(ឯកសារបកែរបេរកៅផលវការ)

តលាការយតតធមអនតរជាត (ឡាេអ)

េរឿងកតរបាសាទរពះវហារ (កមពជា ទលនង ៃថ)

អងគេសចកត

សាលដកា ៃថងទ១៥ ែខមថនា ឆា១៩៦២

សាលដកាេនះ រតវបានេរៀបចេបាះពមពតាមអនសាសនែណនាដខពងខពស

របសសេមតចអគគមហាេសនាបតេតេជា ហន ែសន

នាយករដឋមរនតៃនរពះរាជាណាចរកកមពជា

3

តលាការយតតធមអនតរជាត

ឆា១៩៦២

ៃថងទ១៥ ែខមថនា ឆា១៩៦២

េរឿងកតរបាសាទរពះវហារ (កមពជា ទលនង ៃថ)

អងគេសចកត អធបេតយ ែដនដ។ - កមមសទធទទលបានពសនធស ។ - បទប ញញតតទាងឡាយ

ៃនសនធស បេងកើតនវរពែដនេដើរតាមែខ ែបងែចកទក ដចែដលរតវកណតេដាយគណៈកមមការចរមះរបសគភាគ។ - លកខណៈមនច សលាសៃនលទធផលកណតរពែដនេនៅកនងតបនមានវវាទ។ - ការបេងកើតែផនទេដាយអនកជនាញៃនភាគមាខង តាមសេណើរបសភាគមាខងេទៀត។ - ែផនទែដលមានលកខណៈមនចាបបងខេនៅខណៈេពលែដលែផនទេនាះរតវ បានបេងកើតេឡើង។ - ការរពមទទលយកជាបនតបនាបនវែផនទនងែខ រពែដនតាមរយៈឥរយាបថភាគមាខងេទៀត។ - អានភាពគតយតតៃនការេសងៀមសាតែដលរតវចាតទកថាបានយលរពមេដាយតណភាព។ - ការអះអាងអពភាពមនរសបគាៃនែខ រពែដនេនៅេលើែផនទជាមយនងែខ ែបងែចកទកជាកែសតង។ - ការរពមទទលយកនវហានភយៃនការភានរចឡ។ - ឥរយាបថបនតបនាបែដលប កនវការទទលយលរពមពដបងនងែដលរារាងមនឱបដេសធការទទលយលរពមេនាះវញបាន។ - អានភាពៃនសនធស ជាបនតបនាបែដលប កនវរពែដនែដលមានរសាបនងជាភសតតាងៃនបណងចងបានរបសគភាគនវរពែដនែដលមានសថរភាពនងសាពរ។ - ការបករសាយអពដេណាះរសាយកនងសនធស រតវបានេលើកមកពចារណាទាងរសង េដាយរមទាងែផនទផងែដរ។

១៩៦២ ១៥ មថនា

បញជេលខ៤៥

4

សាលដកា វតតមាន៖ េលាក WINIARSKI របធាន

េលាក ALFARO អនរបធាន

េលាក BASDEVANT, BADAWI, MORENO QUINTANA, WELLINGTON KOO, SIR PERCY SPENDER, SIR GERALD FITZMAURICE, KORETSKY, TANAKA, BUSTAMANTE Y RIVERO, MORELLI េចៅរកម

េលាក GARNIER-COIGNET រកឡាបញជ។

កនងេរឿងកតរបាសាទរពះវហារ

រវាង

រពះរាជាណាចរកកមពជា

តណាងេដាយ៖ - ឯកឧតតម េរទឿង កាង សមាជកឧតតមរកមរបក រាជបលលងក៖ ជាតណាង នងេដាយ៖ - ឯកឧតតម អក ឈ អគគទរបក អមសានទតកមពជារបចាេនៅរបេទសបារាង

ជយេដាយ៖ - ឯកឧតតម Dean Acheson សមាជកគណៈេមធាវៃនតលាការកពលៃនសហរដឋអាេមរក - េលាក Roger Pinto សារសាចារ ៃនមហាវទ លយច បទរកងបារស - េលាក Paul Reuter សារសាចារ ៃនមហាវទ លយច បទរកងបារស

ជាេមធាវ

នងេដាយ៖ - េលាក Brice M. Clagett សមាជកគណៈេមធាវសាលាឧទធរណសហរដឋអាេមរកៃនរកង

កលមប (District of Columbia) ជាទរបក ច ប

5

- េលាកវរេសនយឯក ងន កាេរត នាយកៃននាយកដានភមសារសតៃនកងេយាធពលេខមរភមនទ ជាទរបក ឯកេទស

- េលាក ចាន យរាន ជាអគគេលខាធការៃនគណៈរបតភ - េលាក ែចម សងន ជាអគគេលខាធការរងៃនគណៈរបតភ នង

រាជាណាចរកៃថ

តណាងេដាយ៖ - រពះអងគមាស Vongsamahip Jayankura អគគរាជទតៃថរបចាេនៅរបេទសហឡង

ជាតណាង

ជយេដាយ៖ - េលាក Seni Pramoj សមាជកគណៈេមធាវៃនរបេទសៃថ - េលាក Henri Rolin សារសាចារ កតតយសៃន Free University of Brussels េមធាវ

ៃនសាលាឧទធរណទរកង Brussels - ឯកឧតតម Sir Frank Soskice, Q.C.,MP. អតតអគគរពះរាជអាជាៃនរបេទសអងេគលស - េលាក James Nevins Hyde សមាជកៃនគណៈេមធាវៃនរដឋ New York នងជា

សមាជកៃនគណៈេមធាវៃនតលាការកពលសហរដឋអាេមរក - េលាក Marcel Slusny េមធាវៃនសាលាឧទធរណទរកង Brussels នងជាសារសាចារ ៃន

Free University of Brussels - េលាក J. G. Le Quesne សមាជកគណៈេមធាវៃនរបេទសអងេគលស

ជាេមធាវនងទរបក ច ប

នងេដាយ៖ - ឧតតមេសនយឯក Busrindre Bhakdikul អគគនាយកៃនអគគនាយកដានភមសារសតភមនទ

ៃថៃនរកសងការពារជាត - េលាក Suk Perunavin អនេលខាធការរងៃនខទទកាលយនាយករដឋមរនត - េលាក Chinda Na Songkhla អគគេលខាធការរងៃនគណៈកមមការមខងារសាធារណៈ

6

- េលាកវរេសនយេទា Phoon Phon Asanachinta សារសាចារ ៃនសាលឋានេលខាសារសត អគគនាយកដានភមសារសតភមនទៃថៃនរកសងការពារជាត ជាទរបក ឯកេទស

នងេដាយ៖ - េលាក Chapikorn Sreshthaputra របធាននាយកដាននតកមមៃនអគគនាយកដានសនធ

ស នងនតកមមៃនរកសងការបរេទស - េលាក David S. Downs េមធាវតលាការកពលរបេទសអងេគលស

ជាទរបក ែផនកតលាការ

តលាការ

ែដលមានសមាសភាពដចខាងេលើ វនចឆយេសចកតដចខាងេរកាម៖ តាមរយៈសាលដកាចះៃថងទ២៦ ែខឧសភា ឆា១៩៦១ តលាការបានរចានេចាលនវអញញរតកមមបឋមទ១របសរដាភបាលៃថ េហើយរកេឃើញថាតលាការេនះមានយតាធការវនចឆយេលើវវាទែដលបានដាកជនតលាការកាលពៃថងទ៦ ែខតលា ឆា១៩៥៩ តាមពាកសរបសរដាភបាលកមពជា។

តាមរយៈដកាសេរមចែដលមានកាលបរេចឆទដចគា តលាការបានសេរមចកណតរយៈេពលសរមាបដាកដេណើរការនតវធបែនថម។ សណេរឿងរតវបានេរៀបចរចរាលសរមាប េធវើសវនាការតាមការដាកជននវដេណើរការនតវធចងេរកាយ ចះៃថងទ២ ែខកមភៈ ឆា១៩៦២។

សវនាការជាសាធារណៈរតវេធវើេឡើងតាមកាលបរេចឆទដចតេទៅ៖ ចាបពៃថងទ១ ដលៃថងទ៣ ែខមនា, េនៅៃថងទ៥ ែខមនា, ពៃថងទ៧ដលៃថងទ១០ ែខមនា, ពៃថងទ១២ដលៃថងទ១៣ ែខមនា, ពៃថងទ១៥ដលៃថងទ១៧ ែខមនា, ពៃថងទ១៩ដលៃថងទ២៤ ែខមនា នងពៃថងទ២៦ដលៃថងទ៣១ ែខមនា ឆា១៩៦២។ េនៅកនងសវនាការទាងេនះ តលាការសាបទឡករណ នងការេឆលើយតបផាលមាតរបសេលាក េរទឿង កាង េលាក Dean Acheson

7

េលាក Roger Pinto នងេលាក Paul Reuter តណាងឱ រដាភបាលកមពជា នងរពះអងគមាស Vongsamahip Jayankura េលាក Seni Pramoj េលាក Henri Rolin, Sir Frank Soskice េលាក James Nevins Hyde តណាងឱ រដាភបាលៃថ។

េនៅកនងសវនាការ ចាបពៃថងទ១៥ដលៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២ តលាការបានសាបសាក នងអនកជនាញែដលបានេកាះេហៅេដាយគភាគទាងសងខាង េដើម មកេឆលើយនងសណរែដលសរេទៅពកេគ កនងការសាបចេមលើយនងការសរតទលេដាយភាគរបសខលន នងេដាយភាគបដបកខ នងេដាយេចៅរកមតលាការ។ សាក ែដលបានផតលភសតតាងមានរាយនាមដចខាងេរកាម៖

េកាះេហៅេដាយរដាភបាលកមពជា៖ េលាក សន បន អតតអភបាលេខតតកពងធ អធការែផនកកចចការនេយាបាយ នង

រដឋបាលៃនរកសងមហាៃផទកមពជា ជាសាក ។

េកាះេហៅេដាយរដាភបាលៃថ៖ េលាកសារសាចារ Willem Schermerhorn រពទធបរសៃនមជ មណលបណដះ

បណាដលអនតរជាតសរមាបវាសែវងែផនទែដនអាកាស Delft នងជានាយកៃននាយកដាន របក េយាបលសរមាបមជ មណល ជាអនកជនាញ។

េលាក Friedrich E. Ackermann, Dipl. Ing ជាសារសាចារ ៃនមជ មណលបណដះ បណាដលអនតរជាតសរមាបវាសែវងែផនទែដនអាកាស Delft នងជាសមាជកៃននាយកដាន របក េយាបលសរមាបមជ មណល ជាសាក នងជាអនកជនាញ។

េលាក Herman Theodoor Verstappen ជាអនកឯកេទសខាងភមសណាឋនវទ របធានែផនកភគពភសារសតៃនមជ មណលបណដះបណាដលអនតរជាតសរមាបវាសែវងែផនទ ែដនអាកាស Delft ជាអនកជនាញ។

េនៅកនងសវនាការែដលរតវេធវើេនៅៃថងទ១៩ ែខមនា ឆា១៩៦២ តលាការបានផាក េហើយជបរបជគាេឡើងវញជាអសាធារណៈេនៅកនងបនទប េដើម ទស នាែខ ភាពយនតអព ទតាងទនាសែដលភាគកមពជាបានដាកជន េដាយមានវតតមានរបសតណាងភាគទាងសង

8

ខាង។ កនងេពលៃនការប ងែខ ភាពយនតេនាះ នងេដាយមានការអន តពរបធាន េលាក សន បន បានបងាញេដាយសេងខបអពចណចទាងឡាយែដលទាកទងេទៅនងអងគេហត។

េនៅកនងដេណើរការៃននតវធជាលាយលកខណអក រ គភាគបានដាកជននវេសចកត េសនើសឱ វនចឆយដចខាងេរកាមេនះ៖

តាងនាមឱ រដាភបាលកមពជា៖ េនៅកនងបណដងនងេនៅកនងដេណើរការនតវធ៖ "េទាះបជារាជាណាចរកៃថចលខលនឬមនចលខលនកេដាយ សមតលាការេមតាេធវើ

ការវនចឆយនងរបកាសថា៖ (១) រាជាណាចរកៃថ មានកាតពវកចចរតវដកេចញឱ អសនវកងកមាងរបដាប អាវធ ែដលខលនបានេបាះទតាងេនៅវកណណដានៃនរបាសាទរពះវហារ ចាបតាង ពឆា១៩៥៤។ (២) អធបេតយ ែដនដេលើរបាសាទរពះវហារ ជាកមមសទធរបសរពះរាជាណាចរក កមពជា។"

េនៅកនងការេឆលើយតប៖ "សមតលាការេមតា៖ I.- រចានេចាលនវេសចកតេសនើសឱ វនចឆយ ែដលដាកជនេដាយរាជាណាចរកៃថ េនៅកនងដេណើរការនតវធតបរបសៃថ ជាពេសសកនងករណចាបាចចេពាះការបងាញនវសអាងេហតនានា សរមាបការបដេសធនវេសចកតេសនើសបែនថមនានាែដលនងអាចដាកជនតលាការេដាយរាជាណាចរកៃថជាយថាេហត។ II.- សេរមចេសចកតតាមេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទាងឡាយ ែដលមានេនៅកនង បណដងេផតើមនតវធេនះរបសកមពជា នងេនៅកនងដេណើរការនតវធរបសកមពជា។

9

សមេមតាវនចឆយនងរបកាសថា៖ ១.- រាជាណាចរកៃថ មានកាតពវកចចរតវដកេចញនវកងកមាងរបដាបអាវធែដលខលនបានេបាះទតាងេនៅវកណណដានៃនរបាសាទរពះវហារ ចាបតាងពឆា១៩៥៤។ ២.- អធបេតយ ែដនដេលើរបាសាទរពះវហារ ជាកមមសទធរបសរពះរាជាណាចរក កមពជា។"

តាងនាមឱ រដាភបាលៃថ៖ េនៅកនងដេណើរការនតវធតប៖ "រដាភបាលៃថេសនើសឱ វនចឆយថា៖ (១) ការទាមទាររបសរពះរាជាណាចរកកមពជា េនៅកនងពាក បណដងនងដេណើរការ នតវធ មនមានមលដានេទ នងគប រតវបានរចានេចាល។ (២) របាវហានសថតេនៅកនងែដនដៃនរបេទសៃថ៖ សមតលាការជាទេគារពេមតា េធវើការវនចឆយេសចកតនងរបកាសដេចនះ។"

េនៅកនងេពលដេណើរការៃននតវធទាញេហតផលេដាយផាលមាត េនៅកនងេពលបទសវនាការ នាៃថងទ១៣ ែខមនា ឆា១៩៦២ េមធាវៃនរបេទសៃថបានេសនើសពន រេពលេធវើេសចកតេសនើសចងេរកាយកនងនាមឱ របេទសៃថ រហតដលេរកាយេពលសាបសាក នងអនកជនាញ។ អនកតណាងរបសភាគកមពជារតវបានេសនើសឱ បងាញទស នៈរបសខលនអពប េនះ នងបានរបកាសថាខលនមានការេជឿជាកទាងរសងេលើភាពយតតធមនងគតបណតរបសតលាការ។ េរកាយពបានពភាក គារច តលាការបានសេរមចយលរពមចេពាះការេសនើសេសចកតអន តេដាយខលនយលេឃើញថា បនាបពបានសាបសាក នងអនកជនាញ នងេនៅមនេពលែដលភាគៃថេធវើេសចកតេសនើសចងេរកាយ អនកតណាងរបសភាគកមពជាអាចដាកនវេសចកតែកលមអៃនេសចកតេសនើសរបសខលន របសនេបើខលនមានបណងចងេធវើបនាបពបានសាបសាក នងអនកជនាញទាងេនាះ។

េសចកតេសនើសវនចឆយែដលដាកជនតលាការេដាយគភាគ េនៅកនងនតវធទាញ េហតផលេដាយផាលមាត េហើយជាពេសសបនាបពការសេរមចខាងេដើម មានដចខាងេរកាម៖

10

តាងនាមឱ រដាភបាលកមពជា៖ ក. េសចកតេសនើសឱ វនចឆយ ែដលរតវបានអាននាេពលេធវើសវនាការៃថងទ៥ ែខមនា ឆា១៩៦២៖

"សមតលាការេមតា៖ ១. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា ែខ រពែដនរវាងកមពជានងៃថ េនៅតបនដងែរក គជាែខ ែដលបានគសេនៅេលើែផនទរបសគណៈកមមការកណតរពែដនរវាងឥណចននងេសៀម (ឧបសមពនធ១ែដលមានភាបនងដេណើរការនតវធរបសភាគកមពជា)។ ២. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា របាសាទរពះវហារមានទតាងសថតេនៅកនងែដនដេរកាមអធបេតយ របសរពះរាជាណាចរកកមពជា។ ៣. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា រាជាណាចរកៃថមានកាតពវកចចរតវដកេចញនវ កងកមាងរបដាបអាវធ ែដលខលនបានេបាះទតាងេនៅវកណណដានៃនរបាសាទរពះវហារកនងែដនដកមពជា ចាបតាងពឆា១៩៥៤មក។ ៤. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា រាលរបចមាក សលាចារក បែណកៃនរបាសាទ គរថមភកនងកលាលភាជនបរាណ ែដលរតវបានយកេចញពរបាសាទេដាយអាជាធរៃថ តាងែតពឆា១៩៥៤ រដាភបាលៃថរតវែតរបគលមកឱ រដាភបាលៃនរពះរាជាណាចរកកមពជាវញ។

ខ. េសចកតេសនើសឱ វនចឆយ ែដលមានេឈាះថាេសចកតេសនើសចងេរកាយែដលរតវអាន េនៅកនងសវនាការ ៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២

"សមតលាការេមតា៖ ១. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា ែផនទតបនដងែរក(ឧបសមពនធ១ៃនដេណើរការ នតវធរបសភាគកមពជា) បានរតវគសេឡើងនងេបាះពមពផ យកនងនាមនងជា របេយាជនដលគណៈកមមការចរមះកណតរពែដន ែដលបានបេងកើតេឡើងេដាយ អនស ចះៃថងទ១៣ ែខកមភៈ ឆា១៩០៤ ថាែផនទេនះ តណាងឱ េសចកតសេរមចរបសគណៈកមមការខាងេលើេនះ នងេដាយសារេហតការណនងតាមេហតផលៃនកចចរពមេរពៀងនងឥរយាបថបនតបនាបរបសគភាគ ថាែផនទេនះមានលកខណៈជាសនធស ។

11

២. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា ែខ រពែដនរវាងកមពជានងៃថេនៅកនងតបន ជេមាះេនះកនងបរេវណរបាសាទរពះវហារ គជាែខ រពែដនែដលបានគសេនៅេលើ ែផនទរបសគណៈកមមការកណតរពែដនរវាងឥណចន-េសៀម (ឧបសមពនធ ១ ៃនដេណើរការនតវធរបសកមពជា)។ ៣. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា របាសាទរពះវហារមានទតាងសថតេនៅកនង ែដនដេរកាមអធបេតយ របសរពះរាជាណាចរកកមពជា។ ៤. វនចឆយនងរបកាសថា រាជាណាចរកៃថមានកាតពវកចចរតវដកេចញនវកងកមាងរបដាបអាវធ ែដលខលនបានេបាះទតាងេនៅវកណណដានៃនរបាសាទរពះវហារ េនៅកនងែដនដកមពជា ចាបតាងពឆា១៩៥៤មក។ ៥. វនចឆយេសចកតនងរបកាសថា រាលរបចមាក សលាចារក បែណកៃនរបាសាទ គរថមភកនងកលាលភាជនបរាណ ែដលរតវបានយកេចញពរបាសាទេដាយអាជាធរៃថ តាងែតពឆា១៩៥៤ រដាភបាលៃថរតវែតរបគលមកឱ រដាភបាលៃនរពះរាជាណាចរកកមពជាវញ។"

តាងនាមឱ រដាភបាលៃថ ៖ ក. េសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលរតវបានអានេនៅកនងសវនាការៃថងទ២០ ែខមនាឆា១៩៦២ "ពាកពនធនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានដាកេដាយរដាភបាលកមពជាេនៅៃថងទ៥ ែខមនា ឆា១៩៦២ រដាភបាលៃថសមដាកជនតលាការនវេសចកតេសនើសឱ វនចឆយរបសខលន ដចខាងេរកាម៖

១. សមតលាការេមតាកទទលយកមកពចារណាេលើការទាមទារ ែដលបានេសនើេដាយភាគកមពជា េនៅកនងកថាខណទ១នងទ៤ ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលដាកជនេដាយអនកតណាងរដាភបាលកមពជា កាលពៃថងចនទ ទ៥ ែខមនា េដាយេហតថាការទាមទារទាងពរេនះរតវបានដាកយតេពលេពក េហើយមនបានបញចលេទៅកនងការទាមទារទាងឡាយ ែដលរដាភបាលកមពជាបានមានបណងដាកជនតលាការេនៅកនងបណដងេផតើមនតវធេនះ ឬកនងដេណើរការនតវធជាលាយលកខណអក រ េហើយេនះគជាេលើកដបងែដលអនកតណាងរបសកមពជាេលើកេឡើងេនៅេពល

12

ែដលគាតបានេធវើេសចកតេសនើសរបសកមពជា។ េហតដេចនះភាគៃថសមេសនើតលាការថាមនគរទទលយកការទាមទារទាងេនះមកពចារណាេទ។

២. ជាជនសវញ "ពាកពនធនងការទាមទារទ១ ៃនការទាមទារទាងឡាយខាងេលើេនះ ភាគៃថសមដាកជននវេសចកតសននដានដចខាងេរកាម៖

(i) េគមនអាចប កបានថា ែផនទឧបសមពនធ១ ជាឯកសារែដល តរមវឱ ភាគទាងអសេគារពតាមេនាះេទ េបើេទាះបជាតាមខលមសារ ៃនអនស ឆា១៩០៤ ឬតាមេហតផលេផ ងពេនះកេដាយ ។

(ii) តាមពត របេទសៃថនងរបេទសកមពជាពបានចាតទករពែដនែដល បានគសេនៅេលើឧបសមពនធ១ ជារពែដនរវាងរបេទសៃថនងរបេទស កមពជា េនៅកនងតបនភនដងែរកេទ។

(iii) េដាយសារេហតផលទាងឡាយខាងេលើេនះ ែខ រពែដនែដលបាន គសេនៅកនងឧបសមពនធ១ មនគរយកមកជនសែខ រពែដនែដលមាន រសាបេនៅតាមជរភនដងែរកេនាះេទ ែដលតាមពតរតវបានភាគទាងពរេធវើការកតសមាគលនងទទលយករចេហើយ។

(iv) ដេចនះ េទាះបជាតលាការយលេឃើញថា សមរសបនងទទលយក មកពចារណានវការទាមទារ (I) ខាងេលើនាេពលេនះ ែដលេសនើេឡើងេដាយកមពជា ផទយនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយរបសៃថកេដាយ កៃថសមេសនើថា ការទាមទារេនះមនមានមលដានរគបរគានេទ ែផអកតាមអងគេសចកត េហើយគប បដេសធេចាល។

៣. សមដាកជនេសចកតេសនើសបែនថមដចខាងេរកាម េដើម េឆលើយតបនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ២នងទ៣របសកមពជា៖

(i) មានភសតតាងជាេរចើនបងាញថា រគបេពលេវលាសខានៗទាងអស ៃថបានអនវតតអធបេតយ េពញេលញកនងតបនរបាសាទេនះ េដាយគានកមពជា។ ផទយេទៅវញ របសនេបើអធបេតយ េនះរតវបានបដេសធ

13

េហើយរបសនេបើកមពជាបានអនវតតមខងាររដឋបាលរបសខលនណាមយេនៅកនងតបនខាងេលើ សកមមភាពែបបេនាះមានលកខណៈមតងមាកលនងមនរបាកដរបជា េហើយេទាះសថតកនងករណណាកេដាយ កមនអាចលបេចាល ឬករមតការអនវតតអធបេតយ េពញេលញរបសៃថេនៅកនងតបនខាងេលើេនះបានេឡើយ។

(ii) ែខ ែបងែចកទកេនៅកនងតបនខាងេលើ រសបគាភាគេរចើននងចេណាតថមជវញរបាវហាន នងបេងកើតបានជារពែដនតាមសនធសញញេនៅកនងតបនខាងេលើេនះ ដចមានែចងកនងអនស ឆា១៩០៤។

(iii) េនៅកនងករមតែដលថា ែគមចេណាតថមមនរសបគាទាងរសងេទៅនង ែខ ែបងែចកទកដចបានបងាញឱ េឃើញេដាយសណាឋនដេនៅកនង តបនេនះ ភាពខសគាៃនបែរមបរមលមានករមតតចតចបេណាះ េហើយមនគរយកមកពចារណាេទ។

(iv) លកខណៈទេទៅៃនតបនេនាះ អន តឱ មានរចកចលេទៅកាន របាសាទពខាងរបេទសៃថ រឯរចកចលរបាសាទពខាងរបេទសកមពជា រតវេឡើងកាតចេណាតភនខពស ពវាលទនាបកមពជា។

(v) កនងកាលៈេទសៈៃនេរឿងកតេនះ េគមនអាចអនវតតេដើម ជារបេយាជន ដលកមពជានវលទធណាមយ ែដលេលើកេឡើងេដាយេមធាវកមពជាេឡើយ មនថាជាការយលរពម (acquiescence) ការមនែរបរកឡះសមត (estoppel) ឬអាជាយកាល (prescription) េនាះេទ។

(vi) េទាះកនងករណណាកេដាយ តលាការមនគរអន តឱ កមពជាដាក េសនើសការទាមទារមយ េដាយែផអកេលើអាជាយកាលែដលពមាន េលើកេឡើងេនៅកែនលងណាមយេសាះ េនៅកនងដេណើរការនតវធរបស ខលន ឬរហតដលជតចងបញចបៃនការបងាញេហតផលេដាយផាលមាតរបសខលន េទើបេលើកេឡើងនវការទាមទារែបបេនះ។

14

(vii) េទាះកនងករណណាកេដាយ ភសតតាងែដលជារបេយាជនដលកមពជា មនរគបរគានទាងរសង េដើម ផតលឱ កមពជានវកមមសទធេដាយអាជាយកាលេនាះេទ។

ដេចនះ េសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ២នងទ៣ របសកមពជាគររតវ បដេសធេចាល។

៤. បែនថមនងជនសឱ េសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៤របសកមពជា ភាគៃថសមេសនើថា េសចកតេសនើសឱ វនចឆយេនះ េបើទកជាតលាការទទលយកមកពចារណា កពមាន ភសតតាងគារទទាលែតេសាះ ដេចនះេហើយការទាមទារដាកជនេដាយភាគកមពជា េនៅកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៤េនះមនអាចគារទបានេទ។"

ខ. េសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល រតវបានដាកជនេនៅៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២ បនាបពសវនាការ។

"ពាកពនធនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយ ែដលបានែកសរមលដាកជនេដាយរដាភបាលកមពជា កាលពៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២ រដាភបាលៃថសមេគារពដាកេសចកតេសនើសឱ វនចឆយជនតលាការដចខាងេរកាម៖ I. ពាកពនធនងការទាមទារទ១ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល៖

១. ភសតតាងទាងមលេនៅចេពាះមខតលាការបងាញថា ែផនទេនៅកនងតបនភនដងែរក ែដលជាឧបសមពនធ១ៃនដេណើរការនតវធរបសកមពជាមនរតវបានេគេរៀបចឬេបាះពមពផ យ កនងនាមនងជារបេយាជនដលគណៈកមមការចរមះកណតរពែដនែដលរតវបានបេងកើតេឡើងតាមអនស ចះៃថងទ១៣ ែខកមភៈ ឆា១៩០៤ េទ។ េដាយែឡក គណៈកមមការចរមះខាងេលើ រមមានគណៈកមមការបារាង នងគណៈកមមការេសៀម កបែនតឧបសមពនធ១ខាងេលើរតវបានេរៀបចេឡើងេដាយ សមាជកគណៈកមមការបារាងែតមាកឯង នងរតវបានេបាះពមពផ យែតកនងនាមគណៈកមមការបារាងែតមាកឯងបេណាះ។ ២. មរនតបារាងែដលបានេរៀបចឧបសមពនធ១ខាងេលើ ពមានអណាចអវផតលការបករសាយផលវការឬចងេរកាយណាមយអពេសចកតសេរមចរបសគណៈកមមការ

15

ចរមះខាងេលើេនាះេទ េហើយរតែតពមានអណាចកនងការបករសាយេគាលបណងរបសគណៈកមមការចរមះខាងេលើ េនៅរតងចណចែដលពមានេសចកតសេរមចណាមយរតវបានកតរតាទកេនាះេទ។ ៣. គានេសចកតសេរមចរបសគណៈកមមការចរមះខាងេលើរតវបានកតរតាទកអពរពែដនេនៅរបាវហានេទ។ របសនេបើគណៈកមមការចរមះខាងេលើពតជាបានឈានេទៅដលេសចកតសេរមចែបបណាេនាះ េសចកតសេរមចេនាះមនែមនជាតណាងរតមរតវេនៅេលើឧបសមពនធ១ខាងេលើេនះេទ បែនតគជាេសចកតសេរមចែដលថា េនៅកនងតបនរបាវហាន រពែដនគររតតសគាជាមយនងែគមចេណាតថម។ ៤. ពមានកចចរពមេរពៀងេរកាយៗមកេទៀតរបសគភាគែដលផតលឱ ឧបសមពនធ១ នវលកខណៈជាេទវភាគឬជាអនស េទ។ ៥. ឥរយាបថរបសគភាគ ចេពាះលកខណៈជាអនស របសឧបសមពនធ១ខាងេលើបងាញថា ភាគទាងពរពបានចាតទកែខ រពែដនែដលបានគសេនៅេលើឧបសមពនធ១ ជាែខ រពែដនេនៅភនដងែរកេទ ើយ។ ៃថបានបនតការកានកាបេដាយគានជេមាះេនៅេលើទកដទាងអសេនៅេលើកពលភនដងែរក។ េនៅទកែនលងណាកេដាយ ែដលមានែគមចេណាតថមេលើភនដងែរក ែគមចេណាតថមេនះនងរតវបានទទលយកជារពែដនែខ ែបងែចកទក ែដលរតវបានបេងកើតេទ ើងេនៅកនងតបនេនះតាមមារតា១ៃនអនស ឆា១៩០៤។ ៦. េបើេទាះបជាឧបសមពនធ១ខាងេលើេនះ រតវបានចាតទកថាមានលកខណៈជាអនស កេដាយ កែខ រពែដនែដលបានគសេនៅេលើែផនទឧបសមពនធ១េនះនងមនតរមវឱ គភាគេគារពតាមេឡើយ ពេរពាះថា - សថតេនៅកនងតបនជេមាះេនះ - វាែផអកេទៅេលើការវាសែវងមនសរកតេនៅេលើដជាកែសតង។

II. ពាកពនធនងការទាមទារទ២ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល ១. សមតលាការកទទលយកមកពចារណានវការទាមទារេនះ ពេរពាះថា៖

(i) ការទាមទារចេពាះតបន "េនៅកនងបរេវណរបាសាទរបាវហាន" គជាការពរងកការទាមទារ ែដលរដាភបាលកមពជាបានដាកជនេនៅកនងបណដង េផតើមនតវធេនះ នងេនៅកនងដេណើរការនតវធជាលាយលកខណអក រ។

16

(ii) លកខខណៃនការទាមទារមានភាពមនច សលាស េដើម ឱ តលាការ នងរដាភបាលៃថអាចកណតបាននវទហទកដែដលរតវទាមទារេនាះ។

២. ជាជនសវញ រដាភបាលៃថសមេលើកេឡើងមតងេទៀតនវកថាខណ៣ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយរបសខលន ែដលបានដាកជនកាលពសវនាការរបសតលាការេនៅ ៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២។

III. ចេពាះការទាមទារទ៣នងទ៤ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល

រដាភបាលៃថ សមេលើកេឡើងមតងេទៀតនវកថាខណ៣ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយរបសខលនែដលបានដាកជនកាលពសវនាការរបសតលាការ េនៅៃថងទ២០ ែខមនា ឆា១៩៦២។

IV. ចេពាះការទាមទារទ៥ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល ១. សមតលាការកទទលយកមកពចារណាេលើការទាមទារេនះ ពេរពាះការទាមទារេនះ ពរងកពេលើការទាមទារែដលរដាភបាលកមពជាបានដាកជនេនៅកនងបណដងេផតើមនតវធនងេនៅកនងដេណើរការនតវធជាលាយលកខណអក រ។ ២. ជាជនសវញ ការរចានេចាលនវការទាមទារទ១ ទ២ នងទ៣ៃនេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានែកសរមល រតវែតនាេទៅដលការរចានេចាលនវការទាមទារេនះ។ ៣. ជាជនសវញ ការទាមទារេនះគរកណតចេពាះែតវតថទាងឡាយតាមរបេភទ ែដលរតវប កេនៅកនងការទាមទារ ែដលរតវប កេដាយភសតតាងេនៅចេពាះ មខតលាការថា អាជាធរៃថបានយកេចញពរបាសាទ ចាបតាងពឆា១៩៥៤។"

* * *

េនៅកនងសាលដការបសខលនចះៃថងទ២៦ ែខឧសភា ឆា១៩៦១ ែដលតាមរយៈ សាលដកាេនះ តលាការបានទទលសាគលសមតថកចចរបសខលន េដើម វនចឆយេលើជេមាះែដល រដាភបាលកមពជាបានបតងមកតលាការ េនៅៃថងទ៦ ែខតលា ឆា១៩៥៩ តលាការបានកណត ចណចវវាទដចខាងេរកាមេនះ ៖

17

"េនៅកនងសណេរឿងេនះ កមពជាបានេចាទរបកានការរេលាភបពានេដាយភាគៃថ េលើអធបេតយ ទកដរបសកមពជាេនៅតបនរបាសាទរពះវហារ នងបរេវណជវញរបាសាទ។ ៃថេឆលើយតបវញេដាយប កអះអាងថា តបនែដលមានប សថតេនៅខាងៃថៃនរពែដនរមរវាងរបេទសទាងពរ េហើយសថតេនៅេរកាមអធបេតយ របសៃថ។ េនះគជាជេមាះអពអធបេតយ ែដនដ។"

ដេចនះ ចណចវវាទែដលមានេនៅចេពាះមខតលាការគការយលេឃើញខសគាអព អធបេតយ េលើតបនៃនរបាសាទរពះវហារ។ េដើម េដាះរសាយប អធបេតយ ែដនដេនះ

តលាការរតវែតពនត េមើលែខ រពែដនរវាងរដឋទាងពរេនៅកនងតបនេនាះ។ តលាការបាន ទទលែផនទជាេរចើន េហើយកបានេធវើការពចារណាមយចននរចេហើយពាកពនធនងប

េនះ។ តលាការនងពនត ពចារណាេលើែផនទនមយៗៃនែផនទទាងេនះ ែតកនងរកបខណ ែដលតលាការអាចរកេឃើញអពមលេហតនានា ែដលមានេនៅកនងែផនទសរមាបេធវើការ សេរមចេសចកត េដើម េដាះរសាយជេមាះែតមយគតែដលបានដាកជនមកតលាការ េហើយ ែដលចណចវវាទេនះេទើបែតរតវបានេលើកេឡើងខាងេលើ។

* * *

របាសាទរពះវហារ គជាបដសរណដានពសដឋនងជាទសកាករៈបរាណមយ ែដល

សថតេនៅរពែដនៃថ-កមពជា។ បចចប នន េទាះបជាែផនកខលះរតវបានែបកបាកកេដាយ ករបាសាទ មានផលរបេយាជនែផនកសល ៈ នងបរាណវទ យាងសេម ើម េហើយេនៅែតេរបើរបាសជាកែនលងធមមយារតា។ របាសាទេនះតាងេនៅេលើពយភនខពសែដលមានេឈាះដចគា សថតេនៅ តបនខាងេកើតៃនជរភនដងែរក ែដលជាធមមតាបេងកើតបានជារពរបទលរវាងរបេទសទាងពរ េនៅកនងតបនេនះ គរបេទសកមពជាេនៅខាងត ងនងរបេទសៃថេនៅខាងេជើង។ ែផនកជាេរចើន ៃនជរភនេនះ រមផ េដាយផាងថមេចាតខពសៗេឡើងរតងពេលើវាលទនាបរបសរបេទសកមពជា។ េនះគជាសានភាពេនៅរពះវហារែតមតង ែដលអគាររបាសាទធសថតេនៅរតងកពលៃនទខពស រាងរតេកាណលយេចញេទៅរកតបនទនាប។ ចាបពែគមៃនចេណាតខពស សានភាពទេទៅ

18

ៃនៃផទដមានលកខណៈជាជរមាលេឆាះេទៅទសខាងេជើងរហតដលទេនលណាមមន ែដលសថត េនៅកនងរបេទសៃថ។

តាមការពពណនាខាងេលើ គជាកែសតងណាសថាែខ រពែដនែដលេដើរតាមបេណាដយែគមចេណាតថមឬេទាះបជាកនងករមតណាមយកេដាយ េបើវាេដើរេទៅទសខាងត ងនងខាងេកើតៃនតបនរបាសាទ េនាះតបនេនះនងសថតេនៅកនងរបេទសៃថ។ ផទយេទៅវញ េបើែខរពែដនេដើរេទៅទសខាងេជើងឬេទៅទសខាងេជើងនងខាងលច េនាះតបនរបាសាទរពះវហារនងសថតេនៅកនងរបេទសកមពជា។

របេទសៃថបានទទចថា ែគមៃនចេណាតថមបេងកើតបានជាែខ រពែដនធមមជាតនង ជាកែសតងេនៅកនងតបនេនះ។ េដើម គារទការអះអាងេនះ របេទសៃថបានេយាងេទៅដល ភសតតាងជាឯកសារែដលប កពឆនទៈរបសភាគទាងពរ កនងការបេងកើតែខ រពែដនែដល នងមនរតមែតមានលកខណៈធមមជាតបេណាះេទ គែថមទាងជាកែសតងនងមនអាចភានរចឡ េទៀតផង ដចជាទេនល ជរភន នងចេណាតថមខពសែដលមានរសាបេនះ។

ឆនទៈរបសភាគទាងពរែដលចងបានែខ រពែដនមយ ែដលមានលកខណៈធមមជាត នងជាកែសតង អាចេឆលើយតបបានតាមេសទើរែតរគបែខ បនាតណាមយ ែដលេដើរតាមគនលងែដលអាចសមាគលបានតាមបេណាដយជរភនសខានៃនជរភនដងែរក។ រពែដនអាចនងេដើរតាមែខ បនាតកពលភន ែខ ែបងែចកទក ឬែខ ចេណាតភនមយ (េនៅទណាែដលមានចេណាតភន េហើយែដលករណេនះេសទើរែតគាន)។ ដចែដលេគបានេឃើញនាេពលបចចប ននេនះ ភាគទាងពរបានសេរមចយកែខ ែបងែចកទក។ េធវើែបបេនះ េគសនមតថាភាគទាងពរបានទទលដងឮថា ែខ បនាតែបបេនះ េទាះសថតកនងទតាងជាកលាកណាមយកេដាយ នងមនែមនចាបាចថា ជាែខ បនាតដចគាេទៅនងែខ បនាតតាមកពលភនឬចេណាតថមេនាះេទ។ ដេចនះ េគមនអាចសនមតថាភាគទាងពរមានបណងថា េនៅទណាែដលមានចេណាតភន រពែដនរតវែតសថតេនៅតាមបេណាដយចេណាតភនេនាះេឡើយ េដាយមនគតពការពចារណាដៃទេទៀត។

ភាគទាងពរកបានែផអកេលើអណះអណាងដៃទេទៀត ែដលមានលកខណៈជារបវនត របវតតសារសត សាសនា នងបរាណវទ ផងែដរ បែនតតលាការមនអាចចាតទកអណះអណាងទាងេនាះថាមានលកខណៈែដលរតវសេរមចបានតាមផលវច បេឡើយ។

19

* * *

ពាកពនធេទៅនងបនទកៃនភសតតាង េដាយែផអកេលើជហរជាផលវការរតវបានបងាញ ឱ េឃើញថា េទាះបជាកមពជាជាេដើមបណដងែដលបានចាបេផតើមនតវធកេដាយ ករបេទសៃថ គជាអនកទាមទារសទធរបសខលនមាកផងែដរ េដាយសារែតការទាមទារែដលខលនបានដាកជន េនៅកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ២ៃនដេណើរការនតវធតប េហើយែដលទាកទននងអធប េតយ េលើែដនដមយកែនលងដចគា។ ទាងរបេទសកមពជានងរបេទសៃថេធវើការទាមទារេរៀងៗខលន េដាយពងែផអកេលើអងគេហតនងការអះអាងែដលរតវបានប កនងេលើកេឡើងេដាយភាគមាខងឬភាគមាខងេទៀត។ ជាការពតណាស បនទកៃនភសតតាងទាកទងនងការទាមទារ អារសយេលើភាគែដលបានអះអាងឬេលើកេឡើងកនងការទាមទារទាងេនះ។

* * *

រហតដលេពលែដលកមពជាទទលបានឯករាជ េនៅឆា១៩៥៣ កមពជាគជាែផនកមយ ៃនឥណចនបារាង េហើយទនាកទនងការបរេទសរបសខលន ដចគានងរបេទសរបសឥណចនបារាងមយចននេផ ងេទៀតែដរ រតវបានេធវើេដាយរបេទសបារាង កនងនាមអណាចអាណាព បាល។ ជារម គភាគទាងពរឯកភាពទទលសាគលថា ជេមាះបចចប ននមានរបភពកេណើតមកពការេដាះរសាយរពែដនកនងអឡងឆា ១៩០៤-១៩០៨ រវាងបារាងនងេសៀម (ែដលេរកាយមករតវបានេហៅថាៃថ) នងជាពេសសថា អធបេតយ េលើរពះវហារែផអកេលើអនស រពែដនចះៃថងទ១៣ ែខកមភៈ ឆា១៩០៤ នងែផអកេលើរពតតការណេរកាយពៃថងេនាះមក។ េហតដេចនះេហើយបានជាតលាការមនពនត សានការណ ែដលេកើតមានរវាងភាគទាងពរមនអនស ឆា១៩០៤េនាះេទ។

បទប ញញតតពាកពនធនានាៃនអនស ចះៃថងទ១៣ ែខកមភៈ ឆា១៩០៤ ែដលែចងអពរពែដនៃនតបនភនដងែរកខាងេកើតមានខលមសារដចខាងេរកាម ៖

20

"មារតា ១ រពែដនរវាងេសៀមនងកមពជា េនៅេរតើយខាងេឆវងទេនលសាប ចាបេផតើមពមាតពាម

ៃនសទងរលស រចេដើរតាមែខ រសបចាបពចណចេនាះេឆាះេទៅទសខាងេកើត រហតដល ជបនងែរពកកពងេទៀម បនាបមកបតេឡើងេទៅទសខាងេជើង េហើយែខ េនះរបសពវនងែខ បេណាដយពចណចរបសពវេនាះរហតដលជរភនដងែរក។ ចាបពទេនាះមក ែខ រពែដនេដើរតាមែខ ែបងែចកទក មាខងចេនាះអាងទេនលណាមែសននងទេនលេមគងគ នងទេនលណាមមន េនៅមាខងេទៀត ែខ េនះរបសពវនងជរភនបាដាង េហើយេដើរតាមកពលភនេនះ េទៅទសខាងេកើតរហតដលទេនលេមគងគ។ េនៅែខ ទកខាងេលើចាបពចណចេនាះ ទេនលេមគងគេនៅែតជារពែដន ៃនរាជាណាចរកេសៀមរសបតាមមារតា១ៃនសនធស ចះៃថងទ៣ ែខតលា ឆា១៨៩៣។"

"មារតា៣ ដេណើរការកណតរពែដនរវាងរពះរាជាណាចរកេសៀម នងទកដែដលបេងកើតបាន

ជាឥណចនបារាង នងរតវេរៀបចេធវើេឡើង។ ការកណតរពែដនេនះនងរតវអនវតតេដាយគណៈកមមការចរមះ ែដលមានសមាសភាពមរនតែតងតាងេដាយរបេទសជាបកចចសនទាងពរ។ កចចការទាងេនាះពាកពនធនងរពែដនែដលបានកណតកនងមារតា១នង២ រពមទាងតបនែដលេនៅចេនាះទេនលសាបនងសមរទ។"

ជាបឋម េគេឃើញថាមារតាទាងេនះមនបាននយាយអពរបាសាទរពះវហារេទ។ េដាយេហតផលេនះេហើយ មននងតលាការអាចេចញេសចកតសេរមចទាកទងនងអធបេតយភាពេនៅេលើតបនរបាសាទបាន លះរតាែតបានពនត នវអវែដលជាែខ រពែដនរចមក។ បនាបមក េទាះបលកខណៈទេទៅៃនរពែដនែដលកណតកនងមារតា១ ជាែខ ែបងែចកទក តាមជរភនដងែរក កបែនតេយាងតាមមារតា៣ ែខ រពែដនពតរបាកដេនះ នងរតវកណតេដាយគណៈកមមការចរមះបារាង-េសៀម។ េលើសពេនះេទៅេទៀត រតវកតសមាគលថាអវែដលរតវកណតេនាះគ "រពរបទល" រវាងេសៀមនងឥណចនបារាង េហើយេទាះបជាការកណត រពែដនេនះជាេគាល (prim facie) រតវែផអកេលើលកខណៈវនចឆយែដលែចងកនងមារតា១កេដាយ កេគាលបណងៃនការកណតរពែដនេនះ គេដើម បេងកើតែខ រពែដនជាកលាកមយ។ េហត

21

ដេចនះ េដើម សេរមចេគាលេដៅេនះ ែខ រពែដនគជាែខ ែដលេកើតេចញពការងារៃនការកណតរពែដន េលើកែលងែតការកណតរពែដនេនះរតវបានបងាញថាមនមានសពលភាព។

*

* *

ភាមៗេនាះ គណៈកមមការចរមះែដលមានសមាជកបារាង-េសៀមរតវបានបេងកើតេឡើងឱ ទទលបនទកការងារកណតរពែដនេនៅតាមរសកេផ ងៗ រមទាងរសកមយចននេនៅែផនកខាងេកើតជរភនដងែរក ែដលជាទតាងមានរបាសាទរពះវហារសថតេនៅ។ គណៈកមមការ ចរមះេនះមានពររកម មាខងគបារាងនងមាខងេទៀតគេសៀម េធវើការរមគា ែដលមយរកមមានមរនតឋានេលខា នងមរនតរដឋបាលជនជាតបារាង េរកាមការដកនារបសរបធានជាជនជាតបារាង េហើយមយរកមេទៀតគសមាជកេសៀមេរកាមការដកនារបសរបធានជាជនជាតេសៀម។ ពាកពនធនងរពែដនេនៅជរភនដងែរក ការងាររបសគណៈកមមការចរមះេនះរតវបានករមតឱ េធវើែតេនៅភាគខាងេកើត (មតខាងេកើតរចកកល) ែដលមានរបាសាទរពះវហារតាងេនៅបេណាះ។ េនៅេពលេនះ ភាគខាងលចៃនជរភនដងែរកទាងមលសថតេនៅកនងរបេទសៃថ។ េដាយសារែតេនៅេពលមានដេណាះរសាយរពែដនបែនថមតាមសនធស ចះៃថងទ២៣ ែខមនា ឆា១៩០៧បេណាះ េទើបរសកមយចននជាបនងភាគខាងលចភនដងែរករតវបានដាកកនងរបេទសកមពជា ែដលេរកាយមកតបនេនះបានកាយជាតបនរពែដន។ កចចការកណតរពែដនេនៅកនងតបនរពែដនចងេរកាយេនះ រតវបានរបគលេទៅឱ គណៈកមមការចរមះទ២ ែដលរតវបានបេងកើតេឡើងតាមសនធស ឆា១៩០៧។

គណៈកមមការចរមះែដលរតវបានបេងកើតេឡើងតាមអនស ឆា១៩០៤ បានេរៀបចកចចរបជេលើកទ១របសខលន េនៅែខមករា ឆា១៩០៥ បែនតកចចរបជេនាះមនបានសេរមចែផនកៃនកចចរបតបតតការរបសខលន ែដលពាកពនធនងរពែដនេនៅតាមភាគខាងេកើតៃនជរភនដងែរកេទ រហតដលែខធន ឆា១៩០៦ េបើេទាះបជាមានេនៅកនងកណតេហតរបសគណៈកមមការ េនៅៃថងទ២ ែខធន ឆា១៩០៦ ថាសមាជកជនជាតបារាងមយរបៃនគណៈកមមការេនះ គអនេសនយឯក Tixier បានេធវើដេណើរឆលងកាតភនដងែរក េនៅែខកមភៈ ឆា១៩០៥ កេដាយ។

22

កចចរបជៃថងទ២ ែខធន ឆា១៩០៦ ែដលបានរបរពតតេទៅេនៅអងគរវតតបានរពមេរពៀងថា គណៈកមមការេនះគរែតេឡើងភនដងែរកពវាលទនាបខាងរបេទសកមពជា េដាយឆលងកាតរចកកល ែដលសថតេនៅទសខាងលចៃនរបាសាទរពះវហារ េហើយេធវើដេណើរេឆាះេទៅទសខាងេកើតតាមបេណាដយជរភនេនះតាមផលវដែដល (ឬតាមែខ បនាតដែដល) ែដលអនេសនយឯក Tixier បានេដើរឆលងកាតេនៅឆា១៩០៥។ កណតេហតរបជខាងេលើបានប កថា រាលការចះពនត ភមសារសតចាបាចទាងអសេនៅចេនាះផលវេនះនងជរកពលភន (ែដលផលវេនះេដើរេសទើរែតរសបគានងជរកពលភន) អាចយកវធេនះមកេរបើរបាសបាន េដាយេហតថា ផលវេនះមានចមាយយាងឆាយបផតែតព ១០ េទៅ ១៥ គឡែមរតបេណាះពកពលភនេនៅខាងភាគេសៀម។ ពមានការជទាសេទថា របធានរកមបារាង នងរបធានរកមេសៀមៃនគណៈកមមការចរមះ ែដលជាតណាងឱ គណៈកមមការេនះ ពតជាបានេធវើដេណើរតាមផលវេនះ នងថាេនៅកនងេពលេធវើដេណើរេនាះ ពកេគបានទស នារបាសាទរពះវហារ។ បែនតពមានកណតរតាអពេសចកតសេរមចណាមយែដលថាពកេគអាចបានេធវើេនាះេទ។

េនៅកនងកចចរបជេនៅៃថងទ២ ែខធន ឆា១៩០៦ដែដលេនះ កបានរពមេរពៀងផងែដរ ថាសមាជកមាកេទៀតៃនរកមបារាងរបសគណៈកមមការ គអនេសនយឯក អ រតវវាសែវង ែផនកខាងេកើតទាងមលៃនជរភនដងែរក ែដលមានរបាសាទរពះវហារតាងេនៅ េដាយចាប េផតើមពចងខាងេកើត នងថាគាតរតវចាកេចញេទៅបេពញការងារេនះេនៅៃថងបនាប។

ដេចនះបានប កយាងច សថា គណៈកមមការចរមះេនះពតជាមានឆនទៈពតរបាកដកនងការកណតរពែដនកនងតបនដងែរក នងថាគណៈកមមការចរមះេនះបានចាតវធានការចាបាចរគបែបបយាង េដើម ដេណើរការការងារកណតរពែដន។ តាមពត ការងារេនះរតវបានបញចបេហើយ េដាយេហតថាេនៅចងែខមករា ឆា១៩០៧ ឯកអគគរដឋទតបារាងរបចារកងបាងកកបានរាយការណជនរដឋមរនតការបរេទសេនៅបារសថា គាតបានទទលដណងជាផលវការពរបធានរកមបារាងៃនគណៈកមមការចរមះថា ការងារកណតរពែដនទាងមលរតវបានបញចបេដាយគានឧបទទវេហតអវេឡើយ េហើយថាែខ រពែដនរតវបានកណតជាសាពររចរាលេហើយ េលើកែលងែតេនៅកនងតបនេសៀមរាបបេណាះ។ េលើសពេនះេទៀត េនៅកនងរបាយការណសតពកចចការៃនការកណតរពែដនទាងមល ចះៃថងទ២០ ែខកមភៈ ឆា១៩០៧

23

េផញើជនរដាភបាលរបសខលន របធានរកមបារាងបាននយាយថា "តាមបេណាដយភនដងែរកទាងមលនងរហតដលទេនលេមគងគ ការកណតរពែដនមនអាចបងកឱ មានការលបាកណាមយេទ"។ របាយការណបានេលើកេឡើងផងែដរអពែផនទែដលផលតេដាយរបេទសៃថ ែដលរតវបានេរៀបចេដាយអគគនាយកដានភមសារសតភមនទៃថ េនៅទរកងបាងកកេនៅេពលថមៗេនះ ែដលបានគស "ផលវែដលគណៈកមមការចរមះឆា១៩០៤ េដើរតាម" េនៅភនដងែរក។

េហតដេចនះេហើយ វាហាកដចជាច សណាសថារពែដនរតវបានវាសែវង នងកណតរចេហើយ បែនតសណរគថាេតើអវជាែខ រពែដនេនាះ? (ជាពេសសេនៅតបនរពះវហារ) នរណាជាអនកកណត? េដាយវធណា? េហើយតាមប របសនរណា? ការលបាកកនងការេឆលើយសណរទាងេនះគសថតេនៅរតងថា បនាបពមានកណតេហតៃនកចចរបជរបសគណៈកមមការទ១ េនៅៃថងទ២ ែខធន ឆា១៩០៦ េគមនេឃើញមានការេយាងបែនថមទាលែតេសាះេនៅកនងកណតេហតៃនកចចរបជេរកាយៗមកេទៀត សតពប រពែដនេនៅកនងតបនភនដងែរកេនះេទ។

េគបានដងថាេនៅេពលេនាះ គណៈកមមការបានបញចបកចចការរបសខលនសងែតអសេទៅេហើយេនៅេលើដជាកែសតង េហើយេគកពងរងចារបាយការណ នងែផនទបេណាដះអាសននរបសមរនតឋានេលខាសារសត (អនេសនយឯក អ នងអនកេផ ងេទៀត)។ របាយការណនងែផនទទាងេនះមនទានបានេធវើរចរាលេហើយេទរហតដលែខកមភៈ-មនា ឆា១៩០៧ ែដលតាមធមមតាេពលេវលាេនះ គណៈកមមការនងរតវជបរបជគាមតងេទៀតេដើម ពនត ពចារណាេលើរបាយការណនងែផនទទាងេនះ។ េគបានដងថា មានកចចរបជមយរតវបានកណតជាបេណាដះអាសននេធវើេនៅៃថងទ៨ ែខមនា។ េនះពតជាេចតនាកនងការេកាះរបជែដលអាចេឃើញតាមរយៈលខតេកាះរបជបនានពឯកអគគរដឋទតបារាងរបចារកងបាងកក េផញើជនរដឋមរនតការបរេទសបារាងេនៅទរកងបារស ចះៃថងទ២៣ ែខកមភៈ ឆា១៩០៧ េដាយមានអមនវរបាយការណរបសេលាកវរេសនយឯក Bernard របធានរកមបារាងៃនគណៈកមមការ។ េនៅកនងលខតេនាះែដរ េលាកឯកអគគរដឋទត បានេលើកេឡើងថា "ែផនទែដលបងាញឱ េឃើញនវរពែដនអាចរតវបានេធវើបចចប ននកមមកនងរយៈេពលដខលសមរម េហើយកចចរបជេពញអងគ របសសមាជកគណៈកមមការបារាងនងេសៀម របែហលជានងអាចេរៀបចេធវើេនៅមនៃថងទ១៥

24

ែខមនា"។ បែនតជាកែសតង ពមានកចចរបជណាមយរតវបានរបារឰេឡើងេនាះេទ។ កនងេពលជាមយគាេនាះែដរ រដាភបាលទាងពរបានដេណើរការចរចាេលើសនធស រពែដនថមមយ េទៀត។ សនធស េនះែដលរតវបានចះហតថេលខាេនៅៃថងទ២៣ ែខមនា ឆា១៩០៧ បាន ែចងអពការេដាះដរទកដ នងបទប ញញតតច សលាសទាកទងនងរពែដនទាងអសែដលមនបានែចងេនៅកនងដេណាះរសាយៃនសនធស ឆា១៩០៤មន។

ដេចនះ គណៈកមមការចរមះកណតរពែដនទ២រតវបានបេងកើតេឡើងតាមសនធស ឆា១៩០៧។ ដចែដលបានេលើកេឡើងពខាងេដើម កចចការមយចននរបសគណៈកមមការេនះ គ កណតែផនកៃនតបនភនដងែរកែដលមនសថតេនៅេរកាមសមតថកចចរបសគណៈកមមការទ១ នយាយឱ ចចាបពរចកកលេទៅទសខាងលច ដេចនះេហើយមនរមបញចលតបនរពះវហារ ែដលសថតេនៅទសខាងេកើតៃនរចកេនាះេទ។ តាមពតមានការងារជានគាខលះៗរវាងគណៈកមមការទាងពរេនៅកនងតបនកល បែនតការងារជានគាេនះមនលាតសនធងដលតបនរពះវហារេនាះេទ។ េទាះជាយាងណាកត េនៅឬេនៅែក ររចកកលមានភសតតាងេនៅកនងកណតរតារបសគណៈកមមការទ២ ែដលថាែខ រពែដនែដលគសេដាយគណៈកមមការេនះ បានភាបជាមយែខ រពែដនែដលមានរសាប ែដលតរមងេឆាះេទៅខាងេកើតរហតដលតបនរបាសាទ នងហសតបនរបាសាទេនះេទៅេទៀត។ េគពមានពតមានជាកលាកថាេតើែខ រពែដនេនះជាអវេនាះេទ ឬថាេតើែខ រពែដនេនះរតវបានបេងកើតេឡើងេដាយរេបៀបណាេទ បែនតមានការសនមតមយមានទមងនរងមាេនៅរគបកាលៈេទសៈ ែដលថាេទាះតាមរេបៀបណាកេដាយែខរពែដនេនះ គជាលទធផលៃនការងារវាសែវងរបសគណៈកមមការទ១ នងែដលរបធានរកមបារាងសរេសរកនងរបាយការណចះៃថងទ២០ ែខកមភៈ ឆា១៩០៧ េដាយបានប កថាការងារវាសែវងេនះរតវបានបញចបរចរាលេដាយមនជបការលបាកទាលែតេសាះ។ តាមមារតា៤ៃនសនធស ឆា១៩០៧ តលាការកតសគាលេឃើញថា េទាះបជាគណៈកមមការចរមះទ២មានភារកចចកណត "រពែដនថម" តាមសនធស េនាះកេដាយ តាមរបការ III ៃនពធសារែដលភាបជាមយសនធស គណៈកមមការេនះ កមានភារកចចកណតរពែដនេនៅែផនកទាងអសៃនរពែដនដចមានែចងកនងរបការ I ៃនពធសារេនះ។ បទប ញញតតចងេរកាយេនះទាកទងនងជរភនដងែរកទាងមល ចាបពចណចមយេនៅពាកកណាដលភាគខាងលចៃនជរភនេនះបនតដលជរភនបាដាងេនៅភាគខាងេកើតៃនភនដងែរករចបនតរហតដលទេនលេមគងគ។

25

ដេចនះ របសនេបើភាគខាងេកើតៃនភនដងែរកនងតបនភនបាដាង មនទានរតវបានកណតរពែដនេដាយគណៈកមមការចរមះទ១ (ឆា១៩០៤) េនាះគណៈកមមការទ២ (ឆា១៩០៧)

មានភារកចចេធវើការងារេនះ។ េរកៅពការងារជានគាែដលបានេលើកេឡើងខាងេលើ (េដាយមនលាតសនធងដលរពះវហារ) គណៈកមមការេនះមនបានេធវើកចចការេនះេទ េហតដេចនះេហើយការសនមត គថាការងារវាសែវងេនះរតវបានេធវើរចរាលេហើយ។

ជាកែសតង គណៈកមមការចរមះទ១មនបានេរៀបចកចចរបជជាផលវការណាមយេឡើយ េរកាយៃថងទ១៩ ែខមករា ឆា១៩០៧។ េគមនរតវេភលចេទថា េនៅេពលែដលកចចរបជែបបេនះគរែតរតវបានេគេរៀបចេធវើេឡើង កនងេគាលបណងបញចបកចចការរបសគណៈកមមការ ការចាបអារមមណេនៅកនងរបេទសទាងពរ នងពសណាកបគគលែដលបានទទលសទធពេសស េដើម បេពញកចចការនងបេញចញមតកនងនាមពកេគេលើកចចការទាងេនះ គេផាតេលើការ សេរមចបាននវសនធស ចះៃថងទ២៣ ែខមនា ឆា១៩០៧។ ការកងវលជាចម ងរបសពកេគ ជាពេសសរបសេលាកវរេសនយឯក Bernard មនែមនការមនបានបញចបជាពធការនវលទធផលៃនការកណតរពែដន ែដលពកេគរតវបេពញកនលងមកេទ។

ដណាកកាលចងេរកាយៃនរបតបតតការកណតរពែដន គជាការេរៀបចនងេបាះពមព ផ យែផនទ។ ចេពាះការអនវតតការងារបេចចកេទសេនះ រដាភបាលេសៀមែដលេនៅេពលេនាះពមានមេធ បាយរគបរគាន បានេសនើជាផលវការឱ មរនតឋានេលខាបារាងគសែផនទកនងតបនរពែដនេនះ។ វាក ខណទមយៃនកណតេហតរបសកចចរបជគណៈកមមការចរមះទ១ េនៅៃថងទ២៩ ែខវចឆកា ឆា១៩០៥ បានប កយាងច សថា សេណើេនះបានទទលការឯកភាពពរកមេសៀមៃនគណៈកមមការេនះ ែដលអាចជាអនកផតចេផតើមគនតេទៀតផងេដាយេហតថាេនៅកនងលខតមយ ចះេនៅៃថងទ២០ ែខសហា ឆា១៩០៨ ែដលេនៅកនងលខតេនះឯកអគគរដឋទតេសៀមេនៅទរកងបារសបានេផញើជនេទៅរដាភបាលរបសខលន អពែផនទែដលជាលទធផលចងេរកាយៃនការគសែផនទ េលាកទតេសៀមរបេនះបានេយាងេលើ "គណៈកមមការចរមះកណតរពែដន នងសេណើរបសគណៈកមមការេសៀមែដលេសនើឱគណៈកមមការបារាងជាអនកេរៀបចែផនទរពែដនេផ ងៗ" េទៀតផង។ ការណេនះគជានេយាបាយច សលាសរបសអាជាធរេសៀម ែដលរតវបានប កសាជាថមេនៅកនងគណៈកមមការ

26

ចរមះទ២ (ឆា១៩០៧) ែដលថា សហេសវកេសៀមបានេសនើសដលសមាជកបារាងៃនគណៈកមមការេនះឱ អនវតតការគសែផនទភមសារសតេនះ ដចែដលមានេនៅកនងកណតេហតៃនកចចរបជ ៃថងទ៦ ែខមថនា ឆា១៩០៨។

រដាភបាលបារាងបានចាតវធានការចាបាច េដើម ឱ កចចការេនះរតវអនវតតបានេដាយមរនតេយាធាបារាងមយរកមមានគា៤នាកែដលកនងេនាះ៣នាក គេលាកអនេសនយឯក Tixier, Kerler នង De Batz ធាបជាសមាជករបសគណៈកមមការចរមះទ១។ រកមេនះបានេធវើការេរកាមការដកនាទេទៅរបសវរេសនយឯក Bernard េហើយេនៅចងសរទរដវ ឆា១៩០៧ រកមេនះបានបញចបែផនទមយេសរែដលមានចនន១១ផាង រគបដណដបមយភាគធៃនរពែដនរវាងេសៀមនងឥណចនបារាង រមបញចលទាងែផនកទាងឡាយែដលពាកពនធេនៅកនងេរឿងកតេនះ។ ែផនទទាងេនះរតវបានេបាះពមព នងផ ពវផ យេដាយរកមហនគសែផនទដល ល ញរបសបារាងមយែដលមានេឈាះថា H. Barrère។

ែផនទទាង១១ផាងេនះរតវបញជនេទៅឱ រដាភបាលេសៀម េទៅតាមនតវធរតមរតវ ជាែផនទែដលរដាភបាលេសៀមបានេសនើស េហើយតលាការនងពចារណាអពកាលៈេទសៈ ៃនការបញជនែផនទ នងការសននដានែផអកេលើការរបារសយទាកទងគាេនះេនៅេពលេរកាយ។ ែផនទ៣ផាងកនងចេណាមែផនទទាងអសរតវែលងេរបើការេកើតេដាយរពតតការណ េរពាះថា តបនរពែដនចាសែដលែផនទទាងេនះបានបងាញ ឥឡវេនះបានសថតេនៅកនងទកដរបសកមពជាទាងរសងេយាងតាមសនធស ែខមនា ឆា១៩០៧។ អារសយេហតេនះ េសៀមមនរតវបានេសនើសឱ ទទលយកឬបដេសធែផនទទាងេនះេឡើយ។ បែនតែផនទេផ ងេទៀតេនៅ ែតមានរបេយាជនដែដលសរមាបរបេទសេសៀម។ កនងចេណាមែផនទទាងេនះ មានែផនទមយជាែផនកៃនជរភនដងែរក ែដលមានរបាសាទរពះវហារតាងេនៅ េហើយេនៅេលើែផនទេនាះ េគបានគសែខ រពែដនែដលអះអាងថា ជាលទធផលៃនការងារកណតរពែដន នងែដលបានដាកពយភនរពះវហារទាងមល រពមទាងតបនរបាសាទេទៀតផងសថតេនៅកនងទកដកមពជា។ ដេចនះរបសនេបើការកណតរពែដន ែដលរតវបានេធវើេឡើងេនៅភាគខាងេកើតៃនជរភនដងែរកបានកណតឬមានបណងកណតតាមែខ ែបងែចកទក េនាះែផនទេនះអាចចាតទកថាបានបងាញែខ ែបងែចកទកែបបេនះេហើយ។ ែផនទេនះ រតវបានេរៀបចេឡើងេដាយរបេទស

27

កមពជាេនៅកនងឧបសមពនធ១ៃនដេណើរការនតវធរបសខលន េហើយរតវបានេគដងេនៅកនងេរឿងកតេនះថាជាែផនទឧបសមពនធ ១ (នងរតវេយាងេនៅកនងសាលដកាេនះ)។

ែផនទេនះេហើយែដលកមពជាយកេធវើជាមលដានចម ង េដើម គារទដលការទាមទារអធបេតយ របសខលនេលើរបាសាទេនះ។ ផទយេទៅវញ របេទសៃថតវាចេពាះការទាមទារណាមយ ែដលែផអកេលើែផនទេនះ េដាយមានសអាងេហតដចតេទៅ៖ ទមយ ែផនទេនះ មនែមនបានមកពការងាររបសគណៈកមមការចរមះេទ េហតដេចនះេហើយេទើបែផនទេនះ ពមានលកខណៈចាបបងខ។ ទពរ េនៅរតងតបនរពះវហារ ែផនទេនះ មានកហសែផនកសភារៈែដលមនអាចពន លបាន េដាយែផអកេលើការអនវតតនវអណាចឆនានសទធកនងការែកែរបែដលគណៈកមមការអាចមាន។ េយាងតាមការតវារបសៃថ កហសេនាះគថាែខ រពែដនែដលរតវបានបងាញេលើែផនទេនះ មនែមនជាែខ ែបងែចកទកពតរបាកដកនងតបនេនះេទ េហើយថារបសនេបើវាជាែខ បនាតែដលគសតាមែខ ែបងែចកទកពតរបាកដេនាះ តបនរបាសាទេនះនងសថតកនងទកដៃថ។ ៃថបានតវាបែនថមេទៀតថា េបើនយាយអពតបនរពះវហារខលនមនែដលទទលយកែផនទេនះឬែខ រពែដនែដលបានបងាញេនៅេលើែផនទេនះ យាងេហាចណាសទាកទងេទៅនងរពះវហារ ែដលការទទលសាគលេនះតរមវឱ ខលនរតវអនវតតតាមេនាះេទ។ ម ងវញេទៀត របសនេបើៃថពតជាបានទទលយកែផនទេនះ គៃថេធវើដេចនះកេដាយសារែតខលនមានជេនឿេដាយមានការភនតរចឡថា ែខ រពែដនេលើែផនទេនះរតវបានេគគសរតមរតវេទៅតាមែខ ែបងែចកទក។

េនៅេពលេនះ តលាការនងពចារណាែតេទៅេលើការតវាទ១បេណាះ េដាយែផអក េលើទឡករណែដលតលាការយលេឃើញថារតមរតវ េពាលគែផនទេនះមនធាបែដលបាន ទទលការឯកភាពជាផលវការពគណៈកមមការចរមះទ១េទ េដាយេហតថាគណៈកមមការេនះ ែលងដេណើរការតាងពបនានែខមនេពលផលតបានែផនទេនះេមលះ។ កណតរតាមនបាន បងាញថា េតើែផនទនងែខ បនាតេនះបានែផអកតាមេសចកតសេរមចឬការែណនាណាមយ ពគណៈកមមការដលមរនតឋានេលខា េនៅេពលគណៈកមមការកពងមានដេណើរការេនាះេទ។ អវែដលច សេនាះគថា ែផនទេនះរបាកដជាបានែផអកេលើមលដានណាមយេហើយ េហើយ តលាការយលេដាយពមានវមតសង យេឡើយថា ែផនទេនះបានែផអកេទៅេលើការងាររបស

28

មរនតឋានេលខាេនៅតបនភនដងែរក។ េដាយែផនទេនះ ជាែផនទមយកនងចេណាមេសរែផនទៃនតបនរពែដនែដលបានផលតេដាយអនកជនាញឋានេលខាសារសតរបសរដាភបាលបារាង តាមសេណើរបសអាជាធរេសៀម ែដលរតវបានេបាះពមពនងផ ពវផ យេដាយរកមហនល េឈាះមយេនៅបារស រគបចណចទាងអសរតវបានបងាញយាងច សេនៅេលើែផនទេនះ េហតដេចនះេហើយ ែផនទេនះមានលកខណៈផលវការ េហើយែផនទេនះមានអណាចរបសខលនតាមលកខណៈបេចចកេទស េហើយែផនទេនះមានរបភពកេណើតរបកបេដាយលកខណៈច សែទងឥតឱ មនទលសង យ។ េទាះជាយាងណាកេដាយ តលាការសននដានថា េនៅេពលចាប េផតើម នងេនៅេពលផលតែផនទេនះពមានលកខណៈតរមវឱ គភាគអនវតតតាមេទ។

*

* *

ៃថបានបងាញេហតផលថា េដាយសារពមានការកណតរពែដនណាមយែដលបានយលរពម នងអនមតេដាយគណៈកមមការចរមះឬេដាយែផអកេលើការែណនារបសខលន តាមសារតៃនមារតា១ៃនអនស ឆា១៩០៤ ែខ រពែដនចាបាចរតវែតអនវតតេដាយមង មាតតាមែខ ែបងែចកទកពតរបាកដ េហើយថាេនៅតបនរពះវហារែខ បនាតេនះនងដាករបាសាទរពះវហារេនៅកនងទកដៃថ។ េបើទកជាទទលសាគលថា គណៈកមមការចរមះមានឆនានសទធមយចននកនងការងាកេចញពែខ ែបងែចកទក េដើម េជៀសវាងភាពមនរបរកតនងមានឆនានសទធពនត េលើេហតការណេនៅតាមតបនជាកែសតងសទធសាធេនាះ កៃថជទាសថា ការងាកេចញណាមយ ដចជាការដាករបាសាទរពះវហារេនៅកនងទកដកមពជា នងេធវើឱ េលើសវសាលភាពៃនអណាចឆនានសទធែដលគណៈកមមការចរមះមាន េដាយមនបានពភាក ច សលាសជាមយរដាភបាលទាងពរ។

េបើទកជាខលមសារៃនការជទាសអាចមានេដាយការេលើកេឡើងេដាយខលនឯងេនះកត តលាការយលេឃើញថា ការជទាសេនះមនចប ជាកែសតងពាកពនធេនៅទេនះេទ។ េបើទកជាពមានការកណតរពែដនេនៅែបកខាងេកើតៃនភនដងែរក ែដលបានយលរពមនងអនមតេដាយគណៈកមមការចរមះកេដាយ កជាកែសតងបានេបើកផលវឱ រដាភបាលទាងពរទទលយកនវការកណតរពែដនេនៅតបនេនាះបាន េដាយេរបើរបាសការងាររបសសមាជកបេចចកេទស

29

ៃនគណៈកមមការចរមះ។ ចេពាះការកណតរពែដនណាមយែដលងាកេចញពែខ ែបងែចកទក េបើែផអកតាមការតវារបសៃថ េដាយេហតថាការកណតរពែដនែដលបានចងអលបងាញេនៅេលើែផនទឧបសមពនធ១ មនែមនជាការកណតរពែដនរបសគណៈកមមការចរមះេនាះពមានេហតផលអវែដលរតវពភាក ថា េតើការងាកេចញែដលអាចេកើតមានេនៅតបនរពះវហារសថតេនៅកនងអណាចឆនានសទធរបសគណៈកមមការចរមះេនាះឬកអតេទ។ េហតផលេនៅរតងថា តាមពតវារតវសថតកនងអណាចរបសរដាភបាលទាង២ េដើម សេរមចអពការងាកេចញែបបេនះ។

េហតដេចនះេហើយ ប ពតរបាកដែដលជាប សខានមយេនៅកនងេរឿងកតេនះ គថា េតើភាគទាងពរពតជាបានទទលសាគលែផនទឧបសមពនធ១ែដរឬេទ? េហើយថាេតើែខ បនាតែដលចងអលបងាញេនៅេលើែផនទេនះ ជាលទធផលៃនការងារកណតរពែដនេនៅកនង តបនរពះវហារ ែដលនាឱ ែផនទេនះមានលកខណៈតរមវឱ អនវតតតាមេដាយខានមនបានែដរឬេទ?

ចេពាះប េនះ ៃថបដេសធេដាយអះអាងថាខលនរបកានយកឥរយាបថអកមម បេណាះចេពាះអវែដលេកើតេឡើងេរកាយមកេទៀត។ ៃថកអះអាងផងែដរថា សកមមភាពែដលពាកពនធេរចើនេទៅនងការខកខានមនបានជទាស មនរគបរគានថាខលនជាភាគបានយលរពមេទៅេលើការងាកេចញេនៅរពះវហារ ពែខ ែបងែចកទកែដលមានែចងេនៅកនងមារតា១ៃនអនស ឆា១៩០៤ រហតដលថាកេធវើឱ បះពាលដលអធបេតយ េលើតបនរបាសាទេនាះេទ។

តលាការយលេឃើញេផ ងចេពាះប េនះ។ តាមកណតេហតបងាញច សថា ការេបាះពមពផ យនងការបញជនែផនទទាង១១ផាង ែដលបានេលើកេឡើងខាងេលើរមទាងែផនទឧបសមពនធ១ផង គជារពតតការណសខានមយ។ េនះមនែមនរគានែតជាការេដាះដរគារវាងរដាភបាលបារាងនងេសៀមេនាះេទ ែតេបើដេចាះែមនេនាះវាអាចមានលកខណៈរគបរគានតាមផលវច ប។ ផទយេទៅវញ ែផនទទាងអសរតវបានផ ពវផ យយាងទលទលាយេទៅដលរគបមជ ដានបេចចកេទសពាកពនធទាងអស រពមទាងបានជនដណងដលសាបនភមសារសតឈានមខេនៅកនងរបេទសសខានៗ នងេទៅដលមជ ដានដៃទេទៀតកនងតបនែដលមានការពាកពនធនងសានេបសកកមមការទតេសៀមអមរដាភបាលអងេគលស អាឡមង

30

រស នងអាេមរក នងេទៅដលរគបសមាជកទាងអសៃនគណៈកមមការចរមះបារាង-េសៀមផងែដរ។ ការែចកចាយេដើមដបងមានចនន១៦០ច ប ែដលមយច បៗមាន១១ផាង។ ែផនទ៥០ រតវបានែចកេទៅឱ រដាភបាលេសៀម។ ការែដលែផនទឧបសមពនធ១រតវបាន ែចកជនេដើម ជាការបងាញពលទធផលៃនការងារកណតរពែដន គបងាញច សេនៅកនង លខតចះៃថងទ២០ ែខសហា ឆា១៩០៨ របសអគគរាជទតៃថេនៅទរកងបារស េផញើជនរដឋមរនតការបរេទសេនៅទរកងបាងកក ែដលកនងលខតេនាះេលាកបានមានរបសាសនថា "ទាកទងនងសេណើរបសគណៈកមមការចរមះកណតរពែដន នងសមាជកគណៈកមមការ េសៀម ែដលសឱ សមាជកគណៈកមមការបារាងេរៀបចែផនទរពែដនេផ ងៗ ឥឡវេនះ សមាជកគណៈកមមការបារាងបានេរៀបចការងាររបសខលនចបរចរាលេហើយ"។ េលាកបាន បែនថមេទៀតថា េលាកបានទទលែផនទ១េសរ េដើម បញជនេទៅឱ រដឋមរនតរកសងការបរេទស េសៀម។ េលាកបានបនតេរៀបរាបអពបញជេឈាះែផនទទាង១១ផាង ែដលមយផាងមាន ៥០ច ប រមទាងែផនទតបនភនដងែរកផង។ េនៅចងបញចប េលាកបាននយាយថាគាត រក ទកែផនទនមយៗចនន២ច ប េហើយមយច បេទៀតេផញើេទៅសានេបសកកមមការទត នមយៗ េនៅទរកងឡង ែបកឡាង របេទសរស នងសហរដឋអាេមរក។

មានការជទាសកនងនាមរបេទសៃថថា ការបញជនែផនទេដាយអាជាធរបារាងេនះ េបើនយាយឱ ចេទៅគេធវើេដាយភាគែតមាខងេទ េហើយថារបេទសៃថមនរតវបានេសនើសឬបានប កថាខលនបានទទលែផនទេនះជាផលវការេឡើយ។ តាមពតេទៅ ដចែដលេគនងេឃើញជាបនតបនាបេទៀត ការទទលសាគលែដលរតវេធវើេឡើងតាមរេបៀបមយយាងច សលាស គតាមរយៈឥរយាបថរបសៃថ។ បែនត េបើទកជាមនដចេនះកេដាយ កច សណាសថា មានកាលៈេទសៈជាេរចើនសរមាបឱ អាជាធរេសៀមមានរបតកមមកនងរយៈេពលសមរម របសនេបើខលនមានបណងមនយលរពមនងែផនទេនះ ឬមានប ធងនធងរណាមយរតវេលើកេឡើងទាកទងនងែផនទេនះ។ អាជាធរេសៀមមនបានបេញចញរបតកមមែបបេនះេទ ទាងេនៅេពលេនាះឬអសជាេរចើនឆាបនាបមក ដេចនះេហើយរតវចាតទកថាបានសខចតតទទលយក។

ចេពាះែផនទឧបសមពនធ១ វាមនរគានែតជាកាលៈេទសៈៃនការបញជនែផនទេនះនងែផនទដៃទេទៀតេនាះេទ ែដលបងកឱ មានរបតកមមពភាគេសៀម របសនេបើរបតកមមេនះ

31

មានែមនេនាះ។ បែនត កមានការចងអលបងាញផងែដរ េនៅេលើៃផទៃនសនលកែផនទែដលតរមវឱ មានរបតកមម របសនេបើអាជាធរេសៀមមានេហតផលជទាសថាែផនទេនាះ មនតណាងឱ លទធផលៃនការងារកណតរពែដនេទ។ ដចែដលបានពពណនារចមកេហើយ ែផនទេនះ រមជាមយែផនទដៃទេទៀត រតវបានរបគលេទៅឱ សមាជកេសៀមៃនគណៈ កមមការចរមះ។ សមាជកទាងេនះចាបាចរតវែតដង (នងតាមរយៈពកេគេនាះ រដាភបាល េសៀមរតវែតបានដង) ថាែផនទេនះមនអាចតណាងឱ អវៗែដលរតវបានអនមតជាផលវការ េដាយគណៈកមមការចរមះេទ េហើយេដាយេហតេនះពកេគមនអាចរតវបានរចឡេដាយសារ ចណងេជើងែផនទែដលមានេឈាះថា "ដងែរក-គណៈកមមការកណតរពែដនរវាងឥណចន នងេសៀម" េហើយមនអាចនាេទៅដលការសនមតថា វាជាការអះអាងនវសមទធផលរបសគណៈកមមការចរមះេនាះេទ។ ម ងេទៀត របសនេបើសមាជកៃនគណៈកមមការេសៀមសនមតេផ ងពេនះ េទាះបមនបានប កកនងកណតេហតកេដាយ កការណេនះអាចេកើតមាន ពេរពាះថា តាមការពតគណៈកមមការចរមះបានេធវើេសចកតសេរមចែដលជាមលដានសរមាបយកមកេធវើែផនទ េហើយេដាយសារការសេរមចេនះ សមាជកគណៈកមមការេសៀមពតជាបានដងរចេទៅេហើយ។

សមាជកគណៈកមមការេសៀម រតវែតបានេឃើញផងែដរនវកណតសមាគលែដល មានេនៅរជងខាងេលើែបកខាងេឆវងៃនសនលកែផនទែដលបងាញថា ការងារេនៅេលើដជាកែសតងរតវបានរបតបតតេដាយអនេសនយឯក Kerler នង អ ។ េដាយសារែតអនកទាងេនាះបានមានវតតមានេនៅកនងអងគរបជរបសគណៈកមមការ ែដលបានរបរពតតេទៅកាលពៃថងទ២ ែខធន ឆា១៩០៦ ដេចនះ ពកេគរតវែតបានដងថា េនៅេពលេនាះអនេសនយឯក អ បានទទលប ឱ េទៅេធវើការវាសែវងេនៅែបកខាងេកើតៃនជរភនដងែរក ែដលរគបដណដបទាងរពះវហារផងែដរ េហើយកដងែដរថា គាតរតវចាកេចញេនៅៃថងបនាបេដើម អនវតតការងារេនះ។ អនកទាងេនាះមនបាននយាយអវទាងអស ទាងេនៅេពលេនាះនងេរកាយៗមកេទៀតេដើម េសនើសថា ែផនទេនះមនែមនជាលទធផលៃនការងារកណតរពែដនេទឬែផនទេនះមានភាពមនរតមរតវកេទែដរ។

32

ការណែដលអាជាធរេសៀមតាមរយៈឥរយាបថរបសខលនបានប កថាបានទទលែផនទទាងេនាះនងទទលសាគលនវលកខណៈៃនែផនទទាងេនាះ នងអវែដលែផនទទាងេនាះតណាងឱ គរតវបានបងាញតាមរយៈសកមមភាពរបសរដឋមរនតរកសងមហាៃផទ រពះអងគមាស ដាម រង កនងការែថលងអណរគណចេពាះឯកអគគរដឋទតបារាងេនៅទរកងបាងកក ចេពាះែផនទទាងេនះ នងេសនើសឱ េលាកឯកអគគរដឋទតផតល១៥ច បេទៀតៃនែផនទនមយៗ េដើម បញជនេទៅឱ អភបាលេខតតរបសេសៀមជាេរចើនេទៀតផង។

ភសតតាងបែនថមេទៀត រតវបានយកេចញពការពភាក គារបសគណកៈមមការ របតចារក (Commission of Transcription) ជាបនតបនាប ែដលបានជបរបជគាេនៅទរកងបាងកក េនៅែខមនា ឆា១៩០៩ នងបនានែខេរកាយមកេទៀត។ េនះគជាគណៈកមមការ ចរមះបារាង-េសៀមមយ ែដលរតវបានបេងកើតេឡើងេដាយភាគទាងពរែដលមានេគាលបណង ចាបេផតើមការងារភមសារសតរបសេសៀមជាផលវការ តាមរយៈការបញចលគានវរាលការងារទាងអសរបសគណៈកមមការចរមះទាងពរ ឆា១៩០៤នង១៩០៧។ េគាលបណងសខានគ រតវបែបលងែផនទែដលមានរសាបឱ េទៅជាទរមងេសៀវេភៅែផនទរសលេមើលនងេធវើឱ ពាកេពចនបារាង-េសៀម ែដលេរបើរបាសកនងែផនទេនាះសមមលរតមរតវេនៅកនងភាសាដៃទេទៀត។ េនៅកនងេពលបេពញការងាររបសគណៈកមមការេនះ មនមានការេសនើសណាមយរតវបានេធវើេឡើងថា ែផនទឧបសមពនធ១ឬែខ បនាតេនះមនអាចទទលយកបានេនាះេទ។

មានការទាមទារកនងនាមៃថថា ែផនទែដលទទលបានពរកងបារសេនាះ បានេឃើញេដាយមរនតតចតាចែដលមនមានជនាញខាងែផនទែតបេណាះ នងមនបានដងអវទាងអសអពរបាសាទរពះវហារ។ តាមពត េនៅកនងរយៈេពលនតវធទាញេហតផលេដាយផាលមាត មានការេលើកេឡើងថា គាននរណាមាកេនៅរបេទសេសៀមេនៅេពលេនាះបានដងអពរបាសាទរពះវហារឬខវលខាយអពរបាសាទេនះេទ។

តលាការមនអាចទទលយកនវការជទាសេនះេទ ទាងអងគេហត ទាងអងគច ប។ របសនេបើអាជាធរេសៀមពតជាបានបងាញែផនទទាងេនះដលែតមរនតតចតាច េនាះអាជាធរ េសៀមពតជាបានេធវើសកមមភាពយាងរបថយរបថានេនះេដាយខលនឯង េហើយតាមរយៈអងគេហតេនះ ការទាមទាររបសៃថមនអាចទទលបាននវការគារទេលើឆាកអនតរជាតេឡើយ។

33

បែនត ដចែដលបានេលើកេឡើងខាងេលើ របវតតៃនេរឿងរាវេនះបងាញច សថាែផនទេនះរតវ បានេឃើញេដាយបគគលជាេរចើនដចជា រពះអងគមាស េដ វាវង េស ជារដឋមរនតការបរេទស រពះអងគមាស ដាម រង ជារដឋមរនតមហាៃផទ សមាជកេសៀមរបសគណៈកមមការចរមះទ១ សមាជកេសៀមរបសគណៈកមមការរបតចារក នងរតវបានសននដានផងែដរថា ែផនទ ឧបសមពនធ១េនះ រតវបានេឃើញេដាយអភបាលេខតតខកខាន (Khukhan) ជាេខតតរបសេសៀម េនៅជាបនងតបនរពះវហារភាគខាងេជើង ែដលគាតជាអភបាលេខតតមាកកនងចេណាម អភបាលេខតតមយចននែដលរតវទទលបានែផនទថតចមលងបែនថម ែដលរតវបានេសនើសបែនថមេដាយរពះអងគមាស ដាម រង។ មនមានបគគលណាមាកកនងចេណាមបគគលទាងេនះ ជាមរនតតចតាចេនាះេទ។ មរនតទាងអសឬេសទើរែតទាងអសសាគលភមសារសតេនៅតបនេនាះ។ មរនតខលះេទៀតរបាកដជាសាគលតបនដងែរក។ តាមរយៈឯកសារេនៅកនងសណេរឿងបងាញ ច សថា រពះអងគមាស ដាម រង មានចណាបអារមមណផាលខលនយាងខាងេលើការងារ កណតរពែដនេនះនងមានចេណះដងរជាលេរជៅអពរបាសាទបរាណ។ វាមនអាចេជឿបាន ទាលែតេសាះែដលថា អភបាលេខតតខកខាន (Khukhan) ែដលជាេខតតបេងកើតេឡើងជាប ជាមយរពះវហារ រហតដលមានដេណាះរសាយេនៅឆា១៩០៤ មនដងអពអតថភាពរបស របាសាទរពះវហារេនាះេទ។

េទាះជាករណណាកេដាយ ការជទាសជាលកខណៈពេសសរបសៃថេនះ រតវបានបដេសធយាងច សរកែឡត តាមរយៈឯកសារមយែដលៃថខលនឯងបានតមកល េហើយតាមឯកសារេនាះ របាសាទេនះរតវបានរកេឃើញជាថមេនៅឆា១៨៩៩ េដាយរពះអងគមាសេសៀមេឈាះ សានផាសត អមដេណើរេដាយមរនត នងអនកមខអនកការមលដានរបែហល១៥េទៅ២០នាក ែដលកនងេនាះទនងជាមានអភបាល នងអភបាលរងេខតតខកខាន (Khukhan)

ផងែដរ។ ដចេនះវាបងាញឱ េឃើញថា រគានែតកនងរយៈេពល៩ឆាបេណាះ មនេពលអាជាធរេសៀមទទលបានែផនទឧបសមពនធ១េនះ មានមរនតជានខពសជាេរចើនេនៅរបេទសេសៀមបានដងអពរពះវហារ។

េលើសពេនះេទៀត តលាការយលេឃើញថាមនមានមលដានច បចេពាះបចចយ ែដលខលនព យាមទាញយកេសចកតេសនើសេចញពអងគេហតថា េនៅេពលេនាះមនមាននរណា

34

មាកេនៅរបេទសៃថ បានដងអពសារៈសខានៃនរបាសាទឬខវលខាយអពរបាសាទរពះវហារ។ តាមផលវច ប ការែកតរមវរពែដនមនអាចទាមទារេដាយឈរេលើមលដានថា តបនរពែដនមយែរបជាមានសារៈសខាន េដាយមនបានដងឬមនសង យេនៅេពលបេងកើតរពែដនេនាះេទ។

*

* *

តាមការរកេឃើញជាហរែហបានឱ ដងថា អាជាធរេសៀមពតជាបានទទលេដាយរតមរតវនវែផនទឧបសមពនធ១េនះ េហើយថាអាជាធរេសៀមបានរពមទទលយកែផនទេនះ។ បែនតេនៅេពលេនះ ពាកពនធេទៅនងតបនៃនរពះវហារែដលសពវៃថងមានការជទាសកនងនាមរបេទសៃថ ថាមានកហសែដលរតវបានរបរពតតជាកហសែដលអាជាធរេសៀមមនបានដងេនៅេពលែដលខលនរពមទទលយកែផនទនាេពលេនាះ។

តាមវធានៃនច បគថា ភាគមយមនរតវបានអន តឱ េលើកេឡើងអពកហសថា ជាធាតផ េដើម េធវើឱ េទៅជាេមាឃៈនវការយលរពមបានេទ របសនេបើភាគែដលេលើកេឡើងេនាះបានរមចែណករបរពតតកហស េដាយឥរយាបថខលនឯងឬអាចបេញចៀសកហសបាន ឬរបសនេបើកនងសានភាពែដលភាគេនាះមានលទធភាពដងអពកហសែដលអាចេកើតមាន។ តលាការយលេឃើញថារគានែតគណសម តតនងសមតថភាពរបសបគគលៃនភាគៃថែដលបានេឃើញែផនទឧបសមពនធ១ែតបេណាះ កនងេធវើឱ មានការលបាកចេពាះរបេទសៃថ កនងការអះអាងអពកហសេនះណាសតាមផលវច ប។ អនកទាងេនះរាបបញចលទាងសមាជកៃនគណៈកមមការរពែដនេនះែតមតង ែដលខលនមានសមតថកចចេលើែផនកេនះៃនរពែដន។ បែនតេរកៅពេនះតលាការយលេឃើញថា មានកាលៈេទសៈេផ ងេទៀតជាេរចើនពាកពនធនងែផនទឧបសមពនធ១េនះ ែដលេធវើឱ ការអះអាងអពកហសេនះលបាកនងទទលយក។

ការពនត ពចយមយបងាញថា ែផនទេនះបានទាញការចាបអាមមណយាង រសចរសាលចេពាះតបនរពះវហារ ែដលគានបគគលពាកពនធឬគានបគគលណាមាកមាន ភារកចចពនត ពចយែផនទ អាចខកខានមនបានេឃើញអវែដលបានបងាញេនៅកនងែផនទ

35

ពាកពនធនងតបនេនាះេទ។ ដចែដលរបេទសៃថបានេលើកេឡើង របសនេបើរបសណាឋន ភមសារសតៃនទកែនលងេនាះ ផតលលកខណៈច សលាសចេពាះនរណាកេដាយែដលធាបេទៅដលទេនាះ ពតជាេឃើញថាែខ ែបងែចកទករតវេដើរតាមបេណាដយែខ ចេណាតថម (របសនេបើការណេនះពតែមនេនាះ អងគេហតេនះពតជាមានយាងច សណាសេនៅឆា១៩០៨)

ដេចនះ ែផនទេនះបានបងាញឱ េឃើញច សថា ែខ បនាតរបសែផនទឧបសមពនធ១មនបានេដើរេទៅតាមែខ ចេណាតថមេទេនៅកនងតបនេនាះ េដាយេហតថាែខ បនាតេនះរតវបានគសឱ េនៅឆាយេទៅខាងេជើងពយៃនភនរពះវហារទាងមល។ គាននរណាមាកែដលេមើលែផនទេនះ េហើយយលរចឡអពែផនទេនះេនាះេទ។

េលើសពេនះេទៅេទៀត ែផនទេនះបានកណតយាងច សនវទតាងរបាសាទរពះវហារសថតកនងទកដកមពជា េដាយេរបើរបស ែដលហាកដចជាការបងាញនវបលងរតសៗៃនទតាងរបាសាទនងកាជេណដើរែដលតណាងឱ របាសាទេនះ។

ដេចនះ វាហាកដចជាមានពតមានរគបរគានេហើយ េនៅកនងែផនទឧបសមពនធ១ េដើម កាតមនទលសង យ ចេពាះអនកែដលមានភារកចចរតវពនត ពចយែផនទេនះឬចេពាះនរណាកេដាយែដលបានគតថា ែខ ែបងែចកទកេនៅតបនរពះវហារគរែតេដើរតាមែខចេណាតថម។ ហសពេនះេទៅេទៀត ដចែដលបានចងអលបងាញរចមកេហើយ រដាភបាលេសៀមបានដងឬរតវបានសនមតថាបានដងតាមរយៈសមាជកេសៀមៃនគណៈកមមការចរមះ ថាែផនទឧបសមពនធ១មនែដលរតវបានអនមតជាផលវការេដាយគណៈកមមការេនះេទ។ អាជាធរេសៀមបានដងរចេហើយថា ែផនទេនះគជាលទធផលការងាររបសមរនតឋានេលខាសារសតបារាងែដលអាជាធរេសៀមខលនឯងបានផតលជេនឿទកចតតឱ េធវើការងារផលតែផនទទាងេនះ។ អាជាធរេសៀមបានរពមទទលយកែផនទេនះេដាយមនបានេធវើការរសាវរជាវឯករាជ ណាមយ ដចេនះេហើយឥឡវេនះ អាជាធរេសៀមមនអាចអះអាងអពកហសេដើម លបេចាលនវការយលរពមពតរបាកដរបសពកេគេនាះបានេទ។ េហតដេចនះេហើយ តលាការសននដានថា ការេលើកេឡើងអពកហសមនអាចយកជាការបានេទ។

ឥឡវតលាការនងពចារណាេលើរពតតការណនានាេរកាយដណាកកាលឆា១៩០៤-១៩០៩។

36

ពមនមក អាជាធរេសៀមមនបានេលើកសណរណាមយអពែផនទឧបសមពនធ១រវាងខលនឯងនងបារាងឬកមពជា ឬបដេសធែផនទេនះជាចហេនាះេទ រហតដលការចរចាឆា១៩៥៨ េនៅទរកងបាងកក េទើបអាជាធរេសៀមេលើកយកប ែផនទឧបសមពនធ១មកនយាយនងបដេសធែផនទេនះជាចហេនៅកនងការពភាក រវាងៃថនងកមពជា អពប របាសាទរពះវហារកនងចេណាមប េផ ងេទៀត។ ពមានប ណាមយរតវបានេលើកេឡើង សម ែតេរកាយឆា១៩៣៤-១៩៣៥ េនៅេពលែដលៃថេធវើការវាសែវងេដាយខលនឯងេនៅកនងតបនេនះ េហើយតាមទស នៈរបសៃថ ការវាសែវងេនះបងាញថាមានភាពខសគារវាងែខ បនាតេនៅេលើែផនទនងែខ ែបងែចកទកពតរបាកដ ែដលភាពខសគាមយនាេទៅដលការដាករបាសាទរពះវហារកនងទកដកមពជា។ េរកាយកាលបរេចឆទេនះមក េទាះបៃថេពលខលះបានផលតែផនទមយចននេដាយខលនឯងែដលបងាញថា របាសាទរពះវហារសថតកនងទកដៃថកេដាយ កៃថេនៅែតបនតេរបើរបាសទាងសរមាបេគាលបណងផលវការនងសាធារណៈនវែផនទឧបសមពនធ១ឬែផនទដៃទេទៀតែដលបានបងាញថា របាសាទរពះវហារសថតេនៅកនងទកដកមពជាេដាយមនបានេលើកេឡើងនវសណរណាមយអពប េនះេទ (ការពន លរបសៃថ អពប េនះ នងរតវយកមកពចារណានាេពលេរកាយ)។ េលើសពេនះេទៀត តលាការមានការលបាកនងេមើលរលងនវេហតការណែដលថា ជាឧទាហរណ េនៅឆា១៩៣៧ េរកាយពការវាសែវងេដាយៃថខលនឯងេនៅឆា១៩៣៤-១៩៣៥ េហើយែដលេនៅឆាដែដលេនាះមានការចះសនធស ជាមយបារាង ែដលកនងេនាះមានការអះអាងេឡើងវញនវរពែដនរមែដលបានកណតរចេហើយ អគគនាយកដានភមសារសតភមនទេសៀមបានផលតែផនទមយបងាញថា រពះវហារសថតេនៅកនងទកដកមពជា។

ៃថមានឱកាសជាេរចើនដង េដើម េលើកេឡើងអពប ែផនទឧបសមពនធ១ជាមយ អាជាធរបារាង។ ជាបឋម មានការចរចាេលើសនធស ឆា១៩២៥នង១៩៣៧ សតពមតតភាព ពាណជជកមមនងនាវាចរណរវាងបារាងកនងនាមឥណចននងេសៀម។ េបើទកជាសនធស ទាងេនះបានែចងអពនតវធទេទៅសរមាបេសើេរេឡើងវញឬជនសកចចរពមេរពៀងមនៗ ក សនធស ទាងេនះមនរាបបញចលរពែដន ែដលមានរសាបកនងនតវធែដរ េដាយេហតថា រពែដនេនះរតវបានកណតតាមដេណាះរសាយរពែដនេនៅឆា១៨៩៣ ១៩០៤ នង១៩០៧ រចេហើយ។ េហតដេចនះេហើយ នងតាមបទប ញញតតជាកែសតងមយចននេទៀត ភាគទាងពរ

37

បានតមកលទកជាបានការចេពាះរពែដនែដលមានរសាប េទាះបរពែដនេនាះយាងណាក េដាយ។ ទាងេនះគជាឱកាសែដលតាមធមមតាៃថគរែតបានេលើកប េនះ របសនេបើខលន យលេឃើញថាែផនទេនះចងអលបងាញរពែដនេនៅរតងរពះវហារមនរតមរតវ (ជាពេសសទាកទងនងការចរចាសនធស ឆា១៩៣៧ ែដលេធវើេឡើងែត២ឆាបេណាះបនាបពការវាសែវងេដាយៃថខលនឯងេលើតបនរពែដនេនះ ែដលបានបងាញឱ េឃើញតាមការយលេឃើញរបសៃថថា មានភាពខសគាយាងខាងរវាងែខ បនាតេលើែផនទនងែខ ែបងែចកទក េនៅរតងរពះវហារ) ែដលកនងឱកាសទាងេនាះៃថគរែតបាន នងរតវែតេលើកប េនះេឡើង របសនេបើៃថេជឿជាកថាដេចាះែមន។ ជាកែសតង ៃថមនរតមែតមនបានេលើកេឡើងបេណាះ េទ បែនតែថមទាងផលតែផនទមយេដាយខលនឯងេនៅឆា១៩៣៧ ែដលបងាញថា រពះវហារ សថតេនៅកនងទកដកមពជាេទៀតផង។ េទាះជាែផនទេនះ េធវើេឡើងកនងបណងយកមកេរបើរបាស សរមាបេគាលេដៅៃផទកនងេយាធាកេដាយ បែនតវាមនបានេធវើឱ តលាការយលេឃើញថា វាមន មានតៃមលជាភសតតាងេទកនងទស នៈរបសរបេទសៃថេនាះ។ េគអាចេធវើការសននដានថា ជាពេសសេនៅកនងកាលៈេទសៈឆា១៩៣៧ ៃថបានឬេនៅែតបានរពមទទលយកែផនទៃន ឧបសមពនធ១ នងែខ បនាតែដលែផនទេនះបានចងអលបងាញ េទាះបៃថយលថា វាមនរតម រតវ នងេទាះបេរកាយេពលខលនបានេធវើការវាសែវងេដាយខលនឯងេនៅឆា១៩៣៤-១៩៣៥ កេដាយ ៃថបានគតថាខលនបានដងថា ែផនទេនះមនរតមរតវ។

េនៅេពលែដលៃថបានចលកានកាបជាបេណាដះអាសននែផនកមយចននៃនរបេទស កមពជា រមទាងរពះវហារេនៅឆា១៩៤១ រកសងពតមានៃថបានេបាះពមពផ យសាៃដមយ មានចណងេជើងថា "ៃថកនងេពលសាររបេទសជាតេឡើងវញ" ែដលកនងេនាះបាននយាយ ពាកពនធដលរពះវហារថា ឥឡវរបាសាទរពះវហាររតវបានរបេទសៃថយកមកវញេហើយ។ ចណចខាងេលើេនះ រតវបានៃថបករសាយថាជាកហសរបសមរនតតចតាចមាក។ ម ងេទៀត ភាសារសេដៀងគាេនះ ែដលរតវបានេរបើរបាសេដាយតណាងរបសៃថេនៅកនងការចរចាទកដរវាងកមពជានងៃថ េនៅទរកងបាងកក េនៅឆា១៩៥៨ បងាញថាៃថេទើបែតបានចលកានកាបរពះវហារកនងរបែហលឆា១៩៤០បេណាះ។

38

បនាបពសរងាគមរច តាមរយៈកចចរពមេរពៀងដេណាះរសាយែខវចឆកា ឆា១៩៤៦ ជាមយបារាង ៃថបានទទលយកនវការរតឡបេទៅរកសានភាពេដើម (status quo ante)

ដចមនឆា១៩៤១វញ។ ៃថអះអាងថាការវលរតឡបេទៅរកសានភាពេដើមេនះ (status quo)

មនបះពាលដលតបនរពះវហារេទ េដាយសារៃថបានមានអធបេតយ េលើតបនេនះតាងពមនសរងាគមេមលះ។ តលាការមនចាបាចពភាក េលើការអះអាងេនះេទ ពេរពាះប ែដលថាេតើៃថមានឬពមានអធបេតយ េនាះ គជាប ច សលាសេនៅកនងនតវធេនះេហើយ។ បនាបពរពតតការណសរងាគមរចមក ចណចសខានេនាះគថា បារាងរពមេរពៀងបេងកើតគណៈកមមការសរមះសរមលបារាង-េសៀម ែដលរមមានតណាងពររបមកពភាគនមយៗនងសមាជកអព រកតបរប ែដលមានភារកចចជាពេសសពនត នងផតលអនសាសនេដាយឈរេលើមលដានសមធមចេពាះរាលបណដងឬសេណើសេសើេរេឡើងវញ ែដលៃថអាចមានបណងនងេសនើេឡើងអពការេដាះរសាយរពែដនឆា១៩០៤នង១៩០៧ កនងចេណាមប ដៃទេទៀត។ គណៈកមមការេនះបានជបរបជគាេនៅឆា១៩៤៧ េនៅទរកងវាសនេតាន េហើយេនៅទេនាះេហើយ ែដលជាឱកាសដរបេសើរសរមាបៃថទាមទារឱ េធវើការែកតរមវរពែដនេនៅតបនរពះវហារេដាយឈរេលើមលដានថា ការកណតរពែដនេនះមានកហសធងនធងរែដលអាចនាឱៃថបដេសធការកណតរពែដនេនះ របសនេបើខលនបានដងអពកហសេនះេនៅឆា១៩០៨-

១៩០៩ ែមនេនាះ។ តាមពត េបើទកជាៃថបានបតងជាេរចើនដងអពែខ រពែដនេនៅកនងតបនជាេរចើនកេដាយ កៃថមនបានបតងទាលែតេសាះអពតបនរពះវហារ។ មនរតមែតបេណាះ េនៅៃថងទ១២ ែខឧសភា ឆា១៩៤៧ ៃថែថមទាងបានដាកជនេទៅគណៈកមមការនវែផនទមយែដលបងាញថារពះវហារសថតេនៅកនងរបេទសកមពជាេទៀតផង។ ៃថអះអាងថា ការណេនះមនមានផលបះពាលជាអវជជមានចេពាះការទាមទារសទធេលើរបាសាទេទ ពេរពាះតបនរបាសាទមនែមនជាកមមវតថៃនការពភាក របសគណៈកមមការេនះេទ គតបនេផ ងេទែដលជាកមមវតថៃនការពភាក េនះ េហើយគែផនទែដលទាកទងនងតបនទាងេនាះេទែដលរតវបានយកមកេរបើរបាស។ បែនតអងគេហតបងាញច សលាសថា ៃថបានេលើកប ដៃទេទៀតជាេរចើន បែនតមនបានេលើកអពប រពះវហារែដលតរមវឱ មានការពន លេទ។ េដាយមនគតអពប េផ ងេទៀត េយាងតាមេហតការណែដលេកើតេឡើងមយចននេនៅមលដានទាកទងនងរបាសាទេនះ ៃថបានដងយាងច សេនៅេពលេនាះថា បារាងបាន

39

ចាតទកថា រពះវហារសថតេនៅកនងទកដកមពជា ដចែដលបានបងាញកនងែផនទគសេដាយអាជាធរបារាង នងបានបញជនឱ រដាភបាលេសៀមេនៅឆា១៩០៨ េបើទកជាការណេនះមនបានប កច សេចញពែខ រពែដនកត។ ជាថមមតងេទៀត ការសននដានជាធមមតាអពការខកខានរបសៃថកនងការេលើកេឡើងអពរពះវហារេនៅកនងឱកាសេនាះ គថាខលនមនបានតវាដេចាះ ពេរពាះខលនបានរពមទទលយកែខ រពែដនរតងចណចេនះ ដចែដលបានគសេនៅេលើែផនទេដាយមនគតថាែខ រពែដនេនះេដើរឬមនេដើរតាមែខ ែបងែចកទកេទ។

ចេពាះការេរបើរបាសែផនទែដលបងាញថារពះវហារសថតកនងរបេទសកមពជា ៃថ រក ជហរថា េនះជាេហតផលែផនកែផនទសទធសាធ េហើយកគានែផនទដៃទេទៀតេទ ឬក មនមានែផនទែដលងាយរសលេរបើ ឬមនមានែផនទណាែដលមានមារតដានរតមរតវកនង េពលេនាះេឡើយ។ តលាការយលេឃើញថាការពន លេនះមនអាចេជឿបានេទ។ ជាមយ នងការបនតេរបើរបាសែផនទេនះ ៃថគរែតបានេធវើការរក សទធបរមងជាមយបារាងចេពាះភាពរតមរតវរបសែផនទេនះ។ បែនតៃថមនបានេធវើដេចនះេទ។

ចេពាះការខកខានរបសៃថ សម ែតេលើកេឡើងអពប ែផនទេនះរហតដល ឆា១៩៥៨េនាះ ៃថអះអាងថា េដាយសារខលនបានកានកាបរពះវហារេនៅរគបសមយកាល សខានៗទាងអស េហតដេចនះេហើយេទើបៃថមនចាបាចេលើកប េនះេទ។ ៃថបានការពារទេងវើរបសខលនេដាយែផអកេលើសកមមភាពជាកែសតងេនៅមលដានជាភសតតាង ថាខលនមនែដលរពមទទលយកែខ បនាតឧបសមពនធ១េនៅឯរពះវហារទាលែតេសាះ េហើយអះអាងថាេបើខលនមនែដលបានរពមទទលយកែខ បនាតេនាះផង ច សណាសខលនមនចាបាចបដេសធែខបនាតេនាះេទ ដេចនះេហើយេគពអាចេធវើេសចកតសននដានជាអវជជមានណាមយេចញពការខកខានរបសខលនកនងការេធវើដេចាះេទ។ តៃមលៃនការពន លេនះ រតវែតអារសយយាងពតរបាកដេទៅេលើចណចែដលរតវដងថា េតើឥរយាបថេនៅេលើដជាកែសតងរបសៃថ អាចផតលជាភសតតាងរគបរគានជារបតសកមម (ex post facto) េដើម បងាញថា ខលនមនែដលរពមទទលយកែខ រពែដនរបសឧបសមពនធ១ េនៅឆា១៩០៨ ទាកទងនងរពះវហារ នងចាតទកខលនឯងថាមានអធបេតយ េលើតបនរបាសាទេនះរគបសមយកាលសខានៗទាងអសបានែដរឬេទ។

40

* * *

តលាការបានពចារណាភសតតាងផតលេដាយៃថ តាមរយៈសកមមភាពរដឋបាលរបស

មរនតខលនេនៅតបនរពះវហារឬពាកពនធនងរពះវហារ។ បារាង េហើយេរកាយមកកមពជាតាមឋានៈរបសខលនែដលមានែចងេនៅកនងអនស ១៩០៤ បានេធវើែតសកមមភាពរដឋបាលតាមទមាបបនតចបនតចែតបេណាះេនៅកនងតបនដាចរសយាលតចមយេនះ។ ៃថបានទទលសាគលយាងច សលាសេនៅកនងេពលេធវើសវនាការផាលមាតថា េបើកមពជាទទលបានអធបេតយេលើតបនរបាសាទេនះតាមសារតៃនដេណាះរសាយរពែដនឆា១៩០៤ េហើយេរកាយមកកមពជាកមនបានេបាះបងេចាលអធបេតយ េនះេទ ចែណកឯរបេទសៃថមនែដលបានទទលអធបេតយ េនះតាមរយៈអាជាយកាលលទធកមមេនះេទ។ ដេចនះ សកមមភាពជាកែសតងរបសៃថរតវបានេលើកេឡើងជាភសតតាងៃនសកមមភាព ជាអណាចរគបរគងែដលមានលកខណៈរគបរគាន េដើម បដេសធចេពាះការេលើកេឡើងែដលថា តាមដេណាះរសាយអនសឆា១៩០៤ ៃថបានរពមទទលយកការកណតរពែដនែដលមានអានភាពផតលអធបេតយេលើរពះវហារេទៅឱ កមពជា។ ដេចនះតាមទស នៈេនះ តលាការរតវែតពចារណានងវាយតៃមលេលើសកមមភាពទាងេនះ។ ប ពតរបាកដគថា េតើសកមមភាពទាងអសេនះរគបរគានេដើម លបេចាលឬទកជាេមាឃៈែដរឬេទ នវការបងាញឆនទៈយាងច សអពការរពមទទលយកែខ រពែដនេនៅរពះវហារ ែដលជាលទធផលៃនការពចារណាែដលបានពភាក ខាងេលើ រចេហើយេនាះ។

សកមមភាពែដលពាកពនធ គសទធែតជាសកមមភាពរបសអាជាធរមលដាននងថាក េខតតែតបេណាះ េលើកែលងែតករណសខានៗមយឬពរែដលរតវេលើកេឡើងនាេពលេនះ។ េនៅកនងករមតែដលសកមមភាពទាងេនះបានេកើតេឡើង េគមនច សេទថាសកមមភាពទាងេនះ មានការពាកពនធនងកពលភនរពះវហារនងតបនរបាសាទផាលជាជាងពាកពនធនងកែនលងែក រៗតបនេនាះ។ បែនតេទាះជាយាងកេដាយ តលាការពបាកនងចាតទកថា សកមមភាព ថាកមលដានែបបេនះ ជាការេធវើេមាឃកមមនងជទាសនវជហរសចងាកនងមនែរបរបល របសអាជាធរេសៀមថាកកណាដលេនះ ទាកទងនងែខ រពែដនដចមានគសកនងែផនទ។

41

ទាកទងេទៅនងេរឿងេនះ រពតតការណដសខានបផតេនាះគការេធវើទស នកចចេទៅ របាសាទរពះវហារកនងឆា១៩៣០ េដាយរពះអងគមាស ដាម រង អតតរដឋមរនតមហាៃផទ េហើយ េនៅេពលេនាះជារបធានវទ សានភមនទេសៀមទទលបនទកការងារទាកទងនងបណាលយ ជាតនងបជនយដានបរាណវតថវទ ។ ទស នកចចេនះ គជាែផនកមយៃនដេណើរទស នកចច បរាណវតថវទ របសរពះអងគមាសេដាយមានការអន តពរពះមហាក រតេសៀម នងដេណើរ ទស នកចចេនះមានលកខណៈេសទើរែតផលវការយាងច ស។ េនៅេពលរពះអងគមាសេទៅដល រពះវហារ រពះអងគមាសរតវបានទទលជាផលវការេដាយអនកតណាងបារាង ែដលរបចាេនៅ េខតតរបសកមពជាកនងនាមអនកតណាងជានខពសបារាងរបសខលន េដាយមានបងហតទងជាតបារាងេទៀតផង។ រពះអងគមាសរបែហលជាមនទនងជាមនយលនវអតថនយៃនការទទល ែបបេនះេនាះេទ។ េគរបែហលជានងពបាករកអណះអណាងប កពកមមសទធរបសភាគ ឥណចនបារាងឱ ច សជាងេនះណាស។ ការណេនះ ទាមទារឱ មានរបតកមម ែតៃថមន មានរបតកមមអវេសាះ។ េលើសពេនះេទៀត េនៅេពលរពះអងគមាស ដាម រង រតឡបេទៅបាងកកវញ បានេផញើរបថតមយចននៃនឱកាសេនាះជនអនកតណាងបារាងេទៀតផង រពះអងគបានេរបើភាសាែដលហាកដចជាទទលសាគលថា តាមរយៈអនកតណាងរបសខលន បារាងបានេដើរតនាទជារបេទសមាសផទះ។

េសចកតពន លទាកទងនងដេណើរទស នកចចរបសរពះអងគមាស ដាម រង កនងនាម របេទសៃថ មនអាចឱ តលាការេជឿជាកបានេទ។ េដាយពនត េមើលេហតការណទាងមល េឃើញថា មានការទទលសាគលេដាយតណភាពរបសេសៀម ចេពាះអធបេតយ របសកមពជា (េរកាមអាណាព បាលបារាង) េលើរបាសាទរពះវហារ េហើយតាមរយៈការខកខានរបសេសៀមមនបានបេ ញរបតកមមតាមមេធ បាយណាមយ េនៅកនងកាលៈេទសៈែដលទាមទារឱ មានរបតកមមេដើម ប កឬការពារកមមសទធជាមាស េនៅចេពាះមខៃនការទាមទារតបេដាយជាកែសតងេនាះ។ អវែដលហាកដចជាច សលាសេនាះគថាការពតេសៀមមនរបាកដខលនឯងថាខលនមានកមមសទធេនាះេទ -េហើយេនះគរសបគាទាងរសងេទៅនងឥរយាបថរបសេសៀមតាងពេដើមមក នងេរកាយមកេទៀតចេពាះែផនទនងែខ បនាតឧបសមពនធ១ -ឬកបានសេរមចថា មនអះអាងនវកមមសទធរបសខលនេទ ែដលជាថមមតងេទៀតេនះមាននយថា ខលនបាន

42

រពមទទលយកការទាមទាររបសបារាងឬបានរពមទទលយករពែដនេនៅរពះវហារ ដចែដលបានគសេនៅកនងែផនទេនាះេហើយ។

* * *

អងគេហតពាកពនធទាងឡាយែដលេនៅេសសសល រតវែតេលើកយកមកនយាយ

នាេពលេនះ។ េនៅែខកមភៈ ឆា១៩៤៩ មនយរបនានបនាបពបានបញចបនតវធៃនគណៈកមមការសរមះសរមលបារាង-េសៀម ែដលេនៅកនងរយៈេពលដេណើរការគណៈកមមការេនាះ ជាកែសតងៃថមនបានេលើកប រពះវហារេទ បារាងបានេផញើកណតទតមយជនរដាភបាល ៃថ េដាយប កថាខលនបានទទលរបាយការណសតពការតាងេនៅៃនឆាេសៀមចនន ៤ នាក េនៅរបាសាទេនះ នងេសនើសឱ ផតលពតមាន ។ ពមានការេឆលើយតបចេពាះកណតទតេនះេទ េហើយកមនមានការេឆលើយតបេទៅនងកណតទតមយេរកាយមកេទៀត េនៅែខមនា ឆា១៩៤៩ ែដរ។ េនៅែខឧសភា ឆា១៩៤៩ បារាងបានេផញើកណតទតមយេទៀតខល បែនតមាននយយាងច សអពមលេហតែដលបារាងចាតទកថា រពះវហារសថតកនងរបេទសកមពជា នងចងអលបងាញថាែផនទែដលផលតេដាយៃថខលនឯងកបានទទលសាគលេហតការណេនះ។ បារាងបានេសនើសឱ ដកឆាទាងេនាះេចញ។ េបើទកជាមានកហសេនៅកនងកណតទតេនះកត ខលមសារៃនកណតទតេនាះគថា មានការអះអាងប កែដលមនអាចរបែកកបានអពអធបេតយ ។ កណតទតរបសបារាងេនះ កពទទលបានការេឆលើយតបែដរ។ េនៅែខកកកដា ឆា១៩៥០ បារាងបានេផញើកណតទតមយបែនថមេទៀត។ កណតទតេនះ កេនៅែតពទទលបានការេឆលើយតបែដរ។

េនៅកនងកាលៈេទសៈទាងេនះ េនៅេពលទទលបានឯករាជ ឆា១៩៥៣ កមពជាបាន េសនើបញជនឆាឬអនកយាមកនងនាមខលនឯងេទៅកានរបាសាទេនះ េដើម ជាការប កឬការរក ជហររបសខលន។ បែនតេដាយេឃើញថា ឆាៃថមានវតតមានេនៅទេនាះរចេហើយ ឆាកមពជា កបានដកមកវញ េហើយកមពជាកបានេផញើកណតទតមយចះែខមករា ឆា១៩៥៤ េទៅ រដាភបាលៃថេសនើសពតមាន។ កណតទតេនះរគានែតទទលបានការប កថាបានទទលបេណាះ េដាយគានេសចកតពន លអវេឡើយ។ សម ែតមកដលេពលេនះកត កពមានការអះអាងជាផលវការណាមយអពការទាមទាររបសៃថែដរ។ េនៅចងែខមនា ឆា១៩៥៤ េដាយ

43

យលេឃើញថា គានការេឆលើយតបជាដកភនចេពាះកណតទតរបសខលនពមន រដាភបាលកមពជាបានជនដណងេទៅរដាភបាលៃថថា េនៅេពលេនះកមពជាេសនើសដាកកងទពកមពជាមយចននជនសឆាឬអនកែថរក របសកមពជាែដលបានដកេចញពមនមក។ េនៅកនងកណតទតេនះ កមពជាបាននយាយេយាងជាពេសសេទៅេលើការសអាងេហតផលៃនការទាមទាររបសកមពជាែដលមានេនៅកនងកណតទតរបសបារាង ែខឧសភា ឆា១៩៤៩។ កណតទតរបសកមពជាេនះកមនបានទទលការេឆលើយតបែដរ។ េទាះជាយាងណាកេដាយ កមពជាមនបានបញជនទាហានេទៅទេនាះេទ េហើយេនៅែខមថនា ឆា១៩៥៤ កមពជាបានេផញើកណតទតបែនថមេទៀតេទៅរបេទសៃថ េដាយប កថា តាមពតមានែដលបានទទលគថា ទាហានៃថេនៅកានកាបទេនាះរចេហើយ េហើយកមពជាផាកការបញជនទាហានរបសខលនេទៅទេនាះ កនងេគាលបណងមនេធវើឱ សានការណធងនធងរ។ កណតទតេនាះកបនតេសនើឱ ៃថឬមយដកទពរបសខលនេចញ ឬមយកផតលទស នៈរបសៃថសតពប េនះដលកមពជា។ កណតទតេនះកមនបានទទលការេឆលើយតបដចពមនែដរ។ បែនត ទាហានរបសៃថ (ែដលតាមពតតលាការដងថាពកទាងេនាះជាកមាងបលស) េនៅែតមានវតតមានេនៅទេនាះដែដល។ ដេចនះ ជាថមមតងេទៀត វាហាកដចជាថារបេទសៃថ េបើទកជាមានវធានការមយចននេនៅេលើដជាកែសតង កៃថមនបានេរតៀមបដេសធការទាមទាររបសបារាង នងកមពជាកនងករមតការទតេទ។

ពមានលខតការទតបែនថមេទៀត រតវបានយកមកបងាញតលាការេទ។ បែនត ជាយថាេហតេនៅឆា១៩៥៨ មានសននសទមយរតវបានរបារឰេឡើងេនៅទរកងបាងកករវាងរបេទសៃថនងកមពជា េដើម ពភាក អពប មយចននទាកទងនងទកដែដលមានជេមាះរវាងរវាងភាគទាងពររមមានប រពះវហារផងែដរ។ តណាងរបសៃថបានបដេសធមនពភាក េលើទដឋភាពច បៃនប េនះេទ េហើយការចរចាបានបរាជយ េហើយកមពជាបានចាតការតាមនតវធេនះ។

*

* *

េនៅេពលេនះ តលាការនងេធវើេសចកតេសនើសេដាយដករសងេចញពអងគេហត ដចមានខាងេលើ។ េបើទកជាមានការសង យខលះចេពាះការរពមទទលយករបសេសៀមនវែផនទ

44

េនៅឆា១៩០៨ េហើយែដលជាេហតនាឱ ខលនរពមទទលយករពែដនែដលចងអលបងាញេលើែផនទេនាះ តលាការេដាយែផអកេលើរពតតការណជាបនតបនាបយលេឃើញថា ឥឡវេនះតាមរយៈឥរយាបថរបសខលនៃថមនរតវបានអន តឱ អះអាងថា ខលនមនបានរពមទទលយកែផនទេនះេនាះេទ។ អសរយៈេពល ៥០ឆា របេទសេនះបានទទលផលរបេយាជនរគបែបបយាងែដលអនស ឆា១៩០៤ ផតលឱ ខលនយាងេហាចណាស កផលរបេយាជនៃនរពែដនមយែដលមានសថរភាពែដរ។ តាមរយៈបារាង កមពជានងបារាង េជឿថារបេទសៃថទទលយកែផនទេនះ។ េដាយសារែតគានភាគណាមយអាចអះអាងអពកហស ដេចនះវាមនមានរបេយាជនអវកនងការែសវងយលអពការេជឿទកចតតែដលអារសយេលើការេជឿជាក

ថាែផនទេនះរតមរតវឬមនរតមរតវេនាះេទ។ ឥឡវេនះ េដាយេនៅែតបនតេលើកេឡើងពផលរបេយាជន នងអារសយផលែដលទទលបានពដេណាះរសាយេនះ ៃថមនអាចបដេសធថា ខលនមនែដលជាភាគយលរពមចេពាះដេណាះរសាយេនះបានេទ។

េទាះបជាយាងណាកេដាយ តលាការយលេឃើញថា េនៅឆា១៩០៨-១៩០៩ ៃថ ពតជាបានរពមទទលយកែផនទឧបសមពនធ១ ថាជាលទធផលៃនការងារកណតរពែដនែដលជាេហតនាឱ ខលនទទលសាគលែខ បនាតេនៅេលើែផនទេនាះ ជាែខ រពែដនែដលអានភាពៃនការរពមទទលយកេនះ គដាករពះវហារសថតកនងទកដកមពជា។ តលាការយលេឃើញបែនថមេទៀតថា របសនេបើពនត េមើលជារម ឥរយាបថជាបនតបនាបរបសៃថ ប កនងគារទការរពមទទលយកពដបងរបសខលន េហើយថាសកមមភាពជាកែសតងរបសខលនមនរគបរគានេដើម បដេសធការរពមទទលយកេនះបានេទ។ តាមរយៈឥរយាបថរបសខលន ភាគទាងពរបានទទលសាគលែខ បនាតេនះ ជាមលេហតនាឱ ពកេគពតជាបានរពមេរពៀងគាចាតទកែខ បនាតេនះ ជាែខ រពែដន ។

*

* *

ឥឡវេនះ តលាការរតវពចារណាេលើប ពរេទៀត។ ៃថអះអាងថា ចាបតាងព ឆា១៩០៨ េហើយជាពេសស រហតដលមានការវាសែវងេដាយខលនឯង ឆា១៩៣៤-១៩៣៥ ៃថេជឿជាកថា ែខ រពែដនេនៅេលើែផនទរតតសគានងែខ ែបងែចកទក ដេចនះេហើយរបសន

45

េបើៃថទទលយកែខ រពែដនេនៅេលើែផនទេនាះ ខលនេធវើដេចាះកេដាយសារមានជេនឿែបបេនាះែដរ។ មានភសតតាងប កថា ការអះអាងែបបេនះពតជាមនសចងាកគាទាលែតេសាះជាមយនងការអះអាងែដលៃថបានេលើកេឡើងយាងខាងកា នងរសចរសាលថា សកមមភាពនានាកនងការអនវតតអធបេតយ ជាកែសតងបានប កយាងច សនវជេនឿរបសខលនថា ខលនមានអធបេតយ េលើតបនរបាសាទេនះ ៖ របសនេបើៃថពតជាយលរចឡអពែខ រពែដនឧបសមពនធ១ ែមនេនាះ - មាននយថា របសនេបើៃថយលថា ែខ រពែដនឧបសមពនធ១ចងអលបងាញនវែខ ែបងែចកទករតមរតវេនាះ - េនាះខលនច សជាបានេជឿថា តបនរបាសាទេនះសថតកនងទកដកមពជាយាងពតរបាកដ (េដាយែផអកេលើមលដានៃនែផនទែដលខលនបានរពមទទលយកេនាះ)។ របសនេបើៃថមានជេនឿែបបេនះែមន េហើយជេនឿេនះបងកបេនៅកនងរាលការអះអាង ែដលថាខលនបានរពមទទលយកែផនទឧបសមពនធ១េនះេដាយសារែតខលនគតថាែផនទេនះរតមរតវ េនាះសកមមភាពរបសខលនេនៅេលើទតាងជាកែសតងរតវបានចាតទកថាជាការរេលាភបពានេដាយេចតនាេលើអធបេតយ (ែផអកេលើការសននដានដចបានេរៀបរាបខាងេលើ) ែដលេធវើឱ មានការសនមតថា ៃថបានដងថាកមពជាកានកាបតបនរបាសាទេនះ។ េសចកតេសនើសគថា ៃថមនអាចអះអាងថាខលនមានការភនតរចឡកនងការរពមទទលយកែខ រពែដនឧបសមពនធ១ ែដលជាការផទយរសឡះេទៅនងេហតផលែដលខលនបានផតលទាកទងនងសកមមភាពជាកែសតងរបសខលនដចជាថា ខលនមានជេនឿបានកានកាបអធបេតយ កនងតបនេនះ។

េគអាចយលេឃើញបែនថមបានថា េបើទកជាការេលើកេឡើងអពការភនតរចឡរបសៃថអាចទទលយកបានជាេគាលការណកេដាយ កៃថគរែតេលើកេឡើងភាមបនាបពបានេធវើការវាសែវងេដាយខលនឯងេលើតបនជេមាះេនះកនងឆា១៩៣៤-១៩៣៥។ តាងពេពលេនាះមក ៃថមនអាចថាខលនជាអនករងេរគាះេដាយការភនតរចឡណាមយេឡើយ។

* * *

ជាចងេរកាយ មានទដឋភាពមយេទៀតៃនេរឿងកតេនះែដលចាបាចតលាការរតវេលើក

46

យកមកពចារណា។ តលាការយលេឃើញថា ការរពមទទលយកែផនទឧបសមពនធ១ េដាយភាគទាងពរនាឱ ែផនទេនះចលេទៅកនងដេណាះរសាយសនធស នងកាយជាែផនកមយែដលមនអាចកាតផាចបានៃនដេណាះរសាយសនធស េនះ។ េគមនអាចនយាយបានថា ដេណើរការេនះងាកេចញព ឬអាចជាការរេលាភបពានេលើលកខខណទាងឡាយៃនអនសឆា១៩០៤ េនាះបានេទ េនៅរាលករណែដលែខ រពែដនេនៅេលើែផនទងាកេចញពែខ ែបងែចកទក េដាយេហតថា េបើេយាងេទៅតាមការយលរបសតលាការពប េនះែផនទរតវបានរពមទទលយកេដាយភាគទាងពរេនៅឆា១៩០៨ េហើយ (េទាះបវារតវឬមនរតវរគបទដឋភាពទាងអសេទៅនងែខ ែបងែចកទកពតកេដាយ) នងេរកាយមកចាតទកថាជាលទធផលៃនការបករសាយេដាយរដាភបាលទាងពរ អពការកណតរពែដនែដលសនធស េនះតរមវឱ មាន។ ម ងេទៀត េនៅេពលេនាះភាគទាងពរបានសេរមចយកការបករសាយមយេនះៃនដេណាះរសាយសនធស ែដលថា កនងករណមានការខសគាជាមយនងែខែបងែចកទក ែខ រពែដនែដលបានគសេនៅេលើែផនទេនះ មានអានភាពេលើសលបេលើបទប ញញតតេផ ងេទៀតរបសសនធស ។ បែនត េបើទកជាេនៅេពលេនះ តលាការរតវបានេសនើសឱ េដាះរសាយប សតពការបករសាយធមមតាៃនសនធស ែតបេណាះកេដាយ កតលាការចាតទកថា ការបករសាយែដលរតវផតលឱ នងមានភាពដចគាតាមេហតផលដចតេទៅ។

ជាទេទៅ េនៅេពលែដលរបេទសពរកណតរពែដនមយជាមយគា េគាលបណងចម ងមយកនងចេណាមេគាលបណងឯេទៀត គេដើម សេរមចបានដេណាះរសាយែដលមានសថរភាពនងជាសាពរ។ វាមនអាចេធវើេទៅរចេទ របសនេបើែខ បនាតែដលរតវបានកណតេឡើងេនះអាចេលើកមកេចាទជាប េនៅេពលណាមយកបាន េដាយែផអកតាមដេណើរការែដលេចះែតេបើកចហរហត េហើយេបើសនជាការែកតរមវអាចេធវើបានេនៅេពលណាែដលរកេឃើញថាមានភាពមនរតមរតវណាមយេដាយេធៀបេទៅនងបទប ញញតតណាមយេនៅកនងសនធស មលដានេនាះ។ ដេណើរការរេបៀបេនះអាចបនត េដាយគានទបញចប នងមនអាចឈានដលដេណាះរសាយជាសាពរបានេទ ដរាបណាេគអាចេនៅែតរកេឃើញកហសែដលអាចេកើតមានេនាះ។ រពែដនរេបៀបេនះ េរកៅពគានសថរភាពអាចកាយជារពែដនែដលមនេទៀងទាត។ េគរតវែតសរថា េហតអវបានជាភាគទាងពរបានរពមេរពៀងេធវើការកណតរពែដន េហើយមនេគារពយកតាមបទប ញញតតៃនសនធស ែដលប ករបាបថា រពែដនេនៅកនង

47

តបនេនាះគជាែខ ែបងែចកទក។ មានសនធស រពែដនជាេរចើនែដលមនបានែចងអវេលើសពែខ ែបងែចកទកឬែខ ខនងភនេឡើយ េហើយែដលគានែចងបទប ញញតតណាមយសរមាបការកណតរពែដនណាមយជាការបែនថមេទ។ ភាគេនៅកនងេរឿងកតេនះច សជាមានេហតផលេដើម បនតជហានេលើសពេនះេទៅេទៀត។ េហតផលែតមយគ េដាយសារែតេគចាតទកការចងអលបងាញែខ ែបងែចកទកថាមនរគបរគាន េដើម សេរមចបាននវភាពច សលាស នងសាពរ។ េដើម សេរមចបាននវេគាលបណងេនះ េទើបេគងាកេទៅរកការកណតរពែដន នងែខ បនាតេនៅេលើែផនទ។

កតាជាេរចើនេទៀតគារទទស នៈែដលថា េគាលបណងចម ងរបសភាគទាងពរកនងដេណាះរសាយរពែដនេនៅឆា១៩០៤-១៩០៨ គេដើម សេរមចឱ បាននវដេណាះរសាយច សលាសនងសាពរ។ តាមរយៈភសតតាងែដលបានដាកជនតលាការ នងតាមចេមលើយរបសគភាគផាល វាច សណាសថា េនៅអឡងមនឆា១៩០៤ ប ទាងមលៃនរពែដនដែវងរវាងេសៀមជាមយឥណចនបារាង បានកាយជាបពវេហតៃនភាពមនច សលាស កងវល នងអរភាព ែដលបណាដលឱ េកើតមានេរឿងរាវ ដចែដលបានេរៀបរាបេនៅកនងឯកសារមយដាកជនតលាការសតពសភាពៃន "ការេកើនេឡើងៃនភាពតានតង" េនៅកនងទនាកទនងរវាងេសៀមនងបារាង។ តលាការអាចេធវើេសចកតសននដានេដាយរសបច បថា េគាលបណងសខានឬកអាចចាតទកថា ជាេគាលបណងធេធងៃនដេណាះរសាយកនងអឡងឆា១៩០៤-

១៩០៨ (ែដលនាមកនវដេណាះរសាយទេទៅៃនប រពែដនែដលេនៅេសសសលទាងអសរវាងរបេទសទាងពរ) គេដើម បញចបសភាពតានតងេនះនងេដើម សេរមចបាននវសថរភាពរពែដន េដាយឈរេលើមលដានៃនភាពច សលាសនងសាពរ។

េនៅកនងបេរកថាៃនសនធស រពែដនបារាង-េសៀម ចះៃថងទ២៣ ែខមនា ឆា១៩០៧ ភាគទាងពរបានរបកាសថា ភាគទាងពរមានឆនទៈ "ធានាឱ បាននវដេណាះរសាយចងេរកាយៃនរាលប ទាងអស ទាកទងេទៅនងរពែដនរមឥណចននងេសៀម"។ សកខភាពមយេទៀតៃនឆនទៈដចគាេនះ រតវបានបងាញេនៅកនងេចតនាែដលចងបានរពែដនធមមជាតនងជាកែសតង ដចែដលមានភសតតាងេរចើនេលើសលបេនៅកនងឯកសារ នងែដលរតវបានបងាញេដាយភាគទាងពរ។ ដចែដលតលាការបានេរៀបរាបខាងេលើ េបើទកជាការណេនះេដាយឯកឯងមនែមន

48

ជាេហតផលសរមាបរបកានថា រពែដនរតវែតេដើរតាមែខ ធមមជាតនងជាកែសតងកត កបែនតការណេនះពតជាគារទទស នៈថា ភាគទាងពរចងបាននវដេណាះរសាយច សលាសនងសាពរតាមរយៈែខ ធមមជាតនងជាកែសតង។

ទស នៈដចគាេនះរតវបានគារទយាងខាងកា េដាយឥរយាបថរបសភាគទាងពរ ចេពាះរពែដនេនៅកនងសនធស ឆា១៩២៥នង១៩៣៧។ េដាយមនរាបបញចលយាងជាកលាកនវប រពែដនពដេណើរការៃនការេសើេរសនធស នានាពមនេឡើងវញ ែដលសនធស ឆា១៩២៥នង១៩៣៧ បានអនវតតតាមេនាះ ភាគទាងពរបានែសតងឱ េឃើញនវសារៈសខានដឧតតងគឧតតម ែដលេគបានផ រភាបេទៅនងភាពសាពរេនៅកនងប រពែដនេនះ។ ឥរយាបថរបសភាគទាងពរេនៅកនងឆា១៩២៥នង១៩៣៧ អាចរតវបានចាតទកថាជាភសតតាងេដាយរតមរតវែដលថាភាគទាងពរមានេចតនាដចគា គចងបាននវដេណាះរសាយសាពរេនៅកនងអឡងឆា១៩០៤-១៩០៨ ផងែដរ។

ការចងអលបងាញែខ ែបងែចកទកេនៅកនងមារតា១ៃនអនស ឆា១៩០៤ គរគានែតជាមេធ បាយជាកែសតងនងងាយរសលបេណាះ កនងការេរៀបរាបនវែខ រពែដនមយរបកបេដាយសត នមត េទាះជាតាមលកខខណទេទៅកត។ បែនត ពមានេហតផលណាមយែដលរតវយកមកពចារណាថា ភាគទាងពរបានឱ សារៈសខានពេសសណាមយេទៅនងែខ ែបងែចកទកែបបេនះេទ េបើេរបៀបេធៀបេទៅនងសារៈសខានែដលមានអាទភាព េពាលគផលរបេយាជនៃនដេណាះរសាយសាពរកនងការេគារពតាមែខ េនៅេលើែផនទ ដចែដលរតវបានកណតនងរតវបានរពមទទលយកេដាយភាគទាងពររចេហើយ។ េហតដចេនះ តលាការយលថា តាមទស នៈៃនការបករសាយសនធស រតវសេរមចយកែខ បនាតរពែដនដចែដលបានគសេនៅេលើែផនទកនងតបនជេមាះ។

* * *

េដាយែផអកេលើមលេហតទាងឡាយែដលតលាការយកមកេធវើជាមលដានកនងការ

សេរមចេសចកតរបសខលន តលាការមនចាបាចពចារណាថា េតើេនៅរពះវហារែខ រពែដនេនៅ

49

េលើែផនទ ពតជារតវេទៅនងែខ ែបងែចកទកពតរបាកដេនៅកនងតបនទាងេនះឬពតជារតវេទៅនងឆា១៩០៤-១៩០៨ ឬរបសនេបើមនដេចនះេទ េតើែខ ែបងែចកទកពតរបាកដេនាះេដើររេបៀបណា។

*

* *

ជាចងេរកាយ េដាយេយាងេលើេសចកតេសនើសឱ វនចឆយែដលបានដាកជនតលាការ េនៅេពលបញចបនតវធទាញេហតផលផាលមាត ែដលបានចងអលបងាញេនៅកនងេសចកតេផតើមៃនសាលដកាេនះ តលាការរកេឃើញថា េសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ១នងទ២របសកមពជា ែដលសឱ របកាសនវឋានៈតាមផលវច បៃនែផនទឧបសមពនធ១នងែខ រពែដនេនៅកនងតបនជេមាះអាចទទលយកមកពចារណាបានែតកនងលកខខណថា េសចកតេសនើសឱវនចឆយទាងេនះ មានប កពមលេហត េហើយមនែមនជាការទាមទារែដលរតវយកមកេដាះរសាយេនៅកនងបញញតតអនវតតៃនសាលដកាេនះេទ។ ម ងេទៀត តលាការរកេឃើញថា េរកាយពបានេលើកេឡើងនវការទាមទាររបសខលនពាកពនធនងអធបេតយ េលើរពះវហារ ៃថបានេលើកេឡើងេនៅកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយរបសខលនរតមែតអណះអណាង នងការបដេសធែដលជទាសេទៅនងការតវារបសភាគមាខងេទៀត េដាយទកឱ តលាការតាកែតងពាក េពចនសមរសប អពេហតផលទាងឡាយែដលតលាការយកជាមលដានសរមាបការវនចឆយរបសខលន។

េនៅចេពាះមខ ៃនបណដងទាមទារែដលបានដាកជនមកតលាការេដាយរបេទសកមពជា នងៃថេរៀងៗខលនទាកទងនងអធបេតយ េលើរពះវហារែដលនាឱ មានជេមាះរវាងរដឋទាងពរេនះ តលាការគារទកមពជា េដាយអនេលាមេទៅតាមេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៣របសខលន។ តលាការកគារទកមពជាផងែដរ ទាកទងនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៤សតពការដកកងកមាងេយាធា។

ចេពាះេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៥របសកមពជាអពការេធវើបដទាន តលាការយលេឃើញថា សេណើែដលបានេលើកេឡើងេនៅកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយេនះ ពែមនជាការពរងកបែនថមេលើបណដងទាមទារេដើមរបសកមពជាេទ (ែដលេនៅកនងករណេនះ សេណើេនះ

50

មនគររតវបានទទលយកេទេនៅេពលែដលសេណើេនះរតវបានេសនើជាេលើកដបងេនាះ)។ បែនត ដចេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៤ែដរ េសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៥ជាបពាកពនធេទៅនងបណដងទាមទារអធបេតយ ែដលជាេហតនាេទៅដលការេធវើបដទាន។ ម ងេទៀត មនមានភសតតាងជាកែសតងរតវបានដាកជនតលាការ ែដលបងាញជាវជជមានថាវតថទាងឡាយែដលបានេលើកេឡើងកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយេនះ ពតជារតវបានយកេចញពរបាសាទនងតបនរបាសាទេនះេដាយៃថ ចាបតាងពការកានកាបរបសៃថេលើរបាសាទេនះេនៅឆា១៩៥៤េនាះេទ។ ជាការពតេហើយែដលថា ៃថមនបានបដេសធខាងកាេទចេពាះការេចាទរបកានេនះ ែដលខលនមនទាងបានជទាសថា សេណើេនះមនអាចទទលយកបានេនាះផង។ េទាះបជាយាងណាកេដាយ កកនងកាលៈេទសៈែបបេនះ ប ៃនការេធវើបដទាន គជាប មយែដលតលាការរគានែតអាចេដាះរសាយជាេគាលការណេដាយគារទកមពជា េដាយមនប កអពវតថណាមយពតរបាកដេនាះេទ។

ែផអកេលើសអាងេហតទាងេនះ

តលាការ េដាយមានសេឡង៩ទលនង៣ សេរមចថា របាសាទរពះវហារសថតកនងទកដ េរកាមអធបេតយ របសរបេទសកមពជា។ សេរមចបនាបមកេទៀតថា

េដាយមានសេឡង៩ទលនង៣ របេទសៃថមានកាតពវកចចដកកងកមាងទព ឬបលស ឬអនកែថរក ឬឆាដៃទេទៀត ែដលៃថបានដាកកនងរបាសាទឬកនងតបនែក ររបាសាទែដលសថតកនងទកដកមពជា។

េដាយសេឡង៧ទលនង៥ សេរមចថា របេទសៃថមានកាតពវកចចរបគលមកឱ របេទសកមពជាវញ នវវតថទាងឡាយ តាមរបេភទែដលបានប កេនៅកនងេសចកតេសនើសឱ វនចឆយទ៥របសកមពជា ែដលរតវបានយកេចញពរបាសាទឬតបនរបាសាទេដាយអាជាធរពាកពនធរបសៃថ ចាបតាងពកាលបរេចឆទៃនការកានកាបរបាសាទេនះេដាយរបេទសៃថ េនៅឆា១៩៥៤។

េធវើជាភាសាអងេគលសនងភាសាបារាង។ អតថបទភាសាអងេគលសយកជាផលវការ។ េធវើេនៅ

51

វមានសនតភាពរកងឡាេអ ៃថងទ១៥ ែខមថនា ឆា១៩៦២ ជា៣ច ប មយច បរក ទក េនៅបណណសារដានរបសតលាការ នងច បដៃទេទៀតបញជនេទៅរដាភបាលកមពជានងរដាភបាលៃថេរៀងៗខលន។

របធាន

(ហតថេលខា) B. WINIARSKI

រកឡាបញជ

(ហតថេលខា) GARNIER-COIGNET

52

សាលដកាេនះ រតវបានេរៀបចបកែរបជាភាសាែខមរតាមគនតផដចេផដើមដខពងខពសរបស

ឯកឧតតមបណតសភាចារ សខ អាន ឧបនាយករដឋមរនត រដឋមរនតទទលបនទកទសតការគណៈរដឋមរនត

ឯកឧតតម េលាកជទាវ អសេលាក ដចមានរាយនាមខាងេរកាម

បានចលរមយាងសកមមកនងការងារបកែរបេនះ ÷

បកែរបេដាយ ៖

១- េលាក មង មននចរយា េចៅរកមតលាការកពល

២- េលាក យរ ឧតតរា េចៅរកមតលាការកពល

ពនត ែកសរមលេដាយ ៖

១- ឯកឧតតម េហងវង បនឆាត ទរបក រាជរដាភបាល នងជាអនរបធានរកមរបក អនកច ប

២- ឯកឧតតម វា គមហង េទសរដឋមរនតទទលបនទកកចចការរពែដន

៣- បណត ជា វានេដត ទរបក ឯកឧតតម សខ អាន

៤- ឯកឧតតម តកេរត សេរច រដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៥- បណត ចាប សថារទធ ទរបក នងជានាយកខទទកាលយ េលាកជទាវ ែមន សអន

៦- បណត កម រតនវសដឋ ទរបក នងជានាយកខទទកាលយ ឯកឧតតម សខ អាន

៧- បណត ស មាប ទរបក ឯកឧតតម សខ អាន

53

៨- ឯកឧតតម េកត េសាផាន ជនយការសេមតចអគគមហាេសនាបត េតេជា ហន ែសន

៩- េលាក ទន សផាន របធាននាយកដានទនាកទនងអនតរជាត ៃនទសតការគណៈរដឋមរនត

១០- េលាក ជាប សតារតន ជនយការឯកឧតតម សខ អាន

១១- បណត មម អណត ជនយការខទទកាលយឯកឧតតមសខ អាន

១២- បណត ែហម សចតត ជនយការខទទកាលយឯកឧតតមសខ អាន

១៣- េលាក ឯ វឌ ជនយការខទទកាលយឯកឧតតមសខ អាន

១៤- បណត ឆាង ហយ ជនយការខទទកាលយឯកឧតតមសខ អាន

១៥- េលាក គង ចនទវាសនា ជនយការខទទកាលយឯកឧតតមសខ អាន

១៦- េលាក សន សធា ជនយការឯកឧតតម វា គមហង

១៧- េលាក ខន ដានត មរនតៃនអាជាធរជាតទទលបនទកកចចការរពែដន

អនកជនាញែផនកច ប

១- ឯកឧតតម ឡា ជា សមាជករកមរបក អនកច ប នងជាអន

របធានេលខាធការដាន ៃនអាជាធរជាត ទទលបនទកកចចការរពែដន

២- ឯកឧតតម ផវ សភ សមាជករកមរបក អនកច ប នងជាអគគ នាយកបេចចកេទសៃនរកសងយតតធម

៣- ឯកឧតតម អម សថល ទរបក េលាកជទាវ ែមន សអន

៤- ឯកឧតតម សា េមៅ សមាជករកមរបក អនកច ប

54

ពនត ែកសរមលអកខរាវរទធេដាយគណៈកមមការភាសាវទ ែខមរ

ែដលមានសមាសភាពដចខាងេរកាម ៖

១-ឯកឧតតម ស មយេឃៀង ៦- ឯកឧតតម សង ផស

២-ឯកឧតតម ចនទ សណពវ ៧- េលាក ថាច ែសម

៣-ឯកឧតតម ឆយ អន ៨- េលាក មម មន

៤- ឯកឧតតម អវ ចន ៩- េលាក េយៀង វរបរត

៥-ឯកឧតតម មញ សារ ១០- េលាក ទច គមរសាង

គណៈសារគមនាគមននងពតមាន

អងគភាពពតមាននងរបតកមមរហសៃនទសតការគណៈរដឋមរនត

១-ឯកឧតតម សាយ សថា រដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

២-ឯកឧតតម ែកវ េរម រដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៣-ឯកឧតតម ៃផ សផាន រដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៤-ឯកឧតតម អន បណារា អនរដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៥-ឯកឧតតម សខ សាធ ទរបក អមទសតការគណៈរដឋមរនត

៦-ឯកឧតតម សម សតា រដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៧-ឯកឧតតម ែបន េងឿន ទរបក អមទសតការគណៈរដឋមរនត

៨-េលាកជទាវ មាសសាឯម ដាន អនរដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

៩-េលាកជទាវ សខ វឡាយ អនរដឋេលខាធការទសតការគណៈរដឋមរនត

១០-ឯកឧតតម ទត សធា ទរបក រាជរដាភបាល

55

១១-ឯកឧតតម ញក វណារា ទរបក រាជដាភបាល

១២-ឯកឧតតម សន សារន ឧតតមមរនតទសតការគណៈរដឋមរនត

១៣-ឯកឧតតម អង មលលវណណ ទរបក អមទសតការគណៈរដឋមរនត

១៤-ឯកឧតតម េសាម អន ជនយការអមទសតការគណៈរដឋមរនត

១៥-ឯកឧតតម េថៅ វាសនា ជនយការអមទសតការគណៈរដឋមរនត

១៦-បណត េសៅ សសវណា របធាននាយកដានសារគមនាគមន

១៧-េលាក េសង សាវន របធាននាយកដានកណាដល

១៨-េលាក ឱម ចនទតារា របធាននាយកដានពតមាន

១៩-េលាក េអត នត អនរបធាននាយកដានសារគមនាគមន

២០-េលាក េសង ពសដឋ អនរបធាននាយកដានសារគមនាគមន

២១-េលាក ន សាវធឌ អនរបធាននាយកដានសារគមនាគមន

២២-េលាក ឡង សគណ អនរបធាននាយកដានសារគមនាគមន

២៣-េលាក រស ឌណា អនរបធាននាយកដានសារគមនាគមន