85 -36؛ 1395، بهار 1 ةشمار ،مده دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة٣٦

در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي اسالمي جمهوري

2هاشميحاجي ، مرضيه1بهشتي عليرضا سيد

)09/04/96، تاريخ پذيرش 15/08/95(تاريخ دريافت

چكيدهشكل چگونگي مطالعة به تا است آن بر كيفي شناسيروش رهگذر از حاضر مقالة

جمهوري نظام حكومتي ركن تريناصلي منزلة به فقيه واليت رسمي نهاد گيري و 58 سال اساسي قانون خبرگان مجلس مذاكرات محتواي تحليل با و بپردازد اسالمي ذهني هايديدگاه كدام با و زباني ساخت كدام در دهد نشان 68 سال بازنگري شوراي

حكومت از بديع نوع اين در قدرت ساخت اين ساختار و عامليت فرآيند كدام طي و از فقيه واليت نظرية بر كوتاه مروري با بنابراين،. شد تثبيت و منسجم و گرفت شكل

شكل اعتقادي و سياسي اجتماعي، هايزمينه به اياشاره با و) ره( خمينيامام ديدگاه تحت تحليل واحدهاي اسالمي، جمهوري اساسي قانون در فقيه واليت اصل گيري. شد رمزگذاري و تعيين معنا فشردة واحدهاي و معنا واحدهاي و گرفت، قرار مطالعه كدام بطن از و چگونه فقيه واليت اصل كه داد نشان متن دل از برآمده مقوالت تفسير در قدرت ساخت مقتدرترين به تاريخي و اجتماعي زباني، ساختارهاي و هاديدگاه

.استشده تبديل اسالمي جمهوري بازنگري، شوراي اساسي، قانون خبرگان مجلس فقيه، واليت اصل: كليدي واژگان

.محتوا تحليل قدرت، ساخت

________________________________________________________ مدرس تربيت دانشگاه سياسيعلوم گروه استاديار 1 و خمينيامام ةپژوهشكد ،اسالمي جمهوري سياسي شناسيجامعه گرايش انقالب، سياسي مطالعات يدكتر 2

mrs.hajihashemi@gmail.com (نويسنده مسئول)اسالمي انقالب

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٣٧

مسئله طرح ساخت صورت به اسالمي جمهوري نظام حكومتي ركن تريناصلي مثابةبه فقيه واليت

ساخت اين حتم، طوربه. استشده تثبيت و منسجم و گرفته شكل زماني بازة يك در قدرت، سازوكارهاي وخمپيچ در و اعتقادي و فكري اجتماعي، سياسي، هايزمينه از بستري در قدرت

سياسيـفكري نخبة كنندگانمذاكره زبان از توانمي آنچه اما،. استگرفته شكل ساختارـعامليت و هاضرورت الزامات، از يككدام درپي اصل اين كه است اين دريافت اسالمي جمهوري اصل اين چراكه است؛گرفته شكل كرده، پيدا نمود آنها گفتار در كه سياسي، و فكري اقتضائات

.نداشت وجود بود، رسيده نيز خمينيامام تأييد به كه اساسي، قانون نويسپيش در سياسي ساختار در رهبري نهاد گيريشكل جريان در تفكر دستهسه رسدمي نظربه

نخست،: اندداشته عقيده و نظر ابراز مجال اساسي قانون خبرگان مجلس در اسالمي جمهوري محصوركردن و اساسي قانون كردناسالمي در سعي توان تمام با سنتي نگاهي با كه ايدسته

ـاسالمي فقهي سنت همين ادامة در نيز را فقيه واليت و داشتند اسالمي احكام چارچوب در آن فقهي احكام چارچوب در بايد فقيه ولي كه اعتقاد، اين واسطةبه نيز بعدها و ديدندمي شيعي سنجيمصلحت و پويا فقه به چندان اينان. شدند مشكل دچار خمينيامام با كند، حركت سنتي

.نبودند معتقد زمان مقتضيات وشفاف بدون و فقيه واليت از مفهومي برداشت در بنيادين اختالف به توجه بدون دوم، دستة

آن در كه هاييضرورت به بنا ناخواسته، اول، دستة با خود ميان مرزبندي و منظورشان كردن واليت اصل گيريشكل در مؤثري تالش و شدند آواهم اول دستة با كردند،مي احساس موقع بودند ديني نوانديشان دستهاين. انداختند راهبه اسالمي جمهوري نوپاي قدرت ساختار در فقيه چون جديدي مفاهيم قالب در را آن و داشتند فقيه واليت از اول دستة با متفاوت قرائتي كه

شوراي به و جديد جامعة سنجيمصلحت براي پويا فقه به و بردندمي كاربه امامت و امت .داشتند باور آن بر نظارت و رهبري

دستة مانند مخالف، تا نگران از متفاوت، مواضع از طيفي در كه بودند كساني سوم، دستة پيرامونش زواياي گذاشتن آلودابهام و مختصركردن و اصلاين تصويب براي شتابي دوم،

تصويب عدم تا گرفته ابهامات به پاسخگويي و سازيشفاف و بيشتر بررسي و بحث از و نداشتند مغاير درازمدت در اساسي قانون در شكلبدين را اصلاين گنجاندن آنها. بودند خواستار را آن نوعي پيدايش ساززمينه را آن و دانستندمي سرنوشت تعيين در مردم آزادي و ملي حاكميت با

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٣٨

و غيرپاسخگو قدرت انباشت كه كردندمي تصور خاص ايطبقه ديكتاتوري و ديني استبداد .دادمي شكل را نظارت بدون

. است اساسي، قانون خبرگان مجلس رئيس منتظري، اهللاآيت اول، دستة از شاخص نمونة و است اساسي، قانون خبرگان مجلس رئيسنائب بهشتي، اهللاآيت دوم دستة برجستة شخصيت

.شودمي شامل را شيرازي مكارم اهللاآيت تا مراغه مقدم از سوم طيف و مواضع كوشدمي حاضر پژوهش كنندگان،مذاكره دربارة نظري ايزمينه دانش اين با

كدام اينكه: كند بررسي آنها وگوهايگفت خالل از را دستهسه اين از هريك هايديدگاه به را هاگروه اين از هركدام الزاماتي، عدم و هانگرش ها،اولويت قيدوبندها، الزامات، تأكيدات، تأكيدات اين از يككدام و واداشته برعكس و دارانهجانب تند مواضع اتخاذ مخالفت، موافقت، ساخت اين تقويت و تثبيت گيري،شكل به نفوذ، و قدرت با تعامل در غالب گفتار منزلةبه بياني، تولد، اين از روايتي چه و چيست هامذاكره متن از برآمده نهايي مقوالت است؛شده منجر قدرت دهد؟مي دستبه بلوغ و رشد

تحليل شيوة و تحقيق روش خصلت به توجه با مقاله ساختار. است پرداخته مسئله به كيفي رويكرد با حاضر تحقيق درحقيقت گفت توانمي. استشده ريزيپايه نظري محدود هايتكلف از دوربه و اكتشافي هايويژگي ازجمله. گيردنمي شكل واحدي شناختيروش و نظري برداشت برپاية كيفي تحقيق. كرد اشاره آن هايروش و نظري رويكردهاي تنوع به توانمي كيفي تحقيق اجراي و هامباحثه

شكل ديگر دستة پردازد؛مي ذهني هايديدگاه مطالعة به تحقيقات از دستهيك حوزه،اين در ميدان ساختارهاي كه است آن دنبالبه سوم دستة و كند؛مي مطالعه را تعامالت جريان و گيري

).18: 1391 فيليك،( كند بازسازي را كنشگران اعمال پنهان معناي و اجتماعي تحليل شده، گرفته كاربه ذهني معناي به يابيدست براي مجال اين در كه روشي كشف به توانمي زباني هايپيام تحليل با كه است استوار اصلاين بر روشاين. محتواست

و ويلكينسون( يافت دست جهان يافتگيسازمان و درك هايشيوه ها،نگرش ها،اولويت معاني، طوركلي،به اما، است،وابسته محقق خالقيت به زيادي حد تا روشاين). 68: 2003 ١بيرمينگام،

________________________________________________________ 1 -Wilkinson & Birmingham

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٣٩

تحليل قراردادي، يا متعارف محتواي تحليل: دارد وجود كيفي محتواي تحليل در رويكردسه ).1275: 2005 ١شانينفانگ و ( تجمعي اي تلخيصي محتواي تحليل و دارجهت محتواي نبودن دليلبه چراكه بگيرد؛ بهره قراردادي رويكرد از كه است اين بر حاضر تحقيق سعي هامقوله و شودنمي استفاده پنداشتهپيش هايمقوله از تحقيق،اين براي تجربي و نظري پيشينة خبرگان مجلس هايمذاكره هايبند كلية اينجا در تحليل واحدهاي. شودمي ناشي متن از كامالً ،110 ،109 ،108 ،107 ،5 اصل( است فقيه واليت اصل درباب بازنگري شوراي و اساسي قانون واحد. است موردنظر معناي متضمن كه است بندهايي يا هاجمله ٢معنا واحد). 112 و 111

مي بنديمقوله و رمزگذاري و است پنهان آن در اصلي معناي كه است ايجمله آن معنا فشردة قانون خبرگان مجلس هايمذاكره مشروح اصلي متن از نيز شيوهاين پايايي و اعتبار براي. شود

طوربه بندها كلية و شده استفاده 1365 اساسي قانون بازنگري شوراي و 1358 سال اساسي نيامده هاجدول در معنا واحدهاي ازاندازه،بيش حجم دليلبه. استشده تحليل و بازخواني دقيق

و گرفته صورت هاجدول در بنديمقوله و رمزگذاري كار. استشده ذكر آن دقيق آدرس فقط و مشاهده آنها در نظري اشباع كه متن، از برآمده مقوالت از تحقيق هاييافته بخش در سپس

واحدهاي از آن در و شده ساخته روايتي ،)هستند تكراري مقوالت اكثر ايمرحله از( شودمي .شودمي گرفته بهره نيز رمزها و معنا فشردة

تحقيق تجربي پيشينة: دارند حاضر تحقيق با كمي تشابه وجه كه شده انجام فقيه واليت حوزة در خوبي تحقيقات

و خبرگان مجلس يكي دانست، نزديك كاراين به منبع حيث از توانمي كه پژوهشي دو اساسي قانون مستندات و مباني ديگري و 84 سال در قفلي محمدوحيد قلمبه ديني حكومت اصول آنها از هاييبخش در كه است 86 سال در ورعي سيدجواد كوششبه اسالمي جمهوري

تفسير گاه و بنديدسته آن به مربوط مذاكرات و شده بررسي رهبري و فقيه واليت به مربوط .استشده

________________________________________________________ 1 - Hsiu- Fang and Shannin 2 Meaning Unit

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٤٠

)خمينيامام ديدگاه از فقيه واليت( فقيه واليت نظري پيشينة اليالبه زيادي فقهاي. دارد شيعه فقه در خمينيامام از قبل ايپيشينه فقيه واليت انديشة

به خمينيامام حد در و مستقل طوربه يكهيچ ولي اند،پرداخته بدان ديگر فقهي مختلف ابواب صاحب نراقي، محقق راوندي، قطب طبي، ابوصلح سيدمرتضي، مانند فقهايي. اندنپرداخته آن

با خود آثار در ديگران و گلپايگاني اهللاآيت ميالني، اهللاآيت نائيني، بروجردي، اهللاآيت جواهر، .اندگفته سخن فقيه واليت از بيشتري صراحتامام ديدگاه اسالمي، حكومت فقه حوزة در هانظريه تأثيرگذارترين و ترينمهم از يكي يا سانيهم نوعي تدريجبه كه يافت اهميتي چنان امام نظرية. بود فقيه واليت نظرية و خميني. نمود تداعي را ديگريآن هركدام و شد پيدا اسالمي حكومت و فقيه واليت نظرية بين مالزمه

: 1393 فيرحي،( استيافته تكامل و شده ظاهر خمينيامام آثار در بيست دهة از نظريه اين270 -269.(

چنين و كنندمي اشاره حديث دو به تقليد و اجتهاد مبحث در الرسائل كتاب انتهاي در امام از حكومت، مطلق بلكه قضاوت، كه آيدمي دستبه چنين شده ذكر آنچه از: «گيرندمي نتيجه

).111: 1368 خميني،امام» (است فقيهان مناصبامربه به مربوط مسائل انتهاي در تحريرالوسيله نام به خود عربي رسالة در ايشان همچنين،

تعالي اهللاعجل عصر، سلطان و امر ولي غيبت، عصر در: «آوردمي چنين نيز ازمنكرنهي و معروف جانشين اند،قضاوت و فتوا براي الشرايطجامع فقهاي كه حضرت، آن عام نايبان الشريف، فرجه

عليه امام عهدةبه كه اموري ساير و حكومتي مسائل و سياسيات اجراي در هستند، حضرت آن ).2 مسئلة ،443: 1/ ق1390 خميني،امام) (ابتدايي جهاد در مگر( است السالم

اسالمي، جمهوري اساسي قانون در فقيه واليت اصل گيريشكل از پيش سالده خمينيامام كتاب در شدهمطرح بحث با نسبت در بيع، خارج مباحث بين در نجف، در ،1348 سال در

جلد در بعداً كه پرداخته فقيه واليت دربارة استداللي بحثي ارائة به) ره( انصاريشيخ مكاسب حكومت كتاب نام به و كنندمي پياده را آن مجزا، طوربه نيز، طالب و آورده را آن البيع دوم

.رسانندمي چاپبه امام، تأييد از بعد ،اسالمي و پردازدمي فقيه واليت موافق نقلي و عقلي داليل به باراولين براي امام مباحث، اين در

كندمي استدالل خمينيامام. كندمي مطرح نيز را آن مخالفان هاياستدالل نقد و بحث جزئيات اين اجراي براي دارد، زمينه اين در احكامي و است اجتماعي و سياسي ديني اسالم ازآنجا كه

زمان در. دربياورد اجرا به را آن هميشگي صورتبه كه دارد نياز اجرائيه قوة به احكام، از قسم

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٤١

احكام نيز كبري غيبت دورة در. اطهار ائمة بعد و بود ايشان برعهدة اجرا وظيفةاين اهللارسولامام( شود تشكيل اسالمي احكام اجراي براي اسالمي حكومت بايد و شودنمي تعطيل اسالم

).4- 19: الف 1378 خميني، احكام اجراي وظيفة به تواننمي اداره و اجرا پهناور و عظيم دستگاه يك بدون« امام نظر از احكام ملي، دفاع احكام مالي، احكام را احكام اين از اينمونه او). 22: همان» (كرد عمل الهي

نه را حكومت نوعاين امام). 23- 25: همان( كندمي بيان جزايي احكام و حقوق احقاق و اجرا در كه شمردبرمي مشروطه دليلاين به و داندمي مشروطه بلكه مطلقه، نه و استبدادي

نيست، خودرأي و فردي حكومت اسالمي حكومت. است اسالم قوانين و احكام به مشروط اداره، ).33: همان( است مردم بر الهي قانون حكومت داندمي دارزمام اساسي شرط دو را عدالت و قانون به علم عام، شروط از غير خميني،امام

به علم در چه و قانون حكومت عبارت در چه قانون، از امام منظور رسدمي نظربه). 37: همان( چنين به خود چراكه باشد؛ مكان و زمان مقتضيات به توجه با و پويا فقه دار،زمام براي قانون پذيرش به اشاره بدون مردم، و دارزمام اين بين نسبت بيان در امام ادامه، در. بود معتقد فقهي :گويدمي و شمردبرمي او بودناالطاعهالزم را كردنقيام شرط مردم،

همان داد، حكومت تشكيل و خاست پابه باشد خصلت دواين داراي كه اليقي فرد اگر الزم همه بر و باشدمي دارا داشت جامعه ادارة امر در) ص( اكرمرسول حضرت كه را واليتي تصوري برخالف اداره، و اجرا و حكومت يعني بحث، مورد واليت... كنند اطاعت او از كه است اعتباري امور از فقيه واليت. است خطير ايوظيفه بلكه نيست، امتياز دارند، افراد از خيلي كه

).40- 41: همان( ندارد جعل جز واقعيتي و است عقاليي درصورت فقيه، يك فهم چگونه كه نيست كافي موضوع اين دربارة امام توضيحات هرچند

برداشت چنين توانمي كند،نمي فراهم را استبداد و خودرأيي امكان حكمش، االجرابودنالزم بدون چراكه است؛بوده بديهيات از ابتدا، در او، پذيرش و فقيه از مردم حمايت امام براي كه كرد .ندارد را حكومت گرفتندستبه و قيام توان فقيه آن

براي ايمردمي و ملموس و عيني سازوكار هيچ امام كه است اين ديگر تأمل درخور نكتة اما جمهوري اگر: «گويدمي ديگر جايي در و دهدنمي ارائه مباحث اين در فقيه واليت بر نظارتمي مردم براي سرپرستي كه كسيآن براي اسالم اينكه براي است، واضح ديگر كه باشد اسالميخودبه نباشد، شرطش يك وقتي كه داده قرار شرايطي يك دارد، مردم بر واليت بكند، خواهد

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٤٢

» است هيچ خودش اصالً بشوند، جمع مردم كه نيست الزم ديگر است، تمام است، ساقط خود ).495: 4/ ب1378 خميني،امام(

اين امام رسدمي نظربه كه است اين زمينهاين در امام ديدگاه درباب ديگر تأمل درخور نكتة آن درج با كه دانستهمي آن از ترمستحكم و بديهي بسيار را آن و بوده قائل فقيه براي را واليت

نيازي حكومتي قدرتمند نهاد به آن تبديل و آن تثبيت به اصل، يك صورتبه اساسي قانون در واليت نگيرد، چه و بگيرد قرار رسمي طوربه حكومت رأس در هاويژگي اين با فقيهي چه. باشد

مصاحبه در ايشان اظهارنظرهاي با استنباط اين. است واجب مردم بر او اطاعت و دارد وجود اوپيش امضاي و تأييد و انقالب پيروزي از پس قم به ايشان عزيمت نيز و انقالب از پيش هاي

.است سازگارتر فقيه واليت اصل بدون اساسي قانون نويس در شما خود آيا پرسدمي كه لوموند، روزنامة خبرنگار به پاسخ در انقالب از پيش) ره( امام

مقام نه و موقع نه و من سن نه. نه شخصاً: «گويدمي بگيريد، قرار حكومت رأس در داريد نظر در). 373: 3/ ب1378 خميني،امام» (نيست امري چنين متوجه من رغبت و ميل نه و من

خود مذهبي رهبران كه نيست اين] اسالمي حكومت از[ منظور: «گويدمي نيز ديگر جاي چون و كنندمي رهبري اسالم هايخواسته تأمين براي را مردم لكن. كنند اداره را حكومت متكي و شده برخوردار آنان پشتيباني از اسالمي حكومت هستند، مسلمان مردم، قاطع اكثريت

همين) پيروزي از پس( آينده در من كه كندمي تأكيد ايشان). 467: همان» (گرددمي مردم به كار در مصلحتي كهدرصورتي و راهنمايي و هدايت نقش داشت، خواهم دارم االن كه نقشي در من لكن كنم،مي مبارزه او با باشد، كار در كاريخيانت كهچنان اگر و كنممي اعالم باشد،چنين ايشان سخنان از). 206: 4ب/ 1378امام خميني، ( ندارم نقشي هيچ دولت خود

است،بوده قائل انقالب پيروزي از بعد و قبل خود، براي امام كه نقشي كه شودمي برداشت نيز 57 بهمن 12 در امام مشهور سخنراني در مسئلهاين. استبوده مردم مقبول شرعي واليت انتخاب در و كندمي استناد خود مردمي پذيرش به دولت تعيين حق براي كه است مشهود زمان در امام ديدگاه در وجه دو اين. دارد اشاره خود شرعي واليت به وزيرينخست به بازرگان .است امام تأكيد هدف هم، با انقالب، شوراي تشكيل براساس و شرعي حق موجببه: «گويندمي چنين انقالب شوراي تشكيل هنگام خمينيامام

شوراي نام به شورايي شده، ابراز اينجانب به نسبت كه ايران مردم قاطع اكثريت اعتماد رأي روز در زهرا،بهشت در ايشان). 426: 5/ ب1378 خميني،امام» (شده تعيين موقتاً[...] انقالب

مردم اينكه واسطةبه كنم،مي تعيين دولت ملت اين پشتيباني به من: «گويدمي ،57 بهمن 12

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٤٣

انتخاب از پس ايشان). 16: 6/ب1378 خميني،امام» (كنممي تعيين دولت دارند قبول مرا حاكم را ايشان كه من اينكه آن و بدهم هم ديگري تنبه يك بايد من: «كرد اعالم بازرگان قرار را ايشان دارم، مقدس شارع طرف از كه واليتي واسطةبه كه هستم آدمي نفريك كردم، ).59: همان» (دادم

اساسي قانون در فقيه واليت ساخت مولد اجتماعي و سياسي نيروهاي

به هاييتفاوت با را انقالب پيروزي از پس ايران فضاي بر حاكم احوال و اوضاع توانمي فكري هايدگرگوني ابعاد بتوان شايد كه تفاوتاين با كرد، تشبيه ايران بيست دهة فضاي

سهم و حزبي سياسي، ابعاد و دوره اين از بيش بيست دهة در را اجتماعي و سياسي نيروهاي بيست دهة از بيش انقالب، چون عظيمي ساختاري تحول وقوع دليلبه را، قدرت در خواهي .دانست مجدد دهيسازمان شاهد ايجادشده، سياسي باز فضاي از استفاده با و انقالب پيروزي با به جديد موقعيت در هاگروهاين. هستيم راست تا چپ از گذشته سياسي و فكري هايجريان در هاگروههمين خود اما پرداختند، خود سازمان گسترش و هوادار و عضو جذب و مواضع اعالم روزنامه، عنوان 67 انقالب، از پس ماهپنج. يافتند جديدي هايانشعاب و هابنديصف خود درون احزاب، به متعلق آن سهم بيشترين كه يافت انتشار هاشهرستان و تهران در ماهنامه و نامههفته

).365- 366 :1384 فوزي،( بود سياسي هايجريان و هاگروه ها،سازمان روند در كه رسيدند ظهوربه اياجتماعي نيروهاي سنتي، احزاب برعالوه دوران،اين در اما

مبارزاتي هايفعاليت به كوچك هايگروه در شاه، با مقابله نهضت اوج در مبارزه ونيمساليك دولت ساختار تغيير در اينكه براي جديد، و قديم اجتماعي طبقات درواقع،. بودند پرداخته احزاب درباب طبقاتي تحليل در. كردند دهيسازمان را جديدي سياسي احزاب باشند، سهيم

به كه پهلوي رژيم غيرقانوني احزاب فراري رهبران گفت توانمي اسالمي، انقالب از بعد سياسي داريسرمايهـ كمپرادور بورژوازي جزبه اجتماعي، طبقات همة نمايندة بودند، برگشته ايران

بقاياي سنتي، متوسط طبقة نمايندة نيز انقالب از پس فعال سياسي احزاب و بودند ـوابسته ).203- 205: 1380 امجد،( شدندمي قلمداد كارگر طبقة و ملي داريسرمايه

انقالب پيروزي از پس بالفاصله كه بود گراياناسالم حزب اولين اسالمي جمهوري حزب ،اسالمي جمهوري حزب سالةيك عملكرد كتاب در حزب، دبيركل بهشتي،. كرد حضور اعالم

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٤٤

حائز نوشتاراين در پژوهش ابعاد ازحيث كه شمردبرمي چنين را حزباين تشكيل اصلي انگيزة :است اهميت تجربة اينكه علتبه. باشد حزب طبيعي معمولي هايانگيزه اين از تواندنمي ما انگيزة«

خصوصبه قيام،اين در و كرد قيام ملت هربار ما ملت تاريخ در كه استداده نشان تاريخي قيام، پيروزي برجستة عامل صورتبه آگاه و متعهد اسالمي علماي نقش و روحانيت كه هنگامي

حضور و اعتماد و اعتبار به عظيمي تحسين با ملت و گرفت قرار بيگانه و خودي قبول مورد يك پيروزي از پس كردند، پر را مبارزه گستردة صحنة قبولشان مورد مسئول و متعهد روحانيت

آمدند تشكلشان، دليلبه نفري، 5000 يا نفري 50 گاهي نفري، 300 نفري، 200 متشكل گروه پيروزي از پس را مبارزه و شدند ملت و خلق عمومي نبرد و مبارزه اين آوردهايدست صاحب

).5- 6: 1359 بهشتي،» (بردند خواست دلشان سمتي هر به مانع انقالب، پيروزي دستاوردهاي حافظ را خود حزباين كه دريافت توانمي بنابراين،

هاآرمان و اهداف اين. دانستمي آن هايآرمان و اهداف كنندةمحقق و اسالمي، انقالب انحراف .است مشهود نيز ـاسالمي جمهوريـ حزب اين نام در اسالمي و دموكراتيك دستة دو در

دوباره انقالب، پيروزي از پس كه بود مبارزاتي مشي با گراياناسالم از گروهي اسالم فدائيان و فعال جمهوري، حزب پرقدرت و پررنگ حضور دركنار نتوانست اما كرد، دهيسازمان را خود در انقالب پيروزي از پيش كه مسلحانه، مشي به معتقد گراياناسالم درعوض،. باشد مؤثر

را انقالب حامي مسلح هايگروه بودند، داده تشكيل را اسالمي انقالب مجاهدين سازمان ائتالفي .دادند سازمان اندامعرض و شد دهيسازمان اسالمي جمهوري حزب درمقابل گفت توانمي كه حزبي اما،

به و كردمي گيريپي را شريعتمداري اهللاآيت فكري خط كه بود مسلمان خلق جمهوري كرد، آذربايجان حزباين اصلي پايگاه. بود معتقد سكوالر اساسي قانون ايجاد و خصوصي داريسرمايه

.فرستاد مجلس به را نمايندگاني شهر چند از و بود سازمان توده، حزب آزادي، نهضت و ملي جبهة روز،آن ايران ـسياسيفكري آرايش در خلق، مجاهدين سازمان دموكرات، حزب ملي، دموكراتيك جبهة خلق، فدايي هايچريك در شريعتي به فكري نزديكي با كه پيمان، رهبري به مبارز مسلمانان جنبش و جاما سازمان مختلف هايدرجه با هركدام كه بودند احزاب ترينبرجسته از بود، مؤثر نيز اساسي قانون تدوين بررسي و خبرگان مجلس تشكيل منازعات در و داشتند اسالمي جمهوري حزب با هاييزاويه. داشتند نقش مختلف هاينسبت به فقيه، واليت اصل ويژهبه اساسي، قانون نويسپيش اصول

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٤٥

فراخور به اما است، خارج حاضر نوشتار حوصلة از احزاب،اين يكايك عمومي هايديدگاه بررسيمي پرداخته آن حواشي و اساسي قانون خبرگان مجلس در آنها هايديدگاه و واكنش به بحث طوربه روزآن سياسي ثباتبي ساختار در بود توانسته آزادي نهضت فقط ميان،اين در. شود

براي جامعه سطح در گسترده ايشبكه فقدان كه بود درحالي اين. باشد داشته حضور رسمي .شدمي محسوب بزرگي خأل حزباين

آن در فقيه واليت نگنجاندن به واكنش و اساسي قانون نويسپيش انتشار

شد داده تحويل امام به 57 اسفند هفتم تاريخ در اساسي قانون نويسپيش آنكه از پس را خود نظر تا شود ارسال قم علماي براي متن كه كردند تأكيد ايشان ،)7: 9/12/57 اطالعات،(

در حوزه مدرسين. پرداختند آن بررسي به جلسه چند در نيز حوزه مدرسين جامعة. كنند بيان كه ،89 اصل حاشية در و» است الزم رهبري نقش به اشاره: «نوشتند نويسپيش مقدمة حاشية كه رهبري، مقام بايد: «نگاشتند بود، دانسته كشور رسمي مقام باالترين را جمهوريرئيس كه نويس،پيش نخستين بازبيني در مسئله اين اما ،)55: 1386 ورعي،» (شود ذكر است، مافوق حضور بدون اوليه، كنندةتنظيم كميسيون واسطةبه علما و مراجع امام، اظهارنظر از پس

انقالب شوراي تصويب به شكلهمينبه و نشد اعمال شد، انجام صدربني اهللافتح و ميناچي محمدجواد البته،. گرفت قرار اساسي قانون خبرگان مجلس و عمومي افكار اختيار در و رسيد :كرد اظهارنظر چنين 13/5/58 مورخ اسالمي جمهوري روزنامة در باهنر

اعالم را خودش مساعد و موافق نظر نويس،پيش و طرح اين مورد در انقالب شوراي تكميل و تنظيم كار به دقيقاً خبرگان مجلس در و شود جمع نظرها است منتظر بلكه كند، نمي

بپذيرد كه است آماده انقالب شوراي حتي و شود رسيدگي اساسي قانون اين اصالح و ).60: 1386 ورعي،( را قانون اين موارد از بسياري در مبنايي و اساسي هاي دگرگوني طرحي خود يا اسالمي جمهوري حزب برجستة عناصر كه دهدمي نشان باهنر سخناين

چنين وجود از كمدست يا دارند، اساسي قانون نويسپيش در اساسي تغييرات ايجاد براي .دارند اطالعاتي نظرهايي انقالب شوراي و وزيرينخست در انقالب هايطرح شوراي مصوب نويسپيش اينكه از بعد

نامه و هااطالعيه ها،بيانيه ها،جزوه شد، منتشر 24/3/58 تاريخ در رسمي طوربه اصل 151 با به اينجا در كه) 63: 1386 ورعي،( شد منتشر و نگاشته وسيع بسيار سطح در مختلفي هايپيش در فقيه واليت اصل و رهبري مقام نگنجاندن به اعتراض كه شودمي اشاره آنها ترينمهم

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٤٦

مجلس در اصل اين شدنمطرح از قبل تا خمينيامام كه شود اشاره است الزم. است نويس امام بدانيم كه است تأمل جايگاه بيشتر وقتي موضوعاين. نكردند آن به اياشاره هيچ خبرگان،

جزئيات، خصوص در حتي تذكراتي، و هاحاشيه مكرر، موارد در نويس،پيش مالحظة از پس و قرائن و شواهد ايپاره حتي. نكردند اياشاره هيچ رهبري بحث ضرورت به ولي كردند، مطرح كردندمي تأييد اندازهآن تا را نويسپيش همين امام است حاكي كه استشده نقل نيز هاخاطره

.شود گذاشته پرسيهمه به مردم رأي اخذ براي توانستمي كه رسيدگي براي كه خبرگاني: «كردند تأكيد خبرگان مجلس انتخابات برگزاري آستانة در امام

آن در خبره و اسالم مسائل به آشنا بايد شوند،مي انتخاب اسالمي جمهوري اساسي قانون به و راست و چپ به گرايشبي و اعتماد مورد و ملي و امين و متعهد و اسالم به معتقد نيز و باشند

).254 - 255: 9/ ب1378 خميني،امام» (باشند پرهيزگار اجتماعي هايزمينه به است الزم دوره، آن در هانگراني و هاواكنش از بسياري درك براي

چنان و بود استثنايي و حساس بسيار كشور روزآن وضعيت كه كرد توجه بايد. شود توجه آنها از پس هايماه بارز جلوة آرا، تشتت و متنوع نظرهاي و هاگروه و احزاب تكثر شد، اشاره كه

بهتر دوره،آن فرهنگي و فكري امنيتي، سياسي، فضاي به بردنپي براي. بود انقالب پيروزي 58 سال مرداد 26 در قدس روز راهپيمايان جمع در قم در امام سخنراني از بخشي به است تمام فعاليت به انقالب آستانة در كه را، امام جامعه احوال و اوضاع كه شود روشن تا شود اشاره. واداشت ايگيريموضع چه به بود، معتقد هاايتوده براي حتي عقيده آزادي و هاگروه و احزاب ما كه ايجامعه در: «است چنين زمينهاين در انقالب پيروزي از پيش امام اظهارنظرهاي برخي

اطمينان ما زيرا بود؛ خواهند آزاد خود مطالب بيان در هاماركسيست هستيم، آن استقرار فكر به ؛)371: 3/ ب1378 خميني،امام» (است مردم نيازهاي به پاسخ دربردارندة اسالم كه داريم

مردم طرف از احزاب و اجتماعات هرگونه. آزادند واقعيات و حقايق همة نشر در مطبوعات« آن مرز و حد شئون اين تمامي در اسالم و آزادند نيندازند خطر به را مردم مصالح كهدرصورتي

آزادي انتخابات، آزادي بيان، آزادي« ؛)266: 4/ ب1378 خميني،امام» (استكرده تعيين را» است بشر حقوق ترينابتدايي از و بشر حقوق از اين تبليغات، راديوتلويزيون، آزادي مطبوعات،

عهدهبه را عقايد همة جواب اسالم و بكند خودش اظهارعقيدة تواندمي هركس« ؛)400: همان( حكومت در« ؛)411: همان» (داد خواهد جواب منطق با را هامنطق تمام اسالمي دولت و دارد

جمهوري در). «435: همان» (هستند ايعقيده گونه هر در آزادي داراي افراد همة اسالمي

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٤٧

مرداد 26 در خمينيامام). 364: همان» (آزادند خود عقايد بيان در نيز هاكمونيست اسالمي، :كنندمي بيان چنين 58 سال

به ما اگر.[...] نكرديم عمل انقالبي طوربه كه بود اين كرديم ما كه اشتباهي تمام و بوديم شكسته را مطبوعات تمام قلم بوديم، كرده عمل انقالبي طور

به را آنها رؤساي و بوديم كرده تعطيل را فاسد مطبوعات و فاسد مجالت رؤساي و بوديم كرده اعالم ممنوع را فاسد هايحزب و بوديم كشيده محاكمه

بزرگ هايميدان در را دار هايچوبه و بوديم رسانده خودشان سزاي به را آنها پيش هازحمت اين بوديم، كرده درو را فاسدين و مفسدين و بوديم كرده برپا اسم و كنندمي توطئه كه كساني است موظف انقالب دادستان[...]. آمدنمي ما. كند محاكمه را آنها و بخواهد را آنها رؤساي گذارند،مي خودشان روي حزب

اگر و است آخر اعالم اين و فاسد قشرهاي اين به دهيممي مهلت چندي تا باز هاتوطئه از دست و برنگردند ملت به و نكنند تعديل خودشان كار در چنانچه مسامحه كه رؤسايي و تهران آيممي. كنممي عمل انقالبي داندمي خدا برندارند،

از ملت، قشرهاي همة از هم باز من[...]. كنممي عمل انقالبي آنها با كنند،ميمع كه هاگروهـ هاگروه و دستجات همة از احزاب، همة از روشنفكران، همة

مسيرتان كه كنممي تقاضا ـ!باشد شده پيدا گروه دويست شايد تاكنون االسف به كه است اين در شما صالح بپيونديد، ملت به. باشد اسالم مسير و ملت مسير ).281- 283: 9/ ب1378 خميني،امام( بپيونديد ملت

پيشنويسدر هيفق تيواكنش به نگنجاندن وال انتشار از قبل نويسپيش مالحظة زمان در هم كه وقت، گرايسنت مراجع از يكي- 1

از پس هم و كرد اقدام اساسي قانون در فقيه واليت گنجاندن براي پيشنهاد ارائة به عمومي در كه او پيشنهادي متن. بود گلپايگاني اهللاآيت كرد، صادر بارهاين در ايبيانيه عمومي انتشار

قرار توجه كانون در نويسپيش اصالح در بود، كرده مطرح را الشرايطجامع فقهاي واليت آن :است قراربدين آن از بخشي كه شد منجر ايشان سوي از ايبيانيه صدور به اين و نگرفت

مسئلة نشود، تدوين شرع طبق كامل طوربه اساسي قانون اگر كنم،مي ابالغ االن از اينجانب و طاغوتي آن براساس حكومت نشود، روشن آن در فقيه واليت و امامت نظام به حكومت اتكاي

آن منبع به و متكي امامت، نظام به حاكم نظام انقالب، اين عنايت به بايد. بود خواهد ظالمانه ).73: 1386 ورعي،( شود واقع مسير يك در همه قوا تا گردد متصل

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٤٨

كه كرد چاپ را قم علماي از نفر 110 حدود از اينامه ،58 تير 13 در اطالعات روزنامة- 2 ملت كه كردند تصريح نامه اين در آنها. بودند اساسي قانون در فقيه واليت گنجاندن خواهان

.داندنمي شيعه مرجعيت در جز را كشور مقام ترينعالي ايران خط پيرو روحانيان از كه خاتمي، محمد سيد قلمبه ايمقاله تير 21 در اطالعات روزنامة- 3 اسالم نيست كه چيزي نويسپيش در متأسفانه: «بود آمده آن در كه رساند چاپبه بود، امام مراجع بايد. بناميم دموكراتيك جمهوري يا جمهوري اساسي قانون را آن است بهتر و است ».شود پياده كامل طوربه اسالم قوانين تمام و باشند داشته نظارت دولت بر آرا اكثريت با تقليد نقش كه كرد چاپ منتظري اهللاآيت قلمبه ايبيانيه تير، 24 تاريخ در جمهوري روزنامة- 4 :است شرحاين به مقاله خالصة. بود كرده پررنگ بسيار را فقيه

غيبت زمان در... است حكومت مبناي اسالم بخشحيات قوانين براساس عمومي آراي) الف: است شده تفويض باشند ذيل شرايط داراي كه كساني به واليت حضرت آن كبراي

و حوادث به) ج باشند؛ باتقوا و عادل) ب مجتهد؛ و باشند اسالمي مسائل كارشناس و متخصص دستورات و قوانين جعل و كلي قوانين تشخيص و قضاوت و حكومت. باشند آشنا روز مسائل شده تفويض روز مسائل و حوادث به آشنا عادل فقيه به) عج( عصرولي غيبت زمان در جزئي قوة و شود منتهي باشند روز حوادث به آشنا و عادل كه فقهايي به بايد قانون و حكومت... است

.باشد آنان فرمان و زيرنظر بايد هم مجريه حزب اعضاي از آيت، حسن كه استآمده 1358/ 25/4 اسالمي جمهوري روزنامة در- 5

قانون منتقد مسلمانان كنگرة در 1358 تيرماه در كريمي فؤاد نيز و فكرانشهم و جمهوري است؛ فقيه ولي اختيارات جمهوررئيس اختيارات: «كه اندكرده بيان اينامهقطع طي اساسي

واليت و امام اختيارات به مربوط قوانين صورتغيراين در باشد، فقيه بايد جمهوررئيس بنابراين، ».شود ذكر جداگانه بايد فقيه

پيش دربارة را خود هايديدگاه تيرماه، امسي تاريخ در ايران ملت كشانزحمت حزب- 6 از بخشي در. كرد تأكيد اساسي قانون در فقيه واليت اصل گنجاندن لزوم بر و داد ارائه نويس :استآمده جزوه اين

كه حساسي نقش از نويس،پيش سكوت درقبال و بگذريم امر اين از سادگيبه توانيمنمي مابه اساسي قانون در مقامش و موقع تعيين با هم آن و ايران اجتماعي صحنة در روحانيت بايد

را نويسپيش كه كساني حمالت و ايرادات و انتقادات اساساً. كنيم سكوت باشد داشته عهده اين شايد. است مهم هايغفلت يا العارفتجاهل اين از ناشي كنند،مي عنوان زدهغرب طرح يك

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٤٩

را خود كه معممي هر كه شود سبب فقيه واليت مبادا كه باشد اين از ناشي سكوت و تجاهل هم از امور نظام و بيندازد راه به حكومت بساط محله و ده هر در دهد تشخيص واليت بر صالح

.شود گسيختهاضافه براي را اصولي نيز نجفي مرعشي اهللاآيت كه استآمده 1/5/58 كيهان روزنامة در- 7 معتبر عصري هر در الشرايطجامع فقيه واليت: «ازجمله كردند؛ پيشنهاد اساسي قانون به شدن ».است

ارائة به را خود 14 شمارة بيانية 58 10/5 تاريخ در اسالمي انقالب مجاهدين سازمان- 8 :استآمده بيانيه اين مقدمة در. داد اختصاص اساسي قانون دربارة طرحي و واليت حق و خداست با گذاريقانون و مطلق حاكميت حق اسالمي، جمهوري در

استوار دژهاي كه امت، بزرگ علماي و راستين فقهاي به خدا فرمان براساس جامعه سرپرستي كه است الهي خطير مسئوليت نوعي كه ذاتي، شرافت نه حق،اين. استشده واگذار اند،اسالم ).90: 1386 ورعي،( بخشدمي قوام را آن مجتهد فرد صالحيت و تقوا علم

و احزاب از بسياري هنوز كه شد برگزار تيرماه 29 در درحالي خبرگان مجلس انتخابات نظراعمال و حضور به بودند، نرسيده خود مطلوب به حكومت نوع پرسيهمه در كه هاييگروه :داشتند اميد اساسي قانون وسيلةبه ايران حكومت ساختارهاي دهيشكل در

مهيا را رقابت عرصة ايسابقهبي صورتبه كه ايران اجتماعي نيروهاي و سياسي احزاب با دموكراتيك سياسي رقابت يك در تا يافتند امكان بارآخرين شايد و نخستين براي يافتند

سياسي، احزاب براي خبرگان مجلس انتخابات درواقع،. بپردازند رقابت به خود روحاني همتايان احزاب و شد تلقي انقالبي هايتوده دهيسازمان و جذب جهت اجتماعي توان سنجش ميدان

).261- 262: 1384 قفلي،( پرداختند آن پيرامون مسائل به نظيريكم صورتبه

اساسي قانون بازنگري اساسي قانون كه هاييبستبن از تا خواستند راهنمايي امام از مسئوالن بارها اول، دهة در حق واگذاري: «كرد اشاره امام اقداماتاين به توانمي مثال، براي. شوند خارج كردمي ايجاد

مجلس اعضاي دوسوم تصميم به هاضرورت تشخيص واگذاري دولت، به حكومتي تعزيرات شوراي و مجلس اختالف رفع براي نظام مصلحت تشخيص شوراي تشكيل اسالمي، شوراي چهارم در خمينيامام). 137: 1386 ورعي،» (عالي اعضاي بين هامسئوليت تقسيم نگهبان،

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٥٠

تعيين اساسي قانون بازنگري براي را هيئتي وقت، جمهوررئيس به اينامه در ،68 ارديبهشت :برشمردند چنين را بازنگري اين لزوم دليل نامهاين در امام. كردند

نظام مسئولين اكثر كشور، ادارة از عملي و عيني تجربة سالده كسب از پس ازآنجاكه بسيار قوت نقاط داراي اينكه با اساسي قانون كه اندعقيده اين بر ايران اسالمي جمهوري مقدس جو دليلبه آن تصويب و تدوين در كه است اشكاالتي و نقايص داراي است، جاودانه و خوب

توجه آن به كمتر جامعه، اجرايي معضالت دقيق شناخت عدم و انقالب پيروزي ابتداي ملتهب بحث مورد نيز دوساليكي از پس اساسي قانون تقسيم مسئلة خوشبختانه ولي است،شده

انقالبي و اسالمي جامعة ناپذيراجتناب ضرورت يك آن نقايص رفع و استبوده گوناگون محافلامام( گردد انقالب و كشور براي تلخي عواقب و آفات بروز موجب آن در تأخير بساچه و ماست

).363: 21/ ب1378 خميني، :برشمردند چنين را بحث مورد مسائل محدودة نامه،اين طي امام

در تمركز. 4 قضائيه قوة مديريت در تمركز. 3 مجريه قوة مديريت در تمركز. 2 رهبري. 1 نمايندگان تعداد. 5 باشند داشته نظارت آن در گانهسه قواي كهصورتيبه صداوسيما مديريت رهبري مشورت و نظام معضالت حل براي مصلحت تشخيص مجمع. 6 اسالمي شوراي مجلس

نام تغيير. 8 اساسي قانون به بازنگري راه. 7 نباشد ديگر قواي درعرض قدرتي كهصورتيبه ).364: همان( اسالمي شوراي مجلس به ملي شوراي مجلس

)هامقوله تفسير يا نويسيروايت( تحقيق هاييافته نيز و متفكران نخبگان، ذهن تاريخي زمينةپس در فقيه واليت نظري مفهوم از آگاهي با

و اجتماعي ـسياسي بسترهاي از نسبي اطالع همچنين و ايران مردم و سياسي كنشگران واحدهاي تعيين و مطالعه) الف مراحل طي با فقيه، واليت اصل درقبال هاگروه و افراد مواضعدسته با نهايي مرحلة در توانمي بندي،مقوله و كدگذاري) ب و معنا فشردة و معنا و تحليل هاينگرش و هامصلحت ها،امكان اقتضائات، ها،اولويت ها،ضرورت الزامات، تأكيدات، بندي

.بردپي فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي به مختلف، هايگروه و احزاب نمايندگان با فقيه واليت شود،مي طرح رهبري خبرگان مجلس در فقيه واليت كه ايجلسهاولين در معنايبه اساسي، قانون در آن طرح كه ايگونهبه شود،مي تلقي يكسان خمينيامام واليت واليت فقيه، واليت اختيارات از جلسه،آن در. است خمينيامام واليت كردنرسمي و تحكيم و فقيه نظارت و فقيه واليت شكل دو به قدرت در فقيه حضور امكان و آن وجوب و فقيه مطلقة

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٥١

در واليت اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات از. آيدمي ميانبه سخن شورايي، رهبري نيز اسالمي جمهوري الزامات از را فقيه واليت كه آنهايي. 1: آيدبرمي مقوله دستهسه اساسي قانون كردنمعرفي غيرتحميلي غيراستبدادي، غيرمذموم،( شدهمطرح مضرات نفي درصدد و دانندمي به كه آنهايي. 2. هستند آن توجيه كلي، طوربه و خودكنترلي و بودنشورايي امكان طرح و) آن

تحميلي بودن،مذموم دهندةنشان و دارند اشاره اساسي قانون در فقيه واليت اصل لزوم عدم نارس و برانگيزسؤال مبهم، اصلي را آن كه آنهايي. 3. هستند آن تصويب در تحكم وجود و بودن .كنندمي يادآوري را آن بيشتر وضوح و آن به بيشتر پرداختن ضرورت و دهندمي نشان

ساختاري كه شودمي تصويب درحالي آن به مربوط اصول ديگر و فقيه واليت اصل و افكنده سايه اساسي قانون خبرگان مجلس هايجلسه بالطبع، و كشور فضاي بر انكارناپذير

نيز و فقيه واليت حقانيت آن اساس كه ايذهني ساختار: بود درآورده خويش جبر تحت را همهمي برهزينه و سخت بسيار را آن با مخالفت كه بود خمينيامام و فقيه واليت بودنيكي تصور تصويببه ناموافق هايديدگاه تخطئة و تحكم تحت اصولاين رسدمي نظربه كهطوريبه. كرد .رسدمي

آن موقعيت تعيين فقيه، واليت تحديد شود،مي محسوب مذاكرات اين تأكيدات از آنچه و آن بر كنترل چگونگي كنندگان،انتخاب و آن انتخاب در ابهاماتي مراجع، ديگر به نسبت

آن كنترل ضعف و يابد عمومي پذيرش بايد فقيه واليت اينكه. است فقيه واليت عمومي پذيرش آنها ترينمهم كه برآمده متضادي كامالً مقوالت موافق، و مخالف ديدگاه دو از. شود برطرف با مخالفت و موافقت ملت، حاكميت و فقيه واليت بين ساختاري تعارض عدم و تعارض شامل تمركز عدم و تمركز و فقيه واليت وسيع اختيارات با موافقت و مخالفت قوا، كل دهيفرماناين در ولي هاست،دوگانگي اين محصول فقيه واليت قدرت ساخت. است فقيه واليت در قدرت .است برخاسته صداييتك و يگانگي از گويي و شودنمي لحاظ هادوگانگي قدرت،

كه معنياينبه متقابل؛ هايديدگاه با گروه دو نه است متقابل ديدگاه دو دارد اهميت آنچه اشباع. گيردمي قرار ديدگاه هردو در كه آيدمي دستبه مقوالتي فردي، سخنان از گاهي

دارد اهميت كيفي رويكرد در هردو به توجه كه است حديبه ديدگاه دو در هم مخالف مقوالت منفي ديدگاه هم مقوالتي در است،داده هم مثبت رأي اصول به درنهايت كه فردي شايد و

به مربوط اصول تصويب با هم، مخالف نظري قوي ديدگاه دو وجود با آنكه، غرض. استداشته مراحل در ولو دارد، مخالف قوي ديدگاه يك هميشه كه شودمي ريزيپايه قدرتي فقيه، واليت نيست، افراد مخالفت معنيبه اين البته،. بماند ساكت و پنهان هميشه بعدي اقتدار و تثبيت

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٥٢

جمهوري حكومت ساختار در فقيه واليت قدرت ساخت يعني است؛ مخالف ديدگاه معنيبه بلكه دريچة و شود لحاظ ساختار اين در بايد كه دارد خود با مخالف زاديهم هميشه اسالمي

.شود تعبيه آن انرژي تخلية براي اطميناني اسالمي، جمهوري در مردم نقش تقويت خواهان كه است ديدگاهي مبين شد، ذكر آنچه اختيار، اعطاي جايبه فقيه واليت كردنموظف فقيه، واليت بر نظارت سازوكار تعيين و شفافيت اصل اجراي شيوة تغيير فقيه، واليت انحصاري حق كاهش فقيه، واليت شورايي گيريتصميم .است ديگران با فقيه واليت برابري و مسئوالن ديگر بين فقيه واليت قدرت توزيع فقيه، واليت

فقيه واليت به قوا كل دهيِفرمان اگر كه است معتقد ديگر ديدگاه ديدگاه،اين درمقابل منتفي كامالً فقيه واليت وسيع اختيارات از نگراني نيست، اينگراني هيچ جاي شود، سپرده حكومت فقيه واليت وجود با است، دموكراتيك كامالً فقيه واليت رسيدنقدرتبه شيوة است، بدون قدرت و وسيع اختيارات داراي و قدرت رأس در بايد فقيه واليت و است مردمي كامالً

آراي هدايت در فقيه واليت اختيارات افزايش و فردي تصميمات بر ديدگاهاين. باشد قيدوشرط از را قانون در فقيه واليت گنجاندن دارد، تأكيد مردم رأي به او بخشيمشروعيت لزوم و عمومي اختيارات و است، فقيه واليت براي ويژه ضوابط تعيين مخالف داند،مي اسالمي حكومت الزامات .داندمي او شرعي حق را فقيه واليت وسيع

كل فرماندهي با كه ديدگاهي بود، قائل ديدگاه دواين بين نيز تريماليم ديدگاه به توانميمي قانوني سازوكارهاي تعيين وجود با را فقيه واليت وسيع اختيارات دارد، مشروط موافقت قوا

بودن،موظف بر مختاربودن ترجيح با البته هردو، فقيه، واليت مختاربودن و موظف به پذيرد،تصميم مشورتي، شوراهاي در فقيه واليت منصوبان افزايش با كه است آن بر و است، معتقدنيست. در اين ديدگاه، شدهمسأله از نظر آنها پذيرفته اين كه شودمي تضعيف شورايي گيري

مشكلي كنند، معرفي كانديدا جمهوريرياست انتخابات براي احزاب هم و فقيه واليت هم اگر .آيدنمي پيشنگرش و هادغدغه اقتضائات، ها،اولويت ها،ضرورت الزامات،عدم الزامات، تأكيدها، وجود با ساخت منزلةبه فقيه واليت و شد تصويب فقيه، واليت به مربوط اصول شد، گفته كه هايي

نشستنكرسيبه با. گرفت قرار اسالمي جمهوري حكومتي و قانوني ساختار در بديع قدرتي قابل هامخالفتاين گفت توانمي. هستيم مخالفان اجتماعي هايواكنش شاهد موافقان، ديدگاه :نيست پوشيچشم

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٥٣

طي سحابي مهندس فقيه، واليت اصل به اساسي قانون خبرگان مجلس رأي از بعد .١ :كرد انتقاد فقيه واليت اصل از طالقاني اهللاآيت هفتم شب مراسم در سخناني

درحالي بهشتي، مرحوم با مجلس كريدور در رفتم، خبرگان مجلس به من كه روزآن فرداي. كردم برخورد كردند،مي صحبت ايشان با و بودند گرفته را ايشان گرد جوانان از ايعده كه

آمد، من سويبه و كرد قطع مزبور جوانان با را خود صحبت من مشاهدة از پس بهشتي مرحوم در را دردها اين فعالً است بهتر كه گفت من به آهسته و بوسيد را صورتم و گرفت آغوش در مرا

١.داريد نگاه سينه مخالف فقيه واليت با نيز ايشان كه كندمي استنباط شهيد بهشتي سخناناين از سحابي

اين ورود با مخالفت از بعد سحابي،. دانستندنمي مخالفت بيان مستعد را زمان ولي اند،بوده. بگذارد ميان در نيز ايشان با را خود مخالفت تا رفت خمينيامام ديدار به اساسي، قانون به اصل

٢:استآمده او خاطرات در سحابي به امام پاسخ و ديدار اين در شدهمطرح هايصحبت نظارت ازطريق كه شرايطي در كه دادم توضيح چنين را خود نظرات من جلسه،آن در صالحيت ديگر، ازسوي و شودمي تضمين آنها بودناسالمي و كنترل قوانين نگهبان شوراي انتخاب از پس و گردد،مي تأييد اعلم فقيه شخص توسط شدنانتخاب از پيش هم جمهوررئيس سياسي قدرت سيستم كل كند،مي شرعي نصب را او اعلم فقيه مردم، توسط كانديداها از يكي اينكه درمورد نگراني پس بود، نخواهد جزئيات در دخالت به نيازي و است شرعي نظارت تحت ولي نام به ديگر نهاديك اينكه به نيازي لحاظبدين و ندارد وجود كند حركت اسالم خالف نظام كردم، مطرح را بحث اين من وقتي. ندارد وجود كند دخالت اجرايي امور در و شود ايجاد فقيه

ايشان از من. فقيه واليت است همين گفت و كرد بلند را خود انگشت خميني]امام[آقاي مرحوم در را فقيه واليت كه بود اين شما اشتباه گفتند ايشان چيست؟ ما اشتباه پس كه كردم سؤال

موجب شكلبدين جمهوررئيس انتخاب نحوة اينكه دربارة و كرديد خالصه نگهبان شوراي كه بود اين داشتند اظهار جلسهآن در ايشان كه نظري درهرصورت،. شودمي وي مشروعيت سيستماين در و است فقيه واليت سيستم آيد،مي وجودبه كشور در صورتبدين كه سيستمي

________________________________________________________ رجوع شود به خاطرات عزت اهللا سحابي- 1 رجوع شود به خاطرات عزت اهللا سحابي - 2

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٥٤

دارند مشروعيت هم آن شهرداري كارگر حتي و مقام، ترينپايين تا باالترين از آن، مقامات همة ١.كنند اطاعت آنان از مربوطه امور در بايد مردم و

عبارت: «كندمي اظهارنظر چنين پنجم، اصل تصويب از پس مداري،شريعت اهللاآيت .٢). 2: 29/6/58 كيهان،(» نيست برخوردار حقوقي مفهوم و اعتبار هيچ از امت امامت و امر واليت

. موقت دولت كارآمدنروي مثل است، مربوط متصدي بدون امور به فقيه واليت كه بود معتقد او را موقت دولت فقيه واليت به استناد با فقيه و نداشت وجود دولتي شاه رژيم سقوط از بعد

شورا مجلس ازطريق و بود جمهوريرئيس وقتي ولي بگيرد، دستبه را امور زمام كه كرد موظف موارداين در تواندنمي فقيه شد، اعمال هم ملي حاكميت و يافت قانوني وجهة و گرفت رأي

آن از جمهوررئيس ديكتاتوري يا شرع با قوانين مغايرت هنگام در فقط و كند واليت اعمال ).15: 17/9/58 كيهان،( كندمي ممانعت

حتي را خود انتقادهاي كه بود چپ هايگروه ازسوي نيز هامخالفت از زيادي بخش .٣ نيز و كارگر راه ،چپ اتحاد چون نشرياتي در كه مطالبي به توانمي. كردند مطرح استهزا حد تا

پاييز در دهقانان و كارگران اتحادية و كارگر طبقة آزادي رزمندگان و كار آزادي گروه هايبيانيه ).101 - 102: 1386 ورعي،( كرد اشاره است آمده 58 ماهدي و

مخالفان به امام پاسخ :كردند تأكيد خود سخنراني در شهريور 26 در خمينيامام فقيه نظارت اگر اسالمي، دولت امر كه دهممي اطمينان انتظامي قواي به ملت، همة به من

از نترسند نويسندگان و گويندگان. شد وارد نخواهد مملكت اين به آسيبي باشد، فقيه واليت و ائمة و استفرموده مقرر اسالم كه طورآن فقيه، واليت. فقيه واليت از نترسند و اسالمي حكومت

خميني،امام( آوردنمي وجودبه ديكتاتوري كند،نمي وارد آسيب كسي به اند،فرموده نصب ما ).58: 10/ ب1378

مي و كندمي اشاره مردم خواست به اساسي قانون در فقيه واليت اصل گنجاندن در امام ملت را فاجعه اين! است فاجعه اين گوييدمي شما را فقيه واليت اين گوييد،مي چه شما: «گويد

اشنه است، چقدر اشآري ببينيد... گذاريممي رفراندوم به كنيم،مي سؤال بياييد. خواهدمي ما ).224: همان» (است چقدر

________________________________________________________ همان - ١

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٥٥

بازنگري از پس فقيه واليت قدرت ساخت تغييرات جامعه تحوالت جريان در آن كارآمدي باالبردن براي اساسي قانون در بازنگري امكان تعبية

اسالمي جمهوري اساسي قانون براي امكان اين كه است بديهي. است جديد نيازهاي پيدايش وگروه قاطبة اصلي نگراني و دغدغه كه شد تدوين درحالي 58 سال اساسي قانون. شد فراهم نيز از پس اما بود، قدرت تمركز و استبداد تجربة تكرار از ممانعت سياسي، و فكري هايجريان و ها

و دغدغه وجود با شد، سپري فقيه ولي رهبري به اسالمي جمهوري عملي تجربة از كه دههيك مرداندولت است، مشهود آنها هايانديشه و آثار در كه ديني، استبداد از ديني نوگرايان نگراني

سوءمديريت و تشتت از رهايي براي و كردند پوشيچشم نگراني اين از سياسي نخبگان و عوارض نگران آنكهبي كوشيدند، گرفت شكل انقالب اول دهة در كه ناقصي شورايي دستگاه

.باشند قدرت تمركز سوءگونهبه بسپارد، رهبري دستبه را قدرت تمركز داشت سعي ديدگاه يك بازنگري، شوراي در

او انتخاب و شود حذف مردم ازطرف فقيه واليت مستقيم انتخاب امكان بايد بود معتقد كه اي مقبوليت و داشت تأكيد فردي رهبري بر ديدگاهاين باشد؛ رهبري خبرگان مجلس ازطريق صرفاً

بيش و گسترده اختيارات را فقيه واليت اقتضائات از ديد؛نمي ضروري رهبر براي را مردمينمي اختالل عامل را اختيارات افزايش اين و بود قائل مشروعيت آن براي و دانستمي او ازپيش و كردمي مطالبه مجلس، انحالل براي اختيار حتي قيدوشرط،بي را فقيه واليت قدرت دانست؛

واليت مداخلة كردنقانوني دنبالبه و رفت پيش نيز غيرمشروط و نامحدود اختيارات و قدرت تا و او بر نظارت و فقيه ولي مشورت براي الزامي داشت اعتقاد ديدگاهاين بود؛ هاسازمان در فقيه اركان تمام بر فقيه واليت قدرت سيطرة خواستار ندارد؛ وجود رهبري زمان بودنايدوره

رهبري هايويژگي در و كند؛ توجيه را او اختيارات و قدرت افزايش كرد سعي و بود حكومت .شود قائل تخفيف

با كه كندمي خودنمايي متن از برآمده مقوالت ازخالل ديگري ديدگاه افراد، وراي درمقابل،ايدوره و شورايي رهبري بر است؛ مخالف مردم واسطةبه فقيه واليت مستقيم انتخاب حذف معتقد فقيه ولي مشورت لزوم و او اطرافيان و فقيه واليت بر نظارت به دارد؛ تأكيد رهبري بودن در رهبري خبرگان انحصار مخالف داند؛مي دور مستلزم را قانون در شدهتعبيه نظارت است؛ داشته را فقيه واليت انتخاب امكان بايد نيز ديگر كارشناسان كه است معتقد و فقهاست دست است معتقد و مخالف، او براي سياسي گرايش داشتن و فقيه واليت اختيارات افزايش با باشند؛

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٥٦

فقيه واليت به نبايد و كند؛مي ايجاد اختالل هاوزارتخانه كار در فقيه واليت مداخالت افزايش .كرد اعطا مجلس انحالل قدرت مثل حدوحصربي قدرت

سازوكار شفافيت خواستار و دارد تأكيد فقيه واليت مردمي مقبوليت لزوم بر ديدگاه اين فقيه ولي تصميمات است معتقد است؛ مردم دربرابر فقيه واليت قدرت كاهش و رهبر انتخاب

قيدوبند قانون در او قدرت به و شود محدود او اختيارات و مداخله قدرت، و باشد شورايي بايد معتقد داند؛نمي مناسب فقيه واليت براي را انحصارطلبي و نامحدود قدرت وجههيچبه شود؛ زده

واليت قانوني هايمحدوديت نبايد داد؛ ديگري شخص به نبايد را خمينيامام اختيارات است احرازغيرقابل را سياسي بينش مانند رهبر براي قانون شروط شود؛ حذف اساسي قانون از فقيه .دارد تأكيد آن در گيريسخت و فقيه واليت شروط شفافيت لزوم بر و داند؛مي

وسيع اختيارات كه است دادنيتشخيص بينابيني ديدگاه متن، از برآمده مقوالت از مجدداً، را آن اعمال مجراي بايد قانون و باشد مندضابطه بايد اختيارات است معتقد اما پذيرد،مي را

بر اما ندارد، مشكلي اركان تمام بر فقيه واليت قدرت استيالي با كند؛ مشخص را آن نبايد ولي دارد، قيدبي قدرت فقيه واليت است معتقد دارد؛ تأكيد بدان سازوكاربخشيدن

بايد را هاسازمان كار در فقيه واليت مداخالت. مجلس انحالل قدرت مثل داد، نشان قانون در نه باشند، هم مدير و بصير كه شود انتخاب خبرگاني ازطرف بايد فقيه واليت و كرد؛ مندقانون .باشند فقيه فقط اينكه و دارتردامنه فقيه واليت قدرت بازنگري، شوراي در ديدگاه شديد اختالف وجود با

به فقيه واليت مستقيم انتخاب و شورايي رهبري شد، ترگسترده اختياراتش شد، متمركزتر .شد حذف نيز مردم دست 68 سال در اساسي قانون بازنگري شوراي اصلي مبناي» تمركز« گفت توانمي طوركلي،به

استبدادستيزي و تمركززاديي عكس،به. شدمي نفي و طرد مهابابي آن مخالف گزينة هر و بوددموكراسي نوعي آنكه حال است، 58 اساسي قانون تدوين مجلس مذاكرات جلوة بارزترين .است مشهود آن در نيز شوراگرايي و ستيزي ايدوگانه شاهد اسالمي جمهوري در حكومت ساختار ريزيپي در اينكه رسدمي نظربه

ابتداي در سومجهان كشورهاي با غرب دوگانة سياسي رفتار از ناشي هستيم، نمامتناقض نهادهاي اشاصلي هايمؤلفه از يكي و است تجددگرايي نماد كه غرب. آنهاست با رويارويي از كه اياسالمي كشورهاي درقبال خود، سياسي پراگماتيك حوزة در است، مدرن سياسي و استبدادستيزي پيوند به كه استبوده شديدي تناقض دچار اندسومجهان كشورهاي دستة

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٥٧

مدرن انديشة حامل غرب اينكه با. استشده منجر كشورها اين در ستيزيدموكراسي و شد گرجلوه آن حامي و استبداد دركنار كشورهااين در بود، دموكراسي نماد و ضداستبدادي

غرب، با ستيز و شدند محسوب نيز ضدغربي جنبش نوعي بالذات، استبدادستيز، هايجنبش نمايمتناقض دوگانه، اين. استبوده دموكراسي همچون آن نمادهاي با ستيز موجب بالطبع،

در شدهتدوين اساسي قانون در پديدهاين. استكرده خلق را ستيزيدموكراسي ـاستبدادستيزي .است مشهود 58 سال

. شد گرجلوه اساسي قانون در گراييشورايي صورتبه ستيزيدموكراسي و استبدادستيزي بازنگري شوراي در ما آنچه اما است، بارز نيز طالقاني و بهشتي چون افرادي انديشة در امر اين .است تمركزگرايي به گراييشورايي از معكوس روندي هستيم، آن شاهد 68 سالتثبيت دهنده،شكل اسالمي، جمهوري تاريخ حساس برهة دو در آنچه تفصيلي مرور از واليت يعني آن، رسمي قدرت باالترين و سياسي نظام ركن تريناصلي بخشانسجام و كننده واليت قدرت ساخت و اعم طوربه سياسي ساختار چگونگي به روشنيبه توانمي است، فقيه، .بردپي اسالمي جمهوري در اخص طوربه فقيه

ساختار به اينكه از پيش سياسي، مقام باالترين قدرت ويژهبه قدرت، اسالمي، جمهوري دررفت با بگيرند، قرار ساختارها نفوذتحت افراد اينكه جايبه و است متكي افراد به باشد، متكي را قدرت ساخت و سياسي ساختار ديگر، ازسوي مواضعشان جاييجابه و ازسويي خود وآمد

باشد متكي اشخاص به كه ايسياسي نظام ديگر، بيانبه. كنندمي ثباتبي و پذيرخلل شكننده، حتي و فرهنگي اعتقادي، سياسي، فكري، بسترهاي از برخاسته باثبات ساختارهاي به نه

نظام هايدگرگوني دچار باشد، غيرفردي اجتماعي نيروهاي از برگرفته نيز و جامعه، اقتصادي .دهدمي شكل را جديدي اجتماعي نيروهاي خود و شودمي فراوان مند

مي اتخاذ قدرتصاحب اشخاص درقبال ثباتيبي اين در نيز افراد مواضع كه است چنيناين رهبري از كه تصوري با كه هستيم كساني شاهد ما همين براي. قدرت هايساخت خود نه شود با ولي كردند، اتخاذفقيه واليت از داريجانب در راديكال بسيار مواضعي داشتند، خمينيامام

ساخت منزلةبه فقيه، واليت اينكه با برآمدند، مخالفت و اعتراض درِ از رهبر، شخص تغيير عدم و اختياراتش وسعت براي دارانه،جانب افراد،اين خود كه است قدرتي ساخت همان قدرت، فراواني تالش مقتدرانه كامالً ايگونهبه آن به دهيشكل و آن، تمركز و تحكم آن، بر نظارت تابع را هركس و دهدمي شكل خود در را افراد كه نيست قدرت ساختار اين چراكه بودند؛ كرده اين فقيه، واليت و رهبري مثل جايگاهي در قرارگرفتن با كه است فرد اين بلكه سازد،مي خود

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٥٨

اين درقبال را سابق اجتماعي هايگروه و احزاب نيروها، مواضع و دهدمي تغيير را قدرت ساخت اجتماعي هايگروه و احزاب نيروها، حتي و كشاندمي صددرصدي حتي تغييري به ساخت .كندمي خلق جديدي

كماكان، ايران، در سياست و حكومت ساختار كه گرفت نتيجه چنين توانمي بنابراين، و آن چگونگي و آينده بينيپيش آن، شناخت و گراستعامليت يا شخصبهمتكي فردمحور،

بس كاري آن، ثباتيبي دليلبه اش،سياسي كنشگران و نخبگان سياسي هايكنش تحليل حتيبه اسالمي جمهوري در سياست و حكومت ساختار هنوز گفت توانمي كهطوريبه است؛ دشوار .است نگرفته شكل عامليت درمقابل ساختار عام معناي

سياسي كنشگران برخي كنش تحليل در بتوان شايد كه شود اضافه نكته اين است الزم ساختار) خمينيامام( رهبر كاريزماي تحت ابتدا در ازآنجاكه: داشت اينظري توجيه چنين اقدام رهبري قدرت ساخت تقويت به داريجانب اين با اصل در افراد و نمودمي رنگكم بسيار كاريزما قدرت تقويت به داشتند، قرار وارشيفته درحالتي و امام قوي نفوذ تحت بلكه كردند،نمي

دوران از آثاري هنوز نيز جديد رهبر رهبري ابتداي در. بودند مشغول او با خود روابط تنظيم و يافتند، كاريزماتيك روابط از خارج را خود كه آن، از پس اندكي ولي داشت، وجود پيشين رهبر

پيش با ابتدا در كه هم امام شايد. داشتند اصرار آن بر خود كه پرداختند چيزي با مخالفت به از فراتر او كاريزماتيك نفوذ كه بود آگاه كرد، موافقت فقيه واليت ذكر بدون اساسي قانون نويس

.كرد خواهد عمل ساختاري و قانون هر

منابع

: تهران مفتخري، حسين ترجمة ،ساالري دين تا سلطنتي ديكتاتوري از ايران) 1380( محمد امجد، .باز

.اسماعيليان: قم ،تحريرالوسيله) ق1390( اهللاروح خميني،امام

. اسماعيليان: قم سوم، چاپ ،الرسائل) 1368( اهللاروح خميني،امام

.اسماعليان: قم دوم، جلد ،البيع) تابي( اهللاروح خميني،امام

امام آثار نشر و تنظيم مؤسسة: تهران نهم، چاپ ،فقيه واليت) الف1378( اهللاروح خميني،امام .خميني ،3 جلدهاي ،)خمينيامام بيانات و سخنرانيها مجموعه( امام صحيفة) ب1378( اهللاروح خميني،امام

.خمينيامام آثار نشر و تنظيم مؤسسة: تهران ،21 ،10 ،9 ،6 ،5 ،4 .جمهوري حزب سالةيك عملكرد) 1359( سيدمحمد بهشتي،

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٥٩

13/4/58 اطالعات روزنامه

21/4/58 اطالعات روزنامه

24/4/58 جمهوري روزنامه

25/4/58 مورخ در جمهوري روزنامه

1/5/58 كيهان روزنامه

29/6/58 كيهان، روزنامه

17/9/58 كيهان، روزنامه

9/12/57 اطالعات، روزنامه

كل ادارة) 1364( اسالمي جمهوري اساسي قانون نهايي بررسي مجلس، مذاكرات مشروح صورت .اسالمي شوراي مجلس عمومي روابط و فرهنگي امور

ادارة) 1373( ايران اسالمي جمهوري اساسي قانون بازنگري شوراي مذاكرات مشروح صورت .اسالمي شوراي مجلس آموزش و انتشارات تبليغات،

.عروج: تهران ،ايران در ديني حكومت و خبرگان مجلس) 1384( محمدوحيد قفلي، .عروج: تهران ،ايران در اسالمي انقالب از بعد اجتماعي سياسي تحوالت) 1384( يحيي فوزي،

،اسالمي حكومت فقه و داريحكومت تحول معاصر، ايران در سياست و فقه) 1393( داوود فيرحي، .ني: تهران

.ني نشر: تهران جليلي، هادي ترجمة ،كيفي تحقيق بر درآمدي )1391( اووه فيليك،

و تدوين روند ايران، اسالمي جمهوري اساسي قانون مستندات و مباني) 1386( سيدجواد ورعي، .رهبري خبرگان مجلس دبيرخانة: قم ،اساسي قانون بازنگري

Hsiu-Fang, Hsieh & Shannon, sarah. E. (2005). Three approaches To Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research

Wilkinson, David & Birmingham, Poter (2003). Using Research Instruments, A Guide for Researchers. London: Routledge

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٦٠

پيوست اساسي قانون خبرگان مجلس مذاكرات مشروح بنديمقوله و كدگذاري شد طرح خبرگان مجلس در فقيه واليت ضمني طوربه كه ايجلسه اولين مذاكرات. 1 جدول

)29/5/58( معنا واحد معنا فشردهواحد كد مقوله

بهفقيهواليتطرح خمينيامام واليت تداوم از دفاع معناي

امام رهبري

عمر آخرتااهللاروحامام را عاليه رسمي واليت

بپذيرد

مشروح( كيارش: 1ج مذاكرات،49(

اختياراتوواليت فقيهواليت اختيارات شرعي حق وسيع، الشرايطجامع فقيه

كه منصبيتصدي قواي مسئوليت و واليت حق دارد، را گانهسه

جامع فقيه مسلم است الشرايط

: همان( حيدري52 -51(

واليت از دفاع و طرح فقيه مطلقه واليت مطلقه اختيارات و

اسالمي حاكم

نظارت قدرت هم حاكم قدرت هم باشد، داشته

شرع محور با كنترل

الهاشمي حسيني )60-61: همان(

دانستن غيراسالمي فقيه واليت وجوب بدون اساسي قانون فقيه واليت اصل

در فقيه واليت به اگر توجه اساسي قانون اساسي قانون نشود، نيست اسالمي جمهوري

املشي رباني )61: همان(

فقيهواليت فقيه نظارت رهبري شوراي

واليتدانستنيكسان و فقيه نظارت با فقيه

با فردي رهبري براي شورايي رهبري

بخشيمشروعيت

واجب وشرعيبراي هايفرمان بودناالطاعه

يا واليت به حكومت، شوراي يا فقيه نظارت

اجرايي مسائل در فقها استنياز

آباديخرم طاهري )64: همان(

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٦١

اساسي قانون پنجم اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 2جدول معنا واحد معنافشردةواحد كد مقوله

گنجاندنقطعيلزوم فقيهواليت الزام قانون در فقيه واليت اصل

اساسي

در كه اساسيقانونآنما نباشد فقيه واليت آن

كرد نخواهيم تصويب

)107: همان( منتظري

بودنشوراييامكان شورايي واليت رهبري

فرد يكاگرخبرگان مانند شرايط تمام واجد از شورايي نكرد پيدا امام

رهبري براي را فقها كندمي انتخاب

: همان( جزايري موسوي80(

رهبريقدرتشدنناشي فقيهواليتاصل لزوم عدم قانون از نه اسالم از

اسالم دررهبريوواليت قدرت در رسمي نهاد يك

پنهان قدرت يك نيست، و روان بر و است درون از

كندمي حكومت هادل

: همان( ايمراغه مقدم374(

واليتاصلبودنمذموم فقيه

ابزاريعاملفقيهواليتانحصاري و دين شدن دست در قدرت شدن

روحانيت

طبقة يكرااسالمنبايد و بگيرد انحصار در خاص طلبانقدرت ابزار اسالم

شود

: همان( ايمراغه مقدم375(

خمينيامام واليت

فقيه واليت اصل لزوم عدم

دراماماستثنابودن بودنكسان/ يرهبري

انتخابي فقيه واليت مقام جمهوريرياست مقام با

امام سال1400ايندر رهبر/ استثناست خميني

شودمي باشد انتخابي اگر انحصار. جمهوررئيس نيست هم خاص طبقة

: همان( ايمراغه مقدم375(

قانونفقيه،واليت فقيهواليتاصل مضرات .مردم بر تحميلي

هاآزادي مانع فقيه، واليت مردم حقوق و

ترينخطرناكاين يعني است؛ تحميالت

نيست، خدا جانب از آنچه و دست به خدا اسم به

حق و ببندند مردم پاي كسي به انتقاد و اعتراض آزاد فعاليت حق ندهند،

ندهند

: همان( ايمراغه مقدم376(

: همان( ايمراغه مقدم طلبيفرصتوگراييگروهگروهبابرابرفقيهواليتواليتاصلبودنمذموم

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٦٢

وطلبيفرصتگرايي، فقيه ديني استبداد

و عقيدهتحميلو را دين پردة زير استبداد

بگذاريم كنار

376(

واليتاصلمضرات نفي فقيه اصل بودنغيرمذموم فقيه واليت

واليتاصلمغايرتعدم عمومي آراي نقش با فقيه .مردم هايآزادي و اصل با گراييگروه عدم

فقيه واليت

خواهدميپنجماصلآيا انكار را عمومي آراي نقش را مردم هايآزادي كند،

را حكومت و ببرد بين از طبقة و قشر اختيار در

دهد؟ قرار معيني

- 378: همان( بهشتي377(

مانعفقيه،واليتصفات فقيهواليتخودكنترلي ديني استبداد

ياد كهاستكسيباتقوا زنده دلش در هميشه خدا

كمترين را او و باشد نگران خدا راه از تخلفي

كند

)378: همان( بهشتي

واليتبودنغيراستبدادي فقيه

براياكثريترأيلزوم رهبر انتخاب

بودن شورايي امكان رهبري

بايد كههستندمردماين و شناخته را رهبر يك اگر و باشند پذيرفته اكثريتي چنين فرد از شورايي باشد، نداشتهعهده شرايط واجد فقهاي

گرددمي آن دار

)378: همان( بهشتي

اصلبودنغيرتحميلي فقيه واليت

واليتاصلگنجاندن اساسي قانون در فقيه

و مردم نظر مطابق نخبگان

اينجا كهايرسيدهنظراتكرده استخراج دوستان

اين بر تكيه عموماً اند، را اصل اين چرا كه دارد

نگذاشته اساسي قانون در ايد

)379 :همان( بهشتي

نظامياسالمي،جمهوري فقيهواليتاصل توجيه به محدود و مكتبي

اسالمي ايدئولوژي

كي اسالميجمهوري با و است مكتبي نظام

دموكراتيك جمهوري است متفاوت

)380: همان( بهشتي

فقيهواليتاصلتصويب فقيهواليت اصل ابهام ملت نگراني و ابهام در

جلساتبودنخصوصي فقيه واليت درمورد

ابهام گذاشتنباقي موجب

كرماني حجتي )381: همان(

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٦٣

است ملتبراينگرانيو

واليتاصلبودنتحميلي فقيه

زمانتخصيصلزوم بررسي براي بيشتر اصل با مخالفت جوانب

فقيه واليت

بنده خصوصيجلساتدرده فقط مخالف عنوانبه

صحبت توانستم دقيقه قدربه اصل اين روي. كنم

جلسات اين در كافي داده توضيح خبرگان

است نشده

)383: همان( سحابي

اصلتصويب در تحكم فقيه واليت

درتعجيلبودننامتعارف فقيه واليت اصل تصويب

هر برايسنتمطابق مخالف يك از بيش اصل مي صحبت موافق و

كردند

: همان( كرماني حجتي383(

رأيباپنجماصلتصويب فقيهواليتاصل تصويب باال

رأي 8موافق،رأي53 ممتنع رأي 4 و مخالف

اصل گذاشتنرأيبه بهشتي توسط پنجم

)383-384: همان(

107 اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 3 جدول

معنا واحد معنافشردهواحد كد مقوله

درمقابلرهبرمسئوليت فقيهواليتپاسخگويي فقيهواليت تحديد كيست؟

)1085 همان( نوربخش

بهنسبتفقيهوليجايگاه فقيهواليت موقعيت تقليد مراجع

مرجعورهبربينرابطة شد؟ خواهد چه تقليد

)1086: همان( نوربخش

رهبرانتخابسازوكار فقيهواليت انتخاب مردم توسط

ازطرفكهنوشتيد به مردم قاطع اكثريت

شناخته، مرجعيت يك باشد، شده پذيرفته

امكان اصالً موردي چنين نه؟ يا بشود پيدا دارد

همان( املشي رباني1086(

وليكنندگانانتخاب فقيه

صالحيتدرتشكيك تعيين براي امروز نخبگان

آيندگان تكليف

آيا كهدارمترديدمن بعد براي داريم صالحيت

تكليف حاضر زمان از كنيم معلوم

: همان( غفوري گلزاده1087(

: همان( ميرمرادزهي تخلفاتبهمرجعيچه رهبربرنظارتسازوكارواليتكنترل چگونگي

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٦٤

مي رسيدگيفقيهولي فقيه افكار فقط آيا كند؟ يا بود خواهد عمومي هست؟ باالخره مرجعي

1088(

واليتعمومي پذيرش /فقيه

/ خبرگان برگزيدة شورايي واليت

رهبرمستقيمانتخابهمه بدون مردم توسط

انتخاب/ پرسي امكان/ مردم غيرمستقيم شورايي رهبري

كه شدپيدافردياگر قبول را او مردم اكثريت پرسيهمه به نياز داشتند نبود چنين اگر/ نيست

به را نفر يك خبرگان نفر چند يا/ رهبر عنوان

رهبري شوراي براي را كنندمي انتخاب

: همان( آباديخرم طاهري1088(

ديگربررهبرواليت فقيهواليت موقعيت مراجع

مرجعيتبارهبريرابطة رهبر كه شد مشخص هم ولي بود؛ خواهد مراجع از

مرجعيت حالدرعين نيست، اينجا در محصور

با رهبري و واليت ولي كه است افرادي يا فرد

كندمي تعيين خبرگان

آبادي خرم طاهري بيانات )1089: همان(

سازوكارتعيينعدم فقيهواليتكنترل ضعف رهبر بر نظارت

و رهبرازتواندميملت و كند سؤال رهبران آنها اعمال بر نظارت ببيند كه باشد داشته

درست را الهي مسئوليت نه يا داده انجام

: همان( آباديخرم طاهري1090(

سازوكارتعيينعدم فقيهواليتكنترل ضعف تخلف تشخيص

قاضيبرابردرهمهمي. اندمسئول يكسان يك يا باشد رهبر خواهد

عادي فرد

)1090 همان( بهشتي

عموميپذيرش در ابهام فقيه واليت

سازوكارتعيينعدم رهبر مستقيم انتخاب

مردم توسط

انتخابدرقاطعاكثريت قابل طريقي چه به مرجع

دنياست به ارائه

كرماني حجتي )1090: همان(

107 اصل گذاشتنرأيبه رأي 3موافق،رأي59رأيبا107اصلتصويبانتخابشيوة تصويب

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٦٥

: همان( بهشتي توسط ممتنعرأي6مخالف، باال فقيهواليت1098-1097(

108 اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 4جدول

معنا واحد معنافشردهواحد كد مقوله

شرطاجتهاد،ملكه فقيهواليتعلمي شرط رهبري

به كافيعلميصالحيت اينكه براي رسد،نمي نظر اجتهاد ملكة داراي بايد

باشد

)1107: همان( فاتحي

واليتمرجعيت شرط فقيه

مربوطاصولتطابقعدم او شرايط و فقيه واليت به

را مرجعيتپنجماصلدر اين در و ايدنكرده ذكر

ديگر اصل و اصل ايدكرده ذكر را مرجعيت

)1108: همان( رحماني

صفاتوشرايط تصويب فقيه واليت

رأيبا109اصلتصويب باال

بدونموافق،رأي57 ممتنع رأي 3 مخالف،

109 اصل گذاشتنرأيبه )1108( بهشتي توسط

109 اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 5 جدول

معنا واحد معنافشردهواحد كد مقوله

قوانينتصويبلزوم مردمنقش تقويت توسط خبرگان

مردم نمايندگان

سابقهتشيعدرحاالتا خواهيممي ما نداشته

يك دست به اختياراتي نگهبان شوراي عنيي هيئتي

بدهيم

: همان( ايمراغه مقدم1099- 1089(

وجودباساختاري تعارض فقيه واليت اصل

بافقيهواليتتقابل ملت حاكميت

درحالدواينبعدبهايناز مسئلة آن و هستند تصادم واليت مسئلة و ملت حاكميت

است فقيه

: همان( ايمراغه مقدم1100(

حقگذاريقانون مردمنقش تقويت نمايندگان انحصاري

ملت

چطور نگهبانشورايبهشما ايد،داده گذاريقانون اختيار

و شودمي ايسابقه يك اين مجلس دو ما شودمي معلوم

داريم گذاريقانون

-1101: همان( صدربني1100(

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٦٦

اصلتثبيت در تحكم فقيه واليت

دانستنانحصاري واليت فقهي استنباط

فقيه

فقيه واليتمخالفكهكسي است اسالم مخالف است،

: همان( تبريزي موسوي1101(

باساختاريتعارض عدم فقيه واليت اصل وجود

بافقيهواليتعدم ملي حاكميت

واليتعينملتحاكميت است فقيه

: همان( تبريزي موسوي1102(

قانونچگونگي تصويب گيريشكل براي گذاري رهبري خبرگان مجلس

با108اصلتصويب باال رأي

رأي3موافق،رأي51 ممتنع رأي 12 مخالف،

اصل گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 108

)1104-1103(

110 اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 6جدول

معنا واحد معنافشردهواحد كد مقوله

كلفرماندهي با مخالفت فقيه واليت قواي

وظايفتناسبعدم با قوا كل فرمانده

رهبر مرجعيت

قوا، كلفرماندهيچون را اداري تنظيمات و اداره در و گيردبرمي در هم

مقام رسيدگي شأن نيست مرجع

: همان( اردبيلي موسوي1112(

كلفرماندهي با موافقت فقيه واليت قواي

ترينمناسبفقيهواليت كل فرماندهي براي مقام واليت شرعي واليت/ قوا

نهي و امر براي فقيه

امام ازترمهممقاميچه فرماندهي براي رهبر و

شرعي نظر از/ قوا كل ترينمهم امر ولي

از شدن مانع اختيارش است اعمال بعضي

-1113: همان( آيت1112(

اختياراتبا مخالفت فقيه واليت وسيع

اختياراتبودنخطرآفرين رهبري وسيع

همينبهاصلايناگر شود، تصويب صورت و اساسي قانون آينده آينده و انقالب آينده خطر در شهيدان خون

.است

: همان( شيرازي مكارم1114(

اختياراتبا مخالفت فقيه واليت وسيع

رئيسمحدودنمودن با مردم منتخب جمهور

رهبري وسيع اختيارات

هم جمهوررئيساينكه هم باشد مردم منتخب هم باز فقيه ولي مقبول

معني نباشد، او دست كار ندارد

: همان( شيرازي مكارم1115(

: همان( شيرازي مكارم اصل اينكنندگانتنظيمرهبريوسيعاختياراتاختياراتبا مخالفت

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٦٧

شخصيتبامتناسب فقيهواليت وسيعامام استثنايي و بزرگ

خميني

جوچهارديواريدر كنندمي خيال كنوني مانند بزرگي مرد هميشه سركار بر خمينيامام در استثنا يك اين. است

است تاريخ

1115(

اختياراتبا مخالفت فقيه واليت وسيع

بردنياگواهي در روحانيت انحصارطلبي

شدنكنارگذاشته/ قدرت آيندگان توسط قانون اين

خواهدسندهمينبادنيا علماي ايعده گفت، يك و نشستند ديني پاية كه اساسي قانون

را خودشان حكومت/ نوشتند كردمي تثبيت چيزي مردم شايد امروز

قانون اين فردا اما نگويند؛ گذاشت خواهند كنار را

: همان( شيرازي مكارم1115(

اختياراتبا مخالفت فقيه واليت وسيع

رهبري،وسيعاختيارات و اسالم مصلحت خالف وسيع اختيارات/ انقالب

كنارزدن رهبري، مردم حاكميت

اسالمصالحبهاينخدابه انقالب صالحبه نيست، كه نكنيم كاري/ نيست

شير يك مردم حاكميت شود اشكم و سر و دمبي

: همان( شيرازي مكارم1115(

كلفرماندهي با مخالفت فقيه واليت قواي

بودنغيركارآمد واليت قواي كل فرماندهي

فقيه

شوند،جداماازمردماگربه نيز قوا كل فرماندهي آيد نمي ما كار

: همان( شيرازي مكارم1116(

قوايكلفرماندهي لزوم فقيه واليت

سپردننبودنمصلحت دست به گانهسه قواي

جمهوررئيس

سه قوايقدرتبياييمما آدم يك دستبه را گانه

از كه بدهيم الدنگ كند استفاده سوء قدرتش

-1119: همان( منتظري1118(

حاكميتمشروعيت لزوم فقيه واليت با ملت

جمهوررئيسمشروعيت فقيه واليت توسط

بعد جمهوررئيستصرفات تصرفات فقيه، امضاي از

تصرفات چون و فقيه است امامت

)1125: همان( تهراني

سازنبودنمشكل قواي كل فرماندهي

كلفرماندهيسازگاري ملت حاكميت با قوا

را قواكلفرماندهياگر چه بدهيم فقيه واليت به

)1127: همان( تهراني

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٦٨

آيدميپيشمحظوري فقيهواليتمي ناراحت مردم كه

شوند؟

كلفرماندهي با موافقت فقيه واليت قواي

واليتشأنمغايرتعدم عالي فرماندهي با فقيه

قوا كل

فرماندهياصلايندر است مطرح قوا كل عالي

)1129:همان( تهراني

برشفافنظارت لزوم فقيه واليت

برايقانونيسازوكارعدم تخلفات به رسيدن

قوا كل فرمانده

خطا اگرقواكلرهبري مجازاتش جوريچه كرد

كنيد؟مي

)1132:همان( شيباني

كلفرماندهي با مخالف فقيه واليت قواي

شورايتشكيلپيشنهاد با قوا كل فرماندهي

اعضاي از يكي عضويت نگهبان شوراي

يك قواكلفرماندهبراي تعيين فرماندهي شوراي

اينكه براي و كرديم اجازه بدون برويم چگونه كشته و كنيم جهاد فقيه

از فقيهي يك شويم، آن در نگهبان شوراي

باشد شورا

)1132: همان( شيباني

بامشروط موافقت قواي كل فرماندهي فقيه واليت

اعمالقانونيمجرايلزوم توسط قوا كل فرماندهي

فقيه واليت

مزاحمكهچيزيآن مجرا نبودن است، آزادي

گذاريقانون در اسباب و است

)1133- 1134( صدربني

كلفرماندهي بر تأكيد فقيه واليت قواي

مرجعتنهافقيهواليت كل فرماندهي براي صالح

قوا

رهبرياينجزكسهيج قانون در مشخصاتش كه

شود،مي تدوين ما اساسي كه ندارد را اين صالحيت هايخون و هاجان او كف در نفر هاميليون

شود گذاشته

)1135: همان( فارسي

واليتاختيارات افزايش فقيه

كانديدايتأييدلزوم توسط جمهوري رياست

فقيه واليت

بايدقطعاًعبارتاين تأييد: بشود اضافه

رياست براي كانديداها منظوربه جمهوري

و حكومت بودناسالمي آن اجرايي ضمانت

)1142: همان( منتظري

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٦٩

ازنگرانيبودن منتفي واليت وسيع اختيارات

فقيه

بافقيهواليتكاملتضاد استبداد

بزرگفقيهاستبدادكلمة زيرا هاست؛توهين ترين

استبداد با فقيه كلمة امامت و فقيه دارد، تضاد عنوانبه پيامبر مانند امت

و عطوفت و رحمت آمده امت براي مهرباني

)1148: همان( فاتحي

واليتوسيع اختيارات سازوكار تعيين با فقيه

قانوني

اعمالمجرايتعيينلزوم فقيه واليت اختيارات

است قانونيقانونبهترين معين مجاريش تمام كه

ترينعالي باشد، شده كه است قانوني قانون ابتكارات براي محلي

باشد نداشته

)1150: همان( صدربني

رويدموكراتيك شيوه فقيه واليت آمدن كار

برحكومتشدنواجب خواست صورت در فقيه

اكثريت

حاضرملتاكثريتاگرآن اطاعت، براي شدند، امر ولي بر كه است وقت

بيايد كه شودمي واجب در را امر زمام و ميدان

بگيرد دست

)1158: همان( دستغيب

واليتبرنظارت سازوكار فقيه

بعدفقيهديكتاتوريعدم نظارت با خمينيامام از

از وي عزل امكان و مردم خبرگان طريق

را فقيهمجراييچهاز قانون؟ در كرديد تثبيت

خلق، اكثريت مجراي از شود منحرف رهبر اين تا

خلق اكثريت دوباره و تأسيس را خبرگان .كنند مي عزلش

)1160: همان( دستغيب

واليتاختيارات افزايش اسالمي نظام در فقيه

صالحيتتأييدلزوم/ رهبر توسط كانديداها

نماد فقيه، واليت انتصاب اسالمي نظام

رياستنامزدهاي بايد منحصرا جمهوري

در را آنها صالحيت فقيه اسالم/ كند بررسي شورا

نه دارد مستقلي نظام مردم، بر مردم حكومت

بر خدا حكومت اسالم در

-1162: همان( صافي1161(

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٧٠

استمردم

واليتبرنظارت سازوكار بودن مردمي/ فقيه

واليت وجود با حكومت فقيه

طريقازرهبريبرنظارت شوراي يا خبرگان

بعد دو هر تأمين/ نگهبان در الهي و ملي حاكميت

اسالمي جمهوري

توانميرارهبربرنظارت نگهبان شوراي طريق از بعد جمهوريت/ داشت هم را كانديدا ملت اينكه از

شودمي حل كرد قبول

)1162: همان( يزدي

اختياراتافزايش لزوم فقيه واليت

قوهبررهبرواليتلزوم مجريه

در فقيهدخالتبهنسبت معناي عمده كه مجريه اگر است همان هم واليتمي ايجاد اشكال نباشد

كند

)1162:همان( ايخامنه

بهتروسيعاختيارات لزوم فقيه واليت

كردنانحصاربهاعتراض موارد به رهبر اختيارات

اصل در مذكور

آن اصلاينمننظربه مثل. ندارد را جامعيت يك اينجا در اينكه اين من هست، حصري بينممي ناقص را اصل

: همان( غفوري گلزاده1163(

اختياراتافزايش لزوم فقيه واليت

قواكلفرماندهيلزوم و قيد بدون فقيه واليت

تعيين لزوم/ شرط رهبر توسط كانديداها

بسيجفرماناندآمدهكرده مشروط را عمومي

شوراي پيشنهاد به اند تعيين/ دفاع عالي

توسط بايد كانديداها /باشد رهبر

-1165: همان( رشيديان1163(

درفقيهواليت وجود اختيارات با قدرت رأس

وسيع

زمينهآوردنفراهملزوم در فقيه دخالت براي

دولت و حكومت

واليتپايخواهيمميما و دولت به را فقيه فردا تا بكشانيم حكومت

آدم تو كه نگويند فقيه به هستي غيرمسئولي

: همان( نژادهاشمي1168(

شرطوقيد بدون قدرت فقيه واليت براي

دستنشدنبستهضرورت كجاهيچ در فقيه

با را اصلاينبايدشما كهطوريبه قيودش تمام

كجاهيچ در فقيه دست بگذاريد نشود بسته

)1168: همان( صدوقي

اختياراتكلمهحذف فقيهواليتكردنموظف بردن كار به و رهبر براي

وظايف كلمه

حذفرااختياراتكلمة پيش ابهامي تا كنيد

نيايد

: همان( شيرازي مكارم1170(

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٧١

مختارهمو موظف هم فقيه واليت بودن

وظايفواختياراتوجود واليت براي باهم دو هر

فقيه

سلسلهيكاصلايندر حال عين در و وظايف

هم اختيارات مقدار يك هست

)1170: همان( فارسي

واليتاختيارات افزايش فقيه

نصبوعزلواگذري به مشترك ستاد رئيس

رهبر

نصبوعزلبنويسيم مشترك ستاد رئيس

)1171: همان( آيت

بربودنمختار ترجيح فقيه واليت بودن موظف

وظايفبراختياراتتقدم رهبر براي

بر مقدمرااختيارات بگذاريد وظايف

: همان( نژادهاشمي1171(

فرديتصميمات بر تأكيد فقيه واليت

شورايپيشنهادلزومعدم براي ملي دفاع عالي

رهبر تصميمات

نام بهوسطايننفرهفت ملي دفاع عالييشورا كنند؟مي چكار مثال

)1157: همان( منتظري

تصميمات بر تأكيد فقيه واليت شورايي

تصميمخطراتبهتوجه فردي گيري

طرفآنهولازداريم داريم كه حاال. افتيممي

دوباره گرديممي بازتصميم از ناشي خطرات داريم را فردي گيري

.گيريممي ناديده

)1175: همان( بهشتي

گيريتصميم تضعيف افزايش با شورايي فقيه واليت منصوبين

دررهبرمنصوبينافزايش ملي دفاع عالي شوراي

رئيسووزيرنخست معلوم دفاع وزير و جمهور كسي چه نصب به نيست

رهبر نصب اگر. هستند نداريم حرفي ما باشند

)1176: همان( فاتحي

گيريتصميم تقويت فقيه واليت شورايي

گيريتصميمبراعتراض در رهبر فردي هاي ملي دفاع عالي شوراي

رئيسگوييدميشما وزير نخست و جمهور

مورد حتي ندارند حق قرار هم رهبر مشورت

بگيرند؟

)1177: همان( قرشي

گيريتصميم بر تأكيد فقيه واليت فردي

برايمشورتيجايگاهلزوم نه ملي دفاع عالي شوراي

دهي پيشنهاد جايگاه

و صلحوجنگاعالن مشورت با عمومي بسيج نه عالي دفاع عالي شوراي آنها پيشنهاد به

)1178: همان( منتظري

)1179: همان( صدربني مسئوليتسلبمشورت،بودنسازمسئوليتگيريتصميم توجيه

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٧٢

بدونفرديگيريتصميم فقيهواليت غيرفردي قبلي پيشنهاد

مي دفاععاليشوراياز نه پيشنهاد ولي كند

واليتاختيارات افزايش آراي هدايت در فقيه

عمومي

كانديدامعرفيامكان رهبر توسط

كانديدايمعرفيامكان توسط جمهوريرياست طرق از يكي رهبر باشد صالحيت تشخيص

)1181: همان( يزدي

هدايتقانوني امكان توسط عمومي آراي

فقيه واليت

دررهبرنظرابرازامكان بهتر كانديداي مورد

جمهوري رياست

نه راخودشنظررهبر بلكه كند اعمال اينكه ميان در كند ابراز

كانديداها

)1182: همان( خزعلي

بخشيمشروعيت لزوم مردم رأي به فقيه واليت

بدونجابرانه،حكومت رأي بر فقيه واليت صحة

مردم

جمهوررئيسيكاگر رأي آن به هم ملت تمام

و فقيه ولي بدهند، رياست روي مجتهد نگذارد، صحه او جمهوري هيچ بنده براي اين از و ندارد اجرايي ضمانت

جابرانه هايحكومت آن شودمي

)1182: همان( منتظري

واليتاختيارات كاهش فقيه

واليتتقابلبودناشتباه مردم رأي با فقيه

مردم بفرماييدشمااينكه و بدهند رأي كسي به

باشد نداشته قبول فقيه فرضي همچين ما اصال

نداريم

: همان( شيرازي مكارم1183(

انحصاريحق كاهش فقيه واليت

حقنبودنانحصاري رياست كانديداي معرفي

جمهوري

خق كانديدامعرفيحق حق تنها و است همگاني

نيست فقيه واليت

: همان( شيرازي رباني1183(

اجرايشيوه با مخالفت فقيه واليت اصل

روشوراهوجودعدم اصل اجراي انحصاري

فقيه واليت

اجرايشكلكسياگر قبول گفت رو فقيه واليت

بر دليل اين ندارم، بودن جاهل و اروپازدگي

نيست اينها و

: همان( كرماني حجتي1184(

واليتاختيارات افزايش آراي هدايت در فقيه

تعيينحقشدنقائل جمهوريرياست كانديداي

شده كهپيشنهاديطبق كه پذيرفتيممي را آن بود

: همان( نژادهاشمي1191-1190(

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٧٣

را كانديداتعيينحق رهبربراي عمومي رهبر چيزها همة مثل وقتآن ما كرد،مي تعيين

مي را كانديدا جلوي نه كه را آنچه هم و گرفتيم

توانستيممي خواستيممي بنويسيم

حداكثريگنجاندن لزوم در فقيه واليت اصل

قانون

برايمردماصالحلزوم نه فقيه واليت پذيرش در آن كردنبيان ناقص

قانون

وظيفهمجلسايندرما قانون در كه داريم را مكتب حقيقت اساسي

مكتب اينكه نه كنيم بيان محيط شرايط فداي را

كنيم

)1192:همان( روحاني

واحزاببين رقابت ايجاد فقيه واليت

توسطكانديدامعرفي احزاب ديگر و رهبر

شوراييارهبرطرفاز نامزد دو يا كي رهبري جمهوريرياست براي آزادي اين و گردد معرفي

داده نيز هاگروه ساير به شود

)1193: همان( روحاني

واليتوسيع اختيارات فقيه

كردنمحدودعدم به فقيه واليت اختيارات

بعد رهبر از نگراني دليل امام از

فقيه واليتاختياراتدر اين به استناد بعضي

از بعد كه كنند مي مسأله چه؟ امام

)1194: همان( كياوش

واليتاختيارات افزايش آراي هدايت در فقيه

عمومي

دررهبردخالتلزوم معرفي و انتخاب

رياست كانديداهاي جمهوري

دخالترهبرخودبايديا براي كانديدا و بكند معرفي جمهوريرياست

شوراي طريق از يا كند مدخليتي بتواند نگهبان

باشد داشته

)1195: همان( كيارش

واليتاختيارات افزايش فقيه

كانديداهاصالحيتتاييد شوراي يا رهبر توسط

نگهبان

را صالحيتنوشتيموقتي يا نگهبان شوراي آن كرد خواهد تعيين رهبر

امضا شود،مي معلوم

)1195: همان( مدني

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٧٤

نيستتشريفاتي

واليتاختيارات كاهش فقيه

اختيارشدنقائلعدم رهبر براي عمومي عفو

وظايفازتخفيفياعفو است قاضي

)1200: همان( قرشي

فقيهواليتقدرت توزيع مسئوالن ديگر بين

ازعموميعفوحقاعطاي رياست به رهبر سوي

جمهوري

فقيهحقعموميعفو به مقدار كي ولي است ديگران و جمهوريرئيس كه بدهيم را مقامات اين

بين در عزت و محبوبيت كنند پيدا مردم

)1200: همان( خزعلي

درقدرتتمركز عدم فقيه واليت

تمركزبودنغيرشرعي مسئوليت در قدرت

رهبري

فقهايتعيينخوب امضاي يا نگهبان شوراي جمهوريرياست حكم

بقيه خوب، بسيار يا است تشريفات

بدون اما نيست تشريفاتي قدرت تمركز شرعي دليل

آوردمي

: همان( شيرازي مكارم1201(

واليتدرقدرت تمركز فقيه

قدرتتمركزبودنشرعي رهبر

بر خداراسنگينباراين گذاشته فقيه دوش

)1201: همان( يزدي

فقيهواليت شرعي حق وسيع اختيارات در

رهبرحقعموميعفو رهبرحقعموميعفو است، تشريفات نه است افتخار نه است بار نه

)1201: همان( رشيديان

فقهايتعيين تصويب نگهبان شوراي

اصليكبندتصويب باال رأي با 110

رأي هيچموافق،راي57 ممتنع رأي 4 مخالف،

يك بند گذاشتن رأي به بهشتي توسط 110 اصل

)1205:همان(

ترينعالينصب تصويب كشور قضايي مقام

110اصلدوبندتصويب آرا اتفاق با

رأي هيچموافق،راي61 ممتنع رأي هيج مخالف،

دو بند گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 110 اصل

)1205: همان(

كلدهيفرمان تصويب مسلح نيروهاي

110اصلسهبندتصويب باال رأي با

رأي3موافق،راي53 ممتنع رأي 5 مخالف،

سه بند گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 110 اصل

)1205: همان(

حكمامضاي تصويب جمهوريرياست

اصلچهاربندتصويب باال رأي با 110

رأي4موافق،راي50 ممتنع رأي 7 مخالف،

چهار بند گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 110 اصل

)1206: همان(

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٧٥

رئيسعزل تصويب جمهور

اصلپنجبندتصويب باال رأي با 110

رأي7موافق،راي48 ممتنع رأي 6 مخالف،

پنج بند گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 110 اصل

)1206: همان(

مجازاتياعفو تصويب محكومان

اصلششبندتصويب باال رأي با 110

رأي3موافق،راي52 ممتنع رأي 6مخالف،

شش بند گذاشتنرأيبه بهشتي توسط 110 اصل

)1206: همان(

111 اصل تصويب و طرح به مربوط مذاكرات. 7 جدول

معنا واحد معنافشردهواحد كد مقوله

ويژهضوابط با مخالفت فقيه واليت براي

ناتوانيتشخيصلزوم عمومي ضوابط با رهبر

تشخيص

رهبربرايويژهضوابط كه است اين معني به

براي ايجداگانه حساب شده باز او

)1711:همان( صدربني

بافقيهواليت برابري ديگران

هايخالفتشخيص مطابق رهبر عمومي

عمومي ضوابط

رهبرچندهرفردياگر در كرد خالف باشد شودمي محاكمه دادگاه

)1711: همان( بهشتي

چگونگي تصويب رهبر ناتواني تشخيص

رأيبا111اصلتصويب باال

رأي يكموافق،رأي51 ممتنع رأي 4 مخالف،

111 اصل گذاشتنرأيبه بهشتي توسط

اساسي قانون بازنگري شوراي مذاكرات مشروح بنديمقوله و كدگذاري به مربوط هايجدول

اساسي قانون بازنگري شوراي مذاكرات مشروح بنديمقوله و كدگذاري به مربوط هايجدول

پنجم اصل بازنگري به مربوط مذاكرات. 8 جدول معنا واحد كد مقوله معناواحد كد مقوله

انتخاب حذف مردمي مستقيم فقيه واليت

تأييد لزوم رهبر نهادي انتخاب مرجع توسط شده

مردم

:همان(اميني1452(

حذفعدم مستقيم انتخاب واليت مردمي

فقيه

انتخابامكان رهبر مستقيم توسط مرجع

مردم

مشروح( يزدي شوراي مذاكرات

بازنگري،1451(

واليت انتخاب توسط فقيه

خبرگان

رهبر مقبوليت پذيرش با

مردم، حداكثري انتخاب علت

:همان(اميني1453(

انتخابحذف مردمي مستقيم فقيه واليت

وجودبهامكان با هياهو آمدن

رهبر انتخاب توسط مرجع

:همان( اميني1452(

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٧٦

مردم خبرگان توسط

شرط اكثريت، مستقيم رأي با رهبر انتخاب حذف( ا07 اصل بازنگري به مربوط مذاكرات. 9 جدول

)شورايي رهبري و مرجعيت معنا واحد كد مقوله معناواحد كد مقوله

لزوم عدم مقبوليت

فقيه واليت

لزوم عدم عامه مقبوليت

به رهبر براي پذير تحول دليل

آن بودن

نجفقلي حبيبي

)658: همان(

رهبريبرتأكيد فردي

شرعخالف رهبري بودن

شورايي

نظر( مؤمن) كميسيون

)647: همان(

واليت انتخاب توسط فقيه

كارشناسان

نمودناضافه كارشناسان كلمة علماي به عادل

براي عادلانتخاب خبرگان رهبر كنندة

بودنايدوره همان رهبري

محدودبودنبه رهبري زمان

امكان دليل فرد جايگريني اصلح

همان

در شفافيت رهبري شرايط

بيشتر شرح لزوم» صحيح بينش« در رهبر مورد در

قانون

واليتبرنظارت 659:همان فقيه

حقشدنقائل رهبر بر نظارت خبرگان براي ارزيابي جهت انجام حسن و رهبري وظايف

و انتخاب بركناريش

648: همان

بي قدرت ندادن به حدوحصر

فقيه واليت

نوشتن لزوم عدم مجلس انحالل در رهبر توسط

قانون

مندشدنضابطه 660:همان واليت اختيارات فقيه

منضبطلزوم اختيارات كردن

براي رهبري از جلوگيري

خارجي اتهامات

همان

افزايش توجيه واليت قدرت

فقيه

فقيه واليت و مكتب اساس

نظام

:همان(بيات661(

گستردگي واليت اختيارات فقيه

خطتعيين براي كلي مشي توسط قوا تمام

رهبر

650: همان

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٧٧

دهيمشروعيت افزايش به

واليت اختيارات فقيه

بودنالهي واليت اختيارات فقيه

گستردگي همان واليت اختيارات فقيه

نصبوعزل صدا عامل مدير

وسيما

652: همان

توجيه گستردگي

واليت قدرت فقيه

فقيه، واليت مشروعيت مالك نظام اجزاي تمام

افزايشعدم 662:همان واليت اختيارات فقيه

مضربودن افزايش

رهبري اختياراتامام از غير

در خميني اساسي قانون

:همان( كروبي653(

واليت بر نظارت فقيه

بودناشكالبي خبره 70 نظارت فقيه ولي بر

گرايشعدم همان واليت سياسي

فقيه

تمامبهتوجه از هاطيف بالذات ويژگي

رهبري

654: همان

انتخاب شفافيت فقيه واليت

وجود ضرورت براي سيستم يك

رهبر انتخاب

بودنمخل 663:همان افزايش واليت مداخالت فقيه

واختاللايجاد كار در اصطكاك

با وزارتخانه نمايندة وجود فقيه ولي

654: همان

رهبري بر تأكيد شورايي

شرع خالف مطابق و نبودن

بودن مصلحت شورايي رهبري

كاشانيامامي )665: همان(

بيقدرتندادن به حصر و حد

فقيه واليت

دادنبودنخالف انحالل اختيار رهبر به مجلس

همان

رهبري بر تأكيد شورايي

با مخالفت رهبري ردكردن

شورايي

انتخابحذف همان فقيه واليت مردم توسط

آفرينمشكل انتخاب بودن توسط رهبر

مردم

:همان( اميني655(

مستقيم انتخاب فقيه واليت مردم توسط

حكم نافذبودن مردم كه فقيهي

كردند بيعت او با

انتخابحذف همان فقيه واليت مردم توسط

مرجعنبود براي رسمي

رأي تشخيص براي اكثريتي رهبر انتخاب مردم توسط

همان

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٧٨

قدرت سيطرة بر فقيه واليت اركان تمام

حكومت

وجودآمدنبه دليلبه تنگناها

هرم رأس در قرار حكومت مقام نگرفتن

رهبري

نوريعبداهللا )302: همان(

انتخابحذف فقيه واليت مردم توسط

مرجعنبود در رسمي حائز تشخيص بودن شرايط

صورت در رهبر مردم انتخاب

همان

سازوكار به بخشيدن قدرت استيالي فقيه واليت

تعبيه لزوم قانوني سازوكار رأس در براي

قرار حكومت هرم رهبر دادن

درتخفيف همان رهبري شرايط

شرايطحذف براي مرجعيت دليلبه رهبري

امتيازنبودن براي مرجعيت فقيه ولي

همان

گيريتصميم واليت شورايي

فقيه

تعبيه لزوم مشورتي نهادهاي

كردنموظف براي مشورت به رهبر براي آنها با

شدنپررنگ تصميمات شورايي

-305:همان304

شرايطتخفيف رهبري

شرايطحذف براي مرجعيت

منظوربه رهبري از جلوگيري

سوءاستفادة مراجع طرفداران

656 همان

شدنقانوني واليت مداخلة

سازمان در فقيه ها

سازوكار لزوم قانوني تعقيب

كلي مشيخط رهبر توسط نظام

ايخامنه )666: همان(

درسختگيري رهبري شرايط

اعلميتلزوم در رهبر براي مسائل كليه

و حكومتي فقهي

همان

بودنايدوره رهبري

محدودبودن لزومبه رهبري زمان

تغيير دليل در رهبر شرايط عوارض اثر

روحي و جسمي

مقبوليتلزوم 667:همان فقيه واليت

مقبوليتلزوم رهبر براي عامه نفوذ جهت به

بيشتر اجتماعي

همان

انتخاب امكان مردم مستقيم

راه مسدودنكردن به مردم انتخاب بدبيني دليل

زنجانيعميد: همان(

1225(

رهبريبرتأكيد فردي

شوراييحذف رهبري بودن

-657: همان656

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٧٩

بودنايدوره رهبري

تعيينلزوم براي مدت

رهبري

657: همان

اجراي و رهبري وظايف انجام حسن بر نظارت حذف( 108 اصل بازنگري به مربوط مذاكرات. 10 جدول

)آن معنا واحد كد مقوله معناواحد كد مقوله

واليت بر نظارت فقيه

منافات عدم رهبر بر نظارت

مقام بودن واال با او

:همان(مؤمن1273(

برنظارتعدم رهبري

برنظارت عامل رهبري رهبري تضعيف

موسوي هاخوئيني

)1262: همان(

واليت بر نظارت فقيه

با رهبري تحكيم رهبر بر نظارت

خبرگان وسيله به باال شرايط داراي

دردوروجود همان بر نظارت فقيه واليت

بودنناكارآمد رهبر بر نظارت خبرگان توسط شده تأييد نگهبان شوراي رهبري منتخب

زنجاني عميد )1267: همان(

واليت بر نظارت فقيه

ناتواني تشخيص شرايط فاقد و

رهبر، شدن و نظارت مستلزم

مراقبت

برنظارت همان و فقيه واليت

او اطرافيان

برنظارتلزوم رهبر، بيت

و روابط او عملكرد

خرم طاهري: همان( آبادي

1266(

در سختگيري رهبري شرايط

شرط مجتهدبودن،

تحكيم عامل فقيه واليت

:همان(اميني1265(

برنظارتعدم فقيه واليت

مقامتضعيف نظارت با رهبر رهبر بر

نوري عبداهللا )1269: همان(

واليتنيازيبي نظارت از فقيه

لزومعدم بر نظارت واليت جانشين امام و امر

معصوم

همان

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٨٠

)رهبري اختيارات در اساسي تغيير( 1101 اصل بازنگري به مربوط مذاكرات. 11 جدول

معنا واحد كد مقوله معناواحد كد مقوله

رهبري امكان شورايي

نبودندرست راه بستن رهبري شوراي

:همان(مشكيني688(

الزامعدم واليت مشورت فقه

دست وپاگيربودن

رهبر كردنملزم با مشورت به

تشخيص مجمع مصلحت

قمي آذري )673: همان(

در گيريسهل واليت شرايط

فقيه

فقيهي نادربودن ابواب در كه

فقه، مختلف كند اجتهاد

قيدوبندبودنبي 689:همان واليت قدرت

فقيه

قيدوبندنبودن براي فلسفه و

و رهبر ولي، حكومت در امام

اسالمي

همان

افزايش واليت اختيارات فقيه

وظايف افزايش در رهبري

و وظايف بخش اختيارات

مشورتلزوم 690:همان واليت براي

فقيه

بودنبهتر كردن مشورت براي رهبر حسن بر نظارت

اجراي كلي سياستهاي نظام

همان

انحصار عدم خبرگان بر فقها

رهبري

منحصرنبودن تشخيص و مديريت

سياسي بينش توسط رهبر

وجود لزوم/ فقها

ميرحسين: همان( موسوي

691(

ندادننشان قيدبي قدرت فقيه واليت

بودننادرست انحالل ذكر

توسط مجلس قانون در رهبر

اساسي

674 همان

________________________________________________________ كه است علم مختلف ابواب در افتا صالحيت شدناضافه همان كه نداشت چنداني تغيير اساسي قانون 109 اصل ١

اساسي قانون 111 اصل. شد گنجانده ديگر اصول اليالبه بود گفتني آنچه و درنگرفت آن پيرامون زيادي مباحثات واليت اصل به مربوط اجرايي مباحث كهطوريبه شد، تعبيه آن در بود ديگر هاياصل خأل كه آنچه بازنگري در نيز

مختصري تغيير با اساسي قانون 112 اصل. نكرد ايجاد خود پيرامون نظري و فكري دغدغة و شدمي شامل را فقيه .است نظام مصلحت تشخيص مجمع زمينة در كه شد آن جايگزين جديدي اصل و شد برده 107 اصل ذيل به

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٨١

در غيرفقيه خبرگان مجلس

بودن مخل افزايش واليت مداخالت

دستگاه در فقيه اجرايي

تشخيص هايسياست

توسط نظامبي رهبر،

اختيارنمودن اجرايي دستگاه

قيدوبندبودنبي 692:همان واليت اختيارات فقيه

اختياراتلزوم براي مطلقه اداره در رهبر حل و امور

معضالت

همان

بودن مخل افزايش واليت مداخالت

دستگاه در فقيه اجرايي

نمايندة وجود در رهبر

ها،وزارتخانه كردنفلج عامل و كشور كامل پاشيدنازهم

اجرايي دستگاه

قيدوبندبودنبي همان واليت اختيارات فقيه

بودنمفسده محدودكردن

بيش فقيه ولي احتمال از

مصلحت خالف وي كردنعمل

همان

قدرت كاهش در فقيه واليت مردم برابر

انحالل لزومهمه با مجلس

پرسي

لزومعدم 693:همان واليت مقبوليت

فقيه

شرطلزومعدم عامه مقبوليت

به رهبر براي دليل

سوءاستفاده

همان

حذف عدم هايمحدوديت

واليت قانوني فقيه

منافات عدم مطلقه واليت

و فقيه هايمحدوديت

اساسي قانون

:همان(يزدي694(

نبودنايدوره رهبري

بودنناصحيح ده مدت ذكر دورة براي سال

رهبري غيرمرجع

675 همان

عدم انحصارطلبي

فقيه واليت

مطلقه ولي عمل در فقيه قانون، چارچوب مانع

انحصارطلبي

منحصربودن همان اختيارات

براي گسترده ائمه

موردنظربودن و تامه واليت

اختيارات براي گسترده

و واليت مقام اسالم در رهبري

:همان( جنتي676(

اختيارات واليت نامحدود

انحصار عدم رهبر اختيارات

اختيارات همان واليت محدود

نبودنصالحبهبي اختيارات

همان

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٨٢

در آنچه به فقيه است آمده قانون

واليتحدوحصر فقيه فقيه

به قيدوبندزدن واليت قدرت

فقيه

قيود ذكر اكثريت موافقت تشخيص مجمع

همه با مصلحت براي پرسي مجلس انحالل رهبر توسط

اختياراتندادن 695:همان به خمينيامام

ديگري محدودكردن(

)فقيه واليت

اماماستثنابودن داشتن و

ويژه امتيازات

همان

افزايش واليت اختيارات فقيه

حداقل ذكر دو از يكي نظارت راهكار

اجراي حسن بر يا هاسياست

نماينده تعيين هاوزارتخانه در

در رهبر براي اساسي قانون

مشورتلزوم همان واليت براي

فقيه

بودناشتباه نكردنملزم مشورت به رهبر تشخيص با

در مصلحت و تصميماتش

براي اجازه دادن آني تصميمات

677: همان

افزايش عدم واليت اختيارات فقيه

سازگاري عدم با 110 اصل

فقهي مباني

زنجانيعميد )697: همان(

قدرتعدم واليت نامحدود

فقيه

وجودآمدنبهبي و ومرجهرج

در ضابطگي محدودنكردن

فقيه ولي

همان

افزايش عدم واليت اختيارات فقيه

صالحيت عدم بازنگري شوراي افزايش براي

اختيارات رهبري

محدوديت همان فقيه واليت

وليمحدوديت نفع به فقيه

به و اسالم و اسالم صالح

مسلمين

همان

افزايش عدم واليت اختيارات فقيه

بودن مجاز بازنگري شوراي فرمان مطابق

تغيير در امام انتخاب شرايط

نه رهبري

افزايش همان اختيارات رهبري

كنترللزوم بر رهبر

صداوسيما

همان

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٨٣

هايمسئوليت رهبري

افزايش واليت اختيارات فقيه

موردنظربودن اختيارات تغيير

در رهبري براي امام فرمان

بازنگري

:همان(مؤمن698(

بودنايدوره فقيه واليت

محدودبودنقيد رهبري زمان رهبر براي

و مرجع غيرمرجع

هاشمي رفسنجاني

)678: همان(

نبودنمخل افزايش واليت مداخالت فقيه

شدنفلج عدم هاسازمان كار

نمايندة توسط خود كه رهبري

بخشمشروعيت امور همة به

است

محدودكردن 699:همان واليت قدرت

فقيه

قيدلزومعدم حسن بر نظارتسياست اجراي نظام كلي هاي در رهبري براي

قانون

679: همان

اختيارات و نامحدود

غيرمشروط فقيه واليت

و غيرمحدود بودنغيرمشروط رهبر اختيارات

اسالم در

بودنمخل 700:همان افزايش واليت مداخالت فقيه

نمايندةحضور هر در رهبر عامل ارگان، شدنلوث

آن مديريت ارگان

680 همان

اختيارات واليت نامحدود

فقيه

محدودكردن مرز به رهبر اساسي، قانون موازين خالف

فقهي

رهبريامكان همان شورايي

خيرنبودن راه كامل بستن

رهبري شوراي آيندگان براي

681 همان

كردنقانوني واليت مداخالت فقيه

نظارت ذكر لزوم برحسن رهبرسياست اجراي نظام كلي هاي

اساسي قانون درمحق دليلبه

در رهبر بودن امر اين

نبودنايدوره 703:همان رهبري

تعيينلزومعدم براي مدت

رهبري

هاشميان )681: همان(

1395، بهار 1 ةشمار ،دهم دورة ايران،ي اجتماع مطالعات مجلة

٨٤

بي قدرت حدوحصر

فقيه واليت

مجلس انحالل اختيارات از لذا رهبري مقام شرايط در

اضطرار

وقدرتكاهش همان واليت مداخله

فقيه

بهنيازعدم رهبري نظارت

و هاارگان بر فرستادن

آنها به نماينده

683 همان

بودن مجزا حاكم اختيارات

اجزاي ديگر و حكومت

بودننادرست اختيارات ذكر

اسالمي حكومت عنوانبه

حاكم اختيارات قانون در رهبر و

اساسي

مقدورنبودن 704:همان شرايط احراز

فقيه واليت

امكانعدم بينش سنجش رهبر سياسي خبرگان توسط

همان

انتخاب عدم مردم مستقيم

ومرجهرج عامل شدن سروصدا و

امكان ذكر رهبر انتخاب در مردم توسط اساسي قانون

واليتانتخاب 705:همان توسط فقيه

دوره و خبرگان رهبري بودناي

انتخابلزوم مرجع رهبر شناخت مورد توسط مردم

از پس خبرگان، رهبري سالده

غيرمرجع

محمدي گيالني

- 685: همان(684(

رهبري بر تأكيد فردي

بودنفردي لزوم دليلبه رهبريفردي سابقة امامت بودن

ائمه

درسختگيري 706:همان رهبري شرايط

حلتوانعدم حكومتي مسائل رهبري توسط قدرت كه

فقهي استنباط مختلف ابواب در

ندارد را فقه

موسوي اردبيلي

)686: همان(

رهبري حذف شورايي

با امام موافقتشورايي حذف رهبري بودن

درسختگيري همان رهبري شرايط

درجةلزوم استنباط باالي

براي فقهي بايد كه رهبري

فقه مسائل را حكومتي كند استنباط

همان

درسختگيري همان داربودنمدت بودنايدوره وجوداهميت همان

اسالمي جمهوري در قدرت ساخت منزلة به فقيه واليت اصل گيريشكل چگونگي

٨٥

رهبر زمان رهبري غيرمرجع

برايتقوا رهبريشرايط مانند به رهبري

واليت

واليت انتخاب توسط فقيه

و بصير خبرگان مدير

به آگاه ضرورت بودن زمان خبرگان فقهاي

به رهبري معنايبه معناي و سياسي بينش

مديريتي

درسختگيري همان رهبري شرايط

بودنمتكيلزوم و حكم به رهبر

نه خود فتواي ديگر مراجع

687: همان

قدرت كاهش فقيه واليت

مجلس انحالل رهبر توسط 63 اصل خالف

هيچ كشور( بدون زمان )نباشد مجلس

:همان(بيات710(

بيقدرت واليت حدوحصر فقيه

امكانضرورت مجلس انحالل رهبر توسط

همان

افزايش عدم واليت اختيارات فقيه

بودنغيرقانوني افزايش اختيارات رهبري

كنيمهدوي )1313:همان(

بودنمخل افزايش واليت مداخالت فقيه

كاردراختالل با هاسازمان

نماينده وجود فقيه ولي

همان

قيدوبندبودنبي واليت اختيارات فقيه

فراتر اختيارات براي قانون از

مطلقه واليت فقيه

:همان(مؤمن1314(

بودنايدوره فقيه واليت

داربودنمدت رهبري زمان برداشتن از بهتر توسط او

خبرگان

همان