทขาดความสมดล (ซงไมรวมถง

การทำประมงมากเกนควร) ไวทประมาณ 20,000 ลานบาท หรอ 500

การทำงานของกลมชาวประมงพนบานทบรเวณทาเรอในภาคใตของประเทศไทยทมา : ธนาคารโลก, 2548

การประชมคณะทำงานองคการตำรวจโลกวาดวยอาชญากรรมเกยวกบสตวปา

ครงท 16, ตลาคม 2546

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

ลานเหรยญสหรฐตอป ซ งหากคดในแงของการสญเสยผลประโยชน

เชงบวกนน พบวาอยทประมาณรอยละ 6 ของผลประโยชนทางเศรษฐศาสตร

ทงหมดทไดจากการประมงชายฝง และการทองเทยว15

ดวยเหตน จงจำเปนตองนำวธการบรหารจดการรปแบบใหมมาใช ซง

ประกอบดวย การออกระเบยบขอบงคบ การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตร

และการบงคบใชกฎหมายอยางจรงจง สงเหลาน เปนสงจำเปนในการทจะ

บรรเทาภาวะกดดนทเกดขนกบทรพยากรทางทะเลและชายฝงในปจจบน

15การประเมนของคณะทำงาน

กรอบท 2.3: การเตบโตอยางมคณภาพ

กจกรรมทางเศรษฐกจนำมาซงผลกระทบตอสงแวดลอม แตในทางกลบกนพบวา ความเสอมโทรมของสงแวดลอมกกอใหเกดผลกระทบตอเศรษฐกจเชนเดยวกน

ดงจะเหนไดจากตารางตอไปน

กจกรรมทางเศรษฐกจทสงผลกระทบตอสงแวดลอม:

การพฒนาเมองและอตสาหกรรม [ การสญเสยพนทชมนำและปาชายเลน การเพมปรมาณนำเสยและสงปฏกล การกอสรางสงปลกสรางตามแนวชายฝง การเพมปรมาณการใชนำจด

การทองเทยว [ การสญเสยพนทชมนำและปาชายเลน การสญเสยปรมาณนำทา การเกดของเสยและการนำนำใตดนมาใชประโยชน การเกดมลพษทางนำ การทำลายถนทอยของสตวนำตามธรรมชาต

การประมง [ การทำประมงแบบไมยงยน การสญเสยปรมาณสตวนำในธรรมชาต

การขนสงทางทะเล [ การรวไหลของนำมน การนำเขาชนดพนธรกราน

การเกษตร [ การเกดมลพษจากนำไหลบา การเพมปรมาณการใชนำจด

อตสาหกรรมการกลนนำมนและการทำเหมองทราย [ การเกดมลพษจากอบตเหต การเพมปญหาการกดเซาะชายฝง

การเพาะเลยงสตวนำ [ การทำลายพนทชมนำและปาชายเลน

ความเสอมโทรมของสงแวดลอมทสงผลกระทบตอเศรษฐกจ:

ความสญเสยหรอความเสอมโทรมของปาชายเลน

และพนทชมนำ [

การสญเสยแหลงวางไขและแหลงอนบาลสตวนำวยออนของสตวนำทมความสำคญ

ทางเศรษฐกจ การลดลงของเสถยรภาพของแนวชายฝง การเสยคาใชจายเพมขนจาก

การเกดภยธรรมชาตและการกดเซาะชายฝง การแทรกซมเขามาของนำเคม การสญ

เสยรายไดจากการทองเทยว

คณภาพนำเสอมโทรม [ การเกดผลกระทบตอการทองเทยวและสขภาพอนามยของประชาชน

(เชน การเกดโรคทองรวงในเดก)

การรวไหลของนำมน [ การเกดผลกระทบตอชายหาดและการทองเทยว

การลดลงของปรมาณสตวนำในธรรมชาต [ การเกดผลกระทบตอการทำประมงและวถชวตของชมชน การสญเสยศกยภาพดาน

การทองเทยว

ความสญเสยหรอความเสอมโทรมของแนวปะการง [ การสญเสยแนวปองกนชายฝงและการเพมขนของปญหาการกดเซาะ การเกดผลกระทบ

ตอการประมงและความหลากหลายทางชวภาพ การสญเสยรายไดจากการทองเทยว

การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ [ การเกดผลกระทบตอการประมง การสญเสยความสมบรณมนคงในเชงนเวศวทยา

และการใหบรการของระบบนเวศ (Ecosystem Services)

การกดเซาะ [ การเสยคาใชจายจากการอพยพยายถนฐาน การเสยคาใชจายทางวศวกรรม การเกด

ความเสยหายตอเสนทางคมนาคมและระบบสาธารณปโภค การนำมาซงผลกระทบ

ดานตนทนของมนษยชาต

นอกจากน ยงตองมการบรณาการความเชอมโยงระหวางทรพยากร

ประเภทตาง ๆ การสนบสนนกระบวนการมสวนรวม โดยเนนการบรหาร

จดการพนทแบบเปนองครวม รวมทงเสรมสรางความเขมแขงและความ

รวมมอกนของ ชมชนทองถน หนวยงานภาครฐ สถาบนและองคกร

ตาง ๆ ตลอดจน ผมสวนไดสวนเสยในพนทดวย

��

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงอย ในภาวะกดดน

2006

ประเทศไทย มหนวยงานภาครฐหลายหนวยงาน และมนโยบายหลายดานท

เกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศ ซง

ในบทนจะกลาวถงบทบาทหนาทของหนวยงาน รวมถงนโยบายและระเบยบ

ขอบงคบตาง ๆ ทมอยในปจจบน พรอมทงนำเสนอประเดนความทาทาย

หลกทสงผลตอประสทธผลของนโยบาย และการดำเนนงานของหนวยงาน

เหลานน นอกจากนยงจะกลาวถงบทบาทของพนทคมครอง ตลอดจนการม

สวนรวมของชมชน ทองถนและหนวยงานอน ๆ ทเกยวของ

นโยบายระดบชาตและระดบภาค นโยบายระดบชาตหลายดานของประเทศไทย กำหนดขนโดยอาศย

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยป 2540 เปนบรรทดฐานโดยจะให

ความสำคญกบการบรหารปกครองดวยหลกธรรมาภบาล การมสวนรวม

ของประชาชน สทธเสรภาพของปจเจกชน และชมชนทองถนทจะเขามาม

สวนรวมในกระบวนการตดสนใจ ตลอดจนการเขาถงในการใชทรพยากร

ธรรมชาตอยางยงยน

ตงแตป 2540 เปนตนมา รปแบบการบรหารปกครอง รวมถงสถาบนและ

องคกรตาง ๆ ไดเกดการเปลยนแปลง อนสงผลกระทบตอการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง ทงนในป 2545 ไดเกดการปฏรป

ระบบราชการครงใหญ สงผลใหมการกอตงองคกรอสระขนมาเปนจำนวน

มาก รวมถงการกอตงกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ซง

มหนาทรบผดชอบดานการปองกนและอนรกษพนทคมครอง ทรพยากรนำ

ทรพยากรแร ทรพยากรทางทะเลและชายฝง รวมทงคณภาพสงแวดลอม

(ดรปท 3.1 ประกอบ) เมอไมกปทผานมา ไดมการประกาศใชพระราช

บญญตวาดวยการกระจายอำนาจและพระราชบญญตวาดวยการเปดเผย

ขอมลขาวสาร แตพบวามความลาชาในการนำไปปฏบต ซงขณะน

อยในระหวางการดำเนนการทบทวนระเบยบขอบงคบตาง ๆ นอกจากน

เหตการณรฐประหารเมอเดอนกนยายน 2549 สงผลใหตองมการทบทวน

เนอหาของรฐธรรมนญฉบบป พ.ศ. 2540 อกครงหนง

นโยบายระดบประเทศ… มนโยบายระดบประเทศและระดบภาคหลาย

ขอทเกยวของกบทรพยากรทางทะเลและชายฝง สำหรบแนวทางในการ

บรหารจดการทรพยากรชายฝงในภาพรวมนน จดทำขนภายใตนโยบาย

แหงชาตในดานการอนรกษและจดการทรพยากรธรรมชาต พ.ศ. 2540-

2559 ซงไดรบความเหนชอบจากรฐบาลในป 2539 และในป 2545 คณะ

รฐมนตรไดเหนชอบในนโยบายแหงชาตดานทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง ซงเสนอโดยสำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอม โดยขณะนทางกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงไดนำนโยบาย

ดงกลาวมาพจารณาทบทวนอกครงหนง สำหรบรางนโยบายฉบบใหมน

จะกำหนดกรอบการดำเนนงานในระยะตอไป ซงจะนำไปสการจดทำแผน

แมบทสำหรบการใชประโยชนทรพยากรทางทะเลและชายฝง (กรอบท 3.1)

กรอบท 3.1: นโยบายแหงชาตดานทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง (ฉบบราง ป 2549)

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ไดจดทำรางนโยบายแหงชาตดาน

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยมวตถประสงคและยทธศาสตรของ

นโยบายดงกลาว ประกอบดวย

• การกำหนดกรอบการดำเนนงานและมาตรฐานสำหรบการใชประโยชนทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยการพฒนาและการใชมาตรฐานดานความปลอดภยและสขาภบาล การควบคมแหลงกำเนดมลพษบนบกและในทะเล การกำหนดกรอบการบรหารจดการแบบบรณาการในระดบประเทศ

• การอนรกษและฟนฟทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยการพฒนาแผนแมบทเพอการใชประโยชนอยางยงยน และการเสรมสราง ความรทถกตองตามหลกวชาการ

• การคมครองและบำรงรกษาคณภาพสงแวดลอม โดยการจดสราง ระบบการตดตามตรวจสอบทมประสทธภาพเพอควบคมภาวะมลพษ

• การสรางความมนใจตอการประสานงานในกจกรรมตางๆ อยางมประสทธผล โดยจดตงคณะกรรมการระดบชาตเพอสงเสรมการบรณาการดานการบรหารจดการและความรวมมอระหวางภาครฐ และภาคเอกชน

• การพฒนาและบำรงรกษาระบบฐานขอมลใหมความนาเชอถอ รวมทงเพมขดความสามารถในดานงานวจยและพฒนา

• การปรบปรงแกไขกฎระเบยบขอบงคบของประเทศ ใหสอดคลอง กบอนสญญาระหวางประเทศฉบบตาง ๆ

• การสงเสรมใหเกดความรวมมอ และจดตงกลไกในการระงบขอพพาท

• การสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน ทงในระดบชาตและระดบทองถน รวมทงจงใจใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมดวย

• การปรบปรงขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ โดยจดใหมระบบสาธารณปโภคและบรการขนพนฐาน เพอยกระดบอตสาหกรรมทางทะเลไทยใหมความทนสมย

ทมา: กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

บทท 3: นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

นโยบายระดบภาค… นอกจากนโยบายดานทรพยากรธรรมชาตในภาพ

รวมทมอยแลว ยงมนโยบายระดบภาคทเกยวของอยอกมาก เชน นโยบาย

ดานการประมง การเกษตรกรรม การอตสาหกรรม การผงเมอง การขนสง

ทางบก และการพฒนาดานการทองเทยว แตขณะเดยวกน พบวายงขาด

นโยบายในดานการแบงเขตการใชประโยชนทดน การปองกนการกดเซาะ

ชายฝง และการควบคมแหลงกำเนดมลพษทางทะเล ทงนความตอเนอง

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

และความสอดประสานกนของนโยบายระดบชาตและระดบภาคนนถอเปน

สงจำเปนในการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงอยางม

ประสทธภาพ

แผนการบรหารราชการแผนดน... ในป 2547 คณะรฐมนตรไดมมตเหน

ชอบในแผนการบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2548-2551 ซงแผนดงกลาว

ไดระบเปาหมายเฉพาะดานในเรองของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ทเกยวของทรพยากรทางทะเลและชายฝงไวดวย สำหรบเปาหมายหลก

ของแผนประกอบดวยการสรางสมดลระหวางการพฒนาและการอนรกษ

การคมครองความหลากหลายทางชวภาพ การฟนฟทรพยากรดน การ

บรหารจดการทรพยากรนำ และการมสวนรวมของชมชนทองถนและภาค

เอกชนในการบรหารจดการทรพยากร โดยรายละเอยดทปรากฏใน

แผนการบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2548-2551 นถกนำมาใชเปน

บรรทดฐานในการจดสรรงบประมาณใหกบหนวยงานตาง ๆ

สถาบนองคกร และระเบยบขอบงคบ จากตารางท 3.1 พบวามกฎหมายและระเบยบขอบงคบหลายฉบบท

เกยวของกบการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง กฎหมาย

ฉบบหลกทมอยสวนใหญเกยวของกบการใชทรพยากร (เชน ทรพยากร

ประมง ปาไม นำมนเชอเพลงและกาซ เปนตน) นอกจากน ยงมกฎหมาย

เกยวกบการควบคมการดำเนนกจกรรมตาง ๆของมนษย (เชน การ

อตสาหกรรม การกอสราง การขนสง และการพฒนาพนทพเศษ) และ

กฎหมายดานอน ๆ เชนการสาธารณสข พนทธรรมชาตและสตวปา

วฒนธรรม และการบรหารราชการสวนทองถน ซงลวนมความเกยวของกบ

หนวยงานตาง ๆ และผมสวนไดสวนเสยจำนวนมาก แตเนองจาก

กฎหมายเหลานถกบญญตขนในชวงเวลาทตางกนดวยวตถประสงคท

ตางกน ผลทตามมาคอความซำซอนกนของอำนาจหนาทในการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงของหนวยงานราชการ รวมถงกรม

กองตาง ๆ ทงในระดบชาตและระดบทองถน ประกอบกบการประสานงาน

ทดอยประสทธภาพ ความซำซอนทเกดขนนเปนอปสรรคตอการนำแผน

และระเบยบขอบงคบดานสงแวดลอมทมอยไปปฏบตใหเกดประสทธผล

อกทงขอจำกดดานงบประมาณและบคลากรของภาครฐ ยงเปนอปสรรค

ตอการตดตามตรวจสอบและการบงคบใชกฎหมายอกดวย นอกจากน

กฎหมายบางฉบบ เชน พระราชบญญตการประมง กไมไดรบการปรบปรงแกไข

ใหทนสมยมาเปนเวลานาน (กรอบท 3.2)

รปท 3.1 แสดงใหเหนถงผงโครงสรางของสวนราชการตาง ๆ ซงหนวยงานหลก

ทเกยวของโดยตรง คอ กระทรวงทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม และ

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงทอยในสงกดกระทรวงดงกลาว สำหรบ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนน กอตงขนในป 2545 ซง

ประกอบไปดวยสวนราชการและกรมตาง ๆ ทโอนยายมาจากกระทรวงอน ๆ

กรอบท 3.2 : พระราชบญญตการประมงและการเขาถงทรพยากรประมง

พระราชบญญตการประมงไดถกประกาศใชเมอป 2490 และไดรบการปรบปรงแกไขอกครงในป 2537 กฎหมายฉบบนบญญตขนเพอควบคมกจกรรม

การพฒนาดานการประมงและการเพาะเลยงสตวนำ โดยกำหนดใหมการคมครองถนทอยและแหลงอนบาลสตวนำ ควบคมการใชเครองมอประมงและ

วธการทำประมง การขนทะเบยนเรอประมง การคมครองชนดพนธทางทะเล รวมถงการศกษาวจยความเปลยนแปลงตาง ๆ ทเกดขนในภาคการ

ประมง ไมวาจะเปนการขยายตวของกจกรรมการเพาะเลยงสตวนำ การแขงขนทเพมขนระหวางกลมชาวประมงพนบานขนาดเลก และผประกอบการ

ประมงพาณชย และการลดลงของปรมาณสตวนำ ลวนเปนสาเหตใหตองมการทบทวนกฎหมายฉบบนอกครงหนง ดวยเหตทปจจบนกฎหมายดงกลาว

ไมไดมการจำกดการเขาถงทรพยากรประมง ดงนนแนวทางทเปนไปได 2 แนวทางทจะกลาวถงตอไปน คอ การจดสรรปนสวนเปนรายบคคล (Individual

Transferable Quotas; ITQs) หรอการกำหนดสทธการทำประมงในพนทประมงทกำหนด (Territorial Use Rights Fishing; TURF) • การจดสรรปนสวนเปนรายบคคล (Individual Transferable Quotas; ITQs) ไดนำมาใชเปนครงแรกในประเทศไอซแลนด ในป 2522 ซงบาง

ครงเรยกวธการนวา การจดสรรสวนแบงทรพยากรประมง (Fisheries Quotas; IFQs) ซงมกใชรวมกบการกำหนดปรมาณสตวนำทอนญาตใหจบไดทงหมด (Total Allowable Catch; TAC) เพอนำตวเลขดงกลาวไปกำหนดเปนสดสวนปรมาณสตวนำทแตละรายบคคล (ไดแก ชาวประมง ผประกอบการ หรอผทเกยวของอน ๆ) สามารถจบได ระบบการจดสรรปนสวนทกลาวมานมใชอยหลายรปแบบ และเปนทยอมรบกนโดยทวไปวาเปนวธทประสบความสำเรจ และสามารถรกษาปรมาณสตวนำในธรรมชาตไวได นอกจากน ยงเหมาะสมอยางยงตอการบรหารจดการการพาณชย ปจจบนระบบดงกลาวไดนำมาใชแทนหรอเพมเขาไปในระเบยบขอบงคบทมอยเดม โดยพจารณาจากการจบ การจำกด และคดออก (การจำกดประเภทการทำการประมงและคดตางประเภทออกไป) รวมถงเทคโนโลยทใชในการทำประมง

• การกำหนดสทธการทำประมงในพนททกำหนด (Territorial Use Rights Fishing; TURF) วธนเปนรปแบบการบรหารจดการแบบดงเดม โดยใหชมชนทองถนมสทธในการบรหารจดการทรพยากรประมง ดงเชน กรณของประเทศจาไมกา จากขอมลทปรากฏ ในเอกสารฉบบหนง พบวาวธการนไดถกนำไปใชในแถบทะเลแครบเบยน ซงไดผลกวาการเปดเสรการทำประมง โดยเหนไดจากผลผลตทางการประมงในบรเวณดงกลาว ไดเพมสงขนกวาคาเฉลย

ทมา: Sterner, 2003.

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

2006

ตารางท 3.1: สรปภาพรวมของกฎหมายและหนวยงานหลกทเกยวของ

กฎหมาย หนวยงานหลก

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535

เพอสงเสรมและอนรกษทรพยากรธรรมชาตและคณภาพสงแวดลอม โดยอาศยนโยบายและการวางแผนดาน

สงแวดลอม ซงกฎหมายนกำหนดใหมการจดทำแผนการจดการสงแวดลอมระดบจงหวด

การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม การประกาศพนทคมครองสงแวดลอมและเขตควบคมมลพษ

การกำหนดคามาตรฐานและการตดตามประเมนผล การมสวนรวมของประชาชนและการใหความรในดานสงแวดลอม

ตลอดจนการกอตงกองทนสงแวดลอมเพอการลงทน

สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม (ทส.)

- กรมควบคมมลพษ (ทส.)

- กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม (ทส.)

- สวนราชการระดบจงหวดและทองถน ในสงกด

กระทรวงมหาดไทย

- หนวยงานอน ๆ ทเกยวของ

พระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

เพอคมครองพนธพชและสตว โดยหามไมใหมการคาและขนสงชนดพนธตาง ๆ และหามไมใหมนษยรกลำเขาไปภายใน

เขตอทยาน ซงกฎหมายฉบบนครอบคลมถงอทยานแหงชาตทางทะเลทงหมดดวย

- กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535

ออกขอกำหนดในการครอบครอง การคา การลา และการเพาะพนธสตวปา รวมถงซากของสตวปาและผลตภณฑททำ

จากซากของสตวปาดงกลาว

- กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

- กรมประมง ในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ

พระราชบญญตปาไม พ.ศ. 2484

ควบคมการใหสมปทานปาไมและการเกบผลผลตทไมใชเนอไม ทงนไดระงบการใหสมปทาน ปาชายเลนตงแตป 2533-

2542 โดยสมปทานทงหมดไดสนสดลงในป 2546

- กรมปาไม

พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507

ควบคมการใชประโยชนและการปองกนพนทและทรพยากรปาไม รวมถงปาชายเลน

- กรมปาไม

พระราชบญญตแร พ.ศ. 2510

ควบคมสมปทานเกยวกบทรพยากรแร

- กรมทรพยากรธรณ

พระราชบญญตนำบาดาล พ.ศ. 2520, 2535 และ 2546

ควบคมการใชนำบาดาล

- กรมทรพยากรนำบาดาล

พระราชบญญตการประมง พ.ศ. 2490 และ 2537

ควบคมการทำประมงและการเพาะเลยงสตวนำ โดยการปองกนถนทอยอาศยของสตวนำและแหลงอนบาลสตวนำวยออน

ควบคมการใชเครองมอประมงและวธการทำประมง การขนทะเบยนเรอประมง (การออกอาชญาบตรทำการประมง)

การคมครองชนดพนธทางทะเล การวจยและพฒนา

- กรมประมง ในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ

พระราชบญญตการเดนเรอในนานนำไทย พ.ศ. 2456 และ 2535

ออกกฎหมายการเดนเรอ และการคมนาคมทางนำ รวมถงการหามถายเทของเสยสแหลงนำ ควบคมการตอเรอ การขน

ทะเบยนเรอ และการประกอบกจการเกยวกบเรอ

- กรมการขนสงทางนำและพาณชยนาว

ในสงกดกระทรวงคมนาคม

พระราชบญญตโรงงานอตสาหกรรม พ.ศ. 2535

ควบคมการประกอบกจการโรงงาน โดยการกำหนดคามาตรฐานตาง ๆ รวมถงการออกระเบยบขอบงคบดานการกำจดของเสย

- กรมโรงงานอตสาหกรรม

ในสงกดกระทรวงอตสาหกรรม

พระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514

ควบคมกจกรรมการสำรวจนำมนและกาซ

- กรมเชอเพลงธรรมชาต

ในสงกดกระทรวงพลงงาน

พระราชบญญตสาธารณสข พ.ศ. 2535

ควบคมการประกอบกจกรรมทอาจสงผลกระทบตอสขภาพอนามย

- กระทรวงสาธารณสข

พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ. 2522 และพระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ. 2518

ควบคมการกอสรางและการดำเนนงานของอาคาร และควบคมการใชประโยชนทดนในเขตเมองใหญและเขตเมอง

- กรมโยธาธการและผงเมอง ในสงกดกระทรวงมหาดไทย

ทส. : กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, สผ. : สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม, คพ. : กรมควบคมมลพษ, สส. : กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ดไดจากหนา iv

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

ความซำซอนกนของกฎหมาย สงผลใหการบรหารจดการแบบบรณา

การ มความลาชาในทางปฏบต… ความซำซอนกนของหนวยงาน และ

กฎหมายตาง ๆ มผลตอการนำรปแบบการบรหารจดการทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝงแบบบรณาการมาใชใหเกดประสทธผล ทงนกรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง ภายใตการสนบสนนของธนาคารเพอการ

พฒนาแหงเอเชย (Asian Development Bank, ADB) และสมชชาการ

อนรกษสงแวดลอมโลก (The World Conservation Union ; IUCN)

ไดรวมกนพฒนากรอบการดำเนนงานทางกฎหมาย เพอสงเสรมรปแบบ

การบรหารจดการดงกลาว โดยไดจดทำรางพระราชบญญตการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง เพอกำหนดพนทดำเนนงาน หนาท

การมสวนรวม (Area-Function Participation; AFP) ซงจะระบถงสทธของ

ชมชนในการจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง ภายใตการบรหารงาน

ขององคกรระดบทองถน หรออาจเปนการทำงานรวมกนกบราชการสวน

ทองถนกได กรอบแนวคดดงกลาวยงกำหนดใหมแหลงเงนทนเพอการ

บรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงดวย (กรอบท 3.3) อยางไร

กตาม การทจะนำรปแบบการบรหารจดการแบบบรณาการทกลาวขางตน

มาสการปฏบตไดนน ในสวนของของนโยบาย กฎหมาย ระเบยบขอบงคบ

รวมถงการบรหารงานรปแบบตาง ๆ สงเหลานจำเปนตองสอดประสานกน

อยางลงตว และตองเปดโอกาสใหผมสวนไดสวนเสยเขามามสวนรวม

รปท 3.1: ผงโครงสรางสวนราชการ

นอกจากนนทางกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง กตองพฒนาศกยภาพ

ขององคกรใหกาวขนมาเปนองคกรหลกในการดำเนนงานดงกลาวดวย

การบรหารเชงบรณาการนำไปสการทองเทยวแบบยงยน... องคการ

บรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) (ดบทท 2

ประกอบ) ไดทดลองนำรปแบบการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงในเชงบรณาการมาใช เพอสงเสรมการทองเทยวควบคไปกบการ

อนรกษวฒนธรรมทองถน การเพมผลประโยชนใหกบทองถน และการลด

ผลกระทบเชงลบทเกดจากกจกรรมการทองเทยว ทงนดวยงบประมาณกวา

11,000 ลานบาท (275 ลานเหรยญสหรฐ) สำหรบการดำเนนงานโครงการ

ทมอยประมาณ 200 โครงการ ในชวงป 2549-2555 จงเปนทคาดหมายกน

วาประสบการณและบทเรยนตาง ๆ ทไดจากการดำเนนโครงการดงกลาว จะ

เปนประโยชนตอการบรหารจดการการทองเทยวในอนาคตไดเปนอยางด

สนธสญญาระหวางประเทศ... ประเทศไทยไดเขารวมเปนสมาชกในขอ

ตกลงระหวางประเทศหลายฉบบดวยกน ไดแก อนสญญาวาดวยความหลาก

หลายทางชวภาพ (CBD) อนสญญาวาดวยพนทชมนำ (RAMSAR)

อนสญญาวาดวยการคาระหวางประเทศ ซงชนดสตวปาและพชปาทใกลสญ

พนธ (CITES) อนสญญาวาดวยการคมครองมรดกทางวฒนธรรมและ

ธรรมชาตของโลก (the World Heritage Convention) จากทกลาวไวในบทท

รฐบาลไทย

ทส.75,373

มท.

สวนราชการทองถน

ปค.ทรพยากรธรรมชาต

62,977

ทช.669

ทน.2,935

คพ.647

สปน.1554

สผ.419

สส.462

ทบ.2,318

สอก.992

อจน.91

อสพ.256

ออป.1,887

องคการไมอดไทย835

ทธ.952

อส.57,390

ปม.4,021

ทรพยากรนำ5,253

สงแวดลอม1,109

การดำเนนงาน1,973

กทม. อบจ. อบต. เทศบาล เมองพทยา

ยธ. สล. ทด.

สท.

นร.สศช.

องคการสะพานปลา

รฐวสาหกจ

รฐวสาหกจ

กฟผ.

กษ.

กรมพฒนาทดน

กปม.

ชป.

พน.กรมเชอเพลงธรรมชาต

วธ.กรมศลปากร

กค.กรมธนารกษ

อก.กรอ.

กก.ททท.

คค.กรมการขนสงทางนำ

และพานชนาวกรมทางหลวง

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

2006

2 ประเทศไทยยงไมไดใหสตยาบนในอนสญญาระหวางประเทศวาดวยการ

ปองกนมลพษจากเรอ (MARPOL) และอนสญญาของสหประชาชาตวาดวย

กฎหมายทะเล (UNCLOS) เนองจากยงไมมการออกระเบยบขอบงคบระดบ

ประเทศไวรองรบในเรองดงกลาว รวมถงขอจำกดในเรองศกยภาพขององคกร

แหลงเงนทน การบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงอยางยงยนนน จำเปนท

จะตองมแหลงเงนทนเพอสนบสนนการปฏบตงานของเจาหนาท

การพฒนาดานนโยบาย การนำนโยบายไปสการปฏบต การตดตามประเมนผล

และการบงคบใชใหเกดผลในทางปฏบต อยางไรกตาม การจดสรร

งบประมาณในระดบประเทศเปนเรองทซบซอน และเปนอปสรรคอยาง

กรอบท 3.3: หนทางสการบรหารจดการแบบบรณาการ: พระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง ไดจดทำรางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง เพอการบรหารจดการทรพยากร

ทางทะเลและชายฝงแบบบรณาการ ภายใตหลกการ “พนท-หนาท-การมสวนรวม” กฎหมายฉบบนไดสรางกลไกในการประสานความรวมมอเพอบรณาการ

แผนงานและกจกรรมตาง ๆ และยงมการจดตงกองทนทรพยากรทางทะเลและชายฝง (Marine and Coastal Resources Funds; MCRF) ทงในระดบ

ประเทศและระดบจงหวด นอกจากนยงมการกำหนดเขตในการบรหารจดการทรพยากรเพอประโยชนในดานตาง ๆ (สงวน อนรกษ ฟนฟ และพฒนา)

รวมถงการเสรมสรางจตสำนก การใหความร การควบคมมลพษอยางมประสทธภาพ ตลอดจนสนบสนนการทองเทยวแบบยงยน นอกจากนยงกำหนด

ใหมการจดตงคณะกรรมการทงในระดบประเทศ ระดบจงหวด และระดบทองถน รวมถงชมชนชายฝงดวย

• คณะกรรมการระดบประเทศ เรยกวา คณะกรรมการทรพยากรทางทะเลและชายฝงแหงชาต ประกอบดวย นายกรฐมนตรหรอรองนายก

รฐมนตรซงนายกรฐมนตรมอบหมายเปนประธานกรรมการ และผแทนจากหนวยงานหลก ผแทนจากภาคประชาชนและสถาบนการศกษา ม

อำนาจหนาทในการจดทำและเสนอนโยบายและแผนการจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงแหงชาต ตรวจตราการดำเนนงานของกองทน

ทรพยากรทางทะเลและชายฝง สงเสรมการมสวนรวมของผมสวนไดเสย และประสานขอโตแยงในการใชประโยชนทรพยากร โดยมกรมทรพยากร

ทางทะเลและชายฝงทำหนาทเปนเลขานการ

• คณะกรรมการระดบจงหวด เรยกวา คณะกรรมการทรพยากรทางทะเลและชายฝงจงหวด ประกอบดวย ผวาราชการจงหวดเปนประธาน

และตวแทนจากหนวยงาน ภาคประชาชนและผทรงคณวฒจำนวน 10 คน เปนกรรมการมอำนาจหนาทในการจดเตรยมแผนการจดการ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงจงหวด พจารณาใหความเหนชอบนโยบายและแผนการจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงทองถน

และตรวจตราการดำเนนงานของกองทนทรพยากรทางทะเลและชายฝงจงหวด

• คณะกรรมการระดบทองถน เรยกวา คณะกรรมการทรพยากรทางทะเลและชายฝงทองถน ประกอบดวยสมาชกทไดรบการเลอกตงจาก

คณะกรรมการทองถนและตวแทนจากหนวยงาน มอำนาจหนาทในการจดเตรยมแผนจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงทองถน ประสาน

งานกบหนวยงานทเกยวของ จดการทรพยสนสวนกลางของชมชนชายฝง ไกลเกลย ประนประนอม เมอสมาชกชมชนชายฝงเกดความขดแยง

หรอขอพพาทในการใชประโยชนและจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝง

• ชมชนชายฝง กรณทพบวามชมชนดงเดมตงอยในเขตพนทชายฝงทะเลมาเปนระยะเวลามากกวา 20 ป และมสมาชกของชมชนตงแต

30 ครวเรอนขนไป ชมชนนนมสทธในการจดตงเปนชมชนชายฝง โดยทชมชนดงกลาวมสทธในการจดการ อนรกษ และใชประโยชนจากทรพยากร

รวมทงมสวนรวมในทกกจกรรมทเกยวของภายใตบทบญญตของรฐธรรมนญ ทงนวตถประสงคของการจดตงชมชนชายฝง คอ เพอคมครองพนท

บรเวณชมชนชายฝงนนตงอย เพออนรกษไวซงคณภาพสงแวดลอมและความหลากหลายทางชวภาพ เพอสงเสรมใหมการใชประโยชนจาก

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงในเขตชมชนชายฝงอยางยงยน เพอสงเสรมวฒนธรรมประเพณของทองถน และเพอใหเกดการบรหารจดการ

แบบบรณาการ

ทมา: กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

หนงตอกระบวนการบรหารจดการเชงบรณาการ

การจดสรรงบประมาณของประเทศ… ประเทศไทยมการจดสรร งบ

ประมาณแบบรายป โดยพจารณาจากลำดบความสำคญของแผนงาน

อยางไรกตาม กระบวนการยนของบประมาณประจำปของหนวยงานตาง ๆ

สงผลใหการปฏบตตามนโยบายของประเทศขาดเสถยรภาพและไมเออตอ

การบรหารจดการในเชงบรณาการ

โดยรวมแลว การอนมตงบประมาณมความยงยากซบซอน ดงนน กลไกท

เหมาะสมในการอนมตงบประมาณตามพระราชบญญตการกระจาย

อำนาจ, พระราชบญญตจดการคณภาพสงแวดลอมแหงชาต และพระราช

บญญตอนๆ จงมความจำเปน

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

งบประมาณของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม...

การจดสรรงบประมาณในชวง 4 ป (พ.ศ. 2548-2551) รวมถงงบประมาณ

ประจำปของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (ทส.) จะพจารณา

จากลำดบความสำคญของแผนงานทกำหนดไวในแผนการบรหารราชการ

แผนดน พ.ศ. 2548-2551 โดยรปท 3.2 แสดงใหเหนถงสดสวนการจดสรร

งบประมาณในชวงระยะเวลา 4 ป ซงพบวากวารอยละ 90 ของงบประมาณ

ถกจดสรรเพอใชในดานการบรหารจดการทรพยากรนำ การอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต และการพฒนากระบวนการมสวนรวม ในขณะทงบ

ประมาณสวนทเหลออยอกไมถงรอยละ 10 ถกจดสรรเพอดำเนนงานตาม

แผนยทธศาสตรหลกสวนทเหลอ ทงนในป 2549 มการจดสรรงบประมาณให

รปท 3.3: การจดสรรงบประมาณใหกบหนวยงานภายใตสงกดกระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2549

DNP52%

DE Q P3%

DG R6%

DW R11%

DM R3%

DM C R5%

P C D3%

R F D11%

O P S5%

O NE P1%

หมายเหต: งบประมาณทงหมดเทากบ 16,300 ลานบาท ดชอเตมของหนวยงานไดในหนา iv

ทมา: สำนกงบประมาณ, 2549

รปท 3.2: การจดสรรงบประมาณของกระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม พ.ศ. 2548-2551 (หนวย: ลานบาท)

ตารางท 3.2: พนทคมครอง

พนท

คมครอง

กฎหมาย

ทเกยวของ

จำนวน

(อยในเขตพนทชายฝง)

ขอมลเพมเตม

อทยานแหงชาต ทางทะเล

พ.ร.บ. อทยานแหงชาต

26 (26) อยในฝงทะเลอนดามน 17 แหง และในฝงอาวไทย 9 แหง เปนแหลง ทอยของปะการง

รอยละ 38 ทพบในพนทคมครองทางทะเล

พนทคมครอง

สงแวดลอม

พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพ

สงแวดลอม

5 (5)* มวตถประสงคเพอการฟนฟแหลงทอยตามธรรมชาต

เขตควบคมมลพษ พ.ร.บ. สงเสรมและรกษาคณภาพ

สงแวดลอม

11 (11) มวตถประสงคเพอการฟนฟบรเวณทประสบปญหามลพษ

พนทชมนำ อนสญญา

วาดวยพนท

ชมนำ

10 (8) มวตถประสงคเพอการคมครองพนทชมนำทมความสำคญระดบนานาชาต

หมายเหต: *ขณะนรฐบาลไทยกำลงอยในระหวางดำเนนการประกาศพนททไดรบ ผลกระทบจากคลนยกษสนามใหเปนพนทคมครองสงแวดลอม ทงนในกรณของพนทคมครองสงแวดลอมและเขตควบคมมลพษนน สามารถนำมาตรการอนมาใชในการบรหารจดการได เชน การประเมนผลกระทบสงแวดลอม (EIA) หรอการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมเบองตน (IEE)

กบ ทส. ประมาณ 16,300 ลานบาท (407.7 ลานเหรยญสหรฐ) ดงแสดงใน

รปท 3.3 โดยกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช จดวาเปนหนวยงาน

ทใหญทสดในกระทรวง เนองจากมบคลากรมากถง 35,000 คน

เครองมอทางเศรษฐศาสตร... นโยบายและระเบยบขอบงคบทใชอยใน

ปจจบนไมไดใหความสำคญหรอใหความสำคญนอยมากในเรองของ

เครองมอทางเศรษฐศาสตร ซงจดวาเปนเครองมอทมประสทธภาพในการ

ปรบปรงรปแบบการบรหารจดการทรพยากร ควบคไปกบการระดมทนเพอ

ดำเนนกจกรรมการอนรกษตาง ๆ ทงน จากรปท 2.3 จะเหนวารายไดจาก

การทองเทยวของประเทศไทยอยในเกณฑคอนขางตำ เมอพจารณาจาก

ตวเลขจำนวนนกทองเทยวทสงเมอเทยบกบประเทศอน ๆ สำหรบตวอยาง

ของเครองมอทางเศรษฐศาสตรนน แสดงไวในกรอบท 3.4

การบรหารจดการพนททางทะเลและชายฝง ประเทศไทยมพนททไดรบการคมครองอยหลายประเภท ไดแก อทยาน

แหงชาตทางทะเล พนทชมนำทไดรบการประกาศภายใตอนสญญา วา

ดวยพนทชมนำ พนทคมครองสงแวดลอม และเขตควบคมมลพษ โดย

8229054%

2195914%

35652%

35432% 37700

25%

43473%

การอนรกษทรพยากรธรรมชาต

การใชประโยชนความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน

การบรหารจดการทรพยากรนำอยางบรณาการ

การพฒนากระบวนการมสวนรวม

การปองกนและบำบดมลพษ

การนำกฏหมายไปปฏบต

สผ.

ปม. สปน. คพ.

ทช.

ทธ.

ทน.

ทบ.

สส.อส.

ทมา: แผนปฏบตราชการ 4 ป ของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2548-2551

29

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

2006

พนทเหลานเปนบรเวณทจดวามความออนไหวดานสงแวดลอม หรอม

ปญหามลพษทรนแรง ดงสรปไวในตารางท 3.2 โดยเฉพาะพนททเปน

อทยานแหงชาตทางทะเล และพนทคมครองสงแวดลอมนน จดวาเปน

พนททมความสำคญยงตอการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงของประเทศอยางยงยน สำหรบรปแบบอน ๆ ของการบรหารจดการ

เชงพนททถกนำมาใช ไดแก การบรหารจดการลมนำแบบบรณาการ

และการวางแผนเพอพฒนาเขตพนทเฉพาะ

อทยานแหงชาตทางทะเล... ปจจบนประเทศไทยมอทยานแหงชาตทาง

ทะเลทงสน 26 แหง โดย 17 แหง อยทางฝงทะเลอนดามน และอก 9 แหง

กรอบท 3.4: เครองมอทางเศรษฐศาสตร

เครองมอทางเศรษฐศาสตร เปนการนำกลไกการตลาดมาประยกตใชรวมกบระเบยบขอบงคบตาง ๆ โดยตวอยางของมาตรการซงเปนทรจกกนอยางกวางขวาง

ไดแก การเรยกเกบภาษ คาธรรมเนยม และคาบำบด ทงนไดมการนำเครองมอทางเศรษฐศาสตรประเภทตาง ๆ มาประยกตใชในการจดการทรพยากรธรรมชาต

ซงนอกจากจะเปนการบงคบในเชงกฎหมายแลว ยงเปนการเพมรายไดทสามารถนำมาใชเพอการอนรกษไดอกทางหนงดวย ตวอยางเชน การเกบคา

ธรรมเนยมจอดรถของนกทองเทยวในเขตอทยานแหงชาต การปนสวนหรอการซอขายสทธ (ดกรอบท 3.2 ประกอบ) ภาษสงแวดลอมททางผประกอบการ

โรงแรมเรยกเกบจากนกทองเทยว คาธรรมเนยมอาชญาบตรหรอใบอนญาต ทำการประมงหรอลาสตว คาธรรมเนยมทเรยกเกบจากอตสาหกรรมทกอใหเกด

มลพษ การวางเงนประกนความเสยหาย และระบบมดจำคนเงน เปนตน การจะนำเครองมอทางเศรษฐศาสตรประเภทใดมาใชนนขนอยกบสถานการณ เชน

ในภาคการประมง การเลอกใชเครองมอทเหมาะสมจะชวยลดปรมาณการจบสตวนำใหอยในระดบทยงยนได ขณะเดยวกนกควรมการผอนปรนในระดบหนง

ดวย ทงนขนกบความผนแปรของการประเมนสภาวะทรพยากรสตวนำซงหากพบวามศกยภาพการผลตสงพอ กอาจอนญาตใหใชวธทำประมงทม

ประสทธภาพ โดยยกผลประโยชนใหกบชาวประมง และนาจะเลอกหนทางการจดตงกองทนเพอชดเชยใหกบชาวประมงทถกบบบงคบใหออกไปประกอบ

อาชพอน อยางไรกตาม การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรนจำเปนตองมการตดตามประเมนผล อยางจรงจงและตอเนอง เพอหลกเลยงผลกระทบทางสงคม

ทอาจเกดขนตามมา เชน ภาวะการวางงานของคนจำนวนมาก

ทมา: Sterner, 2546

นกทองเทยวสามารถสมผสกบทศนยภาพอนสวยงามบรเวณอทยานแหงชาตหมเกาะอางทอง จงหวดสราษฎรธาน

ทมา: กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช, 2547

อยทางฝงอาวไทย (ขอมลป 2549) อทยานเหลานตงอยในเขตพนทนอก

ชายฝง ซงเปนถนทอยอาศยของปะการงทอดมสมบรณ จงเปนแหลงทเออ

ประโยชนแกอตสาหกรรมการทองเทยวและการประมง ดงนนการบรหาร

จดการ ตลอดจนการอนรกษแนวปะการง ทรพยากรประมง และปาชายเลน

จงเปนสงจำเปนอยางยง สำหรบภยคกคามหลกทเกดกบอทยานแหงชาต

ทางทะเล ประกอบดวย การบกรกพนทเพอทำรสอรทและทำนากง การทำ

ตารางท 3.3 แนวปะการงและการบรหารจดการอทยานแหงชาตทางทะเล

ของแตละประเทศ

ประเทศ

จำนวน

อทยาน

แหงชาต

ทาง

ทะเล

รอยละของ

ปะการงใน

พนทอทยาน

แหงชาต

ทางทะเล

รอยละของปะการงในบรเวณ

พนทอทยานทางทะเลทมการ

บรหารจดการทด

สาธารณรฐ

โดมนกน

15 43 N/A

ไทย 17 38 6.84

เบลซ 12 27 N/A

จาไมกา 4 22 N/A

เวยดนาม 25 11 0.88

อนโดนเซย 131 9 0.27

ฟลปปนส 110 7 0.7

มาเลเซย 136 7 1.26

อนเดย 97 3 N/A

ทมา: ขอมลแนวปะการง, สถาบนทรพยากรโลก.

30

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

ประมงในเขตหวงหาม และการพฒนาระบบสาธารณปโภคทสวนกระแส

กบการอนรกษ ทงนอทยานแหงชาตทางทะเลไดรบการประกาศโดยอาศย

อำนาจตาม พระราชบญญตอทยานแหงชาต ซงอยในความรบผดชอบของ

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ในสงกดกระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ทงนในกรณของพนทคมครองสงแวดลอมและเขตควบคมมลพษนน สามารถ

นำมาตรการอนมาใชในการบรหารจดการได เชน การประเมนผลกระทบสง

แวดลอม (EIA) หรอการวเคราะหผลกระทบ สงแวดลอมเบองตน (IEE)

เนองจากแนวปะการงประมาณรอยละ 38 รวมถง ปาชายเลนหลายแหงตงอย

ในเขตพนทอทยานทางทะเล ดงนนการออกกฎเกณฑ และและระเบยบขอบงคบ

ตาง ๆ เพอใชบงคบในเขตอทยานจงมสวนชวยในการคมครองทรพยากร

เหลานไดเปนอยางด (ตารางท 3.3)

ในภาพรวมแลว การบรหารจดการอทยานแหงชาตทางทะเลของไทยจดอย

ในเกณฑด รปท 3.4 แสดงใหเหนถงการศกษาดานการประเมนผลเชง

ดลยภาพ (Scorecard) โดยพจารณาจาก 34 พารามเตอร ใน 6 หมวด เพอ

ประเมนผลดานการบรหารจดการอทยานแหงชาตทางทะเลของประเทศไทย

โดยพบวาจาก 3 ใน 6 หมวด ซงไดแก สภาวการณสงทปอนเขา และ

ผลลพธทไดของการบรหารจดการอทยานแหงชาตทางทะเลนนจดอย

ในเกณฑด อยางไรกตาม ยงตองมการปรบปรงในสวนของการวางแผน

กระบวนการในการบรหารจดการ ถาหากจะรวมเอาศกยภาพดานวชาการ

และการบรหารจดการของอทยานแหงชาตทางทะเลเขาไวกบกรมทรพยากร

ทางทะเลและชายฝง กจะสามารถเพมประสทธภาพในการบรหารจดการ

ของกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดเปนอยางด

การบรหารจดการพนทลมนำแบบบรณาการ… ดวยความชวยเหลอ

จากองคกรพฒนาเอกชนและหนวยงานภาครฐ ทำใหชมชนทองถนหลายแหง

ไดเขามามสวนในการรเรมกจกรรมดานการบรหารจดการลมนำรวมกน

ดงเชนกรณของพนทลมนำทะเลสาบสงขลาซงพบวาการพฒนาทเกดขน

อยางรวดเรวในพนทลมนำไดสงผลใหเกดการชะลางพงทลายของดน การ

เปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ปญหาอทกภย และปญหาภยแลง ดวย

เหตนหนวยงานตาง ๆ อาท สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากร

ธรรมชาตและสงแวดลอม กรมทรพยากรนำ กรมทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง จงไดจดตงองคกรเพอการบรหารจดการลมนำขน รวมถงพฒนา

แผนงานตาง ๆ ทเกยวของกบการบรหารจดการลมนำ อยางไรกตามการ

คมครองพนทชมนำและพนทลมนำรวมถงแหลงวฒนธรรม/ประวตศาสตร

นถอเปนความทาทายอยางหนง เนองจากยงคงมขอจำกดในดานศกยภาพ

ของราชการสวนทองถน ดงนนความชวยเหลอสนบสนนจากหนวยงาน

สวนการจงยงมความจำเปน (ดกรอบท 4.3 ประกอบ)

ชมชนและผมสวนรวมอน ๆ ขณะทหนวยงานภาครฐเปนผกำหนดกรอบในเชงกฎหมาย แตการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงอยางยงยนนนจำเปนตองอาศย

ความรและประสบการณจรงของชมชนทองถนใหมากขน เนองจากคน

เหลานมวถชวตประจำวนทผกพนอยกบทรพยากรดงกลาว ดวยเหตน

รางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงจงใหความสำคญกบการมสวนรวมของประชาชน นอกจากนจาก

ประสบการณทผานมาพบวาการมสวนรวมของชมชนเปนกญแจสำคญท

ชวยใหกระบวนการตาง ๆ ทนำมาใชเพอบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต

ประสบผลสำเรจ

ตลอดบรเวณพนทชายฝง โดยเฉพาะเกอบทงหมดในภาคใต พบวาม

องคกรชมชน องคกรประชาสงคม และองคกรพฒนาเอกชนอยหลาย

องคกรดวยกน ซงองคกรเหลานลวนมสวนเกยวของในกจกรรมอนรกษ

ตาง ๆ เชน การคมครองปรมาณทรพยากรสตวนำในธรรมชาต การฟนฟ

ปาชายเลน การคมครองพนทลมนำ การจดการของเสย และการแกไข

ปญหาความขดแยงในเรองการใชประโยชนทดน นอกจากนองคกรประชาสงคม

และองคกรพฒนาเอกชนยงมบทบาทสำคญในการสรางจตสำนกใหแก

ประชาชน เสรมสรางศกยภาพของชมชน และพฒนาเครอขายเชอมโยง

ระหวางชมชน โดยปจจบนมองคกรพฒนาเอกชนทขนทะเบยนแลวมาก

กวา 135 องคกร และยงมอกจำนวนมากทยงไมไดขนทะเบยน ซงองคกร

เหลานมสวนรวมในการบรหารจดการทรพยากรชายฝงรวมกบเครอขาย

ชมชนทอยในพนท

การกอตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ชวยเพมการมสวน

รวมของชมชนทองถน ทงนในป 2547 ใดใชงบประมาณจำนวน 8.6 ลาน

บาท (2 แสนเหรยญสหรฐ) ในดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

รปท 3.4 การประเมนผลเชงดลยภาพของพนทอทยานแหงชาตทางทะเล

หมายเหต: เสนสนำเงน คอคะแนนเตมของแตละหมวด ซงมคาแตกตางกน

ทมา: ปรบปรงจาก Staub and Hatziolos, 2547 และ ธนาคารโลก, 2549

26

27

33

25

14

14

8

19

16

4

5

7

0

5

10

15

20

25

30

35

คะแนนเตม

ประเทศไทย

ก. สถานะ

ข. วางแผน

- เราอยากจะเปนอยางไร?

ค. สงทใส

-ความตองการทรพยากร

ง. กระบวนการ

-บรหารอยางไร?

จ. ผลลพธ

ฉ. สงทออกมา

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

2006

กรอบท 3.5: การบรหารจดการการประมงโดยชมชน

ชมรมประมงพนบานและสมาพนธชาวประมงพนบานภาคใต ซงกอตง

ขนในป 2536 เปน 2 ตวอยางทดในดานการจดทรพยากรประมงโดย

ชมชนทง 2 กลมนไดเนนในเรองของการสรางโอกาสและการพฒนาวถ

ชวตของครอบครวชาวประมงทยากจนในจงหวดชายฝงทะเล เนองจาก

เปนททราบกนดวาการพฒนาวถชวตของคนในชมชนในระยะยาวนน

มความเชอมโยงกบการบรหารจดการทรพยากรชายฝงอยางยงยน ทงยง

ชวยปองกนความเสอมโทรมของทรพยากรชายฝงอยางไดผลอกดวย

การรวมกลมกนของสมาพนธชาวประมงพนบานภาคใต

ทมา: ธนาคารโลก, 2548

ระหวาง 255 องคกรทองถนในภาคใต นอกจากนยงมเงนสนบสนนเพมเตม

จากรฐบาล องคกรระหวางประเทศ และภาคเอกชน เพอใชในการดำเนน

กจกรรมตาง ๆ ของชมชนดวย

กรอบท 3.5 และ 3.6 แสดงใหเหนถงตวอยางการมสวนรวมของชมชนกลม

ตาง ๆ ในดานการจดการทรพยากรประมง รวมถงรปแบบการบรหาร

จดการรวมของกรมประมงตามลำดบ

กรอบท 3.6: โครงการ CHARM หนงในรปแบบการบรหารจดการแบบมสวนรวม

โครงการจดการทรพยากรชายฝง (The Coastal Habitats and Resources Management: CHARM) เรมดำเนนการในป 2545 โดยกรมประมงมวตถประสงค

เพอสงเสรมรปแบบการบรหารจดการรวมในเรองของทรพยากรทางทะเลและชายฝง โดยทตลอดระยะเวลาโครงการ 5 ปนน ผมสวนไดสวนเสยหลก ไดแก

หนวยงานภาครฐ ชมชนทองถน องคกรพฒนาเอกชน และผมสวนรวมอน ๆ ตางกมความรบผดชอบรวมกนในเรองของการปองกนและบรหารจดการแหลงท

อยอาศยของสตวนำตามธรรมชาต รวมถงทรพยากรประมง โครงการน ดำเนนงานในพนทอาวพงงาทางฝงทะเลอนดามน และอาวบานดอนทางฝงอาวไทย

ครอบคลมพนท 5 จงหวด หมบานทอยบรเวณชายฝงและบนเกาะตาง ๆ รวม 356 หมบาน และชาวบานกวา 300,000 คน โครงการนไดสงเสรมใหเกดการ

ประสานงานและการบรหารจดการรวมกนระหวางราชการสวนกลาง จงหวด และทองถน รวมทงเปดโอกาสใหผทมสวนไดสวนเสยในลำดบตน ๆ มบทบาท

เปนผนำในกระบวนการพฒนาดวย

ทมา: โครงการจดการทรพยากรชายฝง (CHARM), 2549.

การมสวนรวมของสถาบนการศกษา และองคกรระหวางประเทศ...

องคกรและหนวยงานระหวางประเทศ กมสวนรวมในการบรหารจดการ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย นอกจากนในป 2547

สถาบนการศกษา 16 แหงทวประเทศ รวมถงมหาวทยาลยมหดล

จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลย

สงขลานครนทร มหาวทยาลยบรพา และมหาวทยาลยวลยลกษณ ไดรวม

กนกอตงสมาคมสถาบนการศกษาดานสงแวดลอมแหงประเทศไทยขน

โดยมวตถประสงคเพอปรบปรงมาตรฐานการสอนและการวจยดาน

สงแวดลอม ใหการสนบสนนดานวชาการและการฝกอบรม ตลอดจนสงเสรม

กจกรรมการรณรงคดานสงแวดลอม

อปสรรคทขดขวางการมสวนรวมของประชาชน... แมวาในทาง

กฎหมายไดมการกำหนดสทธและเสรภาพในการมสวนรวมของประชาชน

ไวแลวกตาม แตการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงของ

ประเทศ ยงคงรวมศนยไวทสวนกลางเปนสวนใหญ ทงนนโยบายการ

กระจายอำนาจซงมวตถประสงคเพอกระจายอำนาจการบรหารไปสระดบท

ตำกวา ยงไมบรรลตามวตถประสงคทตงไวอยางแทจรง เนองจากยงไมม

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

การรบรองสทธของชมชนทองถนในฐานะท เปนผใชประโยชนจาก

ทรพยากร และเปนททราบกนดวาการใหความสำคญกบกฎเกณฑและ

ระเบยบขอบงคบทมมาแตดงเดมของชมชน เปนกาวสำคญทชวยเพม การ

มสวนรวมของชมชน นอกจากน การใหอำนาจแกราชการสวนทองถน ซง

เปนหนวยงานทสามารถประสานงานอยางใกลชดกบ ผมสวนไดสวนเสย

ในพนทใหมบทบาทใหคำแนะนำดานนโยบายและ ภายใตการสนบสนน

ดานกฎหมายจากราชการสวนกลาง จะชวยใหชมชนไดเขามามสวนรวม

และมความสามารถในการคดและทำดวยตวเองอยางแทจรง

��

นโยบาย องคกร และการบรหารจดการ

2006

ทผานมาประเทศไทยประสบความสำเรจในดานการปกปองแหลงทอยอาศย

ทางธรรมชาตของพชและสตว โดยเฉพาะพนทแนวปะการงและปาชายเลน

แตยงประสบปญหาภยคกคามในสวนของทรพยากรทางทะเลและชายฝง ซง

ปญหาดงกลาว ไดแก ปญหาการกดเซาะชายฝง ความเสอมโทรมของแนว

ปะการง ความไมยงยนของการบรหารจดการปรมาณทรพยากรสตวนำ

กรอบท 4.1: บทเรยนทไดจากการจดเวทเสวนาในระดบทองถน

ในการจดทำรายงานสถานการณสงแวดลอมไทยฉบบน ทางธนาคารโลกไดลงไปปฏบตงานรวมกบหนวยงานระดบทองถน เพอจดเวทเสวนาขนใน 3 พนท

ไดแก สมทรปราการ ระยอง และลมนำทะเลสาบสงขลา ซงบทเรยนตาง ๆ ทไดจากการจดเวทเสวนาในทกพนทไดถกนำมาประมวลไวในรายงานฉบบนแลว

สำหรบประเดนทจะกลาวถงตอไปน สามารถนำไปใชเพอใหการมสวนรวมของชมชนประสบผลสำเรจมากขน

• ขอมลทไดจากการประชมหารอ…การประชมหารออยางไมเปนทางการกบผมสวนไดสวนเสยหลกในพนท นบเปนสงสำคญตอความสมฤทธผล ของการจดเสวนา โดยทหวขอและเนอหาของการจดเวทเสวนานนขนอยกบประเดนปญหาทพบในแตละพนท

• สรางความเตมใจในการทำงานรวมกน…การสรางกลมคนทพรอมทจะกาวไปดวยจดมงหมายเดยวกนนน ตองอาศยระยะเวลาอยางนอย 3-6 เดอน และเพอคงไวซงความรวมมออนดนน จำเปนตองมการชแจงและทำความเขาใจถงความตองการทแตกตางกน ตวอยางเชน ในจงหวด สมทรปราการ ชมชนชายฝงตองการทจะใหมการดำเนนมาตรการอะไรกไดในทนท เพอปองกนปญหาการกดเซาะชายฝง ในขณะทผเชยวชาญ ดานเทคนค และผแทนจากหนวยงานภาครฐ จะเนนทการทำความเขาใจในกระบวนการกดเซาะชายฝง รวมถงความเสยง ในดานการลงทน เปนอนดบแรก

• ตองมผนำทเขมแขง ผนวกกบความรในเชงเทคนค…หากปราศจากซงความเขาใจในเชงเทคนคของสถานการณทเกดขนจรง รวมถงทาง เลอกทเหมาะสมแลว ประโยชนทไดรบจากการจดเวทเสวนากจะมนอยกวาทควรจะเปน

• การมสวนรวมของหนวยงานทองถนและการสนบสนนจากหนวยงานสวนกลางเปนกญแจสำคญ… เนองจากหนวยงานทองถนเปนผท ปฏบตงานอยางใกลชดกบผมสวนไดสวนเสยในพนท ดงนนหนวยงานสวนกลางจงควรใหการสนบสนนและใหคำแนะนำ เพอเพมศกยภาพ ในการปฏบตงานของหนวยงานเหลาน

• ขดความสามารถของผทจะเขามามสวนรวมถอเปนเรองสำคญ…ขอจำกดในเรองเวลาและปญหาดานการเงน อาจเปนอปสรรคตอการ เขามามสวนรวมของประชาชน นอกจากนชวงเวลา (เชน ฤดเกบเกยว) และปจจยอน ๆ กมความสำคญเชนเดยวกน ทงนควรมเงนทนสนบสนน ในการ ดำเนนกจกรรมอยางตอเนองดวย

• ตองมการตดตอสอสารและประสานงานกนอยางตอเนอง…เมอผมสวนไดสวนเสยหลกเหนชอบในการทำงานรวมกนเพอแกไขปญหา ทเกดขนแลว คนกลมนจะตองมการตดตอสอสารระหวางกนอยเปนระยะ เพอใหแนใจวาทกฝายเหนพองตองกนในมาตรการตาง ๆ และการ ดำเนนการดวยความรบผดชอบทตางฝายตางตองนำไปปฏบตดวย

บทท 4: ความทาทาย

แนวชายฝงทะเลของประเทศไทยกำลงประสบปญหาการกดเซาะอยาง

รนแรง ในขณะทตองใชเงนลงทนอยางมหาศาลในการปองกนปญหาการ

กดเซาะและบรรเทาผลกระทบทเกดขน แตทวาคาใชจายทตองเสยไปจาก

การทไมดำเนนการใดๆ เลยนน กลบพบวามมลคาสงกวาหลายเทานก

ทงน การแกไขปญหาในเชงวศวกรรมถอเปนทางเลอกหลก แตในเชง

กลยทธแลว จำเปนตองผสมผสานมาตรการอน ๆ ทไมใชเชงวศวกรรมเขา

ไวดวย เชน การอนรกษปาชายเลนและพนทชมนำ การใชกลไกการเฉลย

คาใชจาย (Cost-sharing) ในกลมผมสวนไดสวนเสย จากประสบการณท

ผานมาชใหเหนวาความพยายามในการบรรเทาปญหาการกดเซาะชายฝง

ยงไมประสบความสำเรจเทาทควร หากปราศจากความรวมมอของหนวย

ความกดดนจากการทองเทยว รวมถงความตองการใชนำและทรพยากรอน ๆ

ซงอยในเกณฑทสง นอกจากน จำนวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรว ยง

เปนปจจยตอภาวะกดดน รวมถงความตองการดานระบบสาธารณปโภคท

เพมสงขนตามไปดวย ดวยเหตน การพฒนาเมองและอตสาหกรรมในพนท

ชายฝงจงจะยงคงเพมขนอยางตอเนองโดยเฉพาะบรเวณฝงอาวไทย

สำหรบเนอหาในบทน เปนผลจากการประมวลขอมลบทตางๆ ทผานมา

รวมกบประสบการณทไดจากการจดเวทเสวนาในระดบทองถน (กรอบท

4.1) เพอชใหเหนถงประเดนทาทายสำคญ ซงจะนำไปสการบรหารจดการ

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงไดอยางมประสทธผลและยงยน ทงน

ประเดนทาทายหลกของประเทศ คอ การบรรลผลสำเรจในกระบวนการ

ของการบรหารจดการในเชงบรณาการ ควบคไปกบความโปรงใสและตรวจ

สอบไดโดยยดหลกธรรมาภบาลเปนสำคญ

ความทาทายท 1 : การกดเซาะชายฝง ความทาทายท 1: การลดปญหาการกดเซาะชายฝง และรบมอกบ

ผลกระทบทเกดจากภยธรรมชาต

��

ความทาทาย

งานหลก อนประกอบดวย หนวยงานสวนกลาง หนวยงานสวนทองถน

ชมชน และเจาของทดนซงไดรวมกน ทำใหทราบวาการทมหนวยงานจาก

สวนกลางเปนหนวยงานหลก ในการขบเคลอนกระบวนการดงกลาวนน

นบเปนสงจำเปนอยางยง (กรอบท 4.2)

ประเดนปญหา ผมสวนเกยวของ และทางเลอกทเปนไปไดในการ

ดำเนนงาน ทงนการประสานความรวมมอระหวางหนวยราชการสวน

ทองถนและชมชนเปนสงสำคญทสดในการปฏบตงาน จากองคความร

และประสบการณทผานมา รวมถงกรณศกษานำรองทชมชนบานขน

สมทรจน ซงอธบายไวในกรอบท 4.2 สามารถใชเปนรปแบบตวอยาง

ได ทงน ตองมการบรณาการการปฏบตงานของหนวยงานตาง ๆ

รวมถงชมชนทอยในพนทดวย เพอใหแนใจวามการลงทนทคมคา

และเพอปองกนผลกระทบอนไมพงปรารถนาทอาจเกดขน

• การเสรมสรางความเขาใจเกยวกบกระบวนการกดเซาะทเกดขนตาม

แนวชายฝงทะเลของไทย การเสรมสรางความรในดานวชาการสามารถ

ทำไดโดยผานกระบวนการเกบรวบรวมและการวเคราะหขอมล รวมถง

การเรยนรในดานวชาการโดยการประสานงานอยางใกลชดกบผมสวน

ไดสวนเสยในพนท นอกจากน ควรใหความสำคญ กบกระบวนการกด

เซาะทเกดขนตามธรรมชาต ซงไมไดเพมหนกขนโดยกจกรรมของ

มนษย และผลทเกดขนจากการเคลอนยายของ ตะกอนอาจมบทบาท

ตอการพฒนาถนทอยอาศยของชมชนดวย ในการพฒนาขอมลทาง

วชาการนนประเทศไทยตองสนบสนนและสรางเครอขายใหม ๆ ตลอด

จนเสรมสรางศกยภาพใหกบมหาวทยาลย และสถาบนตาง ๆ ทมอย

ในประเทศ ควบคไปกบการเสรมสรางความรวมมอ ทางวชาการกบ

หนวยงานทมความเชยวชาญเฉพาะดานในตางประเทศ

• การทบทวนความพอเพยงของกระบวนการการวเคราะหผลกระทบ

สงแวดลอม (EIA) ในการควบคมปญหาการกดเซาะชายฝง กระบวนการ

วเคราะหผลกระทบสงแวดลอมและการนำไปปฏบต โดยเฉพาะอยางยง

ควรมการทบทวนอยางรอบคอบถงประเดนความรบผดชอบในผล

กระทบสงแวดลอมทเกดขนจรงตอระบบนเวศชายฝง นอกจากนผล

การศกษาทไดควรมการเผยแพรสสาธารณชน

• การปรบปรงระบบเตอนภยและเตรยมความพรอมในการรบมอกบ

ภยธรรมชาตทเกดขนในพนทชายฝงทะเล จากเหตการณคลนยกษสนาม

ทเกดขนในป 2547 ไดมการนำระบบเตอนภยธรรมชาต รวมถงมาตรการ

ทเกยวของตาง ๆ มาใชในพนทตามแนวชายฝงทะเลอนดามน อยางไร

กตาม ควรทจะขยายผลการดำเนนงานไปยงพนทอาวไทยเชนเดยวกน

โดยใหความสำคญกบพนทอาวไทยฝงตะวนตกเปนลำดบแรก ทงนเพอ

ลดความเสยหายทเกดขนจากภยธรรมชาตใหครอบคลมตลอดแนว

ชายฝงทงหมด นอกจากนยงจำเปนตองพฒนาตวระบบ และฐานขอมล

สำหรบเกบรวบรวมและแลกเปลยนขอมลทเกยวของกบสาเหตและผล

กระทบทเกดจากภยธรรมชาตบรเวณชายฝงทะเล รวมถงการปรบปรง

แผนทพนทเสยงภยดวย

• การพฒนากลยทธเพอการปองกนและบรรเทาผลกระทบจากการเพม

สงขนของระดบนำทะเลทวโลก พนทอาวไทยตอนบน รวมถงกรงเทพ

กรอบท 4.2 : บทเรยนทไดจากการจดเวทเสวนาในระดบทองถน : การกดเซาะชายฝงในพนทชมชนบานขนสมทรจน

ดงทไดอธบายไวในบทท 1 ปญหาการกดเซาะชายฝงเปนสาเหตทำให

ชมชนตามแนวชายฝงทะเลเกดความยากลำบาก ซงรวมถงชมชนบาน

ขนสมทรจนในจงหวดสมทรปราการ (ดในกรอบท 1.3) การจดเวทเสวนา

รวมกบชมชนทองถนในหมบานนในชวงตนป 2549 เปนสงทยนยนถง

ความเปนไปไดในการประสานความรวมมอระหวางผมสวนไดสวนเสย

หลกในพนท เมอบรรลถงความเขาใจในสถานการณรวมกนและลงมอทำ

พรอมๆกบการเจรจาโตเถยงกนไป

สำหรบบทเรยนอน ๆ จากการจดเวทเสวนาครงน คอ การไดทราบวา

หนวยงานสวนกลาง เชน กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) หรอ

กรมทรพยากรธรณ (ทธ.) ตางกมบทบาททสำคญในการประสานชองวาง

ระหวางผมสวนไดสวนเสยหลก นอกจากน การเฉลยคาใชจายกมความ

สำคญไมดอยไปกวาประเดนดานเทคนคอน ๆ ดงจะเหนไดจากกรณ

ศกษานำรองซงไดรบการสนบสนนจากจงหวดและสำนกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.) เพอศกษาในดานความคมทนของการบรรเทา

ปญหาการกดเซาะชายฝงทเกดขนในบรเวณพนทอาวไทยตอนบน ซง

ดำเนนการในพนทชมชนบานขนสมทรจน อยางไรกตาม จำเปนทจะ

ตองศกษาโครงการนำรองตาง ๆ ในพนทดงกลาวใหมากขน เพอเพม

ความเขาใจในกระบวนการกดเซาะชายฝง และเพอใหสามารถประเมน

ความคมทนของมาตรการตาง ๆ ทนำมาใชเพอบรรเทาปญหาการกดเซาะ

ไดอกดวย

ประเดนทควรพจารณาใหมการดำเนนการตอไป ไดแก

• การพฒนาแผนกลยทธและการจดสรรเงนงบประมาณทเหมาะสม

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง และกรมทรพยากรธรณ

ควรวางแผนและนำมาตรการเชงกลยทธไปปฏบต เพอลดปญหาการ

กดเซาะชายฝงทเกดขนในพนททกำหนดใหเปนพนทวกฤต 30 แหง

นอกจากนควรมการทบทวนรางกรอบนโยบายดานปญหาการ

กดเซาะชายฝงและศกษาการลงทนในรปแบบตาง ๆ และเพอให

แนใจวาแผนกลยทธทพฒนาขนสามารถนำไปสการปฏบตไดอยาง

เปนรปธรรมนน ควรทจะตองมการจดสรรงบประมาณไปใหกบหนวย

งานทเกยวของอยางเพยงพอดวย

• การประชมหารอรวมกบหนวยงานทองถนและชมชนในพนททมความ

สำคญลำดบตน การจดเวทเสวนาในทองถนควรจะมการสำรวจ

��

ความทาทาย

2006

และพนทตอนกลางของชายฝงแถบตะวนตก จดเปนพนทวกฤตทได

รบผลกระทบจากการเพมสงขนของระดบนำทะเลทวโลก ดงนน จง

จำเปนตองมการศกษาถงทางเลอกและนโยบายทเปนไปไดเพอ

บรรเทาปญหาดงกลาว และนำมาปรบใชเพอรบมอกบผลกระทบจาก

การเปลยนแปลงของภมอากาศทอาจเกดขนในพนทเหลาน

ความทาทายท 2 : การทำประมงอยางยงยน ความทาทายท 2 : การสนบสนนใหทำการประมงอยางยงยน

รปแบบการทำประมงทะเลในปจจบนนนยงขาดซงความยงยน แมวาจะม

นโยบายระดบภาครองรบอย อกทงยงไดมการนำวธการตาง ๆ ทยดหลก

ผลประโยชนของชมชนเปนพนฐานมาทดลองและประยกตใชแลวกตาม

แตหากประเทศไทยตองการเพมอปสงคของผลผลตประมงใหทวมากยงขน

เพอตอบสนองตอการสงออกและบรโภคภายในประเทศ กจำเปนทจะตอง

มการปรบปรงกระบวนทศนในการบรหารจดการใหดขนกวาทเปนอยใน

ปจจบน โดยเฉพาะประเดนปญหาขอพพาททเกดขนระหวางชาวประมง

ขนาดเลกและผประกอบการประมงพาณชย อยางไรกตาม พบวาการ

บงคบใชกฎหมายยงคงเปนไปไดยากในทางปฏบต เนองจากขอจำกดดาน

บคลากรของหนวยงาน ภาครฐ ปญหาความยากจน รวมถงปญหาสงคม

ดานอน ๆ

ประเดนทควรพจารณาใหมการดำเนนงานตอไป ไดแก

• การใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการบรหารจดการทรพยากรประมง

อยางยงยน การดำเนนการตามมาตรการนตองอาศยความรวมมอ

อยางใกลชดจากผมสวนไดสวนเสยหลก การออกขอกำหนดเกยวกบ

การเขาถงทรพยากรประมงนน ชวยในการคมครองปรมาณสตวนำใน

ธรรมชาตไดอยางมประสทธภาพ ซงสามารถทำไดหลายวธ

เชน จำกดการทำประมงอยางเสร การเขมงวดกบการออกอาชญาบตร

หรอใบอนญาตทำการประมง การจำกดปรมาณสตวนำทอนญาต

ใหจบไดทงหมด การจำกดจำนวนชาวประมงรายใหมทจะเขาสภาค

ประมง และการพฒนากลยทธตาง ๆ ทมอยเพอใชกบผประกอบ

การในปจจบน นอกจากน ยงมมาตรการอน ๆ เชน การไมอนญาต

ใหทำการประมงในฤดวางไขของสตวนำบางชนดทมความสำคญทาง

เศรษฐกจ การกำหนดเขตพนทคมครองทางทะเลเพอเปนแหลงผสม

พนธและอนบาลสตวนำวยออน รวมถงการจดสรางหรอเสาะหาแหลง

ทำการประมงใหม พรอมกบจำกดประเภทเครองมอ และบงคบใช

กฎหมายอยางเครงครดในแหลงนน เครองมอทางเศรษฐศาสตรน

สามารถนำมาใชเพอกำหนดระเบยบขอบงคบตาง ๆ สนบสนนให

ผประกอบการทดอยประสทธภาพออกจากภาคการประมง และเพม

งบประมาณเพอปรบปรงการบรหารจดการใหดขน บทเรยนจาก

ประสบการณทผานมาสามารถนำมาใชเปนแนวทางในการกำหนด

กลยทธใหม ๆ ได

• การฟนฟปรมาณสตวนำและถนทอยของสตวนำ โดยการเพมพนท

เปนแหลงอนบาล แหลงเพาะพนธและขยายพนธสตวนำ รวมถงการ

รกษาพนทปาชายเลนและแหลงหญาทะเลไวเพอเปนแหลงอนบาล

แหลงผสมพนธ และแหลงเลยงตวตามธรรมชาต

• การเรงแกไขปญหาขอพพาทระหวางชาวประมงขนาดเลกและ

ผประกอบการประมงพาณชย กลยทธทใชเพอแกไขปญหาขอพพาท

คอ การบรหารจดการรวม เพมการประนประนอม และใหสทธชมชน

ในการบรหารจดการทรพยากรหนาบาน

• การปรบปรงแกไขพระราชบญญตการประมงใหสอดรบกบการ

เปลยนแปลงของนโยบาย เพอแกไขวกฤตกาลใหบรรลผลสำเรจ

ความพยายามกาวตอไปคอ ควรจดทำระบบการตดตามตรวจสอบ

และระบบควบคมทเขมงวดเพอใหการบงคบใชกฎหมายเปนไปอยาง

มประสทธภาพ และสามารถลงโทษผทฝาฝนกฎหมายได

ความทาทายท 3 : การพฒนาพนท ความทาทายท 3: การเสรมสรางประสทธภาพและความเขมแขงของ

การตรวจสอบกจกรรมทางเศรษฐกจตามชายฝงทะเล...

การพฒนาดานการทองเทยว การเพาะเลยงสตวนำ การประกอบกจการ

อตสาหกรรมและทาเรอตาง ๆ ลวนแตเปนกจกรรมทเปนภยคกคามหลก

ตอทรพยากรทางทะเลและชายฝงของประเทศไทย

แมวาในปจจบนจะม นโยบาย กฎหมาย และหนวยงานทรบผดชอบอย

แลว แตการทจะแนใจไดวาการควบคมมลพษและผลกระทบดานลบอน ๆ

ทมแหลงกำเนดทงจากแผนดนและทะเลเปนไปอยางมประสทธภาพนน

ยงคงเปนสงททาทายอยางยง

การตดตามตรวจสอบกจกรรมการเพาะเลยงสตวนำในจงหวดพงงา เพอปองกนผลกระทบ ดานลบทเกดจากการประกอบกจการ

ทมา : ธนาคารโลก, 2550

��

ความทาทาย

มาตรการทควรดำเนนการเปนลำดบแรก ประกอบดวย

• เพมการเฝาระวงและบรหารจดการการพฒนาพนท โดยเฉพาะ

บรเวณพนทชายฝงทะเลตะวนออก อาวไทยตอนบน อำเภอปากพนง

ในจงหวดนครศรธรรมราช ทะเลสาบสงขลา และเขตควบคมมลพษ

ทงน ควรมการตดตามตรวจสอบภาระรองรบมลพษทเกดจากทาเรอ

โรงงานอตสาหกรรม โรงแรม การพาณชยกรรมอน ๆ รวมถงบานพก

อาศย นอกจากนควรมการรวบรวมและปรบปรงของขอมลเกยวกบ

คณภาพนำ และปรมาณนำเสย (Wastewater Production) ใหม

ความนาเชอถอมากขน และควรใหความสำคญกบการบำบดนำเสย

และการปองกนนำเสยควบคกนไปดวย ทงนควรมการรายงานผลการ

ตดตามตรวจสอบใหสาธารณชนไดรบทราบเปนระยะ ๆ

• เพมการควบคมฟารมเลยงกง โดยใหบคคลทสามเปนผดำเนนการ

ตรวจสอบ โดยใชระบบเกณฑการปฏบตทดสำหรบการเพาะเลยง

สตวนำและการรบรองมาตรฐานฟารมเลยงกงระบบซโอซ (CoC) ท

กำหนดใหฟารมนนตองมการทำงานและการบำรงรกษาระบบบำบด

นำทง รวมถงการจดการเลยงทเหมาะสม พรอมกนนควรทจะเผยแพร

ผลการดำเนนการและการตดตามตรวจสอบตอสาธารณชนดวย

• การเพมศกยภาพของราชการสวนทองถนและหนวยงานทมอำนาจ

บงคบใชกฎหมาย ในการดำเนนการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม

และการตดตามตรวจสอบคณภาพนำและระบบนเวศในพนท

เปาหมายและชายหาดนน กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงและ

กรมควบคมมลพษตองประสานงานกนในการดำเนนการดงกลาว

พรอมทงจดทำผลการตดตามตรวจสอบเพอเผยแพรใหสาธารณชน

ไดรบทราบ

• การตดตามความคบหนาของการบรหารจดการเชงบรณาการเพอ

พฒนาการทองเทยวอยางยงยน ควรนำผลการศกษาทไดจาก

โครงการพฒนาการทองเทยวในพนทเกาะชาง จงหวดตราด ซง

ดำเนนการโดยองคการบรหารการพฒนาพนทพเศษเพอการทองเทยว

อยางยงยน (องคการมหาชน) (อพท.) มาวเคราะหอยางละเอยด

ถถวน และปรบใชเปนแนวทางสำหรบกจกรรมการพฒนาในอนาคต

• การเพมความรวมมอระหวางกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงและ

หนวยงานดานทรพยากรนำในระดบทองถน เพอบรหารจดการ

ทรพยากรนำจด การบรหารจดการทรพยากรนำเปนอกปญหาหนงท

มความสำคญ และจำเปนตองนำรปแบบการบรหารจดการลมนำเชง

บรณาการมาใช เพอใหเกดการประสานงานอยางมประสทธภาพ

ระหวางหนวยงานและผมสวนไดสวนเสยทเกยวของทงหมด ทงน

การสงเสรมใหเกดกระบวนการดงกลาวนน จำเปนตองจดใหมการ

ประชมหารอรวมกนทงอยางเปนทางการและไมเปนทางการ ซงเปน

สวนหนงของกระบวนการประชมปรกษาหารอ (กรอบท 4.3)

กรอบท 4.3 : บทเรยนทไดรบจากการจดเวทเสวนาในทองถน : การบรหารจดการลมนำแบบบรณาการ

การจดประชมเชงปฏบตการในพนทลมนำทาเชยด (สวนหนงของลม

นำทะเลสาบสงขลา) พบวา การใชทรพยากรนำเปนประเดนปญหาท

สำคญประการหนงในพนทชายฝง สำหรบความทาทายนน ผลจากการ

ประชมเชงปฏบตการพบวา ปญหาความขดแยงทเกดขนในทองถนเปน

อปสรรคตอความพยายามของหนวยงานราชการในการจดประชมหารอ

นอกจากนยงพบวาการนำขอมลดานเทคนควชาการมาใชนน จะตอง

ผานการประมวลและทำใหงายตอความเขาใจเสยกอน เพอใหสามารถ

ถายทอดขอมลเหลานนไปสผนำกลม ใหเหนชอบในมาตรการเรงดวน

ตาง ๆ ทสมควรดำเนนการในพนท ทงนการแลกเปลยนขอมลดาน

เทคนควชาการทมอย รวมถงการอภปรายกลมยอย ไดพสจนแลววาเปน

เครองมอทเปนประโยชนตอการแกไขปญหาขอพพาทและการเสรมสราง

ความรวมมอใหเกดขนในพนท นอกจากน ผลการประชมยงชใหเหนถง

ความจำเปนในดานการตดตามผลการดำเนนงานและการลงทนตาง ๆ

รวมถงการเสรมสรางศกยภาพและการแลกเปลยนประสบการณระหวาง

กน เพอใหกระบวนการบรหารจดการลมนำแบบบรณาการในครงนม

ประสทธผลในระยะยาว

ความทาทายท 4 : การมสวนรวมของประชาชน ความทาทายท 4: การเพมศกยภาพของทองถนและการมสวนรวม

ของประชาชน….

แมวาการมสวนรวมของชมชนเปนสงทสำคญยงทจะทำใหการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงประสบผลสำเรจ แตดวยความดอย

ศกยภาพของทองถน ความขดแยงในดานผลประโยชน การมชองวางเกด

ขนในชมชน และการขาดแคลนงบประมาณ ลวนแตเปนอปสรรคตอการม

สวนรวมอยางมประสทธภาพและจรงจง ดวยเหตนจงจำเปนตองมการ จด

ตงกองทนสำหรบชมชน โดยระดมทนจากแหลงเงนทนหลาย ๆ แหลง รวม

ทงควรมการพฒนากรอบความรวมมอระหวางโครงการตาง ๆ ใหมากขน

การประกาศใชรางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝง จะชวยในการกำหนดกรอบใหชมชนชายฝงมสทธในการ

บรหารจดการทรพยากรดวยตนเอง ตลอดจนการเขาถงแหลงขอมลและ

สรางกลไกในการขบเคลอนกองทนอยางยงยน (ดความทาทายท 5

ประกอบ) สำหรบการดำเนนการอน ๆ ทควรพจารณา ไดแก • การเพมศกยภาพของชมชนทองถน ผานกระบวนการเรยนรดาน

สงแวดลอมทมอยในปจจบน เพอเสรมสรางความตระหนกและความ

กระตอรอรนในการอนรกษสงแวดลอม ทงนการฝกอบรมในเชง

เทคนควชาการและการบรหารจดการ รวมถงการแลกเปลยนขอมล

ขาวสาร โดยการจดประชม สมมนา การประชมเชงปฏบตการ และ

��

ความทาทาย

2006

การศกษาดงาน เปนแนวทางปฏบตทมประสทธผล

• การตดตามและสนบสนนการดำเนนงานของราชการสวนทองถนในการ

บรหารจดการชายฝง ราชการสวนทองถนเปนหนวยงานทปฏบตงาน

อยางใกลชดกบผมสวนไดสวนเสยในพนท ดวยเหตนในการกำหนด

นโยบายและการออกกฎระเบยบตางๆ ของหนวยราชการ สวนกลางจง

ควรใชหนวยงานเหลานเพอการสรางศกยภาพของชมชนทองถน

• การใหความสำคญและเคารพตอระเบยบขอบงคบและธรรมเนยมท

ยดถอปฏบตมาแตดงเดมของชมชน กรมทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงควรเรยนรกจกรรมของชมชนทองถนซงอาจมประโยชนตอ

พนทอน ๆ ทงนการใหความสำคญตอธรรมเนยมทยดถอปฏบตมา

แตดงเดมของชมชนนน จะชวยใหกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

ไดมการทดลอง และปรบแกแนวคด รวมถงความเปนไปไดในการนำ

พระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝงไปใชใหเกดผลในทางปฏบต

• การแสวงหาแหลงเงนทนเพอสนบสนนใหเกดการมสวนรวมอยาง

จรงจงของชมชนทองถน แนวคดในการระดมทนจากภาคเอกชนโดย

จดตงเปนกองทนของชมชนนน เปนแนวทางหนงทควรมการศกษา

เพมเตมถงความเปนไปได เชนเดยวกบการแสวงหาแหลงเงนทนทม

ความยงยนอนๆ ทจะสามารถสนบสนนการดำเนนกจกรรมของ

ชมชนทองถนได

ความทาทายท 5 : การบรหารจดการแบบบรณาการ ความทาทายท 5: การเสรมสรางเครอขายองคกรใหเขมแขงและ

ปรบปรงขอกฎหมายใหเออตอการบรหารจดการแบบบรณาการ

ในประเทศไทย การบรหารจดการทรพยากรชายฝงแบบบรณาการไดมการ

ระบไวในนโยบายระดบชาต อยางไรกตามในแงของการนำไปใชในทาง

ปฏบตนนยงเปนสงททาทายอย เนองจากความซำซอนและความลาสมย

ของกฎระเบยบตาง ๆ ทมอย ขอจำกดของสวนราชการในดานตางๆ รวม

ทงการขาดขอมลทเชอถอได นอกจากน หนาทรบผดชอบในการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงยงคงกระจดกระจายอยหลายหนวยงาน

ซงไดแก สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(สผ.) กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (อส.) กรมควบคมมลพษ

(คพ.) กรมทรพยากรนำ (ทน.) กรมปาไม (ปม.) และกรมทรพยากรทาง

ทะเลและชายฝง (ทช.) ดงนน เพอใหทศทางของนโยบายมความชดเจน

และเพอเปนการลดจำนวนหนวยงานทเกยวของ จงควรทจะรวบรวม

บทบาทหนาทหลกเขาไวดวยกน พรอมทงเพมอำนาจหนาทใหกบราชการ

สวนทองถน โดยใหราชการสวนกลางเปนผชแนะในเรองของนโยบายและ

สนบสนนในเรองของขอกฎหมายและระเบยบขอบงคบตาง ๆ

กาวตอไปทมความเปนไปได

• การเสรมสรางศกยภาพของกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงให

กาวขนมาเปนหนวยงานหลก ในการดำเนนงานดานการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงแบบบรณาการ รวมถงการ

คมครองถน ทอยอาศยตามธรรมชาต ซงในภาพรวมระดบประเทศ

นน กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงควรมบทบาทเปนหนวยงาน

หลก ทจะผลกดนใหการบรหารจดการเปนไปอยางมประสทธภาพ

โดยบรณาการการวางแผนดานนโยบายและงบประมาณรวมกบ

กระทรวงอน ๆ ไดแก กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงคมนาคม

กระทรวงอตสาหกรรม และกระทรวงมหาดไทย พรอมทงตดตามผล

การดำเนนงานในภาพรวมทงหมด ในสวนของระดบภมภาค กรม

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงควรเปนหนวยงานหลกทรบผดชอบใน

ดานการคมครองและฟนฟแหลงทอยอาศยสตวนำบรเวณแนวชายฝง

ทะเล รวมถงการบรหารจดการอทยานแหงชาตทางทะเล โดย

ประสานงานอยางใกลชดกบชมชนทองถนและผมสวนไดสวนเสย

ในพนท ทงนกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝงจำเปนทจะตองไดรบ

การพฒนาขดความสามารถขององคกร และควรไดรบการจดสรรงบ

ประมาณอยางเพยงพอตอการนำแผนงานตาง ๆ ไปสการปฏบต

• การประกาศใชพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากร

ทางทะเลและชายฝง เพอใหไดโครงรางกฎหมายสำหรบนำไปใชใน

การบรหารจดการแบบบรณาการทเกยวของกบความรวมมอของ

ชมชนและสวนราชการทองถน รวมถงการหาแหลงเงนทนทยงยน

สำหรบหนวยงานระดบภมภาคของกรมทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง ควรมบทบาททสำคญในการเชอมโยงชมชนทองถนและผม

สวนไดสวนเสยในพนท ควรมการสรางแหลงเรยนรและประสบการณ

ของทองถนในดานการบรหารจดการทรพยากรชายฝงโดยมชมชน

เปนพนฐาน และมการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนผานเครอขายของ

ชมชน

• การสรางกลไกการตดตามตรวจสอบและประเมนผล รวมถงการ

ปรบปรงฐานขอมลและระบบสารสนเทศทมอยใหทนสมยเพอชวยใน

การตดตามตรวจสอบและประเมนผลในพนททเปนอทยานทางทะเล

แนวปะการง ถนทอยอาศยตามธรรมชาต สตวทะเล การควบคม

มลพษจากแผนดน และการทำประมง ทงนมหลายหนวยงานทศกษา

วจยในเรองดงกลาว แตการทจะเขาถงขอมลเหลานนเปนไปไดยาก

อกทงขอมลทไดยงไมสามารถเชอถอไดเสมอไป ดงนนเพอเปนการ

ปรบปรงความคมทนของการบรหารจดการทรพยากร จงตองมการ

เกบรวบรวมขอมลทเชอถอได พรอมทงเผยแพรขอมลเหลานนไปส

กลมเปาหมาย

��

ความทาทาย

สงทตองดำเนนการตอไป นบวาเปนสงจำเปนอยางยงทจะตองมกระบวนการทจะชวยคมครอง

ทรพยากรทางทะเลและชายฝงของไทย รวมถงคณคาในเชงเศรษฐกจของ

ตวทรพยากร ซงความทาทาย 5 ประการในขางตนนนไดกลาวถงมาตรการ

เฉพาะดานทจะทำใหบรรลเปาหมายดงกลาว ในบรรดามาตรการท

เสนอแนะไปทงหมดนน มอย 2 มาตรการทควรเรมดำเนนการกอนเปน

ลำดบแรก เนองจากเปนมาตรการหลกทจะนำไปสการปรบปรงในภาพรวม

ทงหมด

(1) การผลกดนใหกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง กระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเปนหนวยงานหลก

(2) การออกรางพระราชบญญตสงเสรมการบรหารจดการทรพยากร

ทางทะเลและชายฝง

โครงรางกฎหมาย ตลอดจนบทบาทหนาทของกรมทรพยากรทางทะเลและ

ชายฝง หนวยราชการสวนทองถนทเกยวของ และการมสวนรวมของ

ประชาชนอยางแทจรง สงเหลานเปนโครงสรางพนฐานสำหรบการบรหาร

จดการทรพยากรทางทะเลและชายฝงแบบบรณาการ รวมถงสงเสรมให

เกดกระบวนการมสวนรวม

อยางไรกตาม การเปลยนแปลงหลายอยางท เกดขน ไดสรางความ

ตระหนกรถงสถานการณทนบวนมแตจะรนแรงเพมขน ปจจบนทรพยากร

ทางทะเลและชายฝงทอดมสมบรณและทรงคณคาของประเทศไทยไดตก

อยภายใตการคกคามอยางหนก ซงจากการคาดการณการเตบโตทงดาน

เศรษฐกจและประชากรของจงหวดในแถบชายฝงทะเล พบวาจำเปนตองม

การปรบปรงการบรหารจดการทรพยากรเพอปองกนความเสยหายรายแรง

ทอาจเกดขนกบสงแวดลอม และเพออนรกษทรพยากรไวใหคนรนปจจบน

และคนรนหลงไดใชประโยชนสบไป

��

ความทาทาย

2006

Bangkok Post. 2005. Washing Out to Sea. May 29.Burke, L., E. Selig, and M. Spalding. 2002. Reefs at Risk in Southeast Asia. Washington DC: World Resources Institute.CHARM. 2006. www.charm-th.com.Chulalongkorn University—Metals and Material Research Institute. 2005. Coastal Erosion, Journal of Metals, Materials and Minerals,

vol.15, No. 1(2).CORIN. 2002. Development, Enforcement and Compliance with Fisheries Regulations: A Comparative Study between Communities under Co-

management and Conventional Management in Southern Thailand. CORIN, Prince of Songkla University, Thailand, for ICLARM, Penang Malaysia.

Department of Fisheries (DOF). 2000. Marine Fishery Census.___. 2003. Fisheries Statistics of Thailand.Department of Mineral Resources (DMR). 1999. Changes of Coastal Area in Andaman Sea. Technical paper. (in Thai).___. 2002. Changes of Coastal Area in Gulf of Thailand. Technical paper (in Thai).FAO. 2000. State of the World’s Fisheries and Aquaculture. Rome: FAO.___. 2003. Yearbook of Fisheries Statistics. Rome: FAO.Hardy, J.T. 2003. Climate Change: Causes, Effects and Solutions. West Sussex: John Wiley & Sons, Ltd.Jarupongsakul, T. and A. Suphawajruksakul. 2005. Post-Symposium Excursion Guidebook of the 7th Kyoto University International Symposium on

Coexistence with Nature in a Globalizing World. Field Science Perspectives. Department of Geology, Chulalongkorn University, Thailand. Juntarashote, K. Decentralized Management: The New Approach of Thai Coastal Fishery Management.Land Development Department. 1999. Handbook on Management of Coastal Resources. (in Thai.)Mahidol University, MONRE. 2003. Study on the Implementation Status of International Conventions in Thailand. Submitted by the Faculty

of Natural Resources and Environment, Mahidol University, Thailand. NESDB 2004. Development of Monitoring Indicator for Sustainable Development. TEI, Kenan Institute. ONEP 1992. Master Plan on Coral Reef Management. (in Thai.)___. 2001. Action Plan on Conservation and Rehabilitation of Natural Resources and Marine Environment (1999-2003). (in Thai.)___. 2002. Implementation of Management of Coastal and Marine Resources. (in Thai and English).___. 2002. Management Plan and Action Plan for Coastal Aquaculture. (in Thai.)___. 2002. Thailand Guidelines for Management and Conservation Plans of Coastal and Marine Resources and Environment. (in English.)___. 2003. Master Plan for Coastal Erosion Management from Phetchaburi River-Mouth, Phetchaburi Province to Pranburi River-Mouth,

Prachuab Khiri Khan Province. ___. 2004. Thailand’s Coastal Resources and Environment Profile. Developed in collaboration with Chula Unisearch and Southeast Asia

Global Changes System for Analysis, Research and Training Regional Center.ONEP, MONRE. 2005. The State of Environment Report 2004.Pollution Control Department (PCD). 2000. Survey and Development of Database on Pollution Sources and Formulation of an Action Plan to

Improve Coastal Water Quality in the Gulf of Thailand and Andaman Sea. (MOUCHEL).Royal Society, The. 2005. Ocean Acidification Due to Increasing Atmospheric Carbon Dioxide. http://www.royalsoc.ac.uk.Royal Forestry Department. 2004. Mangrove and Ban Yesan Mangrove Community. Pichet Piunen.___. 2004. Forestry Statistics.SEAFDEC. 2004. Conservation and Enhancement of Sea Turtles in the Southeast Asian Region.SOEST. 2006. www.soest.hawaii.edu/SEAGRANT/bmpm/coastal-erosion.html.Staub, F. and M. E. Hatziolos. 2004. Score Card to Assess Progress in Achieving Management Effectiveness Goals for Marine Protected Areas.

AJH Environmental Services and World Bank. Sterner, T. 2003. Policy Instruments for Environmental and Natural Resource Management. Washington DC: Resources for the Future.Udomsak Seenprachawong. 2001. An Economic Analysis of Coral Reefs in the Andaman Sea of Thailand. Economy and Environment

Program for Southeast Asia (EEPSEA).World Bank. 2006. Measuring Coral Reef Ecosystem Health: Integrating Societal Dimensions. Washington DC. United States. September 2006. ___. 2006 (unpublished). Draft Report on A Comparative Analysis of the Impacts of Sea-Level Rise in Developing Countries. The Development

Research Group, Susmita Dasgupta, Benoit Laplante, Craig Meisner, David Wheeler, Jianping Yan. World Fish. 2005. Regional Synthesis on the Analysis of Trawl Base Data for Trash Fish Species and their Utilization: The Status of “Trash

Fish” Resources in Coastal Fisheries of Thailand and Malaysia. Regional workshop on low value and trash fish in the Asia-Pacific Region, Hanoi, Vietnam, 7-9 June.

World Resources Institute (WRI). 2003. Earth Trends.World Tourism Organization. 2005. Tourism Indicators.Worm, B. et al. 2006. Report on the Impacts of Biodiversity Loss on Ocean Ecosystem Services. Science. Magazine, November 3. Pages 787-790.Zukifli, T., A. Ahmad, K.Y. Ku-Kassim, and M.I. Mahyam (Editors). 2004. Conservation and Enhancement of Sea Turtles in the Southeast

Asian Region.

�0

เอกสารอางอง

เขตเศรษฐกจจำเพาะ (EEZ): นานนำในทะเลทรฐชายฝงมสทธในการสำรวจ และการแสวงผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตทางทะเล

เขตเศรษฐกจ จำเพาะนกำหนดใหมความกวางไมเกน 200 ไมลทะเล หรอประมาณ 370 กโลเมตร จากแนว

ชายฝงทะเล เวนแตจดทบรรจบอยใกลกบนานนำของประเทศอนมากกวา

พนทชมนำ (Wetland): เขตเชอมตอระหวางระบบนเวศบนบกกบระบบนเวศในนำ พนททชมดวยนำและนำใตดนทปรมผวดนอยเสมอ

หรอพนททมนำตนๆ ทวมขงอยเปนนจ พนทชมนำจะมพชพรรณ และดน ชนดทมลกษณะเฉพาะของมนเองโดย

แทจรงแลวพนทชมนำ เปนพนททรบนำไวอยางเตมทในฤดนำหลากหรอนำทาอดมสมบรณ

การเปลยนแปลงภมอากาศโลก (Climate change): การเปลยนแปลงภมอากาศของโลกเกยวของกบความผนแปรของสภาพภมอากาศของ

โลกหรอภมภาคเปนระยะเวลานาน ซงอธบายไดวาเปนการเปลยนแปลงในดานความผนแปรหรอสถานะทวไป

ของบรรยากาศ หรอสภาพอากาศทวไป ตลอดชวงระยะเวลาอนยาวนานจากสบปถงลานป การเปลยนแปลง

เหลานอาจจะมาจากกระบวนการภายในของโลก โดยการผลกดนจากแรงกระทำภายนอก (เชน ความผนแปร

ของความเขมของแสงอาทตย) หรอทผานมาเมอเรว ๆ น คอ สาเหตจากกจกรรมของมนษย

ปรมาณสตวนำในธรรมชาต (Fish stock): ปรมาณสตวนำในธรรมชาตทหมายถงกลมประชากรยอยของสตวนำชนดหนงๆ (เชนกลมประชากร

ปลาท กลมประชากรปลาโอ กลมประชากรปมา กลมประชากรกงแชบวย ฯลฯ) ในการวเคราะหทางดานพลวต

ประชากรสตวนำ (การเปลยนแปลงของประชากรสตวนำ) จำเปนตองทราบคาปจจยกำหนดทสำคญ (การเจรญ

เตบโตการทดแทนทของประชากรสตวนำรนใหม การตายโดยธรรมชาต และการตายโดยการประมง) ในขณะท

คาตวแปรจากภายนอก (การอพยพยายฝงเขามาสหรอออกจากขายการประมง) ไมถอวาเปนปจจยสำคญ

ปลาเปด (Trash fish): สวนใหญมกจะเปนปลาทะเล ซงมขนาดเลกหรอไมมมลคาทางการตลาดและไมนยมบรโภค บางครงจะใช

ปลาเปดในการผลตเปนปลาปน

��

อภธานศพท

2006

โครงการนำรองอนดามน, www.cusri.chula.ac.th/andaman/th

ขอมลเกยวกบสงแวดลอมและวฒนธรรมทองถนของชนเผาในเขตชายฝงและเกาะเลกๆ

โครงการจดการทรพยากรชายฝง (CHARM), www.charm-th.com.

ขอมลเกยวกบชมชนชายฝงและโครงการบรหารจดการทรพยากร

สถาบนทรพยากรชายฝง (CORIN), www.corin.psu.ac.th/.

สงพมพเกยวเนองกบการจดการทรพยากรทะเลและชายฝงอยางยงยน

Coastal Wetlands Policy and Conservation Awareness Project, www.wildlifefund.or.th/wetlands.html.

ขอมลเกยวกบโครงการนำรองพนทชมนำและประเดนการจดการทรพยากรธรรมชาตอนๆ

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) (CODI), http://www.codi.or.th.

รายงานเกยวกบองคกรทองถนและเครอขายชมชน, นโยบาย, โครงการและยทธศาสตร

กรมปองกนและบรรเทาสาธารณภย, กระทรวงมหาดไทย, www.disaster.go.th.

ขอมลสถตและขาวสารอนๆ ทเกยวของกบภยธรรมชาต

ศนยสารสนเทศ กรมประมง, www.fisheries.go.th.

สถตการประมง

EnvironNET, www.environnet.in.th/evdb/law/national.

ภาพรวมของกฎหมายดานสงแวดลอม, นโยบายและยทธศาสตรของประเทศไทย

สถตปาไมไทย, www.forest.go.th.

ขอมลดานปาไม รวมทงสถตพนทปาโกงกางและการปลกปา

International Center for the Environmental Management of Enclosed Coastal Seas (EMECS), www.emecs.or.jp.

ทรพยากรเกยวของกบบทบาทของศนย EMECS ในดานการใหทนเพอความรวมมอ, เจาหนาทรฐบาล, ตวแทนภาคอตสาหกรรมและองคกรเอกชน เพอมงแกไข

ปญหาของทะเลทมชายฝงลอมรอบ เชน อาวไทย

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง, กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, www.dmcr.go.th.

ขอมลในดานความพยายามอนรกษและการฟนฟของกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง

กรมอทยานแหงชาต, สตวปาและพนธพช, www.dnp.go.th.

ขอมลเกยวกบอทยานแหงชาตทางทะเลในประเทศไทย

Network of Aquaculture Centre in Asia-Pacific, www.enaca.org.

สงพมพและกรณศกษาเกยวกบการเพาะเลยงสตวนำอยางยงยนและประสบการณการจดการทรพยากรสตวนำในประเทศตางๆ รวมทงรายงานการประเมน

ความเสยหายและการฟนฟจากคลนยกษสนาม

สถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝงทะเลและปาชายเลน (PMBC), www.pmbc.go.th.

วตถประสงคหลกของสถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝงทะเลและปาชายเลนคอทำการวจยในเรองพนธพชและพนธสตวในเขตชายฝงทะเล

อนดามนและอาวไทย

ขอมลพนทชมนำ Ramsar, www.wetlands.org/RSDB.

ขอมลเกยวกบพนทชมนำทไดรบการรบรองจาก Ramsar

เครอขายความรวมมอฟนฟชมชนชายฝงอนดามน (SAN), www.saveandaman.com.

ขอมลเกยวกบการเพาะเลยงสตวนำชายฝงและการฟนฟชมชนจากคลนยกษสนาม

องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO), www.fao.org.

ฐานขอมลสถต, ขอมลของประเทศ และสงพมพเกยวกบการประมงและการเกษตรอยางยงยน

มลนธคมครองสตวปา และพรรณพชในประเทศไทย, www.wildlifefund.or.th.

ลงคไปยง Coastal Wetlands Policy and Conservation Awareness Project in Thailand

42

เวบไซตทเกยวของ

กตตกรรมประกาศ

รายงานสถานการณสงแวดลอมไทยไดรบความรวมมอจากหลายฝายอนประกอบดวยหนวยงานราชการ ธนาคารโลก องคกรความรวมมอระหวางประเทศ

องคกรพฒนาเอกชน และนกวจยอสระ รายงานสถานการณสงแวดลอม ป 2549 ฉบบน จะไมสามารถสำเรจลลวงลงไดถาขาดบคคลเหลาน คณะทำงานจง

ขอขอบคณอยางสงสำหรบผทมสวนเกยวของทงในสวนบคคล และองคกร

หนวยงานราชการ : องคกรระหวางประเทศ องคกรพฒนาเอกชน และสถาบนการศกษา:

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง (ทช.) กลมผประสานแผนปฏบตการทางทะเลเอเชยตะวนออก (COBSEA)

นางนศากร โฆษตรตน ดร. ศรสดา จรายะพนธ

ดร. ไมตร ดวงสวสด นางสาวธนณ ศรสกลไชยรก

ดร. สนใจ หะวานนท สำนกงานองคการอนามยโลกประจำประเทศไทย

ดร. เจดจนดา โชตยะปตตะ นางสาวกรรภรมย วบลยพาณชย

ดร. ปนสกก สรสวด จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นายสรพล กฤษณามระ ดร. ธนวฒน จารพงษสกล

นางสาวกาญจนา อดลยานโกศล นางสมาล สขดานนท

สำนกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สผ.) ดร. ณฏฐารตน ปภาวสทธ

ดร. นวรตน ไกรพานนท มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

กรมทรพยากรธรณ (ทธ.) ดร. เชษฐพงษ เมฆสมพนธ

นายสมศกด วฒนปฤดา สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) (พอช.)

นายนรนดร ชยมณ นางสาวพรรณทพย เพชรมาก

กรมควบคมมลพษ (คพ.) สถาบนชมชนทองถนพฒนา

ดร. พรสข จงประสทธ นางสาวเบญจมาศ ศรภทร

นางสาววนเพญ ตวนเวชยนตร มลนธชมชนไท

กรมประมง (กปม.) นางสาวมณฑา อจชรยะกล

ดร. วราภรณ พรหมพจน สถาบนสงแวดลอมไทย (สสท.)

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (อส.) ดร. สนท อกษรแกว

นายกตพฒน ธาราภบาล สมาคมพฒนาประชากรและชมชน

กรมทรพยากรนำบาดาล (ทบ.) นายมชย วระไวทยะ

นางสาวสมคด บวเพง โครงการจดการทรพยากรชายฝง (CHARM )

นางสาวอรนช ลอเพญศร Dr. Yves Henocque

องคการบรหารจดการพนทพเศษเพอการทองเทยวอยางยงยน (อพท.) นางสาวสรอยทพย วระสนทร

ดร. สราวธ ชโยวรรณ ขอขอบคณเปนพเศษสำหรบสำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจ

และสงคม (สศช.) สำนกงบประมาณ และสำนกงานปลดกระทรวง

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม นอกจากนยงมสำนกประสานงานทาง

ทะเลภมภาคเอเชยตะวนออก (COBSEA) ทใหขอมลทเปนปจจบนเกยวกบ

การขนสงทางทะเลและการรวไหลของนำมน

นายอาชวน สขสวาง

กรมการขนสงทางนำและพาณชยนาว (ขน.)

นายศภภรณ ภเกษมวรางคกล

กรมสงเสรมการปกครองทองถน (สถ.)

นายไชยพฒน ไชยสวสด

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม (สส.)

นางรชน เอมะรจ

��

2006

เหลยวมองประเทศไทย

ภมศาสตร เศรษฐกจ/สงคม

พนท : 517,770 ตร.กม. (2549)

พนทโดยรอบ : ความยาวเขตแดนรวม : 4,863 กม. เขตแดนประชด : ประเทศเมยนมาร 1,800 กม. กมพชา 803 กม. ลาว 1,754 กม. มาเลเซย 506 กม.

ชายฝงทะเล : 2,880 กม. (2547)

สทธทางทะเล : ไหลทวป : 200 เมตร หรอถงระดบความลก ทใชประโยชนเขตเศรษฐกจจำเพาะ : 200 ไมลทะเล อาณาเขตทางทะเล : 12 ไมลทะเล

อากาศ : ภมอากาศแบบเมองรอน ลมมรสมตะวนตกเฉยงใต (กลางพฤษภาคม - กนยายน) ทำใหมฝนตกชก อากาศรอน ลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ (พฤศจกายน – กลางมนาคม) ภมอากาศเยนและแหง สำหรบคาบสมทรภาคใต มอากาศรอนชนสมำเสมอ

ภมประเทศ : มทราบในภาคกลาง มทราบสงโคราชภาคตะวนออก และมภเขาอยทวไปในภาคอน

จดตำสดและสงสด เทยบกบระดบนำทะเลปานกลาง : จดตำสด : อาวไทยทระดบ: 0 เมตร จดสงสด : ดอยอนทนนท 2,576 เมตร

แรธาต : ดบก กาซธรรมชาต ทงเสตน แทนทาลม ไมสก ตะกว ทรพยากรประมง ยบซม ลกไนต ฟลออไรต

การใชประโยชนทดน : พนทเมอง : 3.6 %พนทเกษตรกรรม : 56 %พนทปาไม : 35.8 % พนทนำ : 1.6 %อนๆ : 3 % (2545)

พนทชลประทาน : 49,860 ตร.กม. (2546)

สงแวดลอม-ขอตกลงระหวางประเทศ :

เปนภาค : ความหลากหลายทางชวภาพ การเปลยนแปลงภมอากาศ การเปลยนแปลงภมอากาศ-พธสารเกยวโต การแปรสภาพเปนทะเลทราย การอนรกษพชและสตวปาทตกอยในอนตรายใกลสญพนธ การจดการของเสยอนตราย การอนรกษสงมชวตทางทะเล การปองกนชนโอโซน การอนรกษปาในเขตรอน พ.ศ.2526 การอนรกษปาในเขตรอน พ.ศ.2537 การอนรกษพนทชมนำ และการหามทดลองนวเคลยรโดยสมบรณ

เขารวมในอนสญญา แตยงไมใหสตยาบน : อนสญญาสหประชาชาต วาดวยกฎหมายทะเล (UNCLOS)

ผลตภณฑมวลรวมในประเทศ (GDP) : 7,813 พนลานบาท (2549)

รายไดตอหว : 120,000 บาท (2549)

อตราเจรญเตบโตของ GDP : 5.0 % (2549)

องคประกอบของ GDP ภาคเกษตรกรรม : 8.9 % ภาคอตสาหกรรม : 47.4 % ภาคการคาสงและคาปลก : 13.7 % ภาคบรการ : 30.1 % (2549)

อตราเงนเฟอ : 4.7 % (2549)

อตราการแลกเปลยน : 1 ดอลลารสหรฐ = 37.88 บาท (คาเฉลย ป 2549)

อตราการวางงาน : 1.5 % (2549)

การลงทนในประเทศรวม/GDP : 22.4 % (2549)

การสงออกสนคาและบรการ/GDP : 68.6 % (2549)

การออมภายในครวเรอนรวม/GDP : 31.0 % (2548)

การออมภายในประเทศรวม/GDP : 30.3 % (2548)

อตราการเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรม : 5.9 % (2549)

อตราการเจรญเตบโตของภาคเกษตรกรรม : 4.4 % (2549)

ผลตผลทางการเกษตร : ขาว มนสำปะหลง (สาค) ยางพารา ขาวโพด

ออย มะพราว และถวเหลอง

การสงออก : มลคารวม 4,849 พนลานบาท (2549) การนำเขา : มลคารวม 4,769 พนลานบาท (2549)

ประชากร (17 ตลาคม 2548) : 62.3 ลานคน

อตราการเตบโตของประชากร : 0.7 % (อตราการเตบโตเฉลยของประเทศ 2541-2547)

ประชากรในเขตเมอง (% ของประชากรทงหมด) : 32 %

อตราการเกด : 13 รายตอประชากร 1,000 คน (2548)

อตราการตาย : 6.8 รายตอประชากร 1,000 คน (2548)

อตราการตายของทารก : 7.6 รายตอการเกดมชพ 1,000 ราย (2548)

การเขาถงนำสะอาด (% ของประชากร) : 97.9 % (เขตเมอง) 98.5 % (เขตชนบท) (2543)

การเขาถงระบบสขาภบาล (% ของประชากร) : 98.17 % (2543)

อายคาดหมายเฉลย : ชาย 68 ป หญง 75 ป

สดสวนผรหนงสอทอาย 15 ป (% ของประชากร) : 96 % (2548)

การเขาเรยนในชนประถม (% ของประชากรวยเรยน) : 98.5 % (2548)

เมองหลวง : กรงเทพมหานคร

การแบงเขตการปกครอง : 76 จงหวด

การเปนเอกราช : พ.ศ.1781 (ปสถาปนาประเทศตามประวตศาสตร และไมเคยเปนอาณานคม)

ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย, กรมพฒนาทดน, สำนกงานสถตแหงชาต, คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, กระทรวงพาณชย, กระทรวงสาธารณสข,

องคการอนามยโลก (WHO Thailand), สำนกงานเลขาธการสภาการศกษา, กระทรวงศกษาธการ และสถานการณเศรษฐกจประเทศไทย ( www.worldbank.or.th)

��

��

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม92 ถนนพหลโยธนสามเสนใน, พญาไท, กรงเทพฯ 10400ประเทศไทยโทรศพท (66 2) 278-8500โทรสาร (66 2) 278-8586www.mnre.go.th

กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง92 ชน 4 ซอยพหลโยธน 7 ถนนพหลโยธนสามเสนใน, พญาไท, กรงเทพฯ 10400ประเทศไทยโทรศพท (66 2) 298-2018โทรสาร (66 2) 298-2591www.dmcr.go.th

ธนาคารโลกชน 30 อาคารสยาม ทาวเวอร989 ถนนพระราม 1, ปทมวน, กรงเทพฯ 10330ประเทศไทยโทรศพท (66 2) 686-8300โทรสาร (66 2) 686-8301www.worldbank.or.th