٣٠٠٢

٣٠٠٢

مجموعه مقاالت

ها هاي درخت که باعث اسنجام برگکند و مثل شاخهنیز همین وظیفه را در مورد حوادث داستان ایفا میشود.است، باعث اتصال وقایع پراکنده و مجزا می

گره گشایی اصلی ترین -7نقطه اوج -6بحران -5هول ووال-4کشمکش -3گره افکنی -2حادثه،-1روند.پیرنگ به شمار میعناصرساختاري

هر دو داستان از تعدادي حادثه اصلی و فرعی تشکیل شده اند که به صورت منطقی و بر اساس روابط علت ومعلولی به هم پیوند خورده اند. در نمودار زیر ،به تعدادي از این حوادث اشاره می کنیم:

داستان معشوق بنارس داستان خسرو و شیرینبه بستندلوبنارسبادخترشاهشاهخورشیددیدار-1

یکدیگردیدارخسرو وشیرین در مرغزار و دل بستن به -1

یکدیگرتفاوت مذهبی-2 تسخیر تخت پادشاهی توسط بهرام چوبین -2

وپناهندگی خسرو به قیصر روم وازدواج با مریم دختر قیصر روم

مخالفت هاي شاه بنارس-3 شیرین در مخالفت هاي مریم و بی مهري هاي-3برابر خسرو

اعتکاف خورشید شاه در نیزار-4 آمدن شیرین به مداین و فرستادن شاپور به نزدش-4استفاده از خدعه و نیرنگ و پخش شایعه مرگ -5دختر

حسادت شیرویه نسبت به پدرش خسرو و -5تصاحب تخت پادشاهی

خودکشی و غرق شدن خورشیدشاه در رود بنارس-6 و توسط مزدور شیرویه در زندان کشته شدن خسر-6خود را به آب سپردن دختر و مرگ هر دو در -7

آغوش همخودکشی شیرین در دخمه خسرو و مرگ هر دو -7

در آغوش همدو داستان در حادثه ، نقطه اوج و گره گشایی با هم مشابه اند و عالوه بر این دربرخی از بخش هاي

افت . دلیل اصلی این شباهت تأثر شوشتري از اثر نظامی خسرو و شیرین فرعی داستان اشتراکاتی می توان یاست . برخی از قسمت هاي داستان معشوق بنارس را نیز می توان با لیلی و مجنون مشابه دانست گرچه بیشتر به خسرو و شیرین شباهت دارد.ناکامی در وصال ، اعتکاف خورشید شاه در نیزار و زندانی شدن دختر

درش داستان لیلی و مجنون را در ذهن تداعی می کند.توسط پروایت و زاویه دید-3-6

ي آن مصالح و مواد داستان خود را به اي است که نویسنده به وسیلهي شیوهزاویه دید نمایش دهندهونی ي دید ممکن است دردهد.زاویهي نویسنده را با داستان نشان میکند و در واقع رابطهخواننده ارائه می

هاي (شخصیت اصلی یا شخصیت ي دید درونی،گوینده داستان یکی از شخصیتباشد یا بیرونی .در زاویه

٣٠٠٣نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

شود .در زاویه دید بیرونی افکار و اعمال و ي دید اول شخص گفته میفرعی )داستان است و داستان از زاویهگونه نقشی ندارد ،در داستان هیچشود ،یعنی فردي که درها از بیرون داستان تشریح میهاي شخصیتویژگی

: 1367شود.(میرصادقی، ي دیدسوم شخص نقل میواقع نویسنده ، راوي داستان است و داستان از زاویه)هر داستان به طریقی روایت می شود و حتی ممکن است در یک داستان واحد ،از انحاء مختلف روایت 240

تفاده از اول شخص (من) و سوم شخص (او ) است. در استفاده شود .معمول ترین شیوه هاي روایت ، اسروایت اول شخص ،خود نویسنده یکی از افراد داستان است و گاهی خود قهرمان اصلی است. اما در روایت سوم شخص ،نویسنده بیرون از داستان قرار دارد و اعمال قهرمانان را گزارش می دهد. در روش روایی سوم

و داناي کل باشد. یکی از انواع این گونه راوي فضول است که نه تنها در شخص ، راوي ممکن است عالمهمه ي صحنه هاي داستان آزادانه رفت و آمد دارد و بر اعمال و افکار قهرمانان ناظر است بلکه افکار و

)انتخاب زاویه دید 1383:178احساسات و اعمال آنان را محک می زند و ارزش گذاري می کند. (شمیسا،اسب در داستان نویسی اهمیت فراوانی دارد زیرا از جهتی احساس و رویکرد نویسنده را به موضوع اثر من

گو را تحت تأثیر قرار ودهد و از جهتی دیگر سایر عناصر داستانی همچون شخصیت، صحنه، گفتنشان میست هویت و چیستی ) اگر چه وجود راوي ویژگی مشترك تمام متون روایی ا16: 1378دهد.(محمدي،می

ترین عوامل تمایز متون کند یکی از مهمها و شگردهایی که وي براي روایت متن انتخاب میراوي و نیز شیوه)4: 1378روایی است.(مدبري و سروري،

اهمیت زاویه دید این است که ما می توانیم دید گاه و نگرش نویسنده را نسبت به اثرش ببینیم و این می ا را به اثر باز تر کند.تواند نگرش م

زاویه دید ، در هر دو داستان داناي کل است و این موضوع را می توان در جاي جاي داستان ها به خوبی هاي ها را از همه زاوایا ببیند و ویژگیدهد که شخصیتمشاهده کرد. این ویژگی به آنان این امکان را می

توصیف و تفسیر کند. تقریباً نیمی از داستان صورت نقل قول ها را ظاهري، خلق و خو، عقاید و عواطف آنطرف با استفاده از دیدگاه بیرونی و ذکر افعال به صورت سوم شخص فعل دارد و شاعر مانند تماشاگري بی

ي حوادث کند زیرا از بیرون داستان دربارهپردازد و راوي در نقش داناي کل عمل میماضی به بیان داستان میکند. گویا بر تمام حوادث آن اشراف دارد و تمام هاي داستان صحبت میو عوامل درونی شخصیتبیرونی

دهد و این ها را در سوم شخص مورد تجزیه و تحلیل قرار میداند و شخصیتاتفاقات داستان را از قبل میتجزیه و تحلیل دهد تا ضمني دید سوم شخص به شاعر این امکان را مینکته نشانگر آن است که زاویه

هاي اخالقی که ناشی از ها و توصیف اشخاص و توصیههاي داستان و مداخله در صحنه سازيشخصیتاش را حفظ کند.ي داستان نیز فاصلهاعتقادات خود اوست با گویندهدر داستان خسرو و شیرین

اي بودکه با یوسف رخیش اندیشهاي بود شنیدستم که دولت پیشه)3،ب 29(نظامی،ص

٣٠٠٤

٣٠٠٤

مجموعه مقاالت

یادکهنهايداستانکه بودشزادکُهنسخنگويآنچنین گفت)1،ب40(نظامی،ص

جويصحرا جهانشددرآنمیکه چونچنین گوید جهاندیده سخنگوي)2،ب115(نظامی،ص

کشد مانی قلم در نقش ارژنگچو من نقش قلم را در کشم رنگل گرفتم کاردر پیش که من یکددل باش و جز شادي میندیشتو خوش

زگوران تک زمرغان پر کنم وامنگیرم در شدن یک لحظه آرامنیابم تا نیارم دلبرت را نخسبم تا نخسبانم سرت را

ببینم کار و پس با کار سازمگهی با گل گهی با خار سازم چو دولت خود کنم خسرو پرستش اگر دولت بود کارم به دستش

بسیچ راه کرد از هر دري راستد، گوینده برخاستسخن چون گفته ش)11-5،ب50(نظامی،ص

در داستان معشوق بنارسآببیشه رادهد اینمیز آتشسخن پیراي این سوز جگر تاب

شاهیبنارس داشتسامانبهدادخواهیکه هندویی به عدل و)213-212،ب72(شوشتري،ص

نتیجه گیرينتوانستند به » گلستان«کدام از مقلدان اثر جاودان و بزرگی همچون که هیچگونهدر عرصه ادبیات همان

اي در حد اندازه خود سعدي موفق باشند، مقلدان نظامی و از جمله شوشتري نیز نتوانسته است منظومههاي مختلفی چون محتوا و نظامی پدید آورد. دو داستان خسرو و شیرین و معشوق بنارس از جنبه

که مورد بررسی قرار » روایت و زاویه دید«و » پیرنگ«،»مضمون«،»موضوع«،» شخصیت پردازي«،رویدادهاگرفت نزدیک به هم هستند. شیرین و دختر شاه بنارس ،خسرو و خورشید شاه ،شیرویه و شاه بنارس و

ه در هر هاي فکري و عملی نشان داده شدهاي فرعی در دو داستان از لحاظ رفتار و کنشبسیاري از شخصیتهاي طول داستان و بخش پایانی داستان ها کنشي آغاز داستان، درگیريدو داستان ، بسیار مشابه اند.نحوه

گواه این مدعاست که شوشتري اثر نظامی را پیش چشم داشته است.از لحاظ محتوا و ساختار این تشابه می حوادث ،قالب هاي شخصیتی ، بستر و توان اثر پذیري شوشتري از نظامی را براي ما آشکار کند. وقوع

صحنه آرایی و توصیفات مشترك اثبات کننده این ادعاست. توصیف دختر شاه بنارس در اوایل در داستان معشوق بنارس یاد آور توصیف شیرین از زبان شاپور براي خسرواست.

٣٠٠٥نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

ادن به آنها اثري جاودان هر دو شاعر با توصیف داستانی که داراي ریشه تاریخی است و با شاخه برگ دتوان سرایی بوده ، میي در زمینه عاشقانهاند،ولی به واسطه اینکه نظامی پیشگام و داراي سابقهخلق نموده

گفت که شوشتري به اثر نظامی توجه داشته است.ی تأثر شوشتري منحصر به داستان خسرو و شیرین نظامی نیست ، بلکه می توان بین معشوق بنارس و لیل

و مجنون نیز شباهت هایی یافت. ناکامی در وصال ،اعتکاف خورشید شاه در نیزار ومنع و زندانی شدن معشوق توسط پادشاه و برخی صحنه هاي فرعی دیگرداستان لیلی و مجنون را در ذهن تداعی می

ان دهنده کند.توصیفات و تصویرهاي دقیق از صحنه هاي مختلف و انسجام و یکپارچکی در دو داستان نشذهن خالق وقوي دو نویسنده است. گرچه این زیبایی و انسجام در اثر نظامی بسیار مشهود تر ، واضح تر و بکراست و تقلیدي بودن معشوق بنارس باعث ضعف اثر شده است ، ولی نمی توان زیبایی اثر شوشتري را

- دوهر،دربودهمعمولسنتیداستان هاينادیده گرفت.توصیف عشق یک طبقه اجتماعی (درباري) که در همهآشکاروواضحاست .هر دو نویسنده کوشیده اند عشقی پاك را به تصویر بکشند و می توان گفت هر دو داستان

در کارشان موفق شده اند. کتابنامه

). تاملی دیگر در باب داستان، ترجمه محسن سلیمانی، تهران: حوزه هنري.1386پرین، الرنس.(-1). درآمدي بر هنر و اندیشه فردوسی، تهران: نشر مرکز.1372یدیان، سعید.(حم-2).فرهنگ اصطالحات ادبی.تهران: انتشارات مرواید.1387داد، سیما.(-3پژوهش نامه علوم انسانی.شماره ».ملک خورشید و معشوق بنارس).«1386ذوالفقاري،حسن.(-4

.255-278.تابستان. صص 54).نقد ادبی. تهران: فردوس.1383شمیسا،سیروس.(-5تهران:).داستان معشوق بنارس. تصحیح حسن ذوالفقاري،پرویز ارسطو.1388شوشتري، مال محمد.(-6

نشر قطره.) نظامی و هند. مجموعه مقاالت کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده 1372عابدي، امیرحسین(-7

-490صور ثروت. جلد سوم. تبریز دانشگاه تبریز. صصتولد حکیم نظامی گنجوي. ویراستار و گردآورنده :من480.هاي علمی و تخیلی .تهران:نشر نی.).عناصر داستان1377فوالدي تاالري،خیام.(-8).ادبیات تطبیقی. ترجمه سید حسین سیدي.مشهد: آستان قدس 1382کفافی، محمد عبدالسالم. (-9

رضويیات کودکان. تهران: سروش.). روش شناسی نقد ادب1378محمدي، محمد هادي(-10). از تاریخ روایی تا روایت داستانی. گوهر گویا. سال 1387مدبري، محمود و نجمه حسینی سروري(-11

.1-28. صص6دوم. شماره

٣٠٠٦

٣٠٠٦

مجموعه مقاالت

نامۀ هنر داستان نویسی،تهران:کتاب مهناز.)،واژه1377میر صادقی ،جمال و میرصادقی ،میمنت(-12صر داستان.تهران:انتشارات صفا).عنا1367میر صادقی ،جمال .(-13).بررسی تطبیقی خسرو وشیرین نظامی و پاالما 1389حقی،مریم (-نصر اصفهانی ،محمد رضا-14

..89بهار وتابستان –ي ادب غناییساموئل ریچارد سون.پژوهشنامهبه کوشش سعید تصحیح حسن دستگردي).خسرو و شیرین.به1378نظامی گنجوي،الیاس بن یوسف.(-15

یدیان.تهران : قطره.حم) جستاري در نفوذ نظامی در شبه قاره. ویراستار و گردآورنده: منصور 1372نور محمد خان، مهر (-16

.369-373. تبریز. دانشگاه تبریز.صص3ثروت. ج). هنر داستان نویسی.تهران: نگاه.1379یونسی، ابراهیم.(-17

٣٠٠٧نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

هاي خط فارسی در ابزارهاي دیجیتالیبررسی ویژگی1حسن رحیمیم

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نورچکیده

گیرد و ویژگی هر نوع محتوا در پردازش و بازیابی محتوا در ابزارهاي دیجیتال بر پایه زبان شکل میگردد؛ این امر براي خط و زبان فارسی به مراتب مشهودتر هایی میبسترهاي الکترونیک موجب بروز چالش

متن به گفتار و لیتبدونومتسازيو خالصه حتواملیتحلترجمه متن،طالعات ،ایابیبازوپردازش است. با مشکالت فراوانی استفاده از آنها ی،خاص خط فارسيهاتیمحدودلیهستند که به دليبرعکس، از موارد

همراه است.نویسی به تنویسی در بسترهاي الکترونیک و درحقیقت درساین مقاله به تبیین مشکالت موجود فارسی

زبان فارسی پرداخته و با تشریح عوامل بروز این مشکالت در دو رسته خط و دستور مترتب بر آن، به پردازد. نظر سنجی انجام شده به بهانه این تحقیق نیز تحلیل علل بروز مشکالت در ابزارهاي مورد نظر می

ولت کاربرد و بروز مشکالت خط فارسی در دهد تمایل به استفاده از صورتهاي فینگلیش به دلیل سهنشان میاین بسترها رایج تر است.نتایج پایانی نشان می دهد که لزوم اعمال تغییرات در یکسان سازي استانداردها

براي حرکت پرشتاب تولید محتواي فارسی در بسترهاي الکترونیک اجتناب ناپذیر است.الکترونیک، خط فارسی نویسی، بسترهايمدیریت محتوا، فارسیها:کلیدواژه-چالشفضاهاي مجازي،جادیای وو محاسباتیفنون، توسعه ابزارهاي پردازشهاي سریع علوم وپیشرفت

د. سرعت سازیمطرح مدیرا به اشکال جدآنيریمسئله زبان و به کارگی درتالیجیدطیمحواردشدن بههايرسانده است که ییرا به جابه صورت روزمره کار،دیجدمیمفاهيریو به کارگشیدایو پیتحوالت جهان

دیهاي جدو واژهمیمفاهجادینرخ رشدي بسیارکمتر از نرخ اشودیمساختهیکه به زبان فارسواژگانیتعداد بیشتر در حوزه مباحث -نوینمیبیان مفاهيخود را برایبه سرعت توانائیزبان فارسنیو بنابراشتهداایدر دنندهید. در آکنیمدیبحران را تشدنیهم ايزیو تجویلیتحمینیواژه گزيهاد. روشدهیمازدست -یعلم

هاي اطالعاتی عرضه شبکهقیاز طرو يبه صورت مجازعمومی خدمات بخش عمدهکهاي نه چندان دورتوسعه ابزارها، ، شودمیقابل فهم نیماشلهیبه وسبدون واسطه انسانی و تنها ها و ارتباطات و تعاملگرددمی

مورددینباها نوع ابزارنیوسیع ايریو به کارگیمناسب براي استفاده از زبان فارسيکردهایراهکارها و روخواهد شد.پوشش دادههازبانسایر لهیبه وسضرورتنیاصورتنیاریغواقع شده و در غفلت و رانیمختلف مردم ايهاو گونههاشیگوو هم براي یهم براي گونه استاندارد زبان فارسمجازي،يایدن

هاي جدید و ، فرصتهاشیها و گوهاي متناظر با آن زبانبه خطر افتاده وخرده فرهنگيهاشیگونیدر اپنهانيهاهیاز ثروت و سرماتوانیمها. در صورت استفاده از فرصتخواهد داشتنو دیدهايهت

1.M_rahimi@pnu.ac.ir

٣٠٠٨

٣٠٠٨

مجموعه مقاالت

با خطر نابودي روبرو هاهیسرمانیدر صورت غفلت، ایده نمود ولها در سطح جهانی استفاها و فرهنگزبانخواهند بود.

انیمآن در گاهیجاو لزوم شناخت کشوری ورسمی ملی به عنوان زبان فارسزبان تیاهمبا توجه به یی منابع آموزش د. شناسارسیمي به نظر ضروراریبسي امر، ضرورت پرداختن به گسترش آن گریدي زبانهای فارسنقاط قوت موجود در توسعه آموزش زبان زینو کمبودهاآموزش زبان، مشکالتی بررسی، فارسزبان

زانیمي به اانهیراطیمحی در فارسي آموزش زبان ابزارهاو خصوصاً امکاناتي گسترش راهکارهاو ارائه ه از طریق متولیان . بخشی از این توجکندکمکي آن غنای و فارسبه گسترش زبان تواندیمی توجهقابل

هایی نیز برخوردار است.دولتی هدایت می شود که در برخی موارد از کاستیدر زمان حاضر بجز گویشوران زبان فارسی که به صورت کلی در کشورهاي ایران، افغانستان،تاجیکستان

دبی زبان گویند،به دلیل غناي فرهنگی و او برخی کشورهاي حوزه خلیج فارس به زبان فارسی سخن میفارسی هر روز بر خیل عالقمندان این زبان در جهان افزوده می شود.

چنین می نماید که جمهوري اسالمی ایران نباید نسبت "در مقدمه کتاب زبان فارسی در جهان آمده است: به نیاز و عالقه شیفتگان و دلباختگان زبان و ادب فارسی در سراسر جهان بی اعتنا بماند و آتش شوق و

) این موضوع بیانگر 1378:34(ابوالقاسمی،"اشتیاق فارسی دانان و ادب دوستان غیر ایرانی را نادیده بگیرد.رسالت متولیان اصلی گسترش زبان فارسی در جهان بوده و بار مسولیت آنها را نمایانتر می سازد.

ار نیز به یک اندازه باید براي گسترش مرزهاي زبانی عالوه بر موضوع گفتار به صورت ملفوظ یا نوشتتوجه شود. این مهم به دلیل ساختار خط فارسی و دستور ناظر بر شیوه نگارش این خط در بسترهاي الکترونیک و دیجیتال با چالشهایی روبروست. فرضیه مطرح شده در این پژوهش بر پایه ناکارآمدي شکل

ده و بر این باور است که می توان بر حاضر در شیوه نگارش خط فارسی در بسترهاي دیجیتالی بنا شنویسی در دشواریهاي استفاده بهینه از این خط فائق آمد؛ اما در این مسیر پرسش اساسی آن است که درست

نسخه دیجیتالی نوشتار فارسی در گرو توجه به چه جنبه هایی از خط فارسی است و براي چه موضوعاتی در اي اندیشیده شود؟الی باید چارهاستفاده از خط فارسی در محیط دیجیت

تحقیقاتی تا کنون در زمینه خط فارسی در بسترهاي دیجیتالی صورت گرفته است. بیشتر تحقیقاتی که به زبان فارسی منتشر شده از نگاه علوم رایانه و با هدف بررسی چالشهاي انفورماتیک در بکارگیري زبان فارسی

اتی که بیشتر در مراکز علمی خارج از کشور و به زبان انگلیسی تهیه و به اصل آن پرداخته اند. اما در تحقیقجمله می توان به مقاله مشترك منتشر شده به مواردي از چالشهاي گرافیکی خط فارسی اشاره شده که از آن

محمد صادق رسولی به همراه احمد الخولی و نظر حبش از دانشگاه کلمبیا با عنوان:Orthographic and Morphological Processing for Persian-to-English Statistical Machine Translation

اشاره کرد. اثر بهمن بلوچ از دانشگاه میدلسکس با عنوان :

٣٠٠٩نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

Persian Orthography and Its Relation to Literacy نیز به برخی از موارد پرداخته است.در مطالعات) در جلسه 1383اي زبان فارسی با پیشنهاد علیرضا پورممتاز (ط رایانهداخل کشور نیز طرح جامع محی

شوراي فنی کارگروه گسترش خط و زبان فارسی بجز نمودهاي گفتاري و آوایی و نمودهاي گرافیکی ، در زمینه متن و معنا، سوابق کارهاي انجام شده و ضرورتهاي بررسی علمی موضوع را تبیین کرده است.بیشتر

هاي خط و زبان فارسی دبیرخانه شوراي عالی ی از این دست در قالب گزارشات عملکرد کارگروهتالشهایهاي فارسی در محیط دیجیتال ) منتشر شده که در آن به عملکرد گروه هاي فونت یا قلم1385اطالع رسانی(

یره پرداخته شده و ترجمه ماشینی، آموزش زبان فارسی و غ)OCR(و نرم افزارهاي استخراج متن از تصویر هایی در باب استفاده از زبان فارسی در محیط دیجیتال و بر پایه است و در هرکدام از گروه ها چالش

استانداردهاي علوم رایانه مطرح شده اما از جهت دستور خط فارسی به صورت ویژه به این مباحث پرداخته توسعه پیکره خط فارسی براي رسیدن به نشده است.برخی رسالتهاي تعریف شده براي این کارگروه شاملپذیر سازي متون فارسی را به دقت امکانسطحی از امکانات و استانداردها در زبان فارسی است که ذخیره

هاي آن،میسر ساختن کاربري زبان سازد. همچنین ابزارسازي براي اطالعات متنی و تنظیم و تدوین یافتهها و توسعه الفباء نشانهاي به زبان فارسی، ابزارسازي در محیط رایانهاي از طریق فارسی در محیط رایانه

نمادهاي فارسی و درج آنها در استاندارد از سایر اهداف این کارگروه شمرده شده است که به برخی از آنها تا اي ایانهکنون دست نیافته ایم.در گزارشی طرح مطالعه و امکان سنجی ایجاد و تهیه شرح خدمات آزمایشگاه ر

) تهیه شده توجه اندکی به 1384جن خان(خط و زبان فارسی دانشگاه تهران که توسط دکتر محمود بیموضوع خط فارسی صورت گرفته و جنبه هاي تحلیل و پردازش گفتار مورد عنایت بیشتر قرار گرفته است.

) بر 1391ل مخفی مارکوف (تحقیق مرتبط دیگر با عنوان بازشناسی حروف برخط فارسی با استفاده از مداساس کار گروهی وحید قدس و احسان اهللا کبیر منتشر شده است.همچنین مقاله هم نگاره هاي خط فارسی ،

) و مقاله بررسی کاربردي خط فارسی از ایران باستان تا به امروز از کامران 1383جن خان(دکتر محمود بی) و بررسی مسائل جساجوي 1376بان از دکتر مصطفی عاصی() رایانه و استانداردسازي در ز1383تیمورنژاد(

) به 1387موضوعی در فهرست هاي رایانه اي با نگاهی به مشکالت رسم الخط زبان فارسی از علیرضا موذن(اند.برخی مسائل در این حوزه اشارتی داشته

در تاریخ اساطیري پیدایش خط و نوشتن را در اسطوره هاي ایرانی به تهمورث نسبت می دهند.تهمورث ایران پس از گیومرث و هوشنگ به پادشاهی می رسد و بسیاري از اختراعات را از او دانسته اند.لقب او در شاهنامه دیوبند است، چرا که او با افسون و جادو بر اهریمن پیروز می شود و او را مرکب خود می کند.

) در ادامه داستان و در 22: 1388چنگلوایی و دیگران، سپس به نبرد دیوان می رود و آنان را به بند می کشد(برابر امان خواستن، دیوان مغلوب به او خط را می آموزند:

بیاموزي از ما کت آید به برکه مارا مکش تا یکی نوهنربدان تا نهــانی کنند آشکارکی نامور دادشان زینـــهار

٣٠١٠

٣٠١٠

مجموعه مقاالت

ـــوند اوبجستند ناچــار پیچــو آزاد گشتـند از بند او: )1376دلش را به دانش برافروختند (حمیدیان،نبشتن به خسرو بیاموختند

اما به استناد تاریخ سرزمین کهن ایران از دوره باستان یعنی قدیمیترین دوره اي که از زبانهاي ایرانی ه اند مه همان مدارکی به دست آمده، ایرانیان داراي خطی مشخص براي نوشتن بر روي الواح و کتیبه ها بود

خط میخی است.در تاریخ تحول و تکوین خط، خط میخی فارسی باستان که از خطوط سامی رایج در بین النهرین اقتباس شده است از زمره خطوط هجانگار محسوب می شود. زیرا ارزش صوتی هر عالمت برابر

زمانی پیدایش زبان و ) خط اوستایی که به دلیل اختالف47: 1384یک صامت و یک مصوت است.(باقري،شود، با وجود محدود بودن میزان جزء خطوط متعلق به دوره میانه ارزیابی می-در دوره ساسانی–خط آن

-منابع موجود در آن، یکی از برجسته ترین دوره هاي پیدایش و تکامل خط فارسی را به خود اختصاص میدن به نقطه حاضر مربوط به خط پهلوي متعلق به دهد. اما اصلی ترین خط در سیر تکامل خط فارسی تا رسی

شده و بجاي دوره ساسانی است. در این دوره خطوط متفاوتی در ایران براي کاربردهاي متفاوت استفاده میشده است.خط از واژه دبیره براي شناخت آنها استفاده می

از خط اوستایی ) همگانی بر اساس روایت الفهرست خط هام دبیره (یکی از هفت خط اصلی ایرانی پس عالمت بوده و همانگونه که بر 33شده و داراي تر بوده و براي نوشتن کتب و رسائل نیز از آن استفاده می

شده است.این خط با خط کتابی ساسانی مطابقت می کند که به خط پهلوي ساسانی گذشته، نوشته میزبان می) خط پهلوي از جهت اصول شبیه خط فارسی 1381:48یا پهلوي جنوبی مشهور شده است.(عبدي زاده،

جدید است. این شباهت و همسانیهاي موجود میان دوخط فارسی میانه و جدید امري اتفاقی و تصادفی نیست.بلکه بدان دلیل است که هردوي آنها از یک آبشخور سرچشمه گرفته اند.خطوط ایرانی میانه از خط

شده بودندو خط فارسی جدید نیز همان خط کوفی عربی است که با آرامی که خود ریشه سامی دارداقتباس-تغییرات جزئی و ظاهري به صورت کنونی درآمده است. خط عربی خود از زمره خطوط سامی می

) 1384:89باشد.(باقري،تا این مرحله از تاریخ پیدایش خط فارسی، هرکدام از خطوط داراي ویژگی هاي مثبت و منفی بوده که

مقام بررسی آن نیستیم. اما چالشهاي امروز فارسی نویسی و در پی آن درست نویسی فارسی تابع درك درصحیح تعریف نوشتار می باشد.نوشتار کاربرد زبان به وسیله خط است. در نوشتار خط جایگزین آوا می

نقش ارتباطی امکان هایی شودو امکان نمایش زبان فراهم می آید و به منظور کارایی بیشتر و بهتر نوشتار در )1383:77فراهم آمده که آنها را آیین نوشتار می نامند.(بابک،

در تمامی خطوط که در زبان فارسی مورد استفاده قرار گرفته اند اختالفات بسیاري ناشی از تند نویسی یا ده است. اما در و یا سعی در زیبا نویسی پدید آم-مثال در نگارش بر روي کتیبه ها-محدودیت هاي فضا

هیچ زمانی چون حال حاضر، خط فارسی دچار مشکالتی مربوط به خارج از قواعد خود نبوده است.براي

٣٠١١نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

روشن تر شدن این موضوع، بررسی مثال ذیل خالی از لطف نیست. یک سامانه رایانه اي یا یک فرد غیر ین ناظر بر خط و زبان فارسی در برابر فارسی زبان را در نظر گرفته و تصور نمایید بدون در نظر گرفتن قوان

این سه عبارت کدام یک را به عنوان عبارتی از زبان فارسی تشخیص خواهد داد:وەوەزمۆدەکت ئێنینەكێکت پێر یادەبن هەم و لێد

ارض غیر مسجله علی خارطه الجغرافیابه دانش دل پیر برنا بودتوانا بود هرکه دانا بود

د ناظر بر شکل حروف و نویسه ها و عدم درك معناي واژگان که آنهم مترتب بر بدون شک ندانستن قواعخطوط است، مانع تشخیص جمالت کردي، عربی ، اردو و فارسی از یکدیگر خواهد بود.اما ویژگی هاي

خط فارسی به نسبت سایر خطوط مشابه چیست؟نشانه هاي حروف در خط فارسی در جدول بعد نمایش داده شده است:

IPAنشانه در امناشکال متنی

IPAنشانه در ناماشکال متنی

پایانآغازمیانپایانپایانآغازمیانپایان

ʾalef[ɒ], [ʔ]اا/آـاـاṣād[s]صـصــص

be[b]ببـبــبz̤ād[z]ضضـضــض

pe[p]پپـپــپṭā[t]ططـطــط

te[t]تتـتــتẓā[z]ظظـظــظ

s̱e[s]ثثـثــثʿeyn[ʔ]ععـعــع

jim[d͡ʒ]ججـجـجġeyn[ɣ] / [ɢ]غغـغــغ

che[t͡ ʃ]چچـچـچfe[f]ففـفــف

ḥe(jimi)[h]ححـحـحqāf[ɢ] / []/ [q]ققـقــق

khe[x]خخـخـخkāf[k]كکـکــک

dāl[d]ددـدـدgāf[ɡ]گگـگــگ

ẕāl[z]ذذـذـذlām[l]للـلــل

re[ɾ]ررـرـرmim[m]ممـمــم

٣٠١٢

٣٠١٢

مجموعه مقاالت

IPAنشانه در امناشکال متنی

IPAنشانه در ناماشکال متنی

پایانآغازمیانپایانپایانآغازمیانپایان

ze[z]ززـزـزnun[n]ننـنــن

že[ʒ]ژژـژـژvāv[v] / [uː] / [o]/[ow] / [oː]

ووـوـو

sin[s]سسـســسhe[h]ههــهــه

šin[ʃ]ششـشــشye[j]/[i]/[ɒː]ىیـیـی

بندي کلی حروف فارسی از نظر قرار گرفتن در این جدول به دو دسته چهار وجهی و دو در یک تقسیم وجهی تقسیم بندي می شوند. منظور از دو وجهی بودن حروف نشانه هایی است که شکل تنها، آغازین،میانی

در شیوه و پایانی آنها تنها شامل دو صورت می شود. مانند: الف،د،ذ،ر،ز،ژ،و. در حالی که سایر صورتها نگارش داراي چهار حالت مختلف نمایش هستند مانند: گـ ، ـگـ ، ـگ ، گ. به اشکالی که قابلیت اتصال

هاي خط فارسی به شود.اما سایر ویژگیآغازین و میانی و پایانی را با حروف دیگر دارند پیوندپذیر کفته میشرح زیر است:

الخط آن به نمایش در نمی آیند.صامت است و مصوتها در رسم32زبان فارسی داراي این خط با خطوط پشتو،اردو،کردي،عربی همگی از ریشه مشترك آرامی (از مشتقات خطوط سامی) آمده

نشانه هاي شده است.واژگانی داراي جنسیت مونث که با (ة) مشخص می شوند فارسی نیستند ماننده کبیرةشوند.ند اما در کلمات فارسی شده و دخیل استفاده میهمزه به صورت بنیادین وابسته به حروف فارسی نیست

نقطه بر روي حروف نیز 4نقطه در باال یا پایین نیستند(در برخی زبانها 3حروف خط فارسی داراي بیش از وجود دارد)

نشانه مد مشترك بین عربی و فارسی است.

٣٠١٣نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

ي حروف متعلق به خط فارسی نشانه هاي مانند هفت کوچک (کردي و اردو) حلقه یا طاي کوچک بر رونیستند.

نشانه هایی مشترك با خط و زبان عربی در برخی واژگان فارسی شده عربی یا وارد شده از این زبان شوند.نمایش داده می

حروف در این زبان از سمت راست و اعداد از سمت چپ نمایش داده می شوند.براي تشخیص نویسه هایی حروف در سامانه هاي ها در زمان خود داراي اهمیت ویژه اي این ویژگی

از آن یاد OCRخواهند بود که در این مقاله با عنوان 1بازیابی اطالعات و یا نویسه خوان هاي نوريخواهدشد.

خط عربی 2اما استاندارد رایج جهت تبدیل این حروف به کاراکترهاي رایانه اي از الگوي رمزگذارياي، حروف دلیل دامنه وسیع کاربران از همان ابتداي پیدایش قلمهاي رایانهپیروي می کند.در این خط به

و سپس نسخه ASMO708عربی نیز صاحب استاندارد ویژه اي شدند. نسخه نخست این استاندارد با عنوان DOS و بعد از آن به ترتیب کد پیج ویندوز با عنوانCP1256 وUnicode طراحی شدند. هرکدام از این

نیز در زمان پیدایش نسخه 1256انداردها داراي مشکالت و مزایایی بود. نسخه فارسی کد پیج ویندوز استعربی، طراحی و به بازار عرضه شد. ولی استاندارد یونیکد به عنوان جامع ترین استاندارد شناخته شده و

و ISO8859انداردهاي فراگیر و در حال حاضر پرطرفدارترین استاندارد شناخت حروف است. همچنین استWestern Arabic نیز در گذشته پدید آمدند که چندان مورد استقبال قرار نگرفتند. اما اهمیت استاندارد براي

چیست؟ استانداردها معادل نویسه ها را در ماشین به منظور شناسایی مجدد تعیین می کنند . معادل هر نویسه رف و یا صدا که در برخی موارد در زبان فارسی نیز کاربرد می در خط یک زبان اعم از عدد یا نشانه یا ح

یابد، یک نشانه در هر استاندارد قرار می گیرد. زبان نشانه هاي رایانه اي از چپ به راست و خط فارسی از

1 Optical character recognition2 Encoding

٣٠١٤

٣٠١٤

مجموعه مقاالت

راست به چپ است. بنابراین جهت تبدیل کاراکترهاي به هم ریخته و نامشخص، فرایندي صورت می گیرد ل متوجه سمت نگارش اعداد احتمالی در یک متن نیز باشد. که در عین حا

حال اگر استاندارد اطالعات ثبت شده در یک پایگاه داده با استاندارد کاربري که در سمت سرویس گیرنده در جستجوي اطالعات است یکسان نباشد چه اتفاقی خواهد افتاد. بدون شک بخش عمده مشکالت

ی در بسترهاي الکترونیک ناشی از همین بعد ظریف اما اساسی در تولید ناشی از عدم کارآمدي خط فارسمحتواست.

با توجه به کنندیمفیاز ابهام تعري، روشن و عاریو اطالعاتیارتباطیاز آنجا که زبان علم را زبانبا خود یو اطالعاتیعلم در نقش ارتباططهیدر حیگفت زبان و خط فارستوانیمخط فارسی مشکالت .کندیچندان موفق عمل نمیشکل کنون

، پردازندیاطالعات میابیو بازرهیبه ذخیخط کنونوهیزبان و شنیکه با استفاده از ایاطالعاتيهاگاهیپاو شوندیاطالعات میابیو بازرهیمراحل ذخيسبب کندیمطلوب داشته باشند و عواملییکاراتوانندینميهمواره برایوجود اشکاالت خط فارسلیبه دلدیگرد. از طرفدهنیکاهش ماطالعات را بی صحیحایباز

و استفاده از واژه انهیبه را1پویشگرهاتوسط از روي تصویر وارد کردن متنبه منظورOCRاستفاده از .وجود داردتیها محدودها و گنجواژهنامهو واژههاابیها مانند غلطمورد استفاده در آنيپردازها و ابزارها

يافزارهامتن و استفاده از نرملیاز متن، تحلییاطالعات محتوایابیپردازش متن، خالصه کردن متن، بازاستفاده از یخاص خط فارسيهاتیمحدودلیهستند که به دليمتن به گفتار و برعکس، از مواردلیتبد

.ردیپذیآنها به صورت کامل انجام نمدستور زبان این حوزه ها با دستور زبانها و از جمله فارسی سرو کار دارند.از سوي دیگر برخی از

یادیآن با نام توانش زبانازیکه چامسکیدانش زباننیزبان است. ای آن لااهیمند دانش زباننظامفیتوصان نقش زبهرانیگواست که در ذهن سخنییو معناينحوی،، واژگانآواییاز قواعد ياکند، مجموعهمی

ساختن جمله يها را برااست که واژهيقواعدفیمنظر، گستره دستور زبان فراتر از توصنیت. ازاسبسته ادهند.هم پیوند میبه

برابر آن، اصطالح کنش است ؛ درتیاز واقعییا همان دانش ناخودآگاه اهل زبان، انتزاعیتوانش زبانگفتار، زبان است و به صورتکیانیگوسخنیاز توانش زبانیابقرار دارد که در واقع تبلور یا بازتیزبان

بالقوه اشاره دارد و کنش یشود. به سخن دیگر، توانش به دانش زبانآشکار میدیگريهانوشتار یا صورتو جزی، فرهنگی، اجتماعی، ذهنی، عصبیشناختمتأثر از عوامل روانبساچهبالفعل آن دانش است کهصورت

اشد.بهانیا

1 Scanner

٣٠١٥نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

اهل زبان و هدف یدانش ذهنی بررسیعنیتوانش، فیشناس را مطالعه و توصوظیفه زبانیچامسکاست، نزد یذهنيادهیکه زبان پدجاداند. از آنمییدانش ذاتنیايهایژگیبه ویابیرا دستينظریشناسزبان

به ياچهی، مطالعه زبان درینگرشنینکند. بر پایه چرا نیز دنبال مییشناختاهداف روانی، نظریه زبانيوزبان بخشنیاتریکند، نحو زامیاز آن یادیکه چامسکیگشاید. در دستور زبانمیشناخت ذهن آدمیيسو) 35: 1384(دبیرمقدم،گیرد.قرار مییفیو توصيشود و در کانون مطالعات نظرمییتلق

گردد. انتقال از یک زبان به زبان دیگر مطرح میتاکید بر نحو به عنوان بخش اصلی درك جمالت هنگام شود. اما این حوزه در در برخی موارد این امر به صورت انسانی و در برخی دیگر از طریق ماشین انجام می

هایی به دلیل ماهیت زبان فارسی باعث نیز به دلیل شیوه قرار گرفتن واژگان و حروف آنها باعث بروز چالشخط فارسی می شود.

اصل 3نظران بر این باورند که در نوشتن واژه ها و عبارتها و جمله ها به خط فارسی رخی از صاحببتطابق ملفوظ و مکتوب و استقالل واژه ها در جمله و سهولت در خوانش متن ، ضامن صحت انتقال معنی و

)1380:42یکسان سازي روش نگارش به خط فارسی است.(رضازاده ملک،ان استفاده سنتی و نگارش معمول خود و فارغ از موضوع بسترهاي الکترونیک داراي ی در زمخط فارس

هایی است که می تواند به عنوان نقاط ضعف آن در برابر خطوطی همچون التین یا یونانی قلمداد ویژگیشود. این ضعف در برخی موارد ناشی از شکل حروف و در برخی موارد ناشی از دستور نگارش آن است. به

حروف عنوان مثال چهار حرف ذ،ض،ظ،ز داراي آواي یکسانی در زبان فارسی هستند و بالعکس آن برخی چند صدا ينشانه براکیاز یگاهکهيا، به گونهدهندینشان نمقیزبان را به صورت دقيالفبا، آواهاخط قرار گرفتن بر روينییباال و پا(و) همچنین حروف فارسی مرز یکسانی از نظر مانندشودیاستفاده م

شما مثال با کلمه یوقتبیترتنیفاقد نشانه هستند. به ایزبان فارسیاصلمصوت کوتاه3ندارند.یکرس.دیبخوانیرا با چه حرکت» م«حرف دیکه بادیدانینمدیشویروبه رو م»ملک«

کردندستکمتون و یي سهولت در آموزش زبان و خواندن درست برای راهافتني یبرای شیاندچارهق.م، مکتوبات دره سند متعلق 3100قدیمی ترین نوشته هاي مصري متعلق به د.درازي دارنهیشیپالخط رسم

ق.م. هستند. بر 1200ق.م. مکتوبات چینی متعلق به 1900ق.م. نوشته هاي جزیره کرت مربوط به 2500به ار، البته نه به کارگیري نمادهاي خاص در یک نوشته، به این اساس منطقی به نظر می رسد که استفاده از نوشت

)1363:36تدریج از فرهنگی به فرهنگهاي دور دست منتقل شده باشد. (بی یرویش ، به همان سان که باغ به باغبان و توجه دائمی او نیاز دارد شیوه هاي خط نیز همواره به اصالح هایی نیاز

وفق می شویم پاره اي از آشفتگیهاي زاید را در خط فارسی ازمیان خواهد داشت. اگر به فرض ما امروز مبرداریم، دانسته نیست که آیندگان کامال در این زمینه آسوده باشند، نه، آنان نیز ناگزیر خواهند شد بسیاري از

)222: 1354رسمها و آیین هاي امروز ما را دگرگون سازند و بدعتهاي نوین گذارند (ادیب سلطانی ، هر روز گسترش وتریکامپبا کارکهاکنوناما دینرسبه ثمر دیباکهگوناگون چنان لیدالي گذشته به هاشتال

٣٠١٦

٣٠١٦

مجموعه مقاالت

امکاناتي از ریگبهرهي برا، ردیگیمي نوشتن با قلم را جاوتریکامپنوشتن با جیتدربهو ابدییمي ترشیبت.اسریناگزی ضرورتالخط اصالح رسم…، آموزش بهتر زبان ودیجدي يتکنولوژ

درمورد اصالح ساختار خط فارسی و در پی آن نظریاتی که معتقد به تغییر خط فارسی براي تطبیق با استانداردهاي روز مطرح شده اند ، همیشه داراي موافقان و مخالفانی بوده است، برخی نظرها بدون داوري

نماید وجود صامتهایی که بشتر از خط درمورد تغییر خط می تواند به اصالح خط فارسی کمک قابل توجهی عربی وارد خط فارسی شده است یکی از مواردي است که می تواند درچرخه اصالح خط فارسی مورد بررسی قرار گیرد. اما ترس مخالفان یکسان سازي حروف هم صدا به یک صورت واحد دراي ریشه واحدي

خت کلمات یکسان به وجود خواهد آورد.است که ناشی از نگرانی اختالف معنایی واژه ها در شنابراي مثال حروف ز،ظ،ذوض در زبان فارسی که داراي آواي یکسانی هستند (هر چند در زبان عربی داراي اختالفات بسیار متفاوتی باشند) در خوانش لغات عربی به زبان فارسی معموال این کلمات به یک شکل

ه معنی خوراك) و قضا (به معنی سرنوشت) و غزا ( به معنی تلفظ می شوند. به عنوان مثال کلمات غذا (بجنگ) داراي تلفظ یکسانی هستند. نظر مخالفان یکسان کردن حروف و کم کردن شکل واژگانی در زبان

خواننده در شناخت "غزا"فارسی آن است که در صورتی که هر سه واژه به یک صورت نوشته شوند مثال . این در حالی است که بساري از واژگان فارسی در حال حاضر نیز به یک معنی آن دچار مشکل خواهد شد

شکل واحد نوشته شده و برحسب کاربرد در جمله داراي بار معنایی مختلفی می شوند. به عنوان مثال شیر به به معناي مایع لبنی خوردنی و یا به معنی وسیله کنترل مخزن مایعات و یا حیوانی درنده در بشه زار هر سه

یک شکل نوشته می شوند اما به یک صورت خوانده نمی شوند.ابراهیم گرانفر در کتاب لزوم قطعی تغییر خط نیز به همین موضوع اشاره کرده است: ترس و نگرانی درمورد حذف حروف مشابه از نظر اختالل در معانی کلمات به کلی بی مور است. زیرا همانطور که گفته

ه تنها نیست که تا در صورت داشتن چند معنی انتخاب معنی خاص و منظور مواجه با شد، سروکار ما با کلماشکال گردد. ما با جمله و مقال سروکار داریم کلماتی که یک جمله را تشکیل می دهند به یکدیگر وابسته

ر مثالی درمورد ) نویسنده در ادامه با ذک1336:124بوده و در ابالغ معنا، معین و مشار یکدیگرند. (گرانفر ، غذا بیان می کند که اگر گوینده اي جمله غذا سرد شد را بیان کند شنونده هیچگاه به تصور سرد شدن سرنوشت یا جنگ و نبرد معنارا استنباط نمی کند و این امر کامال منطبق بر واقعیت است. در ترجمه ماشینی

د شیر در عبارت معناي اصلی را به ما نمایش می نیز یکی از دالیلی که هنگام تبدیل نویسه هاي مشابه مانندهد توجه به ماقبل و مابعد واژه درمیان عبارت است. براین اساس معناي عبارت شیر به دهکده حمله کرد

معادل معناي:

٣٠١٧نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

The lion attacked to village به زبان مقصد و به صورتThe milk attacked to village .معنا نخواهد شداساس معادل یابی واژگان همچون حمله کردن را مکان تشخیص شیر درنده از شیر خوردنی و از چون بر

طریق بر چسب کلمات میسر خواهد شد.محمد دکتری و کابلرجیاي مقالهرح ضرورت اصالح خط فارسی همچنین در سالهاي گذشته در دو طرو و متخصصان روبهسندگانینو، شاعران و بانیادشناسان، با استقبال زبان72شماره نهیآدهینشری درصنعت

نیامند و متخصص در عالقهمتفکرانی از گروهبحث از نیامیتنظو ادارهي و ریگیپي برانهیآدد. مجلهشی، کابلرجیای، باطنی، محمدرضا اماممیکرانیآقاجمع با حضور نیانشست نینخستتا کرددرخواست نهیزمی برگزار شد.کردوانکاظممد شاملو، شناس، اححقمحمدیعل

ی جمع اصلحفظ شود هدف کامالًی و ارتباط با گذشته فارسمنطق زبان کهي نحوالخط به اصالح رسمبا حفظ وتریکامپامکاناتو هاییکارآیی از ریگبهرهي برایی هاراهافتنی، هانشستنگونهیاندیبرآبود و مذکور

اعالم شد. یفارسو اصالت منطق خط و زبان ی مختلفی مباحث تالیجیدي ابزارهای در فارسي گسترش زبان روشیپي هاچالشدر مباحث مرتبط با

ي هایبررسنهیزمی در تخصصي کارگروههاجادیاي جهت دیجدي افقهامباحث نی. اه استدیگردمطرح لیان امر درصدد اصالح در صورتی که متو. ه استدی فراهم نموتالیجیدطیمحمقوله خط و زبان در تریفن

ساختاري براي حضور موثر خط فارسی در بسترهاي دیجیتالی نباشند، صدمات جبران ناپذیري بر ماهیت حضور این زبان دربسترهاي الکترونیک وارد خواهد آمد.نتایج مطالعات میدانی در زمینه استفاده بهینه از خط

ده اي است. فارسی در اینگونه بسترها حاوي داده هاي نگران کنندر معرض دید زبانانیفارسدر بین چند انجمن اینترنتی پرتردد به بهانه این تحقیق پرسشنامه الکترونیکی

پرسشنامه حاوي نکات متعددي در زمینه کاربرد روزمره فناوري و ابزارهاي نیت. ابازدیدکنندگان قرار گرفاستقبال از خط فارسی در ت دف کسب اطالع از وضعیدر زندگی روزمره افراد بوده و نتایج آن با هدیجیتالی

زم به ذکر است بر اساس فرمول استاندارد تحقیقات علمی ت. البسترهاي الکترونیکی تدوین گردیده اسپرسش شونده قابل تعمیم بوده و نتایج حاصله برآیند 1600این جامعه آماري تا مرز معروف به کوکران،

پرسش شونده 412هاي انجام شده از دهد.بررسیشگري را نمایش میفکري نزدیک به جامعه اصلی پرسنتایج ارائه شده را به همراه داشت.

اید:: آیا تاکنون در ابزارهاي دیجیتالی به مشکل عدم پشتیبانی از خط فارسی برخورد کرده1سوال

٣٠١٨

٣٠١٨

مجموعه مقاالت

اي الکترونیک به چه زبانی است؟: اولویت شما براي مبادله پیام در بستره2سوال

این نظر سنجی و موارد مشابه آن اهمیت موضوع خط و قلم فارسی در بسترهاي الکترونیک را روشن رویکرد کاربران سایتهاي اینترنتی منجر به پدید آمدن اصطالح فینگلیسی در میان اهل فن گردیده که د. کنمی

کنند ار معنایی است. در برخی موارد به کاربرانی که از خط انگلیسی و کلمات فارسی استفاده میداراي دو بو متن به گفتار و لیتبديافزارهامتن و استفاده از نرملیاز متن، تحلییاطالعات محتوایابیبازماشینی،

بان بیان می شود نیز فینگلیش یا در برخی موارد به نوع ترجمه اي که از زبان انگلیسی با ذهنیت یک فارسی زفینگلیسی گفته می شود. این امر بر اساس تجارب مدرسین زبان انگلیسی نیز قابل توصیف است که معتقدند اغلب زبان آموزان ما به فارسی فکر می کنند و از قالب گرامر انگلیسی براي بیان افکار و نیات خود استفاده

ترتیبها با هم جور در نمی آیند. در نتیجه حاصل جمله هاي این زبان آموزان می کنند که صد البته معموال این )1390:10نامیم. (قالجوري، چیزي می شود که آن را جمله هاي فینگلیش یا فینگلیسی می

٣٠١٩نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

حال با توجه به ضرورت چاره اندیشی براي حضور موثر خط فارسی در بسترهاي الکترونیک مباحثی که کالت در این حوزه می شود، بر اساس ابزارهایی نوین رایانه اي تقسیم بندي شده اند. باعث پدیدار شدن مش

ترجمه متن، سازيخالصه ابزارهاي ، ( تبدیل تصویر به متن و ...)متنگرهايپردازشاین ابزارها شامل می باشد.برعکس

که» و«، مانند اده میشوداستفبراي داللت بر چند حرف مختلف نشانهیک در زبان فارسی در برخی موارد کاربرد است:پنج داراي

». تو«و » خوش«براي بیان ضمه در کلمات ». او«و » شور«مانند » واو ماقبل مضموم«بیان مصوت ممدود یا

». عفو«و » والی«و » آواز«در کلماتی چون » واو«بیان حرف صامت آنهاست. و مانند "جوشن"و "نو"بیان حرف مصوت مرکبی که در کلمات

شود حرفی که در زبان کنونی خوانده نمی».خواستن«و » خواهر«در کلمات » واو معدوله«اینگونه موارد در هنگام تبدیل محتواي متنی به صوت که از کارکردهاي موثر براي حوزه زبانشناسی رایانه

الگوریتم مشخصی اي و خوانش متن است، مشکالت خود را نمایش می دهد. شاید به همین دلیل تاکنونبراي خوانش بدون مشکل انواع مختلف متن فارسی با یک ابزار به وجود نیامده و معموال از قالبهاي

استاندارد براي خوانش جمالت پرکاربرد استفاده می شود.يخط دارانیایکیاز نظر گراف.همچنین یک، دو و حتی سه نقطه دارندخط فارسیبسیاري از حروف

اشتباه بروز ها مشکل ساز شده و موجب آنمشابهت که و مواردي از این دست استشدندانه، سرکاشکال شود. اهمیت بیش از حد نقطه درخط فارسی هنگام تشخیص نوري کاراکترهاکلمات میشخواندر

(بر، شوند کند. به عنوان مثال، کلمات زیر را در نظر بگیرید که با یک یا چند نقطه عوض میاساسی تولید میکوچک بودن نقطه ها بخصوص در متون چاپی و هنگام تبدیل و پردازش آنها به بر، پر، پر، تَر، پز، پز، بز، تز).

متون قابل ویرایش باعث بروز خطاهاي بسیاري خواهد شد. و شود به جاي اینکه از خطشوند. این باعث میخط نمایش داده نمینیدراa , e ,oهاي کوتاه مصوت

مانند ؛و معنا کنیمنوشتار پی به معنا ببریم، از معناي کلمه و جایگاه آن در جمله، آن را درست بخوانیم. بنابر این م، کرْم) و (ملَک، ملک، ملک، ملک) و یا سه کلمه (حکَم، حکم، حکَم)کلمات (کَرَم، کَرَم، کرِم، کُر

الصه سازي متون و از همه مهمتر در هنگام تبدیل متن به صوت هنگام ترجمه متن و یا تحلیل محتوایی و خو بالعکس، عدم دستیابی به معناي واقعی کلمات کلیدي باعث پیدایش خطاهایی ناگزیر خواهد شد.

که برنامه نویسان، طراحان وب و احتماال استراست نویس بودن خط فارسی یکی دیگر از مشکالتیاز چپ باراتاست، عمعموالً التینکهر زبان رایانه د. دنارند با آن مواجهکسانی که با ریاضی سر و کار د

هاي ریاضی و عدم ثبات موقعیت آنها در ي حاوي کلمات التین و فرمولهاهايد. تایپ متنشونیمنوشته

٣٠٢٠

٣٠٢٠

مجموعه مقاالت

ت جمالت فارسی و التین یا فارسی همراه با فرمول باعث پیدایش مشکالت بسیاري در زمینه بازیابی اطالعایا تحلیل متن می شود.

حروفحروف التین از نظر اندازه و جایگاه قرار گرفتن بر کرسی خط، داراي تناسب یکسانی هستند. اما. این چسبندیو گاه نمچسبندیمگریکدیگاه به ،رندیگیقرار میخط کرسنییدر باال و پاخط فارسی

باعث پدید آمد نمشکالت بسیاري هنگام بازیابی متن موضوع به همراه شیوه نامه متناقض رسم الخط فارسی از پایگاه هاي داده و یا تحلیل محتوا و ترجمه ماشینی گردد.

در » الف«شود؛ مانند ی وجود دارد که در بعضی از کلمات هنگام نوشتن حذف میوفحردر خط فارسی ست و بیشتر به سلیقه نگارشی .در عین حال حذف این حروف دائمی نی"اهللا"و "اسمعیل"و » اسحق«کلمات

از اینرو براي تشخیص درست این واژگان حداقل باید هر دو نوع افراد بستگی دارد؛ مانند اسماعیل یا اسحاق.آنرا در نظر داشت.

شکل مختلف 130سی و دو حرف الفباي فارسی همراه با چهار عالمت مد، همزه، تنوین، تشدید به تنوع و تعدد نویسگان«کند. ال در اتوماسیون خط فارسی تولید اشکال میشوند و تفاوت این اشکظاهر می

همچنینسازد.یادگیري زبان و خط فارسی را براي آموزگار و آموزنده دشوار و براي نوآموز توانفرسا میزبان توسط رایانه مشکالتی در خصوص تعداد و ترتیب قرار خودکارسازيتعداد زیاد نویسگان در رابطه با

.کندفتن نویسگان ایجاد میگرهاي عربی در ؛ (مسئول، مسوول). کلمهبه کار بردن همزه درصورتهاي مختلف مانند (مسأله، مسئله)

(مبدا، مبداء)؛ (ابتدا، ابتداء)؛ (نسبتاً، نسبته، نسبتا) مانندشوند.در زبان فارسی نوشته میکه شکلهاي گوناگون ی نیز از جمله دشواریهاي رعایت اصل همخوانی نوشتاري و گفتاري زبان عربدارتنوینهمچنین کلماتو

که در بسیاري از سامانه هاي تبدیل و بازیابی اطالعات به زبان فارسی مشکالتی را به همراه خواهند هستندداشت.

برخی شیوه هاي بکاربردن کلمات ناشی از بی دقتی و عدم احساس ضرورت از سوي کاربران است. و برخی دیگر نیز ناشی از تنوع شیوه ها به جاي یکدیگر مانند (فرایند و فرآیند).» آ « و » ا« اده از استفمانند

آموزشی عدم یکپارچگی دستورهاي مورد استفاده در هنگام آموزش نسل هاي مختلف در زبا فارسی . مانند » ء«استفاده کردن از یا و موسا).مانند (موسی» الف«در کلمات مختوم به » ي«استفاده یا استفاده نکردن از

ي براي کلمات مختوم به هاي بیان حرکت در حالت مضاف مانند (خانه مسکونی و خانهء مسکونی و یا خانهمسکونی).

هنگام استفاده از خط فارسی در ابزارهاي دیجیتالی، برخی موارد قابل ذکر در زمینه دستور زبان فارسی یابد نیز باعث ایجاد چالشهایی در مسیر حصول کامل نتایج می گردد. که تاثیر آن در خط نمود می

٣٠٢١نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

ی توسط کاربران و نویسندگان مورد استفاده سیسرهم نواییسیجدانويبرایثابتوهیهنوز شیبه طور کلقرار نمی گیرد. هرچند فرهنگستان نسبت به اصالح رسم الخط و دستور نویسی تالشهایی انجام داده اما هنوز

بنابر این در بازیابی اطالعات و ترجمه .شودیمتفاوت ظاهر ميهامختلف نگارش افراد به صورتيهاهویشماشینی این امر باعث کسب نتایج نادرست ناشی از عدم شناخت فاصله زائد و الزم در بین کلماتی می گردد

کلمه کیکه شودیظاهر میامهنگی سینوی فاصله بابا فاصله یمشکلکه باید پیوسته یا جدا نوشته شوند.، چرا که شودیکلمه باعث بروز مشکل مدونیانیو فاصله بمیسینویمرکب را به صورت جدا از هم م

یاطالعاتيهاگاهیو هنگام جستجو در پاردیگیکلمه مرکب را به صورت دو کلمه مجزا در نظر مانهیرا» یم«د. شونیسرهم نوشته میجدا و گاهیگاهرکب کهميهاها و اسمفعل.دیآیبه وجود ميادیمشکالت ز

ي شتریبدر موضوع دستور بدان اشاره هستندکهمسأله نیق همیمصاده از جمع همي» ها«صرف فعل و .خواهد شد

هنگام يگریمشکل دیدر زبان فارسیعربيهاون) و وجود جمع،نی،ات، ان، جمع (ها میتعدد عالمشکل چسباندن نشانه هاي مذکور و یا نیم .آوردیبه وجود مهاگاهیوجو در پااطالعات و جستیابیباز

فاصله جدا کردن آن ها و حتی جدانویسی بدون شک منتج به نتایج یکسان در بازیابی اطالعات از پایگاه هاي داده نخواهد شد.

و یها و اسامژهوايشکل نوشتاریو دوگانگدی: همزه، الف مقصوره، تشديمختلف نوشتاريهاصورتدر ورود یباعث ناهماهنگگریديهااز زبانیعلمیخاص و اسامیدر برگرداندن اسامیناهماهنگنیهمچن.شودیاطالعات پردازش شده میها و پراکندگداده

شود مانند تنوع اعمال میاينویسی کلمات مرکب که در اکثر موارد به صورت سلیقهنویسی و جداپیوستهرا، چه، چون، تر، ترین، بی نشانهکار بردن هم، هیچ، که، ضمایر شخصی متصل مان، تان، شان،بهازاستفاده

و امثال آن باعث پیدایش هیچکسو همچنین ،همچنان، (پیشوند نفی)، به، اي (نشانه ندا)، آن و این نویسی یسی و منفصلنوبرخی از کلمات در دو شکل متصلمشکالت بسیاري در بازیابی اطالعات می شود.

مصدرها و فعلهاي ».مندمند؛ اندیشمند و اندیشهعالقمند و عالقه«شوند. مانند به دو شکل مختلف ظاهر میداشتن و نگه«شوند؛ مانند مرکب و اسمهاي مشتق از آنها نیز به دو صورت متصل و منفصل نوشته می

(مثل ایجاد می کندیمعناي متفاوتغیر مرتبط نیزبین دو واژهر اغلب اوقات یک فاصله اضافید».نگهداشتنکند، چنانکه تولید اشکال میو یازیابی اطالعات در جستجواین موضوع به خصوص در).مادر ، ما

و » شناسیکتاب«و یا جستجوي آوردمی» هیچکس«نتایج متفاوتی را با جستجوي » کسهیچ«جستجوي کند.تایج متفاوتی را ارائه میدر موتور جستجوي گوگل ن» کتابشناسی«

اتاق و «الخط بعضی از کلمات که همه شکلهاي آن نیز درست است مانند تنوع امالیی یا تنوع در رسمو کلماتی که فقط یک شکل آنها صحیح است، ولی شکل ناصحیح آن نیز ». امپراتور و امپراطور«و یا » اطاق

البته این جدا از تنوع در مفهوم کلمات است ». وشنود و خشنودذغال و زغال؛ خ«شود، مانند زیاد استفاده می

٣٠٢٢

٣٠٢٢

مجموعه مقاالت

که در دیگر زبانها نیز وجود دارد، یعنی براي بعضی از مفاهیم ممکن است کلمات متنوعی استفاده شود؛ مانند ».کامپیوتر و رایانه«

سیاري از ب–بدون شک رفع تمامی مشکالت مربوط به خط که این مقاله سعی در تشریح آنها نموده و توان امري بسیار دشوار و محال می نماید . اما در جمع بندي نکات می–موارد در آن ناگفته باقی مانده است

که بتواند بدون تغییري در آینده به عنوان نسخه مناسب يداشتن محتوااریدراختيبرااذعان داشت که د شیوه هاي نگارش خط فارسی اصالح گردد. دیجیتالی از میراث زبان فارسی به آن توجه شود، ابتدا بای

به عنوان یک نیاز اساسی اصالح پیکره هاي زبانی که در بسترهاي الکترونیک به عنوان مرجعی براي تر و توانمندتر ، بازیابی و تحلیل اطالعات مورد استفاده قرار می گیرند امري ضروري است.پیکره هایی جامع

یجی خواهد شد که به عنوان سندي از هر بانک اطالعات به زبان فارسی تضمین کننده سالمت و اصالح نتااستخراج می گردد.

همچنین در برخی موارد جایگزین نمودن واژگان اصیل فارسی با موارد غیر فارسی از جمله واژگان دخیل عربی و در حقیقت پاالیش زبان فارسی ، چالشهاي حوزه خط را نیز کمتر می کند. همچنین رعایت

استانداردهاي یکسان در ساختارهاي فنی پایگاه هاي اطالعات که خدمات خود را به زبان فارسی ارائه می این مهم با اصالح دهند می تواند به کسب نتایج بهتر در زمانی بازیابی اطالعات از آنها منتج شود.

ارسی و تحقیق بر روي مربوط به دستور زبان فيهايساختارهایی در زمینه خط فارسی و یکپارچه سازمحققانمرتبط با تولید نرم افزارهاي نوین در این زمینه به دست خواهد آمد. این امر با مشارکت يهاپژوهش

قابل تحقق خواهد بود.و زبانشناسان در کشورهعلوم رایانکتابنامه

1378،ابوالقاسمی محسن ، تاریخ مختصر زبان فارسی،چاپ دوم، تهران ، انتشارات طهوري،1354ادیب سلطانی میرشمس الدین، درآمدي برچگونگی شیوه خط فارسی،تهران، انتشارات امیرکبیر ،1383بابک علی، زبان قلم،چاپ اول ، مشهد ، نشر سخن گستر ،1384باقري مهدي،تاریخ زبان فارسی، چاپ دهم ، تهران ، نشر قطره1363اطنی،چاپ دوم ، تهران ، انتشارت آگاه،یرویش مانفرد،زبانشناسی جدید، ترجمه محمدرضا ببی ،1388چنگلوایی شهرزاد و دیگران، دبیره الف، تهران ، نشر موسسه فرهنگی نظر ،1376حمیدیان سعید، شاهنامه فردوسی، چاپ چهارم، تهران، نشر قطره،1384دبیر مقدم محمد،زبان نشاسی نظري، پیدایش و تکوین دستور زایشی، تهران، انتشارات سمت ،1380رضازاده ملک رحیم، تبیین و تدوین قواعد امالي فارسی،چاپ اول ، تهران، نشر گالب، 1381عبدي زاده التفات، خط پهلوي، اردبیل، نشر نیک آموز ،1336گرانفر ابراهیم، لزوم قطعی تغییر خط، تهران ، نشر اقبال

٣٠٢٣نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

مین فقیري نمونه:(عزاداران بیل و ویژگی هاي ادبیات روستایی در آثار غالم حسین ساعدي و ادهکده پر مالل)

لیلی رحیمی تشیزبان و ادبیات فارسیارشدکارشناسی

چکیدهداستان نویسان ایرانی از دیرباز به روستا نویسی و بازتاب زندگی قشر روستا نشین جامعه توجه داشته اند.

ازگویی و انعکاس ویژگی هاي روستایی و نویسندگانی چون : غالم حسین ساعدي و امین فقیري که به بویژگی هاي روستایی در آثار این دو نویسنده (عزاداران بیل ساعدي و اقلیمی در داستان هایشان پرداخته اند.

،پوشش،معماري، توصیف طبیعت و مناظر روستایی:به صورت هاي مختلف چوندهکده پرمالل فقیري) تجلی یافته است .نویسندگان این دو اثر، تصویري اورها و اعتقادات و ...، بویژگی هاي زبانی، آداب و رسوم

در این مقاله واقعی و فرا واقعی از زندگی روستایی را ارائه کرده اند که با انگیزه هاي متفاوتی نوشته اند.ي آن هاي روستایی در این دو اثر و تفاوت ها و شباهت هاسعی شده است تا حد امکان به بررسی ویژگی

. و همچنین زمینه اي براي پرداختن نویسندگان جوان به داستان هاي روستایی و انعکاس ویژگی دپرداخته شوها و فرهنگ و آداب و رسوم روستایی به خوانندگان باشد .

ادبیات روستایی، ادبیات اقلیمی، غالم حسین ساعدي، امین فقیري، عزاداران بیل، دهکده پر ها: کلیدواژهمالل مقدمه

نویسندگان حوزه ي ادبیات داستانی در تعریف نوعی از ادبیات که خصوصیات ناحیه اي خاص را در خود بگنجاند ، کمتر اصطالح ادبیات اقلیمی و روستایی را به کار برده اند. این نوع از ادبیات را بیشتر ادبیات

نی ایران در حوزه ي ادبیات اقلیمی و بومی ، ناحیه اي و محلی خوانده اند. بخش عظیمی از ادبیات داستاروستایی می گنجد . نویسندگان ایرانی از دیر باز توجه خاصی به روستا نویسی و بازتاب زندگی قشر روستا نشین جامعه داشته اند .داستان هاي اقلیمی و روستایی بیان کننده ي ویژگی ها و شاخص هاي اجتماعی ،

ک اقلیم یا یک ناحیه و یا یک روستا هستند. در این نوع از ادبیات رنگ جغرافیایی ،فرهنگی ، اقتصادي ، یمحلی با پرداختن به فولکلور ،آداب و رسوم ، اعتقادات ، باورها و ویژگی هاي طبیعی خاص هر ناحیه مایه

ط ادبیات اقلیمی گونه اي از ادبیات است که زائیده شرای« می گیرد.در تعرف ادبیات اقلیمی آمده است : بخش عظیمی از ادبیات اقلیمی ادبیات روستایی تشکیل می )« 38: 1376(انوشه، » اقلیمی و جغرافیایی است.

دهد . شروع جدي ادبیات روستایی با تک نگاري هاي جالل آل احمد بود، اما پیشرو واقعی ادبیات روستایی عزاداران بیل، توپ ، « تایی دارند. هاي ساعدي مایه ي روسدر ایران غالم حسین ساعدي است. بیشتر داستان

) 511: 1386ترس و لرز . (میر عابدینی ،

٣٠٢٤

٣٠٢٤

مجموعه مقاالت

مهمترین اثر غالمحسین ساعدي ، عزاداران بیل است. مجموع هشت داستان که وقایع آن از نظر جغرفیایی در یک ده (بیل ) می گذرد و سرگذشت و سرنوشت مردمان آن ده است . بیل دهی ست عجیب،

هیچ یک از دهاتی که در ادبیات معاصر ما تصویر شده شباهت ندارد. نه به حد افراط سبزینگی و زراعت به و نم باران دارد، نه کوه و دشت و تفنگ، نه ارباب و نه رعیت ، نه خشکی مفرط ، نه طراوت و تازگی ، نه

دران و نه در جنگل و حتّی رمه گاو و گوسفند ، این ده نه در آذربایجان است نه در مازن) روستاي بیل ساخته و پرداخته ي ذهن ساعدي است که 402-403: 1381خوزستان.(جمشیدي،

ماجراهایش با خیال و واقعیت و ترس و وحشت درهم آمیخته است . با این وجود کامالً بازگو کننده فضا و ساعدي «روستایی است. محیطی روستایی است با آدم هایی که سادگی و صمیمیت آنها مشخصه ي بارز یک

به مسائل ساده زندگی روستایی می پردازد، از قحطی و بیماري ، از دزدي هاي شبانه، از کشت و کار و از ) 510: 1386عشق هایی که جز ناکامی نتیجه اي ندارند.(میرعابدینی ،

ادبیات روستایی درخشش ادبیات اقلیمی و روستایی را می توان اواسط دهه چهل و پنجاه معرفی کرد. این دوران بیش از هر چیز مدیون تحصیلکرده هایی شد که دوران خدمت (سربازي ) خود را می گذراندند. آنها به عنوان معلم روانه روستاها می شدند و مشاهدات خود را به عنوان گزارشی از وضعیت مناطق

اي آفرینش داستان داشتند. در میان روستایی می نوشتند ، و هنگامی که باز می گشتند دستمایه هایی برستایش انگیزتر از دیگران » امین فقیري « ي روستاها می شوند برداشت هاي روشنفکران شهري که روانه

است براي او روستا محل جستجوي بدویت حسرت انگیز یا جمع آوري فولکلوري نیست بلکه مکان بخشی بهترین و شایسته ترین کار امین ) « 139-140: 1365، (میرعابدینی». از مهمترین رویدادهاي زمانه است

فقیري همان دهکده ي پر مالل است که صمیمیت و تأثیري بیشتري را در خود نشان داده است. موضوع داستان هاي فقیري تصویر زندگی پر مالل روستاییان و محرومان حاشیه نشین است و تقابل آن با زندگی بی

یشکارها و نزول خوارها که بر روي هم تصویري از جامعه ستم کشیده و در خود فرو ي اربابها و پدردانه) 285؛ 1385(یاحقی ، » مانده به دست می دهد.

چگونگی شکل گیري ادبیات روستایی در ایران محمد رضا شاه پهلوي اصالحات ارضی را اجرا کرد و ظاهراً زمین داري 1340-1350در دهه حمالت خود قرار داد . به دنبال این اصالحات ، دستگاه اداري و دیوان ساالري، بورکراسی پوسیده را آماج

و سرمایه داري دولتی توسعه یافت، ارتش مدرنیزه شد و زندگی طبقه ي متوسط شهري نمایی جدید به خود اه روشنفکران گرفت، مدارس و دانشگاه ها و مراکز مختلف شهري توسعه یافت و نهایتاً وظایف نوینی فرا ر

میهن خواه و وطن پرست کشیده شده، متوجه ملّیت ، مذهب و فرهنگ ملی شدند. در این دهه و هنرمندانرا نوشت و آ ن شیفتگی که نسبت به فرهنگ و تمدن غرب در نویسندگان و » غرب زدگی « بود که آل احمد

ي آشکار ضد هاي بعد جلوهدهه و دههروشنکفران دهه هاي قبل بود کم کم رنگ باخت و ادبیات پر بار این

٣٠٢٥نهمین همایش بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی

) . داستان هاي روستایی و اقلیمی در واقع 103-104: 1380استعماري و ضد سلطنتی گرفت. (مهرور، از جمله آن » اصالحات ارضی« تحت تأثیر تغییر و تحوالت سیاسی به وجود آمد . همان طور که ذکر شد ،

رفاه و بهبود زندگی روستاییان و کشاورزان بینجامد ،به فشار و تحوالت است .این برنامه به جاي آنکه به ظلم و تعدي بیشتر آنان انجامید و فقر و فالکت آنان را دامن زد. همین مسأله و جنجال هایی که در پی آن به وجود آمد ، سبب شد تا روشنفکران و نویسندگان به زندگی آنان توجه بیشتري نشان داده و مسائل و

را در آثار خود منعکس کنند ، پس گرایش ادبی تازه اي به نام ادبیات روستایی به وجود آمد .مصائبشاني پژوهشپیشینه

تحقیق در ادبیات روستایی و اقلیمی ،پیشینه ي زیادي ندارد. در این حیطه می توان به دو کتاب اشاره کرد کهمنبع اصلی و اساسی این مقاله به شمار می رود:

سان از میکائیل رسول زاده که به معرفی تعدادي از نویسندگان مشهور در عرصه ادبیات روستا نوی-1روستایی پرداخته است. ابتدا زندگی نامه آنها را بیان کرده است و بعد به تحلیل یکی از آثار روستایی این نویسندگان پرداخته است. نویسندگانی چون : غالم حسین ساعدي ،بهرام

ی ، جالل آل احمد و... و در پایان نگاهی به زندگی نامه شهریار و منظومه حیدر صادقی،صمد بهرنگباباي او که یک اثر در حوزه ي ادبیات روستایی به شمار می رود داشته است. این کتاب در سال

توسط انتشارات پینار در تهران به چاپ رسیده است .1388ر این کتاب کوشیده است به شیوه اي منظم صد سال داستان نویسی از حسن میرعابدینی ، وي د-2

ادبیات معاصر را مطالعه کند و تا حد امکان ، تصویري جامع و بیطرفانه از گرایش ها و دگرگونی هاي داستان نویسی ایران در سده ي گذشته ترسیم کند .چاپ اول جلد یک این کتاب در سال

ه است .چاپ جدید جلد اول و دوم توسط نشر تندر به چاپ رسید1368و جلد دو در سال 1366به چاپ رسیده است.1386این کتاب که شامل چهار بخش می باشد توسط نشر چشمه در سال

همچنین در زمینه ي ادبیات اقلیمی به غیر از صدسال داستان نویسی از حسن میرعابدینی که به ادبیات و مقاالت مختلف اشاره کرد: روستایی پرداخته است می توان به چند پایان نامه –اقلیمی

پایان نامه ها : ادبیات اقلیمی و تجلی آن در آثار محمود دولت آبادي از ربابه حبیبی ،پایان نامه کارشناسی ارشد، -1

1384دانشگاه زنجان ، زمینه هاي ادبیات اقلیمی در آثار داستان نویسان جنوب در دهه ي چهل از عنایت اله محمودي،پایان -2

1383ناسی ارشد، دانشگاه اراك ، نامه کارشمقاالت :

در قلمرو ادبیات اقلیمی نوشته : محمد جعفري قنواتی ، چاپ شده در پژوهشگاه علوم انسانی و -1مطالعات فرهنگی

٣٠٢٦

٣٠٢٦

مجموعه مقاالت

ژوهشگاه علوم انسانی و درباره ي ادبیات بومی نوشته : عبدالعلی دستغیب ، چاپ شده در پ-2مطالعات فرهنگی

در داستان نویسی شمال ایران نوشته: دکتر رحمان مشتاق مهر و دکتر رضا ویژگی هاي اقلیمی-3صادقی شهپر. چاپ شده در مجله علمی پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)

و چند مقاله دیگر که در منابع ذکر شده است پیشرو ادبیات روستایی :

در تبریز به دنیا آمد. پس از سپر�