رد ياﻪﻓﻮﻠﻋ مﻮﮔرﻮﺳ ﺪﯿﻟﻮﺗ رد بآ...

)121 -134(صص1397 تابستان/ 2/ شماره 10تحقیقات اقتصاد کشاورزي/ جلد

121

اي در برآورد تابع تقاضا و ارزش اقتصادي آب در تولید سورگوم علوفه

منطقه سیستان

2ملیحه حیدري و *1حلیمه پیري

19/6/96تاریخ پذیرش: 31/1/96دریافت: تاریخ

چکیده

کارآمدترین از یکی کشاورزي، بخش در آب اقتصادي ارزش بر مبتنی گذاريقیمت نظام اصالح

اصالح با د.شومنجر می بخش این در آب الگوي مصرف تنظیم به که است تقاضا مدیریت ابزارهاي

زمینه و یافته کاهش آب تقاضاي مقدار که بود امیدوار توانمی کشاورزي، بخش در آب هايتعرفه

کشاورزي آب اقتصادي ارزش تعیین مطالعه، این هدف. گردد فراهم آن سازيذخیره و جوییصرفه

اي در کشت سورگوم علوفه زیررع در مزا تولید، تابع رهیافت از استفاده با تقاضاکنندگان دید از

و پذیرتوابع انعطاف آب، اقتصادي ارزش تعیین براي باشد.می 94منطقه سیستان در سال

تابع شکل بهترین انتخاب بمنظور توابع، این برآورد از پس گرفت. قرار استفاده مورد ناپذیر انعطاف

تابع نتایج، اساس بر شد. هاستفاد سنجیاقتصاد هايآزمون و کالسیک هايفرض از تولید

شده قیمتی تقاضاي مشتقمطلق کشش خودتابع برتر تولید انتخاب شد. قدر عنوان به داگالسکاب

هايکه سیاست دهدمی نشان کشش این مقدار بودن یک از ترمحاسبه شد که بزرگ 25/2آب

وري نهایی باشند. بهره ارزشاب نهاده این بهینهنا مصرف کنترل در مهمی عامل توانندمی قیمتی

5/55دست آمد که اختالف مکعب آب بهریال به ازاي هر متر 450و ارزش اقتصادي آب 3/0تولید

ارزش ها،قیمت اختالف تدریجی حذف با شودمی پیشنهاد بها دارد. بنابرایندرصدي با قیمت آب

هاده در منطقه مورد مطالعه تر کرده و در مصرف این نآب را به جایگاه واقعی خود نزدیک

جویی شود. صرفه

. JEL :Q21 ,Q25 ,Q12طبقه بندي

ناپذیر. پذیر، تابع انعطافاي، تابع انعطافقیمتی، قیمت سایه کشش خودهاي کلیدي: واژه

استادیار گروه مهندسی آب دانشکده آب و خاك دانشگاه زابل. - ١ رشناسی ارشد اقتصاد مالی.اآموخته ک دانش - ٢

[email protected]نویسنده مسئول مقاله: *

ناي در منطقه سیستابرآورد تابع تقاضا و ارزش اقتصادي آب در تولید سورگوم علوفه

122

پیشگفتار

اقتصادي گوناگون هايبخش بین در ي آبکنندهمصرف ترینعمده کشاورزي بخش حال حاضر، در

آب، نهادة از مطلوب گیريبهره راستاي در که است الزم بنابراین شود؛می محسوب کشور

مهم، و تأثیرگذار راهکارهاي از یکی شوند. گرفته نظر مناسب در مدیریتی و علمی راهکارهاي

-مطلوب تخصیص به آن وجود چرا که است، آب کشاورزي براي گذاريقیمت و واقعی قیمت تعیین

و قیمت تعیین ).1389کند(دشتی و همکاران، می کمک گوناگون محصوالت بین نهاده این تر

درآمد ایجاد ها،قیمت بودن نظیر: عادالنه یگوناگون هايهدف تواندمی گذاريقیمت هايسیاست

و منابع از استفادة بهینه منابع، حفاظت بهبود آبی، منابع کنندگانعرضه براي پایدار و کافی

معادل بهایی آب، اقتصادي ارزش واقع در کند. برآورده را هاقیمت شدید تغییرهاي از جلوگیري

براي است، حاضر دولتی، یا خصوصی يشده عرضه آب منابع عقالیی کننده مصرف یک که است

با کیفیت معین حجم بعد چهار به باید آب اقتصادي ارزش تعیین بپردازد. در آن استفاده از

ممکن گوناگون هايمکان در آب فیزیکی عرضه زیرا شود؛ توجه مکان معین و زمان در مشخص،

بعدهاي در آب عرضه میزان يدهندهنشان که آن عرضه اقتصادي ولی نباشد، محدود است

است کالن هايهزینه صرف آن، نیازمند تأمین و محدود همیشه است، پیش گفته گوناگون

و است خشکنیمه و کشور خشک یک نیز ایران کهاین به توجه با ).1385همکاران، و زاده(کرامت

زمینه در لیمسا مشکالت و بررسی ،بنابراین است، روروبه آبیکم مشکل با آن هايمکان تر بیش

هايو سیاست گرفته صورت هاییفعالیت راستا، این در است. ناپذیر اجتناب و ضروري امري آب

در را خود واقعی ارزش کشور، در ودموج آب قیمت تعیین اما ،است اجراشده گذاريقیمت

لیقا تفاوت آن قیمت و آب اقتصادي ارزش بین باید ،بنابراین ندارد، کشور اقتصاد و گذاري قیمت

مدیریت و ریزيبرنامه در اجتماعی و اقتصادي هايتوجه و دانش از استفاده میان، دراین که شد

در آب هايتعرفه ساله ). هر1381سی، ( منصوري و قیا دارد مهم آب جایگاهی تقاضاي و عرضه

ايآب منطقه هايشرکت به نیرو وزارت به وسیله شهري و صنعت کشاورزي، گوناگون هايبخش

(نظیر ايمنطقه لیمسا از ايپاره و کارشناسی شده هايهزینه اساس بر هاتعرفه این د.شومی ابالغ

جریان بررسی در عمدتاً که جایی آن از اما ،ندشومی تعیین و ) بررسی منابع بودن بحرانی وضعیت

مالحظات اساس بر نه بوده مالحظات مالی اساس بر گذارينرخ هايروش کشاورزي، آب گذارينرخ

قرار استفاده مورد آب تهیه و استخراج مالی هايهزینه ها، تنهاتعرفه این محاسبه در اقتصادي،

با آب ارزش اقتصادي تا شده تالش ،گوناگون مطالعات در همواره، رواین ). از1380(صدر، گیردمی

هاي متعددي . در ارتباط با ارزش اقتصادي آب، پژوهششود برآورد اقتصادي هايروش از استفاده

) در بررسی ارزش اقتصادي 1395در داخل و خارج کشور انجام شده است. گلزاري و همکاران(


123

مکعب بدست آوردند ریال به ازاي هر متر 5/1564گندم در شهرستان گرگان ارزش اقتصادي آب را

با نهاده این بهینهنا مصرف کنترل در مهم یعامل توانندمی قیمتی هايو نتیجه گرفتند، سیاست

) در پژوهشی به تخمین ارزش اقتصادي آب در اردن 2012کاربلیه و همکاران(باشند. آل ارزش

قیمت آب در ترین بیشکشاورزان مایل به پرداخت که ندها نشان دادپرداختند. نتایج مطالعه آن

هاي ارزان آب موجب استفاده بیش از اندازه این منبع کمیاب قیمت ،شرایط بازار هستند، بنابراین

هاي واقعی آن را بپوشاند.شود و در این موقعیت الزم است که قیمت آب عرضه شده، هزینهمی

آبیاري تأمین آب براي استاندارد عرضه مقدار تصادياق ارزش بررسی ) به2012همکاران( و جورادو

ها نشان داد زمانی که آب کمیاب است، نتیجه مطالعه آن پرداختند. آب کمبود وضعیت در

مرتبط با ارزش استاندارد استفاده ناارزش بازار راهبر استفاده مستقیم آب، آن را از افزونکشاورزان

برآورد ارزش در راستاي تاکنون که اقتصادي هايروش رینتساده و تریناز رایج یکی کنند.می

مانند زیادي مطالعات در روش است. این تولید تابع روش گرفته، قرار استفاده مورد آب، اقتصادي

براي تعیین )2008( همکاران و هانگ ) و1383سالمی( و زاد)، حسین1386همکاران( و زادحسین

) ارزش اقتصادي آب را براي 1393است. زارعی و همکاران( شده گرفته کاربه آب اقتصادي ارزش

هاي کردستان و همدان با استفاده از توابع تولید بررسی نمودند. زمینی در استانمحصول سیب

بهاي پرداختی با ارزش اقتصادي آب براي اختالف زیاد قیمت آب ندها نشان دادنتایج مطالعه آن

روابط مناسب و دقیق برآورد ز اندازه این نهاده شده است.زمینی، باعث مصرف بیش اتولید سیب

است تولید توابع برآورد در اساسی و مهم بسیار لیمسا از جمله مستقل، و وابسته متغیرهاي بین

شدت به هانهاده هاي نهاییارزش و مقادیر که چرا گیرد قرار پژوهشگران توجه مورد که بایستی

). در این مطالعه سعی 1984(چالفانت، هستند پژوهشگر به وسیله شده انتخاب تابع شکل از متأثر

تابع ،تا در نهایت شودهاي گذشته از چندین تابع تولید استفاده شده است در مقایسه با پژوهش

. منطقهشوددر منطقه مورد مطالعه تعیین تر بیش یتولید برتر انتخاب و ارزش اقتصادي آب با دقت

ذرت کشت زیر سطح نظر از و باشدمی کشور در توسعه سورگوم براي همم مناطق از یکی سیستان

سورگوم زیرکشت باشد. سطحمی هاي کشور دارااستان بین در را پانزدهم تبه ر ايعلوفه سورگوم و

).1388نام، (بی است بوده هکتار 2000 میانگین طوره ب هاي پرآبیسال در سیستان منطقه در

منطقه، آب منبع تنها اهمیت است. داراي و جدي مسئله یک ن،سیستا دشت در کمبود آب

بحران آب و گیردمی سرچشمه افغانستان یغمايبابا هاياز کوه که باشدمی هیرمند رودخانه

به منجر هیرمند آب تأمین عدم که ايبه گونه بوده رودخانه این در آب کمبود از ناشی منطقه،

آب، منابع از بهتر چه جهت استفاده هر ریزيبرنامه، ذال است. شده منطقه نابودي کشاورزي


124

براي آب واقعی ارزش تعیین تابع تقاضا و پژوهشاست. هدف از این ناپذیراجتناب و ضروري

باشد.این منبع با ارزش در منطقه سیستان می بهینه مصرف براي الزم هايسیاست اعمال

هامواد و روش

پارامتري پیشنهاد شده است. در ناصادي آب دو روش پارامتري و بمنظور محاسبه ارزش اقت

ها نیست بلکه در این روش ارزش اقتصادي آب پارامتري نیازي به تصریح مدل و بیان فرضیهناروش

شود. روش می برآورد هاي اقتصادينظریه چهارچوب در ریاضی هاي روش از کشاورزي با استفاده

هاي متفاوت توابع تولید مانند تابع کنند، مدلاز آن استفاده می تر شبیدانان پارامتري که اقتصاد

گیرد. یافته را در بر مییافته و لئونتیف تعمیمداگالس، ترانسدنتال، ترانسلوگ، درجه دوم تعمیمکاب

در این که جمله از است داراي مزایایی آب اقتصادي ارزش تعیین در پارامتري هايکاربرد روش

فراهم الگوهاي اقتصادسنجی شده برآورد پارامترهاي آماري امکان آزمون رامتريپا هايروش

نوع و آب محدودیت سقف تعیین به پارامتري نیاز هايروش از استفاده براي کهدوم این باشد. می

تفکیک به دسترسدر آب ترین بیش تعیین امکان که شرایطی در ،دیگر بیان به باشد.نمی آب منبع

یراه روش پارامتري باشد، نداشته وجود زیرزمینی و سطحی هايآب شامل نابعم از یک هر

امکان سنجیاقتصاد الگوهاي از استفاده، دیگر سوياز باشد.می آب ارزش برآورد براي تر عملی

ناپذیرانعطاف هايروش از ترو راحت بهتر را پذیرانعطاف توابع بویژه گوناگون توابع از گیريبهره

حاضر، استفاده از روش پژوهشبه همین منظور در ).1386زاد و همکاران، نماید(حسینمی فراهم

پارامتري یا اقتصادسنجی مد نظر قرار گرفته و پس از تعیین تابع تولید مناسب و تخمین آن، تابع

ل مهمی که در برآورد توابع به آن یتقاضاي آب برآورد شده است. در روش پارامتري یکی از مسا

شود. در این شود، شکل تابعی است که به عنون رابطه ریاضی بین متغیرها استفاده میوجه میت

پذیر و اي آب توابع انعطافپژوهش براي تعیین بهترین مدل تابع جهت برآورد قیمت سایه

یافته یافته و لئونتیف تعمیمداگالس، ترانسدنتال، ترانسلوگ، درجه دوم تعمیمناپذیر کاب انعطاف

ررسی شدند.ب

صورت زیر است:فرم کلی این توابع به

داگالس ) تابع کاب1(

) تابع ترانسندنتال2(

تابع ترانسلوگ )3(

یافته) تابع درجه دوم تعمیم4(

یافته) تابع لئونتیف تعمیم5(


125

اي مقدار عملکرد سورگوم علوفه yپارامترهاي مدل، �و β ،αدر هر کدام از توابع گفته شده

(هکتار)، بذر مصرفی x1مقدار نهاده به کار رفته در تولید شامل: سطح زیرکشت (تن در هکتار)،

x2هاي مصرفی(کیلوگرم)، سم x3(لیتر)، نیروي کار x4(روز نفر در هکتار)، کود شیمیایی

x5(کیلوگرم)، مقدار آب مصرفی x6آالت کشاورزي(متر مکعب) و ماشین x7باشد. پس(ساعت) می

اقتصادسنجی تعیین معیارهاي و هاآزمون از استفاده با تابع، بهترین فرم ،گوناگون توابع برآورد از

ها با استفاده از رابطه زیر تعیین شدین تابع تولید، ارزش اقتصادي نهادهگردید. پس از تعی

):1383زاد و سالمی، (حسین

)6(

)7(

: ارزش و : ارزش تولید نهایی ،: قیمت محصول ،: تولید نهایی نهاده آب

.اقتصادي آب

(پاکروان و دارد وجود زیر فرضیه سه نبازاري آ قیمت با آب نهایی وريبهره ارزش مقایسه در

):1389مهرابی،

) از نهاده آب در rx6 =باشد( برابر آن بازاري قیمت با آب نهایی تولید ارزش هرگاه-1

تولید استفاده بهینه شده است.

باشد زیرا دهنده استفاده غیر بهینه از نهاده آب می) باشد، نشانrx6 >در صورتی که (-2

از ارزش تر کم در واقع و است نهاده این خرید قیمت از تر کم نهاده ارزش هر واحد تولید نهایی این

کند. می تولید خود

تر از حد بهینه است زیرا دهد که استفاده از این نهاده کمنشان می ،باشد )rx6 <اگر( -3

صرفه است که از این نهاده تا جایی آن بوده و مقرون به ارزش تولید نهایی آن بیش از قیمت بازاري

.شود) شود، در تولید استفاده rx6 =که(

بررسی حساسیت آب در منطقه مورد مطالعه از کشش قیمتی تقاضاي آب براي ،در ادامه

ت آب چه یک درصد قیمدهد که چناناستفاده شد. این کشش در تولید یک محصول توضیح می

اگر یک ،دیگر بیانتغییر کند، تقاضا براي آب چند درصد در جهت عکس عمل خواهد کرد به

مقدار یابد. اگردرصد قیمت آب افزایش یابد، تقاضا براي مصرف آب چند درصد کاهش می

که دهدمی نشان باشد، یک از ترمحصول بزرگ یک براي آب قیمتیخود کشش قدرمطلق

(پاکروان و مهرابی، باشد مؤثر آب رویهبی مصرف کنترل در تواندمی يگذارقیمت هايسیاست

1389.(


126

قیمتی آب از تابع سود استفاده شد. با توجه به تابع منتخب کاب براي محاسبه کشش خود

باشد:، تابع سود به شکل زیر میپژوهشداگالس در این

)8(

9مشتق جزیی گرفته و مساوي صفر قرار داده شد. معادله x6از تابع سود نسبت به مقدار

نسبت به متغیر آب حل شود، 9دهد. اگر معادله مشتق تابع سود را نسبت به نهاده آب نشان می

).1980(هندرسن و کوانت، آیدبدست می 10تابع تقاضاي مشتق شده آب به صورت معادله

)9(

)10 (

هاي تولیدي بررسی شده، قیمت نهاده هاي ثابت ، مقدار هزینه که در آن

باشد. می و

قیمتی نهاده آب براي فرمول کشش قیمتی تقاضا، کشش خود ) در9گذاري معادله (با جاي

گذاري به صورت زیر است:بررسی سیاست قیمت

)11 (

ضریب متغیر آب در تابع تولید، قیمت نهاده آب، مکعب آب مصرفی، متر که در آن

باشد.تولید می میانگین yاي و قیمت محصول سورگوم علوفه

نفر از صاحبان مزارع 70 به وسیلهنامه تکمیل پرسش راهاز پژوهشمورد نیاز هاي دادهآمار و

. شداستفاده Eviewsافزار بدست آمد. براي انجام محاسبات و تخمین معادالت و تعیین توابع از نرم

نتایج و بحث

داگالس، توابع تولید کاب گوناگونهاي از فرم پژوهشکه گفته شد، در این گونههمان

برآورد یافته استفاده شد. نتایجیافته و لئونتیف تعمیمترانسندنتال، ترانسلوگ، درجه دوم تعمیم

شده است. آورده 1تولید در جدول توابع گوناگون هايفرم

). 2سنجی تعیین گردید(جدول ها و معیارهاي اقتصادسپس تابع برتر با استفاده از آزمون

کرد بیان توانمی اي در منطقه سیستانمناسب براي سورگوم علوفه تولید تابع انتخاب مورد در

(همخطی، کالسیک فروض نقض مشکالت بررسی جهت ها مدل تخمین نتایج به توجه که با

آرچ هايآزمون از تصریح) خطاي و پسماند بودن جمالت نرمال خودهمبستگی، واریانس، ناهمسانی


127

ها،آزمون بدست آمده به نتایج توجه با و شد استفاده واریانس ناهمسانی بررسی برايوایت و

فرض بررسی براي واتسون دوربین آزمون از شد. پذیرفته هامدل همه واریانس همسانی

هامدل خودهمبستگی وجود عدم نیز D.Wاز آزمون بدست آمده نتایج شد. استفاده یخودهمبستگ

اساس بر برآوردي الگوهاي تمامی داد نشان شده الگوهاي برآورد نتایج مقایسه .کرد اثبات را

اما ،ندارند توجهی شایانبرتري و بوده یکدیگر با ) مشابهD.W( واتسون دوربین آماره نیز و R2آماره

ترمناسب تصریح نشان دهنده باشد تر بیش الگو یک در دارمعنی ضرایب شمارهرچه که جایی آن از

). 2002باشد(گجراتی، می برتر الگوها سایر از داگالسکاب لحاظ الگوي این از باشد،می الگو آن

س داگال) تابع کاب1395) و گلزاري و همکارن(1394)، فالحی و همکارن(1389پاکروان و مهرابی(

.کردندیافته را به عنوان تابع برتر تولید انتخاب دوم تعمیم) تابع درجه1392و اسالمی و همکاران(

توان گفت با افزایش استفاده داگالس) میبر اساس تابع برتر(تابع کاب 1با توجه به نتایج جدول

درصد افزایش 072/0ازه تولید به اند مقداریک درصد و با فرض ثبات سایر شرایط، مقداراز آب به

هاي بذر، نیروي کار و کود توان گفت با افزایش یک درصدي بکارگیري نهادهمی ،چنین یابد. هممی

درصد افزایش یابد. مقدار منفی ضریب 12/0و 1/0، 41/0تولید به ترتیب مقدار مقدارشیمیایی

جزئی باشد. کششهاده در تولید میدهنده استفاده بیش از اندازه از این نمربوط به نهاده سم نشان

یابد، درصد افزایش یک میانگین طوربه آب مصرف اگر که واقعیت است این دهندهنشان آب نهاده

اما ،یافت خواهد افزایش درصد 072/0میانگین طور اي بهمحصول سورگوم علوفه عملکرد مقدار

بلکه باشدنمی سطح در واحد آب مصرف مقدار در افزایش لزوما آب مصرف افزایش از منظور

خواهد در پی را آبیاري بازده افزایش، در نهایت که باشدمی براي گیاه دسترسقابل آب افزایش

باشد. با توجه اي چهارده تا بیست روز میداشت. در منطقه مورد مطالعه دور آبیاري سورگوم علوفه

دهند که نه ي حجم زیادي آب به گیاه میبه طوالنی بودن فواصل آبیاري، کشاورزان در هر بار آبیار

دلیل باال بودن تبخیر به علت گرماي شدید هوا و وزش شود بلکه بهگیاه نمی تر بیشتنها باعث رشد

گردد. روزه سیستان، موجب هدر رفتن زیاد آب و پایین بودن بازده آبیاري می 120بادهاي

گیاه به یک هفته کاهش یابد تا ضمن کاهش شود در این منطقه دور آبیاري توصیه می ،بنابراین

تر دچار تنش شده و مقدار عملکرد و بازده نیز افزایش یابد. حجم آب، گیاه نیز کم

با است. مقیاس به نسبت بازدهی بیانگر تولید، شکل تابع به توجه با شده برآورد ضرایب مجموع

به نسبت بازدهی لذا است، شده برآورد 64/0 معادل مدل دارمعنی ضرایب مجموع که این توجه به

واحد در تولید مقدار متغیر وابسته، کهاین به توجه با دیگر، بیان به است. برداران نزولیبهره مقیاس

زیر سطح بدون افزایش درصد 10 مقدار به هانهاده تمام افزایش در صورت بنابراین، است سطح

یافت. خواهد افزایش درصد حدود شش سطح واحد در تولید مقدار کشت


128

با توجه به ضرایب بدست آمده براي تابع کاب داگالس، تابع تقاضا به صورت زیر بدست آمد:

مشتق آب نهاده قیمت به نسبت باال تابع تقاضاي از تقاضا، قیمتی کشش محاسبه بمنظور

محاسبه شد. آبتقاضاي قیمتی خود کشش )11رابطه ( از با استفاده و گرفته

بدست 25/2اي در منطقه سیستانسورگوم علوفه تولید در آب تقاضاي قیمتیخود مقدار کشش

دهد. بر این اساس با یک درصد تغییر می نشان را آن بودن کشش با و است از یک تربزرگ آمد که

،یابد. بنابراینعکس تغییر می راستايدرصد در 25/2در قیمت آب، تقاضا براي این نهاده در تولید

محصول این تولید در آب حد از بیش از مصرف جا،به و درست گذاريقیمت هايسیاست توان بامی

کرد. جلوگیري

کنترل مصرف براي ايسورگوم علوفه تولید در مصرفی آب مترمکعب پیشنهادي هر قیمت براي

نهایی وريبهره ) ونهایی( ارزش بازدهی یا ايیهسا قیمت از توانمی نهاده، این رویهبی

).3(جدول کرد آید، استفادهبدست می 6و 7) که به ترتیب از معادله آب( نهاده

گرم 300مکعب آب اضافی، دهد به ازاي هر متربدست آمد که نشان می 3/0وري نهایی آب بهره

اي نشان داد یابد. ارزش تولید نهایی آب محاسبه شده براي سورگوم علوفهتولید محصول افزایش می

جایی که یابد. از آنریال افزایش می 450مکعب آب اضافی درآمد کشاورزان که با افزودن هر متر

> rx6 تر از حد بهینه است زیرا ارزش تولید نهایی آن بیش است استفاده از این نهاده کم

وري نهاییبهره ارزش که جایی تا نهاده این از که صرفه استبه از قیمت بازاري آن است و مقرون

. چیذري و همکارانشود تولید استفاده در و شود داريخری باشد، برابر آن بازاري با قیمت آن

تولیدات روند سازيبهینه به آرمانی ریزيالگوي برنامه یک هیارا با خود مطالعه ) در1384(

ترینپایین و باالترین بارزوي شیروان سد زیر منطقه سه در آب اقتصادي ارزش و تعیین کشاورزي

کردند. ریال برآورد 56 و 2277 معادل ترتیب به وردینفر و مهر هايدر ماه آب اقتصادي ارزش

و است مکعبمتر یک هر براي ریال200 ايکشت سورگوم علوفه براي مصرفی آب قیمت میانگین

یمبلغ تواندمی قیمتی اختالف این ریال است. 250 آب بازاري و واقعی بین قیمت اختالف مقدار

باشد. اريگذقیمت هايسیاست شروع اجراي براي مناسب


129

هاگیري و پیشنهادنتیجه

اي در با هدف تعیین ارزش اقتصادي آب و تابع تقاضا براي گیاه سورگوم علوفه پژوهشاین

. شدمنطقه سیستان انجام شد. تابع کاب داگالس به عنوان تابع برتر در منطقه مورد مطالعه انتخاب

ریال بدست آمد که 450صادي برآورد شده نتایج محاسبه ارزش اقتصادي آب نشان داد ارزش اقت

نشان آب است. این اختالف زیاد نهاده تر بیشدرصد 5/55ریال) 200بهاي آب (در مقایسه با آب

سبب موضوع این و گیردمی قرار کشاورز اختیار در قیمت کم با و ارزان صورت به آب که دهدمی

یابد. کشش خود قیمتی افزایش این محصول دتولی در مهم نهاده این براي تقاضا مقدار شود،می

گذاري هاي قیمتدهنده اهمیت آن در سیاستبدست آمد که نشان -25/2تقاضاي مشتق شده آب

که است شده اقتصادي، باعث کاالي عنوان به آب، قیمت براي کنترل مصرف آب است. ارزان بودن

حالی در این شود. ه سیستان مصرفاي در منطقسورگوم علوفه تولید در حد از بیش نهاده این

محدودیت دارد و اساسی نقش اغلب بیابانی، و خشک مناطق در تولید، بویژه در آب نهاده که است

د. یکیرومی بشمار خشک، مناطق در آن کمیابی به توجه کشاورزي، با محصوالت تولید در اصلی

تر بیشجویی صرفه سمت به ورزانکشا دادن سوق و کنترل مصرف براي مؤثر و عملی راهکارهاي از

تولید در با ارزش نهاده این اساسی شود نقشمی باعث که است آب مناسب تعیین قیمت

و بازاري هايارزش در موجود اختالف آمده، بدست هاينتیجه به توجه شود. با ترمحصوالت پررنگ

بردارانبهره و کشاورزان از اقتصادي ارزش به نزدیک بهايآب دریافت با دیگر از سوي و اقتصادي

که آب جا آن توان گفت ازدهد. در پایان میمی افزایش را مدنظر نهاده جوییصرفه انگیزه زمین،

اقتصادي کاالیی منزله به آن به نگاه بایستی بخش کشاورزي مصارف همه در دارد، اقتصادي ارزش

مصرف کاهنده هايروش بکار بستن و دقیق مدیریت راه از تر آببهینه و کارآمد تخصیص باشد.

بر بهینهنا يهم اثر و نشود اضافی هايهزینه متحمل کشاورز هم پذیرد تا انجامآبیاري در آب

آب است، نهاده شدیدتر آب محدودیت که بیابانی، و مناطق خشک در بنابراین، باشد. نداشته تولید

بهینه مصرف مقدار درباره کشاورزان زشآمو زمینه، در این شود. مدیریت و ساماندهی بدرستی باید

کشاورزان و خبره کارشناسان مشارکت ها باآن بکارگیري درست زمان و استفاده روش ها،نهاده

کارشناسان شودمی توصیه هدف، این محقق شدن براي است. لذا، امر این در مؤثر یکمک باتجربه

فناوري داشتن و کشاورزي از دانش برخورداري لحاظ از را کشاورزان کشاورزي، سازمان جهاد

و سازيفرهنگ راستايترویجی در هايکالس برگزاري ،چنین هم .کنند منطقه آشنا با مناسب

با است شود و الزم واقع مؤثر تواندمی آب نهاده از بهینه براي استفاده کشاورزان آگاهی افزایش

و آب هدررفت کاهش اعثب آبیاري آب نرخ تدریجی افزایش و آب سیستم تخصیص اصالح

و یابد افزایش کشاورزان درآمد و زیرکشت سطح نهایت، در تا شد آن رویهبی از مصرف جلوگیري


130

آبیاري نیز بازده بهبود به امر کنند که این تلقی اقتصادي کاالیی و ارزشمند اينهاده را آب برانآب

کرد. خواهد کمک

سپاسگزاري

.UOZ-GR-951-104 : کد پژوهانهانشگاه زابل انجام شده است. این پژوهش با حمایت مالی د

منابع

باغات کشاورزي آب تقاضاي تابع ). برآورد1392اسالمی، ا. مهرابی، ع.ا. زهتابیان، غ. و قربانی، م.( -

.17- 27):1(66یزد. نشریه مرتع و آبخیزداري مجله منابع طبیعی ایران، روستاي چرخاب انار

جهاد وزارت اول، جلد .1386-1387 سال زراعی محصوالت کشاورزي نامه ). آمار1388نام.( بی -

صفحه. 117 اطالعات، فناوري و آمار دفتر اقتصادي، و ریزيبرنامه معاونت کشاورزي،

). تعیین ارزش اقتصادي و تابع تقاضاي آب در تولید 1389پاکروان، م. و مهرابی بشرآبادي، ح. ( -

.83- 90:6ن. مجله پژوهش آب ایران، چغندرقند استان کرما

-). تعیین ارزش اقتصادي آب با رهیافت برنامه1384اي،غ. وکرامت زاده، ع. (چیذري، ا.م. شرزه -

.39-66:71اقتصادي، تحقیقاتریزي آرمانی (مطالعه موردي: سد بارزو شیروان)، مجله

کشاورزي آب اقتصادي ارزش برآورد براي تولید تابع انتخاب ).1383ح. ( سالمی. .و ج زاد،حسین -

.53-84: 48مجله اقتصاد کشاورزي و توسعه، گندم. تولید موردي مطالعه

محصوالت تولید در آب اقتصادي ارزش ). برآورد1386صدر.ك. ( ح. و سالمی، ج. زاد،حسین -

دانش لهبناب. مج – مراغه دشت موردي: مطالعه پذیرانعطاف تولید توابع از استفاده با زراعی

.1- 14):2(17کشاورزي،

صادرات بازار ساختار و نسبی مزیت ). تحلیل1389زاده، م. و رضایی، ر. (دشتی، ق. خداوردي

.99-106: 24پسته. اقتصاد و توسعه کشاورزي، جهانی

). برآورد ارزش اقتصادي آب در تولید 1393زارعی، ن. مهرابی بشرآبادي، ح. و خسروي، م. ( -

هاي همدان و کردستان). فصلنامه راهبردهاي توسعه ي موردي: استانمینی(مطالعهزمحصول سیب

.19- 32):3(1روستایی،

آب.گزارش بخش پایدار توسعه و مدیریت در عمومی بخش و بازار نهاد ). نقش1380صدر،ك. ( -

تهران. آب، دفتر اقتصاد ایران، آب منابع مدیریت سهامی شرکت


131

). استخراج توابع تقاضا و تعیین ارزش اقتصادي آب 1394و احمدیان، م. ( فالحی، ا. خلیلیان، ص. -

فاروق شهرستان مرودشت. مجله اقتصاد کشاورزي - در تولید محصوالت عمده زراعی دشت سیدان

.1- 26): 90(23و توسعه،

فاده ). تعیین ارزش اقتصادي آب کشاورزي با است1385زاده، ع. چیذري، ا. و میرزایی، ا. (کرامت -

از مدل الگوي کشت بهینه تلفیق زراعت و باغداري( مطالعه موردي: سد بارزو شیروان. اقتصاد

.33- 60: 54کشاورزي و توسعه،

محصول تولید در آب اقتصادي ارزش ). برآورد1395زاده، ع. (گلزاري، ز. اشراقی، ف. و کرامت -

.458-466):4(30گرگان. نشریه پژوهش آب در کشاورزي، شهرستان در گندم

شده آب کشاورزي پاي سدهاي مخزنی با ). تخمین قیمت تمام1381منصوري، م. و قیاسی، ع. ( -

رهیافت اقتصاد مهندسی( مطالعه موردي: سدهاي مخزنی بوکان، مهاباد و بارون در آذربایجان

.171-191: 37غربی). اقتصاد کشاورزي و توسعه،

Refrences - Al-Karabliehk, E. Salman, Z. A. Al-Omari, S. A. Wolf, H. Al-Assad, A. T. Hunaiti, A. D. & Subah, M. A. (2012). Estimation of the economic value of irrigation waterin jordan. Agriculture Science and Technology. B2: 487-497. - Chalfant, J.A. (1984). Comparison of alternative functional forms with application to agricultural input data. American Journal of Agricultural Economics, 66: 216-220. - Gojarati, D. N. ( 2002). Basic Econometrics, 4th Editions, publish by Tata McGraw-Hill. - Huang, Q. Rozelle, S. & Howitt, R.( 2008). The efficient use of data in estimating production technology: Trading off precision and heterogeneity. Working papers, Department of applied economics, University of Minnesota. - Jurado, A. M. Ortega, M. J. Ruto, E. & Berbel, J. (2012). The economic value of guaranteed water supply for irrigation under scarcity conditions. Agricultural water Management. 113:10-18.


132

ها پیوست

.ايتولید سورگوم علوفه توابع گوناگون هايفرم برآورد نتایج - 1جدول

لئونتیف ترانسلوگ ترانسندنتال داگالسکاب متغیر

یافته تعمیم

- تعمیم درجه دوم

یافته

-86/36** -73/82* 91/82 39/0 64/1** عرض از مبدأ

X1 *56/0 34/24 12/40 -

X2 02/0 - 13/8 - 34/1 -

X3 04/0 - 53/27 04/2 -

X4 **22/0- *95/96 **68/50

X5 004/0 - *86/11- 16/0 -

X6 6/0-E57/4- 65/0 006/0

X7 **02/0 98/27 25/2

X1 24/15 - 3/0 12/0 لگاریتم

X2 04/10 96/0** 41/0** لگاریتم

X3 41/7 32/0 -06/0** لگاریتم

X4 6/4 6/0** 1/0* لگاریتم

X5 93/26** 28/0 12/0** لگاریتم-

X6 28/2 04/0 07/0** لگاریتم

X7 52/5 -47/0** 02/0 لگاریتم -

X1 36/29 جذر

X2 25/18 جذر

X3 62/49 جذر-

X4 3/126 جذر

X5 4/23 جذر

X6 44/3 جذر

X7 51/34 جذر -

X1 82/150 88/2 مجذور-

X2 28/0 05/1 مجذور

X3 32/1 21/1 مجذور

X4 4/32** - 18/2 مجذور-

X5 0003/0 39/2 مجذور

X6 8/0 - 52/0 مجذور-E43/1-

X7 022/0 97/1 مجذور

X1×X2 23/0 79/54 4/5 -

X1×X3 62/0 **89/86 7/17


133

X1×X4 55/0 - 78/303- 23/31

X1×X5 44/2 - 34/5 - 05/0

X1×X6 31/0 58/7 - 001/0 -

X1×X7 23/1 - 38/203 18/7

X2×X3 66/2- 69/118- 1-

X2×X4 **5/1 51/4 13/1

X2×X5 006/0 98/4 006/0

X2×X6 54/1 - 14/0 - 5/0-E15/4

X2×X7 24/1 74/20 12/0 -

X3×X4 99/0 64/97 88/5

X3×X5 73/0 - 8/0 - 033/0 -

X3×X6 16/0 *59/4 0005/0

X3×X7 57/0 28/38 - 13/0

X4×X5 **45/2 **48/32 **18/0

X4×X6 32/2 - 8/2 - *0005/0-

X4×X7 28/1 - 1/84 - 58/1 -

X5×X6 82/1 004/0 6/0-E13/4

X5×X7 2- 57/8 - 009/0 -

X6×X7 78/0 34/0 0001/0

داري به ترتیب در سطح پنج و یک درصدمعنی *و **

.تعیین تابع برتر برايسنجی هاي اقتصاداز آزمون بدست آمدهنتایج - 2جدول

تعداد ضریب هاي نام تابع

دار معنی

D.Wآماره R2آماره Fآماره

55/1 16/97 22/297 6 کاب داگالس

76/1 49/97 27/190 6 ترانسندنتال

45/1 36/98 92/117 3 ترانسلوگ

75/1 23/98 39/136 6 یافتهلئونتیف تعمیم

68/1 59/98 7/137 5 یافتهدوم تعمیمدرجه


134

.داگالسکاب تابع از استفاده با آب اقتصادي ارزش و تولیدي کشش محاسبه نتایج - 3جدول

ارزش تولید نهایی تولید نهایی آب کشش قیمتی آب ش تولیدکش نهاده

آب(ریال)

450 3/0 25/2 072/0 آب

رد ياﻪﻓﻮﻠﻋ مﻮﮔرﻮﺳ ﺪﯿﻟﻮﺗ رد بآ...

Documents